düz yazı şiir (poeme en prose)

8/2/2019 dz yaz iir (poeme en prose)

1/7

DZ YAZI R

Mustafa Durak


2/7

Dz yaz R:

Mustafa Durak

1. Dzyaz iir:Tanm zerine:nce tanmla ilgili, tanmn varlna ait bir sorunla balayaym. Bu, tanmnefradn cami, agyarn mani olma ilkesidir. Bu ilke, tanmn tanmlkonusunda sorunu byk lde zerken edebiyat, iir, sanatn nelii

balamnda konuursak, bu ilkeyle yaplm olsa bile tanmn mutlakolmaynn altnda yatan sorun nemlidir. lke gerei gereklemi ideal birtanm, tanmlanan eyin benzerlerini bir araya getirip, ondan farkllaan

birimleri darda tutmaya zen gsterirken, tanmn yapld andaki birbirineyakn birimleri (kategorileri) dikkate alnmaktadr. Oysa bu kategoriler zananiinde eitlenerek snr amlarna yol amaktadr. (Hatta snrlarn kaldrlmasnoktasna vardrlan anlaylar da sz konusu: taoizm, postmodernizm, ki budurumda aslnda i, tanmn da anlamszlna vardrlmaktadr). Her yeniulamsal (kategorik) biimin, adlandrmann ortaya kmas; belirttiim ilkegerei tanmn gncellenmesini zorunlu klmaktadr. Demek ki kavramlarnsnrlar, insan edimlerine bal olarak deimektedir. Dinamiklemektedir. Buda, ilgi alanmz erevesinde, sanat, iir, edebiyat kavramlarn, bu alanlardaki

yeniliklere gre deiime uratmakta, kuramclar, tanm noktasndazorlamaktadr. nsan zihinselinin dinamiklii, deiime akl, insan edimlerinietkilemektedir. Demek ki tanmlarn deiebilirlii, insan doasna bal birgereklik. Tanmlar arasnda uyumazlk her zaman ilkesizlikten deil amasanata, iire bal edimlerin deiiminden, stelik benimsenen deiimindenkaynaklanmaktadr.

Dz yaz iir arakesitinde dzyaz iir:Dzyaz iir, bizi dorudan dz yaz ile iir snrna tamakta.

Dolaysysya bu adlandrma, ikisi arasnda bir ortak blge olarak belirmekte.Ancak bu ortak blge benzetmesinde bizi zora sokan baka bir kavram devreyegiriveriyor: iirsel dz yaz. Bu da bir ortak blge yaratmyor mu? Elbetteyaratyor. yleyse ikisi ayni mi? Deilse aralarndaki fark nedir. Dikkat edilirse

bunun yant adlandrmada yatyor. Biri, iir olarak grnmek istiyor, dieriysedzyaz. Demek ki ortak blgenin yn belirleyici. Biri iirin iinden varlnndzyazya doru yneldiini, bir ekime uradn belirtiyor. br de bununtersi. Yani biri iir arlkl br dzyaz.

Dz yaz ile iir arasnda, baka gelerin, kavramlarn da devreye sokulmasylagerek kendi ilerinde gerek ara blgede eitlenmeler olmutur, olacaktr.


3/7

Tarihe:Dzyaz iirin (franszcasyla pome en prose yani 'dz yaz iinde iir'in)tarihesi kimilerine gre Baudelaire ile balar. Bunun nedenini, bu tr iirin

Baudelaire ile gncellenmesine ve yaygnlatrlmasna balayabiliriz. Amaaslnda bunun fransz iirinde nclerinin olduu biliniyor. Maurice de Gurin(1810-1839), Aloysius Bertrand (1807-1841) gibi. Bu iki airin doum ve lmtarihlerine dikkat edince birbirlerine ok yakn bir zaman diliminde yaamolduklarn, stelik ikisinin de gen yata ldn gryoruz. Bir bakmalmn onlarn iyice nlenmelerini engelledii de sylenebilir. Bu da aklmainsan kolaycln ve her yaplan iyi bir iin, bir bilinene mal edilmesialkanln getiriyor. Birini yaatrken dierini bir kez daha ldryoruz.Baudelaire Aloysius Bertrand' izlemitir. Onun kendi zerindeki etkisini,Arsene Houssaye'e yle anlatr: Kk bir giz vereceim size. Aloysius

Bertrand'n nl Gaspard de la Nuit'sini [Gecenin Gaspard'n] (sizin, benim vebirka dostumuzun tand bir kitabn nl saylmaya hakkk yok mudur?) belki

yirminci kez kartrrken, buna benzer bir ey denemek, onun ylesine garipegzel, eski yaamn iziminde uygulad yntemi yeni yaamn, daha dorusuyeni ve daha soyut bir yaamn anlatlmasnda uygulamak geldi aklma. Yaznngeri kalannda Baudelaire Aloysius Bertrand 'n yaptn gizemli veparlakrneim diye aklayacak ve bu konuda kskanlndan sz edecektir. Amayine de ondan farkl bir ey yaptn dile getirerek (1). Baudelaire'in Dz yazhalinde Kk iirler alt bal ile lmnden sonra 1867'de Spleen de

Paris adyla yaymlanan kitabnn Trkede Paris Sknts (Tahsin Ycelevirisi), Paris Sknts Kk Dzyaz iirler (Erdoan Alkan evirisi) veParis Kasveti (Hasan Anamur ve Beki Haleva evirisi) bulunmaktadr.

Charles Baudelaire (1821-1867)'den sonra Mallarm (1842-1898)'nin 'dz yaziir' olarak yazdklar daha sonra dz yaz iirler adyla bir araya getirilmitir.Arthur Rimbaud (1854-1891)'nun, Illuminations (Iklandrmalar) adl kitabdzyaz iirdir. Victor Segalen (1878-1919)'in Stles (Mezar Talar), PaulClaudel (1868-1955)'in, Connaissance de l'Est (Dou Bilgisi), Max Jacob

(1876-1944)'un Le cornet ds (Zar fincan) Pierre Reverdy (1889-1960)'nin Dz Yaz iirleri, Andr Breton (1896-1966)'un Poisson Soluble(znr Balk), Francis Ponge (1899-1988)'un, Le Parti pris des choses(eylerin yan tutmas), Henri Michaux (1899-1984)'nun, La nuit remue (Gecekmldyor) ve Un certain Plume (bir Ty ), Ren Char (1907-1988)'n Fureuret Mystre (fke ve Gizem ) ve Le Nu perdu(Yitik plak), Yves Bonnefoy(1923- )'nn, Rue traversire (Gei Soka), Philippe Jaccottet (1925- )'nin,Paysages avec figures absentes (Yok Yzl Manzaralar), Jacques Dupin(1927- ) 'in , Cendrier du Voyage (Yolculuun Kl tablas), *Michel Deguy

(1930-), dz yaz iirlerini, iirle dzyaz arasnda bocalayn rn olarakgrr (2), Dominique Fourcade (1938- ), Le sujet monotype (Tek tip zne),
http://www.rinnovamento.it/y/yv/yves_bonnefoy.htmlhttp://www.rinnovamento.it/y/yv/yves_bonnefoy.htmlhttp://www.rinnovamento.it/p/ph/philippe_jaccottet.htmlhttp://www.rinnovamento.it/p/ph/philippe_jaccottet.htmlhttp://www.rinnovamento.it/p/ph/philippe_jaccottet.htmlhttp://www.rinnovamento.it/p/ph/philippe_jaccottet.htmlhttp://www.rinnovamento.it/y/yv/yves_bonnefoy.htmlhttp://www.rinnovamento.it/y/yv/yves_bonnefoy.html


4/7

James Sacr (1939- ) , neries pour mal braire (kt anrmak iin eeklikler),Matthieu Messagier (1949- )'nin Orant (dua eden), Christophe Tarkos(1963 )'un, Anachronisme (a dlk), Nathalie Quintane (1964- )'nin,Dbut (Balang) ve St Tropez - Une Almricaine (St Tropez-Bir

Amerikal Hanm) ya dz yaz iirlerdir ya da dz yaz iirler ierir. Bu konudane kan bir aratrmay, Suzanne Bernard'n Baudelaire'den gnmze dzyaz iir adl kitabn anmalym. Yazara gre, dzyaz iirlerde: ksa dzyazl

bir metin sz konusudur. Bu metin bir birim oluturur ve beklentisizlikle, yanine bir yk anlatmay ne de bilgi aktarmay deil de iirsel bir etki aray iindeolmay nemsemesiyle ne kar (3). Aslnda tam da bu noktada SuzanneBertrand'n dzyaz iire yaktrd 'beklentisizlik' nitelii gme gider. Zirayukarda belirttiim arakesit kavramyla birlikte yn kavram, Bertrand'n'beklentisizli'ini, kendisinin de vurgulad iirsel etki silip atar. air, iirini,dz yaz olarak da olsa iir ulamna sokmaktadr.

Bu ksa yazda dz yaz iirin baka bir biiminden sz etmek istiyorum:

2. Ayet (biimli) iir:Ayet szc, kutsal kitaplardaki, numaralanm anlatm birimlerinden her

biri iin, kutsal alann bir terimi olarak kullanlan arapa bir szcktr.Franszcadaki karl le versetdir, ingilizcedeki karl ise versetir. Bu ikiterim dorudan iir ile ilgilidir. ngilizcedeki kullanmda verse zaten dizedemektir. Franszcadaki verset ise yine dize anlamna gelen vers

szcnden tretilmitir: vers+et. -et soneki kltme ifade eder: rnek:poule = tavuk --> poulet = pili; balcon = balkon --> balconnet = kk balkon.Demek ki franszcdaki verset szcn, yapl biimiyle birebir 'kk dize'ya da 'dizecik' olarak evirebiliriz. Ancak kutsal metinlerdeki ayet biimleri,iirdeki dizeye gre daha kk bir birim olmadndan bunu dizemsi olarakevirmek daha doru olabilir. Demek ki bu szck, her ne kadar ayet iin birkarlk olarak tretilmise de iinde iirsel bir deerlendirmeyi barndrdaktr. Bylece ingilizce ve franszcadaki ayet szckleri, kutsal metinlerdekiiirsellii, dile, n kabul olarak yerletirmilerdir. Ayet szcnn

arapadaki karl ise yalnzca kutsal metinler iin kullanlmamnaktadr.Szlk anlamyla delil, veri, iaret, alamet, ibret, mucize demektir. Ne var kitrkede genellikle ayet deyince Kur'an'daki bir anlatm birimi aklagelmektedir.Bu yzden kutsal kitaplarla ilgili ksa bir bilgi vermek gerek.

Zebur, dize biimli 150 ilahiden oluuyor. ok eitlenmese de dizelerin gereksays, gerek uzunluu farkl. Bu ilahiler, hem Tanrya vg hem de insanlarayaamda yol gsterici ve akl verici tler olarak deerlendirilebilir. slamdndaki kutsal dinlerde bu ilahilerin yazar olarak Davud gsterilmektedir. Ve

Zebur'un elimizdeki biiminde ayet sz konusu deildir.
http://www.rinnovamento.it/m/ma/matthieu_messagier.htmlhttp://www.rinnovamento.it/n/na/nathalie_quintane.htmlhttp://www.rinnovamento.it/m/ma/matthieu_messagier.htmlhttp://www.rinnovamento.it/n/na/nathalie_quintane.html


5/7

Tevrat, sure kavramn anmsatan biimde adlandrlm. Ancak heradlandrl (kitap), kendi iinde blmlere ve numaralanm birimlere (ayet)ayrlm. rnein yaratl kitab, 50 blm. Bu blmlerden her biriayetlerden oluuyor ama ayrca adlar yok. stelik bu blm yalnzca yaratl

konusunu deil Adem dndaki peygamberleri de (Yusuf'un lmne kadar)ieriyor. Ve numaralanm birimler, allm dize biiminde deil. Birimuzunluklar farkl. Kur'andaki ayetlerden farkl olarak, her numaralanm birim,dize kavramnda olduu gibi alt alta yazlm. Bylece ayet biti snr bolukolmu. Balang snrnda da byk harfi gryoruz. slamda Tevrat, Musa'yaindirilmi kitap olarak kabul edilirken, hristiyanlara gre birka yazarl birkitaptr ve Tanr sz deildir, -on emir hari olmal- yahudilere gre ise Tevrat'n yazar -on emir hari- Musa'dr. Musa szl olarak bu kutsal retiyiYaua'ya retmi, Yaua, yetmi Bilge'ye, Bilgeler de peygamberlere retmi.

ncil, net olarak Matta, Markos, Luka ve Yuhanna adl anlatclarn anlatlar vePaulus'un Yakub'un, Petrus'un, Yuhanna'nn, Yahuda'nn mektuplar veYuhanna'ya gelen Vahiy olarak temel blmlere, bunlar da kendi iersindeadlandrlm alt blmlere ayrlm. Bu blmler de ayet olarak numaralanm

birimlere ayrlmtr. Ancak bu blmlendirmelerin hangi zamanlarda kimlertarafndan yapldn syleyebilmek kolay olmasa gerek.

Kur'an'da, arapann tipografisinde byk harf olmad iin, ayetler bykharfle balatlamazd. Bir de dier kutsal kitaplardan farkl olarak ayet

bitimlerinde boluk braklmamtr. Bu, bir dzenleme sorunu olarakgrlebilir. Dierleriyle ortak yanlar ise her ayetin numaralanm olmas veretorik anlatm dilinin kullanlm olmasdr. br kutsal kitaplarn kaynakdilllerindeki biimlerini deerlendirmekten uzak olduum iin ses yaplarylailgili bir ey syleyemeyeceim ama Kur'an'da, uyaklama (her suredeki ayetleriin sz konusu olmasa da) ve ses yinelemelerinden sz edilebilir.

Dize szcnden tretilmi franszca biimin (verset = ayet) 13. yy'dan sonraortaya kt dnlrse, en azndan fransz dilinde bu birimin, terimin ortaya

kmasna kadar geen zaman iinde kavramsallamad sylenebilir. ncil'deyalnzca kutsal saylan anlatlarn deil, mektuplarn da ayet haline getirilmesi,kavramn, kutsallatrlan anlatda yazma (blmleme) tarznn geleneksellemiolmasna hkmedilebilir. Nitekim yirminci yzyln balarnda ortaya kan'ayet biimli iir' (le pome en verset), o derece kutsal olmasa da, nce kutsal ileilgili yazma biimi olarak karmza kar. Paul Claudel'in yedi iir kitabndanderlenmi olan kitap adnn Brviaire Potique (iirsel dua kitab) olmas

bouna deildir. Bu balamda 'ayet biimli iir', zaten olaslk olarak ya birbiimsel ykn (taklit) amal, ya kutsala katlma ya da kutsala ironik

gnderme amal olabilir.Michel Aquien, 'Poetik Szlk'te 'ayet (biimli) iir'i e ayrarak inceler:


6/7

a) ll 'ayet (biimli) iir:Baktan parldyor titreyen altn katrtrnaklarnn, grdm, uzaklara

dein, salnn dnyann, grdm, sonsuz ritimlemi, u toprak parasnnbam dndrdn tpk derin mesafeler gibi. (Paul Fort)

Aquien, bu iirsel ayet biriminin, franszca biiminde ll (metrik) bir yaptesbit eder: bu ayet birimi onikier heceli drt dizeye ayrlabilmektedir. stelikfranszca biiminde 'ac ve bd' biiminde bir uyaklann grlebildiini belirtir(4).

b) Ahenkli 'ayet (biimli) iir: Aquien bunu ritmik beklere dayal lirik birahengi olan iir olarak betimler ve Claudel'den rnek verir:

te elleriyle lir'i tutan gzel, ite gzel parmakl elleri arasnda lir'i tutangzel,

Dokumac tezgahn andran, kleliin karmak aygt,Geni kemerli Euterpe[yuterpe], zihnin aziz papaz, sessiz harp ayakta

tutan!

(Paul Claudel)


7/7

c) Amorf ayet (biimli) iir: Aquien'e gre imgenin ve temann geliimiylebalantl ve her birimin (ayet ya da dize), paragraf gibi balamasyla amadzyaznn paragraf gibi olmayyla, yani dzyazya kart oluuyla

belirmekte.

Ve ite benim beiimBenim beiimHep piyanonun yanndayd ne zaman annem Madam

Bovary gibi Beethoven sonatlarn alsaBabil'in asma bahelerinde geti ocukluumVe okuldan kamalar, garlarda, kalkmakta olan trenlerin nnde.

(Blaise Cendrars)

Dikkat edilirse bu rnek hemen, 'zgr dize' anlaynda bir iir olaraknitelenebilir. Dorusu, zgr dizeyi de dikkate alrsak bu iir tipinin (dzyaziir, ayet biimli iir ve zgr dizeli iir) ayrlmas tmyle biimseldir. Anlam

bakmndan tm bu iir tipleri zerine yaplacak ayrntl almalara gereksinimvardr.

Notlar:(1) Baudelaire; Paris Sknts; eviren: Tahsin Ycel; Adam yaynlar; 1982.(2) 1945 sonras fransz iiri; hazrlayan: Levent Ylmaz; Yap Kredi

Yaynlar; 1994; stanbul; (s: 180)(3) Suzanne Bernard; Le Pome en prose de Baudelaire jusqu' nos jours;

Nizet; 1959(4) Michle Aquien ve George Molini; Dictionnaire de Rhtorique et de

Potique; Livre de Poche; Paris; 1999

düz yazı şiir (poeme en prose)

Documents