1

แผนบรหารการสอนประจำาบทท 6ลกษณะของศลปกรรมไทย

หวขอเนอเรอง1. รปแบบและลกษณะจตรกรรมไทย กอนและหลงพทธ

ศตวรรษท 192. รปแบบและลกษณะพระพทธรปและประตมากรรมไทย กอน

และหลงพทธศตวรรษท 193. รปแบบและลกษณะสถาปตยกรรมไทย กอนและหลงพทธ

ศตวรรษท 19

วตถประสงคเชงพฤตกรรม1. นกศกษาสามารถทจะอธบายรปแบบและเนอหาของ

จตรกรรมไทย กอนและหลงพทธศตวรรษท 19 โดยผานการทดสอบแบบปากเปลาไดอยางเขาใจและถกตอง

2. นกศกษาสามารถทจะอธบายรปแบบและประตมานวทยาของพระพทธรปและประตมากรรมไทย กอนและหลงพทธศตวรรษท 19 โดยผานการทดสอบแบบปากเปลาไดอยางเขาใจและถกตอง

3. นกศกษาสามารถทจะอธบายรปแบบและทมาของสถาปตยกรรม กอนและหลงพทธศตวรรษท 19 โดยผานการทดสอบแบบปากเปลาไดอยางเขาใจและถกตอง

วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน1. ซกประเดนถาม-ตอบในความเขาใจเกยวกบงานศลปกรรม

ไทย

2

2. ทำาแบบทดสอบทายบทประจำาบทท 63. บรรยายเนอหาขอมลผานโปรแกรม MS PowerPoint4. บรรยายขอมลผานวดทศน5. บรรยายและทศนศกษาสถานทจรง

สอการเรยนการสอน1. เอกสารประกอบการสอนบทท 62. โปรแกรมนำาเสนอ MS PowerPoint3. วดทศนโดยโปรแกรมทางอนเตอรเนต4. โปรแกรมการนำาเสนอภาพ ACDC5. สถานทจรงในการทศนศกษา

การวดผลและประเมนผล1. ประเมนจากการแสดงความคดเหนในการถาม-ตอบภายใน

ชนเรยน2. ประเมนจากการแสดงความคดในการลงพนทภาคสนาม3. ประเมนผลจากการสอบปากเปลา4. ประเมนจากแบบทดสอบทายบท5. ประเมนจากการสอบปลายภาค

3

บทท 6ลกษณะของศลปกรรมไทย

ศลปกรรมไทยทงงานดานจตรกรรม ประตมากรรมและสถาปตยกรรมมลกษณะแตกตางกนไปตามแตละยคสมยทเปลยนผานซงมผลมาจากอทธพลทางดานศลปะภายนอกประเทศทรบเขามาในชวงระยะเวลานนๆจนกระทงมการพฒนา ปรบปรงและเปลยนแปลงจนกระทงกลายเปนงานศลปะทเรยกไดวาเปนงานศลปกรรมของไทย ทงน รปแบบศลปกรรมทปรากฎในไทยอาจแบงออกเปน 2 ชวงเวลา ดงน ชวงแรก คอ ศลปกรรมชวงกอนพทธศตวรรษท 19 ประกอบดวย ศลปะทวารวด, ศลปะศรวชย, ศลปะขอมในประเทศไทย, ศลปะลพบรและศลปะหรภญไชย และชวงทสอง คอ ศลปกรรมชวงหลงพทธศตวรรษท 19 ซงเปนงานศลปกรรมทกลาวไดอยางชดเจนวาเปนศลปกรรมไทย ประกอบดวย ศลปะสโขทย ศลปะลานนาหรอเชยงแสน ศลปะอยธยาและศลปะรตนโกสนทรซงมรายละเอยดดงจะไดกลาวตอไป

4

1. จตรกรรมไทยงานจตรกรรมแบบประเพณไทยเปนงานเขยนทเรยกวา งาน“

เขยนสฝน คอ การเขยนภาพทมการเตรยมพนผวใหเรยบและมการ”วาดภาพรางลงบนพนททใชในการวาดเสยกอนจากนนจงทำาการลงสโดยสทใชเปนสทบดเปนผง เวลาจะใชจงทำาการผสมนำาลงไป ทงนสทใชนนมทงไดจากธรรมชาต อาท รากไม ผลของตนไม และเขาสตวหรอหนงสตว และสสงเคราะหซงการใชสดงกลาวมสวนทใชในการแบงอายของงานจตรกรรมแตละสมยเชนกน

1.1 จตรกรรมชวงกอนพทธศตวรรษท 19งานเขยนกอนพทธศตวรรษท 19 ทยงคงศกษาไดและ

ปรากฎใหเหนอยในปจจบน คงเปนงานจตรกรรมในชวงกอนประวตศาสตรอายราว 4000 – 2000 ปกอนประวตศาสตรซงถกเขยนหรอเรยกอกอยางวา แตม“ ” บนผนงเพงผาหรอหนาผาตางๆซงอาจเปนทพกพงของคนในยคนน โดยภาพทเขยนขนนนเปนภาพทเขยนถงวถชวตตางๆหรอความเชอตางๆของคนในยคกอนประวตศาสตรของแตละพนทดงเชนภาพเขยนสทผาแตม อ.โขงเจยม จ.อบลราชธาน (ภาพท 6.1)มอายประมาณ 4,000 ปกอนประวตศาสตรทเขยนภาพเครองมอเครองใชในการดำารงชวต เชน ตม เปนตน หรอ ภาพเขยนสภายในผนงถำาตาดวง จ.กาญจนบร ทเขยนภาพซงเชอวาเปนพธการขอฝน ทงนการเขยนภาพบนผนงถำาคงมลกษณะการเขยนทเรยบงายและใชสเพยงสเดยวในการเขยนหรอแตมเทานนโดยเปนสจากธรรมชาต

อนง งานจตรกรรมสมยประวตศาสตรในชวงกอนพทธศตวรรษท 19 กลาวคอ สมยทวารวด สมยศรวชย สมยขอมในดนแดนไทย กลบไมปรากฎใหเหนทงนเนองจากอาคารสถาปตยกรรมซงเปนพนททใชเขยนงานสวนใหญในสมยดงกลาวไดพงทลายเหลอแตเพยงซากเทานน อาท

5

โบราณสถานวดพระเมร จ.นครปฐม ศลปะสมยทวารวด ทเหลอเพยงแคฐานเทานนใหไดศกษาหรอบางสมยงานจตรกรรมอาจไมเปนทนยมหรอสภาพอาคารไมเหมาะกบงานเขยนจตรกรรม อาท สถาปตยกรรมแบบขอมในดนแดนไทยซงสรางจากหนทรายเสยสวนใหญจงนยมทำาภาพสลกมากกวาการเขยนจตรกรรมทงนอาจเกดจากสภาพพนผวไมอำานวยกบงานเขยนกเปนได ดงนน งานจตรกรรมในชวงสมยดงกลาวจงไมอาจทจะกลาวถงลกษณะและรปแบบใหเหนได

ภาพท 6.1 ภาพเขยนสบนผาแตม อ.โขงเจยม จ.อบลราชธาน

1.2 จตรกรรมชวงหลงพทธศตวรรษท 19 1.2.1 จตรกรรมศลปะลานนาหรอเชยงแสน จตรกรรมสมยลานนาพบไดไมมากนกเนองจาก

งานจตรกรรมสวนใหญทพบในแถบทางภาคเหนอของประเทศไทยอยในชวงสมยรตนโกสนทร (ราวพทธศตวรรษท 24) เชน จตรกรรมภายในวหารพระสงห จ.เชยงใหม ซงแสดงอทธพลของวฒนธรรมพมาและกรงเทพฯไดอยางชดเจน (สนต เลกสขม. 2548 : 131) และจตรกรรมภายในวหารจตรมขวดภมนทร จ. นาน เปนตนซงงานดงกลาวจะมลกษณะรปแบบอทธพลทางภาคกลางและขอสงเกตอยางหนงจะพบไดวา

6

ลกษณะของตวละครจตรกรรมสามารถแบงออกเปน 3 แบบ คอ หากเปนภาพบคคลชนสง อาท พระมหากษตรย จะเขยนภาพตามอทธพลอยางภาคกลาง ขณะทภาพบคคลทเปนตวรองลงมา เชน ขนนางตางๆเปนตน มกจะเขยนเครองแตงกายตามอยางพมาและภาพบคคลทเปนชาวบานทวไปจะเขยนภาพเครองแตงกายพนเมองแบบทองถนลงไป แมวาจตรกรรมลานนาทพบสวนใหญจะถกเขยนขนสมยหลงในชวงรตนโกสนทรแตกยงมภาพเขยนทวหารนำาแตม อ.เกาะคา จ.ลำาปาง ราวพทธศตวรรษท 21 ซงเขยนบรเวณคอสอง แมวาภาพจะจางมากแลวแตยงคงเหนลกษณะการใชสพหรงคแตไมมการปดทอง โดยเขยนเรองมฆะมานพและโฆสะกะเศรษฐ ตลอดจนมอกษรใตภาพกำากบ (สนต เลกสขม, 2549) (ภาพท 6.2)

ภาพท 6.2 จตรกรรมบรเวณคอสองของวหารนำาแตม วดพระธาตลำาปางหลวง อ.เกาะคา จ.ลำาปาง

1.2.2 จตรกรรมศลปะสโขทย (ราวพทธศตวรรษท 19)

2. ประตมากรรมพระพทธรปพระพทธรปมทงงานประตมากรรมแบบนนตำา นนสง และลอยตวซงงานประตมากรรมแตละ

7

สมยมลกษณะเฉพาะและโดดเดนตามแตอทธพลตางๆทรบเขามาแตกตางกนไปจนกระทงพฒนาการเปนลกษณะเฉพาะของสมยนนๆตอมา

2.1 พระพทธรปสมยตางๆพระพทธรปถอวาเปนงานศลปกรรมเชงสญลกษณอยาง

หนงแทนองคสมมาสมพทธเจาซงปรนพพานแลวกวา 2,000 ป นอกจากนยงคงมสญลกษณอนแทนพระพทธเจาเชนกน อาท ตนพระศรมหาโพธ พระธรรม รอยพระพทธบาท และพระบรมสารรกธาต อนงกอนทจะเกดการสรางพระพทธรปขน ไดมการใชระบบสญลกษณดงกลาวแทนพระพทธเจาในภาพสลกเลาเรองพทธประวตทกตอน เชน ภาพสลกนนตำารอบเวทกาของสถปสาญจ ประเทศอนเดย เปนตนเนองจากไมกลาสรางหรอสลกขนเพราะกลววาจะไมเหมอนเนองดวยไมมใครเคยเหนพระพทธเจามากอน ตอมาในชวงราวพทธศตวรรษท 3 สมยคนธาระในศลปะอนเดย เกดการสรางพระพทธรปขนเปนครงแรก โดยการสรางไดใชหลกเกณฑ 3 ประการ คอ ประการแรก การสรางพระพทธรปถกสรางขนตามมหาบรษลกษณะ 32 ประการ ประการทสอง การสรางพระพทธรปนำามารปแบบศลปะกรก-โรมนมาใชและประการสดทาย คอ การประดษฐ อษณษะ ไวเพอสรางความแตกตาง“ ”ระหวางพระพทธเจาและพระสงฆ (เชษฐ ตงสญชล, 2558) ประการโดยเลอกนำามาใชเฉพาะเพยงทสามารถสรางและแสดงออกไดอยางมสนทรยภาพทสวยงาม (ภาพท 6.8) พระพทธรปมรปแบบและลกษณะทสามารถบงชถงสมยตางๆซงอธบายไดดงน

2.1.1 พระพทธรปศลปะทวารวด (ราวพทธศตวรรษท 12-16)

8

3. สถาปตยกรรมไทยสถาปตยกรรมไทยประกอบดวย 2 ลกษณะ คอ อาคาร

หลงคาคลมและเจดยซงมลกษณะแตกตางกนไปตามแตละสมยขนอยกบอทธพลทไดรบมา สถาปตยกรรมบางสมยคงเหลอเพยงซากฐานใหไดศกษาเทานนเนองจากการพงทลายตามกาลเวลา ทงน สถาปตยกรรมไทยแตละสมยมรปแบบแตกตางกนดงระบไดตอไปน

3.1 สถาปตยกรรรมในศลปะทวารวดสถาปตยกรรมยคนสวนใหญเหลอเพยงซากฐาน

อาคารอาจดวยวสดทใชเปนอฐจงงายตอการพงทลายกอปรกบกาลเวลาทยาวนานจงทำาใหคงสภาพไดยาก แตอยางไรกตามซากฐานทพบหากมลกษณะสเหลยมหรอแปดเหลยมอาจสนนษฐานไดวานาจะเปนเจดยซงสวนใหญอยในผงยกเกจ สวนหากฐานอาคารอยในผงสเหลยมผนผาคงสนนษฐานไดวาอาจเปนสวนของวหาร เชน ซากอาคารโบราณสถานวดโขลงสวรรณคร จ.ราชบร ซงสงเกตไดวาผงอาคารจะมลกษณะลดหลนไมเทากนหรอทเรยกวาผงยกเกจ เชนเดยวกบซากฐานโบราณสถานวดพระเมร จ.นครปฐม สวนเจดยในศลปะนพบเจดยรปแบบหนงซงคอนขางสมบรณทำาจากศลาทงองค ปจจบนจดแสดงอยทพพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร ทงนยงพบจารก คาถาเยธมมา ทบรเวณคอระฆงดวยอกษรปลลวะ ภาษาบาล อนเปนสงหนงทชวยกำาหนดอายเจดยองคนในชวงราวพทธศตวรรษท 12 (ภาพท 6.34)

9

ภาพท 6.34 สถป(?) ทรงระฆง ศลปะทวารวด พบทจงหวดนครปฐม ปจจบนจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงชาต

พระนคร

3.2 สถาปตยกรรมในศลปะศรวชยศลปกรรมดานสถาปตยกรรมในสมยศรวชยคง

เหลอใหศกษานอย อกทงสถาปตยกรรมในสมยดงกลาวรบอทธพลของศลปะชวาภาคกลางของประเทศอนโดนเซยอยางชดเจน อาท เจดยวดพระบรมธาตไชยา วดมหาธาต จ.สราษฎรธาน (ภาพท 6.35)ซงมรปแบบคลายกบจนทของอนโดนเซยซงสงเกตไดจากฐานรองรบเรอนธาตในผงยกเกจและทมมของเรอนธาตตลอดจนมมและดานของเรอนชนซอนประดบดวยสถปกะหรอเจดยจำาลองขนาดเลก อกอทธพลหนงทมบทบาทเขามาปะปนกบศลปะศรวชยคอศลปะจามของประเทศเวยดนาม เชน เจดยทวดแกว อ.ไชยา จ.สราษฏรธานเชนกนจะสงเกตไดจากบรเวณ

10

เสาตดผนงทมการเซาะรองขนาดเลกยาวตลอดทงชวงเสาซงคลายกบเจดยทางศลปะจาม

ภาพท 6.35 พระบรมธาตไชยา วดพระบรมธาตไชยา อ.ไชยา จ.สราษฎรธานทมา : กวฏ ตงจรสวงศ