AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE
TÜRLERİ1
2
Aydınlatmanın Tanımı
• Aydınlatma, pratik ya da estetik etkiyi elde etmek için ışığın bilinçli şekilde
kullanılmasıdır.
• Aydınlatmada tasarımcının rolü,
Işığı etkin şekilde kullanmak
Kontrol altına almaktır.
• Aydınlatma, gün ışığıyla yapılan doğal aydınlatmanın yanı sıra ampul ve ışık
armatürleri gibi yapay ışık kaynaklarının kullanımını içerir.
• Aydınlatmanın Konusu, görme olayının gerçekleşmesi için gerekli olan ışık, göz ve
görülecek nesne üçlüsü, aydınlatma konusunun temelini oluşturur.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Tanımı
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
3
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Yaklaşımları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Aydınlatmada üç yaklaşımdan bahsedilir.
1. Görünürlüğün sağlanması
2. İyi bir görüntünün elde edilmesi
3. Görüntünün gereği gibi olmasının sağlanması
• Görünürlüğün sağlanmasındaki amaç, nesnelerin varlıklarının görsel yolla
anlaşılabilir hale getirilmesidir. Sadece nicelik yönü önemlidir. Uygulamada daha çok
bu yaklaşım kullanılmaktadır.
• İyi bir görüntü elde edilmesinde, aydınlığın niceli yanında ondan daha önemli olarak
aydınlığın niteliği devreye girer.
Görünmesi gereken en küçük parçaları görebilmek
Yüzey biçimlerini ve dokuları doğru algılamak
Renkleri doğru görebilmek ve en küçük renk ayrımlarını fark edebilmek.
İyi görebilmeyi yorulmadan uzun süre srüdürebilmekl
• Aydınlatma ile elde edilen görüntünün istenildiği gibi olmasında, aydınlatmanın
istenilen amaca yada isteğe uygun olması için sadece teknik açıdan değil, sanatsal
ve mimari açıdan yaklaşımı zorunlu kılar.
Aydınlatma ve Mimarlık, Prof. Razi ŞİREL, Nisan 2001
4
• Doğru aydınlatma, bir bölgenin görünümünü iyileştirerek görev performansını yada
oturanlar üzerindeki olumlu psikolojik etkileri (Dramatik Aydınlatma) arttırabilir.
• Dramatik Aydınlatma; kurgusal, anlamlandırıcı, yapıyı ve mekanı mimarinin ve
düşünceleri ifadenin bir nesnesi olarak anlatmaya, hissettirmeye yönelik
aydınlatmadır.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Tanımı
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
5
Işığın Önemi
• İnsanın çevresini algılamasında en önemli algılayıcı gözdür. Bütün algılamalarının %
80 ile % 90’ı göz kanalıyla gerçekleşir.
• Işık temel gereksinmelerimizden biridir. Ancak, görebilmek için öncelikle ışık ve onun
yansıyabildiği yüzeylerin olması şarttır.
• Görme ve görüntü, ışık enerjisi ile sağlanır. Doğal ya da yapay bir ışık üreticisinden
doğrudan ya da dolaylı olarak gelen ışınların göze ulaşması görmeyi sağlar.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ - Işığın Önemi
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
6
Işık ve Görme Olayı
Işık, dalga şeklinde yayılan ve parçacık etkili, göze tesir eden özel bir enerji şeklidir.
Işık, bir ışımanın ışık kaynağından çıktıktan sonra cisimlere çarparak veya direk olarak
yansıması sonucu canlıların görmesini sağlayan olgudur.
Görünür ışık (yaygın kullanımı ışık), insan gözü tarafından algılanabilen ve görülen
elektromanyetik dalgadır. Görülebilen spektrumun en küçük dalga boylu radyasyonları mor
renge, en büyük dalga boylu ışımaları ise kırmızı renge karşılık olurlar. Gerçekte, 380nm'den
780nm'ye kadar sonsuz dalga boyu olduğundan, mordan kırmızıya kadar sonsuz sayıda
renk vardır.
Gözde renk
izlenimi
Dalga boyu
(nm)
MOR 380-420
MAVİ 420- 495
YEŞİL 495-566
SARI 566-589
TURUNCU 589-627
KIRMIZI 627-780
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık ve Görme Olayı
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
"Karanlık Diye Bir Şey Yoktur, Karanlık
Işığın Yokluğudur", Albert Einstein
7
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık ve Görme Olayı
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Ebu Ali Hasan bin el-Hasan İbn-i Heysem
Doğum 965 Basra, Irak
Ölüm 1038-1040 Kahire, Mısır
Meslek fizikçi, matematikçi ve filozof
• Karanlıkta göremiyoruz. Işınlar gözden cisme doğru gitseydi karanlıkta da
görmemiz gerekirdi.
• Kuvvetli bir ışığa baktığımızda gözlerimiz kamaşır. Eğer ışınlar gözden
çıksaydı kamaşmaması gerekirdi.
• Karanlık bir odanın tavan ya da duvarında bir delik açarsak yalnızca o
noktadan gelen ışığı görürüz. Oysa ışınlar gözümüzden çıksaydı her
tarafı görmemiz gerekirdi.
• Yıldızlara baktığımızda onları anında görürüz. Eğer ışınlar gözden çıkmış
olsaydı yıldızları görmemiz için belirli bir süre geçmesi gerekirdi.
8
Elektromanyetik dalgalar, dalga boyu veya frekans bakımından çok geniş bir bölgeyi kaplarlar.
Eğer bu dalgalar dalga boylarına göre sıralanacak olursa elektromanyetik spektrum (tayf) elde edilir.
Elektromanyetik spektrum (tayf)
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık ve Görme Olayı
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Beyazın elde edilmesi
9
Aydınlatma Tarihi
• İnsan hayatında görmek çok önemlidir ve ancak yeterli aydınlıkta mümkündür. Doğal
ışık (güneş, ay ve yıldızların ışığı) yetmediği takdirde, suni ışıkla aydınlanmak gerekir.
• Aydınlatma için önceleri çıra, mum ve bitkisel veya hayvani yağlı kandiller kullanılmış,
bunlara on sekizinci yüzyılın sonlarında havagazı da katılmıştır.
Kandil, Gaz Lambası ve Hava Gazı Lambaları
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Tarihi
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
10
• 1859'da Kuzey Amerika'da petrolün bulunması ile gazyağı diğer bir kaynak olmuştur.
• 1879'da T.A. Edison elektrik enerjisi ile çalışan, ampul olarak isimlendirilen, enkandesan
(kızgın telli – akkor flamanlı) lâmbanın patentini aldı.
• Daha sonraları H. Goebel, Edison'un patentini aldığı lâmbayı 1854'de kendisinin icat
ettiğini iddia ettiyse de, patent davasını kaybetti ve icat Edison'a mal oldu. Kızgın telli
lambada önce bambu lifi, takiben kömürleştirilmiş selüloz, osmiyum, tantal ve nihayet
1906'da tungsten flaman kullanıldı.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Tarihi
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
11
Thomas Edison, icadının
çalışma şeklini 1879'da Menlo
Park'ta bu ampul ile gösterdi.Akkor flamanlı ampul
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Tarihi
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
1901 yılından beri yanmakta olan
Livermore Kaliforniyadaki akkor ampul
http://www.centennialbulb.org/cam.htm
12
• 1866'da W. Siemens tarafından ilk dinamonun gerçekleştirilmesi ile başlayan elektrik
enerjisi üretimi ve dağıtım şebekelerinin yaygınlaşması ile elektrik enerjisi
1915'lerden itibaren aydınlatmanın temel enerjisi oldu.
• 1929'dan itibaren, önce flüoresan lamba olmak üzere ticari deşarj lâmbalar icat edildi,
büyük gelişmeler gerçekleştirildi ve verimleri çok büyük oranda arttırıldı.
Flüoresan lambalar
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Tarihi
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
13
1980'de kompakt flüoresan lâmbalar imal edildi ve öteden beri bilinen halojen tungsten
lâmbalar yaygınlaştı.
1990'larda ise LED'ler
aydınlatma uygulamalarına
girdi.
LED lambalar
Kompak flüoresan lambalar ve Halojen Ampul
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Tarihi
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
14
Günümüzde evlerde ve iş yerlerinde yaygın şekilde kullanılan ampuller şu teknolojilerden
yararlanmaktadır:
• Akkor (Incandescent light) Lamba
(1879-Thomas Edison)
• Floresan Işık (Fluorescent Light, FL)
(19.yy sonları-Nikola Tesla)
• Işık yayan diyot (Light-Emitting Diode, LED)
1927-Oleg Vladimirovich Losev
Tezgah Üstü Floresan Aydınlatması
LED ile Koridor Aydınlatması
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatma Tarihi
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
15
Aydınlatma
İç veya dış mekânlarda, bir başka deyişle her hangi bir yerin ışık veya herhangi bir ışık
kaynağı yardımıyla ortamın görünür hale getirilmesi uygun aydınlatma ile sağlanır. Cisimleri gözle
görebilmemiz için ya cisimlerin kendisinde ışık kaynağı olması yada gelen ışınları depolayıp
yansıtabilme özelliğine sahip olması gerekir. Cisimleri görmemizin nedeni gözden cisimlere ışın gitmesi
değil cisimlerin ışığı yansıtması ve bu yansımaları gözün algılamasıdır.
Aydınlatmanın Niceliği ve Niteliği
Aydınlatmanın niceliği,
• Aydınlık düzeyi
Aydınlatmanın niteliği,
• Işığın rengini, (Sıcak beyaz, Normal Beyaz, Gün ışığı)
• Renksel geri verimi, (Kendi renklerinde görülme)
• Aydınlık düzeyinin dağılımını
• Gölge
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatmanın Niceliği ve Niteliği
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
16
Aydınlatmanın konusu
• Işığın üretimi
• Kullanımı ve dağıtım,
• Ekonomisi
• Ölçülmesi
• Işığın insan bünyesindeki etkileri
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatmanın Konusu
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Günümüzde bireylerin fizyolojik, estetik, konfor ve güvenlik ihtiyaçlarına ekonomik olarak cevap
vermek için iyi aydınlatma bir zorunluluk haline gelmiştir.
17
Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
İyi bir aydınlatma için, aydınlatmanın yeterli yeğinlikte (şiddette) olması tek koşul
değildir. Bunun yanında, bir işyerinin aydınlatma düzeni başka koşulları da içermelidir.
En az aydınlatma
şiddetleri tablosu
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Bu koşullar şöyle sıralanabilir:
1. Aydınlatma düzeyi yeterli olmalıdır Tüzükler,
Yönetmelikler ve Standartlarda belirtilen değerler.
18
2. Kullanılan ışığın niteliği uygun olmalıdır : Uzmanlar,
en iyi ışığın beyaz ışık (gün ışığı) olduğunu belirtmektedir. Bu
nedenle beyaz ışıktan, olanaklar elverdiğince yararlanmak
gerekir. Gün ışığının yetersiz kaldığı durumlarda ve gece
çalışmasında, gün ışığına benzeyen ışıklardan yararlanılmalıdır.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
19
3. Aydınlatma tekdüze olmalıdır : Çalışılan yüzeyin her yanındaki aydınlatma düzeyi
eşit olmalıdır. Tek düzelik sağlanmazsa, göz değişik aydınlatma düzeylerine kendini
uyumlamak için çaba harcayacağından çabuk yorulacaktır. Tek düzeliği sağlamak için
yaygın ışınlar veren ışık kaynaklan kullanmak ve bunları birbirine yakın yerleştirmek gerekir.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
20
4. Aydınlatma durağan olmalıdır : Aydınlatmanın diğer bir koşulu durağan, yani sabit
olmasıdır. Işık kaynağı titreşim yapmamalıdır. Titreşime, ışık kaynağının parlaklığındaki hızlı
değişme sebep olduğundan, göz bu hızlı değişikliklere uyabilmek için aşırı çaba harcar ve
çabuk yorulur. Akkor telli lambalar titreşim yapmazlar. Floresan lambaların ışınlarıysa,
titreşim yaparlar. Bu titreşmeyi ikili veya üçlü bağlantılarla yok etmek mümkündür.
Stroboskopik Efekt
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
21
5. Aydınlatma göz kamaşmasına neden olmamalıdır: Işık kaynağının, göz
kamaşmasına neden olmaması için, görme alanı içine düşen ışık kaynaklarının
maskelenmesi gerekir. Bu maskelenmenin, lambayı tamamen kaplayacak biçimde olmasına
özen gösterilmelidir.
Göz yorgunluğuna ve başarının düşmesine neden olan göz kamaşması
maskelenmemiş, yüksek güçlü ışıkların yanlış yerleştirilmesinden kaynaklanır. Özellikle
duyarlı görmenin gerektiği ince işlerde, göz kamaşması ciddi yakınmalara neden olur. Bir
ışık kaynağının göz kamaşmasına yol açıp açmadığını anlamak için basit bir test uygulanır:
Çalışma pozisyonundaki bakış doğrultusuna yerleştirilmiş bir eşyaya bakılır ve ışık kaynağı
bir kartonla maskelenir. Eğer, bu durumda bakılan eşyanın ayrıntıları daha iyi seçiliyorsa ışık
kaynağı göz kamaşması yapmıyor demektir.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
22
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Göz kamaşması, dolaylı ve dolaysız göz
kamaşması olarak ikiye ayrılır.
Dolaylı göz kamaşması, ışık kaynağından
gelen ışınların parlak bir yüzeye çarparak yansıması
ve bu yansıyan ışınların göze gelmesiyle oluşan
kamaşmadır. Bunu önlemek için, ışık kaynaklarını
tavana çok yakın yerleştirmemek, yaygın ışık veren
ışık kaynakları kullanmak ve eşyaları mat renklere
boyamak gerekir.
Dolaysız göz kamaşması, doğrudan doğruya
ışık kaynağından gelen ışınların gözde neden oldukları
kamaşmadır. Örneğin, karşıdan gelen bir otomobilin
farlarının yaydığı ışınların neden olduğu göz
kamaşması, vb. gibi… Bu tür göz kamaşmasından
sakınmak için ışık kaynağını, bakış çizgisinin 60°
üstüne yerleştirmek gerekir. Ayrıca yaygın ışık veren
ışık kaynaklan kullanmak ve bunları maskelemek
yararlı olur.
23
6. Çalışılan yüzeye gölge düşmemelidir : Çalışılan yüzeyde görmeyi güçleştirecek
aşırı gölgelerin oluşmaması için ışık kaynaklarının doğru yerleştirilmesi, ayrıca ışık
kaynaklarının ışığın bir kısmını tavana ve duvarların üst bölgelerine dağıtacak türde
lambalıkların içine konması gerekir.
Göz Kamaşmasını Saptamaya Yarayan Basit Bir Test
Bir malzemenin üzerine düşen ışığın geliş doğrultusunu değiştirerek, bazı kısımların
daha kesin hatları ile görünmesini sağlamak ya da bazı kısımların göz alıcı, keskin
görüntüsünü matlaştırmak mümkündür. Gölgeleme olarak bilinen bu işlem, endüstride ve
özellikle kalite kontrol hizmetlerinde detayların görülmesini kolaylaştıran bir yaklaşımdır.
Burada amaç, normal koşullarda çok iyi görülemeyen yüzeylerin daha iyi aydınlatılması ve
ortam ışığında parlayan yüzeylerin gölgelendirilerek, netlikle görülmesini ve incelenmesini
sağlamaktır.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
İç Mekanda Doğru Bir Aydınlatmanın Sağladıkları
• Doğru aydınlatma, bir bölgenin görünümünü iyileştirerek görev performansını yada
oturanlar üzerindeki olumlu psikolojik etkileri arttırabilir.
• İç aydınlatma, genellikle ışık armatürleri kullanılarak gerçekleştirilir ve iç tasarım önemli
bir parçasıdır. Aydınlatma aynı zamanda peyzaj projelerinin asıl bileşeni olabilir.
• Işık, mekana ait renklerin güzelliğini, mobilyalardaki detayları ve aksesuarları ortaya
çıkaran önemli bir tasarım ögesidir. En iyi şekilde dekore edilmiş bir ortam bile doğru
aydınlatılmamışsa yaşanabilirlik potansiyelini kaybedebilir.
• Işıkla, biçim ve dokular vurgulanmakta, sınırlar belirginleştirilmektedir. Başka bir değişle
mekan, ışıkla son şeklini alarak ve anlam kazanır. Bu nedenle aydınlatma planının doğru
yapılması son derece önemlidir.
24
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
25
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Doğru Aydınlatma Nasıl Olmalı?
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Bulunulan mekanlarda ve ortamlarda doğru aydınlatmayı sağlayabilmek ve sağlık
açısından başta göz sağlığını koruyabilmek adına doğru bir aydınlatma sağlamak için; Aydınlık seviyesi
Işık ve gölge yönü
Işığın eşit dağılımı
Işıktan yararlanma
Işığın rengi
Lamba ve armatür çeşidine dikkat edilmelidir.
İyi bir aydınlatma ile özet olarak aşağıdaki yararlar sağlanır:
• Gözün kontrast duyarlığı, keskinliği, görme hızı, renk duyarlığı artar, kamaşma
önlenir; yani görme yeteneği artar.
• Göz sağlığı korunur.
• Kazalar azalır.
• Çalışma verimi yükselir, ticarette iş hacmi büyür ve ekonomik potansiyel artar.
• Normal ve olağanüstü durumlarda güvenlik sağlanır.
• Estetik hislere ve konfor ihtiyacına yanıt verilir.
• Aydınlatma tekniğinde, fizik, fizyolojik-optik ve psikolojiden büyük oranda yararlanır.
IŞIK KAYNAKLARI26
27
Işık kaynakları; ışığın üretimi, geometrik şekli ve ışığın kökenine, ışığın rengine göre
sınıflandırılır.
Işık üretimleri açısından;
• Birincil ışık kaynakları; kendi kendilerine ışık yayabilirler. (güneş, mum, akkor telli lamba,
vb.)
• İkincil ışık kaynakları; birincil ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtarak yada geçirerek
ışık yayarlar. (ay, atmosfer, pencere, duvar yüzeyi, vb.)
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık Kaynakları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
28
Geometrik biçimlerine göre;
• Noktasal ışık kaynakları; uygulama olarak aydınlatacağı yüzeylere uzaklığı, kendi
çapının ortalama üç katından fazla olan ışık kaynakları noktasal ışık kaynağı olarak
adlandırılır.
• Çizgisel ışık kaynakları; boyları yanında enleri çok küçük olan ve bu nedenle hesaba
katılmayan ışık kaynakları ise çizgisel ışık kaynakları olarak adlandırılır. (Flüoresan
Lambalar)
• Yüzeysel ışık kaynakları; ışık kaynağı ışıklı bir düzlem şeklinde ise bu ışık kaynağı
düzlemsel varsayılabilir.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık Kaynakları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
29
Işığın kökenine göre ışık kaynakları sınıflandırıldığında;
• Doğal ışık kaynakları, güneş, gökyüzü, pencere, vb.,
• Yapma (yapay) ışık kaynakları, mum, akkor telli lamba vb.
Çatı penceresiGüneşli GökyüzüGüneş
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık Kaynakları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
30
Işık rengiRenk
Sıcaklığı
Sıcak beyaz <3300K
Doğal beyaz 3300K-5000K
Gün ışığı beyazı >5000K
Işık kaynakları, üç ışık rengine göre sınıflandırılmıştır.
Sıcak Beyaz,
Doğal Beyaz ve
Gün Işığı Beyazıdır.
Rakam azaldıkça, renk kırmızıya, arttıkça maviye yaklaşır. Sıcak beyaz ışığa sahip bir akkor
lamba 2700K değere sahipken, aynı güçteki bir gün ışığı lambasında 5600K renk sıcaklığı olmaktadır.
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık Kaynakları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
31
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık Kaynakları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
32
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık Kaynakları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
33
Sıcak beyaz rahat, sıcak ve sade bir atmosfer yaratırken, doğal beyaz daha fonksiyonel
ve motive edici bir atmosfer sağlar.
Gün ışığı beyazı ise gün ışığına daha yakındır ve yüksek ışık şiddeti gerektirir. Renk
sıcaklığı ise Kelvin cinsinden ölçülen bir ışık kaynağının “sıcaklık” veya soğukluk derecesidir.
Renk sıcaklığı düşük olan ışıklar sıcak, yüksek olan ışıklar ise soğuk olarak
nitelendirilmektedir.
Sıcak beyaz ve günışığı aydınlatmaGün ışığıSıcak Beyaz
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık Kaynakları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
34
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Işık Kaynakları
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
35
Işık kaynaklarının
kullanım ömürleri
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatmanın Konusu
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
36
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatmanın Konusu
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
37
Aynı ışık akısına sahip ışık
kaynaklarının karşılaştırılması
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatmanın Konusu
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
38
Işık etkinliğine göre ışık kaynaklarının
karşılaştırılması
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatmanın Konusu
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
39
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatmanın Konusu
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
40
Işık Kaynaklarının enerji tüketim karşılaştırılması
A B C D E F G
<%18–25 <%60 <%80% <%95% <%110 <%130 >%130
Avrupa Birliği Enerji Etiketleri
Lamba TeknolojisiEnerji
Sınıfı
LED lambalar A
Çıplak tüplü kompak flüoresan lambalar A
Ampul şekilli kompakt flüoresan lambalar A–B
Kızılötesi kaplamalı halojen lambaları B
Ksenon gaz dolu halogen lambalar, 230V C
12-24V’luk sıradan halojen lambalar C
230V’luk sıradan halojen lambalar D–F
Enkandesant (Akkor Flamanlı) Ampul E–G
AYDINLATMANIN KONUSU, AMACI VE TÜRLERİ – Aydınlatmanın Konusu
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER41
42
Işık Akısı (Luminous Flux)
• Işık kaynağı, herhangi bir enerjinin ışık akısına dönüştüğü yerdir.
• Işık akısı, ışıyan akının göze etkiyen kısmıdır ve Φ ile gösterilir. Birimi Iümen (Im)’dir.
• Işık akısı bir fiziksel niceliktir ve insan gözünün algıladığı ışık gücünün miktarını ifade
eder.
• Işık akısı hem ışınım yapan kaynağın gücüne hem de insan gözünün özelliğine
bağlıdır.
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER - Işık Akısı
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
43
Işık Şiddeti (Luminous Intensity)
• Işık şiddeti, bir ışık kaynağından birim katı açı içerisinde yayılan ışık akısının bir
ölçüsüdür. Işık şiddeti I ile gösterilir, birimi Candela(cd)'dır.
• Noktasal bir ışık kaynağının muhtelif doğrultulardaki ışık şiddetlerinin uç noktalarının
oluşturduğu yüzeye ışık dağılım yüzeyi veya polar fotometrik yüzey denir.
• Bir ışık kaynağının ışık dağılım yüzeyi, gerek kaynağın ışık dağılımının incelenmesi,
gerekse kaynakların konumlandırılması konusunda yararlanabileceğimiz bir özelliktir.
• Işık kaynaklarının armatürlerle birlikte kullanılması durumunda ışık dağılım eğrileri,
armatürün geometrik yapısına bağlı olarak değişimler gösterir.
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER - Işık Şiddeti
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
44
Aydınlık Şiddeti (Illuminance)
• Bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılan birim yüzeye düşen ışık akısının miktarıdır. E
ile gösterilir, birimi Lüks (lm/m2) ‘tür.
• Bir ortamın aydınlık şiddeti lüxmetre yardımıyla ölçülebilir.
Mekân TipiAydınlık Şiddeti
(Lux)Mekân Tipi
Aydınlık Şiddeti
(Lux)
Sınıflar 500 Banyolar 100
Yatak Odaları 50 Mağazalar 300
Oturma Odaları 100 Süper marketler 750
Merdivenler 100 Bekleme
Salonları200
Mutfaklar 300
Kütüphaneler 500 Tekstil Atölyeleri 750
Laboratuvarlar 500 Genel Ofisler 500
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Aydınlatma Şiddeti
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
45
Parıltı (Luminance)
• Parıltı, yüzeyin birim alanından belli bir doğrultuda yayılan ışık şiddeti ile ilgili bir
kavramdır.
• Işık yayan yüzey kendisi ışık üreten bir lamba veya ışık geçiren bir armatür yüzeyi gibi
birincil ışık kaynağı olabileceği gibi, başka kaynaktan ulaşan ışığı yansıtan ikincil bir
ışık kaynağı da olabilir.
• Aynı aydınlık düzeyi ile aydınlatılmış olsalar bile, eğer yüzeyler farklı yansıtma
özelliklerine sahipse, parıltıları da farklı olacaktır.
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Parıltı
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
46
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Parıltı
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
47
Renksel Geriverim (Color Rendering)
• Görsel konfor açısından, çevredeki tüm nesnelerin özgün renkleri ile görülmesi
amaçlanır. Işık kaynaklarının renksel özellikleri iki temel değişkene bağlı olarak
tanımlanır. Bunlardan biri ışık kaynağına ait Renksel Geriverim, diğeri ise Renk
Sıcaklığı’dır.
• Renklerin özgün halleriyle, gün ışığındaki renkleriyle görülmesinin hedeflendiği
aydınlatma sistemlerinde kullanılacak yapay ışık kaynaklarının renksel geriverim
özellikleri özel bir önem taşımaktadır.
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Renksel Geriverim
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
48
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Renksel Geriverim
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
49
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Renksel Geriverim
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
50
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Renksel Geriverim
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
51
Lambaların Işık Rengi Özellikleri
Lambaların renk özellikleri
• Renk sıcaklığı,
• Renk ayırım endeksi (Ra) ile tanımlanır.
Renk Sıcaklığı
Renkli olmayan lâmbalar ışık rengi sıcaklığı bakımından sıcak, orta sıcak ve soğuk
olmak üzere üç ana gruba ayrılırlar. Bunların özellikleri aşağıda verilmiştir.
Renk Sıcaklığı (K) Işık Sıcaklığı Işık Rengi
< 3300 SıcakKırmızımsı
beyaz
3300-5300 Orta sıcak Beyaz
>5300 Soğuk Mavimsi beyaz
Renk sıcaklığına bağlı olarak ışık sıcaklığı ve rengi
Lambaların Işık Rengi Özellikleri
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Lambaların Işık Rengi Özellikleri
• Sıcak ışık: Konfor ihtiyacını tatmin eden, huzur verici aydınlatmaya uygundur.
• Orta sıcak ışık: Günışığını takviye eden aydınlatmalar ve işyerleri için uygundur.
• Soğuk ışık: Günışığına benzer, sıcak yerlerde aydınlatma ile serinletici etki
sağlamak için kullanılır.
Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki farklıdır. Tablodan
görüldüğü gibi olumlu bir etki için aydınlık seviyesi düştükçe daha sıcak ışıklı, yani renk
sıcaklığı daha küçük, lâmbalar seçilmelidir.
Aydınlık
Seviyesi
(lx)
Işık Sıcaklığı
Sıcak Orta Sıcak Soğuk
<500 Hoş
Rahatsız edici
Suni
Nötr
Hoş
Rahatsız edici
Soğuk
Nötr
Hoş
500-1000
1000-2000
2000-3000
>3000
Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki52
Lambaların Işık Rengi Özellikleri
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Ayrıca ışık sıcaklığı tercihinde aydınlatılan yerin, cismin niteliği ve rengi; mahallin
bulunduğu iklim kuşağı gibi hususlar da etkendir, bunlar:
• Yiyecek maddeleri çoğunlukla sıcak ışıklı lâmbalarla daha hoş görünürler.
• Sıcak renkler, sıcak ışıklı lâmbalar ile daha hoş görünürler. Öte yandan sıcak ışıklı
lâmbalar soğuk renkleri büyük oranda öldürürler.
• Sıcak ışıklı lâmbalar balığın daha canlı, sarı altının daha çekici görünmesini sağlar.
• Sıcak ışık rahatlatıcı, sakinleştirici ve hareketleri yavaşlatıcı etkiye sahiptir. Öte
yandan soğuk ışık daha aktif, canlı ve üretime dönük bir ortam yaratır.
• Psikolojik olarak, serin ortamlarda sıcak ışıklı lâmbalar ısıtan, sıcak ortamlarda ise
soğuk ışık serinleten etki sağlar.
• Açık bürolar, okullar, süpermarketler gibi mahallerde, sürekli sıcak iklim kuşaklarında
soğuk ışıklı lâmbalar; sürekli soğuk iklim kuşaklarında ise sıcak ışıklı lâmbalar tercih
edilmelidir.
53
Lambaların Işık Rengi Özellikleri
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Renk Ayırımı
Lambaların aydınlattıkları cisimlerinin renklerini ayırt ettirebilme yetenekleri renk
ayırım endeksi (Ra ile belirlenir. Ra'nın teorik olarak en büyük değeri 100'dür. CIE, renk
ayırım endeksini 5 grupta toplamaktadır.
Lambaların renk ayırım grubu ve ışık sıcaklığına bağlı olarak kullanılması önerilen
yerler aşağıdaki gibidir.
Renk Ayırım
GrubuRa Renk Sıcaklığı
Kullanıldıkları Yerlere Örnek
Tercihen Kabul Edilebilir
1A Ra>90 Sıcak Orta SoğukRenk ayrımı yapılan yerler Hasta muayenehaneleri
Resim galerileri, HD TV yayını
1B 90>Ra>80
Sıcaktan Ortaya
Ortadan Soğuğa
Soğuk
Evler, oteller, lokantalar dükkânlar, bürolar, okullar,
hastaneler
Matbaalar, boya ve tekstil endüstrisi, renk ayırımı
gereken endüstri tesisleri
Uluslararası spor TV yayını
2 80>Ra>60Sıcaktan Ortaya
Ortadan Soğuğa
Endüstriyel tesisler,
spor tesisleri, ulusal spor TV yayınıBürolar, okullar
3 60>Ra>40 Kaba endüstriyel işler
4 40>Ra>20 Yol aydınlatması
Az renk ayırımı
gerektiren kaba
endüstriyel işler
54
Lambaların Işık Rengi Özellikleri
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
55
Işık Etkinliği
• Işık Etkinliği, ışık kaynağından yayılan ışık akısının, bu akıyı elde etmek için
harcadığı elektriksel güce oranıdır.
• Aydınlatma tasarımı yapılırken enerji tasarrufu sağlamak ve sistemin işletme
maliyetlerini düşürmek amacıyla ışık etkinliği değeri yüksek olan lambalar seçilerek
aydınlatma sağlanmalıdır.
Lamba Tipi Güç (W) Işık Akısı (lm)Etkinlik Faktörü
(lm/W)
Bisiklet farı 3 30 10
Akkor Telli Lamba 75 900 12
Flüoresan 58 5200 90
Yüksek Basınçlı
Sodyum
100 10500 105
Alçak Basınçlı
Sodyum
180 32000 178
Yüksek Basınçlı Cıva 1000 58000 58
Metal Halojen 2000 190000 95
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Işık Etkinliği
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
56
Yansıtma Faktörü
• Yansıma bir cisme herhangi bir doğrultuda gelen ışık akısının yüzeyin fiziksel
özellikleri nedeniyle bir kısmının ya da tamamının çevreye saçılmasıdır.
• Yansıma faktörü ise bir cisimden yansıyan ışık akısının bu cisme gelen ışık akısına
oranıdır.
• Yansıma olayı cisim ve nesnelerin fiziksel özelliklerine göre şekillenir.
Düzgün yansıma
Yayınık yansıma
Karışık yansıma
Geri yansıma
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Yansıtma Faktörü
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
57
YÜZEY TİPİ % YÜZEY TİPİ %
Çıplak Tuğla Duvar Yüzeyi 5-30 Renksiz Saydam Cam (3mm) 7
Beyaz Kireç Badana 60-80 Renksiz Saydam Cam (4mm) 8
Beyaz Yağlı Boya 75-80 Ayna 90
Beyaz Kağıt 60-80 Parlak Gümüş 88-93
Siyah Kadife 0,5-1 Parlak Alüminyum 65-75
Su Mermeri 45-70 Mat Alüminyum 55-60
Beyaz Fayans 70 Beyaz 80
Beyaz Buzlu Cam (3mm) 15 Siyah 4
RenklerYansıtma
faktörü (ρ)Renkler
Yansıtma
faktörü (ρ)
Siyah 0,05 Gök mavi 0,40
Koyu kırmızı 0,10 Pembe, Açık yeşil 0,45
Orta gri 0,20 Açık sarı 0,70
Açık kahverengi 0,30 Beyaz 0,80
Açık gri 0,40
FOTOMETRİK BÜYÜKLÜKLER – Yansıtma Faktörü
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
AYDINLATMA TÜRLERİ58
Aydınlatma Türleri
Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
• Doğal Aydınlatma
• Suni Aydınlatma
Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri
• İç Aydınlatma
• Dış Aydınlatma
Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri
• Fizyolojik Aydınlatma
• Dekoratif Aydınlatma
• Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma
• Dikkati Çeken Aydınlatma
59
Aydınlatma Tekniği – Aydınlatma Türleri
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
Doğal Aydınlatma
Doğal aydınlatmanın kaynağı Güneş’tir.
Doğal ışıktan doğru ve ekonomik olarak yararlanılması için;
• Pencere ve ışık rafları
• Işık tüpleri (fenerleri)
• Binaların güneş ışığına göre doğru yönde ve biçimde yerleştirilmesi
• Doğal ışığın yapay ışıkla birlikte kullanılması doğal aydınlatmanın konularına
girer.
60
Aydınlatma Türleri – Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
Doğal Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Gün ışığı, pencere, tavan penceresi ve ışık rafları kullanarak gündüzleri binalar için
ana ışık kaynağı olarak kullanılır.
Işık rafları
Çatı ışıklığı
61
Aydınlatma Türleri – Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
Doğal Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Binalarda enerji tüketiminin ana bileşenlerinden biri olan yapay ışık kaynaklarının
yerine kullanımı enerji tasarrufu sağlayabilir.
62
Işık tüpü uygulamaları
Aydınlatma Türleri – Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
Doğal Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Hamam Aydınlatması Cami Aydınlatması
63
Aydınlatma Türleri – Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
Doğal Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Çatı ışıklığıÇatı penceresi
Gündüz ışığının oluşumunda iklimlerin mevsimlerin, hava koşullarının sürekli
değişkenliği unutulmamalıdır Gündüz ışığının mevsimlere ve hava koşullarına göre farklı
çokluğu ve dağılışı aydınlatma sorunların çözüm getirecek kişinin denetimi altında değildir,
ayrıca gündüz ışığının yapıların mimari planlamasında önemi büyük olmuştur. Aydınlatma
şiddeti açık havada gündüzleri 2.000-100.000 lüks arasında, geceleri ise 50-500 lüks
arasında değişmektedir.
Hava DurumuAydınlık
Düzeyi
Yaz aylarında güneşte (saat 12) 100.000lüks
Yaz aylarında bulutlu havada (saat 12)1 18.000lüks
Yaz aylarında oda pencere önünde (saat 12) 2.500lüks
Yaz aylarında odada içerilerde (saat .12) 300lüks
Dolunaylı gecede 0,25lüks
Berrak yeni doğmuş ayda 0,01lüks 64
Aydınlatma Türleri – Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
Doğal Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Suni Aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma bugün hemen hemen yalnız elektrikli ışık kaynakları ile
sağlanır.
Suni Aydınlatma
• Suni ışığın üretimi,
• Kullanımı ve dağıtımı,
• Ekonomisi ve ölçülmesi,
• Aydınlatma tesislerinin tasarımı
• Işığın insan bünyesindeki etkilerini
suni aydınlatmanın temel konuların oluşturur.
65
Aydınlatma Türleri – Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
Suni Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
66
1. Genel aydınlatma
2. Yerel aydınlatma
Aydınlatma Türleri – Işık Kökeni Bakımından Aydınlatma Türleri
Suni Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri
İç Aydınlatma
• Kapalı yerlerin aydınlatılması
• Ev, okul, hastane, fabrika, tiyatro, sinema ve benzeri yerlerin aydınlatılması
Bu aydınlatma türünde, armatür tipine ve yerleştirilmesine bağlı olarak, çalışma
düzlemine direkt olarak ulaşan ışığa ilaveten tavan ve duvarlardan yansıma yolu ile de
erişebilir.
Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Işığın %60'dan fazlası çalışma düzlemine
doğrudan ulaşır.
Endirek (Dolaylı) Aydınlatma: Işığın %60'dan fazlası çalışma düzlemine
yansıma yoluyla ulaşır.
Karma Aydınlatma: Işığın %40 ile %60 arası fazlası çalışma düzlemine
yansıma yoluyla ulaşır.
67
Aydınlatma Türleri – Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri
İç Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
68İç Aydınlatma Örnekleri
Aydınlatma Türleri – Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri
İç Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
69
Dış Aydınlatma Örnekleri
Aydınlatma Türleri – Aydınlatılan Yere Göre Aydınlatma Türleri
Dış Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Dış Aydınlatma
• Açık yerlerin aydınlatılmasıdır.
• Yol, meydan, park, spor sahaları, rıhtım ve benzeri yerlerin aydınlatılması
Ender örnekler dışında, ışık aydınlatılacak yüzeye direkt gelir. Son yıllarda armatür
üzerine bir yansıtıcı yerleştirilerek endirekt aydınlatma uygulamaları yapılmıştır ancak bakım,
işletme ve ekonomik sebeplerden dolayı yaygınlaşmamıştır.
Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri
Fizyolojik Aydınlatma
Ana amaç, cisimlerin şekil, renk, ayrıntılarıyla olduğu gibi, rahat ve hızla
görülmesidir; estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulması hedeflenmez.
Ayrıca aydınlatma tesisinin ekonomik olması da çok önemlidir. Metal işleme atölyesi, depo,
otoyol, tünel aydınlatması bu türün örneklerindendir.
70
Aydınlatma Türleri – Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri
Fizyolojik Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Dekoratif Aydınlatma
Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla olduğu gibi göstermek değil, daha çok
estetik etkiler ve sıcak bir atmosfer oluşturmaktır. Gece kulübü aydınlatması bu grubun en iyi
örneğidir.
71
Aydınlatma Türleri – Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri
Dekoratif Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma
Amaç, cisimlerin şekil, renk ve ayrıntılarıyla rahat ve hızla görülmesi olduğu gibi,
estetik duyguların tatmini, sıcak bir atmosfer oluşturulmasıdır. Aydınlatma tesisinin
ekonomikliği ikinci plandadır. Bu tür aydınlatmada düzgünlük ihmal edilir, ihtiyaç olunan
kısımlarda daha yüksek aydınlık seviyesi sağlanır. Ev, otel, lokanta, bahçe-park aydınlatması
bu sınıfın örneklerindendir.
72
Aydınlatma Türleri – Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri
Dekoratif Fizyolojik Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Dikkati Çeken Aydınlatma
Amaç, dikkati çekmektir. Bunun için yüksek parıltılar, renkli ışıklar, değişken ışıklı
şekiller ve/veya yanıp sönen düzenler kullanılır. Bu arada estetik ve dekoratif elemanlardan
da geniş ölçüde yararlanılır. Reklam panoları bu gruptandır.
73
Aydınlatma Türleri – Amacı Bakımından Aydınlatma Türleri
Dikkati Çeken Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Aydınlatma Çeşitleri
Işığın geliş yönüne göre aydınlatma şekilleri; dolaysız, yarı dolaysız, yarı dolaylı,
yarı dolaysız ve karma (homojen) olarak sınıflandırılmaktadır. “Işık yeğinliği dağılımı,
yayımlanan ışık akısının sınırsız varsayılan yararlı düzleme düşecek biçimde olan ışıklıkların
oranı
Direk (Dolaysız) aydınlatmada %90-100,
Yarı Direk (Yarı dolaysız) aydınlatmada %60-90,
Yarı Endirekt (Yarı dolaylı) aydınlatmada %10-40,
Endirekt (Dolaysız) aydınlatmada %0-10’dır.
Homojen (karma) aydınlatmada bu oran %40-60’dır.
74
Aydınlatma TürüIşık Akısı Dağılım Oranı (%)
Direk Endirekt
Direk 90-100 0-10
Yarı Direk 60-90 10-40
Serbest (Karma) 40-60 40-60
Yarı Endirek 10-40 60-90
Endirek 0-10 90-100
Aydınlatma Çeşitleri
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
75
Aydınlatma Çeşitleri
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
76
Aydınlatma Çeşitleri
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
77
Direk (Dolaysız) Aydınlatma:
• Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine
yollanır. Bu yüzden yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür.
• Sistemin bu şekilde olması nedeniyle verim oldukça yüksektir; fakat ışığın yüzeye
doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu ve oda içerisindeki aydınlık
seviyesi dağılımda farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Kullanılan aydınlatma
aygıtlarının doğru ve homojen yerleşimi ile bu sorunlar ortadan kaldırılabilir.
• Direk aydınlatmada ışık kaynakları belli bir askı boyuyla monte edilir. Askı boyu
oda mimarisine ve ışık dağılımına eşit olanak sağlayacak şekilde seçilmelidir.
Direk aydınlatma için tasarlanmış tüm aygıtların yansıtıcı özelliği vardır.
• Direk aydınlatma özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan
boyuna sahip hacimlerde tercih edilebilecek aydınlatma tekniğidir.
Aydınlatma Çeşitleri – Direk (Dolaysız) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
78
Aydınlatma Çeşitleri – Direk (Dolaysız) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Yarı Direk(Yarı Dolaysız) Aydınlatma:
• Kaynaktan çıkan ışığın bir kısmı (%10-%40) yüzeylerden yansıyarak çalışma
düzlemine gelir.
• Direk aydınlatma modellerine kıyasla daha yayınık bir aydınlatma oluşur.
• Bununla birlikte aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak
çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de
yumuşatılır.
79
Aydınlatma Çeşitleri – Yarı Direk(Yarı Dolaysız) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Yarı Endirek (Yarı Dolaylı) Aydınlatma
Aygıttan çıkan ışık akısının büyük bir kısmının (%60-%90) endirekt olarak çalışma
düzlemine ulaştığı aydınlatma modeli, yarı endirekt aydınlatma olarak tanımlanır.
80
Aydınlatma Çeşitleri – Yarı Endirek (Yarı Dolaylı) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Endirek (Dolaylı) Aydınlatma
• Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakınının (%90-%100) dolaylı olarak
aydınlatma düzlemine ulaştığı aydınlatma modelidir.
• Dolaylı aydınlatmada, ışığın birçok noktadan yansıyarak yüzeye gelmesi, görsel
konfor ölçütlerini olumlu yönde etkiler. Hacim içerisinde gölgelenme yok denecek
kadar azdır ve oda içerisindeki aydınlık şiddeti dağılımı homojendir. Kaynaktan
ışığın doğrudan yüzeye gelmemesi nedeniyle de kamaşma olmayacaktır.
• Dolaylı aydınlatma yapılan mekânlarda ışık akısının dolaylı olarak (tavan ve
duvarlardan yansıyarak) yüzeye ulaşması nedeniyle iç yüzey çarpanlarının
yüksek olasına dikkat edilmelidir. Beraberinde iç yüzeylerde oluşabilecek
kirlenme nedeniyle, kayıpların artmasını engellemek için yüzey temizlikleri belirli
periyotlarla yapılmalıdır.
81
Aydınlatma Çeşitleri – Endirek (Dolaylı) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
82
Aydınlatma Çeşitleri – Endirek (Dolaylı) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Karma (Yayınık) Aydınlatma
• Aygıttan çıkan ışık akısının hemen hemen eşit oranlarda dolaylı ve dolaysız
olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma biçimi, yayınık aydınlatma olarak
tanımlanır.
• Yayınık aydınlatmada ışık kaynakları çıplak veya küresel yayıcı aygıtlarla birlikte
kullanılır.
• Yayınık aydınlatmada, yüzey yansıtma faktörleri diğer aydınlatma modellerine
oranla daha önemlidir. Ayrıca sistem verim düşümünün etkisini azaltmak için
aygıtların bakım ve temizlikleri sıklıkla yapılmalıdır.
• Yayınık aydınlatma, gölge oluşumlarının az olması ve yayınık bir aydınlık dağılımı
elde edilmesi nedeniyle özellikle konutlarda öncelikli olarak tercih edilir.
83
Aydınlatma Çeşitleri – Karma (Yayınık) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
84
Aydınlatma Çeşitleri – Karma (Yayınık) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
85
Aydınlatma
TürüÖzellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler
Direk
Işık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır.
Yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür.
Verim oldukça yüksektir.
Işığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu
Oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar
Özellikle koyu renkli yüzeylerin
kullanıldığı veya yüksek tavan
boyuna sahip hacimlerde
Fabrika, Atölye gibi tavanları
yansıtmayan, duvarları az
yansıtan yerler.
Endüstriyel Flüoresan, Yüksek
Tavan Armatürleri, Spot
Armatürler
Yarı Direk
Direk aydınlatma modeline göre daha yayınık bir aydınlatma.
Aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak
çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri
de yumuşatılır.
Kamaşma ve gölgelenmeler olabilir.
Tavanı az orta yansıtan yerler
Altı açık, yansıtıcı geçirici
malzemelerden yapılmış
armatürler Hol avizeleri
Serbest
(Karma)Gölgeler orta ve orta-yumuşaktır. Kamaşma tehlikesi çok azdır.
Tavan ve duvarın yansıtması en
az orta olan yerler, Konutlar
Tijli Armatürler, Opal camlı
glop armatürler
Yarı Endirek
Üstü açık yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler
Gölgeler yumuşak, kamaşma tehlikesi yoktur.
Işık kaynakları çıplak olduğundan bakım ve temizlik gerektirir.
Tavan yansıtması orta - iyi ve
duvar yansıtması en az orta
olan yerler
Avizeler
Endirek Gölgeler çok yumuşak, kamaşma tehlikesi yok Tavan yansıtması iyi olan yerler
Işığı yukarıya yönlendiren,
yansıtan malzemelerden
yapılmış armatürler
Aydınlatma Çeşitleri – Direk (Dolaysız) Aydınlatma
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği
Aydınlatma genelliği-yerelliği açısından
5 ana gruba ayrılır.
• Genel aydınlatma
• Çalışma yerine yönelik genel aydınlatma
• Yerel aydınlatma
• Genel aydınlatma + yerel aydınlatma
• Yönlendirilmiş aydınlatma
86
Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Aydınlatmanın genelliği-yerelliği
açısından sınıflandırılması
Genel Aydınlatma: Armatürlerin tüm tavanda mümkün mertebe eşit aralıklarla
yerleştirildiği aydınlatmadır. Aydınlatma seviyesinin düzgünlüğü iyidir. Yerleşme planının
değişken olduğu, açık bürolar, atölyeler, fabrika imalat holleri ve depolar gibi, yerlerde
mutlaka bu tür aydınlatma yapılmalıdır.
Çalışma Yerine Yönelik Genel Aydınlatma: Tavan da armatürlerin de, eşit olmayan
aralıklarla ve çalışma yerlerine (mesela masalara, sıralara) yönelik yerleştirildiği aydınlatma
türüdür. Çalışma yerlerinde daha yüksek aydınlık istenen, sabit yerleşme planlı yerlerde,
ekonomik bir aydınlatma için tercih edilir. Bu aydınlatmada mahallin çalışma yerleri dışındaki
dolaşım alanlarında iş alanındaki aydınlatma seviyesinin yaklaşık %50' si sağlanmalıdır.
87
Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Yerel Aydınlatma: Yerel aydınlatmada armatürler, çalışma yerini kapsayan küçük bir
alanı yüksek seviyede aydınlatacak şekilde yerleştirilir. Yerel aydınlatma aşağıdaki hallerde
tercih edilir:
• Genel aydınlatmadan daha yüksek aydınlık seviyesi istenilen çalışma alanlarında
• Cismin biçiminin veya dokusunun ışığın belirli doğrultudan gelmesini gerektirdiği
hallerde
• Genel aydınlatmanın engellerden dolayı nüfuz edemediği alanlarda
• Yaşlı ve/veya görsel yetenekleri daha az olan işçilere çalışma alanlarında daha
yüksek aydınlık seviyesi sağlamak için
• Daha huzur verici ve estetik aydınlatmanın, konfor ihtiyacının tatmininin ön plana
çıktığı ev, otel yatak odası, lokanta gibi yerlerde
88
Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Genel Aydınlatma + Yerel Aydınlatma: Yerel aydınlatma çok ender hallerde tek
başına uygulanır. Yukarıda belirtilen aydınlatma türleri ile tamamlanır. Bu çözümde gözün
farklı aydınlık seviyelerine uyumu açısından maksimum yerel aydınlatma seviyesinin en az
%20'si oranında genel aydınlatma seviyesi sağlanmalıdır.
Yönlendirilmiş Aydınlatma: Armatürün aydınlatılmak istenen cisme yönlendirildiği
aydınlatmadır. Bu tür aydınlatma aşağıdaki durumlarda yapılır:
• Vitrinlerin, teşhir dolaplarının ve objelerin aydınlatılmasında
• Bir cismin, bir yüzeyin aydınlatmayla vurgulanmasında
• Cismin, yüzeyin dokusunun ve şeklinin gösterilmesinde
• Özellikle duvarı aydınlatarak endirekt aydınlatma sağlanmasında
• Yönlendirilmiş aydınlatmada spotlar, ışık göze direkt gelmeyecek şekilde
yerleştirilmelidir. Yönlendirilmiş aydınlatma, genel aydınlatma ile birlikte
uygulandığında genel aydınlatmanın monotonluğunu giderir.
89
Aydınlatmanın Genelliği - Yerelliği
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
Aydınlatmada Psikolojik Etki
İnsanlar güneşli, aydınlık bir günde bulutlu bir gündekinden çok daha canlı, hareketli
ve isteklidir. Doğal aydınlatmada olan bu psikolojik etkiler suni aydınlatmada da fizyolojik
büyüklüklerin ustaca kullanılmasıyla sağlanır. İyi bir aydınlatma tasarımında fizyolojik
büyüklükler kadar psikolojik etkinin de önemli olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır.
Huzurlu, sakin, rahatlatıcı, sıcak bir ortam sağlamak için, daha düşük ortalama
aydınlık seviyeli (ihtiyaç olan yerlerde yüksek), sıcak ışıklı ve vurgusuz aydınlatma
yapılmalıdır. Canlı, hareketli ve üretime dönük mahaller tasarlanırken yüksek aydınlık
seviyesi, soğuk ışık rengi ve vurgulu aydınlatma tercih edilmelidir.
90
Aydınlatmada Psikolojik Etki
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
91
Aydınlatmada Psikolojik Etki
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
92
Aydınlatmada Psikolojik Etki
ELP-13207 Bilgisayar Destekli Proje I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
93
KAYNAKLAR
• Volkan ERDEMİR, Üniversite Ders Notları
• Volkan ERDEMİR, Aydınlatma Tekniği Ders Notları
• MEGEP; Aydınlatma Projeleri; Ankara 2011
• MEGEP; Bilgisayar Destekli Proje Çizimi; Ankara 2011
• MEGEP; Temel Teknik Resim; Ankara 2011
• Mehmet Çevik, Teknik Resim Ders Notları; İzmir 2010
• Muzaffer ÖZKAYA, Aydınlatma Tekniği, Birsen Yayınevi
• Adem ÜNAL, Aydınlatma Tasarımı ve Proje Uygulamaları, Birsen Yayınevi
• www.wikipedia.org
• www.emo.org
• İlgili Şartname ve Yönetmelikler