ecdl modul 7 - internet i elek.posta

Lanaco ECDL prirunik

Modul 7: Internet

i elektronska pota

Lanaco Edukacija

Banja Luka, 2010.

Copyright

2010

Umnoavanje, reprodukcija ili na drugi nain koritenje i objavljivanje tekstova iz ovog prirunika, bez

naknade i bez dozvole autora ili izdavaa, kanjivi su po lanu 120. Zakona o autorskom pravu i

srodnim pravima (Slubeni glasnik BiH, broj 7/02).

Lanaco ECDL Prirunik Modul 7: Internet i elektronska pota

3

Sadraj

7 Internet i elektronska pota ....................................................................................................... 7

7.2 Internet .............................................................................................................................. 8

7.2.1 Osnovni pojmovi......................................................................................................... 8

7.2.1.1 ta je Internet? ....................................................................................................... 8

7.2.1.2 ta je World Wide Web (WWW)? ........................................................................... 8

7.2.1.3 ISP, URL, hiperveza ................................................................................................. 9

7.2.1.4 Struktura web adrese ........................................................................................... 10

7.2.1.5 Web preglednici ................................................................................................... 11

7.2.1.6 Web pretraivai................................................................................................... 13

7.2.1.7 RSS feed-ovi ......................................................................................................... 14

7.2.1.8 Podcast................................................................................................................. 15

7.2.2 Sigurnost na internetu .............................................................................................. 17

7.2.2.1 Sigurne web stranice ............................................................................................ 17

7.2.2.2 Digitalni sertifikat web stranice ............................................................................. 17

7.2.2.3 Enkripcija (ifrovanje) ........................................................................................... 19

7.2.2.4 Opasnosti vezane za internet: virusi, crvi, trojanci, spyware, malware .................. 20

7.2.2.5 Vanost auriranog antivirusnog softvera ............................................................. 21

7.2.2.6 Vanost firewall-a protiv upada u sistem .............................................................. 22

7.2.2.7 Zatita pristupa mreama pomodu naloga i lozinki ................................................ 23

7.2.2.8 Rizici vezani za online aktivnosti............................................................................ 24

7.2.2.9 Roditeljska panja na internetu ............................................................................. 25

7.3 Rad sa web preglednicima ................................................................................................ 28

7.3.1 Osnove pregledanja web-a ....................................................................................... 28

7.3.1.1 Prikazivanje web stranice u novom prozoru .......................................................... 28

7.3.1.2 Zaustavljanje uitavanja web stranice ................................................................... 29

7.3.1.3 Osvjeavanje web stranice .................................................................................... 30

7.3.1.4 Koritenje pomodi ................................................................................................. 31

7.3.2 Podeavanja ............................................................................................................. 33

7.3.2.1 Podeavanje poetne stranice web preglednika .................................................... 33

7.3.2.2 Brisanje istorije pregleda ...................................................................................... 35

7.3.2.3 Pop-up prozori ...................................................................................................... 36


4

7.3.2.4 Cookies Kolaidi ................................................................................................. 37

7.3.2.5 Privremeni internet fajlovi .................................................................................... 37

7.3.2.6 Ugraeni alati ....................................................................................................... 38

7.3.2.7 Prikazivanje i iskljuivanje ugraenih traka sa alatima ........................................... 39

7.3.3 Navigacija ................................................................................................................. 40

7.3.3.1 Aktiviranje hiperveze ............................................................................................ 40

7.3.3.2 Opcije nazad i naprijed u navigaciji ................................................................. 40

7.3.3.3 Navigacija do poetne stranice ............................................................................. 41

7.3.3.4 Prikaz posjedenih web stranica ............................................................................. 42

7.3.4 Bookmarks Oznaavanje stranice ........................................................................... 43

7.3.4.1 Oznaiti web stranicu, izbrisati oznaku .................................................................. 43

7.3.4.2 Prikaz oznaene web stranice ............................................................................... 43

7.3.4.3 Kreiranje i brisanje novih fascikli ........................................................................... 44

7.3.4.4 Dodavanje web stranica u Favorites / Bookmark fasciklu ................................... 46

7.4 Koritenje web-a .............................................................................................................. 48

7.4.1 Obrasci ..................................................................................................................... 48

7.4.1.1 Ispunjavanje web obrazaca ................................................................................... 48

7.4.1.2 Poslati ili izbrisati web-baziran obrazac ................................................................. 49

7.4.2 Pretraga ................................................................................................................... 50

7.4.2.1 Selektovanje odreenog pretraivaa ................................................................... 50

7.4.2.2 Izvoenje pretrage................................................................................................ 51

7.4.2.3 Napredne tehnike pretraivanja............................................................................ 52

7.4.2.4 Pretraga web-baziranih enciklopedija i rjenika .................................................... 54

7.5 Preuzimanje materijala sa interneta ................................................................................ 57

7.5.1 Snimanje fajlova ....................................................................................................... 57

7.5.1.1 Spremanje web stranice na disk raunara ............................................................. 57

7.5.1.2 Sputanje fajlova sa web stranice.......................................................................... 59

7.5.1.3 Kopiranje teksta, slike, URL sa web stranice u dokument ...................................... 61

7.5.1.4 Kopiranje slike koritenjem komande Copy........................................................ 65

7.5.2 Priprema i tampanje ............................................................................................... 67

7.5.2.1 Priprema web stranice za tampanje .................................................................... 67

7.5.2.2 Pregled web stranice prije tampanja ................................................................... 67

7.5.2.3 Izbor opcija pri tampanju web stranica ................................................................ 68

7.6 Elektronska komunikacija ................................................................................................. 71


5

7.6.1 Koncepti i pojmovi .................................................................................................... 71

7.6.1.1 Objanjenje pojma e-mail .................................................................................. 71

7.6.1.2 Struktura e-mail adrese ........................................................................................ 71

7.6.1.3 SMS poruke .......................................................................................................... 72

7.6.1.4 VoIP komunikacija ................................................................................................ 72

7.6.1.5 IM komunikacija ................................................................................................... 73

7.6.1.6 Online virtuelne zajednice .................................................................................... 74

7.6.2 Sigurnost .................................................................................................................. 78

7.6.2.1 Lane poruke i opasnosti ...................................................................................... 78

7.6.2.2 Objaenje pojma phishing ................................................................................. 78

7.6.2.3 Opasnosti od virusa .............................................................................................. 79

7.6.2.4 Digitalni potpis ..................................................................................................... 80

7.6.3 Osnove e-mail komunikacije ..................................................................................... 81

7.6.3.1 Prednosti e-mail komunikacije .............................................................................. 81

7.6.3.2 Pravila ponaanja.................................................................................................. 81

7.6.3.3 Mogudi problemi u e-mail komunikaciji ................................................................ 82

7.6.3.4 Polja adresiranja u e-mail poruci ........................................................................... 82

7.7 Koritenje e-mail sistema ................................................................................................. 84

7.7.1 Slanje e-mail poruke ................................................................................................. 84

7.7.1.1 Otvaranje i zatvaranje programa za rad sa e-mail porukama ................................. 84

7.7.1.2 Kreiranje nove e-mail poruke ................................................................................ 86

7.7.1.3 Unoenje adrese u polja To, Copy (Cc), Blind copy (Bcc) ........................................ 87

7.7.1.4 Unoenje naslova poruke u polje Subject .............................................................. 88

7.7.1.5 Kopiranje teksta u tijelo e-mail poruke.................................................................. 88

7.7.1.6 Umetanje i uklanjanje priloga u e-mail poruci ....................................................... 89

7.7.1.7 Snimanje radne verzije poruke (draft poruke) ....................................................... 91

7.7.1.8 Alat za provjeru pravopisa .................................................................................... 92

7.7.1.9 Slanje e-mail poruke sa odreenim prioritetom .................................................... 94

7.7.2 Primanje e-mail poruke ............................................................................................ 95

7.7.2.1 Odgovor na e-mail poruku .................................................................................... 95

7.7.2.2 Prosljeivanje e-mail poruke................................................................................. 95

7.7.2.3 Snimanje priloga u fasciklu na raunaru ................................................................ 96

7.7.2.4 Pregled prije tampanja i tampanje e-mail poruke ............................................... 97

7.7.3 Poboljanje produktivnosti ....................................................................................... 99


6

7.7.3.1 Dodavanje i uklanjanje kolona u tabelarnom prikazu kartice Inbox ....................... 99

7.7.3.2 Podeavanje komande Reply .............................................................................. 101

7.7.3.3 Oznaavanje poruka zastavicama ........................................................................ 102

7.7.3.4 Prepoznavanje i oznaavanje poruke kao proitane i neproitane ....................... 104

7.7.3.5 Prikaz ostalih traka sa alatima ............................................................................. 106

7.7.3.6 Funkcija Help ...................................................................................................... 107

7.8 Upravljanje e-mail porukama ......................................................................................... 109

7.8.1 Organizovanje e-mail poruka .................................................................................. 109

7.8.1.1 Pretraga e-mail poruka po poiljaocu, subjektu, sadraju .................................... 109

7.8.1.2 Sortiranje e-mail poruka ..................................................................................... 110

7.8.1.3 Kreiranje i brisanje e-mail foldera ....................................................................... 110

7.8.1.4 Prebacivanje e-mail poruka u e-mail fascikle (foldere) ........................................ 112

7.8.1.5 Brisanje e-mail poruke ........................................................................................ 112

7.8.1.6 Vradanje izbrisanje e-mail poruke ....................................................................... 113

7.8.1.7 Brisanje svih stavki iz foldera Deleted Items ........................................................ 113

7.8.2 Adresar................................................................................................................... 114

7.8.2.1 Dodavanje i brisanje detalja o kontaktu .............................................................. 116

7.8.2.2 Promjena podataka u adresaru pomodu dolazede e-mail poruke ........................ 117

7.8.2.3 Distributivna lista za slanje e-mail poruka ........................................................... 118


7

7 Internet i elektronska pota

Modul 7: Internet i elektronska pota iz programa ECDL obuke prua osnovne informacije o

traenju informacija preko interneta, te o komunikaciji pomodu elektronske pote. Ovaj modul je

podijeljen na dva dijela.

U prvom dijelu, internet, objanjavaju se:

Osnovni koncepti interneta i pojmovi, uz napomene o sigurnosti

Vrenje uobiajenih zadataka vezanih za pretraivanje interneta, uz podeavanje

programa za pregledanje web stranica (tzv. web preglednici)

Traenje infromacija i ispunjavanje elektronskih obrazaca

Snimanje web stranica i sputanje i kopiranje sadraja sa interneta

Drugi dio, elektronska komunikacija, obrauje oblasti:

Osnovni koncepti elektronske pote, te prednosti i nedostaci njene upotrebe

Ponaanje na mrei i sigurnosni aspekti

Kreiranje, provjera gramatike i pravopisa, slanje elektronske pote

Odgovaranje na potu, prosljeivanje pote, rad sa prilozima, tampanje

Povedanje produktivnosti u radu sa programima za elektronsku potu, organizovanje

i upravljanje elektronskim porukama


8

7.2 Internet

7.2.1 Osnovni pojmovi

7.2.1.1 ta je Internet?

Internet (engl. INTERnational NETwork) predstavlja svjetski fenomen razmjene informacija ili kako

ga jo nazivaju mrea nad mreama. Sam poetak interneta, datira iz 60-tih godina u SAD, kada je

uspostavljen sa ciljem da se povee vie udaljenih raunara i ureaja putem telefonskih linija.

Projekat koji je zapoet 1969. god., pod nazivom ARPA, predviao je povezivanje svih bitnijih vojnih,

vladinih i naunih institucija u SAD-u, u cilju jaanja odbrambene modi. Realizacija projekta u

potpunosti je zavrena 1973 god., kada je nastala prva raunarska mrea, pod nazivom ARPAnet.

Poslije toga, prva javna mrea poinje sa radom izmeu dva raunarska centra Yale i City 1981 god.

Od tada pa do danas, ta mrea proirila se na sve kontinente svijeta.

Internet je mrea vie miliona raunara, koji su povezani tako da se sa bilo kog od njih, na neki drugi

raunar, moe proslijediti proizvoljna koliina informacija. Da bi va raunar pristupio Internetu,

potrebno je da se prvo povee sa raunarom serverom Internet provajdera (kao to su INECCO,

BLIC, TEOL itd.), najede preko vae telefonske linije, a pomodu modema.

Provajder je na slian nain (ali brom vezom) povezan sa svojim provajderom i ta se hijerarhija

protee navie. Hijerarhija se zavrava na nekoliko velikih svjetskih provajdera, povezanim modnim

vezama. Internet nema vlasnika.

7.2.1.2 ta je World Wide Web (WWW)?

Kao to smo rekli, Internet je mrea svih mrea, koja prua razliite usluge, tj. servise svojim

korisnicima (pretraivanja web stranica, slanja i primanja elektronske pote, sluanja audio i video

sadraja, prenosa velikih fajlova, itd.).

WWW (World Wide Web) je jedan od servisa , tj. najpopularniji servis Interneta. On omogudava

pregledanje web stranica sa tekstovima, slikama, animacijama, itd.

Web stranice su meusobno povezane, vezama zvanim hipervezama (linkovima) koji podravaju,

tzv. HTTP protokol, za razmjenu informacija (protokol koji pretvara jezik za kreiranje web stranice u

grafiku prezentaciju stranice u web pregledniku).

WWW se definie i kao skup mrenih resursa, dostupnih svima. Pronalaenje odreenog resursa se

ostvaruje unoenjem adrese (web adrese) u program (web preglednik).


9

7.2.1.3 ISP, URL, hiperveza

ISP (engl. Internet Service Provider) je kompanija koja ima resurse, hardverske, softverske i ljudske,

da omogudi svojim pretplatnicima vezu sa internetom. ISP ima stalnu brzu vezu sa internetom, te tu

vezu ustupa svojim korisnicima.

Pojam provajder se ustalio i u naem jeziku, to znai prualac usluga, a u sluaju ISP-ja radi se o

pruanju internet usluga.

Dakle, da bi korisnik, tj. pretplatnik, koristio resurse interneta, potrebno je da uspostavi vezu izmeu

svog raunara i provajdera (ISP), tj. da napravite konekciju sa provajderom. Da bi se uspostavila

konekcija, korisnik mora imati otvoren Internet nalog, kod provajdera sa odreenim parametrima

koje dobija od samog provajdera. Postoje razliite vrste konekcija koje provajder daje svojim

pretplatnicima dial-up (modemska veza preko telefonske analogne linije), ISDN (preko telefonske

digitalne linije), ADSL (preko telefonske digitalne linije), kablovska konekcija (preko TV kabla),

wireless beina (putem radio talasa), GPRS, Edge, 3G itd (preko mobilnih telefona) itd.

URL adresa (engl. Uniform Resource Locator) je simboliki nain oznaavanja jedinstvenog mjesta

(web stranice ili nekog drugog resursa) na internetu. Svaka web stranica ima svoju jedinstvenu web

adresu koja se zove URL Uniform Resource Locator (Jedinstveni lokator resursa).

Svaki raunar ukljuen u internet mreu, moe da se adresira na dva naina: navoenjem broja

(numerike adrese) ili mnemonike (simbolike) adrese. Numerika adresa (IP adresa) je, u stvari, niz

od 32 nule ili jedinice, ali se predstavlja kao 4 decimalna broja meusobno odvojena takom (npr.

194.118.204.19) i preko numerike adrese raunari znaju komunicirati. Ljudi, lake pamte i koriste

simbolika imena. Komponente simbolikog imena razdvajaju se takama.

Jedan primjer URL adrese je http://www.ecdl.ba gdje je:

http:// - oznaka servisa HTTP (protokola za prikazivanje web stranica)

www oznaka najpopularnijeg servisa na Internetu

ecdl domensko ime

ba top level domen

Drugi primjer URL adrese je: ftp://www.pcwebopedia.com/stuff.exe - gdje je:

ftp:// oznaka servisa FTP (protokola za prebacivanje velikih fajlova)

www.pcwebopedia.com web adresa na Internetu

stuff.exe fajl na navedenoj lokaciji

Domensko ime ili samo domen, je ime koje neka kompanija odabere da preko njega bude poznata na

Internetu. Ovo ime, kad se registruje (zakupi), jedinstveno je na svjetskom nivou i niko ga drugi ne

moe koristiti. Domeni se razlikuju po svojoj ekstenziji, koja predstavlja njihov identifikacioni kod. Tri

najpopularnija tipa Top Level Domena (TLDs), koji su nezavisni od drave u kojoj se nalazite, su:


10

.COM: Skradeno za .commercial. .COM domeni su najpopularniji tip domena, koji su dostupni i

pojedincima i organizacijama.

.NET: Skradeno za .network, prvenstveno namijenjeni "tehnikim" site-ovima. Meutim, dostupni su

bilo kome, ko eli ovakvu ekstenziju svog "Internet imena".

.ORG: Skradeno za .organization. Prvenstveno namijenjeni neprofitabilnim organizacijama, ali i

drugima koje ele da imaju takvo ime.

The Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN), organizacija odgovorna za

administraciju Top Level domena irom svijeta, odobrila je i upotrebu raznih drugih ekstenzija za

domene: .areo .biz .info .museum .name .pro .tv .cc

Domen imena, mogu takoe koristiti ekstenziju koja je dodijeljena odreenoj zemlji. Za Bosnu i

Hercegovinu, ekstenzija je .BA. Svaka zemlja ima odreeno tijelo, nadleno za dodjeljivanje domena

na nivou drave i svoja pravila.

Hiperveza (engl. Hyperlink)

Na web stranicama dete se susresti sa hiperlinkovima (hiperveze, linkovi). Kao veze izmeu stranica,

koristimo tzv. hiperveze. Hiperveza (hipelink ili jednostavno link) je osobina pojedinih, posebno

oznaenih rijei, slika ili dijelova, koje predstavljaju vezu ka dodatnim informacijama ili drugim web

stranicama.

Hiperveze predstavljaju referencu ili navigacioni element, ka drugoj web stranici (odjeljku), fajlu ili

dijelu neke druge web stranice. Najede se klikom mia na hipervezu, prelazi na drugu tekstualnu

stranu ili se slika prikae u vedoj rezoluciji ili dimenzijama.

7.2.1.4 Struktura web adrese

Web adresa se upisuje u adresno polje Internet Explorera i oznaava lokaciju web stranice na

internetu. Kad upiete adresu, kliknite miem na dugme Go ili samo pritisnite Enter na tastaturi.

Ukoliko ste ispravno unijeli adresu, otvoride vam se eljena web stranica.

Neki primjeri Web adresa su:

www.inecco.net Internet provajder INECCO

www.lanaco.com Preduzede LANACO

www.nezavisne.com Internet izdanje Nezavisnih novina

www.microsoft.com Microsoft korporacija

www.microsoft.com/bih Microsoft korporacija za BiH

Web adresu morate tano upisati da biste dobili eljenu stranicu na Internetu.


11

Oznaka http:// ispred upisane adrese, predstavlja protokol preko kog se stranice prenose sa nekog

raunara iz svijeta i prikazuju u vaem programu (Internet Explorer-u) na vaem raunaru (nije

obavezno da se unese runo).

Ponekad dete dobiti poruku o greci "address is not valid" jer ste moda pogreno upisali:

http:///www.nesto.com (sa tri kose crtice umjesto dvije)

www.nesto drugo.com (prazan prostor u web adresi)

ww.nesto.org (samo dva slova w u adresi)

www.nesto.gov.b (top nivo domena je .ba, a ne .b)

itd.

7.2.1.5 Web preglednici

Programi kojima se pregledaju web stranice, nazivaju se web preglednici. Najpoznatiji su: Internet

Explorer, Mozilla Firefox, Google Chrome, Opera...

Internet Explorer je jedan od najkoridenijih web preglednika danas u svijetu. Naravno prije

pokretanja Internet Explorera (IE) potrebno je uspostaviti konekciju izmeu raunara i Internet

provajdera. Pokretanje IE-a vri se na vie naina: jedan je da kliknete dva puta na ikonicu IE na

desktopu, a drugi je da kliknete na dugme Start - Programs i na izborniku odaberete opciju Internet

Explorer. Na sljededoj slici, prikazane su alatke koje moete vidjeti u prozoru Internet Explorer-a, a

koje imaju sljedede znaenje:

Slika 7-1 Izgled komandi u Internet Explorer-u (IE verzija 6)

Back (Nazad) Povratak na prethodno izabranu stranu

Forward (Naprijed) Povratak na zadnju posjedenu stranu

Stop (Zaustavi) Zaustavljanje uitavanje tekude stranice

Refresh (Osvjei) Ponovno uitavanje stranice

Home (Poetna stranica) Vradanje na Poetnu stranicu

Search (Traiti) Pretraivanje interneta po kljunoj rijei

Favorites (Omiljena mjesta) Otvaranje omiljenih Web lokacija

History (Istorija) Omogudava da ponovo pregledate stranice koje ste ved gledali

Print (tampanje) - tampanje trenutno otvorene web stranice

Mail (Pota) Otvaranje programa za rad sa elektronskom potom

Nakon Internet Explorer-a 6, pojavile su se verzije Internet Explorer 7 i Internet Explorer 8, koje

imaju neto drugaiji raspored komandi, ali princip njihovog koritenja je isti kao u verziji 6.


12

Slika 7-2 Izgled prozora Internet Explorer-a verzije 8

Na sljededim slikama dat je prikaz jo nekih popularnih web preglednika:

Slika 7-3 Izgled web preglednika Mozilla Firefox

Slika 7-4 Izgled web preglednika Google Chrome

Naslovna

linija

Komandna

linija

Tabovi

(kartice)

((kartice)

Adresna

linija


13

Slika 7-5 Izgled web preglednika Opera

7.2.1.6 Web pretraivai

Pretraivanje podataka na internetu, u dananje vrijeme, nezamislivo je bez upotrebe internet

pretraivaa. Internet pretraiva ili web pretraiva je web stranica koja korisnicima omogudava

unoenje jedne ili vie kljunih rijei na osnovu kojih u sljededem koraku prikazuje listu web stranica

sa traenim pojmovima.

U mnotvu internet stranica, bilo bi jako teko da nasumino kucate web adresu stranice sve dok ne

bi dobili ono to traite. Ako, na primjer, elite da saznate informacije o kulturnim zbivanjima u

gradu Banja Luci, a ne znate tanu web adresu prezentacije grada Banja Luke, bez upotrebe

pretraivaa, vi biste nasumino kucali web adresu u Internet Exploreru koja sadri ime grada (npr.

www.banja-luka.com ili www.banjaluka.org itd.). Postoji mnotvo kombinacija rijei, koje biste

morali unositi da biste doli do prave adrese. Upotrebom internet pretraivaa, olakavate sebi

pretraivanje. Dovoljno je samo da upiete kljune rijei u pretraiva i on de sam nadi odgovarajude

web stranice, vezane za tu kljunu rije.

Internet svakim danom sve vie raste, tj. svakim danom se pojavljuju nove stranice, pa stoga i

nternet pretraivai svakim danom auriraju svoje baze, tako da su vam nove informacije dostupne u

svakom momentu.

Najpoznatiji internet pretraivai su:

Google www.google.com

Yahoo www.yahoo.com

Altavista www.av.com

Bing www.bing.com


14

7.2.1.7 RSS feed-ovi

RSS (engl. Really Simple Syndication) je standardizovan format prikaza objavljivanja promjenljivih

sadraja, poput blogova i novosti. RSS dokument (koji se naziva feed, web feed ili kanal)

ukljuuje puni ili sumirani tekst, plus dodatne podatke poput vremena objavljivanja i autora teksta

(feed hraniti, snabdjevati,)

Slika 7-6 Dodavanje RSS feed-a sa web stranice

Klikom na komandu za dodavanje RSS feed-a, otvoride se nova strabnica gdje korisnik treba da

izabere opciju pretplate, tj. prijave: Subscribe to this feed, te da unese naziv feed-a i potvrdi na

Subscribe opciju.

Slika 7-7 Pretplata na RSS feed

Na kartici Feeds u web pregledniku moete vidjeti sve svoje RSS feed-ove (one na koje ste se

prijavili). Karticu Feeds moete vidjeti klikom na opciju Favorites u web pregledniku.

Slika 7-8 Prikaz Feed-ova preko Favorites opcije


15

Slika 7-9 Prikaz feed-ova na koje je korisnik prijavljen

7.2.1.8 Podcast

Podcast je digitalni fajl koja sadri audio ili audio-video zapis koji se prenosi putem Interneta

koristedi RSS tehnologiju, a namijenjen je gledanju (ili sluanju) na raunaru. Naziv podcast je

sloenica rijei POD (Personal On Demand) i engleske rijei broadcast. Iako su na poetku podcasti

bili iskljuivo audio datoteke, najede u mp3 formatu, danas se za podcast uglavnom smatraju video

sadraji.

Kako se prijaviti na podcast?

Prijava pomodu programa koje spustite sa interneta i instalirate na va raunar (iTunes, Zune,

ZENCast). Kad instalirate te programe, imadete opciju u njima da se prijavite na odreen podcast ili

prekopirate link sa stranice u sam program.

Slika 7-10 Prijava na podcast pomodu programa

Slika 7-11 Prijava na podcast


16

Prijava pomodu My Yahoo ili Google itaa (engl. reader). My Yahoo (http://my.yahoo.com) i Google

ita (http://www.google.com/reader ) su popularni online itai za podcast-ove koji se koriste za

prijavu i sluanje podcastova. Za njihovo koritenje trebade vam e-mail adresa.

Slika 7-12 Poznati itai podcast-ova

Prijava koritenjem itaa feed-ova. Klikom na RSS Feed link, korisniku de biti ponuena prijava kao

na standardni feed.

Slika 7-13 Prijava na podcast preko RSS feed-a

Nakon prijave na standardni feed, korisnik de dobijati linkove prema najnovijim podcast-ovima.

Slika 7-14 Ponueni podcast-ovi u RSS feed-u


17

7.2.2 Sigurnost na internetu

7.2.2.1 Sigurne web stranice

Za stranice na kojima korisnici unose korisniko ime, lozinku, broj kreditne kartice, i slino, potrebno

je osigurati siguran tansfer tih informacija sa raunara korisnika do servera koji je traio te podatke.

Da bi se kreirala ta zatita, podaci se ifruju (enkriptuju). Na taj nain, samo onaj kome su podaci

namijenjeni moe dobiti korisnu inforamaciju, tj. moe ih deifrovati.

Stranice koje osiguravaju transfer podataka imaju oznake:

Stranice koje poinju sa https://; stranice koje koriste sertifikate za zatitu saobradaja

Simbol katanca - oznaava da je stranica zatidena sertifikatom

Ako kliknete na simbol katanca, dobidete dodatne informacije o sertifikatu: ko potvruje identitet

stranice (ime stranice), informacija o tome da je konekcija sa serverom enkriptovana (zatidena), a

ako kliknete na opciju View Certificates, dobidete jo detaljniji pregled sertifikata.

Slika 7-15 Oznake da su stranice zatidene

7.2.2.2 Digitalni sertifikat web stranice

Na internetu postoje mnogo stranica koje de od vas zahtjevati da unesete vae line podatke (ime,

prezime, adresa, telefon...), da biste pristupili toj stranici, kupovali preko online prodavnica, otvorili

nalog za elektronsku potu (google mail, yahoo mail, hotmail, windows live...) itd. Vrlo je vano da u

svakom trenutku, znate kome dajete vae podatke, odnosno da li moete vjerovati toj stranici, da se

nede zloupotrijebiti vae line informacije. Iz tog razloga se koriste digitalni sertifikati.

Digitalni sertifikat je elektronska "lina karta", koja potvruje va identitet ili identitet nekog drugog

tijela na internetu i u elektronskom poslovanju. Digitalni sertifikat, omogudava jednoj strani u

komunikaciji, da se uvjeri u stvarni identitet druge strane i obrnuto.


18

to se tie interneta, one stranice koje zahtjevaju vae line podatke, u vedini sluajeva koriste

digitalne sertifikate koje su date vama na uvid da se uvjerite u pravi identitet te stranice. Takoe,

takve stranice koriste sertifikate i za enkripciju saobradaja izmeu vas i te osobe ili ustanove ili

preduzeda, to znai da vae podatke niti jedan zlonamjernik ne moe "presreti" i pogledati.

Ako kliknete na simbol katanca koji oznaava zatidenu stranicu digitalnim sertifikatom, dobidete

dodatne informacije o sertifikatu: ko potvruje identitet stranice (ime stranice), te informaciju o

tome da je konekcija sa serverom enkriptovana (zatidena).

Slika 7-16 Prikaz zatite web stranice digitalnim sertifikatom

Ako kliknete na opciju View Certificates dobidete jo detaljniji pregled sertifikata:

Slika 7-17 Detalji o digitalnom sertifikatu

ta znai informacija "Koje je sertifikaciono tijelo izdalo sertifikat" (engl. Issued by)?

Na slici stoji da se sertifikaciono tijelo koje je izdalo sertifikat zove "VeriSign Class 3 Extended

Validation SSL CA". Internet Explorer koji je instaliran kao dio operativnog sistema Windows XP, ima

Komanda View

certificates


19

na sebi ved definisanu listu izdavaa sertifikata kojima vjeruje (Trusted Publishers), a jedan od njih je

i navedeni Verisign. To znai da de va Internet Explorer prihvatiti prikazani sertifikat kao validan, tj.

sa datom stranicom moete komunicirati bez bojazni da de neko ukrasti vae podatke koje upisujete

na stranicu.

Ako otvarate neku stranicu sa sertifikatom, a Internet Explorer u svojoj listi nema informaciju o

izdavau tog sertifikata, on de vas automatski obavijestiti da mu izdava sertifikata nije poznat i da je

pristup takvoj stranici rizian. Naravno, vi moete i nastaviti sa pristupom, ali to vam se ne

preporuuje ukoliko niste apsolutno sigurni o kojoj je stranici rije, te da prihvatate sertifikat koji nije

ugraen u Internet Explorer.

Slika 7-18 Upozorenje o digitalnom sertifikatu

Poruka sa slike govori o tome da sertifikat ove stranice nije izdat od sertifikacionog tijela kome

Internet Explorer vjeruje, odnosno ne nalazi se u listi "Trusted Publishers". Ako se radi o stranici za

koju sigurno znate kome pripada (npr. preduzedu u kom radite), obavezno kontaktirajte

administratora web stranice ili kliknite opciju Continue to this website (not recommended).

Za sve ostale stranice za koje ne znate kome pripadaju, a dobijete ovo upozorenje, preporuuje vam

se da je ne otvarate, tj. da kliknite na opciju Click here to close this webpage.

7.2.2.3 Enkripcija (ifrovanje)

Enkripcija ili ifrovanje podrazumijeva skrivanje podataka od neeljenih strana u komunikaciji.

Enkripcija (engl. encription) ili ifrovanje je proces kojim se vri izmjena podataka tako da se poruka,

odnosno informacija, uini neitljivim za osobe koje ne posjeduju odreeno znanje (klju). Ovaj

pojam se najvie koristi u informatici, gdje se odreeni podaci enkriptuju, i najede tako zatideni

alju putem e-maila ili preko web stranica.

Prva poznata metoda ifrovanja datira iz vremena rimskog vojskovoe Julije Cezara, po kojem je i

dobila ime, a sastoji se u jednostavnoj zamjeni slova poruke pomicanjem za odreeni broj mjesta u

1


20

abecedi. U originalnoj verziji, pomakom za tri mjesta unazad, ifra FDHVDU otkriva ime vlasnika

Caesar.

Postoji simetrina enkripcija, u kojoj se za enkripciju i dekripciju (deifrovanje) koristi isti klju i

asimetrina enkripcija, u kojoj se za ta dva procesa koriste razliiti kljuevi, meusobno povezani

matematikim operacijama.

7.2.2.4 Opasnosti vezane za internet: virusi, crvi, trojanci, spyware, malware

Virus je program ili kod koji se sam moe replicirati (kopirati) u bilo koji program, dokument ili sektor

za podizanje raunara, i na taj nain zaraziti, odnosno promijeniti sadraj te datoteke kopirajudi u nju

svoj kod.

Virusi se sastoje iz dva dijela:

Dio koji je samokopirajudi kod koji omogudava razmnoavanje virusa

Dio koji je korisna informacija koja moe biti opasna ili bezopasna

Postoje vie tipova virusa:

boot sektor - napadaju Master boot sektor (sektor za podizanje raunara)

parazitski - zaraze izvrnog fajla dodavanjem svog sadraja u strukturu programa

svestrani virusi - napadaju boot sektore i izvrne programe

virusi pratioci - stvaraju .com fajl koristedi ime ved postojedeg .exe programa i

ugrauje u nju svoj kod

link virusi - u trenu inficiraju raunarski sistem

makro virusi - imaju mogudnost da sami sebe kopiraju, briu i mijenjaju dokumente

Najedi nain napada virusa na raunar je preko USB diska, floppy diskete i otvaranjem stranica i

hiperveza koji su zaraeni virusima. Ved smo prije spomenuli da, u dananje vrijeme koritenjem

Interneta bez ikakvog programa za zatitu od virusa, izlaete va raunar i vae privatne podatke

velikom riziku. Ako ved koristitite antivirusni program, veoma je bitno da vam on bude i auriran (ima

najnovije definicije i module protiv virusa). Poto svaki antivirusni program ima svoju bazu sa listom

virusa koje on moe pronadi i otkloniti (baza se nalazi na raunaru), auriranjem (update) baze vi

samo proirujete tu listu i omogudujete da va program pronae i novije viruse. Ne preporuuje se

da baza bude starija od 3 dana, jer se jako puno novih virusa pojavi na Internetu na dnevnom nivou.

Kada pretraujete Internet, budite paljivi ta otvarate. esto de vam se desiti da se na nekoj stranici

pojavi poruka tipa "osvojili ste putovanje, kliknite ovdje..." ili "vi ste milioniti posjetilac ove stranice;

osvojili ste nagradu; kliknite ovdje....". Ako kojim sluajem naiete na ovakav tip reklame, mi vam

preporuujemo da je ne otvarate, jer u najvedem broju sluajeva ona sadri naki tip virusa. Budite

paljivi sa stranicama i e-mail porukama koje su vam sumnjive, te ih ne otvarajte ako niste sigurni ta

predstavljaju. Jedan klik moe da napravi jako veliku tetu.

Svi proizvoai operativnih sistema se trude da idu u korak sa zatitom svog proizvoda, na taj nain

to stalno prate kako virusi djeluju na njihov operativni sistem. Taj vid pradenja olakava pravljenje

sigurnosnih zakrpa (patch-eva) za sistem koji se trebaju redovno preuzimati sa Interneta.


21

Kompjuterski crv

Kompjuterski crv je program (ili skup programa) koji je sposoban rairiti svoje funkcionalne kopije ili

samo neke segmente na druge raunare (putem e-mail sistema ili operativnog sistema). Crvi

relativno rijetko posjeduju destruktivan kod namijenjen unitavanju podataka, no zbog svoje

sposobnosti neogranienog kreiranja vlastitih kopija, u stanju su zaguiti promet na pojedinim

segmentima mree.

Trojanski konj (trojanci)

Trojanski konj sam po sebi nije destruktivan softver, ali vrlo esto sadri program koji se aktivira

nakon to korisnik pokrene naizgled neki bezazleni program. Trojanci se ire putem mrea (mrea za

razmjenu datoteka) ili e- mailom pretvarajudi se da su trenutno popularni programi.

Malware

Rije malware, skradenica od malicious software to znai zlonamjerni softver, je softverski

program namijenjen ubacivanju na korisnikov raunar bez njegovog znanja i pristanka. Softver se

smatra zlonamjernim ako ima neku skrivenu namjeru svog kreatora, prije nego neku karakteristiku

koju korsinik raunara namjerno eli da iskoristi i instalira. Pod malware softver spadaju:

kompjuterski virusi, crvi, trojanci, neiskrene reklame, i drugi neeljeni softveri.

Spyware

Spyware su relativno mali programi koji se potajno (ili ak javno glumedi korisne programe kako bi

ih korisnik sam instalirao) instaliraju na raunar, te od tog trenutka prikupljaju podatke o korisniku.

Dotini podaci mogu biti relativno bezopasni (npr. koje ste web stranice posjetili) pa do vrlo opasnih

koji pokuavaju uhvatiti vrlo bitne podatke tipa broj kreditne kartice.

HOAX - lana uzbuna

est sluaj na ineternetu je sluaj lanih upozorenja. Npr. moete dobiti poruku o pojavi novog

virusa, koji se nalazi na vaem raunaru i ako ga ne izbriete u roku od nekoliko dana, moe vam

izbrisati sve podatke na raunaru. U poruci vas jo pozivaju da izbriete neki fajl na svom raunaru

koji predstavlja virus, te vas mole da proslijedite to upozorenje svim vaim poznanicima. Radi se o

esto nekodljivim upozorenjima, na koja nasjedaju naivni korisnici interneta, te alju sva ta lana

upozorenja dalje i stvaraju nepotreban saobradaj na mrei i paniku.

7.2.2.5 Vanost auriranog antivirusnog softvera

Ved smo spominjali termin "antivirusni program" (u daljem tekstu AV program). To je program koji

"uva" va raunar od virusa. Ono to je veoma znaajno kod AV programa jeste da on vri zatitu

raunara u realnom vremenu (Real-time Protection). To znai da, sve to otvarate na raunaru

(datoteku, fasciklu, program, internet stranicu) on automatski provjerava. Ako kojim sluajem AV


22

program uoi datoteku koja je zaraena virusom, on de vas odmah o tome obavijestiti i ponuditi da

odaberete odreene akcije.

S obzirom da se novi virusi svakodnevno putaju na mreu, vrlo je vano da va AV program zna za

postojanje tih novih virusa. Osvjeavanje baze o virusima na vaem raunaru radi sam AV program

preko interneta (automatski, na svakih nekoliko sati ili runo, kad kliknete na opciju auriranja (engl.

update)).

Kad AV program prepozna virus na nekoj stranici, u fajlu i sl. on de izvriti jednu od tri akcije:

Quarantine - ako AV program nema u svojoj bazi definisan neki virus, a pronae fajl koji mu je

sumnjiv (npr. ima neke karakteristike virusa), ponudide opciju da taj fajl smjestite u karantin. Na taj

nain fajl nede modi uticati na va raunar, a AV program, kad bude imao informaciju u bazi o takvom

virusu, pokuade da ga dezinfikuje (oisti od virusa).

Desinfect - da pokuate dezinfikovati datoteku od virusa. U tom sluaju datoteka nede biti obrisana

nego oidena.

Delete - da obriete datoteku zaraenu virusom.

Prvo pokuajte sa dezinfekcijom. Ako AV program ne uspije dezinfikovati datoteku, on de vam

odmah zatim ponuditi da je obriete.

Kad instalirate AV program, podesite ga na automatski dezinfikovanje zaraenih fajlova, a ako ne

uspije, onda da zaraenu datoteku izbrie bez obavjetavanja korisnika o daljim akcijama. Vedina AV

programa nudi ovu opciju. Na ovaj nain ste 99% sigurniji nego da vi odluujete ta da uradite sa

zaraenom datotekom iz tog razloga to nekad moete sluajno pritisnuti opciju Skip (preskoi) koja

vam se takoe nudi kao opcija u obavjetenju, pa da na taj nain da propustite virus u va raunar.

Ako posjedujte stalni pristup Internetu, podesite va AV program da sam, automatski, aurira bazu.

Tako dete biti sigurni da nedete zaboraviti da je sami aurirate i da samim tim izloite va raunar

opasnosti.

Ukoliko se na internet konektujete s vremena na vrijeme, neka vaa prva akcija bude auriranje

(engl. Update) AV programa najnovijim informacijama o virusima.

7.2.2.6 Vanost firewall-a protiv upada u sistem

Firewall (vatrozid, odbrana)

Postoji jo jedan proizvod koji moe zatititi va raunar od raznih napada, a to je FIREWALL. Firewall

moe biti i hardverski i softverski proizvod, a osnovna mu je namjena filtriranje mrenog saobradaja.

Va raunar, kao i operativni sistem, posjeduje mnotvo portova (ulaza, vrata). U prenesenom

znaenju, Firewall vam slui da pomodu njega "zatvorite i otvorite" ulaze koje vi elite, odnosno da

ograniite ko smije i preko kojih ulaza moe pristupiti (preko mree) vaem raunaru. Firewall takoe


23

posjeduje mehanizam da biljei ko pristupa vaem sistemu i preko kojih ulaza, pa samim tim imate i

uvid o eventualnim pokuajima napada.

Softverski Firewall je ved ugraen u Windows XP SP2 operativni sistem. Firewall je u Windowsu

standardno ukljuen i podeen tako da relativno dobro zatiti va raunar. Naravno, uvijek ga

koristite u kombinaciji sa ostalim programima za zatitu jer sam po sebi nije dovoljan za pravu zatitu

raunara.

Windows Firewallu pristupate na sljededi nain:

kliknite na dugme Start

kliknite na Control Panel (upravljaka tabla)

u Control Panelu izaberite Windows Firewall program

Slika 7-19 Podeavanje Windows Firewall-a

7.2.2.7 Zatita pristupa mreama pomodu naloga i lozinki

Najeda zatita podataka na nekom sistemu, bilo da se radi o pristupu jednom raunaru ili mrei, se

izvodi pomodu korisnikog imena i lozinke. To znai da svaki korisnik sistema ima jedinstveno

korisniko ime na sistemu i lozinku koja treba da ispunjava odreene zahtjeve (da bude dovoljno

sloena, da ju je teko pogoditi, da ima minimalna broj karaktera propisan od administratora

sistema, da se redovno mijenja i sl.).

Korisniko ime (engl. Username) je nain na koji se korisnik predstavlja sistemu, raunaru, programu

ili nekom servisu. Lozinka (engl. Password) onda potvruje da se odreeni korisnik prijavljuje na

sistem.


24

Slika 7-20 Polja za unoenje korisnikog imena (username) i lozinke (password)

Dakle, neko ko eli da se prijavi na sistem mora da zna ispravno i korisniko ime i lozinku. Najedi je

sluaj da se korisniko ime moe upisati i velikim i malim slovima (nije case-sensitive), a kod lozinke

je vrlo bitno da li je neko slovo malo ili veliko.

Preporuke za kreiranje lozinke:

Da budu dovoljno dugake i sloene da ih nije lako pogoditi, a dovoljno jednostavne da ih

korisnik moe upamtiti

Da se dovoljno esto mijenjaju

Da se kreiraju kao kombinacija velikih i malih slova, brojeva i specijalnih karaktera, npr.

(@ur0ra, eDuk@c1jA, llOpt1cca, M0n1T0R itd. a zvue kao aurora, edukacija, loptica,

monitor itd.)

7.2.2.8 Rizici vezani za online aktivnosti

Objavljivanje linih informacija

Mnogi korisnici na internetu koriste programe za razgovor kao to su: Skype, Live Messenger, Yahoo

Messenger. Veoma su popularne Internetske drutvene mree kao to su: Facebook, Livespaces,

MySpaces, Twitter itd., na kojima korisnici u svojim profilima ostavljaju razne informacije, postavljaju

slike i koriste "brzi razgovor" (instant messaging, chat).

Ako koristite ovakve usluge, budite obazrivi kakve informacije postavljate, jer se vrlo lako mogu

zloupotrijebiti, jer ne moete uvijek kontrolisati ko moe dodi do vaih slika i drugih informacija na

takvim internet servisima, te na koji nain ih moe upotrijebiti.

Ako ste poetnik u koridenju interneta sve web lokacije de vam u poetku biti nepoznate i trebate

biti jako paljivi. Kako je internet vrlo dinamian i svaki dan se pojavljuju nove stranice i servisi i

iskusniji korisnici moraju biti jednako obazrivi i potovati neka pravila:

Nikad ne pratite link iz neke e-mail poruke koju ste dobili od nepoznatog poiljaoca (ma kako

privlano poziv zvuao).


25

Uvijek provjerite da li neki link zaista vodi tamo gdje pie da vodi (npr. moe pisati jedna

adresa linka, a da link vodi na sasvim drugu adresu)

Slika 7-21 Primjer lane adrese

Kad neka stranica trai od vas neke line podatke, obratite panju da li postoji zatita

(https://, prisustvo sertifikata)

Radije odustanite od kupovine ili davanja bilo kakvih podataka ako stranica ne izgleda

profesionalno, ili niste nikad prije uli za nju ili vam je bilo ta sumnjivo

Neke stranice izgledaju potpuno isto kao poznate stranice, a na njih se moe dodi ako ste

pogreno upisali adresu u web pregledniku ili kliknuli na lani link, pa vodite rauna da

sluajno ne ostavite svoje podatke na takvim stranicama

Ne budite lakovjerni i nepaljivi i ne nasjedajte na poruke o velikim dobicima ili besplatnim

stvarima na Internetu

7.2.2.9 Roditeljska panja na internetu

Djeca koja imaju pristup Internetu moraju na neki nain biti zatidena od neprikladnih web stranica

na koje mogu sluajno ili namjerno naidi. Stoga je vrlo vano obratiti panju na odreeno filtriranje

sadraja prema djeci i mladima.

Potencijalne opasnosti na Internetu za djecu i mlade kredu se od neprikladnog sadraj web stranica

(eksplicitne scene, nastranosti), do mogudeg druenja sa potencijalno opasnim ljudima (koji se mogu

lano predstavljati preko Interneta, opasnost od pedofila) itd.

Kontrola sadraja se moe postaviti preko opcija u samom Internet Exploreru. Nakon pokretanja

Internet Explorera, potrebno je kliknuti na komandu Tools Internet Options, kliknuti na karticu

Content, te na dugme Enable...

Pazite: Adresa linka je www.microsoft.com,

meutim link vodi na sasvim drugu lokaciju

www.microsoft.ixvz.com


26

Slika 7-22 Podeavanje kontrole sadraja u Internet Exploreru

U polju Content Advisor potrebno omoguditi servis Roditeljske kontrole (na dugme Enable...)

U dijalokom okviru Content Advisor, na kartici Ratings, potrebno podesiti parametre po kojima se

vri filtriranje sadraja (psovke, golotinja itd.), i nivo filtriranja. Na kartici General podesiti lozinku

(Supervisor Password) tako da samo vi (supervizor) moete izmijeniti podeavanja.

Slika 7-23 Podeavanje lozinke supervizora

Na kartici Approved Sites podesiti web stranice koje nede biti kontrolisane (bide dozvoljene za

pregled).

Kad zavrite sa podeavanjima, surfanje internetom de biti ogranieno. im se pojavi neka stranica

koja bi mogla biti potencijalno opasna (po vaim podeavanjima), pojavide se upozorenje o kontroli

sadraja stranica. Ukoliko ste oznaili opcije kao na slici, bide mogude upisati lozinku supervizora da

bi se pokazala web stranica.

Da bi se iskljuila ova kontrola sadraja, potrebno je otvoriti Internet Explorer Tools Content

kartica, te klikniti na dugme Disable Naravno, iskljuivanje kontrole sadraja de biti mogude samo

ako se upie prethodno definisana lozinka.


27

Slika 7-24 Iskljuivanje Kontrole sadraja

Roditelji bi trebali dodatno da obrate panju i na vrijeme koje njihova djeca provedu ispred raunara.

Postoje razliite preporuke ljekara koji savjetuju da se uglavnom to vrijeme podijeli na nekoliko puta

sedmino po 20-30 minuta. Ove preporuke se zasnivaju na procjeni tetnog uticaja na fiziko zdravlje

djece i njihovo nepravilno dranje, ali i na psiholokim efektima pojedinih igrica, koje esto mogu biti

i jako nasilne. Dakle, roditelji bi trebali voditi rauna i o izboru igrica za svoju djecu prema njihovom

uzrastu. Ne preporuuje se da djeca rade na laptop-ima upravo zbog nemogudnosti podeavanja

ispravnog dranja pred ekranom laptop-a.


28

7.3 Rad sa web preglednicima

7.3.1 Osnove pregledanja web-a

7.3.1.1 Prikazivanje web stranice u novom prozoru

Kad upiete web adresu u adresnu traku web preglednika prikazade se web stranica. Ukoliko ta web

stranica sadri neke hiperveze prema drugim web stranicama, klikom na hipervezu otvoride se nova

web stranica. Pri tome se moe desiti da se nova web stranica otvori u prozoru stare, tj. da prvu web

stranicu vie ne vidite. Ukoliko elite da se nova web stranica otvori u svom prozoru, novom, kliknite

desnim klikom na hipervezu, pa na opciju Open in New Window.

Slika 7-25 Otvaranje web stranice u novom prozoru

Eventualno, ukoliko imate web preglednik koji podrava kartice (tab-ove), moete izabrati opciju

Open in New Tab, za prikaz u drugom tabu na drugoj kartici:

Slika 7-26 Otvaranje nove web stranice u novom tab-u (kartici)

Web adresa stranice

upisana u adresnu traku

web preglednika (IE)

Instrukcija za otvaranje

nove stranice na novom

tabu


29

Na taj nain niste izgubili (niste zatvorili) prvi prozor, a dobili ste noVu stranicu u novom tab-u

(kartici):

Slika 7-27 Otvorena stranica na novom tab-u (kartici)

7.3.1.2 Zaustavljanje uitavanja web stranice

Ponekad dete zakljuiti da niste eljeli uitavanje neke stranice, te elite da prekinete sputanje svih

elemenata stranice na va raunar (u va web preglednik). Ako elite prekinuti uitavanje stranice

prije kraja uitavanja (prebacivanja svih objekata sa stranice na va raunar, tj. u va web

preglednik), izaberite opciju za zaustavljanje uitavanja koju svaki web preglednik posjeduje.

Internet Explorer: komanda sa simbolom X

Slika 7-28 Zaustavljanje uitavanja stranice u Internet Explorer 6.0 web pregledniku

Slika 7-29 Zaustavljanje uitavanja stranice u Internet Explorer 8.0 web pregledniku

Otvorena nova

stranica na novom

tabu


30

Mozilla Firefox: komanda sa simbolom X

Slika 7-30 Zaustavljanje uitavanja stranice u Mozilla Firefox web pregledniku

Google Chrome: komanda sa simbolom rotirajude strelice

Slika 7-31 Zaustavljanje uitavanja stranice u Google Chrome web pregledniku

7.3.1.3 Osvjeavanje web stranice

Proces osvjeavanja web stranice podrazumijeva ponovno uitavanje web stranice u web preglednik

(u sluaju kad se neto promijenilo ili imate staru verziju keiranu u memoriji svog raunara). Klikom

na komandu za osvjeavanje sadraja na web stranici (engl. Refresh) ili klikom na tipku F5 na

tastaturi, sadraj stranice de se ponovo prenijeti sa servera gdje se uva stranica u va web

preglednik.

Internet Explorer: komanda sa simbolom dvije strelice

Slika 7-32 Komanda za ponovno uitavanje stranice u Internet Explorer 6.0 web preglednik


31

Slika 7-33 Komanda za ponovno uitavanja stranice u Internet Explorer 8.0 web preglednik

Mozilla Firefox: komanda sa simbolom rotirajude strelice

Slika 7-34 Komanda za ponovno uitavanje stranice u Mozilla Firefox web pregledniku

Google Chrome: komanda sa simbolom rotirajude strelice

Slika 7-35 Komanda za zaustavljanje uitavanja i ponovno uitavanje stranice u Google Chrome web preglednik

7.3.1.4 Koritenje pomodi

U web preglednicima pod komandom Help - (ili preko tipke F1) moete koristiti pomod.

Slika 7-36 Koritenje pomodi preko komande Help


32

U prozoru koji se pojavi nakon pokretanja komande Help ili F1, zavisno od web preglednika, upiite

pojam koji traite ili izaberite temu koja opisuje ono to vas zanima:

Slika 7-37 Prozor pomodi u IE verziji 6

Slika 7-38 Prozor pomodi u IE verziji 8


33

7.3.2 Podeavanja

7.3.2.1 Podeavanje poetne stranice web preglednika

Kad pokrenete web preglednik, prva stranica koja se prikae naziva se Home page ili Start Page.

Promjena poetne stranice izvodi se na sljededi nain:

kliknite na komandu Tools

kliknite na opciju Internet Options

u ponuenom prozoru, na kartici General, kliknuti u polje Home Page i ukucati

adresu koju elite da bude poetna

kliknite na OK

Slika 7-39 Podeavanje web preglednika Internet Explorer-a

Slika 7-40 Podeavanje poetne stranice (Home Page) u web pregledniku

U novijim web preglednicima, moete vie stranica postaviti kao poetnu stranu. Klikom na komandu

Tools Internet Options, na kartici General, u dijelu prozora Home page, upiite sve stranice koje

elite da se otvaraju pri pokretanju Internet Explorer-a.

Svaku web stranicu upiite u posebni red:


34

Slika 7-41 Definisanje vie stranica kao poetne stranice u IE 8.0.

Pokretanjem Internet Explorer-a, odmah de se pojaviti dvije web stranice na dvije kartice (tab-a).

Slika 7-42 Dvije web stranice definisane kao Home Page (Home i Bing)

Definisanje web stranice kao Home stranice moe se uraditi i preko alatke na traci web preglednika

(simbol kudice).

Slika 7-43 Dodavanje ili promjena Home stranica

U sljededem prozoru (prikazanom na sljededoj slici) izaberite jednu od ponuenih opcija:

1. opcija - koristiti trenutno prikazanu web stranicu kao jedinu Home page stranicu

2. opcija dodati trenutno prikazanu stranicu u listu Home page stranica

3. opcija sve trenutno otvorene stranice koristiti u listi Home page stranica


35

Slika 7-44 Podeavanje Home stranice

7.3.2.2 Brisanje istorije pregleda

U memoriji raunara uva se istorija prethodno posjedenih stranica. Ukoliko je elite izbrisati, uradite

sljedede:

Otvorite Internet Explorer

Izaberite komandu Tools Internet Options

Na prvoj kartici General u dijelu History (ili u novijoj verziji IE Browsing History)

kliknite na komandu za brisanje (Clear ili Delete)

Slika 7-45 Brisanje liste posjedenih stranica (istorije) (prva slika prikazuje IE 6, druga slika IE 8)

Dodatno moete podesiti koliko dana raunar moe da pamti istoriju posjeta stranica (prva slika) ili

opciju brisanja pregledanih stranica pri zatvaranju web preglednika (druga slika).

Broj dana koji se

uvaju u

memoriji

Brisanje istorije pri

izlasku iz programa


36

7.3.2.3 Pop-up prozori

ta su pop-up prozori?

Pop-up (u prevodu iskoiti; ita se kao pop-ap) je mali web prozor koji se pojavljuje iznad

stranice koju trenutno gledate u web pregledniku. Pop-up prozori se esto pojavljuju odmah po

uitavanju neke web stranice, te esto predstavljaju reklamne poruke. Ponekad su ti prozori potrebni

(kad prikazuju korisne podatke), a ponekad ne (npr. u sluajevima pojavljivanja raznih reklama koje

ometaju rad). Zbog toga morate znati kako ih blokirati ili kako sprijeiti njihovo blokiranje.

Pop-up bloker je ugraena osobina u Internet Explorer (ali i u druge web preglednike) koja

dozvoljava korisniku da ogranii ili blokira pojavljivanje vedine pop-up prozora. Pri tome korisnik

moe izabrati nivo blokiranja. Kad je pop-up bloker ukljuen, pojavide se informativna traka o

blokiranom prozoru.

Pop-up bloker je ukljuen u Internet Explorer-u pri instalaciji operativnog sistema. Da ga iskljuite, ili

ponovo ukljuite, uradite sljedede:

Otvorite Internet Explorer

Kliknite na komandu Tools , te na opciju Pop-up Blocker

Za iskljuivanje: Kliknite na komandu Turn Off Pop-up Blocker

Za ukljuivanje: kliknite na komandu Turn On Pop-up Blocker

Promjena podeavanja pop-up blokera se vri preko komande: Tools - Pop-up Blocker - Pop-up

Blocker Settings. U tim podeavanjima moete izabrati sajtove na kojima dozvoljavate pop-up

prozore.

Slika 7-46 Ukljuivanje i iskljuivanje pop-up prozora


37

7.3.2.4 Cookies Kolaidi

Cookies (u prevodu kolaidi; cookies ita se kao kukis) su mali tekstualni fajlovi koje web

stranica koju posjetite smjesti na va raunar. Taj mali tekstualni fajl uva informaciju o vaim

unosima i izborima koje ste napravili na posjedenoj web stranici. Npr. ukoliko posjedujete neku

stranicu sa izborom jezika na poetnoj stranici, na vaem raunaru de najvjerovatnije biti sauvan

cookie o vaem izboru koji ste napravili prvi put, da ne morate svaki put unositi izbor.

Na sajtovima kojima vjerujete moete ukljuiti da stranica pamti i vae korisniko ime i lozinku

(naravno, na ovo se odluite samo ukoliko koristite svoj raunar).

Blokiranje i ponovno dozvoljavanje cookies-a se vri preko komande: Tools Internet Options

Privacy kartica Settings, te pomjerite kliza na poloaj koji vam odgovara (na blokiranje svih ili

dozvoljavanje svih). Blokiranje cookies-a na nekim stranicama moe sprijeiti pravilan prikaz i rad

web stranica.

Slika 7-47 Podeavanje nivoa blokiranja cookies-a

7.3.2.5 Privremeni internet fajlovi

Kad posjetite neku web stranicu, Internet Explorer sauva privremenu kopiju te stranice tako da se

moe bre uitati pri ponovnom otvaranju. Da biste vidjeli privremene internet fajlove otvorite

Internet Explorer, te kliknite na opciju Tools - Internet Options, na karticu General - Browsing

history Settings. U dijalog prozoru koji se pojavi, kliknite na dugme View files.


38

Slika 7-48 Prikaz privremenih internet fajlova

7.3.2.6 Ugraeni alati

Ugraeni alati u web preglednik Internet Explorer su:

Standard Buttons standardna traka sa alatima

Address Bar adresna traka za upis web adresa

Links traka sa oznakama (bookmarks, favorites)

Slika 7-49 Ugraene alatkeu IE 6

Ove ugraene alatke se neto drugaije nazivaju u novijoj verziji Internet Explorer-a 8:

Menu Bar standardna traka sa alatima

Favorite bar traka sa oznakama (bookmarks, favorites)


39

Command bar traka sa komandama

Status bar statusna traka

Slika 7-50 Komandna traka u IE 8 koja ne postoji u IE 6

Opcija Lock the Toolbars zakljuava trake, tj. kad je selektovana trake se ne mogu pomjerati.

7.3.2.7 Prikazivanje i iskljuivanje ugraenih traka sa alatima

Ugraene alatke u web pregledniku Internet Explorer mogu se ukljuiti ili iskljuiti za prikaz. Pod

opcijom View Toolbars moete vidjeti sve ugraene alatke - sa kvaicom su oznaene ukljuene

alatke. Sa klikom na neku od alatki ukljuujete je ili iskljuujete.

Slika 7-51 Ugraene alatke u IE 8

Slika 7-52 Favorites Bar ukljuen


40

7.3.3 Navigacija

7.3.3.1 Aktiviranje hiperveze

Kad ukucate neku web adresu u web preglednik, pojavide se web stranica. Na web stranicama dete

sresti hiperveze (hiperlinkove, linkove). Hiperveze predstavljaju referencu ili navigacioni element ka

drugoj web stranici (odjeljku), fajlu ili dijelu neke druge web stranice. Najede se klikom mia na

hiperveze prelazi na drugu tekstualnu stranu ili se slika prikae u vedoj rezoluciji ili dimenzijama.

Slika 7-53 Hiperveze na stranici

Kad preete pokazivaem mia preko hiperveze, pokaziva mia de postati ruka sa ispruenim

prstom (prikazano na sljededoj slici).

Slika 7-54 Pokaziva mia iznak hiperveze

Ponekad de se pojaviti dodatno objanjenje o hipervezi prije samog klika (aktivacije hiperveze).

7.3.3.2 Opcije nazad i naprijed u navigaciji

U pregledu internet stranica, klikovima na hiperveze, otvaraju se nove stranice. Ukoliko se elite

vratiti na prethodnu stranicu, ne morate pamtiti njenu adresu i unositi je posebno u adresnu liniju,

nego moete koristiti navigacijske strelice nazad i naprijed koje se nalaze na standardnoj traci sa

alatima:

Linkovi ka stranicama

Svaki naslov vijesti

je link ka stranici sa

detaljima vijesti


41

Slika 7-55 Komande nazad i naprijed u navigaciji

Back (Nazad) Povratak na prethodno izabranu stranu

Forward (Naprijed) Povratak na zadnju posjedenu stranu

7.3.3.3 Navigacija do poetne stranice

Vradanje na poetnu stranicu (Home Page) najede se radi preko jasno istaknute opcije na samoj

web stranici. Obino logo stranice predstavlja i link (hipervezu) za povratak na poetnu stranicu. Kod

nekih web sajtova na svakoj web stranici postoji link ka poetnoj stranici.

Slika 7-56 Primjeri web stranica sa oznaenim linkovima ka poetnoj (home) stranici

Link preko logo

znaka

Link preko

teksta Home

Link preko teksta

Poetna

Link preko logo

znaka

Link preko

teksta Home


42

7.3.3.4 Prikaz posjedenih web stranica

Adrese posjedenih stranica u web pregledniku mogu se vidjeti klikom na strelicu na kraju adresne

linije web preglednika:

Slika 7-57 Prikaz posjedenih stranica preko adresnog polja

Ili preko Favorites komande i kartice History.

Slika 7-58 Pregled posjedenih stranica organizovanih prema datumu

U starijoj verziji IE 6, History komanda se nalazi na glavnoj traci sa alatima:

Slika 7-59 Komanda History


43

7.3.4 Bookmarks Oznaavanje stranice

7.3.4.1 Oznaiti web stranicu, izbrisati oznaku

Favoriti (engl. Favorites), poznati i pod nazivom oznake (engl. Bookmarks), su zgodan nain da

organizujete i pronaete web stranice koje esto posjedujete. Favorites, odnosno Bookmarks,

fascikle nisu nita drugo nego ved ugraene fascikle u samim web preglednicima (Internet Explorer,

Mozila Firefox, Opera, itd...) koje vam slue da u njima sauvate adrese stranica koje esto

posjedujete (koje su vam omiljene, tj. favoriti). Termin "Favorites" se koristi u Internet Explorer-u, a

"Bookmarks" u Mozilla Firefox-u. I ostali preglednici koriste jedan od ova dva termina.

U Favorites/Bookmarks fasciklu spremate samo web adresu eljene web stranice, to znai da je

nedete modi pregledati ako se niste spojili na Internet (ako niste online).

Ako elite da spremite web adresu stranice u Favorites/Bookmark, uradite sljedede:

otvorite neku web stranicu

na glavnoj traci sa alatima kliknite na komandu oznaenu na sljededoj slici

Slika 7-60 Dodavanje stranice u favorite (oznaavanje web stranice, postavljanje bookmark oznake)

7.3.4.2 Prikaz oznaene web stranice

Da bi ste otvorili spremljenu web adresu iz Favorites/Bookmarks fascikle, uradite sljedede:

u meniju ili na glavnoj traci sa alatima, kliknite na komandu Favorites

u listi izaberite fasciklu u koju ste spremili web adresu

kliknite na tu adresu i otvoride se eljena stranica

Slika 7-61 Pokretanje pregleda stranica u favoritima


44

Slika 7-62 Otvaranje web stranice iz Favorites fascikle

7.3.4.3 Kreiranje i brisanje novih fascikli

Pri smjetanju web stranice, tj. njene adrese, u favorite (oznaene stranice), bide ponekad potrebno

da kreirate novu fasciklu u Favorites fascikli zbog organizovanja web adresa u podfascikle. Ponovite

proceduru za dodavanje stranice u favorite, te u prozoru Add a Favorite kliknite na dugme New

Folder. Nazovite ga po elji, te kliknite na dugme Add da dodate web adresu u tek kreiranu fasciklu.

Slika 7-63 Kreiranje nove fascikle u Favorites fascikli

Recimo da elite kreirati fasciklu sa vaim imenom i da u nju premjestite navedene spremljene web

adrese iz liste. To dete uraditi na sljededi nain:

u meniju, kliknite na Favorites

izaberite opciju Organize Favorites

Slika 7-64 Organizovanje favorita

Opcija kojom kreirate

novu fasciklu

Ako elite da organizujete

spremljene adrese (da kreirate

podfascikle), koristite opciju

Organize Favorites


45

u dijalokom okviru "Organize Favorites" kliknite na dugme New Folder; pojavide se u listi

nova fascikla kojoj trebate dati neko ime (npr. vae ime)

Slika 7-65 Organizovanje favorita kreiranje nove fascikle

kad ste kreirali fasciklu, oznaite jednu od spremljenih web adresa (jedan klik lijevim

tasterom mia)

kliknite na dugme Move da je prebacite u svoj novu fasciklu

u dijalokom okviru Browse For Folder" oznaite fasciklu u koju hodete da prebacite

spremljenu web adresu (u ovom sluaju u fasciklu sa vaim imenom koju ste kreirali) i na

kraju kliknite na dugme OK.

Slika 7-66 Premjetanje linka u novu fasciklu

Za svaku spremljenu web stranicu morate pojedinano da primijenite ovaj postupak. Jednom

kreirana fascikla de se uvijek nadi u listi u dijalog-prozoru "Add a Favorite", tako da kad sljededi put

elite da spremite web adresu moete je odmah spremiti u vau fasciklu bez potrebe da prolazite

kroz prethodno navedene postupke reorganizacije.

Kliknite na New

Folder

Ukucajte naziv

fascikle


46

Brisanje fascikle ili web adrese iz fascikle Favorites se vri u okviru Organize favorites. Oznaite

(selektujete) fasciklu ili web adresu stranice koju elite ukloniti iz Favorites fascikle, te kliknite na

dugme Delete.

Slika 7-67 Brisanje iz Favorites fascikle

7.3.4.4 Dodavanje web stranica u Favorites / Bookmark fasciklu

Otvorite neku web stranicu u web pregledniku. Izaberite komandu Favorites, pa opciju Add to

Favorites.

Slika 7-68 Spremanje stranice u Favorite

Dobidete novi dijaloki okvir "Add a Favorite" u kome moete nazvati link po vaoj elji, te odrediti u

koju fasciklu (ili podfasciklu) spremate link.

Potvrdite izbor sa klikom na komandu Add.


47

Slika 7-69 Dijaloki okvir za dodavanje favorita

Naziv linka Fascikla u koju dete

spremiti web adresu


48

7.4 Koritenje web-a

7.4.1 Obrasci

Online obrasci su web stranice sa definisanim poljima koje posjetilac stranice treba popuniti (kao kod

papirnih obrasca u predviena polja za unos upisuju se odgovarajude informacije). Svrha obrasca

odreuje polja koja se moraju popuniti, tj. obrasci mogu biti Narudbenice, Pristupnice, Registracije,

Rezervacije, Upiti, Aplikacije za posao, Ankete i slino.

Slika 7-70 Primjer online obrasca

7.4.1.1 Ispunjavanje web obrazaca

U radu sa elektronskim online obrascima moete se sresti sa razliitim tipovima polja za unos. Sa

polja na polje korisnik moe prelaziti pomodu Tab tipke na tastaturi ili klikom mia na odreeno

polje.

Tipovi polja za unos su:

Polje za tekst Unos teksta u jednom redu, ogranien na odreen broj alfanumerikih

karaktera (slova i brojeva)

Polje za lozinku Ne prikazuju se karakteri koji se unose, nego zvjezdice ili kruidi umjesto

njih, da sakriju unos lozinke od sluajnog posmatraa. Potrebno unijeti dva puta lozinku

zbog mogudnosti greke pri kucanju.

Polje za unos dueg teksta Unos teksta u vie redova, takoe moe biti ogranien na

odreen broj karaktera.

Dugme ili link (hiperveza) za akciju za potvrdu unosa ili ponitavanje unosa, te za dalje

akcije vezane za obrazac

Polje za oznaavanje odabiranje odreene opcije sa oznaavanjem kvaicom (klikom

na polje kvaica se postavlja ili brie)

Polje za izbor (radio-polja) izbor samo jedne od ponuenih opcija (za promjenu izbora

potrebno kliknuti na neko drugo polje)

Polja za unos

informacija

Dugme za slanje

ispunjenog obrasca ili

dalju akciju sa

obrascem


49

Padajude liste unos vrijednosti koja je navedena na listi koja se prikae kad kliknete na

strelicu pored takvog polja.

Ukoliko unesete neodgovarajudu vrijednost u polje, dobidete upozorenje da ispravite unos, npr. ako

u polje za unos numerike vrijednosti unesete tekstualnu vrijednost. Neka od polja na obrascima su

obavezna za unos (najeda oznaka kraj naziva polja je zvjezdica), a neka su opciona. Na sljededim

slikama moete vidjeti kako mogu izgledati poruke o neispravnom unosu, tj. poruke o greci.

Slika 7-71 Poruka o greci: Razmak u prvom dijelu e-mail adrese nije dozvoljen karakter

Slika 7-72 Poruka o greci: Nije dobar format uneene email adrese (nedostaje taka izmeu live i com)

Procesiranje obrasca, tj. dalje akcije ne mogu se nastaviti dok korisnik ne ispuni obrazac ispravno.

7.4.1.2 Poslati ili izbrisati web-baziran obrazac

Na online obrascima, kako smo rekli, postoje razliita vrsta polja za ispunjavanje. Kad ispunite sva

potrebna polja, kliknite na opciju koja se obino nalazi na dnu obrasca i oznaava slanje unesenih

podataka serveru.

Opcije koje oznaavaju slanje podataka, tj. ispunjen obrazac na procesiranje su najede:

Continue nastaviti

Submit poslati

Next dalje

Ili neka druga komanda, zavisno od obrasca i web dizajnera koji je kreirao dugme za slanje

podataka.

Obino uz to dugme stoji i dugme za ponitavanje unosa (brisanje svih ispunjenih polja prije slanja).

Ta komanda za brisanje obrasca, tj. svih unesenih podataka obino je oznaena kao:

Cancel otkazati

Reset - ponititi


50

7.4.2 Pretraga

Pomenuli smo da je pretraivanje podataka na internetu, u dananje vrijeme, nezamislivo bez

upotrebe internet web pretraivaa. U mnotvu internet stranica, bilo bi jako teko da nasumino

kucate web adresu stranice sve dok ne bi dobili ono to traite. Zbog toga mnogi web preglednici

imaju ved ugraene pretraivae, tj. maine za pretraivanje (engl. search engines)

7.4.2.1 Selektovanje odreenog pretraivaa

Mnogi Internet preglednici, kao to su Internet Explorer, Mozila Firefox, Opera itd., vam nude

mogudnost pretrage informacija unutar samog preglednika, tj. koritenjem ved ugraenog Search

Bar-a (trake za pretragu). Search Bar je podeen da koristi odreeni internet pretraiva pri traenju

informacija. Svaki preglednik ima ved unaprijed podeen standardni (default) pretraiva za Search

Bar. Na primjer, Search Bar u Mozila Firefox pregledniku je podeen standardno da koristi Google

pretraiva, Internet Explorer - LiveSearch pretraiva mada se to moe promijeniti.

Slika 7-73 Pretraivai u Internet Explorer-u

Slika 7-74 Pretraivai u Mozilla Firefox-u

Kao to je prikazano na prethodnim slikama, iz liste pretraivaa moete izabrati bilo koji od

ponuenih pretraivaa, a isto tako pomodu opcije "Find More Providers" (pronai jo pretraivaa)

u Internet Explorer-u ili opcije "Manage Search Engines" (upravljanje pretraivaima) u Mozila

Firefox-u, postavite i druge pretraivae u listu.

SearchBar (traka za

pretragu) - polje u koje

unosite kljune rijei

Lista internet

pretraivaa

Standardni

pretraiva

(default)

Lista internet

pretraivaa

Standardni

pretraiva

(default)


51

7.4.2.2 Izvoenje pretrage

Bilo da se radi o ugraenim pretraivaim u web preglednike ili posebne stranice pretraivaa ije

adrese unosite u adresno polje web preglednika, pretraivanje vrite na sljededi nain. U polje za

unoenje rijei unesete odreen pojam i pritisnete dugme za pretragu. Nakon toga dete dobiti

rezultat pretrage.

Npr. na sljededoj slici je predstavljen primjer traenja odreenih obrazaca za prijavu poreza.

Pretpostavimo da ne znate kako glasi web adresa ustanove koje je zaduena za prijavu poreza

(Poreska uprava RS), pa u Google pretraiva unesemo kljune rijei poreska uprava rs obrasci. Kao

to vidimo na slici, Google je ponudio neke pretrage (uz broj rezultata), te demo izabrati prvu

pretragu.

Slika 7-75 Unos kljunih rijei u polje za pretragu

Rezultati pretrage su prikazani na sljededoj slici, gdje moete vidjeti da je na prvom mjestu upravo

web stranica Poreske uprave RS, sa posebno istaknutim linkovima (pa i onim gdje moete pronadi

obrasce).

Slika 7-76 Rezultati pretrage za obrascima Poreske uprave RS

Posebno izdvojeni

linkovi


52

7.4.2.3 Napredne tehnike pretraivanja

Ono to vam nudi skoro svaki pretraiva jeste koritenje naprednijih mogudnosti traenja (engl.

Advanced Search). U sljededim primjerima demo vam pokazati kako da iskoristite olakice pri

traenju informacija, kao i napredno pretraivanje.

Vedina web pretraivaa nudi vam odreene olakice kad traite informacije. Recimo da elite da

naete slike grada Banja Luke pomodu pretraivaa Google. Klikom na link Slike (u gornjem lijevom

uglu Google prozora) otvara vam se stranica Google slike. Ukoliko imate Google na engleskom

jeziku, link za pretragu slika je Images.

Slika 7-77 Google pretraga slika

Unesite pojam banja luka, pritsnite dugme Pretraga slika (ili tipku ENTER na tastaturi), i otvoride se

stranica sa umanjenim slikama.

Slika 7-78 Rezultati Google pretrage slika

Pored pretrage slika, pretraiva vam omoguduje i da iz kataloga izaberete oblast pretrage, odnosno

da na najlaki nain naete informacije o preduzedima iz pojedinih oblasti (raunarstvo, tehnika,

obrazovanje), oglase, informacije o sportu, o kulturi - sve u vaoj dravi.


53

Napredno pretraivanje

Pretragu po kljunoj rijei vrlo lako moete dodatno ograniiti (precizirati jasnije) da prikaz bude

sljededi:

samo stranice napisane na nekom od jezika

stranice iz odreene drave

prikaz rezultata po formatu datoteke (PDF, PS, DOC, XLS, ...)

prikaz rezultata prema poziciji kljunih rijei na stranici

prikaz rezultata prema datumu kad su stranice prvo viene

Na sljededoj slici prikazana je stranica za podeavanje naprednog pretraivanja:

Slika 7-79 Podeavanje naprednog pretraivanja u Google-u

a rezultat je sljededi:

Slika 7-80 Rezultati naprednog pretraivanja u Google-u

Oznaka da ste

koristili naprednu

pretragu


54

Na prethodnoj slici moemo primijetiti oznaku Personalizirano, koja oznaava da ste koristili

napredno pretraivanje.

Napomena: ako u naprednom pretraivanju definiete da lista stranica bude samo iz odreenog

regiona (drave), a sve druge opcije ostavite standardne, oznaka Personalizirano se nede pojaviti.

7.4.2.4 Pretraga web-baziranih enciklopedija i rjenika

Na internetu postoje web-bazirane enciklopedije i rjenici koji se mogu koristiti. Vedina tih servisa je

besplatna.

Jedna od najpoznatijih enciklopedija je Wikipedia slobodna enciklopedija koja je otvorenog tipa, tj.

njene sadraje mogu kreirati svi, tako da u nekim sluajevima nije potpuno ni tana.

Pretraivanje Wikipedie: otvorite glavnu stranicu (www.wikipedia.org) i upiite pojam koji traite u

polje za pretraivanje.

Slika 7-81 Poetna stranica Wikipedie za korisnike iz BiH

Interni linkovi na Wikipediji su oznaeni plavom bojom, za lanke koji postoje; crveni linkovi

predstavljaju lanke koji jo uvijek nisu napisani.

Jako poznata je i enciklopedija Britannica, i ona se moe pretraivati po naslovima, ali i po

unesenom pojmu u polje Search.

Polje za upisivanje

pojma pretrage


55

Slika 7-82 Enciklopedija Britannica

Online rjenici, kao i prevodioci cijelih web stranica, su takoe vlo zastupljeni servisi na internetu.

Navedemo neke od njih:

http://www.rjecnik.net

Slika 7-83 Stranica za online prevoenje

Polje za upisivanje

pojma pretrage


56

http://recnik.krstarica.com/

Slika 7-84 Stranica za online prevoenje

http://translate.google.com

Slika 7-85 Google translator 52 jezika


57

7.5 Preuzimanje materijala sa interneta

U ovom poglavlju vidjedemo kako se web stranice spremaju na raunar, kako se sputaju fajlovi sa

web stranice na raunar (engl. Download), zatim kopiranje i ljepljenje teksta, slika i URL adrese sa

web stranice u dokument, kao i pripremu prije tampanja i tampanje web stranice.

7.5.1 Snimanje fajlova

7.5.1.1 Spremanje web stranice na disk raunara

Spremanje web stranice je vrlo korisno kada trebate da informacije koje ste pronali na internetu

prebaciti nekoj drugi osobi (koristedi bilo koji prenosni medij - USB memorija, CD medija, floppy disk i

sl.). Isto tako, ako ste pronali neke informacije, a elite kasnije da ih pregledate, spremanje stranice

vam moe pomodi.

U dananje vrijeme, sve vedi broj korisnika posjeduje stalni pristup Internetu (24-satni online

pristup), pa za ponovno pregledavanje neke stranice koriste Bookmarks, odnosno Favorites fascikle.

Meutim, korisnici koji nemaju stalan pristup Internetu, tj. koriste dial-up pristup, spremanjem

stranica mogu dodi do sadraja stranice i kad su offline (nisu povezani na Internet), te na taj nain

utedjeti i na potronji telefonskih impulsa.

Stranicu koju ste pronali moete spremiti na sljededi nain:

u meniju, kliknite na opciju File

izaberite opciju Save As

Slika 7-86 Snimanje web stranice na raunar


58

u dijalog-okviru "Save Web Page" odaberite mjesto na raunaru gdje dete sauvati web

stranicu (polje Save In), dajte joj novo ime ako elite, i u polju "Save As Type" izaberite tip

datoteke.

Slika 7-87 Dijaloki okvir za snimanje web stranice

U polju "Save As Type" postoje 4 opcije:

Webpage, complete (*.htm;*.html) - ovom opcijom se uva cijeli sadraj stranice sa

izgledom kao i izvorna stranica, ali kao .htm fajl (datoteka) u njenoj vezanoj fascikli u kojoj je

smjeten sadraj stranice.

Web Archive, single files (*.mht) - ovom opcijom se uva cijeli sadraj stranice sa izgledom,

kao i izvorna stranica, ali kao jedan fajl

Webpage, HTML only (*.htm,*.html) - ovom opcijom se uva stranica tako da de se na njoj

pojaviti samo tekst i okviri od slika i to u novom rasporedu (tj. nede se nalaziti na istoj poziciji

kao na izvornoj stranici)

Text File (*.txt) - ovom opcijom se uva samo tekst sa stranice u .txt datoteci

Napomena: Kada spremate web stranicu, spremidete samo onu stranicu koju trenutno vidite,

odnosno nedete modi vidjeti podstranice, kao to nedete modi otvoriti bilo koju hipervezu koja se

nalazi na toj stranici, ako ste offline.

Kad ste sauvali svoju stranicu, na vrlo lak nain je moete i prebaciti na neki prenosni medij.

Jednostavnim klikom desnim tasterom mia, na fasciklu u kojoj ste sauvali stranicu, dobijate opcije

Copy, odnosno Paste. Na ovaj nain stranicu moete kopirati na USB memoriju, floppy disk ili bilo

koje drugo mjesto na vaem raunaru. Ako elite da spremljenu stranicu sauvate na CD ili DVD

medij, onda morate koristi program za narezivanje ovakvih tipova medija (kao, na primjer: Nero

Burning Rom, Roxio, BurnQuick, Cheetah itd...).


59

7.5.1.2 Sputanje fajlova sa web stranice

Sputanje fajlova sa web stranice (poznatije kao Download), se vri na sljededi nain:

Koritenjem internet pretraivaa, pronaite fajl koji elite da skinete (za primjer smo uzeli sputanje

fajla Modul 1 Sadraj sa www.ecdl.ba stranice)

Slika 7-88 Primjer sputanja fajla sa web stranice

Klikom na link otvoride se dijalog File Download.

Slika 7-89 Dijalog prozor File Download

U dijalogu File Download imate ponuene tri opcije:

Kada postavite kursor mia na

link za sputanje, on de se

promijeniti u ovakav izgled

(ruka sa ispruenim prstom)

Link za sputanje fajla Modul

1 Sadraj


60

klikom na dugme Open fajl de odmah poeti da se sputa i kad se zavri sputanje,

automatski de se otvoriti u odgovarajudem programu (u ovom sluaju u programu Word).

Otvoreni fajl moete spremiti koritenjem opcije Save as u samom programu.

klikom na dugme Save otvoride se dijalog Save As u kome dete izabrati lokaciju na raunaru

gdje elite da spustite i spremite fajl (podrazumijevana lokacija je My Documents), a zatim

pritisn