edebiyyat-2020-terane-son+++++ document1

��

Bu nəşrlə bağlı irad və təkliflərinizi

[email protected] və dе[email protected] ünvanlarına göndərməyiniz xahiş olunur.

Əməkdaşlığa görə əvvəlcədən təşəkkür edirik!

�� , �� ,��

mumthsilmktblrinin

-ci sinfi ��n��

5

OXU HAQQINDA NӘ BİLİRİK?

Щикмят Зийа. Севимли мяктяб................................................................10Охунун тяшкили йоллары ..............................................................................11Ялямдар Quluzadя. Alim vя quldur (Ихтисарла) .....................................13

Микайыл Рзагулузадя. Хан чинарын бир йарпаьы(Bяdii яsяrlяrdя тясвирин mцяyyяn edilmяsi) .........................................18

Бядии ясярлярдя фикрин образлы ифадяси

Sямяд Vurьun. Azяrbaycan(Bяdii tяsvir vasitяlяri – mяcazlar).........................................................37Sцлейман Рящимов. Эцзэц эюл яфсаняси(Bяnzяtmя vя epitetin mцяyyяn edilmяsi) .............................................41Ялиаьа Kцrчaylы. Bakы (Дуйьуларын tяsviri) ...........................................46Иbrяtamiz hekayяlяr (Tяsviri mяtndя dяqiqlяшdirici faktlar) ...............48

К И Т А Б Ы Н И Ч И Н Д Я К И Л Я Р

“Яdяbiyyat” fяnni vasitяsilя nяyi юyrяnяcяkсиниз? .................................8

BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ TӘSVİR

Бядии ясярлярдя идейанын мцяййян едилмяси

Бяхтийар Ващабзадя. Мцяллим(Bяdii яsяrlяrdя ideyanыn mцяyyяn edilmяsi)........................................20Ясяр цзяриндя иш.......................................................................................22Михаил Пришвин. Тала (Яsяr цzяrindя iш) .................................................24Тофиг Байрам. Ян эюзял (Яsяr цzяrindя iш)..........................................28Sцлейман Rцstяm. Azяrbaycana gяlsin (Яsяr цzяrindя iш)..................30“Цчрянэли байраг” мювзусунда ессенин йазылмасы .................................32

Бядии ясярлярин щиссяляри

Александр Пушкин. Гыш сящяри (Bяdii ясярин щиссяляри) .........................61Сабир Ящмядли. Шящидляр хийабаны. Ишыьы сюндцрмя (Ясяр цзяриндя иш)...........................................................64Essenin hissяlяrinin yaradыlmasы .............................................................69Esse цzяrindя iш: yazыlmыш essenin yoxlanmasы .......................................69

Няглетмя характерли бядии нцмунялярин ясас хцсусиййятляри

Лев Толстой. Илйас (Няглетмя характерли бядии нцмунялярдя идейанын мцяййян едилмяси) ..................................................................................74Mустафа Чяmяnli. Иgid Mцbariz(Ясярдя прогнозлашдырма) .......................................................................78Ясярдя образын башлыъа хцсусиййятляри.....................................................81Ибращимбяй Мусабяйов. Рзанын гутусу (Яsяrdяki obrazlarыn xцsusiyyяtlяrinin mцqayisяsi) ..............................83Tеймур Elчin. Qarьanыn mяktяbi, Язизя Яhmяdova. Ana laylasы(Ayrы-ayrы яsяrlяrdяki яsas obrazlarыn oxшar vя fяrqli cяhяtlяrinin mцяyyяn edilmяsi)....................................................87Nяqletmя xarakterli essedя obrazыn yaradыlmasы.....................................98

BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ NӘQLETMӘ

Президент мяни таныйырды.Борис Полевой. Мян эюлмячялярдян atыла билирям(Яsяr цzяrindя iш) ....................................................................................51Zялимхан Yaqub. Гара хябярин аъысы (Mцstяqil iш) ...............................54Essedя tяsvir vasitяlяri:“Гышда шящяримиз (кяндимиз, гясябямиз)”.............................................57Esse цzяrindя iш .......................................................................................59

Няглетмя характерли ясярлярин гурулушу

Язизя Cяfяrzadя. Иki ana (Nяqлетмя характерли бядии нцмунялярdя hadisяlяr vя onlarыn ardыcыllыьы) ...............................................................................99Защид Хялил. Аквариум балыьы(Яsяr цzяrindя iш) ..................................................................................101Nяqletmя xarakterli essedя hadisяlяrin ardыcыllыьы................................106Чillяlяr (Nяqletmя xarakterli бядии нцмунялярdя hadisяlяri mцяyyяn etmяklя onu hissяlяrя ayыrма).............................107Qaranquш яfsanяsi (Яsяr цzяrindя iш) ...................................................112Няqletmя xarakterli esse (Essenin hissяlяri) ........................................114 Шir vя tцlkц (Nяqletmя xarakterli бядиинцмунялярин elementlяri) ......................................................................115Rяшид бяй Яfяndiyev. Uшaq vя qarышqa. Айы вя гарышга (Nаьыл) (Nяqletmя xarakterli бядии нцмунялярarasыnda oxшar cяhяtlяrin mцяyyяn edilmяsi).......................................120Яsяr цzяrindя iш.....................................................................................125Nяqletmя xarakterli esseнin elementlяri ...............................................125Fуад Tanrыlы. Mяn azяrbaycanlыyam (Яsяrin nяql edilmяsi) ...........................................................................126Яsяrin цmumilяшdirilmяsi vя nяticяnin чыxarыlmasы .............................130Nяqletmя xarakterli essenin yazыlmasы..................................................131Иnшa yazыnыn tяшkili .................................................................................132Yazыnыn planlaшdыrыlmasы vя qeydlяrin gюtцrцlmяsi...............................135Иlkin nцmunяnin hazыrlanmasы ...............................................................136Yazыnыn шagirdlяr tяrяfindяn yoxlanmasы ..............................................137Zялимхан Yaqub. Bir dahi доьулуб gяldi dцnyaya(Цmumilяшdirici dяrs)............................................................................139

LAЙИЩЯ: Mяmmяd Namaz. Vяtяni чiчяklяndirmяk lazыmdыr! ...........143Tofiq Bayram. Alqыш deyim ..................................................145

SİNİFDӘNXARİC OXU

Gцlhцseyn Hцseynoьlu. Мцяллимин арзусу .........................................148Ислам Сяфярли. Мцяллим .........................................................................151Мяммяд Араз. Эюй эюл ......................................................................153Tofiq Mцtяllibov. Йахшылыьа йаманлыг .................................................154Mirmehdi Seyidzadя. Payыz mяnzяrяsi ...............................................157Natiq Rяhimov. Hяzrяti Иsmayыl ..........................................................158Mirяli Vяkiloьlu. Hяmrяylik bayramыn mцbarяk olsun! .....................160Mяmmяd Araz. Bizi Vяtяn чaьыrыr! .....................................................161Azяrbaycan cavanlarы. El чяlяngi..........................................................162Oqtay Rza. Xocalы ................................................................................163Gцlhцseyn Hцseynoьlu. Bяrk ayaqda (Ихтисарла) ................................164Габил. Гой данышсын тябият ....................................................................170Aшыq Шяmшir. Novruz bayramы...............................................................171Яliaьa Kцrчaylы. Bizim planet..............................................................172Rяsul Rza. Шuшa (Ихтисарла)....................................................................175Abdulla Шaiq. Kiчik qяhrяman.............................................................176Яли Вялийев. Гянирсиз эюзял...................................................................179Maraьalы Яvщяdi. Elm haqqыnda..........................................................181Ейваз Зейналов. Оьру ..........................................................................182Hikmяt Ziya. Dяvяnin balasыyla sюhbяti .............................................186Щцсейн Ариф. Азярбайъан .....................................................................188Мядиня Эцлэцн. Абшерон bаьларында...................................................190Щцсейн Ариф. Гыз галасы ........................................................................191Иzahlы lцьяt .............................................................................................192Иnternet цnvanlarы ...................................................................................199Dяrsliyя daxil edilmiш яsяrlяrin mцяlliflяri haqqыndaqыsa mяlumat..........................................................................................201

ßçèç ìÿêòÿáëèëÿð, éÿãèí êè, áó êèòàáû èëê äÿôÿ ýþðÿíäÿ äöøöí ìöø ñö -íöç: “Ýþ ðÿñÿí, áó ôÿíí âàñèòÿñèëÿ áèç íÿéè þéðÿíÿúÿéèê? Ýþ ðÿ ñÿí, áó ðà -äà íÿäÿí áÿùñ åäèëèð? Áó äÿðñëèê áèçÿ ùàíñû áèëèê âÿ áà úà ðûãëàðà éèéÿ ëÿí -ìÿê äÿ êþìÿê åäÿúÿê?”

Éåíi òàíûø îëäóüóíóç áó ôÿííèí àäû “ßäÿáèééàò””äûð. ßââÿëúÿ, ýÿëèíàé äûí ëàø äûðàã, ýþðÿê “ÿäÿáèééàò”” íÿ äåìÿêäèð. “ßäÿ áèééàò” ÿäÿá” ñþ çöí -äÿí éà ðà íûá. Ìÿíàñû òÿð áèéÿ, ÿõëàã, ìÿðèôÿò äåìÿêäèð.

ßäÿáèééàòûí òàðèõè ÷îõ ãÿäèìäèð. Îíóí éàøû åëÿ èíñàí úÿìèééÿòèíèíéàøû ãÿäÿðäèð. ßdÿbiyyat iki yolla yaranûb inkiøaf edir: øifahi vÿ yazûlû.Øèôàùè ÿdÿbiyyat øifahi øÿkildÿ, yazûlû ÿdÿbiyyat isÿ yazûlû øÿkildÿ yara nûbyayûlûr. Øifahi ÿdÿbiyyat yazûlû ÿdÿbiyyata nisbÿtÿn daha qÿ dimdir. Øifahiÿdÿbiyyatûn konkret möÿllifi olmur, o, ömumxalq ya ra dûcûlûüûnûn mÿh su -lu dur. Yazûlû ÿdÿbiyyat isÿ möÿllifli ÿdÿbiyyatdûr. Øifahi ÿdÿbiy ya ta“folk lor””” da deyirlÿr. Bu, ingilis sþzö olub, xalq möd rikliyi demÿkdir.

Folklora nÿümÿlÿr, mahnûlar, bayatûlar, aüûlar, laylalar, oxøamalar, ya - nûlt maclar, naüûllar, ÿfsanÿlÿr, lÿtifÿlÿr, dastanlar, xalq oyun-ta ma øala rûvÿ s. aiddir. Yazûlû ÿdÿbiyyata isÿ hekayÿ, povest, roman, øeir, dram ÿsÿr - lÿ ri vÿ s. aid edilir. Bÿs bu sadaladûqlarûmûz bir-birindÿn nÿ ilÿ fÿrq lÿnir?

Ñèç àðòûã äþðä èë ÿðçèíäÿ ÷îõëó áÿäèè ìÿòíëÿð îõóìóøñóíóç. Åëÿ ìÿòí - ëÿðëÿ òàíûø îëìóøñóíóç êè, îðàäà øÿùÿðëÿðèìèçèí, êÿíäëÿðè ìè çèí, äàüëàðû -ìû çûí, äöç ëÿ ðèìèçèí ýþçÿëëèêëÿðè òÿñâèð åäèëèá. Áÿçè ìÿòí ëÿðäÿ êå÷ìèøäÿ,éà õóä ìöà ñèð äþâðöìöçäÿ áàø âåðÿí ùàäè ñÿëÿð íÿãë åäèëèá. Åëÿ ìÿòíëÿðäÿ îõó ìóøñóíóç êè, îðàäà êèìèíñÿ éàõøû, éà äà ïèñ ùÿðÿêÿòèíäÿí áÿùñåäèëèá âÿ ùÿ ìèí ùÿðÿêÿòëÿð îõóúóíóí ìöùàêèìÿñèíÿ âåðèëèá. Áÿçÿí äÿùàíñûñà òà ðèõè ùàäèñÿëÿðèí, éà äà åëìè àõòàðûøëàðûí íÿòèúÿëÿðè ùàããûíäà ãûñàìÿëó ìàò ëàðëà òà íûø îëìóøñóíóç. ßââÿëëÿð áöòöí áóíëàð ñèçèí ö÷öí éàëíûçìÿòí èäè. Èí äè èñÿ þéðÿíÿúÿêñèíèç êè, áÿäèè íöìóíÿëÿðè òÿøêèë åäÿí ìÿòí -ëÿð õöñó ñèé éÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ìöõòÿëèôäèð. Áó áàõûìäàí ñèç ùÿì áó äÿðñ èëèáîéó, ùÿì äÿ ãàðøûäàí ýÿëÿí èëëÿðäÿ òÿñâèðè, íÿãëè õàðàêòåðëè áÿäèè íöìó -íÿ ëÿðëÿ òàíûø îëàúàã, ìöùà êè ìÿ âÿ òÿäãèãàò õàðàêòåðëè ìÿòíëÿðëÿ áàüëûìö ùàêèìÿëÿð éöðöäÿúÿê, òÿäãèãàòëàð àïàðàúàãñûíûç.

Áó éîëäà ñèçÿ óüóðëàð àðçóëàéûðûã.

“ӘDӘBİYYAT” FӘNNİ VASİTӘSİLӘNӘYİ ÖYRӘNӘCӘKSİNİZ?

Ìÿêòÿáëè äîñò�! �� òåñò éîõëà ìà ëàðûíäà ��-�� èø òè -ðàê åò ìÿ �, ��, �� . �� -� �� ìöÿë ëèì ëÿ ðèí�� ñ �� îõó âÿ éàçû áà úà ðûã ëà ðû -íà ùàí ñû ñÿ âèé éÿ äÿ éèéÿ ëÿí äè éèíè�� ìöÿé éÿí åò ìèø ëÿð. �� "�� - �� "� � �� ? #��, �� ? T�� ?

�� "�� veril�n t�limatlar s�� "� �� -�� "�� .

OXU HAQQINDA NӘ BİLİRİK?

10 Hikmət Ziya. “Sevimli məktəb”

ÙÈÊÌßÒ ÇÈÉÀ. “SEVÈMLÈ MßÊÒßÁ”

Ýöíÿøèí øÿôÿãèíäÿÉóéóíàíäà ÷þë-÷ÿìÿí,Õîø ÿòðèíè éàéàíäàÙÿð éàíà ýöë-éàñÿìÿí,Àòëàç äîí ýåéèíÿíäÿÇèðâÿñè ãàðëû äàüëàð,Øûðùàøûðëà àõàíäàÑÿðèí ñóëó áóëàãëàð,Àõøàì, éà ñöáù ÷àüûíäàÕÿôèô êöëÿê ÿñÿíäÿ,Áàüëàðû éàðïàãëàðûíÏû÷ûëòûñû ýÿçÿíäÿ,Êþïöêëÿíèá úîøàíäàÝþé ñóëàðû Õÿçÿðèí...Äèíúÿëäèê áèç ôÿðÿùëÿÃîéíóíäà àü ýöíëÿðèí.Äÿíèçäÿ ãàüàéûòÿêÃàíàä à÷ûá öçäöê áèç,Áó äèéàðû ñÿééàùòÿêÎéìàã-îéìàã ýÿçäèê áèç.Êå÷äèê ñûõ ìåøÿëÿðäÿí

Ýåí äöçëÿðè äîëàøäûã,Íå÷ÿ ýóð ÷àé àääàéûá,Íå÷ÿ äÿðÿäÿí àøäûã.Êÿìÿíä àòûá äûðìàíäûãÑûëäûðûì ãàéàëàðà,Àðõàìûçäà ÷àíòàìûçÖç ãîéäóãñà áèç ùàðà —Ýþé éàìàúëàð, þðöøëÿð,Áó éåðèí äàüû-äöçö...ßëâàí ìÿíçÿðÿñèéëÿÎõøàäû ãÿëáèìèçè.Àíà ìÿêòÿá, èíäè äÿÝÿëèðèê, à÷ ãîéíóíó.Áàüðûíà áàñ éåíÿ ñÿíÞç ãûçûíû, îüëóíó!Ôÿðÿù äîëó ýöíëÿðäÿíÉåíè ãöââÿò àëàðàãÄþíöðöê áèç éàíûíàÀëíûà÷ûã, öçöàü.Àðçóìóçó áèëèðñÿí;Óúàëò, ñåâèìëè ìÿêòÿá,Áèð ïèëëÿ äÿ áèçè ñÿí!

Îõóíìàñû íÿçÿðäÿ òóòóëàí áöòöí ìÿòíëÿðè äöøöíÿðÿê îõóñàíûç, îðàäàéàçûëàí ùÿð øåéè áàøà äöøÿðñèíèç. Ôèêèðëÿøèðñèíèç êè, áóíó íåúÿ åòìÿê îëàð?×îõ àñàí. Ìÿò íè éàõøû áàøà äöøìÿê ö÷öí îõóéà ùàçûð ëàø ìàëûñûíûç. Ñû íàí -ìûø öñóëëàð äàí èñòèôàäÿ åòìÿ ëè ñèíèç êè, îõó äó üó íóçó áà øà äöøÿ áè ëÿñèíèç.Îõó éàí äàí ñîíðà èñÿ àë äû üûíûç ìÿ ëó ìàòûí öçÿ ðèí äÿ èøëÿìÿ ëèñèíèç. Ýÿëèíáöòöí áóí ëàðû íåúÿ åò ìÿéèí éîëëàðû èëÿ äàùà éà õûí äàí òàíûø îëàã.

Òàïøûðûã 1. ßëÿìäàð Ãóëóçàäÿíèí “Àëèì âÿ ãóëäóð”” ùåêà éÿ ñè íè îõó -ìàç äàí ÿâ âÿë àøàüûäà ýþñòÿðèëÿí àðäûúûëëûãëà îõóéà ùà çûð ëûã èøè àïàðûí.“Îõó çà ìàíû”” áàøëûãëû òÿëèìàòëà äà òàíûø îëàí äàí ñîíðà ìÿò íèí îõóñó íàáàøëàéûí. Îõó éàðêÿí ÷ÿð÷èâÿëÿðäÿ âårèë ìèø ñóàëëàð öçÿðèíäÿ äöøöíöí.

11OXU HAQQINDA NƏ BİLİRİK?

Ùå÷ îëóáìó êè, áèr ìÿòíè äÿ ôÿëÿðëÿ îõó éàñûíûç,àììà ìÿ íàñûíû áà øà äöø ìÿ éÿ ñèíèç? Éà õóä ùÿðùàí ñû áèð ìþâçóäà èíøà éàç ìàã ö÷öí íÿ ãÿ äÿð äö -øöí ñÿíèç äÿ, ëàçûì îëàí ôè êèðëÿð àüëûíûçà ýÿë ìÿ ñèí?ßýÿð ñèç îõó âÿ éà çû íûí òÿøêèëè éîëëàðûíû áèëñÿíèç,áåëÿ ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ ãàðøûëàøìàçñûíûç.

Èëê íþâáÿäÿ, ìÿòíèí õö ñó ñèé éÿò ëÿðèíÿ ôè êèð âå ð -ìÿ ê ëàçûìäûð. Ìÿòí âàð êè, îðà äà ùÿð ùàíñû ùà äèñÿíÿãë åäèëèð, ìÿòí âàð êè, îðàäà ÿøéà âÿ éà ùàäè ñÿòÿñâèð åäèëèð. Åëÿ ìÿòí ëÿð äÿ âàð êè, îðà äà àïà ðûëàíàðàø äûðìàëàðûí íÿ òè úÿëÿðè ÿêñ åò äè ðèëèð. Îõó úó ÿâ âÿë -úÿ ìÿòíèí õö ñó ñèé éÿ òèíè ìöÿé éÿí ëÿø äèðìÿëè, ñîíðàîõó éà âÿ éà éàçûéà áàø ëà ìà ëû äûð.

Îõóíóí òÿøêèëè éîëëàðû

Äö øö íÿí îõóúóíóí ÿëèíäÿ ñà äÿ êà -ðàí äàø îë ìà ëûäûð. Éå ðè ýÿëäèêúÿ ãåéäëÿð

àïàð ìàã ö÷öí áó, ÷îõ ëà çûìäûð. Èñ òÿ íè ëÿí äÿô òÿð õàíà ìàüà çà ñûíäà éà -ïûø ãàíëû, êè÷èêþë÷öëö ðÿíýëè êà üûç ëàð ñàòûëûð. Ùÿð ùàíñû ãåéä àïàðìàãö÷öí ùÿìèí ðÿíýëè ãåéä âÿ ðÿãëÿðè íè êèòàáäà èñòÿäèéèíèç éåðÿ éàïûø äû ðûá,öçÿ ðèíäÿ êàðàíäàøëà þç ãåéäëÿðèíèçè éàçà áèëÿðñèíèç. Ñîíðà îíëàðû êèòàá -äàí àñàí ëûãëà ãîïàðìàã îëóð.

Îõóéà ùàçûðëûã

* Íÿãëè úöìëÿëÿðèí îõóíóøóíäà ñÿñ ÿââÿëúÿ éöêñÿëèð ( ), ñîí ðà ãûñà áèðïàóçà åäèëèð ( ), ñîíäà ñÿñ àë÷àëûð ( ). Ñóàë âÿ ÿìð úöìëÿëÿðèíäÿ èñÿ ÿêñèíÿ,úöìëÿíèí àõûðûíà éàõûí ñÿñ óúàëûð.

Íöìóíÿ: ×îõ-÷îõ èëëÿð áóíäàí ãàáàã áèð àëèì âàð äû.

— Nÿyiniz varsa, hamûsûnû verin bura!

Alim gölömsÿdi:

— Kimsiniz, nÿ÷isiniz?

12 Oxunun təşkili yolları

1. Ôèêðèíèçè úÿìëÿøäèðèí.2. Ìÿòíèí áàøëûüûíû îõóéóí.

3. Ôèêèðëÿøèí: “Áó áàðÿäÿ èíäèéÿ ãÿäÿð íÿ îõóìóøàì, íÿ åøèò ìè øÿì,ùàíñû òàìàøàéà áàõìûøàì?””. Éÿíè “Ìÿí áó áà ðÿäÿ íÿ áèëèðÿì?”

4. “Íÿ ö÷öí áó ìÿòíè îõóéóðàì? Áèëäèêëÿðèìäÿí ÿëàâÿ äàùà íÿ ëÿðèþéðÿíìÿê ìàðàãëû îëàðäû?” ñóàëëàðû ÿòðàôûíäà äö øö íÿ ðÿê îõóíóí ìÿã ñÿ -äèíè ìöÿééÿí åäèí.

5. Áàøëûã âÿ éàðûìáàøëûãëàðà, øÿêèëëÿðÿ, ùÿì÷èíèí äèýÿð äèããÿò úÿëáåäÿí ìÿãàìëàðà íÿçÿð ñàëûí.

6. ßëäÿ åòäèéèíèç áó èëêèí ìÿëóìàòëàðà ÿñàñÿí ÷àëûøûí êè, ìÿòíäÿ íÿ -äÿí áÿùñ îëóíìàñû áàðÿäÿ ÿââÿëúÿäÿí ôÿðçèééÿëÿð èðÿëè ñö ðÿñèíèç. Ùÿ -ìèí ôÿð çèé éÿëÿðè ãåéä åäèí.

Îõóäàí ÿââÿë

1. Mÿòíè èôàäÿëè îõóìàüà ÷àëûøûí*. 2. Ìÿòíèí íåúÿ ãóðóëäóüóíà ôèêèð âå -

ðèí. Îëà áèëÿð êè, ìÿòí äÿ ÿââÿëúÿ ùàäè ñÿ ëÿðèí áàøâåðìÿ ñÿáÿáëÿðè, ñîíðàèñÿ ùÿ ìèí ùà äè ñÿ ëÿðèí íÿ èëÿ íÿòè úÿ ëÿí äè éè ýþñòÿðèëñèí. Áÿçè ìÿòíëÿðäÿèñÿ ÿêñèíÿ îëóð. Éÿíè ÿââÿëúÿ íÿòèúÿäÿí äàíûøûá ñîíðà áó íÿòèúÿéÿ ýÿòè-ðÿí ñÿáÿáëÿðäÿí áÿùñ åäèëèð.

4. Èìêàí îëäóãúà îðàäàêû ùàäèñÿëÿðè þçöíöçöí âÿ éà éàõûí ëà ðû íûçûíùÿéà òûíäà áàø âåðìèø ùàäèñÿëÿðëÿ ÿëàãÿëÿíäèðèí.

5. Íÿéèñÿ àíëàìàäûüûíûçû ùèññ åòñÿíèç, äà éàíûí. Éåíèäÿí îõóéóí.

Îõó çàìàíû


ÀËÈÌ Âß ÃÓËÄÓÐ(Èõòèñàðëà)

×îõ-÷îõ èëëÿð áóíäàí ãàáàã áèð àëèì âàð äû.Îíó þç þë êÿñèíäÿ äÿ, ãîíøó ìÿì ëÿ êÿò ëÿðäÿ äÿ

ùàìû éàõøû òà íû éûðäû. O, daülarûn al tûn dan la üûm at dûrûb yol dözÿltdirir,ulduzlara baxmaqla ilin necÿ ke ÷ÿ cÿyini sþy lÿ yirdi. Ya nûna dÿrdli gÿlÿndÿrmansûz qayût mûr dû. Ona “alim alÿm dir” deyirdilÿr.

Áèð ýöí àëèì þçöíÿ áàá îëàí åëì àäàìëàðûíäàí áèð íå÷ÿñèíè ýþ òöðöáñÿùðàëàðà éîëëàíäû. Äåäè êè, úà ìààò ñóäàí ÷îõ êîðëóã ÷ÿ êèð, ýÿðÿê ñÿùðà -ëàðû äà ýö ëöñ òàíà ÷åâèðÿê. Dÿvÿ karvanû qumlu ÷þl lÿrdÿ bir gön bir gecÿyol getdi. Ãó äåéÿíäÿ ãóëàã òóòóëàí ñÿù ðàäà ñÿùÿð òåç äÿí áèð òÿïÿíèí éà -íûíäà äàéàíäûëàð.

Àëèì äåäè:— Áó ðàëàðäà ñó îëìàëûäûð. Óëäóçëàð áó éåðè íèøàí âå ðèð. Ãàí-òÿðèí è÷èí -

äÿ îëàí éîëäàøëàðû áèð-áèðëÿðèíèí öçöíÿ áàõûá ÷è éèí ëÿ ðèíè ÷ÿêäèëÿð.Áèðè äåäè:— Åé áþéöê àëèì, éåðèí àëòûí äà ñóéóí îëäóüó ìÿ ëóì äóð. Áèç íå ÷ÿ àð -

øûí äÿðèíëèéÿ ýåò ìÿëèéèê êè, ñóéà ÷à òàã? Àëèì óçàãëàðäàêû áàøûãàðëû äàüëàðû ýþñòÿðäè:— Î äàüëàðûí ñóéó áó ñÿùðàíûí àë òûíäàäûð. Yerin altû ilÿ ÷ay axûr. ×ay

gedib dÿryaya tþkölör. Ñó áóðäà ÷îõ öç äÿ äèð. Éåääè àð øûí ãàçñàã, ÷àéñÿùðàíûí öñòöíÿ ÷ûõàð.

Àëèì áàõ äû êè, éîëäàøëàðûíäà î êÿðàìÿò éîõäóð êè, áó èñòèäÿ ñÿù ðàíûíéåääè àðøûíëûüûíà åíñèíëÿð.

— Êàø ñèçèí êèìè àëèìëÿðèí ÿâÿçèíÿ, áåø-ö÷ ãî -ëó ýöúëö úàâàí ýÿ òè ðÿé äèì, — äåäè.

Ñþç àëèìèí àüçûíäàí ÷ûõàð-÷ûõìàç áèð äÿ ýþð -äöëÿð êè, áàøû ãàð ëû äàüëàð òÿðÿôäÿí áèð äÿñòÿ àòëû îíëàðà òÿ ðÿô ÷àïûð. Òîçäó ìà íà ãàðûøûá. Àòëûëàð îí ëà ðûí éàíûíà ÷àòàí êèìè ãûð ìàíú ëà ðûíû îé íàò - ìàüà, êÿìÿíäëÿðèíè èøÿ ñàë ìà üà áàøëàäûëàð. Ãîðõóäàí àëèìëÿ ðèí ðÿíýè ñà -ðàëìûøäû.

×ÿpgþz quldurbaøû ÿmr elÿdi:— Nÿyiniz varsa, hamûsûnû verin bura!Alim gölömsÿdi:— Kimsiniz, nÿ÷isiniz?

Áó úöð áàøëûã âåðèëÿíìÿòíäÿ, ñèçúÿ,

íÿäÿí áÿùñ îëóíàáèëÿð?

Àëèì éîëäàøëàðûíàíèéÿ áó ñþçö äåäè?

14 Ələmdar Quluzadə. “Alim və quldur”

Quldurbaøû qÿzÿblÿndi:— Gþrmörsÿn, kimik? Qulduruq!Alim özönö dostlarûna tutdu:— Allah bizimkini yetirib. Mÿn beø-ö÷ nÿfÿr ar zu la yûr dûm, yed di igid

birdÿn gÿldi.Quldurlar da donub yerlÿrindÿ qalmûødûlar. Bu kiøinin he÷ tökö dÿ tÿr -

pÿn mirdi. Nÿ quldurdan qor xur du, nÿ dÿ talandan.Alim dÿvÿlÿrin qarnûnûn altûndakû qûfûllû zÿncirlÿri gþstÿrdi:— Ey quldurbaøû, bu qûfûllarûn a÷arlarû qabaqdakû dÿvÿnin yö kö nön ös -

tön dÿdir. A÷arû gþtöröb yökö yerÿ tþkön, xoøunuza gÿ lÿni gþtörön.Quldurbaøû quldurlardan birinÿ ÿmr elÿdi ki, dÿvÿnin belin dÿn

a÷ar larû döøörsön. A÷arlarû gþtöröb dÿvÿlÿrin yökönö a÷ dû lar. ßllÿrinÿfÿrli bir øey ke÷mÿdi. Yökön ÷oxu kitab-dÿftÿr idi. Qul durbaøû þzön-dÿn ÷ûxdû:

— Ãûçûëëàð ùàðäàäûð?Alim qalûn bir kitabû a÷ûb vÿrÿqlÿmÿéÿ baøladû:

— Èídi qûzûllarûn da yerini deyÿrÿm. Hamûsû bu kitabda yazûlûb.Alim gþrdö ki, quldurlardan birinin ÿli ÷ÿnÿsindÿ qalûb, o bi ri nin

rÿngi getäikcÿ qaralûr. Kitabû oxumaüa baøladû:— Qumlu sÿhradan baxanda qarlû daülar gönbatan

tÿrÿfdÿ gþ rö nör. Yayda gönÿø qörub edÿndÿ øÿfÿqlÿrisÿh ra dakû tÿpÿnin ös tönÿ döøör. Hÿ min tÿpÿnin yeddi ad dûmlû üûn da yerÿyeddi daø bas dûrûlûb. Daølarûn altûn da yeddi köp qûzûl var.

Alim gÿlib hÿmin yerdÿ dayandû:— Bu daølarû ancaq yeddi igid ÷ûxara bilÿr. Gÿrÿk onlardan di øi, baøû

aürûyan olmaya. Alim diøinin aürûsûndan ikiqat olan qulduru yök lÿrin yanû na gÿtirdi.

ßyri bir dÿmir ÷ûxarûb quldurun ÷ÿ nÿsini araladû. Aü rû yan diøini dartûbqul durun ovcuna qoydu. Ba øû nûn aü rûsûndan rÿngi kþmörÿ dþnÿn quldurabir cþvhÿr i÷irt di. Ki ta bû oxumaqda davam etdi:

— Özöndÿ kþ÷ itinin cûrmaq yerlÿri olan quldur ba øû aõsayûr sa, gþzlÿri÷aødûrsa, qolunun biri ÿyridirsÿ, ona alim dava-dÿr man etmÿlidir.

Quldurbaøû cûnqûrûnû ÷ûxara bilmirdi. Alim qul dur ba øû nûn qar øû sûndadayandû:

— Sÿnin kÿm-kÿsirini möalicÿ elÿmÿk ÷ox vaxt apa -racaq.

Quldurbaøûnûn qÿzÿbindÿn, vahimÿli baxûølarûndan,þtkÿm sÿ sin dÿn ÿsÿr-ÿlamÿt qalmamûødû:

— Ey bþyök alim, biz indÿn belÿ quldur deyilik, quluq. Ali min qarøû -sûnda, elmin yolunda qul kimi iølÿmÿyÿ hazûrûq.

— Onda kölönglÿri, bellÿri gþtörön, — alim dedi.Yeddi quldur qollarûnû ÷ûrmayûb alimin tapøûrûqlarûnû, gþs tÿ riø lÿrini

ye rinÿ yetirmÿyÿ baøladû. Tÿpÿnin yanûnda dÿrin bir xÿn dÿk qazdûlar.Öst-östÿ qalanmûø yeddi sal daøû ÷apûb ÷ûxartdûlar. Bir dÿn gþz yaøû kimisu qaynamaüa baøladû.

— Dediyim qûzûl budur, — alim özönö quldurlara tutdu.Quldurlar da, alimlÿr dÿ susdular. Yeddi yerdÿn qaynayan sÿ rin suyun

yanûnda söfrÿ a÷dûlar.Hamû alimin elminÿ hÿsÿd apardû. Deyÿ-gölÿ yeyib-i÷mÿyÿ baø ladûlar.

Quldurlar o gönäÿn yol kÿsmÿyi, karvan soymaüû, qa rÿt etmÿyi tÿrgitdilÿr.

ßëÿìäàð Ãóëóçàäÿ


Sèçúÿ, alimnÿyÿ gþrÿáåëÿ äåäè?

Quldurbàøûíûíéóìøàëìàñûíûíñÿáÿáè íÿ èäè?

Òàïøûðûã 2. “Àëèì âÿ ãóëäóð” ùåêàéÿñèíè îõóäóíóç. Îõó áà øà ÷à òàí -äàí ñîíðà àøàüûäà ãåéä åäèëìèø “Îõóäàí ñîíðà” òÿëè ìà òû íû àðäûúûë ëûã ëàéåðèíÿ éåòèðèí.

Åâ òàïøûðûüû:

Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ìàòåðèàëëàðûíäàí Àáäóëëà Øàèãèí “Êè÷èê ãÿùðÿìàí”

ÿñÿðèíè “Îõóäàí ÿââÿë””, “Îõó çà ìàíû””, “Îõóäàí ñîíðà”” òÿëèìàòûíà óé -üóí èôàäÿëè îõóéóí. Èñòÿñÿíèç, ÿñàñ ôèêèðëÿ áàüëû êè÷èê øåèð, éàõóä ùå êà éÿäÿ éàçà áèëÿðñèíèç.

16 Ələmdar Quluzadə. “Alim və quldur”

1. Áàøà äöøäöêëÿðèíèçè äÿ ãèã ëÿø äèð -ìÿê ö÷öí ìÿòíÿ áèð äàùà íÿçÿð ñàëûí.

2. Äöøöíöí: Éàçû÷û áó ÿñÿðäÿ îõóúóñóíà íÿ äåìÿê èñ òÿ ìèø äèð?3. Î áóíà íàèë îëóáìó? Íÿéÿ ýþðÿ áåëÿ äöøöíöðñöíöç?4. ßñÿðäÿêè ÿñàñ ôèêðè èôàäÿ åòìÿê ö÷öí àøàüûäàêû òàïøûðûãëàðäàí áè -

ðè íè éåðèíÿ éåòèðèí:♦ èíøà éàçûí;♦ øÿêèë ÷ÿêèí;♦ ïëàñòèëèíëÿ ôèãóð éàïûí;♦ àïëèêàñèéà ùàçûðëàéûí.

Îõóäàí ñîíðà

Hekayÿ ya zûlû ÿdÿ biy yat íöìóíÿñèäèð. Hekayÿdÿ in san hÿ ya tû nûn konkret bir sÿh nÿ si vÿ ya

möÿy yÿn bir hadisÿ yûücam øÿ kildÿ tÿsvir edilir. Buradaqÿh rÿman la rûn sayû az olur. Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatûnda

C.Mÿm mÿd qu lu za dÿ, ß.Haq verdiyev, N.Nÿ ri manov, S.S.Axun dov,Y.V.×ÿ mÿn zÿ minli vÿ b. hekayÿ jan rûnda gþzÿl ÿsÿrlÿr ya ràt mûølar.

�� a z�� $�� x�yal�nda canlan -d�r d�%� �� ya v� ha d is� l�ri �� ed�r. Oxu cu haq q�n da da n� �� lan�� , hadis� v� ya m�nz�r�y� ��-�� yaz� �� n�n g"z� il�ba x�r, t�s vir �� &�� -� �� .

BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ TӘSVİR

18 Mikayıl Rzaquluzadə. “Xan çinarın bir yarpağı”

Òàïøûðûã 1.1. “Õàí ÷èíàðûí áèð éàðïàüû” ÿñÿðè èëÿ òàíûø îëìàçäàí ÿââÿë îõóéà ùà -

çûð ëûã èøëÿðè àïàðûí.2. Döøönöí: Ùåêàéÿäÿ tÿsvirÿ yer verilibmi? Fi kir lÿ riniçè ÿsas landûrûí.3. Áó ùåêàéÿäÿ ìöÿëëèô îõóúóñóíà, ñèçúÿ, íÿ äåìÿê èñòÿìèøäèð?

Xan ÷inarûn baøû gþyön bir qatûndadûr, kþklÿri ana torpaüûn qoy nunda. Gön doüanda ilk iøûltûlarû alnûndan þpÿr xan ÷inarûn. Al øÿfÿqdÿ iøûm-iøûm iøûldar xan ÷inarûn yarpaqlarû. Quølar yuva qurar, bala bþyödÿr xan ÷inarûn quca üûnda. Dan yellÿri ÿsÿndÿ, ilk cingiltilÿrÿ qarûøar, sÿhÿr nÿümÿsi kimi sÿs lÿ -

nÿr xan ÷inarûn yarpaqlarû. Gön qûzanda, qayadan fûøqûran buz bulaq sularû kimi øûrûldar, örÿklÿri

sÿrinlÿdÿr yarpaqlarûn xûøûltûsû. Xan ÷inarûn yarpaqlarûna zÿrli naxûølar ÷ÿkÿr batan gönÿøin son iøûqlarû. Analarûn laylasûna qoøular, kþrpÿlÿrÿ øirin yuxu gÿtirÿr yarpaq la rûn nÿümÿsi. Nÿnÿlÿrin naüûllarûna qarûøar, nÿvÿlÿrÿ zÿr qanadlû pÿrilÿrdÿn, böl lur

saraylardan, divbasan igidlÿrdÿn danûøar yarpaqlarûn xûøûltûsû. Zÿhmÿtdÿn, hönÿrdÿn, dþyöødÿn, zÿfÿrdÿn dastanlar sþylÿr xan ÷i na -

rûn hÿr yarpaüû nÿsillÿrdÿn-nÿsillÿrÿ. Ne÷ÿ-ne÷ÿ qarlû-boranlû qûølar gþrmöø, amma øux durmuø, ÿyilmÿmiø

xan ÷inarûn vöqarlû baøû... ßyiëmÿz dÿ!..Payûzlarda yarpaqlarû saralûb tþkölmöø, qûølarda azüûn boranlara sinÿ

gÿrmiø øax budaqlarû; yazlarda yenÿ yarpaqlanmûø-budaqlanmûø, daha daucalmûø dik baøû xan ÷inarûn...

Payûzdûr yenÿ... Yarpaqlar tþkölör — qanadû qûrûq quølar kimi, havada axsaya-axsaya,

bödrÿyÿ-bödrÿyÿ. Èliklÿrÿ iølÿyir dÿli kölÿyin buz nÿfÿsi. Gþydÿ boz buludlar qalaq-qalaqdûr, yerdÿ — solüun yarpaqlar... Þz hþkmö var hÿr fÿslin!Neylÿsin xan ÷inar?

ÌÈÊÀÉÛË ÐÇÀÃÓËÓÇÀÄß.“ÕÀÍ ×ÈÍÀÐÛÍ ÁÈÐ ÉÀÐÏÀÜÛ”

(Áÿdiè ÿñÿðëÿðäÿ òÿñâèðèí ìöééÿí åäèëìÿñè)

×ûl-÷ûlpaqdûr, ÷ûl-÷ûlpaq... Ancaq aøaüûlarda, alt budaqlarda bozarmûø, saralmûø bir ne÷ÿ yarpaq var...Bir qûz durmuø xan ÷inarûn altûnda — beø-altû yaøla rûnda bir qûz cûüaz. Xan ÷inarû daim øax budaqlû, budaqlarûnû daim øux yarpaqlû, yar paq la -

rûnû daim yamyaøûl, iøûm-iøûm iøûldayan gþrmöø qûzcûüaz þz yaøûn dan bÿri. Bÿs indi, bu nÿdir belÿ?Yaranûøûn bu qÿribÿ ÿylÿncÿlÿrindÿn, doüum-þlöm oyunlarûndan qûz -

cû üa zûn nÿ xÿbÿri!.. Yerÿ sÿpilmiø yaralû yarpaqlarû incitmÿmÿk ö÷ön ehmalca addûmlayûr

qûzcûüaz — bir ne÷ÿ yarpaüû qalmûø budaüa sarû. Saralûb bozarmûø bir yarpaüa baxûr, qayüûlû-qayüûlû. Tozdan belÿ saralûb-bozarmûø bilir onu. Uzadûr xûrdaca tombul ÿllÿrini. Tozunu silmÿk istÿyir, nÿvaziølÿ. Qopub ÿlindÿ qalûr yarpaq. ßllÿri ÿsir, örÿyi u÷unur qûzcûüazûn, dolur gþzlÿri. Aülamaq istÿyir qûzcûüaz, hþnkörÿ-hþnkörÿ, hû÷qûra-hû÷qûra...Baürûna basûr yarpaüû. Qûzcûüazûn kþrpÿ örÿyinin hÿrarÿtindÿn, ana sö dö kimi saf-tÿmiz mÿ -

hÿb bÿtindÿn sanki canlanûr, dilÿ gÿlir solüun yarpaq:— Gþzlÿrin dolmasûn, bala can, dÿrd olmasûn bu sÿnÿ!.. Mÿn bu qocaman xan ÷inarûn bir yarpaüûyam, bala can, yalnûz bircÿ yarpaüû. Biz yarpaqlar gÿldi-gedÿrik, bala can, xan ÷inar saü olsun, var olsun!Mÿn dÿ bu solüun yarpaqlar kimi, ana torpaüûn qoynunda gönÿøin hÿ -

ra rÿtinÿ, yaüûøûn rötubÿtinÿ qarûøacaüam, yenÿ xan ÷inara qovuøaca üam...Yenÿ bahar gÿlÿcÿk, göllö-÷i÷ÿkli bahar!..Sÿhÿr-sÿhÿr gön iøûüûnda xan ÷inarûn iøûm-iøûm iøûldayan yamyaøûl

yar paqlarû i÷indÿ mÿni dÿ gþrÿcÿksÿn, bala can, gþrÿcÿksÿn!.. Dan yellÿri ÿsÿndÿ, xan ÷inarûn xûøûldayan sÿsindÿ, gþylÿrÿ ucalan to -

raüayûn sÿhÿr nÿümÿsindÿ, ana torpaüûn ÿtirli nÿfÿsindÿ mÿnim dÿ sÿsimieøidÿcÿksÿn, nÿfÿsimi duyacaqsan, bala can, eøidÿcÿksÿn, du ya caqsan!

Bahar gÿlÿcÿk, göllö-÷i÷ÿkli bahar!Xan ÷inar var olsun, bala can, yerli-yataqlû, øax budaqlû xan ÷inar!..

Ìèêàéûë Ðçàãóëóçàäÿ

Òàïøûðûã 2. Ùåêàéÿíè îõóäóã äàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” òÿ ëè ìàòûíû(ñÿù. 16) éåðèíÿ éåòèðèí.

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ:1. Ìöøàùèäÿ åòäèéèíèç çàìàí çþâã àëäûüûíûç ÿøéàíû, áèòêèíè, ùåéâàíû

âÿ ñ. òÿñâèð åäèí.

19BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ ТƏSVİR

Òàïøûðûã 1. “Ìöÿëëè ì”” øåèðèíè îõóìàçäàí ÿââÿë “Îõó äàí ÿâ âÿë” òÿëè-ìàòûíû (ñÿù. 12) éåðèíÿ éåòèðèí. Ìÿíòèãè âóðüóíó* ýþç ëÿ ìÿê ëÿ øåèðè èôà -äÿëè îõó éóí. Îõóéàðêÿí ÷ÿð÷è âÿ ëÿð äÿ âå ðèë ìèø ñóàëëàð öçÿ ðèíäÿ äöøöíöí.Ôèê ðèíèçè òîïëàéûí, áàøëûüû îõóéóí. “Ìöÿëëèì” ñþçöíö åøèäÿí çàìàí ôèêðè-íèçÿ ýÿëÿí èëê áåø ñþçö éàçûí.

Äöøöíöí: Ìöÿëëèìèí ñèçèí ùÿéàòûíûçäà ðîëó íÿäÿí èáàðÿò îëóá?Èíäèéÿ ãÿ äÿð ìöÿëëèì ùàããûíäà ùàíñû ÿñÿðëÿðè îõóìóø, ôèëìëÿðÿ òàìàøàåòìèøñèíèç? Áó èíôîðìàñèéàëàðû ùàíñû ìÿíáÿëÿðäÿí àëìûøñûíûç? Áó øåèðäÿìöÿëëèìèí òÿñâèðèíäÿ ùàíñû ìÿñÿëÿëÿðÿ éåð âåðèëèá? Ñèçúÿ, áó øåèðäÿ íÿ -äÿí áÿùñ åäèëÿ áèëÿð?

ÌÖßËËÈÌ

Möÿëëèì! Ýþçÿëäÿí ýþçÿëäèð áó ñþç —Êþðïÿ êþíöëëÿðäÿ ìÿøÿë éàíäûðàí!Ùÿëÿ éàçûëìàìûø, ùÿëÿ ãûðûøñûçÙàìàð áåéèíëÿðè úèëàëàíäûðàí.

20 Bəxtiyar Vahabzadə. “Müəllim”

Ñþçöí ìÿíàñûíûëöüÿòäÿí èñòèôàäÿ

åòìÿêëÿ àéäûíëàøäûðûí.

ÁßÕÒÈÉÀÐ ÂÀÙÀÁÇÀÄß. “ÌÖßËËÈÌ”(Áÿdiè ÿñÿðëÿðäÿ èäåéàíûí ìöééÿí åäèëìÿñè)

* Ìÿíòèãè âóðüó úöìëÿäÿ ñþçëÿðäÿí áèðèíèí äèýÿðëÿðèíÿ íèñáÿòÿí ãöââÿòëè òÿëÿôôöç îëóíìà-ñû èëÿ éàðàíûð. Ìÿíòèãè âóðüóëó ñþç, àäÿòÿí, õÿáÿðèí éàíûíäà éåðëÿøèð.

Bədii əsərlərdə ideyanın müəyyən edilməsi

Òÿñâèðè ìÿòíëÿðäÿ èäåéà ÿøéà âÿ éà ùà äè ñÿ íèí õö -ñó ñèé éÿò ëÿ ðèíè âÿ îíëàðëà áàüëû ìöÿë ëèôèí òÿÿñ ñö ðàò ëà ðû -íû ÿùàòÿ åäèð. Áåëÿ éàçû ëàð äà èäåéà ôè êèð ëÿðëÿ èôàäÿ åäè -ëèð âÿ îõó úó éà ùèñ ñÿ-ùèñ ñÿ ÷àò äû ðû ëûð.

Òÿñâèðè ìÿòíèíèäåéàñû

íåúÿ éàðàíûð?

Íÿ þéðÿíÿúÿêñèíèç?• Íÿçÿðäÿ òóòóëìóø èäåéà âÿ îíó äÿñ òÿê ëÿ éÿí äèýÿð

ôè êèð ëÿ ðè ìöÿé éÿí åäÿúÿêñèíèç;• Òÿñâèð åäèëÿí ÿø éà âÿ ùà äè ñÿ ëÿ ðè ìöÿé éÿí åäÿúÿê

âÿ ãðóï ëàø äû ðà úàã ñûíûç.

Ìöÿëëèì! Òåç äóðóá, ýåú éàòàíûìñàí,Áó ýöí, ñàáàùûìû éàðàäàíûìñàí!

Ìÿí áèð òîõóì èäèì, ñàáàùûì ñèðäè,Ìÿíÿ øÿêèë âåðÿí, ðÿíý âåðÿíèìñÿí.Ìÿíè áó äöíéàéà àíàì ýÿòèðäè,Ñÿíñÿ áèòèðÿíèì, éåòèðÿíèìñÿí.

Ìöÿëëèì! Äöøöíúÿ ýöëëÿðèìèçè ßãëèëÿ ñóâàðàí áèð áàüáàí îëäó.Åíäèðäè éåðëÿðÿ àòàìûç áèçè, Ìöÿëëèì — ýþéëÿðÿ ãàëäûðàí îëäó.

Õÿéàëà ãîë-ãàíàä, ýþçÿ íóð âåðäè.Ìöÿëëèì! Áèç ñÿíÿ áîðúëóéóã àíúàã.ßìèð Òåéìóðà äà øÿðÿô ýÿòèðäèÀéàüûí àëòûíäà ÿáÿäè éàòìàã!

Øàýèðäèí ñàéûäûð äþâëÿòèí, âàðûí,Áèëìÿç áó ãàçàíúû, áèëìÿç ùÿð íàøû.

21BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ İDEYANIN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ

Áó àä ñèçÿòàíûøäûðìû?

Äöøöíöí:Ñèçúÿ, øàèð áóðàäàíÿ äåìÿê èñòÿéèð?

Ìöÿëëèô áóðàäàùàíñû ôèêðè ÷àòäûð-ìàã èñòÿìèøäè?

Ñèíèôäÿí ñèíôÿ àäëàéàíëàðûíÉàøûíäà éàøàéûð ìöÿëëèì éàøû.

Åëìÿ ýöâÿíäèíñÿ, áèë êè, úÿííÿòèíÃàïûñû öçöíÿ à÷ûëàúàãäûð.Ìÿêòÿáè ùÿð øåéäÿí öñòöí ìèëëÿòèíÙÿð éåðäÿ, ùÿð èøäÿ çÿôÿðè — ùàãäûð.

Ýÿë, åé ùåéêÿëòÿðàø! Áó ìÿðìÿð, áó ýèë.Äöøöí ìöÿëëèìè, ñîíðà àëûø, éàí.Îíóí ùåéêÿëèíè ìÿðìÿðäÿí äåéèë,Éàðàò þçö êèìè íóðäàí, èøûãäàí.

Áÿõòèéàð Âàùàáçàäÿ

Òàïøûðûã 2. Øåèðè îõóäóã äàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû (ñÿù.16)éåðèíÿ éåòèðèí.


Øåèðäÿí ÿí ÷îõ áÿéÿíäèéèíèç áèð ïàð÷àíû ÿçáÿð þéðÿ íÿ áè ëÿð ñèíèç. Áóñèçèí íèò ãèíèçèí èíêèøàôû âÿ áÿäèè çþâãöíöçöí ôîð ìà ëàø ìà ñû áà õûìûíäàí÷îõ ÿùÿ ìèééÿòëèäèð.

ßââÿëäÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, ìöÿëëèôëÿð èäåéàíû ôèêèð ëÿð øÿê ëèí äÿòÿã äèì åäèðëÿð âÿ îõóúó îí ëà ðû áèð àðàéà ýÿ òèð ìÿêëÿ ìöÿë ëèôèí ÷àòäûð -ìàã èñòÿäèéè èäåéàíû þçö ìöÿé éÿí åäèð.

Áÿñ èäå éà íû òàï ìà üûí àñàí éîë ëà ðû âàðìû? ßýÿð âàðñà, áóíó íåúÿ åò -ìÿê îëàð?

Òàïøûðûã 3. Aøaüûda tÿqdim edilÿn tÿlimata ÿìÿë etmÿklÿ “Ìöÿëëè ì”

øeirindÿ nÿzÿrdÿ tutólan ideyanû möÿyyÿn eäèí.

Íöìóíÿäÿ íÿçÿðäÿ òóòóëìóø èäåéàíû ìöÿééÿí åòìÿê ö÷öí àøà üûäàêûàääûìëàð àòûëìàëûäûð:

22 Əsər üzərində iş

Ñÿñèíèçèíùÿúìè âÿ òîíó-

íà, îõóíóíñöðÿòèíÿ äèããÿò

åäèí.

Ясяр цзяриндя иш

Áóðàäà ùàíñûìèñðàëàð èäåéàíûãöââÿòëÿíäèðèð?


Шеир сюз сяняти нцмунясидир. Шеир фикрин вязнли, образлы,гафийяли ифадясидир. Шeiri nяsr яsяrlяrindяn fяrqlяndirяnonun axыcыlыьы, ahяn gi vя musiqiyя uyьunluьudur. Eyni za -man da шeirdя sюzlяr ara sыn da mцяyyяn юlчцnцn, fasilяnin

nяzяrя alыnmasы vя mis ra larыn so nundakы sюzlяrin bir-biri ilя uyьunlaш -masы va cibdir. “Мцяллим” шeiri heca vяz nindя yazыlыb. Bi lir sиниз, he cavяzni nя demяkdir? Яgяr bu ifadяni birinci dя fя eшi dir sиниз sя, яv -vяlcя “heca” vя “vяzn” sюzlяri цzяrindя dц шцnцн. “He ca” sю zц nц чoxeшitmisиниз. Йягин, бilirsиниз ki, heca sюz lяrin asanlыqla bюlцnя bilяnhissяsinя deyilir. Am ma “vяzn” sю zц сизя aydыn olmaya bilяr. “Vяzn”яrяb sюzц olub “юlчц” de mяkdir. Щеъа вязниндя йазылмыш шеир лярдящecalarыn sayы шei rin юlчцsцnц mцяy yяn edir. Щямин шeirlяrin birincimis ra sыn da neчя heca var sa, qalan mis ra lar da da o qяdяr sayda he caolmalыdыr. Bir misrada 5, 7, 8, 11, 12, 16 вя с. heca ola bilяr.

ßñÿðèíìþâçóñó

Èäåéà+ =

Û ôèêèð

ÛÛ ôèêèð

ÛÛÛ ôèêèð

âÿ ñ.

ßñÿ

ðèí

èäåé

àñû

íû

ôîðì

àëà

øäûð

àí

ôèêèð

ëÿð

Û. “Ìöÿëëè ì” øåèðèíè áèð äàùà äèããÿòëÿ îõóéóí. Þçöíöçÿ ñóàë âåðèí. Áóìÿòíäÿ íÿäÿí áÿùñ îëóíóð? Íÿäÿí áÿùñ îëóíäóüóíó ìöÿé éÿí åòìÿêëÿìÿòíèí ìþâçóñóíó ìöÿééÿí åòìèø îëàðñûíûç.

II. Øeiri ùèññÿëÿðÿ áþëöá ùÿð ùèññÿéÿ baølûq verèí. Mÿtnin hÿr hansûpar ÷asûnda ve ril miø baølûq sþz, yaxud sþz birlÿømÿsi ilÿ ifadÿ edilir. Bubaø lûq lar èäåéàíû éàðàäàí fi kirlÿrdir.

III. Bÿndlÿr (abzaslar) özrÿ fikirlÿrÿ — baølûqlara baxûí. Onlar ideyanûmöÿyyÿn etmÿkdÿ sèçÿ kþmÿk edÿcÿklÿr. Bu nu riyazi ifadÿ kimi belÿtÿsÿvvör åäÿ áèëÿðñèíèç:

Òàïøûðûã 1. Ìèõàèë Ïðèøâèíèí “Òàëà” ÿñÿðèíè îõóìàçäàí ÿââÿë “Îõó -äàí ÿââÿë” òÿëèìàòûíû (ñÿù.12) éåðèíÿ éåòèðèí.

Òàïøûðûã 2. Ìèõàèë Ïðèøâèíèí “Òàëà” heka yÿ si ni èôàäÿëè oxuìàüà ÷àëû-øûí. Èdeyanû möÿyyÿn et mÿk ö÷ön aøa üû da ve ri lÿn ñõåìäÿí isti fa dÿ eäèí.ßvvÿlcÿ ñõå ìè dÿftÿ ri íèçÿ ÷ÿkèí. ßñÿðèí ìþâçóñóíó (ÿñÿðäÿ íÿäÿí áÿùñåäèëèð) ìöÿééÿíëÿøäèðèí âÿ áèðèíúè ÷ÿð÷èâÿéÿ éàçûí. Hÿr àáçàñäà ifa dÿedilÿn fikri ìöÿééÿí åäèá ñûðà èëÿ äöçöëìöø õàíàëàðà yazûí*.

♦ Èëk xoøunóçà gÿlÿn fikèð èäåéà îëìàéà áèëÿð. Î yalnûz mÿt nèí birhis sÿsi ö÷ön döz gön ola bilÿr.

♦ Bÿzÿn mÿtndÿ abzas hÿr hansû bir sualla baø la nûr. Sualûn cavabûmöÿllifin hÿmin hissÿdÿ ÷atdûrmaq istÿ diyi fikir ola bilÿr.

♦ Èäåéà ìÿòíèí áèðèíúè âÿ ñîíóíúó úöìëÿëÿðèíäÿ, éà õóä àá çà ñûíäàèôàäÿ îëóíà bilÿr.

24 Mixail Prişvin. “Tala”

* ×ÿð÷èâÿëÿðèí ñàéûíû ìöÿééÿí åäèëìèø ôèêèðëÿðèí ñàéû ãÿäÿð àðòûðìàã îëàð.

МИХАИЛ ПРИШВИН. “ТАЛА” (Ясяр цзяриндя иш)

+ =

ÒÀËÀ

Òîçàüàúû þçöíöí ñîí ãûçûëû éàðïàãëàðûíû éó õó ëó ãà -ðûø ãà ëàðûí éóâàëàðûíà, êöê íàðëàðûí áàøûíà ñÿïÿ ëÿéèðäè.Ìå øÿ úû üûðû èëÿ ýå äèð äèì, ïàéûç ìå øÿñè ýþç ëÿ ðè ìÿ äÿ -íèç êèìè, òàëà èñÿ áó äÿ íèçäÿ áèð àäà òÿêè ýþðöíöðäö.

Áó àäàäà áèð-áèðèíÿ ñûüûíìûø áèð íå÷ÿ êöêíàð àüà úû âàðäû, äèíúÿëìÿêö÷öí àüàúëàðûí àëòûíäà îòóð äóì. Äå ìÿ, áöòöí ùÿéàò áó êöê íàð ëàðûí áà øûí -äà èìèø.

Ãîçàëàðûí áîë éåðèíäÿ äÿëÿ, àëàäèìäèê âÿ àäû,þçö ìÿ íÿ ìÿ ëóì îëìàéàí áàøãà úàíëûëàð àüàëûãåäÿðìèø. Áóð äà ãà ðà ãÿðçÿê ëÿ ðèí éåðÿ äöøäöéöíöýþðöðñÿí. Áó, äÿëÿíèí, àëà äèì äè éèí èøèäèð. Îíëàð ãîçàëàðûí è÷èí äÿêè äàäëûòó ìó ÷ûõàðûá éåéèðëÿð.

Àëòûíäà îòóðäóüóì áó óúà êöê íàð àüàúû äà åëÿ áèëòóì äàí áîé àòûá óúàëìûøäû.

Áó òóìëàðû êöëÿê ùà÷àíñà ýÿòèðèá òî ç àüà úûíûí äè -áè íÿ, îíóí öñ òö à÷ûã êþê ëÿðèíèí àðàñûíà ñàëìûøäû.

Êöêíàð áþ éöìÿéÿ áàø ëà éûá, òîçàüàúû äà îíó èñ òè -äÿí, øàõòà äàí ãî ðóéóá äó.

Èíäè áó êöê íàð áþéöéöá, òîçàüàúû èëÿ éàíàøû äóðóá, êþêëÿðèíè îíóíêþê ëÿðèíÿ äî ëàìûøäûð.

Ìåøÿíèí îðòàñûíäàêû òàëàäà êöêíàð àüàú ëàðûíûí àë òûí äà êèðè ìèø úÿ îòó -ðóá, éåðÿ òþêöëÿí õÿçàí éàð ïàã ëàðûíûí ïû ÷û ë òû ñûíûäèí ëÿ éèð äèì.

Áó ïû÷ûëòûëàð àüàúëàðûí àëòûíäà éà òàí äîâøàíëàðûîéà äûð. Äîâøàí ëàð ùþâëíàê ìåøÿäÿí ÷û õûá ùàðàñàýå äèðëÿð.

Éàð ïàãëàðûí ïû÷ûë òû ñûí äàí ñÿêñÿ íÿí áèð äîâ -øàí ñûõ êöê íàð ëàðûí àë òûí äàí ÷ûõ äû, áþ éöê òàëàíûýþðöá äà éàíäû.


Ñèçúÿ, ÿñÿ ðèíãàëàí ùèñ ñÿ ñèí äÿ

ìöÿëëèô íÿëÿðèòÿñâèð åäÿúÿê?

Ñèçúÿ, “àëà äèì äèê”””””

íå úÿ úàí ëû äûð?

Áóðàäà éàðïàã íÿéÿáÿíçÿäèëèð?

Áó àáçàñäà ùàíñû ñþç âÿ éà ñþç

áèð ëÿø ìÿñè ÿñÿðèí ÿñàñôèêðè èëÿ áàüëûäûð?

Áó ñÿòèð ëÿðäÿùàíñû ôàêòëàð

òÿñ âèðåäèë ìèøäèð?

Äîâøàí øþí ýöäö, ÿòðàôûíà áîéëàíäû: ùÿð éàí -äà õûøûëòû, ùàðà ãà÷ñûí?

Òàëàíûí îðòàñûíäàí äöç êå÷ÿ áèë ìÿ äè, êÿ íàð -äàí áèð òîçàüà úû íûí àëòûíäàí î áèðè òîçàüà úû íûí àë -òû íà ãà ÷à-ãà÷à ýåòäè.

Êèì ìåøÿäÿ áèð øåéäÿí ãîðõóðñà, éàõøûñûáóäóð éàðïàãëàð òþ êö ëÿíäÿ, éàðïàãëàð ïû ÷ûë äà øà í -äà ìåøÿ éÿ ýåò ìÿ ñèí.

Ïû÷ûëòûëàðû åøèäÿí äîâøàíà åëÿ ýÿëèð êè, êèì èñÿîíó èçëÿéèð.

26 Mixail Prişvin. “Tala”

“Øþíýöäö”íÿ

äåìÿêäèð?

Íÿ ö÷öí ìöÿëëèôáó òþâñèéÿíè

âåðèð?

Ãîð õàã äîâøàí, ÿëáÿòòÿ, úÿñà ðÿò ëÿ, ÿò ðà ôûíàáàõ ìà äàí òàëàíûí îð òà ñûí äàí äöç êå ÷èá ýåäÿ áè -ëÿð äè. Ëà êèí îí äà íåúÿ åëÿ ñèí êè, áåëÿ áèð áÿä - áÿõò ëèéÿ äö ÷àð îëìà ñûí: õÿçàí éàð ïàã ëàðû ïû÷ûë -äà øûð, òöë êö äÿ éàð ïàã ëàðûí ïû ÷ûë òûñû àë òûí äà éà -âàøúà äîâ øàíûí äàëûíúà ñöðö íöð. Úÿñàðÿòëè äîâ øàí éàð ïàã ëàðûí ïû÷ûë òû -ñûí äàí ãîðõìóð, ÿò ðà ôà áîé ëàí ìûð âÿ áèðäÿí êö ðÿí ñè íÿëè òöë êö íöí ÿëè - íÿ êå÷èð.

Ìèõàèë Ïðèøâèí(Òÿðúöìÿ åäÿíè Å.Ðÿùèìîâ)

Òàïøûðûã 3. “Òàëà” ùåêàéÿñèíè îõóäóíóç. Îõó áà øà ÷à òàí äàí ñîíðààøà üûäà ãåéä åäèëìèø “Îõóäàí ñîíðà” òÿëè ìà òû íû àðäûúûë ëûã ëà éåðèíÿéåòèðèí.


Áóðàäà ùàíñû ìÿ ãàìëàð

èäå éàíû ãöâ âÿò -ëÿíäèðèð?

1. Áàøà äöøäöêëÿðèíèçè äÿ ãèã ëÿø äèð -ìÿê ö÷öí ìÿòíÿ áèð äàùà íÿçÿð ñàëûí.

2. Äöøöíöí: Éàçû÷û áó ÿñÿðäÿ îõóúóñóíà íÿ äåìÿê èñ òÿ ìèø äèð?3. ßýÿð áóíó åòìÿê ñèçèí ö÷öí ÷ÿòèíäèðñÿ, íþâáÿòè òàïøûðûãäà èäåéà-

íûí ìöÿééÿí åäèëìÿñèíèí éîëëàðûíû þéðÿíèí.

Îõóäàí ñîíðà

ßââÿëêè äÿðñëÿðäÿ ìÿòíèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åòìÿê öç ðÿ èë êèí áèëèêâÿ áàúàðûãëàðà éèéÿëÿíìèñèíèç. Àøà üû äà òÿãäèì åäèëÿí øåèðè îõóéóí. Èäå -éàíû ìöÿééÿí åäèí. (Îõó éà ùà çûð ëûã èøëÿðè àïàð ìà üû óíóòìàéûí.)

Òàïøûðûã 1. “Îõóäàí ÿâ âÿë” òÿëèìàòûíû (ñÿù. 12) éåðèíÿ éåòèðÿíäÿíñîíðà øåèðè îõóéóí.

ßÍ ÝÞÇßË

Åé êþíöë, öììàíëàð úîøñóí ñÿñèíäÿ,Øåèðèí ãàíàä à÷àí ýöíöäöð áó ýöí.Áöòöí þëêÿëÿðÿ éåð êöðÿñèíäÿÄå êè, Àçÿðáàéúàí ýöíöäöð áó ýöí!

Äîñòëàðû øàä ýþðöì, éàäëàðû äàëüûí,Àðçóìóí ýöë à÷àí ýöíöäöð áó ýöí.Øþùðÿòëè âÿòÿíèí, ãåéðÿòëè õàëãûíÒàðèõÿ íóð ñà÷àí ýöíöäöð áó ýöí.

Ïàéûçäàí õîø ÿòðè ýÿëäè áàùàðûí,Åëèìèí ñåâèíúè àøûá-äàøûáäûð.Ñèôÿòè íóðëàíûá àüñàããàëëàðûí,Àüáèð÷ÿê àíàëàð úàâàíëàøûáäûð.

Äöíéàíû ìàò ãîéóá áó àðçó, ùÿâÿñ,Õàëãûìûí þéöíÿí ýöíöäöð áó ýöí.Áöòöí öðÿêëÿðèí ùÿìðÿé, ùÿìíÿôÿñÑåâèíúëÿ äþéöíÿí ýöíöäöð áó ýöí.

ßí ýþçÿë êÿëìÿëÿð àõòàðûí, ñå÷èí,Äîñòëàð, àëãûøëàðäàí Àçÿðáàéúàíà.Ùÿëÿ íå÷ÿ-íå÷ÿ áàéðàãëàð áè÷èíÃûçûë ãóìàøëàðäàí Àçÿðáàéúàíà!

28 Тоfiq Bayram. “Ən gözəl”

ТОФИГ БАЙРАМ. “ЯН ЭЮЗЯЛ”(Ясяр цзяриндя иш)

“Àçÿðáàéúàíýöíöäöð”” èôàäÿ-ñè èëÿ øàèð ùàíñûýöíö íÿçÿðäÿ

òóòóð?

Ñèçúÿ, áóñþçëÿðëÿ øàèð íÿäåìÿê èñòÿéèð?

Íå÷ÿ-íå÷ÿ áàé-ðàãëàðûí áè÷èë-ìÿñè íÿ ö÷öí

ëàçûìäûð?

Áàéðàìûí ìöáàðÿê, åé àíà Âÿòÿí!Ùöíÿðëÿð, çÿôÿðëÿð èçëÿéèð ñÿíè,Øþùðÿòèí ÿí óúà çèðâÿñèíäÿñÿí,Ùÿëÿ ÷îõ çèðâÿëÿð ýþçëÿéèð ñÿíè!

Òîôèã Áàéðàì


ßñÿðèí èäåéàñû-íû ãöââÿòëÿíäè-

ðÿí ôèêðèìöÿééÿí åäèí.

Òàïøûðûã 2.

1. Øåèðè îõóäóã äàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” òÿëèìàòûíû (ñÿù. 16) éåðèíÿéåòèðèí.

2. Èëê èêè áÿíääÿí ñîíðà èðÿëè ñöð äöéöíöç ôÿð çèééÿíèí äîüðó îëóá-îë -ìà äûüûíû ìöÿééÿí åäèí.

3. Øåèðèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åäèí.

Ëàéèùÿ. “ßí ýþçÿë” øåèðèíè áèð äàùà äèããÿòëÿ îõóéóí. ßñÿðäÿ ùàíñûôàêòëàð õàëãûí áèð ìÿãñÿä óüðóíäà bèðëÿøìÿñèíè ýþñòÿðèð? Éàõøû ëèäåð þçþëêÿñè ö÷öí íÿëÿð åäÿ áèëÿð? Òÿã äèìàò ùà çûðëàéûí.

Òàïøûðûã 1. Øàèð Ñöëåéìàí Ðöñòÿìèí “Àçÿðáàéúàíà ýÿë ñèí” øåèðèíèîõó ìàçäàí ÿââÿë ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí. Ãåéäëÿð ýþ òöðöí. Øåèðè îõóéóí.ßñÿðèí èäå éàñûíû òàïûí. Íÿ òè úÿ ëÿ ðèíèçè ÿââÿëúÿ êè÷èê ãðóï äà, ñîíðà èñÿ áö -òöí ñèíèôëÿ ìö çàêèðÿ åäèí.

ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÀ ÝßËÑÈÍ

Âÿòÿíèìèí ñåéðèíÿ ÷àüûðûðàì åëëÿðè,Ñÿðâÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.Áÿçÿíèá áàøäàí-áàøà øÿùÿðëÿðè, êÿíäëÿðè,Úÿííÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.

Ãàíûìûçäà äþâð åäÿí ñÿäàãÿòäèð, ñÿäàãÿò,Ýöíÿøäÿí äÿ ïàðëàãäûð ýþçöìöçäÿ ùÿãèãÿò.Äîñòóíà, ãàðäàøûíà òÿìÿííàñûç ìÿùÿááÿò,Ùþðìÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.

Ýþçÿëëèêëÿð âÿòÿíÿ ýþçÿëëÿðèíäÿí ýÿëèð,Äîñòëóüóí, ãàðäàøëûüûí òÿìÿëëÿðèíäÿí ýÿëèð,

30 Süleyman Rüstəm. “Azərbaycana gəlsin”

СЦЛЕЙМАН РЦСТЯМ. “АЗЯРБАЙЪАНА ЭЯЛСИН”(Ясяр цзяриндя иш)

Êþíöëëÿðèí ìöãÿääÿñ ÿìÿëëÿðèíäÿí ýÿëèð,Ãöäðÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.

Ïàéûçûíäà, ãûøûíäà, áàùàðûíäà, éàçûíäà,Äèíÿð äîñòëóã íÿüìÿñè êþíöëëÿðèí ñàçûíäà.Ñàáàùà àääûìëàéàí ìÿðä îüëóíäà, ãûçûíäà,Ãåéðÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.

Ñîíñóç ýþçÿëëèéèíäÿí ÷ÿòèíäèð, ìÿíúÿ, äîéìàã,Ìÿùÿááÿòè, øþùðÿòè äîëàíûð îéìàã-îéìàã.Áàéðàüûíûí àëòûíäà àëíûà÷ûã-öçöàü,Ìèëëÿò ýþðìÿê èñòÿéÿí Àçÿðáàéúàíà ýÿëñèí.

Ñöëåéìàí Ðöñòÿì


32 “Üçrəngli bayraq”

Áóíäàí ÿââÿë ñèç èíøà, åññå éàçìûñûíûç. Éà äû íûçàñàëûí, áóíó íå úÿ åò ìè ñèíèç?

Ýÿëèí ðàçûëàøàã êè, ÷îõ íàäèð ùàëëàðäà áèð äÿ ôÿ éÿìöêÿììÿë áèð èíøà âÿ éà åññå éàç ìàã ìöì êöí äöð.Ùÿò òà ìÿøùóð éà çû ÷û ëàð áåëÿ íÿ èñÿ éàç ìàç äàí ÿââÿëìþâçó èëÿ áàüëû àðàø äûð ìàëàð àïà ðûð ëàð. Éàçûéà áàø -ëà ìàçäàí ÿââÿë ìÿòí ö÷öí ïëàí ãóðóðëàð. Ñîíðà ùÿ -ìèí ïëàí öç ðÿ ìÿò íè éà çûðëàð. Áö òöí áóíëàðûí íåúÿáàø âåð äè éèíè þé ðÿ í ìÿê ö÷öí èñÿ àøà üû äàêû ìÿñÿ ëÿ -ëÿðè áèëìÿê ëàçûìäûð.

Òÿñâèðè åññåíåúÿ

éàçûëûð?

ESSE

“Ö÷ðÿíýëè áàéðàã” ìþâçóñóíäàåññåíèí éàçûëìàñû

Åññå íÿäèð?Åññå ôðàíñûç ñþçö îëóá, ìÿ íà ñû òÿú -

ðöáÿ, ñûíàã, î÷åðê äåìÿêäèð. Åñ ñå íèí èëêíöìó íÿñèíè ôðàíñûç éà çû ÷ûñû âÿ ôè ëî ñîôóÌ.Ìîí òåí éàç ìûø äûð. Åññå ÿäÿ áèé éàòäàáèð æàíð îëóá, ìöÿë ëèôèí ùÿð ùàíñû ìþâçóèëÿ áàüëû äö øöí úÿ ëÿ ðèíè âÿ ùèññ ëÿðèíè øÿðùåäÿí êè÷èê áÿäèè íö ìó íÿ äèð. Åññå íèí äèëèùÿì äàíû øûã äèëèíÿ éà õûí, ùÿì äÿ îá -ðàçëû îëóð. Åñ ñå ìöõ òÿ ëèô õàðàê òåð ëè îëóð:íÿã ëè, òÿñ âè ðåäèúè, òÿä ãèãàò, ìö ùà êèìÿ.

Åññå éàçìàã ñèçÿ íÿö÷öí ëàçûìäûð?Åññå ôèêèðëÿðèíèçè îá -

ðàç ëû èôà äÿ åòìÿê ö÷öíéàç äû üûíûç èëê éà çûäûð.Åñ ñå éà çàð êÿí ìöñ òÿ -ãèë øÿêèë äÿ éàðà äû úû ëûã -ëà ìÿø üóë îëóð ñóíûç.Áó çà ìàí ñèç äà ùàìÿù ñóë äàð äö øöí ìÿ éèþé ðÿ íÿúÿêñèíèç.

Òÿñâèðåäèúè åññå íåúÿ éàçûëûð? Òÿñâèðåäèúè åññå éàçàðêÿí ÿò ðàô äàêûÿøéà âÿ ùà äèñÿëÿðè ÷îõ äèããÿòëÿ ìöøàùèäÿ åòìÿê ëà çûì äûð. ×öí êè ýþð -äöê ëÿ ðè íèçè âÿ åøèòäèêëÿðèíèçè áÿäèè øÿêèëäÿ òÿñâèð åòìÿëè ñèíèç. Åññå éà çàíçà ìàí òÿñâèð åòäèéèíèç áèð ÿøéà âÿ ùàäèñÿíèí õö ñó ñèé éÿò ëÿ ðèíè äè ýÿð ÿøéàâÿ ùà äèñÿíèí õö ñó ñèé éÿòëÿðè èëÿ ãàð øû ëàø äûð ìàã, ìöãàéèñÿ åòìÿê éàçûíûíäÿéÿðèíè àðòûðàí ùàë ùå ñàá îëóíóð.

Òàïøûðûã 1. Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêà ñûíûí áàé ðà üû íûí òÿñâè ðè íÿ äàèð“Ö÷ ðÿíýëè áàéðàã”” ìþâçóñóíäà åññå éàçìàã ö÷öí ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí.

Òàïøûðûã 2. Òÿñâèð åäÿúÿéèíèç ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðè ìöøàùèäÿ åäèí, ìÿ - ëó ìàòëàðû éàääà ñàõëàéûí âÿ àðàøäûðìà àïàðûí.

• Ìöøàùèäÿ íåúÿ àïàðûëûð? Òÿñâèð åòìÿê èñòÿäèéèíèç ÿøéàíû, ùà äè ñÿ íèâÿ éà ìÿêàíû ãûñà âàõòäà äèããÿòëÿ íÿçÿðäÿí êå÷èðèí âÿ ãåéä ëÿð åäèí.Ìö øà ùèäÿ åòäèéèíèç çàìàí êå ÷èð äè éèíèç ùèñsëÿð áàðÿäÿ äÿ ãåéäëÿð àïàðûí.


1. ßââÿëúÿ åññåíèí ìþâçóñó ùàã- ãûíäà ôè êèð ëÿøèí: òÿñâèð åäÿð êÿí ùàí ñûìÿ ñÿ ëÿëÿðÿ ÿùÿ ìèé éÿò âåðÿúÿêñèíèç?

2. Áó ñóàëëàð öçÿðèíäÿ äöøöíöí: “Áó éàçûíûí îõóúóñó êèì îëà úàã?”

âÿ “Ñèç îõóúóíóçà íÿ äåìÿê èñòÿéèðñèíèç?””(èäåéà) 3. Ìþâçó ùàããûíäà áèëäèêëÿðèíèçè ãåéä åäèí. 4. Ìÿëóìàò òîïëàìàã ö÷öí òÿñâèð åòìÿê èñòÿäèéèíèç ÿøéàíû âÿ éà ùà -

äè ñÿíè ìöøàùèäÿ åäèí.5. Òîïëàäûüûíûç ìÿëóìàòëàðäàí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ âÿ îíëàðû ãðóïëàøäûð -

ìàã ëà èäåéàíû éàðàäàí ôèêèðëÿðè ìöÿé éÿí åäèí. 6. Âåðèëìèø ñõåìè äÿôòÿðèíèçÿ ÷ÿêèí.7. Ìöÿééÿíëÿøäèðäèéèíèç ôèêèðëÿðè âåðèëÿí ñõåì öçðÿ àðäû úûë ëûãëà äöçöí.

8. Èäåéàíû éàðàäà áèëÿí ôèêèðëÿðÿ äèããÿò åäèí. ßââÿëúÿ áàø âåðÿí ùà -äè ñÿ íèí ñÿáÿáèíè ýþñòÿðèí, ñîíðà îíäàí èðÿ ëè ýÿëÿí íÿòèúÿíè òÿã äèì åäèí.

9. Èäåéàíû éàðàäàí ôèêèðëÿð öçÿðèíäÿ áèð äàùà äöøöíöí: áó ôè êèð ëÿðèäå éà íûí ÷àòäûðûëìàñûíà õèäìÿò åäèðìè?

10. Éàçûíûí ïëàíûíû òÿðòèá åäèí.

Éàçûäàí ÿââÿë

+ =

• Ìÿëóìàò íåúÿ éàääà ñàõëàíûëûð? Ýþðäöéöíöç ìÿíçÿ ðÿ íèí òÿñ âè -ðèíè îëäóüó êèìè éàääàøûíûçà ùÿêê åòìÿê ö÷öí ÿââÿëúÿ äèããÿòèíèçèúÿìëÿéèí. ßýÿð ñèç ùÿð ùàíñû ìÿêàíäà ìöøàùèäÿ àïàðûð ñûíûç ñà, åøèò -äè éèíèç ñÿñëÿð, äóéäóüóíóç ãîõó âÿ äàäëà äà áàüëû ãåéä ëÿð åòìÿëè -ñèíèç. Ìö øà ùèäÿ àïà ðàð êÿí áàøãà îõøàð ñÿñëÿð, ãî õó âÿ äàä éàäû íûçàäöøöðñÿ, áóí ëà ðû äà äÿôòÿð÷ÿíèçÿ éàçûí.

• Àðàøäûðìà íÿ ö÷öí àïàðûëûð? Àðàøäûðìà éàçàúàüûíûç ìþâçó èëÿÿëàãÿäàð ëàçûì îëàí ìÿëóìàòëàðû òîïëàìàã ö÷öí àïàðûëûð. Ùÿ ìèíìÿëóìàòëàðû éàçìàã èñòÿäèéèíèç ìþâçóéà äàèð ìàòåðèàëëàðû îõó -ìàãëà âÿ éà áó áàðÿäÿ áèëýèëÿðè îëàí èíñàíëàðëà ñþù áÿò åò ìÿê ëÿòîï ëàéà áè ëÿðñèíèç. Òîïëàäûüûíûç ìÿëóìàòûí êþìÿéè èëÿ ñèç ùå÷ âàõòýþð ìÿ äèéèíèç ÿøéà âÿ ùà äèñÿíè, éàõóä ùå÷ âàõò îëìàäûüûíûç áèðìÿêàíû äà òÿñ âèð åäÿ áèëÿð ñèíèç.

Òàïøûðûã 3. Òÿðòèá åòäèéèíèç ïëàí öçðÿ “Ö÷ðÿíýëè áàéðàã” ìþâçóñóíäàåññå éà çûí. Éàçû çà ìà íû ÿìÿë îëóí ìà ëû ãàéäàëàðû íÿ çÿðäÿí ãà÷ûð ìà éûí.


Òàïøûðûã 4. Ìöÿëëèìèí òÿãäèì åòäèéè ìþâçóäà åññåíè, äåìÿê îëàð êè,áàøà ÷àòäûðäûíûç. “Äåìÿê îëàð êè”” èôàäÿñèíè òÿñàäöôÿí èø ëÿò ìÿäèê. Åñ ñåíèí áà -øà ÷àòìàñû ö÷öí ãàðøûäà ùÿëÿ ýþðìÿëè îë äó üóíóç áèð ñûðà èø ëÿð âàð. “Éà çû äàíñîíðà”” òÿëèìàòûíû îõóéóí âÿ îí ëà ðû éåðèíÿ éåòèðìÿêëÿ éà çûíû áàøà ÷àòäûðûí.

Þéðÿíäèêëÿðèìèç ùàãäà äöøöíÿðêÿí

Îõó âÿ éàçû ïðîñåñè

Éÿãèí, þéðÿíäèíèç êè, ùÿì îõó, ùÿì äÿ éàçû ïðî ñå ñè îõ øàð àð äûúûëëûãëà, îõ -øàð éîëëàðëà ùÿéàòà êå÷èðèëèð. Îõó ïðîñåñèíäÿ ìÿòíëÿðäÿ èôàäÿ îëóíàí ÿñàñ ôèêðèàøêàð åòìÿéÿ ÷àëûøìûøñûíûç. Éàçû ïðî ñåñèíäÿ èñÿ ÿñàñ ôèêèðëÿðèíèçè îõóúóéà÷àò äûð ìàüà úÿùä ýþñ òÿð ìè øñèíèç. Àøàüûäà òÿã äèì åäè ëÿí úÿäâÿë áó îõ øàð âÿôÿðã ëè úÿùÿòëÿ ðè äàùà éàõøû ìöÿééÿí åòìÿêäÿ, ùÿì éàçû, ùÿì äÿ îõó ïðîñå-ñè áèòäèêäÿí ñîíðà þéðÿíäèêëÿðèíèçè óüóðëà òÿòáèã åòìÿêäÿ ñèçÿ êþ ìÿê åäÿúÿê.

Îõó âÿ éàçû ñöòóíëàðûíäà ýþñòÿðèëÿíëÿðè ãàðøûëàøäûðàðàã îõóéóí âÿ äö -øö íöí: “Ìÿí éàçàíäà âÿ îõóéàíäà áóíëàðû åäèðÿììè?””


1. Îõóúóíó úÿëá åò ìÿê ö÷öí éàçûíûîíà òàíûø îëàí áèð ìÿëó ìàò ëà áàøëàéûí.

2. ßââÿëêè ìÿðùÿëÿäÿ àðäûúûëëûãëà äöç äöéöíöç ôèêèðëÿðè áèð-áèð òÿã äèì åäèí.3. Ùÿìèí ôèêèðëÿðè äÿôòÿð÷ÿíèçäÿ àïàðäûüûíûç ãåéäëÿðäÿí èñòèôàäÿ åò -

ìÿê ëÿ ÿñàñëàíäûðûí. 4. Ñîíäà ôèêèðëÿðè áèð éåðÿ òîïëàéûí âÿ ìÿòíè éåêóíëàøäûðûí.

Éàçû çàìàíû

1. Éàçäûüûíûç ìÿòíè îõóéóí âÿ ôè -êèð ëÿøèí: “Íÿ çÿð äÿ òóòäóüóì ôèêðè íÿ

ãÿ äÿð àé äûí ÷àòäûðà áèëäèì?””2. Éîëäàøëàðûíûçäàí õàùèø åäèí êè, éàçûíûçû îõóñóíëàð, èðàä âÿ òÿê ëèô -

ëÿ ðèíè áèëäèðñèíëÿð. 3. Èðàä òóòóëàí ìÿñÿëÿëÿð áàðÿäÿ äöøöíöí. Èðàäëàð àüëûíûçà áàòûðñà,

éà çû íûçûí öçÿ ðèíäÿ áèð äàùà èøëÿéèí. 4. Éàçûíû òÿêðàð éîõëàéûí. 5. Ñîíäà ôèêèðëÿøèí: “Áó éàçûíû éàçäûüûì ìöääÿòäÿ éåíè íÿ þé ðÿí -

äèì?”” Éåíè þéðÿíäèêëÿðèíèç áàðÿäÿ äÿ ãåéäëÿð åòìÿêëÿ éàçûíû ìöÿë -ëèìÿ òÿãäèì åäèí.

Éàçûäàí ñîíðà


Áó úÿäâÿëèí ñóðÿòèíè ÷ûõàðûí âÿ éàçû ìàñàíûçûíéàíûíäà äèâàðäàí àñûí.

Îõó Éàçû

1. Îõóíóí ìÿãñÿäèíèìöÿé éÿí åäèí. (Áó ìÿòíèíÿ ö÷öí îõóéóðàì?)

2. Âåðèëìèø ìþâçó ùàã ãûí -äà èíäèéÿ ãÿäÿð þéðÿí -äèê ëÿðèíèç, åøèò äèê ëÿðèíèç,ýþð äöêëÿðèíèç áàðÿäÿôè êèð ëÿøèí. (Ìÿí áóùàãäà íÿ áèëèðÿì?)

3. Ìÿòíëÿ áàüëû ôÿðçèé éÿ -ëÿð èðÿëè ñöðöí. (Áó ðà äàñþùáÿò íÿäÿí ýåäÿáèëÿð?)

Èøäÿíÿââÿë

1. Éàçûíûí ìÿãñÿäèíè âÿ êèìëÿðÿöíâàíëàäûüûíû ìöÿééÿí åäèí.(Íÿ ö÷öí éàçûðàì âÿ êèìèíö÷öí éàçûðàì?)

2. Ìþâçó èëÿ áàüëû áèëäèê ëÿðèíèçèéàçûí âÿ ÿëàâÿ ìÿëóìàòëàð ÿëäÿåòìÿê ö÷öí ïëàíëàøäûð ìà àïàðûí.

3. Àðäûúûëëûüû ìöÿééÿí åòìÿêö÷öí ïëàíëàøäûðìà àïàðûí.(Ïëàí áèð ìÿñÿëÿäÿí äèýÿðèíÿêå÷ìÿêäÿ ñèçÿ éàðäûì÷ûîëàúàã.)

4. ßñÿðèí ÿñàñ èäå éà ñû íûìöÿééÿí åäèí.

5. Ìöÿëëèô èäåéàíû íåúÿôîðìàëàøäûðûá, îõóúóíóèíàíäûðà áèëèáìè?

6. Ìÿòíäÿêè ôèêèðëÿðàðäûúûëëûãëà äöçöëöáìö?

Èøçàìàíû

4. Èäåéàíû àéäûí èôàäÿ åäèí.5. Ôèêèðëÿðèíèçè íöìóíÿ âÿ

êîíêðåò ôàêòëàðëà ÿñàñëàíäûðûí.6. Éàçûäàí ÿââÿë àïàð äû üûíûç

ãåéäëÿð ÿñàñûíäà ìÿò íèíàðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿí åäèí.(Áåëÿ åòñÿíèç, ôèêèðëÿðèíèçèíîõó úóéà àñàí ÷àò äûðûë ìà ñûíàíàèë îëàð ñûíûç.)

7. Ìÿòíè îõóéóí âÿ ãèé ìÿò -ëÿíäèðèí. (Ôèêèðëÿð äÿãèãèôàäÿ åäèëìèø äèðìè?Öìóìèééÿòëÿ, ôèêèðëÿðèíèôà äÿñè ñèçè ãàíå åäèðìè?)

8. Îõóäóãëàðûíûçû ÿòðà ôûíûç -äà áàø âåðÿí ùà äè ñÿ ëÿð ëÿ,äèýÿð îõóäó üóíóçìÿòíëÿðëÿ ÿëà ãÿ ëÿí äèðèí.

9. Îõóäóüóíóç ìÿòí öçÿ ðèíäÿ áèð äàùàäöøöíöí.

Èøäÿíñîíðà

7. Éàçäûüûíûç ìÿòíè éîõëàéûí âÿãèé ìÿò ëÿíäèðèí. Éà õûí ëà ðû -íûçûí éàçû èëÿ áàüëû ôè êèð ëÿ ðè íèíÿçÿðÿ àëìàãëà éà çû íûíêåéôèééÿòèíè éöêñÿëòìÿéÿ÷àëûøûí.

8. Éàçûíû äèâàð ãÿçåòèíäÿ ÷àïåòìÿêëÿ, éàõóä èíòåðíåòäÿéåðëÿøäèð ìÿê ëÿ îõóúóëàðûíà÷àòäûðûí.

9. Éàçäûüûíûç ìÿòí öçÿðèíäÿ áèðäàùà äöøöíöí.

Bədii əsərlərdə fikrin obrazlı ifadəsi

ßsÿr lÿrdÿ òÿñâèðèí oxu cuya da ha tÿsirli ÷atdû-rûlmasû ö÷ön ìöÿë ëèôëÿð áÿäèè òÿñâèð vasitÿlÿ rèídÿnis ti fadÿ edirëÿð. Áó äÿðñëÿðäÿ ñèç áÿäèè òÿñâèð âà -ñèòÿëÿðè ùàããûíäà ìÿëóìàò àëàúàã, îíëàð äàí èñòèôà-äÿ åòìÿéè þéðÿíÿúÿêñèíèç. Òÿñâèð

âàñè òÿ ëÿðèíäÿí íåúÿ èñòèôàäÿ

åäèëèð?

ÑßÌßÄ ÂÓÐÜÓÍ. “ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ”(Áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè — ìÿúàçëàð)

Òàïøûðûã 1. Îõóéà ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí. Øåèðè îõóéóí. Øåèðäÿ áÿäèèòÿñ âèðè ìöÿé éÿí åòìÿéÿ ÷àëûøûí. Áóíóí ö÷öí øåèðèí ñî íóíäà âåðèëìèøìÿëóìàòäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëÿðñèíèç. Ãàðøûëàøäû ðû ëàí, áÿíçÿäèëÿí ìÿ ãàì -ëàðû ñå÷èá úÿä âÿë äÿ éàçûí. Möÿé éÿí åò äè éèíèç íö ìó íÿ ëÿ ðèí ñàéûíäàí àñûëûîëà ðàã ñÿòèðëÿðèí ñàéûíû àðòûðûí.

ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ

Dostlar! Gÿlin sizÿ bir-bir danûøûm,Min baüûn, baü÷anûn barû mÿndÿdir.Sinÿm oylaüûdûr gþzÿlliklÿrin,Hÿr sevÿn örÿyin yarû mÿndÿdir.

“Àçÿðáàéúàí” øåèðèíäÿ ìöãàéèñÿ åäèëÿí âÿ áÿíçÿäèëÿí ìÿãàìëàð

Áÿíä Òÿñâèð åäèëÿí ìÿãàìëàðà àèä íöìóíÿ

37BƏDİİ ƏSƏRLƏRDƏ FİKRİN OBRAZLI İFADƏSİ

Nÿ ÷oxdur qoynumda almalû baülar!Qödrÿtim gþylÿrin dilini baülar.Meøÿli dÿrÿlÿr, sal buzlu daülar,Daülarûn söd kimi qarû mÿndÿdir.

Èísan bir uøaqdûr, vÿtÿn bir ana,Þmör bir ÷ûraqdûr, kþnöl pÿrvanÿ.Yolunuz döødömö bizim Øirvana?Göl a÷an heyvasû, narû mÿndÿdir.

Èýidlÿr yurdudur bu daü, bu aran.Bu daülar baøûnda qalmamûø boran.Hÿr tÿzÿ ÷i÷ÿkdÿn bir øirÿ soran,Pÿtÿyÿ bal dözÿn arû mÿndÿdir.

Aüdaøûn pambûüû ÷i÷ÿk-÷i÷ÿkdir,Øÿkinin bÿzÿyi øaldûr, ipÿkdir.Qarabaü gþzÿli dönyada tÿkdir,Èñti yanaqlarûn narû mÿndÿdir.

Þlsön bu yerlÿrdÿn ilham almayan,Qÿlbini saz kimi tutub ÷almayan.Yarûøda gÿnclikdÿn geri qalmayanMin qoca mÿndÿdir, qarû mÿndÿdir.

Øirindir insanûn þz azadlûüû,Kþnöl azadlûüû, gþz azadlûüû,Qÿlÿm azadlûüû, sþz azadlûüû,Dönyanûn ÿn bþyök varû mÿndÿdir.

Gÿldi þmrön gþzÿl bahar ÷aülarû,A÷ûlmûødûr kþnöllÿrin baülarû.Qarûø-qarûø dolan bizim daülarû,Diø gþynÿdÿn bulaqlarû mÿndÿdir.

Sarû limon ÷ay östöndÿ dad olur,Gþzöm gþrör, kþnlöm evi øad olur.Hansû namÿrd dost evinÿ yad olur?Mÿhÿbbÿtin vÿfadarû mÿndÿdir.

38 Səməd Vurğun. “Azərbaycan”

Áóðàäàáÿíçÿòìÿíå÷ÿíúè

ìèñðàäàäûð?

Áóðàäà áÿíçÿòìÿíå÷ÿíúè

ìèñðàäàäûð?

Þtöb getdi gönlÿrimi saymaüûm,Dildÿn-dilÿ dastan oldu oymaüûm,Tÿmiz södöm, øÿkÿr kimi qaymaüûm,Dþvlÿtimin ixtiyarû mÿndÿdir.

Axøamöstö Bakûya bax doyunca,Ulduzlarûm yanûr sahil boyunca.Daü östöndÿ o qÿrÿnfil, o yonca —Vÿtÿnimin lalÿzarû mÿndÿdir.

Mÿn xoøbÿxtÿm azadlûüûm gÿlÿli,Tarix yazûr ellÿrimin þz ÿli,Bayraüûmdûr uca Øÿrqin gþzÿli,Azadlûüûn döz qÿrarû mÿndÿdir.

Sÿmÿd Vurüun


Áó áÿíääÿáÿíçÿòìÿ

ùàíñûìèñðàäàäûð?

Ìÿúàç íÿäèð? Bÿzÿn ÿøya vÿ hadisÿlÿrèí ÿñàñ õöñóñèééÿòèíè îõóúóéàäàùà äÿãèã âÿ òÿñèðëè ÷àòäûðìàã ö÷öí onlar nÿyÿñÿ ox øà äûëûð vÿ ya mö qa -yisÿ îëóíóð. Bÿ dii ÿdÿbiyyatda belÿ bÿnzÿt mÿ lÿr, mö qa yisÿlÿr ìÿòíè áÿ -äèè úÿùÿòäÿí äàùà äà ýþçÿëëÿøäèðèð âÿ äà ùà îá ðàçëû edir.

Éåðäÿí àéàüûíû ãóø êèìè öçöá,Éàé êèìè äàðòûíûá, îõ êèìè ñöçöá,Éåíÿ þç ñöðöíö íèçàìà äöçöáÁàø àëûá ýåäèðñÿí ùàéàíà, úåéðàí?

Burada qa÷dûüû zaman ceyranûn hal vÿ vÿziyyÿti nÿyÿ bÿnzÿdi lir?Han sû varlûqlarûn xösusiyyÿtlÿri sèçèí xÿyalûnûçda qarøûlaø dû rûldû?

Bununla belÿ bilmÿliñèíèç ki, hÿr cör qarøûlaødûrma “bÿdii” qar øû laø -dûr ma adlandûrûla bilmÿz. “Quø u÷ur, amma ceyran qa ÷ûr” ki mi bir qarøû -laø dûrma buna nömunÿdir.

Bu cör bÿnzÿtmÿ vÿ möqayisÿlÿr ayrû-ayrû var lûq larûn xösusiyyÿtlÿ ri -nin xÿ ya lÿí qarøûlaødûrûlmasû ilÿ ya ranûr, ÿäÿáèééàòäà áóíëàðà áÿäèè òÿñ -âèð âàñèòÿëÿðè äåéèëèð.

Áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðèíÿ (ìÿúàçëàðà) òÿøáåù (áÿíçÿòìÿ), åïè òåò, ìå òà -ôîðà âÿ ñ. äàõèëäèð. Ëàêèí ùÿëÿëèê éàëíûç òÿø áå ùèí (áÿíçÿò ìÿ) âÿ åïèòåòèííÿ îëäóüóíó þéðÿíÿúÿêñèíèç.

40 Səməd Vurğun. “Azərbaycan”

Òàïøûðûã 1. Ñ.Ðÿùèìîâóí “Ýöçýö ýþë ÿôñàíÿñè””íè îõóìàçäàí ÿâ âÿëîõó éà ùàçûðëûã èøè àïàðûí. Ñ.Ðÿùèìîâóí “Ýöçýö ýþë ÿôñàíÿñè””íäÿ ìöãà-éèñÿ åäèëÿí, áÿí çÿ äèëÿí ìÿãàìëàðû âÿ åïèòåòëÿðè ñå÷èá úÿäâÿëäÿ éàçûí.Åïè òå òèí íÿ îëäóüóíó áèëìÿê ö÷öí ìÿòíäÿ ìÿúàçè ìÿíàäà èøëÿíìèø íå -úÿ?, íÿ úöð? ñóàëëàðûíà úàâàá âåðÿí ñþçëÿðè òàïûí. Ìÿòí öçÿðèíäÿ èø áàøà÷àòäûãäàí ñîíðà âåðèëìèø ìÿëóìàòëà òàíûø îëóí.

“ÝÖÇÝÖ ÝÞË ßÔÑÀÍßÑÈ”(Èxtisarla)

Ãÿäèì çàìàíëàðäà Êÿïÿç äà üûíûí àøàüû ñèíÿñèí-äÿ, Ýþéýþëöí éó õàðû éàõàñûíäà, éàì éàøûë ìåøÿ íèíè÷èíäÿ, àü ãàéàëàðûí ÿùàòÿñèíäÿ áèð Ýöçýö ýþë ãàé-íàéûðäû.

Ìàðàë ñöáù òåçäÿí äóðóíúà éàòäûüû éåðè ãàáàã àéàã ëàðû èëÿ åøèá-åøèáýöë êèìè òÿìèçëÿéèð, öñòöíÿ òîç ãîí ìà üà ãîéìóðäó. Áó éåðëÿðèí àü-àüéàüûøëàðûíäà Ìàðàë éóéóíóð, éó éóí äóãúà äà ýþçÿë ëÿøèðäè. Ïàéûçäàí áàø-ëàéûá éàüàí ãàð èñÿ àüàúëàðûí ãîë-áó äàã ëà ðûí äàí Ìà ðà ëûí öñòöíÿ ñÿïÿëÿ-íèð, îíóí ñà÷-ñà÷àüûíû äàðàéûðäû. Ìàðàë þçöíö Ýöç ýö ýþëÿ éåòèðèð, áó ýþ -ëöí ïóë-ïóë îëóá äàèðÿëÿíÿí ýöìöø ñóéóí äàí è÷ÿ-è÷ÿ þç ñóðÿòèíÿ òà ìàøàåäèð, áóíäàí ùÿäñèç äÿðÿúÿäÿ çþâã àëûðäû.

Àç ÿââÿë Ýöçýö ýþëäÿí àøàüû äöøÿí Ìàðàë Ýþé -ýþëöí éàõàñû éóõàðû ãàëõäû, Ìàðàë ýþëÿ ñàðû éîë àëäû.Òó ìóðúóãëàðäàí éåíè-éåíè ÷û õàí éàç ìåøÿñèíèí éà -øûë ëû üû àíáààí àðòäû, ÿêñëÿðèíè Ýþé ýþëÿ ñàëäû. Ñàíêè áó éàøûë-éàøûë àüàú ëàðÝþéýþëäÿ öçöð äö. Êÿïÿç äà üûíûí àøà üû ÿòÿéèíäÿ çöìðöä ìåøÿëÿðèí ÿùà -òÿ ñèíäÿ ãûâðûëà-à÷ûëà äàëüàëàíàí Ýþéýþë Ìàðàëà éàðà øûã âåðèðäè. Ìàðàë


“Ýöçýö ýþë ÿôñàíÿñè” ÿñÿðèíäÿ áÿäèè òÿñâèð (ìÿúàçëàð)

Àáçàñ Áÿíçÿòìÿ (òÿøáåù) Åïèòåò

ÑÖËÅÉÌÀÍ ÐßÙÈÌÎÂ. “ÝÖÇÝÖ ÝÞË ßÔÑÀÍßÑÈ”(Áÿíçÿòìÿ âÿ åïèòåòèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè)

Ñèçúÿ, ÿñÿ ðèí ãàëàíùèñ ñÿ ñèí äÿ ìöÿëëèô

íÿëÿðè òÿñâèðåäÿúÿê?

Ñèçÿ òàíûø îëìàéàí ñþç âàðñà,ëöüÿòäÿí ìÿíàñûíû

þéðÿíèí.

Ýþéýþëÿ áàõñà äà, þç ýþçÿëëèéèíè Ýöçýö ýþëäÿ ýþðöíÿí ñàéàã ýþðÿ áèë -ìÿäè. Ìàðàë áóðàäàí áèð íþâ ýþéÿðìèø âÿ ýþ éöì òöë ýþðöíöðäö.

Ìàðàë Ýþéýþë ñàùèëè áîéó åíñèç úûüûðëàíàç ëàíà-íàçëàíà àääûì ëà éûðäû. Éóõàðûäà Êÿ -ïÿçèí ýÿð äÿ íèíÿ ãàð êèìè àü äóìàí çîëàãëà-ðû äîëàíûð, àü-àü áóëóäëàð äà Ýþéýþëöí øûðûì-ëàíàí ñÿìàñûíäà ùÿðÿêÿò åäèð, Êÿïÿçèí çèð -âÿ ëÿðèíäÿ áàùàð ýöíÿøèíèí ãû çûë òåëëÿðè Ýþéýþë äè éà ðûíà íóð ñÿïÿ ëÿéèð, ÿë -âàí ÷è÷ÿêëÿð äÿ àíà òîðïàãäàí áàø ãàë äûðûðäû.

Àü ïàïàãëû ýþáÿëÿêëÿð äÿ òàëà-òàëà àüàðûðäû. Êÿïÿçèí äþøöíäÿ ÿðèéÿíãàð áóç ñóéà äþíöð, öçöàøàüû øûð-øûð àõûð äû. Áöòöí øûð ëàí ëàð øûðûëäàéà-øûðûë-äàéà Ýþéýþëÿ òþêöëöðäö.

Ìàðàë Ýþéýþë áàðÿñèíäÿ ÷îõ øåéè õàòûðëàéûðäû... Õàòûðëàéûðäû êè, áèð çà -ìàí îíóí àíàñû þç ãûçû áó Ìàðàëà Ýþéýþëöí ÿìÿëÿ ýÿëìÿéèíäÿí äàíûø -

ìûø äû. Î íÿãë åòìèøäè êè, áó äàü-ëàð íåúÿ äÿùøÿòëè çÿëçÿ ëÿéÿ ìÿ ðóçãàë ìûø äûð!.. Àëÿìè ñàðñûäàí, äàü-ëàðû ãàïàã êèìè àòûá-òóòàí çÿëçÿëÿíÿòèúÿñèíäÿ áó Ýþéýþë ÿìÿëÿýÿë ìèøäèð. Àü ñóéóí éó õà ðû ëà ðûí -äàí, Ìàðàë ýþëäÿí àòëàíà-àò ëàíà,àüàðà-àüàðà ýÿëäèéèíè äÿ, áó Ýþé -ýþëÿ òþ êöëäöéöíö äÿ äå ìèøäè...Äåìèøäè êè, Ýþéýþëöí àéàã òÿðÿ-ôèíäÿí äÿìèð ãà éàëàðûí àëòûíäà áèð÷àé àõûá ýåäèð. Àíúàã íÿ åäÿñÿíêè, Ìàðàë Ýöçýö ýþë ìÿô òóíó èäè,

÷öíêè Ýöç ýö ýþë Ìàðàëû èñòÿäèéè êèìè ýþñòÿðèðäè, Ýöçýö ýþë Ìàðàëûí ýþ -çÿë ëèéèíÿ ùå÷ áèð ýþé êþëýÿ ñàëìûðäû.

Àõøàìëàð àüíàâàç ýþéäÿí ýöìöø ñÿïÿëÿíèð, õÿñèëëèêäÿ ýöìöø-ýöìöøøåù òóòóðäó. Áàõäûãúà áó õÿñèëëèê Ýþéýþëöí àéðûëìàç áèð ùèññÿñè êèìèýþì ýþé ýþðöíöðäö. Ýþé èïÿéÿ áöðöíÿí Ýþéýþë ëÿïÿëÿíèð, Àéûí ýöìöøíóðó è÷èíäÿ áÿçÿí ýöìöøö ðÿíý àëûðäû...

Ñöëåéìàí Ðÿùèìîâ

42 Süleyman Rəhimov. “Güzgü göl əfsanəsi”

Ñÿòèð ëÿðäÿ ìöøàùèäÿ åòäè-éèíèç òÿñâèðëÿð ùàíñûäóéüó îðãàíëàðûíûí

“ìÿùñóëó” ñàéûëà áèëÿð?

Åïèòåò

Epi tet hesab eäèlÿn sþz necÿ?, nÿ cör?, hansû? suallarûndan birinÿcavab verir vÿ Àzÿrbaycan di lin dÿ hÿm dÿ “bÿdii tÿyin” ad landûrûlûr.

“Ýþçÿë ìÿí çÿ ðÿëÿðè âàð Àçÿðáàéúàíû ìû çûí! Òÿ áèÿò áèç äÿí ùå÷ íÿéèÿñèð ýÿ ìÿ éèá. Áàøûãàðëû äàüëàð, çöì ðöä ìå øÿ ëÿð, ýþçÿë âà äè ëÿð, ôöñóí êàðÕÿçÿð âÿ ÷îõëó ýþëëÿð, ÷àéëàð âÿ áó ëàã ëàð îíó íå úÿ äÿ ýþ çÿë ëÿø äèðèð””.Çöìðöä ñþçö áó èôàäÿäÿ íÿ ìÿã ñÿäëÿ èø ëÿíèá?

Éàçäà âÿ éàéäà ìåøÿëÿð éàìéàøûë îëóð. Çöìðöä ãèéìÿòëè äàø äûð, ðÿí -ýè äÿ ýþçîõøàéàí ïàðëàã éàøûëäûð. Äåìÿê, çöìðöä ñþ çöíö èøëÿò ìÿê äÿìÿã ñÿä ìåøÿ íèí éàìéàøûë ðÿíýèíèí ýþç îõ øàäûüûíû áèëäèð ìÿê äèð. Áÿñ áóèôàäÿ íåúÿ éàðàíäû? Áó ñóàëà àéäûíëûã ýÿòèðìÿê ö÷öí ñèçÿ èêè íöìóíÿ òÿã-äèì åäèðèê. Áèðèíúè íöìóíÿ ðèéàçèééàò ôÿííèíè ñåâÿíëÿð ö÷öí ìàðàãëû îëàúàã.Èêèíúè íöìóíÿ èñÿ Àçÿðáàéúàí äèëè ôÿííèíè ñåâÿíëÿðèí éàðäûì÷ûñû îëàúàã.

Áèðèíúè íöìóíÿ:Ñèç äþð äöí úö ñè íèôäÿ “äöç áó úàã ëû íûí ïåðèìåòðè” àí ëà éûøû èëÿ òà íûø îë -

ìóñóíóç. 5-úè ñè íèô äÿ èñÿ äöçáóúàãëûíûí ïåðèìåòðèíè ùåñàáëàìàüû þéðÿíÿ-úÿêñèíèç. à âÿ á-íè äöçáóúàãëûíûí òÿ ðÿôëÿðè êèìè ãÿáóë åòñÿê, î çàìàí ïå -ðèìåòðèí äöñòóðóíó àøà üûäàêû êèìè òÿñÿââöð åòìÿê îëàð:

2à + 2á = 2(à+á)

Ýÿëèí áó äöñòóðó åïèòåòèí éàðàíìàñûíà òÿò -áèã åäÿê:

éàøûë çöìðöä + éàøûë äàü = éàøûë (çöìðöä + äàü)

Gþrdöyönöç kimi, “yaøûl zömröd” ifadÿsi “yaøûl daü” ifadÿ si lÿ rÿngba xû mûndan qarøûlaødûrûlûb. Bu halda “yaøûl” sþzö mþtÿ ri zÿnin kÿna rûndaqa lûb, bÿdii mÿtndÿ isÿ onun mÿnasû sþzlÿrin al tûnda giz lÿnib. Yÿni “zöm -röd daü”” ifadÿsi daüûn yaøûllûüûnû bil di rir. Odur ki, ya øûl aüaclarla þrtölmöødaüû tÿsvir etmÿk ö÷ön onu “zömröd daü lar”” kimi ifadÿ edÿ bi lÿr sèíèç.Bu rada “zömröd” epitetäèð. Äàüûí ÿëàìÿòèíè, íåúÿëèéèíè ýþñòÿðèð.

Èêèíúè íöìóíÿ:

Onu da bilmÿlisèíèç ki, epitet yunan sþzö olub, ÿëàâÿ demÿk dir.


à à

á

á

Íåúÿ? ñóàëûíà úàâàá âåðÿí ñþç

Ùÿãèãè ìÿíàäà Ìÿúàçè ìÿíàäà

Äàø (íåúÿ — ùÿãèãè) ùàñàð Äàø (íåúÿ — ìÿúàçè) ãÿëá (Åïèòåò)

Òàïøûðûã 2. “Îõóäàí ñîíðà” ôÿàëèééÿòèíè éåðèíÿ éåòèðèí. ßñÿðèí æàíðõö ñóñèééÿòëÿðè öçÿðèíäÿ äöøöíöí:

1. Áó ÿñÿð ùàíñû æàíðà àèääèð? 2. Íÿ ö÷öí áåëÿ äöøöíöðñöíöç?


Íÿáè Õÿçðèíèí “Ãûçûë ïàéûç” øåèðèíèí îõóñó çàìàíû áÿíçÿòìÿ âÿ åïè-òåòëÿðè ñå÷èá ýþñòÿðèí. Ãàðøûëàøäûüûíûç éåíè ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû ìöÿééÿí-ëÿøäèðèí. Èçàù ëû ëö üÿò òÿðòèá åäèí.

ÃÛÇÛË ÏÀÉÛÇ

Ýÿëèð ñÿùÿð, ýåäèð äóìàí,Ýþéëÿð ãàëûð áóëóäëàðà.Ñàíêè ýöíÿø þç íóðóíäàíÄîí áè÷èáäèð ïàëûäëàðà.

Úûüûðëàðäàí ìàùíû, ýöëöøßñêèëìÿéèð íÿ çàìàíäûð.Ìåøÿ ãûçûë, ýþéëÿð ýöìöø,Ñàíêè ÷àé äà áöëëóðäàíäûð.

Éåëìè ÿñèð ñÿùÿð-ñÿùÿð,Éà ÷þëëÿðèí ýöë ÿòðèäèð?Äàüäàí àõàí øÿëàëÿëÿðÃóúàüûíäà çÿð ýÿòèðèð.

Äöçëÿð àõàð-áàõàðëûäûð,Àü úûüûðëàð ÷ûõûð éîëà.Ýþð òÿáèÿò íÿ âàðëûäûð,Ãûçûë ñÿïèð ñàüà-ñîëà.

Ó÷óð ãóøëàð ãàòàð-ãàòàð,Ùÿðÿ ýåäèð þç éåðèíÿ.Ìàøûí êå÷èð, çÿð éàðïàãëàðÝþéÿ ãàëõûð òîç éåðèíÿ.

Àõøàìûí ñàêèò ÷àüûíäà Àëîâ òóòóá ÷þëö, äöçö.Ïàëûäëàðûí ãóúàüûíäàÝåúÿëÿéèð ýöíÿø þçö.

44 Nəbi Xəzri. “Qızıl payız”

Áàõ óëäóçëàð íóð ÷èëÿéèð,Áó éåð ùàðà, ãöññÿ ùàðà!Ãûçûë ïàéûç íÿüìÿ äåéèðÃûçûë ãÿëáëè èíñàíëàðà!

Éàääà ñàõëàéûí:

Öìóìèééÿòëÿ, ùÿéàòäà ùÿð øåé ãÿäÿðèíäÿ èñòèôàäÿ åäè ëÿíäÿ ôàé äàëûîëóð. Òÿñÿââöð åäèí êè, àíàíûç ñèçèí ö÷öí ùàçûðëàäûüû ãàé üà íàüà äóç âÿèñòèîòó ëàçûì îëäóüóíäàí ÷îõ ÿëàâÿ åäèá. Î éå ìÿ éè ÿçèé éÿò ëÿ éåéÿ áè ëÿð -ñèíèç, àí úàã î ñèçÿ íóø îëìàç. ßäâà ëà ðûí ÷îõ ëó üó îðãàíèçìÿ çÿðÿð âåðèð.Áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè äÿ áåëÿäèð. Ìÿòí äÿ áÿ äèè òÿñ âèð âàñèòÿñèíäÿí éåðñèçèñòè ôà äÿ ìÿòíèí êåéôèé éÿòèíè àøàüû ñà ëàð. Îäóð êè, éàçäûüûíûç ìÿòíèí“äóç”ó íó, “èñ òèî ò”óíó ãÿäÿðèíäÿ ãàòûí.

Ìÿòíäÿ ùàããûíäà äàíûøûëàíû îõóúóéà äàùà éàõøû ÷àòäûðìàãäàùèññëÿðèí (ýþðìÿ, åøèò ìÿ, ãîõó, òîõóíìà, äàä) òÿñâèðè áþéöê ÿùÿ ìèé éÿòäà øûéûð. Ùèññëÿðèí òÿñâèðè ìÿòíè äàùà äÿðèíäÿí ãàâðàìàãëà áÿðàáÿð, îõó-úóäà ýöúëö òÿÿññöðàò éàðàäûð. Ìÿñÿëÿí:

* * *

Äàø íîâ òÿçÿúÿ äèë à÷àí êþðïÿ êèìè øèðèí-øèðèíãûüûëäàéûðäû, áóëàüûí äóìäóðó ñóéó òîðïàüûí ýþçéà øû êèìè ñûçûðäû, õûðäàúà äàøëàðûí àðàñûíäàí éóì -

ðó-éóìðó ïûããûëäàéûá ÷ûõûðäû.Áèðäÿí-áèðÿ äèçëÿðèì ÿñìÿúÿ òóòäó, áóëàüûí ýþçöíÿ äèêëÿíÿí äþøäÿ

áîç úàíàâàð ãóéðóüó öñòÿ ÷þìÿëèá ìÿíÿ áàõûðäû, ãûðìûçû äèëèíè ñàëëàéûáëÿùëÿéèðäè. Îíóí áàëòà äèøëÿðèíèí àðàñûíäàí èñòè-èñòè áóü ÷ûõûðäû. ßéèëèáãóéðóüóíóí éàíûíû äèäèøäèðäè âÿ éåíÿ ãÿçÿáëÿ ýþçëÿðèíè ýþçöìÿ äèêäè.Àüàúëàðûí ãûçûë éàðïàãëàðû äà åëÿ áèë õîôëàíäû, éàðïàãëàð úàíàâàð ãóëàüûêèìè øÿêëÿíäè.

Èìàìâåðäè Èñìàéûëîâ(“Ýþéÿð÷èí êþ÷ö”ndən)


“Ãûçûë ïàéûç” ÿñÿðèíäÿ òÿñâèð âàñèòÿëÿðè

Áÿíä Áÿíçÿòìÿ Åïèòåò

“Íîâ” ñþçöíöíìÿíàñûíû èçàùëûëöüÿòäÿí òàïûí.

Lap kþrpÿ yaølarûndan sèç ÿtraf alÿmi gþrmÿk, eøitmÿk, dad maq, ãî õó -ëàìàã, toxunmaq yolu ilÿ dÿrk etmisèíèç. Bu äóéüó özv lÿri dön ya nû dÿrketmÿyin ÿsas vasitÿlÿridir. Tÿsÿvvör åäèí ki, bir meøÿyÿ gÿz mÿ yÿ get mi -sèíèç. Qayûdandan sonra dostlarûnûçëà bu ba rÿdÿ danûømaq istÿ yir sèíèç.Me øÿ dÿki aüac larûn yaøûllûüû, quø la rûn sÿsi, meyvÿlÿrin øirinliyi, torpaüûnyum øaqlûüû, ÷i÷ÿklÿrin ÿt ri haq qûnda dediklÿriniçèí hamûsû äóé üó özvlÿri-nèçèí vasi tÿ silÿ sèçèí yad daøûnûçà kþ÷ÿn mÿlumatlardûr. Aüacûn yaøûllûüûnûgþr mÿk lÿ, quø la rûn sÿsini eøitmÿklÿ, meyvÿ lÿ rin øirinliyini dad maq la, tor -paüûn yum øaq lû üû nû toxunmaqla, ÷i÷ÿklÿrin ÿtrini qo xó la maqla dÿrk et mi -sèíèç. Bu ba rÿ dÿ danûøäûüûíûç zaman dostlarûnûçûí da hissèéyà òûíà òÿsiredib on lar da meøÿ haq qûnda tÿsÿvvör yara da bilirsèíèç. Yazû÷û lar da belÿedir lÿr. Hÿr hansû bir ÿø ya vÿ ha di sÿ haq qûnda oxucuda tam tÿsÿvvör yarat -maq ö÷ön bu äóéüóëàðûí nÿ zÿ rÿ alûnmasûna xösusi ÿhÿ miyyÿt verirlÿr.Èêi cömlÿni mö qa yi sÿ eäèí:

1. Hÿyÿtimizdÿ qûzûlgöllÿr a÷ûb.2. Hÿyÿtimizdÿ a÷mûø ÷ÿhrayû qûzûlgöllÿrin ÿtri adamû bihuø edir (gþð -

mÿ vÿ qoxu).Gþrdöyönöç kimi, ikinci cömlÿ hÿyÿtinizdÿki qûzûlgöl haqqûn da da ha

ÿtraflû tÿsÿvvör yaradûr, oxucuya kþ mÿk edir ki, òÿñâèð îëóíàíû yalnûzdÿrk etmÿsin, hÿm dÿ äóéñóí.

Òàïøûðûã 1. Òÿãäèì åäèëÿí ìÿòíè îõóìàçäàí ÿââÿë îõóéà ùà çûðëûãèøëÿðè àïàðûí. Ìÿòíè îõó ãàéäàëàðûíà ìöâàôèã îõóéóí. Äóéüóëàðûí òÿñâèðåäèë äèéè ìÿãàìëàðû ìöÿééÿí åäèí. Àøàüûäàêû úÿäâÿëäÿ îí ëà ðûí ùàíñûäóéüó öçâö èëÿ áàüëû îëäóüóíó ýþñòÿðèí.

ÁÀÊÛ

Óçàã åëëè ÿçèç äîñòóì ñîðóøäó:— Ñèçèí Áàêû ñþéëÿ, íåúÿ øÿùÿðäèð?Äåäèì: — Ãàðäàø, ìÿíèì äîüìà øÿùÿðèìÉàçûëìàìûø, îõóíìàìûø ÿñÿðäèð.

46 Əliağa Kürçaylı. “Bakı”

Áÿíä Íöìóíÿ Òÿñâèð åäèëÿí äóéüó (ýþðìÿ, åøèòìÿ,äàä, ãîõó, òîõóíìà)

ßËÈÀÜÀ ÊÖÐ×ÀÉËÛ. “ÁÀÊÛ”(Äóéüóëàðûí òÿñâèðè)

×è÷ÿê äåñÿí — êþíöë à÷àí ÷è÷ÿéè,Êöëÿê äåñÿí — åâ ó÷óðàí êöëÿéè,Ãàñûðüàäà àü äàëüàëû ëÿ÷ÿéè,Ñàêèò ýöíäÿ ýþçö ìàâè Õÿçÿðäèð.

Íÿüìÿñèäèð çàâîäëàðûí ôèò ñÿñè,Ñóéà äöøöá áóðóãëàðûí êþëýÿñè.ßòèðëèäèð áàüëàðûíûí ìåéâÿñè,Àü øàíûñû åëÿ áèë êè øÿêÿðäèð.

Äîñò ýþðÿíäÿ òöêÿíìÿéèð ùþðìÿòè,Äöøìÿí ýþðñÿ, äÿðéà îëóð íèôðÿòè.Áèð ãÿäÿð äÿ äÿëèñîâäóð àäÿòè,ßçèç äîñòóì, Áàêû áåëÿ øÿùÿðäèð.

ßëèàüà Êöð÷àéëû

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ:

Øeirÿ bir daha nÿzÿr salûí. Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ìàòåðèàëëàðûíäàí Ìÿì -ìÿä Àðàçûí “Ýþéýþë” øåèðèíè îõóéóí, äóéüóëàðûí (ýþðìÿ, åøèòìÿ, äàä,ãîõó, òî õóí ìà) òÿñâèð åäèëäèéè ìÿãàìëàðû ìöÿééÿíëÿøäèðèí. Òàïøûðûã 1-äÿâåðèëìèø úÿäâÿëè éåðèíÿ éåòèðèí.


Ñèçúÿ, øåèðäÿ “êþ íöë à÷àí”âÿ

“åâ ó÷ó ðàí” ñþçëÿðèùàí ñû ìÿíàäà

âåðèëèá?

Áó ìèñðàëàðäàíùàíñûíäà òÿøáåù

èøëÿíìèøäèð?

Áó ìèñðàëàðäàíùàíñûíäà åïèòåòèøëÿíìèøäèð?

48 İbrətamiz hekayələr

Hÿr hansû ÿøya, hadisÿ, yaxud mÿkanû tÿsvir edÿrkÿn daha dÿ qiq tÿ -sÿv vör yaratmaq ö÷ön faktlardan istifadÿ etmisèíèçmi? Áax dû üûnûç birfilm haq qûnda yoldaøûnûçà danûøan za man fil min adûíû, ak tyorlarûn adla rû -íû äå éèí. Áöòöí áóíëàð fakt la ra aiddir. Bÿdii nömunÿlÿrdÿ dÿ ad lar, ta -rix lÿr, saylar vÿ di gÿr mÿlu mat lar belÿ faktlara aiddir. “So yuq fevral ge -cÿ si idi” cöm lÿ sindÿ “fevral”” hadisÿnin nÿ za man baø veðdiyini tÿsvir edir.

Mÿktÿbiniçè tÿsvir edÿrkÿn onun òóòóìó haqqûnda daha dÿqiq tÿsÿvvöryaratmaq istÿyirsèíèçñÿ, “Ìÿêòÿáèìèçäÿ õåéëè øàýèðä òÿùñèë àëûð”” yîõ, “Mÿk -tÿ bi mizdÿ 1200 øagird tÿhsil alûr”” yazìàãëà fak tû äÿãèã tÿsvir ediðñèíèç.

Baøqa bir nömunÿ: Evinizin yanûndakû parkûn nÿ qÿdÿr gþzÿl vÿ in -sanlarûn istirahÿòi ö÷ön rahat bir yer olduüunu tÿsvir et mÿk is tÿ yir sèíèçñÿ,möxtÿlif faktlar daxil åòmÿklÿ fik ri niçè asa n lûq la oxu cuéa ÷atdûra bilÿr -sèíèç: “Ulu þndÿr Heydÿr ßliyevin adûnû da øû yan bu éàðàøûãëû parkda hÿrgön yözlÿrlÿ insan ñÿìÿðÿëè âÿ õîø is tirahÿt edir”. Ôàêòëàðäàí ÷îõ èñòèôà-äÿ åäèëÿí áÿäèè ìÿòíëÿðÿ áÿäèè-ñÿíÿäëè ìÿòíëÿð äåéèëèð. Faktlar tÿs vir edi -lÿn mÿnzÿrÿ haq qûnda tÿsÿv vö rö dÿ qiq lÿødirir. Áó úöð ìÿòíëÿðäÿ, àäÿ-òÿí, ðåàë òàðèõè øÿõñèééÿòëÿðäÿí áÿùñ åäèëèð. Ìöÿëëèô ùÿéàòäà îëàí, äöíéà-ñûíû äÿéèøÿí áèð øÿõñèééÿò ñå÷ÿðÿê îíóí ùÿéàòûíû òÿñâèð åäèð. Áó çàìàíãÿùðÿìàíûí àäû âÿ ùÿéàòûíäà áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿð äÿéèøäèðèëìÿäÿí áÿäèèäèëëÿ òÿãäèì åäèëèð. Ýÿëÿúÿê äÿðñëÿðèìèçäÿ ñèç áÿäèè-ñÿíÿäëè ìÿòíëÿðèíìàðàãëû íöìóíÿëÿðè èëÿ òàíûø îëàúàãñûíûç.

Òàïøûðûã 1. Èá ðÿ òàìèç ùåêàéÿëÿðè îõóéóí. Ôàêòëàðûí äÿãèã òÿñâèðåäèë äèéè ìÿ ãàìëàðû ñå÷èí. Îíëàðûí íþâëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí. Àøàüûäàòÿã äèì åäè ëÿí úÿäâÿëè äÿô òÿ ðè íèçÿ ÷ÿêèí âÿ àøêàð åòäèéèíèç ôàêòëàðû úÿä - âÿë äÿ éàçûí.

ÈÁÐßÒÀÌÈÇ ÙÅÊÀÉßËßÐ(Òÿñâèðè ìÿòíäÿ äÿãèãëÿøäèðèúè ôàêòëàð)

Àáçàñ Íöìóíÿ Òÿñâèð åäèëÿí ôàêò (àä, òàðèõ, ñàé âÿ ñ.)


ÙÅ× ÊßÑÈ ÃÛÍÀÌÀÉÛÍ

Ïàéûçûí èëê ýöíëÿðè èäè. Ãàòàðûí âàãîíóíà óúà áîéëó, ñà÷ëàðû ãàð êèìè àüàï -ïàã áèð êèøè âÿ 25—26 éàøëàðûíäà áèð îüëàí äàõèë îëóá éåðëÿðèíè òóòäóëàð. Îüëàíïÿíúÿðÿ òÿðÿôäÿ ÿéëÿøìèøäè. Ãàòàð òÿðïÿíÿí êèìè î, ùàâà àõû íûíû ùèññ åòìÿêö÷öí ÿëèíè ïÿíúÿðÿäÿí áà éûðà ÷ûõàðäû âÿ áèð äÿí ùåéðÿ òëÿ ãûøãûðäû:

— Àòà, ýþðöðñÿíìè, áöòöí àüàúëàð ýåðèéÿ ýåäèð!Éàøëû êèøè ùÿì ñåâèíú, ùÿì äÿ êÿäÿðäÿí áóëóä êèìè äîëìóø ýþç ëÿðèíè

îüëóíóí öçöíÿ äèêÿðÿê ýöëöìñÿäè.Úàâàí îüëàíûí éàíûíäà åâëè úöòëöê ÿéëÿøìèøäè. Îíëàðà îüëà íûí þçöíö

óøàã êèìè àïàðìàñû òÿÿúúöáëö ýÿëìèøäè. Îüëàí ãÿôèëäÿí éåíÿ äÿ ùåéðàíëûãëà ãûøãûðäû:— Àòà, ýþëÿ áàõ, îíóí àäû íÿäèð?— Úåéðàíáàòàíäûð, îüëóì. — Àòà, ýþëäÿêè ãóøëàðà áàõ! ... Áóëóä ëàð áèçèìëÿ áèðýÿ ùÿ ðÿ êÿò åäèð!Úöòëöê îüëàíûí ãÿðèáÿ ùÿðÿêÿòëÿðèíè ýþçàëòû ìöøàùèäÿ åäèðäè, àòà ñû èñÿ

îüëóíóí äàâðàíûøûíäà ùå÷ áèð ãÿðèáÿëèê ýþðìöðäö.Éàüûø éàüìàüà áàøëàäû, áöëëóð äàìúûëàð îüëàíûí ÿëëÿðèíÿ äö øöð äö. Î,

äàìúûëàðû ñàéûðäû. — Áèð, èêè, ö÷ ... Î éåíÿ äÿ ñåâèíúëÿ ýþçëÿðèíè éóìóá ãûøãûðäû:— Àòà, éàüûø éàüûð! Ýþðöðñÿíìè, àòà?Áàéàãäàí îüëàíûí ùÿðÿêÿòëÿðèíè èçëÿéÿí úöòëöê êèøèäÿí ñî ðóøäó:— Ñèç íèéÿ îüëóíóçó ùàíñûñà áèð êëèíèêàéà àïàðìûðñûíûç?Êèøè úàâàá âåðäè:— Áèç åëÿ Ìÿðêÿçè êëèíèêàäàí ýÿëèðèê. Áó ýöí ìÿíèì îüëóìóí ýþçëÿðè

þìðöíäÿ èëê äÿôÿ ýþðìÿéÿ áàøëàéûá.Áàøãà èíñàíëàðûí èøëÿðè âÿ ùÿðÿêÿòëÿðè ùàããûíäà òàì ìÿëó ìà òûìûç

îëìàäàí îíëàðû ãûíàìàã îëìàç. Ùÿð øåéè éàëíûç ÀËËÀÙ áè ëèð. Îíà ýþðÿäÿ “Ãûíàìàéûí êè, ãûíàíàíëàðäàí îëìàéàñûíûç!””

ÈÍÑÀÍÑÅÂßÐËÈÊ

Áó ùàäèñÿ áèð íå÷ÿ èë ÿââÿë Àìåðèêàíûí Âàøèíãòîí øòàòûíäàêû Ñèåòë øÿ -ùÿ ðèí äÿ êå÷èðèëÿí èäìàí éàðûøûíäà áàø âåðìèøäèð. Äîããóç ÿëèë èäìàí÷û ãà - ÷ûø çîëàüûíäà ùàçûð âÿçèééÿòäÿ äóðìóøäó. Íÿùà éÿò, “ÑÒÀÐÒ”” aòÿ øè à÷ûë -äû. Èäìàí÷ûëàð ìÿñàôÿíèí ö÷äÿ áèðèíè ãÿò åòäèëÿð. Ãÿôëÿòÿí èäìàí÷ûëàð äàíáèðè éåðÿ éûõûëäû, àüðûäàí èëàí êèìè ãûâðûë ìà üà áàøëàäû. Äè ýÿð ñÿêêèç èä -ìàí ÷û îíóí éåðÿ éûõûëäû üûíû ýþðöá ãà÷ûøû äàéàí äû ðäûëàð. Îíëàðäàí áèðè,

äàóí ñèí äðîìóí äàí ÿçèééÿò ÷ÿ êÿí èäìàí÷û ãûç îíà éà õûí ëàøûá áàøûíû äîü -ìà àíà êè ìè ãóúàã ëà éà ðàã ñîðóøäó:

— Èíäè éàõøûñàí? Þçöíö íåúÿ ùèññ åäèðñÿí? Áàøãà èäìàí÷ûëàð äà éàõûíëàøäûëàð, ùàìûëûãëà ÷èéèí-÷èéèíÿ âå ðÿ ðÿê áèð ëèê -

äÿ “ÔÈÍÈØ” õÿòòèíÿ äîüðó èðÿëèëÿäèëÿð. Áó ñÿù íÿ íèí úàí ëû øàùèäè îëàí ìèí -ëÿð ëÿ òàìàøà÷û àéàüà ãàëõàðàã ýþç éàø ëàðû è÷èíäÿ ÿëèë èäìàí÷ûëàðû áèð õåéëèàë ãûø ëàäûëàð. Éàðûø ñîíà ÷à òäû. Îí ëàð øàùèäè îë äóãëàðû áó ùàäèñÿíè áàøãà ëà -ðû íà äà äàíû øäûëàð. Áè ëèð ñÿíìè íÿ ö÷öí? ×öíêè ùÿð áèðèìèçèí äàõèëèíäÿ äè -ýÿð ùèñs ëÿðè öñòÿëÿéÿí áàøãà áèð ùèññ äÿ âàð. Áó, ÈÍÑÀÍ ÑÅÂßÐ ËÈÊ ùèññèäèð!

ÙßÉÀÒ ÄßÐÑÈ

Ýÿíú èø àäàìû éåíè àâòîìîáèëi èëÿ áèð êö÷ÿäÿí êå÷èðäè. Áèðäÿí ìà øû -íûí þíöíÿ íÿéèíñÿ äÿéäèéèíè ùèññ åòäè. Î, ìà øû íû ñàõëà äû. Áó áàëàúà áèðäàø èäè. Äàøûí àòûëäûüû òÿ ðÿ ôÿ áàõäû. Ãàð øûñûíäà 12—13 éàøëàðûíäà ÷ÿëèìñèçáèð ãûç äà éàíìûøäû.

Ýÿíú þçöíö ñàõëàéà áèëìÿéèá ãûøãûðìàüà áàøëàäû: — Ñÿí êèìñÿí? Áó çÿùðèìàð äàøû íèéÿ àòäûí? Áèëèðñÿí, áó äàø ìÿ íÿ

íå÷ÿéÿ áàøà ýÿëÿúÿê? Óøàã éàëâàðàðàã úàâàá âåðäè:

— Áàüûøëàéûí, áàøãà ÷ûõûø éîëóì éîõ èäè. ßýÿð äàøû àòìà ñàé äûì, ùå÷êèì ìÿíÿ ìàøûí ñàõëàìàéàúàãäû.

50 “Həyat dərsi”

Óøàã áèð òÿðÿôäÿí äàíûøûð, áèð òÿðÿôäÿí äÿ ýþçëÿðèíäÿí ñåë êè ìè éàøàõûäûðäû. ßëè èëÿ éîëóí êÿíàðûíäàêû ÿëèë àðàáàñûíäàí éûõûëìûø 15—16 éàø ëà -ðûíäà îëàí îüëàíû ýþñòÿðäè âÿ äåäè:

— Áþéöê ãàðäàøûì àðàáàñûíäàí éûõûëäû. Èíäè îíó ãàëäûðà áèë ìè ðÿì.Õàùèø åäèðÿì, ìÿíÿ êþìÿê åäèí.

Áó ñþçëÿðäÿí ñîíðà ýÿíú ñàíêè àéûëäû. Éîëóí êÿíàðûíäà éåðÿ éû õûëìûøîü ëàíû ãàëäûðàðàã éåíèäÿí àðàáàñûíà îòóðìàüà êþìÿê åò äè. Äÿñìàëû èëÿöñò-áàøûíû òÿìèçëÿäè. Óøàã òÿëàòöìö éåíèúÿ ñà êèò ëÿø ìèø äÿíèçÿ áÿíçÿðýþçëÿðè iëÿ ìèííÿòäàðëûãëà ýÿíúÿ áàõûá:

— Àëëàù ðàçû îëñóí, — äåäè.Óøàãëàð àðàáàíû ñöðÿðÿê åâëÿðèíÿ òÿðÿô ýåòäèëÿð. Îíëàð ýþçäÿí èòÿíÿ

ãÿäÿð ýÿíú äàéàíûá ìÿíàëû áàõûøëàðû èëÿ àðõàëàðûíúà áàõäû. Ìàøûíûí þíö ÿçèëìèøäè. Áó ùÿéàò äÿðñè îëàí ÿçèéè ùå÷ âàõò òÿ ìèð åò äèð -

ìÿäè. ×öí êè áó ùà äè ñÿ ýÿíúÿ ùÿéàòäà äàùà ùÿññàñ îëìà üû, áÿçÿí àéàãñàõ ëà ìàüû, ÿòðàôà íÿ çÿð ñàë ìà üû âÿ êþìÿéÿ åù òè éà úû îëàíëàðà ÿë óçàò ìàüûþéðÿò ìèøäè...

ÏÐÅÇÈÄÅÍÒ ÌßÍÈ ÒÀÍÛÉÛÐÄÛ

Àìåðèêà Áèðëÿøìèø Øòàòëàðûíûí ïðåçèäåíòè ñå÷èëÿí Ôðàíêëèí Äåëàíî Ðóç -âåëò îüëóíóí ãîëóíà ñþéêÿíÿðÿê ùþêóìÿò åâèíèí ïèëëÿêÿíëÿðèíè åíìÿ éÿáàøëàäû. Ýþçëÿð îíà äèêèëìèøäè. Îíóí öçöíäÿí þçöíÿ ýöâÿíäèéèíè ýþñ òÿ -ðÿí òÿáÿññöì ÷ÿêèëìèðäè.

Ðóçâåëò éàçû ñòîëó àðõàñûíäà ÿçÿìÿòëè ýþðöíöðäö. Åíëè ÷èéèíëÿðè, êöáàðöç úèçýèëÿðè âàðäû. ×îõ àç àäàì áèëèðäè êè, 1921-úè èëäÿ êå÷èðäèéè õÿñòÿëèê -äÿí ñîíðà îíóí àéàãëàðû èøëÿìèð. Àüûë âÿ úàçèáÿäàðëûãäàí áàøãà, Ðóç âåëò -äÿ ùÿì äÿ ýöúëö èðàäÿ âàð èäè. Î, èø ãàáèëèééÿòèíè ãàéòàðìàãäàí þòðö àü -ëà ñûüìàç ñÿé ýþñòÿðìèø, ÿñëèíäÿ, ãÿùðÿìàíëûã åòìèøäè. Ùÿð ýöí ñààò ëàðëàýèì íàñòèêà åäèðäè. Öçöð, ãîëëàðûíûí âÿ ÷èéèíëÿðèíèí ÿçÿëÿëÿðèíè ìþù êÿì -ëÿí äèðèðäè. Áåëÿúÿ î, áÿäÿíèíèí éóõàðû ùèññÿëÿðèíè þç èðàäÿñèíÿ òà áå åäÿáèë ìèøäè. Àéàãëàðû èñÿ ùå÷ úöð ùÿðÿêÿò åòìÿäè.


“ÏÐÅÇÈÄÅÍÒ ÌßÍÈ ÒÀÍÛÉÛÐÄÛ”. ÁÎÐÈÑ ÏÎËÅÂÎÉ. “ÌßÍ ÝÞËÌß×ßËßÐÄßÍ ÀÒÛËÀ ÁÈËÈÐßÌ”

(Ясяр цзяриндя иш)

Ðóçâåëò èñòÿìèðäè êè, îíà àúûñûíëàð.Î, úà ìààò àðàñûíäà îòóðàð, éàõóä òðèá ó -íàíûí êÿ íà ðûíà ñþéêÿíèá äàéàíàðäû.ßýÿð ìöòëÿã áèð íå÷ÿ àääûì àò ìàã âà -úèá îëóðäóñà, äþçöë ìÿç àüðû ùèññ åò ìÿ -éèíÿ áàõìàéàðàã, î áó àä äûì ëàðû àòûð-äû. Ìÿñÿëÿí, Êîíãðåñäÿ ÷û õûøû çà ìà íûáåëÿ åòìèøäè. Ùå÷ êèì îíóí öçöíäÿàüðû ÿëàìÿòè ñåçìÿäè. Ðóç âåë òèí öçöí -äÿ éàë íûç þçöíÿ òàì ÿìèíëèê èôà äÿñèâàð èäè. Ñàüàë ìàç õÿñ òÿëèê îíó ÿëèë åòäè,àíúàã î, áàøãà èí ñàíëàðûí àüðû âÿ ÿçàá-ëàðûíû àíëàìàã âÿ áþ ëöø ìÿê ãà áèëèééÿòè

ãàçàíäû. Ðóçâåëòè èðÿëè àïàðàí ïóë, ùàêèìèééÿò ùÿ âÿñè éîõ, þë êÿñèíÿ âÿèíñàíëàðà êþìÿê åòìÿê èñòÿéè èäè.

Ðóçâåëò Àìåðèêà Áèðëÿøìèø Øòàòëàðûíûí ïðåçèäåíòè îëäóüó ìöääÿòäÿÀìå ðèêà õàëãûíû ñèëàùëû ìöíàãèøÿëÿðäÿí âÿ ìöùàðèáÿäÿí ãîðóäó. Ùÿ -ìèí âàõò — 1939-úó èëäÿ Èêèíúè Äöíéà ìöùàðèáÿñè áàøëàäû. Ðóçâåëò õàë-ãûíà ñþç âåðäè êè, îíó ìöùàðèáÿäÿí êÿíàðäà ñàõëàéàúàã âÿ ñþçöíöíöñòöíäÿ äóðäó.

1940-úû èëäÿ ö÷öíúö äÿôÿ ïðåçèäåíò ñå÷èëÿíäÿ äÿ î, àìåðèêàëûëàðà ãÿòèñóðÿòäÿ âÿä åòäè: “Ìÿí àðòûã äåìèøÿì, áèð äàùà ñèçÿ äåéèðÿì êè, ñèçèíóøàã ëàðûíûç áàøãàëàðûíûí ìöùàðèáÿñèíÿ ýåòìÿéÿúÿêëÿð!””

ÌßÍ ÝÞËÌß×ßËßÐÄßÍÀÒÛËÀ ÁÈËÈÐßÌ

Àâñòðàëèéà éàçû÷ûñû Àëàí Ìàðøàëëà òàíûø îëìàìûøäàí ÿââÿë îíóí “Ìÿíýþëìÿ÷ÿëÿðäÿí àòûëà áèëèðÿì”” kèòàáûíû îõóìóøäóì. ×îõ ñÿìèìè éàçûëìûøáó êèòàá ìÿíè âàëåù åëÿìèøäè. Êèòàáäà àüûð õÿñòÿëèêäÿí ñîíðà ÿëèë îëàí êè -÷èê áèð îüëàí óøàüûíäàí áÿùñ åäèëèðäè. ßñÿðäÿ îíóí èçòèðàáëàðû, ãîëòóãàüàú ëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê ìöñòÿãèë ýÿçìÿñè òÿñâèð îëóíìóøäó. Òÿ -áèÿòèí ãöäðÿòè ôîíóíäà áàëàúà, úÿñóð èíñàíûí äÿðäè õöñóñè ùÿññàñëûãëàãÿëÿ ìÿ àëûí ìûøäû. ßñÿð óøàã ÿäÿáèééàòû ñà éûëñà äà, ìÿíèì êèìè ýÿíúëèéèàð õà äà ãàë ìûø áèð øÿõñè þç äÿðèí íèêáèíëèéè èëÿ úÿëá åòäè. Éàçû÷ûíûí þçöíöíäÿ ÿëèë îë äó üóíó áèëèðäèì. Ìÿí îíó ìöäðèê ãÿì ëè áàõûøëàðëà äöíéàéà

52 “Prezident məni tanıyırdı”

áàõàí ÷ÿ ëèì ñèç áèðè êèìè òÿñÿââöðåäèðäèì.

Ñîíðà î, Ìîñêâàéà ýÿëäè. Áóíóåøè äÿíäÿ òÿÿúúöáëÿíäèì. Àâñòðàëèéà -äàí òÿééàðÿ èëÿ áó ãÿäÿð óçàã ìÿ -ñàôÿíè, þçö äÿ éîë áîéóíúà áèð òÿé-éàðÿäÿí äöøöá áàøãàñûíà ìèíìÿêëÿãÿò åòìÿéè ãîëòóã àüàúëàðû èëÿ ùÿðÿ-êÿò åäÿí èíñàí íåúÿ áàúàðìûøäû.Áèçèì ÿäÿ áèééàò êëóáóíóí ðåñòîðà-íûíäà ýþ ðöø òÿéèí åòìèøäèê. Ìÿí ýþðöøÿ áèð ãÿäÿð ýå úèê äèì. È÷ÿðè ýèðÿí-äÿ ðåñòîðàíäà àäàì ÷îõ äåéèëäè. Áèëèðäèì êè, Àëàí àðòûã áó ðà äàäûð. Ýþç-ëÿðèì ìöäðèê, êÿäÿðëè áàõûøëàðû îëàí àäàìû àõòàðäû.

Áèðäÿí èíýèëèñäèëëè ÿäÿáèééàòûí áèëèúèëÿðè îëàí äîñòëàðûìûí ÿéëÿøäèéèñòîëóí àðõàñûíäàí ïÿùëÿâàí úöññÿñè, ãàðàøûí öçö, ïàðëàã ýþçëÿðè ìåùðèáàíòÿáÿññöìëÿ èøûãëàíàí áèð íÿôÿð ãàëõäû. Ìÿíÿ áàõûá ýöëöìñÿäè, ýþðöíöð,íÿçÿðëÿðèìëÿ áàøãàñûíû àõòàðäûüûìû áàøà äöø ìöøäö. Áèðäÿí ìÿí ïÿùëÿâà-íûí äóðóøóíäà ãÿðèáÿëèê ñåçäèì. Î, ýöúëö ÿëëÿðèíè ñòî ëà äèðÿéÿðÿê äàéàí-ìûøäû. Áåëÿúÿ òàíûø îëäóã. Òàíûøëûüûìûçûí èëê ýöíöí äÿ òÿñÿââöðöìäÿêèêÿ äÿðëè áàõûøëàðû îëàí ìöäðèê, ÿçàáêåø èíñàí îáðàçû ÿðèéèá éîõ îëäó. Ãöâ -âÿòëè ýþâäÿñè ùÿðÿêÿòñèç, íàçèê àéàãëàðû öçÿðèíäÿ äàéàí ìûø äû. ßëáÿòòÿ,ãîë òóã àüàúû äà âàð èäè. Áóíà áàõìàéàðàã, áó èíñàí ñîí äÿðÿúÿ ÷åâèê èäè,úÿëä ùÿðÿêÿò åäèð, áÿäÿíèíè éöíýöëúÿ, ùÿòòà äåéÿðäèì êè, çÿðèô ëèê ëÿ äàøû-éûðäû. Áó çàìàí îíóí öçöíäÿ ýöìðàù, íèêáèí áèð èôàäÿ îëóð, èøûãëû ýþçëÿ-ðèíäÿ èñÿ éóìîð ãûüûëúûìëàðû ïàðëàéûðäû. Ñîíðà äàùà éàõûí äàí òàíûø îëäóãâÿ ìÿí ýþðäöì êè, òàëåéèí àìàíñûçëûãëà èíúèòäèéè áó àäà ìà ÿëèë ñþçö ÿíàç éàðàøàí ñþçäöð. Ãÿòèééÿí øèøèðòìÿäÿí äåéÿ áèëÿðÿì êè, òàíû äû üûì âÿäîñòëóã åòäèéèì ÷îõ ñàéäà éàçû÷ûëàð àðàñûíäà îíóí ãÿäÿð ôÿàë, ÷å âèê, ùÿ -ðÿêÿòëè áèðè éîõ èäè. Î þç áþéöê þëêÿñèíäÿ äàèì ñÿôÿðëÿðäÿ îëóð, ìà òåðèàëòîïëàéûð, ìöùàçèðÿ îõóéóðäó. Î þç õàëãûíûí áöòöí ãàé üû ëà ðûíäàí, èø ëÿ ðèí -äÿí õÿáÿðäàð âÿ þëêÿñèíèí ÿí ôÿàë âÿòÿíäàøëàðûíäàí áèðè èäè.

Boris PolevoyÒàïøûðûã 2.

1. Îõó áà øà ÷à òàí äàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà”” tÿëè ìà òû íû (ñÿù.16) àð äû -úûë ëûãëà éåðèíÿ éåòèðèí.

2. Ùÿð áèð ìÿòíäÿ ôèêèðëÿðè âÿ èäåéàíû ìöÿééÿí åäèí.


Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ:Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ìàòåðèàëëàðûíäàí Ùöñåéí Àðèôèí “Àçÿðáàéúàí”” øåè -

ðè íè îõóéóí. Òÿñâèð åäèëìèø ôàêòëàðû (àä, òà ðèõ, ñàé âÿ ñ.) ìöÿééÿí åäèí âÿãðóïëàøäûðûí. Íÿòèúÿëÿðè ÿêñ åòäèðÿí ìÿëóìàò ùàçûðëàéûí.

1. Àøàüûäà òÿãäèì åäèëÿí “ßøéà âÿ ùàäèñÿëÿðèí òÿñâèðèíèí ãèé ìÿò -ëÿíäèðèëìÿñè úÿäâÿëè” èëÿ òàíûø îëóí. “Ãàðà õÿáÿðèí àúûñû” øåèðèíè úÿäâÿëÿñà ñûí äà äÿéÿðëÿíäèðìÿéÿ ÷àëûøûí. Ôèêèðëÿðèíèçè éàçûëû øÿêèëäÿ ÿñàñ ëàíäûðûí.

ÃÀÐÀ ÕßÁßÐÈÍ ÀÚÛÑÛ

Éóõóäàí ãàëäûðäûëàðìÿíè, ãÿôèë éóõóäàí,

Ðÿíýèì àüàïïàã îëäóñÿêñÿêÿäÿí, ãîðõóäàí.

Ýþðäöì áàøûìûí öñòÿäàéàíûá Áÿùëóë áàëàì,

Î àíäà, î ñààòäàáàõûøû ìÿëóë áàëàì.

54 Zəlimxan Yaqub. “Qara xəbərin acısı”

ÇßËÈÌÕÀÍ ÉÀÃÓÁ. “ÃÀÐÀ ÕßÁßÐÈÍ ÀÚÛÑÛ”(Ìöñòÿãèë èø)

Ìÿòíäÿ ÿøéà âÿ ùàäèñÿëÿðèí òÿñâèðèíèí ãèéìÿòëÿíäèðèëìÿñè

ÌåéàðëàðÍöìóíÿëÿð

Áÿäèè Ùèññ Ôàêò

Îõóúóäà ÿøéà âÿ ùàäèñÿ ùàã ãûíäà àéäûí òÿñÿââöðéà ðàò ìàã ö÷öí òÿñâèðëÿðäÿí (áÿäèè, ùèññ, ôàêò)èñòèôàäÿ åäèëèáìè?

ßýÿð áåëÿ òÿñâèðëÿð âàðñà, îíëàð òÿñâèð åäèëÿí ÿøéàâÿ ùàäèñÿíèí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðèíè ÿêñ åòäèðèðìè?

Òÿñâèð åäèëÿí ÿøéà âÿ ùàäèñÿíèí ãåéðè-àäèëèéèíè ÿêñåòäèðÿí ìÿãàìëàð âàðìû?

Ñèçúÿ, áóíäàí ñîíðàùàíñû ùàäèñÿëÿð áàø

âåðÿúÿê?

Ýþðäöì íÿñÿ ñþçö âàð,äåìÿéÿ ÷àòìûð ýöúö,

Áèð àíûí èíòèçàðûìèí èë ãÿäÿð öçöúö.

Áÿä õÿáÿðè äåéÿíäÿèíñàíëàð ôàüûð îëóð,

Áèð ñþçöí àüûðëûüûìèí äàüäàí àüûð îëóð.

“Õÿáÿð âåðäèëÿð, àòà,êþ÷äö Ùåéäÿð ßëèéåâ,

Âèäà äåäè ùÿéàòà!”Áó ñþç áàøûìûí öñòÿ

÷àõäû èëäûðûì êèìè,Ïàð÷àëàäû ñèíÿìè,

äàüûòäû øûðûì êèìè.Èíàíìàäûì áó ñþçöí

éàíüûñûíà, äàüûíà,Ýöëëÿ êèìè àòûëäûì

åêðàíûí ãàáàüûíà.Ãÿôèë áó ãàðà éåëëÿð

ùàðäàí ÿñäè, áèëìÿäèì,


Áó ìèñðàëàðäàùàíñû òÿñâèð

âàñèòÿñè èøëÿíìèøäèð?

Äèøèì äîäàãëàðûìû íåúÿ êÿñäè, áèëìÿäèì.

Ãàðûøäû ýþç éàøëàðûì äîäàüûìûí ãàíûíà,

Äþíäö ýþçöìäÿ äöíéà áèð ìàòÿì ìåéäàíûíà.

Áèðúÿ äàìëà ýþç éàøû áóëóäëàðäàí àüûðäû,

Ýþéäÿí éîõ, î ýöí éàüûø ýþçëÿðèìäÿí éàüûðäû.

Ìÿí áåëÿ àüëàìûøäûì Ãàíëû Ôÿëÿê èëê äÿôÿöðÿéèìè ãûðàíäà,

Éåòèì ãàëûá àòàìû òîðïàüà òàïøûðàíäà.

Î ìÿçàðûí þíöíäÿ áîéíó áöêöê ãàëàíäà,

Êþðïÿ ÷èéèíëÿðèìäÿ äàü áîéäà éöê ãàëàíäà.

Ìÿí áåëÿ àüëàìûøäûì 20 Éàíâàð ýöíö,

Ìÿí áåëÿ àüëàìûøäûìÂÿòÿíèí àüëàð ýöíö.

Äþíìöøäö ýþçëÿðèìäÿ ãÿìëè áèð òàìàøàéà,

Ìÿí áåëÿ àüëàìûøäûì Õîúàëûéà, Øóøàéà.

Çÿëèìõàí Éàãóá

Éàðàäûúû òÿòáèãåòìÿ:

Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ìàòåðèàëëàðûíà äàõèë åäèëìèø ÿsÿrlÿrdÿn birini vÿ yabir ne÷ÿsini oxuéóí. Yazû÷ûnûn nÿzÿrdÿ tut du üu idå ya nû gþstÿrèí. Bÿ diitÿsvir vasitÿlÿriíèí, äóéüóëàðûí vÿ fakt la rûn tÿs virinÿ íåúÿ yer ve ril miø -dir? Nÿ kimi ÿlavÿlÿr åtmÿk istÿrdinèç?

56 Zəlimxan Yaqub. “Qara xəbərin acısı”

Ùàíñû ìèñðàëàðäàôàêòëàðà àèäíöìóíÿëÿð âåðèëìèøäèð?

Òàïøûðûã 1.

1. “Ãûøäà øÿùÿðèìèç (êÿíäèìèç, ãÿñÿáÿìèç)” ìþâçóñóíäà åñ ñåéàç ìàçäàí ÿââÿë éàçûéà ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí (ÿââÿëêè äÿðñ ëÿð äÿ áó -íó íåúÿ åòìÿéè þéðÿíìèñèíèç).

— Ãûøäà òÿáèÿòäÿ áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿðè âÿ îíëàðûí ùÿéàòûìûçà ýÿ òèð äèéèäÿéèøèêëèêëÿðè éàäûíûçà ñàëûí, åøèòäèéèíèç âÿ àðàøäûðìàëàð íÿ òè úÿ ñèíäÿ ÿëäÿåò äè éèíèç ìÿëóìàòëàðû õÿéàëûíûçäà úàíëàíäûðûí.

— Èäåéàíû éàðàäàí ôèêèðëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðèí âÿ îí ëàðû àðäûúûë ëûãëà éàçûí.2. Èíäè èñÿ åññåíèí áÿäèèëèéèíè âÿ ôèêèðëÿðèí îáðàçëû îë ìà ñû íû òÿ -

ìèí åòìÿê ö÷öí àøàüûäà ýþñòÿðèëÿí èøëÿðè àïàðìàã ëà çûìäûð. Ìöÿééÿí åòäèéèíèç ôèêèðëÿð öçÿðèíäÿ äöøöíöí:— Ùàíñû áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿñè (åïèòåò, òÿøáåù) ôèêèðëÿðèìèí äà ùà îá ðàçëû

÷àò äûðûëìàñûíà êþìÿê åäÿð? — Ýþðäöêëÿðèìè ùàíñû äóéüóëàðûí (ýþðìÿ, åøèò ìÿ, ãîõó, äàä, òî õóí -

ìà) òÿñâèðè èëÿ äàùà úàíëû èôàäÿ åäÿ áèëÿðÿì?— Áó ìÿòíäÿ äÿãèãëÿøäèðèúè ôàêòëàðûí òÿñâèðèíÿ åùòèéàú âàðìû? ßýÿð

ôàêòëàð òÿñ âèð åäèëÿðñÿ, íÿëÿðäÿí (àä, òàðèõ, ñàé âÿ ñ.) èñòèôà äÿ åò ìÿê ëà -çûìäûð?

— Áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿðäÿ ãåéðè-àäèëèê ýþðöðñöíöçìö? ßýÿð ýþ ðöð ñö -íöç ñÿ, áó ãåéðè-àäèëèê íÿäÿäèð?

— Áàø âåðÿí ùàäèñÿ ùàíñû ùèñsëÿðè éàðàäûð âÿ íÿ ùàãäà äö øöí ìÿéÿ, íÿ -éè ùèññ åò ìÿéÿ âàäàð åäèð?


Ñèç àðòûã ìÿòí éàçàðêÿí îõóúóéà ÷àòäûð ìàã èñòÿ -äèéèíèç ôè êèðëÿðè ìöÿé éÿí åòìÿê, ìö øà ùè äÿëÿð àïàð - ìàã, éàä äà ñàõ ëà éûá éàçûéà àëìàã éîë ëà ðûíû áèëèðñèíèç.Èíäè èñÿ ÷àò äûð ìàã èñòÿäèéèíèç ôè êèðëÿðèí òÿñ âèð âà ñè òÿ -ëÿ ðè èëÿ äàùà ÿòðàôëû âÿ òÿñèðëè òÿã äèì åäèëìÿñè éîë ëà -ðûíû þéðÿíÿúÿêñèíèç.Åññåäÿ òÿñâèð

âàñè òÿ ëÿðèíäÿí íÿ ö÷öí èñòèôàäÿ

åäèëèð?

Åññåäÿ òÿñâèð âàñèòÿëÿðè:“Ãûøäà øÿùÿðèìèç (êÿíäèìèç, ãÿñÿáÿìèç)”

3. Âåðèëÿí úÿäâÿëè äÿôòÿðèíèçÿ ÷ÿêèí. Òÿñâèðè åññå éàçìàã ö÷öí ÿâ -âÿëúÿ àéðû-àéðû ìÿãàìëàðû òÿñâèð åäÿí íöìóíÿëÿð ùà çûðëàéûí.

Òàïøûðûã 2. Ìöÿëëèìèí âåðäèéè ìþâçóäà åññå éàçìàçäàí ÿâ âÿë àéðû-àéðû ìÿ ãàìëàðû òÿñâèð åäÿí íöìóíÿëÿð (áÿäèè òÿñâèð âà ñèòÿñè, äóéüó âÿôàêò) ùàçûð ëàéûí.

58 “Qışda şəhərimiz (kəndimiz, qəsəbəmiz)”

Òÿñâèð íöìóíÿëÿðèíèí úÿäâÿëè

Áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè

Äóéüóëàðûí òÿñâèðè

Ôàêòëàðûí òÿñâèðè

Òàïøûðûã 1. “Ãûøäà øÿùÿðèìèç (êÿíäèìèç, ãÿñÿáÿìèç)” ìþâçó ñóí äàåññå éàçìàçäàí ÿââÿë áÿ äèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè, ùÿì÷èíèí äóéüóëàðûí âÿôàêò ëà ðûí òÿñâèðèíÿ äàèð ùàçûðëàäûüûíûç íöìó íÿ ëÿðè ãèé ìÿò ëÿí äè ðèí. Áó íóíåúÿ åòìÿê ëàçûìäûð?

Ñèç àðòûã åññåäÿ èñòèôàäÿ åäÿúÿéèíèç àéðû-àéðû ìÿãàìëàðûí òÿñâè ðè íÿ äàèðíöìóíÿëÿð ùàçûðëà ìû ñûíûç. Îíëàðû úÿäâÿëÿ äàõèë åòìèñèíèç. Ùÿìèí úÿä âÿ -ëÿ áèð äà ùà íÿçÿð ñàëûí. Ôè êèð ëÿøèí, áó òÿñ âèð íöìóíÿëÿðè ôèê ðè îõóúó éà ÷àò -äûð ìàã äà éàðäûì÷û îëà áèëÿðìè? ßýÿð ñèéàùû äà ÿñàñ ôè êèðëÿ áàü ëû îëìàéàíòÿ ñà äöôè ìÿãàìëàð àøêàð åòñÿíèç, îíëàðû ñèëèí. ßñàñ ôèêðè ÷àò äûð ìàãäà ñèçÿÿí ýÿðÿêëè îëàí òÿñâèðëÿðè ñàõëàéûí. Äö øö íöðñöíöç êè, áóí ëàðäàí ùàíñûíûíäà ùà âà úèá îëäóüóíó íåúÿ áèë ìÿê îëàð? Áóíóí ö÷öí ñèç ùÿìèí íöìó íÿëÿðèãèé ìÿò ëÿí äèð ìÿéè áà úàðìà ëûñûíûç. Äöçýöí ãèé ìÿò ëÿíäèðìÿê ö÷öí èñÿ ñèçÿìå éàð ëàðäàí èñòè ôà äÿ åòìÿê ëàçûìäûð. Áó ìå éàð ëàð ëà ÿââÿëêè äÿðñ ëÿð äÿí òà -íûøñûíûç. Õàòûðëàéûðñûíûçìû, ùÿ ìèí ìåéàðëàð àøàüû äà êû ëàðäûð:

• Ùàçûðëàíìûø òÿñâèð íöìóíÿëÿðè (áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðè, äóéüóëàð,ôàêò) ùàäèñÿ ùàããûíäà àéäûí òÿñÿââöð éàðàòìàüà èìêàí âåðèðìè?

• Áó íöìóíÿëÿð òÿñâèð åäèëÿí ÿøéà âÿ ùàäèñÿíèí àéðû-àéðû õö ñó ñèé éÿò -ëÿðèíè ÿêñ åòäèðèðìè?

• Òÿñâèð åäèëÿí ùàäèñÿíèí ãåéðè-àäèëèéèíè ÿêñ åòäèðÿí ìÿãàìëàð âàðìû?

Òàïøûðûã 2. Àéðû-àéðû ìÿãàìëàðû òÿñâèð åäÿí (áÿäèè òÿñ âèð âà ñèòÿñè,äóéüóëàð, ôàêò) íöìóíÿëÿðè éàçûéà äàõèë åòìÿéèí ìöõ òÿëèô éîë ëà ðû âàð.“Ãûø äà øÿùÿðèìèç (êÿíäèìèç, ãÿñÿ áÿ ìèç)” ìþâ çó ñóíäà åñ ñå éàç ìàã ö÷öíùà çûð ëà äû üûíûç íö ìóíÿëÿðè éàçûäà éåð ëÿø äèðèí. Åññåíè òÿðòèá åäèí.

Àðòûã ùàçûðëàäûüûíûç òÿñâèð íöìóíÿëÿðèíè éàðàðëûëûã áàõû ìûí äàí ãèé -ìÿò ëÿíäèðìÿéè þéðÿíäèíèç. Áèëäèíèç êè, äöçýöí ñå ÷èë ìèø íö ìóíÿ î íö -ìó íÿäèð êè, ìÿòíäÿêè èäåéàíûí (ôèêðèí) ÷àòäû ðûë ìàñûíà êþ ìÿê åòñèí.Àì ìà áóíäàí ñîíðà äà ãàðøûäà ýþðöë ìÿ ëè áèð ñûðà èø ëÿð âàð. Àðòûãñå÷èëìèø òÿñâèð íöìó íÿëÿðèíè ìÿòíÿ åëÿ àð äûúûë ëûãëà äàõèë åòìÿëèñèíèç êè,íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ôèêðèí ôîð ìà ëàø ìàñûíà õèä ìÿò ýþñòÿðñèí. Áóíà íàèë îë -ìàüûí èêè éîëó âàð:


Esse öçÿðèíäÿ èø

1. Òÿñâèð âàñèòÿëÿðèíèí ìÿòíÿ äàõèë åäèëìÿñè ö÷öí öìó ìè äÿí õö -ñóñèéÿ äîüðó àðäûúûë ëû üû ìöÿééÿí åòìÿê. ßýÿð ñèç ìÿòí äÿ ùÿð ùàíñû áèðÿøéà, éàõóä úàí ëûäàí äàíûøìàã èñòÿéèð ñèíèç ñÿ, öìó ìèäÿí õöñóñèéÿ àð -äûúûëëûüû äàùà ñÿìÿðÿëèäèð. ßâ âÿë úÿ ÿø éà íûí éåðëÿøäèéè, éàõóä ùàäèñÿ íèíáàø âåðäèéè ìÿêàíû òÿñ âèð åò ìÿ ëèñèíèç:

— ßââÿëúÿ ùÿìèí ìÿêàíûí óçàãäàí ýþðöíöøöíö òÿñâèð åäèí;— Ñîíðà èñÿ îõóúóíóí íÿçÿðëÿðèíè ùàããûíäà äàíûøûëàí ÿøéà, éà õóä úàí -

ëûéà éþíÿëäèí;— Ìÿêàíûí òÿñâèðèíè äàâàì åòäèðÿðÿê êîíêðåò úöìëÿëÿðëÿ î éåðèí “õÿ -

ðè òÿ ñè íè”” éàðàäûí (Íÿ ùàðàäà éåðëÿøèð?); — Îëà áèëÿð êè, òÿñâèð åòäèéèíèç ùàäèñÿ åéíè ìÿêàíäà áàø âåðìÿ ñèí. Áàø -

ãà ìÿêàíûí äà òÿñâèðèíÿ åùòèéàú éàðàíñûí. Áóíëàðûí öçÿ ðèí äÿ äöøöíöí. 2. Òÿñâèð åäèëÿí ìÿêàíäà àéðû-àéðû ìÿãàìëàðûí ÿùÿìèé éÿò ëè ëèê

áà õûìûíäàí àðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿí åòìÿê. — Òÿñâèð åòìÿê èñòÿäèéèíèç ìÿñÿëÿëÿðèí ñèéàùûñûíû òÿðòèá åäèí;— Ùÿìèí ñèéàùûäà ÿââÿë äàùà ÿùÿìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðè, ñîíðà èñÿ àç

ÿùÿ ìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðè ñûðà èëÿ äöçöí;— Îëà áèëÿð êè, ÿââÿë àç ÿùÿìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðäÿí, ñîíðà èñÿ äà ùà

ÿùÿ ìèééÿòëè ìÿñÿëÿëÿðäÿí ñþç à÷àñûíûç.

60 Esse üzərində iş

Bədii əsərlərin hissələri

Òàïøûðûã 1. Îõóéà ùàçûðëûã èøëÿðè àïàðûí. Òÿãäèì åäèëÿí úÿä âÿëÿ éåíè -äÿí íÿçÿð ñàëûí. “Ãûø ñÿùÿðè” øåèðèíè îõóéóí âÿ éóõàðûäàêû úÿä âÿë ëÿ ÿëà -ãÿ ëÿí äèðèí. Ìÿòíèí ùèññÿ ëÿ ðèíè ìöÿé éÿí åäèí.

ÀËÅÊÑÀÍÄÐ ÏÓØÊÈÍ. “ÃÛØ ÑßÙßÐÈ” (Áÿäèè ÿñÿðèí ùèññÿëÿðè)

Ìÿòí éàçû ëàð êÿí èäå éà ìöÿé éÿí ëÿø äè ðè ëèð. Èäå -éàíû îá ðàçëû òÿãäèì åò ìÿê ö÷öí ìöõòÿëèô ìÿãàì -ëàðûí áÿ äèè òÿñâè ðèí äÿí èñòèôàäÿ åäèëèð. Ùà çûð ëàíìûøáå ëÿ òÿñâèð íö ìó íÿëÿðè ìöÿé éÿí àðäûúûëëûãëà ìÿò -íèí óéüóí ýÿ ëÿí ùèñ ñÿëÿðèíÿ äàõèë åäè ëèð. Áÿäèèìÿòí ëÿðäÿ ùÿð áèð ùèññÿ íèí þçöíöí êîí êðåò âÿçèôÿñèîë äó üóí äàí ùÿìèí íöìó íÿ ëÿðèí éåðëÿøäèðèëìÿñèíäÿäèã ãÿò ëè îë ìàã ëà çûì äûð. Áÿ äèè ìÿòíëÿðäÿ áó ùèñ ñÿ -ëÿð âÿ îíëàðà âå ðè ëÿí òÿëÿá ëÿð ëÿ àøà üûäàêû úÿä âÿë -äÿí òàíûø îëà áè ëÿðñèíèç.

Éûüúàì ïëàí

Ýèðèø— Tÿsvir edilÿcÿk ÿøya vÿ ya hadisÿ ilÿ tanûølûq— ßsas fikirlÿ ÿlaqÿ yaradan mÿqamlarûn tÿqdim edilmÿsi

ßñàñùèññÿ

— Döøöncÿlÿrin vÿ hisslÿrin ÿks etdirilmÿsi— ßøya vÿ hadisÿlÿrlÿ baülû tÿsvirlÿrin ardû cûl lû üû nûn mÿ kan vÿ

ya ÿhÿmiyyÿtlilik baxûmûndan möÿy yÿn lÿø di ril mÿsi

Íÿòèúÿ Tÿsvirlÿrin yekunlaødûrûlmasû

61BƏDİİ ƏSƏRLƏRİN HİSSƏLƏRİ

Aleksandr Puşkin. “Qış səhəri”62

ÃÛØ SßÙßÐÈ

Íÿ ýþçÿë øàõòàëû, ýöíÿøëè ýöíäöð! Äîñòóì, ñÿí ùÿëÿ äÿ ìöðýöëÿéèðñÿí.Âàõòäûð, ñÿí, åé ýþçÿë, éóõóäàí àéûë, À÷ûëñûí íàç èëÿ éóìóëó ýþçëÿð, Èøûã ïÿðèñèíèí ãàðøûñûíà ñÿí, Øèìàë óëäóçóòÿê ÷ûõ, òàìàøà ãûë!

Äöíÿí, éàäûíäàìû, úîøìóøäó òóôàí; Ãàòû ãàðàíëûãäû áöòöí àñèìàí.Î áîç áóëóäëàðûí àðàñûíäàí Àé, Ñàðû áèð ëÿêÿòÿê àõûðäû ãÿìëÿ, Ñÿíñÿ ïÿíúÿðÿäÿ äóðóá ãöññÿëè...Áó ýöíñÿ... Àëÿìÿ òàìàøà åéëÿ:

Sizcə, şair burada

nəyi təsvir

edəcək?

Bu bənddə əsas

fikirlə əlaqə yaradan

məqamı göstərin.

BƏDİİ ƏSƏRLƏRİN HİSSƏLƏRİ 63

Ýþéëÿð òÿðòÿìèçäèð èëê áàùàð êèìè, Ìèí áèð ðÿíýÿ ÷àëàí õàëûëàð êèìè — Ýöíÿøèí àëòûíäà ïàðûëäàéûð ãàð. Éàðïàãñûç ìåøÿ äÿ ãàðàëûð äóðóð, Êöêíàðëàð ùÿëÿ äÿ òÿðäèð, éàøûëäûð, ×àé, áóçëàð àëòûíäà ñàíêè áÿðã âóðóð.

Îòàüûì êÿùðÿáà ðÿíýëè øÿôÿãëÿ Äîëóäóð. ×ûðòà-÷ûðò éàíûð îäóíëàðÈñòè áóõàðûäà. Àììà éàòàüàÝèðèá äöøöíìÿíèí íÿ ëÿççÿòè âàð! Áèëèðñÿíìè, íÿ âàð? ßìð åéëÿéÿêìèÃîøñóíëàð õèçÿéÿ àòëàðûìûçû?

Áàüëàéàã ãàð öñòÿ áÿðê ãà÷ûøûíà Áèçèì ùèññèìèçè, ùÿéÿúàíûìûçû. Ñöðöøöá áó ñÿùÿð ãàðëàðûí öñòÿÇèéàðÿò åéëÿéÿê òÿíùà ÷þëëÿðè, Èíäè ÷ûëïàãëàøìûø ñûõ ìåøÿëÿðè, Ìÿíÿ ÿçèç îëàí áó ñàùèëëÿðè...

Aleksandr Puøkin

Òàïøûðûã 2.

Îõó áà øà ÷à òàí äàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà” (ñÿù.16) òÿëè ìà òû íû àð äû úûë - ëûã ëà éåðèíÿ éåòèðèí.


1. Øåèðin idåyasûíû möÿyyÿn eäèí. Ôèêèðëÿ ðè íèçè éàçûëû øÿêèëäÿ ìöÿë - ëèìÿ òÿã äèì åäèí. (Éàçûíûí ùÿúìè 0,5 ñÿùèôÿ)

2. Éåíè ãàðøûëàøäûüûíûç ñþçëÿðèí ìÿíàñûíû ìöÿééÿí åäèí. Èçàùëû ëö -üÿò òÿðòèá åäèí.

Tapmağa çalışın:

hansı misralarda

təsvir

yekunlaşmışdır?

Hansı təsvirvasitəsinin

təsvirinə yerverilmişdir?

Duyğuların təsvir

edildiyi məqamları

müəyyənləşdirin.

Şair qış səhərini

təsvir edərkən

nələrə diqqət

yetirmişdir?

ÑÀÁÈÐ ßÙÌßÄËÈ. “ØßÙÈÄËßÐ ÕÈÉÀÁÀÍÛ”.

“ÈØÛÜÛ ÑÞÍÄÖÐÌß” (ßñÿð öçÿðèíäÿ èø)

Òàïøûðûã 1. Tÿqdim edilÿn bÿdii nömunÿni oxuéóí. Ùàäèñÿëÿðèí íÿãëåäèë ìÿñè baxûmûndan ÿsÿri tÿhlil eäèí.

Sabir Əhmədli. “Şəhidlər xiyabanı”64

ŞƏHİDLƏR XİYABANI(İxtisarla)

DTK-nin yeni binasûnûn qarøûsûndan baølayaraq, Nÿrimanov ca d dÿ -sènèn hÿr iki sÿkisinäÿ qÿrÿnfillÿr qoyul muø du. Saüdan, sol dan bîr dör - larûn östöncÿ dö zöl möø qûr mûzû qÿrÿnfillÿr qû zûl yel -

kÿn tÿki ÷ÿkilib ge dir di. Daü -östö parkûn qarøû mey danûadam la dolu idi.

“Moskva” mehmanxanasûnûn öst yanû, ge niømey dan÷anûn bÿ ri baøûnda bir sarû avtobus sax lan mûødû. Adamlar avto -busu araya almûødû.

Sarû avtobusun i÷ÿrisindÿ kimsÿ yox idi, qapûlarû baülûydû. Av tobusungþvdÿsi, bþyörlÿri, yuxarû-aøaüûsû dÿlmÿ-deøik, atÿø-atÿø öst dÿn dþøÿn -miødi; yözlÿrlÿ bakûlûnû, minlÿrlÿ insanû kö÷ÿ dÿn kö ÷ÿ yÿ, dayanacaqdandayanacaüa, øÿhÿrin bir baøûndan o biri ba øû na ÷atdûran xÿzÿl rÿngli“Èkarus” hÿlak olanlarûn mÿza rû na baø ÷ÿk mÿyÿ gÿlmiø ÿhalinin, qo naq -larûn gþzö þnöndÿ sax lan mûødû.

Bu maøûnûn söröcösö saü qala bilmÿzdi. Qarøûdan, öz-özÿ san cûl mûøiki göllÿnin biri söröcönön ÿylÿødiyi sahÿni, döz onun ba øûnûn gþröndöyöpar÷anû, o biri isÿ bir az aøaüû, örÿk sÿmti dÿ lib ke÷miødi. Kim imiø budÿlmÿ-deøik abi dÿ nin yiyÿsi!

Bu kiøi þmrö boyu avtobuslarda getmiødi. Hÿr bir sÿrniøinin, øÿhÿrinsûravi sakininin öz lÿø diyi ÿzabû ÷ÿkmiødi. Hÿr cör sö röcö gþrmöødö. Av -tobusun qÿn øÿrindÿ dayanûb, geniø, azacûq qabarûq alûn øöøÿsindÿ a÷ûlmûøgöl lÿ yerlÿrinÿ baxdûqca, ona elÿ gÿldi ki, bu binÿvanûn sahibi — sö röcöonun tanûdûüû insandû. Nÿ vaxtsa gþrmöødö. Avtobusun ÿt rafûna yûüûlmûøadamlar sarû ma øûnûn i÷ini-÷þlönö gþçdÿn ke ÷irir, guya onun atÿøÿ tu tul -duüu an larû, qÿziyÿni gþz þnönÿ gÿ ti rir, gþtör-qoy edirdilÿr.

Èñòèôàäÿîëóíìóø òÿñâèð

âàñèòÿñèíè ýþñòÿðèí.ßñàñ ôèêðÿ çÿìèí

éàðàäàíìÿãàìëàðûýþñòÿðèí.


Kiøi gþz-gþz a÷ûlmûø qabaq øöøÿyÿ bir dÿ baxdû. Saü yana bir cÿ göllÿdÿymiødi; baølûcasû sol — söröcönön ÿylÿødiyi yer idi. Èndi bu kiøi solyanda, döz ortada, bir az yuxarûda a÷ûlmûø dÿlik lÿrin ar xasûnda, øöøÿnin oözöndÿ söröcönö gþrmÿyÿ ÷alûødû. Döz al nû na dÿyib. Bir az aøaüû saü ÿl...sol qol... örÿk. Gþ rÿ sÿn, göl lÿ nin hansû siftÿ dÿyib: yuxarûdakû, alûnsÿmt, örÿk, yox sa ÷iyin?! Dþrä-beø göllÿnin deødiyi dÿliklÿr Ayû bör -cönön ul duz lar dö zö mö nö xatûrladûrdû.

Kiøi, gecÿ saat on ikidÿn sonra baølayan, yeri-gþyö, hÿndÿ vÿr dÿ can -lû-cansûz nÿ varsa hamûsûnû oda tutan atÿøin bu avto bu sa ne cÿ yþnÿldiyini,necÿ tuølandûüûnû aülûna vururdu. Kim olub atan, gþr necÿ insafsûzmûø;ne÷ÿ kÿrÿdÿn yaylûm a÷ûb, avtomatûn bö tþv bir xÿzinÿ göllÿsini sÿrniøinavtobusuna ÷ûrpûb.

— È÷indÿ adam olubmu? Sÿrniøin, ya bÿlkÿ, oraya toplanmûø adam - lardan? Olmayûbsa, bÿs onda avtobusun bþyörlÿri, sÿrniøin lÿ rin ÿylÿø-diyi körsölÿrin yan øöøÿlÿri niyÿ bösbötön qÿlpÿyÿ tu tul muødu. Hÿ,göllÿ ÿzÿlcÿ bÿrk zÿðÿr yetirmÿyib. Qoluna, bi lÿ yi nÿ toxunub, ÷ovu-yub ÿlinÿ dÿyib, yalayûb ke÷ib. Sonra maøûnûn ara dan ÷ûxacaüûnû gþröb,qatillÿr iki yandan atÿøÿ tutub lar. Da ha sonra, döz qarøûdan, Salyan ka -zarmasûnûn, Tiflis prospekti nin dþngÿsinÿ can atarkÿn, bir dÿstÿ av to -mat lû ilÿ özlÿø miø, on lar ca tanklarûn øaxûyan iøûq pöskörtösöndÿ apay -dûn se÷ilÿn, qara gþzlÿri iøûqdan qamaøan, qarapapaq, qarabûü oülanûhÿdÿfÿ ÷evirmiødilÿr. Alnûna, sinÿsinÿ örÿyinÿ... Avtobus bir az getmiø“qar moøka” ilÿ bir-birinÿ baülanmûø vaqonlarû ortadan bökölöb, sÿ ki yÿ÷ûxmûø, sþnmöødö.

Göllÿ deøiklÿrindÿn þlömön bÿbÿksiz gþzlÿri baxûrdû elÿ bil. Av -tobusdan ayrûlûb dþndö meydana. Meydanûn ortasûnda bir par ÷a yer hÿmi -øÿyaøûl kollarla ÷ÿpÿrlÿnmiø, tÿn ortada Éer körÿsini an dûran bitki øarûbecÿrilmiødi. Yaøûl ÷ÿpÿrin ÷þplÿrindÿ, øar-ko lun yaxasûnda, sinÿsindÿqÿrÿnfillÿr bitmiødi; dönyanûn he÷ ye rin dÿ gþrönmÿmiø mþcözÿ, sehrlibir calaqdû. Kollar qÿrÿnfillÿr a÷mûødû. Meydan, ÷ÿpÿr i÷rÿ ÷ayûrlûq qûr -mûzû qÿrÿnfillÿrin boya sûn da uyumuødu.

Þtÿn ö÷-dþrd göndÿ, hÿr gön bir soraq ÷ûxûr, Qanlû øÿnbÿnin dÿh øÿt -lÿri sþylÿnilirdi. Gecÿlÿr Bakû sakinlÿri, Azÿrbaycan mil lÿti “Azad -lûq”dan danûøan Mirzÿ Xÿzÿrin sÿsini eøitmÿkdÿn þtrö ÷ûr pûnûrdû. Þlÿn -lÿrin sayû sþylÿnilir, qapû-qonøuda, mÿktÿbdÿ ad larû ÷ÿkilirdi. Evdÿ, iødÿ,kö÷ÿdÿ kiøi qulaüûnû øÿklÿyir, þlÿnlÿrin arasûnda tanûø arayûrdû. Èødÿ sa lamatlûqdû, onlarûn qohum-ÿqrÿ ba sûndan yaralanan, þlÿn yox idi. Hal -

Sabir Əhmədli. “Şəhidlər xiyabanı”66

buki kiøi... elÿ bil bunu is tÿ -yirdi. Bÿlkÿ, onda qÿtlÿ ye -tirilmiø minlÿrlÿ insanûn ta -leyiíè ay dûn laødûracàqdû.

Avtobusdan ayrûldû, mey -danû dolanûb öz tutdu Daü -östö par kûn giriøinÿ. Adam -lar giriødÿ toplanûð, daø pil lÿ -lÿrlÿ qalxûr, xi ya bana doürutÿrpÿøirdilÿr. Bu baødan obaøa sim ÷ÿkilmiødi. Sim bo - yun ca qÿrÿnfillÿr dþøÿn miø -di. Øÿhidlÿrin pak ruhu qûzûlqÿ rÿn fil lÿrin zÿrif, tÿmiz ÿt -riy lÿ qovuømaqda idi.

Kiøi anlamadû, fÿrqinÿ varmadû. Yenicÿ qÿbiristanlûüa ÷evrilib, ad daqoyulmuø “Øÿhidlÿr xiyabanû”nûn öst vÿ altûnca, xiya ban boyu aüaclûqdû.Qûøûn amansûz hÿdÿsinÿ tab ýÿòèðÿí, aramsûz ola raq yaøûl qalûb, þmrö bo yu

yaz tÿranÿsi oxuyan ardûclar, ting lÿr... hþvl et miø, ya -qut gþzlÿrini a÷ûb, gÿlib-ke÷ÿn yas ÿhlinÿ mÿ lul casûnaba xûr dû. Xiyabanûn bir yanû, qÿbirlÿrin baø sÿm ti hþr göidi. Ba kû nûn karxana daølarûnûn bitiøindÿ, könc lÿ rin dÿ

gþzcöklÿr var idi. Yaz girÿli qaranquølar, bölböl lÿr kÿnd dÿn, ÷þllÿrdÿn kþ -÷öb gÿ lib, øÿ hÿ rin daü yamacûnda yurd tap mûø dû. Qûø girÿli daø yu valar so -vul muø du. Èndi hÿmin zindan þycök lÿrin hÿr birindÿn tac-da ra üû ãana bÿ -lÿnmiø bir quø ÷ûxûb, torpaüa tap øûrûlmûø øÿ hidlÿrÿ hÿyan ol muødu.

Daø yuvacûqlara qÿrÿnfillÿr sancûlmûødû. ×i÷ÿklÿdiyi he÷ za man gþrön -mÿyÿn øamlar, köknarlar al-qûrmûzû göl a÷mûødû. Bun dan o yana...hm, kiøiaxtardûüûnû tapmûødû. Tanûø! Bu qo÷aq mi lisioner: geri daranmûø teli, paqonu,iri gþzlÿri, sÿliqÿli bûü la rû... Lap bu ya xûnlarda gþrdöyö idi. Hm, þzcÿ sahÿsi,zola üû idi bu ra onun. Sÿ hÿrdÿn-axøama, axøamdan-sÿhÿrÿ Daüöstö parkûnxiya banlarûnda do laøûr, dÿniz kþrpölÿrinÿ baxûr, Áayûla tamaøa edirdi.

Papaqlû-geyimli kiøi; iø-göc adamû, oüul-uøaq yiyÿsi sa÷-saq qal ÷allaømûø.Daha tanûmaüa, ad-san sormaüa nÿ ehtiyac vardû. Xi yabanûn o baøûnda da ya -sin oxunur, fatihÿ verilirdi. Adamlar iki bir gedir, Bayûl yamaclarû, tÿrsanÿ -lÿrin qÿnøÿrlÿndiyi dÿrÿnin ba øûnda dþnör, alt xiya ban la qayûdûrdûlar. Bura -dan sa gþz yaøû axûtdûqlarû øÿhid qÿbirlÿri gþ rönmördö.

Áó èôàäÿùàããûíäà íÿ

äöøöíöð-ñöíöç?


Õÿñòÿõàíàëàðäà éàðàëûëàðûí ÿëèíäÿí òÿðïÿíìÿê ìöìêöí äåéèëäè. Ñî éóããûø ýåúÿñèíäÿ ýöëëÿ éàðàñû àëìûø èíñàíëàðà ãàí âåðìÿê ö÷öí ùàìû øÿ ôà îúàã -ëàðûíà àõûøûðäû. Ýÿëÿíëÿð î ãÿäÿð ÷îõ èäè êè, ãàíêþ÷öðìÿ ìÿí òÿãÿëÿ ðèíèíãàðøûñûíäà óçóí íþâáÿëÿð éàðàíûðäû. Î àüûð, ôàúèÿëè ýöíëÿðäÿ õàë ãûìûç éóì-ðóã êèìè áèðëÿøìèøäè. Áó éóìðóüó ùå÷ áèð ãöââÿ ÿéÿ, áöêÿ áèëìÿçäè!

Ãàíëû øÿíáÿ ýåúÿñèíäÿ àçàäëûüûìûç âÿ ìöñòÿãèëëèéèìèç óüðóíäà øÿ -ùèä îëàíëàðû ÿââÿëëÿð ñîâåò ðÿùáÿðëÿðèíäÿí áèðè îëàí Êèðîâóí àäûíû äàøû-éàí ïàðêäà äÿôí åòìÿê ãÿðàðà àëûíäû. Áóíäàí ñîíðà áó ïàðê êå÷ìèø áîë-øåâèêèí àäûíû äàøûìàéàúàãäû. Èíäÿí ñîíðà áó éåð Øÿùèäëÿð õèéàáàíû àä ëà -íàúàã âÿ õàëãûìûçûí ìöãÿääÿñ çèéàðÿòýàùûíà, àíä éåðèíÿ ÷åâðèëÿúÿêäè.

Éàíâàð àéûíûí 21-äÿ àçàäëûüûìûç âÿ ìöñòÿãèëëèéèìèç óüðóíäà ãóð-áàí ýåòìèø øÿùèäëÿðè äÿôí åòìÿê ö÷öí úàìààò áóðàäà ìÿçàðëàð ãàçìà-üà áàø ëàäû. Áó õÿáÿðè åøèäÿíëÿðèí ùàìûñû êþìÿê ö÷öí Õèéàáàíà àõûøûð-äû. Þì ðöì äÿ èëê äÿôÿ èäè êè, êöòëÿâè ìÿçàðëàðûí íåúÿ ãàçûëäûüûíû ýþ ðöð -äöì. Áèð íå÷ÿ íÿôÿðëÿ áÿðàáÿð áèç äÿ èøëÿéÿíëÿðÿ êþìÿê åòäèê. Ìÿçàð -ëûãäà ùå÷ êèì áèð-áèðèíè áóéóðìóðäó. Ùÿðÿ ÿëèíäÿí ýÿëÿí èøè ýþðöðäö.Êèìèñè éåð ãàçûð, êèìèñè ïàë÷ûã ãàòûð, êèìèñè èñÿ ìèøàð äàøëàðû èëÿ ìÿçàð-ëàðûí àðàñûíû ùþðöðäö. Ýþðöëÿñè èøëÿð ÷îõ èäè.

Ùÿëÿëèê øÿùèä îëàíëàðûí ñàéûíû äà äÿãèã áèëÿí éîõ èäè. Àììà ãÿáèð-ëÿðè ãà çûðäûëàð. Ùàìû ÷àëûøûðäû, ùàìû ÿëëÿøèðäè êè, ñÿùÿðÿ ãÿäÿð áöòöí ìÿ - çàðëàð ãàçûëñûí. Ñàáàù õàëã þç øÿùèäëÿðèíè äÿôí åäÿúÿêäè.

Sabir ßhmÿdli

Tapøûrûq 2. Mÿtnin idåyasûíû möÿyyÿn eäèí. ßldÿ etdiyinèç nÿ ti cÿ lÿrimö zakirÿ eäèí.

Ìöñòÿãèë èø. Oxuya hazûrlûq iølÿri aparûí. Sabir ßùìÿäëèíèí “Èøûüû ñþí -äöð ìÿ” m”ÿòíèíè oxuéóí vÿ îíóí his sÿ lÿ rini möÿy yÿn eäèí. Nÿticÿlÿ ri ni -çè yazûlû øÿkildÿ tÿqdim eäèí.

İŞIĞI SÖNDÜRMƏ

Ana yuxudan qÿm i÷indÿ oyandû. Alt otaüûn a÷arûnû qûzûna uzatdû:— Döø aøaüû. A÷ qapûnû, onlarûn iøûüûnû yandûr... Bu gecÿ Èl ham yuxuma

gÿlmiødi. Dedi, ana, mÿnim iøûüûmû niyÿ sþn dör mö sönöz.Qûz a÷arû anasûndan aldû. Pillÿlÿrlÿ aøaüû endi. Östdÿ onlar, alt da qar -

daøû gÿlinlÿrilÿ yaøayûrdû. Qanlû øÿnbÿdÿn döz iki ay ke÷irdi. Dönÿn yaz girmiødi, onla rûn qara

bayramûydû. Èki aydan bÿri otaüûn qapûsû a÷ûlmamûødû.

Sabir Əhmədli. “İşığı söndürmə”68

“Aman Àllah! Mÿn onu necÿ tapdûm”. Èlhamgil Tiflis xiya ba nûn dadayanmûødûlar. Qoøun ilk þncÿ oradan cummuødu. Bar ri ka dalarû basûbÿz miø, insanlarû xurd-xÿøil etmiødi. Hÿr yandan atÿø yaüûr, avtomatlar,pulemyotlar gurlayûr, iøûqlû göllÿlÿr qa ran lûüû kÿsib doürayûrdû.

Qohum-qardaø, ana-bacûlar göllÿ yaümuróídan ÷ÿkinmÿyib, þz ÿzizlÿri-ni, doümalarûíû axtarûrdûlar. Sÿslÿyir, ÷aüûrûr, kö÷ÿboyu, kol-kos arasûna yû xûl -mûø ca van larû ÷ÿkir, aradan ÷ûxarmaüa ÷alûøûrdûlar. Sîldatlar aman ver mir, ba -la sûnû, qardaøûnû qurtarmaüa can atanlarû göllÿyÿ tutur, cÿsÿd lÿ rini yanûna sÿ -rir dilÿr. Bacû qardaøûnû ne÷ÿ meyidin arasûndan tapdû. Qolunu boy nuna aøûrdû,dizin-dizin sörönöb, od-alovun i÷in dÿn onu ÷ûxara bildi...

Altûca ayûn gÿlini dþzmÿdi: “Mÿn Èlhamsûz bu dönyada ya øa ya bil -mÿ rÿm”. Ana, qûz gÿlini gþzdÿn qoymadûlar. Amma ney lÿ yÿ sÿn. Ge dÿ -ni ñàõëàìàã îëìàçäû. Zÿhÿr i÷di. Hÿr ikisini yana øû ca dÿfn et dilÿr.

Ana, bacû hÿr gön Øÿhidlÿr xiyabanûna baø ÷ÿkir, qoøa qÿbri od lu gþzyaølarû ilÿ isladûr, dþnöb kor-peøman qayûdûr, gÿlin ota üûnûn baülû qapûsûþnöndÿn dinmÿzcÿ þtördölÿr. Dönÿn qara bay ramdû. Bakû ÿhalisi ellikcÿDaüöstö parka qalxmûø, øÿhidlÿrin qÿb rini ziyarÿt etmiødilÿr.

Hÿyÿt-baca qan aülayûrdû. Allaha aüûr getmÿsin deyib, ana nim ÷ÿdÿsÿmÿni ÿkmiødi. Yaz soraüû yamyaøûl buüda tÿpÿsi ana-bacûnûn gþz yaø -larû ilÿ suvarûlmûødû.

“Ana, kþnlömÿ xÿngÿl döøöb” — demiødi. Ana yayma yay mûø, xÿngÿlbiøirmiødi. Yemiø, qalxûb getmiødi yaüû qabaüûna. Bu onun son yeyiøi,son gediøi olmuødu.

Bacû iki aydan bÿri a÷ar gþrmÿyÿn kilidi a÷dû. Otaq baøûna do landû,qaranlûq, nÿmli evi gþzö se÷mÿdi. Döymÿni basdû, ÷il÷ûraq alûødû. Elÿhÿmin andaca iki quø pûrûltû ilÿ qalxûb, i÷ÿridÿ bir kÿrÿ dþvrÿ vurdu. Aralûqapûdan ÷ûxûb getdilÿr.

Qûzûn oradan nÿ halda qalxdûüû ananû tÿlaølandûrdû.— Nÿ olub? Nÿ baø verib?— ... Èøûüû yandûrdûì. Onlarûn ÷arpayûsûna iki quø qonmuødu. Otaq iøûq -

lanan tÿki qalxdûlar. Dolanûb, u÷ub getdilÿr... Ana, val lah onlar quøa bÿn -zÿmirdi. Baølarû elÿ bil insandû. Qa pû iki aydû baülûydû. Quølar oraya har -dan giriblÿr?..

Ananûn gþzlÿri sÿmÿni zÿmisinÿ dikildi:— Qûzûm! Qardaøûnûn, gÿlinimizin ruhu imiø o quølar. Bay ra ma gþrÿ

otaqlarûna baø ÷ÿkmÿyÿ gÿlibmiølÿr... Allahûn gönahsûz bÿn dÿ sisÿn, bala.Ruhlar sÿnin gþzönÿ gþrönöb.

Ñàáèð ßùìÿäëè


Ñèç artûq áÿäèè mÿtnlÿrin ideyasûnû, tÿs vir va si -tÿlÿrinin kþmÿyi ilÿ fikirlÿri ob razlû øÿkildÿ tÿq dimetmÿyin yollarûnû bÿdii nö mu nÿlÿr ÿsasûnda þy -rÿndinèç. Þzönöç dÿ belÿ nö mu nÿlÿr yarat dûnûç.Hÿm ÷inin ñèç bÿdii nömunÿlÿrin his sÿlÿ ri ni möÿy -yÿn et mÿ yÿ dair möÿyyÿn ba ca rûq lara yiyÿ lÿn di -nèç. Èndi isÿ òÿñâèðåäèúè mÿt nin ayrû-ayrû his sÿ lÿrinÿverilÿn tÿlÿblÿrÿ uyüun esse ya za caq sûíûç.

Åññåíèí ùèññÿëÿðèíåúÿ éàðàäûëûð?

Åññåíèí ùèññÿëÿðèíèí éàðàäûëìàñû

Åññå öçÿðèíäÿ èø: éàçûëìûø åññåíèíéîõëàíìàñû

Tapøûrûq 1. ßldÿ etdiyinèç tÿcröbÿyÿ ÿsasÿn “Øÿhidlÿr xiya banû”, “20 Éàíâàð ýöíö áèç íÿ åäèðèê?”, éàõóä ìàðàüûíûçà óé üóí ñå÷äèéèíèçäèýÿð ìþâçóëàðäàí áèðèíäÿ tÿsviri åññå yazûí. Onun hÿr bir his sÿ siniøÿrt lÿr nÿ zÿ rÿ alûnmaqla tÿrtib eäèí.

Sèç artûq tÿsviri essenin yazûlmasûna verilÿn tÿëÿblÿri þyrÿndinèç.Mös tÿqil øÿkildÿ esse tÿrtib edirsèíèç. Ëakin “Yazû prose si”” mþvzusundanda þyrÿndiyinèç kimi, yazûnûn bitmÿsi, hÿlÿ ya zû pro sesinin bitmÿsi kimidÿ yÿr lÿndirilmÿmÿlidir. Yazû baøa ÷aò dûq dan sonra hazûrlanmûø mÿtnyox lanmalûdûr.

Èndi isÿ “Øÿhidlÿr xiyabanû”, “20 Éàíâàð ýöíö áèç íÿ åäèðèê?”, éà -õóä ìàðàüûíûçà óéüóí ñå÷äèéèíèç äèýÿð ìþâçóëàðäàí áèðèíäÿ yaz dû üû -nûç essenin yox lanmasû vÿ qiymÿtlÿndirilmÿsi özrÿ iø aparû la caq. Ya -zûnû yox lamaq ö÷ön onu ÿn azû iki dÿfÿ oxumaq lazûmdûr. Birinci oxu -da mÿzmun vÿ mÿt nin òÿðòèáè, ikinci oxuda isÿ ya zû nûn ös lu bu yox -lanû ëàúàã. Yazûnûn öslubu barÿdÿ sèç gÿlÿcÿk dÿ þy rÿ nÿ cÿksèíèç. Am -ma elÿ sadÿ mÿqamlar var ki, onlarû bil mÿ dÿn hÿr hansû yazûnû tÿr tibet mÿk mömkön deyil.

ßøya vÿ hadisÿlÿrin tÿsviriMÿzmun, mÿtnin tÿøkili özrÿ þzönöqiymÿtlÿndirmÿ

vÿ qarøûlûqlû qiymÿtlÿndirmÿ

Qiymÿtlÿndirìÿsuallaðû Mÿslÿhÿtlÿr

Yoxlama ösullarû,texnikalarû

1. Giriødÿ ÷atdûrûlmasûnÿ zÿrdÿtutulanÿsas fèkirö÷ön zÿminyaradûlûbmû?

Giriødÿ ÷atdûrìàã èñòÿäèéè-íèç ÿsas fikrÿ zÿminyaradan cömlÿni tapûí vÿonun altûndan xÿtt ÷ÿkèí. ßgÿr tapa bilmirsèíèçñÿ,o zaman ùÿìèí ôèêðèôîðìàëàøäûðûá éàçûí.

Giriø hissÿyÿ elÿ bircömlÿ ÿlavÿ eäèí ki, o,ÿsas fikir ö÷ön zÿminya ratsûn.

2. Bötön tÿsvirvasitÿlÿrin dÿnistifadÿ edilibmi?

Mÿtni oxuduqca ùèññ âÿäóéüóëàðû tÿsvir edÿn nö mu nÿlÿrin özÿrindÿ “H”,faktlarû tÿsvir edÿn nö mu nÿ lÿrin özÿrinÿ “F”, bÿdii tÿsvirvasitÿlÿrinèí özÿrindÿ “B”yazûí. Nÿzÿr salûí. Bun lardanhansûëàðûíûí öçÿ ðèí äÿ iøaparmaüa ehtiyac var?Åëÿ åäèí êè, “H”-lÿr hÿd dÿnartûq ÷ox, “F” vÿ “B”-lÿrhÿddÿn artûq az olmasûn.

Möxtÿlif hisslÿrin tÿsvirinÿyer veril mÿ sinÿ diqqÿteäèí. Hansû yox dur sa,ÿlavÿ eäèí. ßsas fikri ÷at-dûrmaüa yardûm edÿnbÿdii tÿs vir va si tÿ lÿrininolma sû na xösusi diqqÿtyeti rèí. ßgÿr ya zûda tÿsvirvasitÿlÿrinÿ az yerverilibsÿ, uyüun nö mu nÿlÿr yaratmaqladigÿr fikirlÿri onlarla ÿvÿz eäèí.

Esse üzərində iş: yazılmış essenin yoxlanılması70

Tapøûrûq 1. Yazdûüûnûç mÿtnin mÿzmununu vÿ òÿðòèáèíè yox laéûí . Eh -ti yac du yulduüu halda dözÿliølÿr eäèí. Apardûüûnûç dö zÿ liø lÿri araødûrûí.

Sol sötundakû suallar mÿtnin mÿz - mununu vÿ tÿøkilini qiy mÿt lÿn dèrmÿyÿ

imkan verÿcÿk. Orta sötundakû mÿslÿ hÿt lÿr prob lem lÿ rin aø kar edil mÿ -sindÿ sèçèí bÿlÿd÷inèç olacaq. Hÿr hansû dÿ yi øik lik etmÿk is tÿ dikdÿ isÿsaü sötunda verilÿn ösullar vÿ tex nikalar yardûm÷ûnûç olacaq.

Áèðèíúè îõó


Qiymÿtlÿndirìÿsuallarû Mÿslÿhÿtlÿr


3. Tÿsvèri mÿtn -dÿ möÿllifindö øöncÿlÿrivÿ hisslÿri þzÿk sinitapûbmû?

Birinci øÿxs ÿvÿzliklÿrininyanûnda ulduz (mÿn, biz)yazûí. ßgÿr hÿr pa raq rafdaÿn azû bir ul duz gþrmÿ -sÿnèç, dözÿliø aparûí.

Elÿ åäèí ki, birinci øÿxsin döøöncÿlÿritÿsvir vasitÿlÿri èlÿ (bÿdii, hiss vÿ faktlar)þz ÿksini tapsûn.

4. Mÿtn mÿ kan daòÿñâèð åäèëÿíëÿðèíàðäûúûëëûüû,yaõóä datÿq dim edi lÿn mÿ sÿ lÿlÿrinÿhÿ miy - yÿtliliyibaxûmûndantÿøkil edilibmi?

Mÿtndÿ istifadÿ edilmiøvasitÿlÿri sûra ilÿ dözöí.Sonra tÿsvir edilÿn mÿka -nûn sþzlÿ sadÿ xÿritÿsini÷ÿkèí. Siyahûya aldûüûnûçvasitÿlÿri orada yer lÿø di -rèí. Yoxlaéûí. Siyahû da kûnömunÿlÿrdÿn yarar sûz -larûnû kÿnarlaødûrûí vÿ yadözÿliø åòmÿklÿ mönasibyeräÿ éàçûí.

Yenidÿn tÿøkië eäèí. • Ìöøàùèäÿ edilÿn,

éà õóä òÿñÿââöð îëóíàímÿ kanda òÿñâèðåäèëÿíëÿðèí ardûcûllûüûíària yÿt eäèí (uzaqdan ya xû na, yök sÿkdÿn aøa üû ya vÿ s.).

•• Tÿqdim edilÿn mÿsÿ lÿ lÿ rin ÿhÿmiyyÿtliliyi ba xûmûndan àrdûcûllûüûgþz lÿéèí (az ÿhÿmiy -yÿt li dÿn ÷ox ÿhÿmiy -yÿt liyÿ doüru vÿ ya÷ox ÿhÿmiyyÿtlidÿn az ÿhÿmiyéÿtliyÿdoüru).

5. Nÿticÿdÿ÷atdûrmaqistÿdiyinèçfikri yekun -laødûrûí.

Fikirlÿriniçè yekunlaødûràncömlÿni mþtÿrizÿyÿ alûí.ßgÿr belÿ bir cömlÿ éàç-ìàìûñûíûçñà, ùÿìèí ôèêðèôîðìàëàøäûðûá éàçûí.

ßsas fikri yenidÿnvurüulayan elÿ cömlÿÿlavÿ åäèí ki,apardûüûnûç tÿsvir iøini yekunlaødûrñûí.

Esse üzərində iş: yazılmış essenin yoxlanılması72

Hÿr dÿfÿ yazûnû qiymÿtlÿndirèí. ßmÿkdaølûüa, sinif yol daø la rûnûçlamö zakirÿyÿ hazûr olóí.

Éaz dû üûnûç mÿtni èkinci dÿfÿ oxu yar kÿn mÿqsÿdinèç yazûnû ös lub ba -xû mûndan éàõøû ëàø äûðìàãäûð. Tÿsviri mÿtn yaz maq ö÷ön ÷ox saylû sifÿt lÿr -dÿn (tÿyinlÿrdÿn), éÿãèí êè, is ti fadÿ etmisèíèç. Mÿtnè oxu éàn da diq qÿteäèí ki, ey ni mÿna verÿn sifÿtlÿr yersiz yerÿ tÿk rar lan ma sûn. ßgÿr belÿhal lar âàðñà, dözÿliølÿr aparmaq lazûmdûr.

Mÿsÿlÿn: Möxtÿlif rÿngarÿng ÷i÷ÿklÿr gþrönördö.Bu mÿtndÿ “möxtÿlif”” vÿ “rÿngarÿng” sþzlÿri, ÿñëèíäÿ, eyni mÿ na

äàøûéûð. Éàääà ñàõëàéûí êè, òÿêðàðëàð éàçûíûí öñëóáóíà õÿëÿë ýÿòèðèð, îíóîõóíàãñûç åäèð.

Cötlÿrlÿ yoxlama

Yoldaøûnûçdan xahiø eäèí êè, yazdûüûnûç mÿtni oxusun vÿ bu sual laraca vab versin:

1. Bu yazûda hansû vasètÿlÿri daha ÷ox bÿyÿndin vÿ nÿ ö÷ön?2. Áó éàçû ìöÿëëèôèí ùàíñû úÿùÿòëÿðèíè íÿçÿðÿ ÷àòäûðûð?

Qiymÿtlÿndirìÿsuallarû Mÿslÿhÿtlÿr


Úömlÿlÿrdÿlazûmsûztÿkðarlanansifÿtlÿr(tÿyinlÿr)varmû?

Òÿêðàðëàíàí sifÿt -lÿri (tÿyinlÿri)dairÿyÿ alûí.(Buraya vergöllÿ,vÿ, hÿm, hÿm dÿvÿ s. áàüëàéûúûëàðëàbaülanan sifÿtlÿrdaxildir.) Busifÿtlÿrin eynimÿna verib-ver -mÿdiyini yoxlaéûí.

Òÿêðàðëàíàí ñèôÿòëÿðèí(tÿyin lÿrin) birini silèí vÿ yayerini dÿyiøèí. Sifÿtlÿrdÿnbirini ÿksmÿnalû sþzlÿ ÿvÿzåäèí vÿ cöm lÿ nin tÿrtibatûnda dÿyiøik lik lÿr åäèí. Mÿsÿlÿn: “O, ÷ox zÿh mÿt keøvÿ ÷alûøqan idi” cömlÿsini“O, ÷ox zÿhmÿtkeø idi. He÷ kÿs onun tÿnbÿl olduüunu deyÿ bil mÿz di” kimi tÿrtibetmÿk olar.

'�� olanda a�a-a�an��, yaxud nÿ nÿ-ba ban�� -�� na üûl lar (“Cûrt dan”, “Gþy ÷ÿk Fatma”, “Tûq-tûq xa nûm”), �a da baø -la rûna gÿ lÿn ha di sÿlÿ�dÿn da nû ør dû lar. �� . Nÿq li mÿtnlÿr, ��, ke÷ miødÿ baø verÿn hadisÿlÿrdÿn bÿhsedir. Na üûllar, ÿfsanÿlÿr, ��, rÿvayÿtlÿr, hekayÿlÿr�� nÿqli mÿtn nö mu nÿ lÿridir. Bu ÿsÿr lÿr in san larûn zþvqönö oxøamaqlaya na øû, hÿm dÿ onlarû dö øön dörör, tÿrbiyÿ edir. Belÿ bÿdii nömu nÿ -lÿr �� top lan mûø hÿyat tÿcröbÿsini þyrÿn mÿk dÿ vÿ on lar dannÿ ticÿ ÷ûxarmaqda insanlara kþmÿk edir.

BӘDİİ ӘSӘRLӘRDӘ NӘQLETMӘ

Tapøûrûq 1.

1. “Èëéàñ” ùåêàéÿñèíè îõóìàçäàí ÿââÿë oxuya hazûrlûq iø lÿri aparûí. 2. Döøönöí: Bu mÿtn nÿqlidirmi? ßgÿr nÿqli mÿtndirsÿ, bunu ne cÿ

möÿyyÿn etdinèç? ßgÿr nÿqli mÿtn deyilsÿ, nÿ ö÷ön áåëÿ äöøöíöðñöíöç?

ÈËÉÀÑ

Óôà ãóáåðíèéàñûíäà Èëéàñ àäëû áàøãûðä éàøàéûðäû. Àòàäàí-áàáàäàí êà -ñûá îë ìóøäóëàð. Áèð èë þíúÿ àòàñû îíó åâëÿíäèðìèø âÿ äöíéàñûíû äÿéèø -ìèø äè. Î âàõòëàð Èëéàñûí òÿñÿððöôàòûíäà éåääè ìàäéàí, èêè èíÿê âÿ èéèðìèáàø ãî éóí âàð äû. Ëàêèí Èëéàñ òÿñÿððöôàòúûë èäè âÿ ùÿð øåéè þçö ÿëäÿ åòìÿ-éÿ áàø ëàäû: àð âàäû èëÿ áèðýÿ ñÿùÿðäÿí àõøàìàäÿê ÷àëûøàðäû, ùàìûäàí ÿâ -âÿë îéàíûð, ùà ìû äàí ñîíðà éàòûðäû âÿ âàð-äþâëÿòè èë äÿí-èëÿ àðòûðäû. Áåëÿúÿ

Èëéàñ 35 èë çÿù ìÿò ÷ÿêÿ-÷ÿ êÿ éà øàäû âÿ áþéöê ìàë-äþâëÿò ñàùèáè îëäó. Èíñàí ëàð äå éèð äèëÿð: “Èëéàñ õîøáÿõòàäàìäûð. Îíóí ùÿð øåéè âàð. Áó äöíéàíû ãîéóá ýåò -ìÿê íÿéèíÿ ëàçûìäûð?”

Éàõøû èíñàíëàð îíó òàíûìàüà âÿ îíóíëà òàíûøëûüàúàí àòìàüà áàøëà äûëàð. Éàíûíà óçàã åëëÿðäÿí äÿ ãî -íàã ëàð ýÿëÿðäè. Î äà ùàìûíû ãÿáóë åäèð, ùàìû ö÷öíñöô ðÿ à÷ûðäû. Êèìëèéèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã, ùàìû ãûìû-çà, ÷à éà, øîðáàéà âÿ ãîéóí ÿòèíÿ ãîíàã åäèëèðäè. Ãî -íàã ëàð òÿøðèô áóéóð äó ìó, î ñààò áèð âÿ éà èêè ãîéóí êÿñèëÿðäè. Ãî íàã ëà -ðûí ñàéû ÷îõ îëàíäà ìàäéàí äà êÿñèëÿðäè.

Èëéàñûí èêè îüëó, áèð ãûçû âàðäû. Î, îüëàíëàðûíû åâëÿíäèðäè âÿ ãûçûíû äà ÿðÿâåðäè. Èëéàñûí êàñûá âàõòëàðûíäà îüëàíëàðû äà îíóíëà áèðýÿ çÿùìÿòÿ ãàòëàøûð, þç -ëÿðè èëõûëàðû âÿ ãîéóíëàðû îòàðûðäû, àììà âàðëàíàí êèìè îüóë ëàð íà äèíú ëèê åò ìÿ -éÿ áàøëàäûëàð. Áèðèíè, áþ éöê îü ëóíó äàâà-äàëàø âàõòû þëäöðäöëÿð, î áè ðè ñèíèí —êè÷èéèíèí àðâàäû äèêáàø ÷ûõäû âÿ áó îüóë àòàñûíûí ñþçöíäÿí ÷ûõìàüà áàøëàäû.Èëéàñ îíóí òÿñÿððöôàòûíû àéûð ìàã ìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëäû.

Èëéàñ îüëóíà åâ âÿ ìàë-ãàðà âåðäè, âàð-äþâëÿòè àçàëäû.

74 Lev Tolstoy. “İlyas”

ËÅÂ ÒÎËÑÒÎÉ. “ÈËÉÀÑ” (Íÿãlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ èäåéàíûí ìöÿééÿí åäèëìÿñè )

Nəqletmə xarakterli bədii nümunələrinəsas xüsusiyyətləri

Ñèç íåúÿ, Èëéàñûõîøáÿõò ùåñàá åäèðñèíèçìè?

Ôÿðãëÿíäèðèëìèøñþçëÿðèí ìÿíàñûíû

àéäûíëàøäûðûí.

Áóíäàí àç êå÷ìÿìèø òåçëèêëÿ Èëéàñûí ãîéóí ñöðöñöíÿ õÿñòÿëèê äöøäöâÿ ÿêñÿðèééÿò ãûðûëäû. Ñîíðà àúëûã èëè áàøëàäû — îò îëìàäû: ãûøäà ìàë-ãàðàòÿ ëÿô îëäó. Àðäûíúà ãûðüûçëàð ñöðöíöí ÿí éàõøûñûíû ãîâóá àïàðäûëàð âÿÈë éà ñûí òÿ ñÿððöôàòû ïó÷ îëìàüà áàøëàäû.

Òàëå 70 éàøëû Èëéàñû î âÿçèééÿòÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðòäû êè,î êöðêëÿðè, õàëûëàðû, éÿùÿðëÿðè, àëà÷ûãëàðû äÿéÿð-äÿéìÿ-çèíÿ ñàòäû âÿ àõûðûíúû ìàë-ãàðàñûíûí äà àõû ðûíà ÷ûõäûãäàíñîíðà ùå÷ íÿéèí éèéÿñè îëäó. Ùÿð øåéèíè íåúÿ èòèðäèéèíè

þçö äÿ àíëàéà áèëìÿäè âÿ àùûë éàøûíäà àðâàäû èëÿ áèðýÿ ãóëëóã÷óëóã åòìÿ-éÿ éîëëàíäû. Ãîíøóëàðû Ìÿùÿììÿäøàùûí ãîúàëàðà éà çû üû ýÿëäè. Ìÿùÿì -ìÿä øàù þçö íÿ êàñûá, íÿ äÿ âàðëû èäè, öðÿéè èñòÿäèéèêè ìè þìöð ñö ðöðäö. Éàõøû àäàì èäè. Èëéàñëà êÿñäèéèäóç-÷þðÿéè óíó äà áèëìÿäèéè ö÷öí îíà öðÿéè éàíäû âÿãîúàéà äåäè: “Èëéàñ, éàíûìà ýÿë, ãàðûíëà áèðýÿ áèçèì-ëÿ éàøà. Éàé âàõòû áîñòàíäà ýöúöí ÷àòàíäàí éàïûø, ãûøäà ìàë-ãàðàíû éåì -ëÿ, Øàì-Øåìàãè èñÿ ãîé ìàä éàíëàðû ñàüñûí, ãûìûç äöçÿëòñèí. Ùÿð èêèíèçèéåäèçäèðÿðÿì, ýå éèí äèðÿðÿ ðÿì, íÿ äÿ ýÿðÿéèíèç îëñà, âåðÿðÿì”. Èëéàñ ãîí -øóñóíà ìèííÿòäàðëûã åòäè âÿ ãàðûñû èëÿ áèðýÿ Ìÿùÿì ìÿäøàùûí åâèíäÿ ãóë-ëóã÷óëóã åòìÿéÿ áàøëàäû.

Òÿñÿððöôàòäà áó úöð àäàìëàðûí ÷àëûøìàñû åâ ñàùèáèíè ãàíå åäèðäè, ÷öíêèãîúàëàð ÿââÿëëÿð þçëÿðè äÿ ñàùèáêàð îëäóãëàðûíäàí ãàéäà-ãàíóíà ÿìÿëåäèð âÿ òÿíáÿëëèê ýþñòÿðìÿäÿí ýöúëÿðè ÷àòäûüû ãÿäÿð ÷àëûøûðäûëàð; ëàêèí Ìÿ - ùÿì ìÿäøàù îíëàðà íÿçÿð ñàëàíäà áåëÿ àëèúÿíàá èíñàíëàðûí áó úöð âÿ çèé -éÿ òÿ äöø ìÿñèíÿ ùåéèôñèëÿíèðäè.

Ìÿùÿììÿäøàùýèëÿ îíóí ãóäàëàðû — óçàãäà éàøàéàí ãîíàãëàðû òÿøðèô áó -éóðäó; ìîëëà äà ýÿëèá ÷ûõäû. Ìÿùÿììÿäøàù ãîéóí òóòóá êÿñìÿéè áóéóðäó.Èëéàñ ãîéóíóí äÿðèñèíè ñîéäó, ÿòè ùàçûðëàäû, éåìÿéè áèøèðèá ãîíàãëàðà ýþíäÿðäè.

Ãîíàãëàð âÿ åâ ñàùèáè ïÿðãó áàëûøëàð âÿ õàë÷àëàð öñòöíäÿ îòóðóá ôèíú-àíäàí ÷àé è÷èð âÿ ñþùáÿò åäèðäèëÿð. Èëéàñ èøè áàøà âóðóá ãàïûíûí éàíûíäàíþòöá êå÷äè. Ìÿùÿììÿäøàù îíó ýþðäö âÿ ãîíàüûí áèðèíÿ äåäè:

— Ãàïûíûí éàíûíäàí þòöá êå÷ÿí ãîúàíû ýþðäöíìö?— Ýþðäöì, — äåéÿ ãîíàã ñþéëÿäè, — áóðàäà òÿÿúúöáëö íÿ âàð?— Òÿÿúúöáëöñö îäóð êè, áó êèøè áèçèì áèð íþìðÿëè äþâëÿòëèìèç îëóá, àäû

Èëéàñäûð, îëà áèëñèí, åøèòìèñÿí, ùÿ?— Íåúÿ åøèòìÿìèøÿì, — ãîíàã äåéèð, — ýþðìÿéèíÿ ýþðìÿìèøÿì, àì -

ìà îíóí øàí-øþùðÿòè óçàãëàðà éàéûëìûøäû.

75NƏQLETMƏ XARAKTERLİ BƏDİİ NÜMUNƏLƏRİN ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Íåúÿ äöøöíöð -ñöíöç, Èëéàñ áó

âÿçèééÿòäÿí ÷ûõàáèëÿúÿêìè?

Ìÿùÿììÿäøàùûíòÿêëèôèíè íåúÿãèéìÿòëÿíäè-

ðèðñèíèç?

— Áàõ áåëÿ, èíäè îíóí ùå÷ íÿéè éîõäóð, þçö èñÿ ìÿíèì òÿñÿððöôàòûìäà èø -ëÿéèð, ãàðûñû äà éàíûíäà, ìàäéàíëàðû ñàüûð.

Ãîíàüû òÿÿúúöá áöðöäö, àüçûíû ìàð÷ûëäàòäû,áàøûíû éåëëÿäè âÿ äåäè:

— Áÿëè, ýþðöíöð, õîøáÿõòëèê òÿêÿð êèìè äèéèð-ëÿíèá ýåäèð âÿ êèìè éóõàðû ãàëäûðûð, êèìèñÿ àøà -üû åíäèðèð.

Íåúÿäè, ãîúà õèôôÿò ÷ÿêìèð êè, — ãîíàã ñîðóøäó.— Êèì áèëèð, þçö ö÷öí äèíìÿç-ñþéëÿìÿç éàøàéûð, éàõøû èøëÿéèð.Ãîíàãñà þç íþâáÿñèíäÿ:— Îíóíëà ñþùáÿò åòìÿê îëàð? Ãèñìÿòèíÿ éàçûëìûø ùÿéàò áàðÿäÿ îíó

ñîð üó-ñóàë åòìÿê èñòÿðäèì.— Íÿ äåéèì, îëàð — åâ ñàùèáè ñþéëÿéèð àëà÷ûã àðõàñûíà òÿðÿô ãûøãûðûð:— Áàáàé (áàøãûðäúà áàáà äåìÿêìèø), è÷ÿðè êå÷, ãûìûç è÷, ãàðûíû äà ñÿñëÿ ýÿëñèí.Èëéàñ àðâàäû èëÿ è÷ÿðè äàõèë îëäó. Ãîíàãëàð âÿ åâ ñàùèáè èëÿ ñàëàìëàøäû, äóà

îõóéóá ãàïûíûí éàíûíäà äèçè öñòäÿ îòóðäó; ãàðûñû èñÿ ïÿðäÿ àðõàñûíà êå ÷èá,åâ ñàùèáèíèí àðâàäû èëÿ ÿéëÿøäè.

— Ùÿ, áàáà, äå ýþðÿê ÿââÿëêè ùÿéàòûíû ýþçöíöí þíöíÿ ýÿòèðÿíäÿ äà ðû õ ìûðñàí êè, íåúÿ õîøáÿõò éàøàäûüûíû âÿ èíäè áÿäáÿõòëèê è÷èíäÿ îëäó-üóíó äå éèðÿì, — ãîíàã Èëéàñà áàõûá ñþéëÿäè.

Èëéàñ êþêñ þòöðöá äåäè:— Ñÿí ìÿíèì õîøáÿõòëèê âÿ áÿäáÿõòëèê áàðÿäÿ äåéÿúÿêëÿðèìÿ èíàí-

ìàçñàí; éàõøûñû ãàðûìû äèíäèð; öðÿéèíäÿ íÿéè âàðñà, äèëèíäÿ äÿ îäóð; áóèøëÿ áàüëû ùÿãèãÿòè î ñÿíÿ îëäóüó êèìè äàíûøàð.

Ãîíàã ïÿðäÿ àðõàñûíäà ÿéëÿøìèø ãàðûéà ìöðàúèÿò åòäè:— Ùÿ, íÿíÿ, äå ýþðöì ÿââÿëêè õîøáÿõòëèéèíèç âÿ èíäèêè äÿðäèíèç áà -

ðÿäÿ íÿ äöøöíöðñÿí?Ïÿðäÿ àðõàñûíäà ÿéëÿøìèø Øàì-Øåìàãè äåäè:— Áàõ ýþð íÿ äåéèðÿì; áèç ãîúàìëà ÿëëè èë áèð éåðäÿ éàøàäûã — õîø áÿõò -

ëèê àõòàðäûã âÿ òàïìàäûã, áàõ àíúàã èíäè, ùÿð øåéè èòèðäèêäÿí âÿ ãóëëóã÷óêèìè éàøàìàüà áàøëàäûãäàí ñîíðà èêèíúè èëäèð êè, ÿñë õîøáÿõòëèéèí äà äûíûáèë ìèøèê. Áàøãà ôèðàâàíëûüû èñòÿìèðèê äÿ.

Ãîíàüû òÿÿúúöá áöðöäö, åâ ñàùèáè äÿ ùåéðÿòëÿíäè, ùÿòòà àéàüà ãàëõäû êè,ïÿðäÿíè ÷ÿêèá ãàðûíû ýþðÿ áèëñèí. Ãàðûñà ÿëëÿðè ãîéíóíäà äàéàíûá ýöëöìñÿ-éèð, þç ãîúà ÿðèíÿ áàõûð, ãîúàíûí þçö äÿ ýöëöìñÿéèðäè.

Ãàðû áèð äàùà äåäè:— Ìÿí äöçöíö äåéèðÿì, çàðàôàò åòìèðÿì: éàðûì

ÿñð õîøáÿõòëèê àõòàðìûøûã âÿ íÿ ãÿäÿð êè äþâëÿòëè èäèê, îíó òàïà áèëìèðäèê;

76 Lev Tolstoy. “İlyas”

Ùÿéàòäà “õîøáÿõòëèéèíòÿêÿð êèìè” éóõàðû ãàë-äûðäûüû âÿ àøàüû åíäèð-äèéè” èíñàíëàð ùàããûí-

äà åøèòìèñèíèçìè?

Ñèçúÿ, ãàðû íÿö÷öí áåëÿ

äöøöíöðäö?

èíäè ùå÷ íÿéèìèç éîõ äóð, ãóëëóã÷óëóüà áàøëàäûãäàí ñîíðà åëÿ áèð õîøáÿõò-ëèê òàïìûøûã êè, áóíäàí éàõøûñûíû àðçóëàìûðûã.

— Àõû èíäè ñèçèí õîøáÿõòëèéèíèç íÿäÿí èáàðÿòäèð?— Äåéèì íÿäÿí: áèç äþâëÿòëè èäèê, ãîúàìëà ìÿí ðàùàòëûüûí íÿ îëäóüó-

íó áèëìèðäèê; íÿ áèð êÿëìÿ ñþç êÿñèá äÿðäëÿøìÿéÿ, íÿ ðóùóìóç, ãÿëáèìèçáàðÿäÿ äöøöíìÿéÿ, íÿ äÿ ÿë à÷ûá Àëëàùà éàëâàðìàüà áèðúÿ äÿãèãÿ âàõòû ìûçãàëìûðäû. Ýàù ãîíàãëàð òÿøðèô áóéóðóð áèçÿ — äÿðä ýþòöðöð, êèìè íÿéÿ ãîíàãåëÿéÿñÿí, ùàíñû ùÿäèééÿëÿð âåðÿñÿí êè, ìöùàêèìÿ åëÿìÿñèíëÿð, éàõøûúà äèí -úÿë ñèíëÿð âÿ ëÿçèç éåìÿêëÿðäÿí äîéóíúà éåñèíëÿð, áàõûðûã êè, ùÿì äÿ ãî -íàã ëàð ÷ûõûá ýåäÿðêÿí ãóëëóã÷óëàð ãàðìà-ãàðûøûãëûãäàí èñòèôàäÿ åäèá áèð øåéîüóðëàìàñûíëàð. Áåëÿúÿ ãàéüûëàð ýèðäàáûíäà ÷àïàëà-éûðäûã, ýöíàù öñ òöí äÿí ýöíàù èøëÿòäèêúÿ äÿ õîøáÿõòéàøàéà áèëìèðäèê.

— Áÿñ èíäè?— Èíäèñÿ ãîúàìëà éåðèìèçäÿí ãàëõàí êèìè ùÿð çà ìàí áèð-áèðèìèçè ìÿ -

ùÿá áÿòëÿ äèíäèðèðèê, áèð-áèðèìèçäÿí ðàçûéûã, ìöáàùèñÿ åòìÿëè âÿ ãàéüûñûíû÷ÿêìÿëè áèð øåé éîõäóð — áèðúÿ ãàéüûìûç îäóð êè, ñà ùè áèìèçÿ õèäìÿòýþñ òÿðÿê. ßëèìèçäÿí ýÿëÿíè åäèðèê, ùÿâÿñëÿ èøëÿéèðèê êè, ñàùèáèìèç çèéàíàäöø ìÿ ñèí, ãàçàíúû îëñóí. Èøäÿí ýÿëèðèê — íàùàð âàð, øàì âàð, ãûìûç âàð.Ñîéóã äóð ñà, ãûçûíìàüà òÿçÿê òàïûðûã, êöðêöìöç äÿ âàð. Äÿðä ëÿø ìÿ éÿ äÿ,þçöí áàðÿäÿ äöøöíìÿéÿ äÿ, Àëëàùà äóà åò ìÿ éÿ äÿâàõò ÷àòûð. ßëëè èë õîøáÿõòëèê àõòàðûøûíäà îë ìóøóã,éàë íûç èíäè îíó òàïìûøûã.

Ãîíàãëàð ýöëöøäöëÿð.Èëéàñ äåäè: — Ãàðäàøëàð ýöëìÿéèíèç ýÿëìÿñèí, áó, çàðàôàò äåéèë, èíñàí ùÿéàòûäûð.

Ìÿí äÿ þç ãàðûìëà àõìàã îëìóøóã âÿ ÿââÿëÿð àüëàéûðäûã êè, áöòöí âàð-éî -õóìóçó èòèðìèøèê, èíäè èñÿ Àëëàù ùÿãèãÿòèí ãàïûñûíû öçöìöçÿ à÷ìûøäûð, áèçáóíó þçö ìöçÿ òÿñÿëëè âåðìÿê ö÷öí éîõ, ñèçèí äÿ õåéðèíèç íà ìè íÿ äàíûøûðûã.

Ìîëëà äà ñþçöíäÿí ãàëìàäû:— Áó, àüûëëû ñþçäöð, Èëéàñ ùÿãèãÿòè îëäóüó êèìè ñþéëÿäè, Ìöãÿääÿñ êè -

òàáäà äà áåëÿ éàçûëûá.Ãîíàãëàð äà ýöëìÿéÿ ñîí ãîéóá ñóñäóëàð âÿ äÿðèí äöøöíúÿëÿðÿ äàë äûëàð.

Ëåâ Òîëñòîé


Ñèç áó ôèêèðëÿðàçûñûíûçìû?

Ñèçúÿ, ÿñë õîøáÿõòëèê íÿäèð?

Òàïøûðûã 2.

Èäåéàíû ìöÿééÿí åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ ÿñÿðè áèð äàùà íÿçÿðäÿí êå÷èðèí. Ùà -äèñÿëÿðè áèð-áèðèíäÿí àéûðûá ùÿð ùàäèñÿäÿí èðÿëè ýÿëÿí ôèêèðëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðèí.

78 Mustafa Çəmənli. “İgid Mübariz”

ÌÓÑÒÀÔÀ ×ßÌßÍËÈ. “ÈÝÈÄ ÌÖÁÀÐÈÇ” (ßñÿðäÿ ïðîãíîçëàøäûðìà)

Ïðîãíîçëàøäûðìàíÿ ö÷öíëàçûìäûð?

Èstÿnilÿn mÿtni oxumazdan ÿvvÿl proqnozlaødûr-ma apar maq la zûm dûr. Proqnozlaødûrma ÿsÿri daha dÿ -rindÿn dÿrk et mÿyÿ kþ mÿk edir. Proqnozlaødûrmamÿt nin oxu suna baølayar kÿn ömu mi øÿkildÿ apa rû lûr:“Bu ÿsÿrdÿ nÿdÿn bÿhs edilÿcÿk?” Oxu da vam et dik -cÿ “Bu ab zasda nÿdÿn danûøûlacaq?”, “Bu ha di sÿ dÿnson ra nÿ baø verÿcÿk?”, “Bu sþz dÿn sonra qar øû tÿrÿfnÿ ca vab ve rÿcÿk?” kimi ayrû-ayrû mÿ qam larû proq - nozlaø dûr maq olar.

ßñÿðèíìþâçóñó Èäåéà+ =

Û ùàäèñÿäÿí èðÿëèýÿëÿí ôèêèð

ÛÛ ùàäèñÿäÿí èðÿëèýÿëÿí ôèêèð

ÛÛÛ ùàäèñÿäÿí èðÿëèýÿëÿí ôèêèð

ÛÂ ùàäèñÿäÿí èðÿëèýÿëÿí ôèêèð

ßñÿ

ðèí

èäåé

àñû

íû

ôîðì

àëà

øäûð

àí

ôèêèð

ëÿð

Òàïøûðûã 3.

Ùåêàéÿíè îõóäóã äàí ñîíðà “Îõóäàí ñîíðà”” òÿëèìàòûíû (ñÿù.16) éåðèíÿ éåòèðèí.

Мяктябли достлар! Сиз артыг тясвири характерли бядии нцму-нялярин идейасыны мцяййян етмяйин йолларыны юйрянмисиниз. Щя -мин баъарыглары бир гядяр инкишаф етдирмякля няглетмя ха рактер-ли бядии нц мунялярин дя идейасыны мцяййян едя билярсиниз.


Tapøûrûq 1.

1. Verilÿn ÿsÿrin oxusuna baølamazdan ÿvvÿl oxuya hazûrlûq iø lÿriapar maüû unutmaéûí.

2. Îõóéà áàøëàìàçäàí ÿââÿë ïðîãíîçëàøäûðûí, ãåéäëÿð àïàðûí:— ßñÿðäÿ ùàããûíäà äàíûøûëàí Ìöáàðèç êèìäèð?— Îíóí ùàíñû õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí äàíûøûëàúàã?3. Îõó ïðîñåñèíäÿ ïðîãíîçëàøäûðìàíû äàâàì åäèí.4. Îõóäàí ñîíðà ãåéäëÿðèíèçè éîëäàøëàðûíûçûí ãåéäëÿðè èëÿ ãàðøûëàøäûðûí.Ùÿãèãÿòÿ ÿí éàõûí ïðîãíîçó ìöÿééÿí åäèí.

ÈGÈD MÖBARÈZ(“Ìöáàðèç” ïîâåñòèíäÿí ïàð÷à)

Áèð äÿôÿ òàðèõ äÿðñè èäè. Ìöÿëëèìè Øóøà ãàëà -ñûí äàí, îíóí òàðè õè êå÷ ìè øèí äÿí, àëûí ìàç îëìà -üûí äàí äà íû øûðäû. Ìöÿëëèì äà íûø äûã úà Ìö áàðèçäöø ö íöð äö êè, áÿñ åð ìÿ íè ëÿð Øó øàíû íåúÿ àëûá ëàð?Äå ìÿ ëè, èøüàë÷ûëàðû òîð ïà üû ìûçäàí âàõòûíäà ãî âóá÷û õàð ìà ñàã, ùå÷ âàõò Øó øà íû ýþðìÿ éÿ úÿê, Úûäûð äö -çöíäÿ àò ÷àï ìàéàúàã, Èñà áó ëà üûí äàí ñó è÷ìÿ éÿ -úÿê, Äàø àë òû ÷àéûíäà ÷èì ìÿ éÿ úÿ éèê. Áåëÿ äö øöí -äöê úÿ Ìö áà ðèçèí öðÿ éè äöø ìÿíÿ èí òè ãàì ùèññè èëÿäî ëóð äó. Ìö áàðèç áþéö äöê úÿ, ñè íèô äÿí-ñè íôÿ êå÷ -äèêúÿ ãÿë áèíäÿêè èí òèãàì ùèññè äÿ áþ éö éöð äö.

Ìöáàðèç Èáðàùèìîâ îðòà ìÿêòÿáè áèòèðèá ÿñýÿð ýåòäè. Äàõèëè Ãî øóí -ëàðäà õèäìÿò åäèðäè. Àììà áó, ÷îõ äà öðÿéèíúÿ äåéèëäè. Î, Ìèë ëè Îðäóäà,þí úÿáùÿäÿ, äöøìÿíëÿ öçáÿöç áþëýÿ ëÿð äÿ õèäìÿò åòìÿê èñòÿéèðäè. Ìöáà -ðèç ÿñýÿðëèéè áàøà âó ðàí äàí ñîíðà åâëÿðèíÿ äþí äö. Àììà êÿíäëÿðèíäÿ äÿ÷îõ ãàëà áèëìÿäè, Áàêûéà ýÿ ëèá áèð ìöääÿò áóðà äà èø ëÿäè. Éîõ, áöòöíáóíëàð îíóí öðÿéèíúÿ äå éèë äè. Ìèë ëè Îð äóäà õèäìÿò åò ìÿê, äöøìÿíäÿíèí òèãàì àëìàã èñòÿéèðäè. Àòà ñû èëÿ ìÿñ ëÿ ùÿò ëÿøèá ýèçèðëèê êóðñóíà ýåò äè.Êóðñó áèòèðèá þí úÿá ùÿéÿ éîë ëàí äû.

Äöøìÿí ùÿð ýöí àòÿø êÿ ñè ïîçóðäó. Áèð ýåúÿ Ìö áà ðèç äöøìÿ íèí áó àç üûí - ëûüûíà äþçÿ áèëìÿäè. Ö÷ ðÿíý ëè Àçÿðáàéúàí áàé ðà üû íû ýþ òöðöá ñÿí ýÿð äÿí ÷ûõäû.

Ñóñóçëóãäàí éàíàí êîë-êî ñà, ñèðêàí òî ïà ñû íà, òåç-òåç ðàñò ýÿë äèéè õûð -äà úà òÿ ïÿ úèê ëÿ ðÿ ñèíÿ-ñèíÿ, Àëëàùû êþ ìÿ éÿ ÷à üûðà-÷à üû ðà ýåäèðäè.

Áèð óëüóí àüàúûíà ÷à òûá éå ðÿóçàíäû. Äèíúèíè àëûá ãàð øû òÿðÿôÿ ñö -ðöíäö. Ãóëà üû íà îõó ìàã ñÿñè ýÿë -äè. Åð ìÿ íè ÿñýÿðè áè çèì “Ñàðû ýÿ -ëèí” õàëã ìà ù íûñûíû îõó éóð äó. Ñþç -ëÿðèíè áà øà äöøìÿñÿ äÿ, ìå ëî äè éà -ñûíû éàõøû áè ëèð äè. Áàøà äöøäö êè,äöø ìÿí ñÿíýÿðè ëàï éà õûí ëûã äàäû.Îí-îí áåø àä äûì äà èðÿëè ñöðöíäö.Èíàíûëìàç úÿë ä ëèêëÿ ñÿí ýÿðÿ àòûëäû.Ñÿñ îë ìà ñûí äå éÿ ñèëàùû èøÿ ñàë ìà -äû. Èëê ãàð øûñûíà ÷û õàí äöø ìÿ íèí áå -øèíè ìÿùâ åäèá, ö÷öíö èñÿ àüûð éàðà -ëàäû. Ëÿ íÿò øåéòàíà äåéèá, ýå ðèéÿäÿ ãàéûäà áèëÿðäè. Éîõ, ýåðèéÿ éîëéîõ äó, àí úàã èðÿëè. ßëèíÿ êå÷ÿí ñè -ëàù ëàðû äà ýþ òöðöá ñÿí ýÿð äÿí ÷ûõ äû.

Àçÿð áàé úàí áàé ðà üû íû òîðïàüà ñàíú äû: “Úàí Âÿòÿí!”” – äåéèá ãàëõ äû. Ôèêðèäöø ìÿíèí êà çàð ìà ñûíà ýèðèá ÿñýÿð ëÿ ðèí àðà ñûí äà ÷àõíàø ìà ñàëìàã èäè.

Íÿùàéÿò, äöøìÿíèí êà çà ð ìàñû ýþðñÿíäè. Éåíÿ éå ðÿ óçà íûá ÿò ðàôû äèí -øÿäè. Áóðíóíà òîðïàüûí ãîõóñó äÿéäè. ßêèëèá-áè÷èë ìÿ éÿí, ùÿëÿ äÿ ñà ùè áèíèýþç ëÿéÿí òîðïàüûí... Ñààò áèð îëàðäû. Ãàëõûá þçö íÿ áèð íå÷ÿ ñÿíýÿð áÿëÿä ëÿäè.Áÿ ëÿäëÿäèéè ñÿíýÿðëÿð áèð-áèðèíäÿí ÷îõ äà àðàëû äå éèë äè. Ñè ëà ùëàðû éåð ëÿø äèð äè,áà úàð äûüû ãÿäÿð äöø ìÿ íè ÷àøäûðìàëû èäè. Äå éÿ ñÿí, êà çàð ìà äàêûëàð ïîñò äàêû

ÿñýÿðëÿðÿ àð õà éûí îëóá äÿðèí éó õó éà ýåò -ìèø äèëÿð. Áèð àç äà ýþç ëÿ äè, ýþéÿ áàõ äû,àé áó ëóä ëàðûí àðõàñûíà ÷ÿ êèë ìèøäè. Íÿ ùà -éÿò, àâ òî ìà òûíû äöø ìÿ íÿ òÿ ðÿô ÷åâèðäè.Àòÿø ñÿñëÿðè ýå úÿ íèí ñöêóòóíó ïîçäó...

Äàéàíìàäàí àòÿø à÷ûð äû. Éå ðèíè òåç-òåç äÿéè øèð äè. Äöø ìÿí ÷àø-áàø ãàë ìûøäû.Ýåúÿ íèí áèð àëÿ ìèí äÿ ãÿôèë ïåé äà îëàíáÿ ëàíûí ùàðàäàí ýÿë äè éèíè ùÿëÿ äÿ àí ëà -éà áèëìèð äèëÿð. Äöø ìÿí åëÿ áèëèðäè êè,áþéöê áèð äÿñòÿ öñ òöíÿ ýÿëèá. Êà ðûõ ìûø -äûëàð, òÿí òè ìèø äè ëÿð, ÷àøìûøäûëàð, îíà ýþ -ðÿ äÿ áèð-áèðèíÿ àòÿø à÷ûðäûëàð.


Ìöáàðèç ãàí-òÿð è÷èíäÿ èäè. Ýöëëÿ àòìàãäàí áèëÿéè àüðû éûð äû. Îâ úó íóíè÷è äÿ áÿðê ýþé íÿéèðäè. Àììà áöòöí áóí ëàðà äþ çöð äö...

Äöøìÿí îíó òÿëÿéÿ ñàë ìàã èñòÿéèðäè. Ýåúÿíèí ñàêèòëèéèí äÿ äöøìÿíÿñýÿðëÿðèíèí àéàã ñÿñëÿðèíè àé äûíúà åøèäèðäè. Éîë äàí ÷ûõûá éåðÿ éûõûë ìûøòÿ íÿê äèðÿéèíèí éà íûí äà àéàã ñàõëàäû. Àéàã ñÿñëÿðè éàõûíëàøûðäû. Ìöáàðèçäèðè òóòóëìàãäàí åù òè éàò ëàíûá àâ òî ìàòû ÿëèíÿ àëäû. Ùÿëÿ áèð-èêè ýöëëÿñèâàðäû. Åëÿ áó àíäà äöøìÿíèí àò äûüû ýöëëÿ îíóí ñîë áþ éðö í äÿí äÿéäè. Àð -õàñû öñòÿ ÷åâ ðèëäè. Ýöúëÿ: “Âÿ òÿí ñàü îëñóí!” — äåéÿ áèëäè. Äàüëàð ÿêñ-ñÿäà âåðäè: “Âÿòÿí ñàü îëñóí!”

Ìóñòàôà ×ÿìÿíëè

Tapøûrûq 2. Ùàíñû ïðîãíîçóíóç þçöíö äîüðóëòìàäû, ëàêèí îíóí äîü -ðó îëìàñûíû èñòÿðäèíèç? Áóíóí ö÷öí íÿ kimi dÿyiøiklik àparardûnûç?

Yaradûcû tÿtbiqetmÿ:

Ñèíèôäÿíõàðèú oxu materiallarûndan maraüûnûça uyüun olan bir mÿtnise÷èí. Oxu dan ÿvvÿl vÿ oxu zamanû proqnozlaømalar aparûí. Proq noz -larûnûçû qeyd eäèí. Hÿr abzasû oxuduqca verdiyinèç proqnozun ÿsÿr lÿ öst-östÿ döøöb-döø mÿ diyini yoxlaéûí vÿ ÿsÿrdÿki variantû qar øû sö tuna yazûí:

Bÿdii ÿsÿrdÿki hÿr bir obraz vÿ onun xarakteriê õöñóñèé éÿò ëÿ ðè ÿsÿr -dÿ ki ÿsas fikrin ÷atdûrûlmasû baxûmûndan ÿhÿmiyyÿtlidir.

Ènsanlar, heyvanlar vÿ digÿr âàðëûãlar ÿsÿrin ÿñàñ obrazû ola bi lÿr. Ob -razûn ÿsas xösusiyyÿtlÿri oxucuya onun õàðèúè ýþðêÿìèíèí òÿñâèðè, döøön -cÿñè, äóéüóëàðû, hÿ rÿ kÿtè, mÿq sÿdi, íèééÿòè vÿ digÿr àìèëëÿðëÿ ÷atdûrûlûr.Ob ra zûn þz di lin dÿn de yilÿn fikirlÿr, elÿcÿ dÿ digÿrlÿrinin onun barÿ sin -dÿ sþy lÿdiklÿri hÿ min ob raz haqqûnda tÿsÿvvör éàðàäûr.


Ïðîãíîç ßñÿðäÿ âåðèëÿí âàðèàíò

ßñÿðäÿ îáðàçûí áàøëûúà õöñóñèééÿòëÿðè

Tapøûrûq 1.

1. “Ègid Möbariz” mÿtnindÿ ÿsas obrazûn baølûca xösusiy yÿò lÿ rinimöÿy yÿn etmÿk ö÷ön ìÿòíè éåíèäÿí îõóéóí. Ìöáàðèç îáðàçûíû àøàüûäàêûìÿãàìëàð ba xûmûn dan tÿsvir eäèí.

Ãåéä: Èøÿ baølamazdan ÿvvÿl øÿkli vÿrÿqÿ (A4), yaxud dÿftÿr vÿ rÿ qinÿ÷ÿkèí. Tÿhlillÿriniçè hÿmin vÿrÿqdÿ aparûí. Íÿòèúÿíè ìöÿëëèìÿ òÿã äèì eäèí.

2. Gÿldiyinèç nÿticÿlÿri qruplarda mözakirÿ eäèí.

Òàïøûðûã 2.

1. Oxuduqlarûnûçû ùÿéàòäà baø verÿn hadisÿlÿrlÿ âÿ éà oxudu üunóçdi gÿr áÿäèè ÿñÿðëÿðëÿ ÿlaqÿlÿndirèí.

2. Oxuduüunóç mÿtnin ideyasû özÿrindÿ döøönöí.


Ñèíèôäÿíõàðèú oxu materiallarûndan maraüûnûçà uyüun olan bir mÿt ni îxu-éóí. ßsas obrazû tÿqdim edilmiø iø vÿrÿqindÿn istifadÿ et mÿk lÿ tÿs vir eäèí.


ÍÖÌÓÍß

Äöøöíúÿëÿð Ñþéëÿäèêëÿðè

ÙèñsëÿðèÙÿðÿêÿòëÿð

Ìÿãñÿä Õàðèúè ýþðêÿìèíèí òÿñ -âèðè (ïîðòðåò úèçýèëÿðè)

Áàøãàëàðû îíóíùàããûíäà íÿ äåéèð

Áàøãà ìöùöì ìÿëóìàòëàð

Hÿ yat da olduüu kimi, ÿsÿrlÿrdÿ dÿ insànlar xarici gþrönöøönÿ, dö -øön cÿ lÿ ri nÿ, hissëÿrinÿ, mÿsÿlÿlÿrÿ mönasibÿtinÿ ýþðÿ îõøàð âÿ ôÿðãëèîëóð ëàð. Bÿ dii ÿsÿrdÿ bu oxøarlûqlarûn vÿ fÿrqlÿrin xösusi ÿhÿmiyéÿti var.Bu, oxu cuya hÿyatda qarøûlaødûüû insanlarûn ayrû-ay rû xösu siy yÿt lÿrinimöÿy yÿn etmÿyÿ vÿ ondan ÷ûxûø edÿrÿk hÿ min insa nûn øÿx siy yÿti ba rÿ dÿnÿticÿlÿrÿ gÿlmÿyÿ kþmÿk edir. Yazû÷û ayrû-ayrû obrazlarûn oxøar vÿ fÿrqlicÿhÿtlÿrindÿn èäåéàíû éàðàäàí fikirlÿrin formalaømasûnda istifadÿ edir.

Tapøûrûq 1.

1. Verilÿn ÿsÿrin oxusuna baølamazdan ÿvvÿl oxuya hazûrlûq iø lÿ riaparmaüû unutmaéûí.

2. ßsas obrazlarû möÿyyÿnlÿødirèí. Möÿllimin tÿqdim etdiyi iø vÿrÿq -lÿrè özrÿ onlarû tÿsvir eäèí.

3. Hÿmin obrazlarûn oxøar vÿ fÿrqli cÿhÿtlÿrini möÿyyÿn åò ìÿ éÿ ÷àëûøûí.


ÈÁÐÀÙÈÌÁßÉ ÌÓÑÀÁßÉÎÂ. “ÐÇÀÍÛÍ ÃÓÒÓÑÓ”(ßsÿrdÿkè obrazlarûn õöñóñèééÿòëÿðèíèí ìöãàéèñÿñè)

ÍÖÌÓÍß

Îáðàç ____________________ Îáðàç ___________________________

Äöøöíúÿëÿð

Ùèññëÿðè Òÿñâèðè

Ìÿãñÿäè Ùÿðÿêÿòëÿðè

Ñÿúèééÿâè úÿùÿòëÿðè


Äöøöíúÿëÿð

Ùèñsëÿðè Òÿñâèðè

Ìÿãñÿäè Ùÿðÿêÿòëÿðè

Ñÿúèééÿâè úÿùÿòëÿðè


4. Tÿklikdÿ gÿldiyinèç qÿnaÿtlÿri qrupda éîëäàøëàðûíûçëà mö za kiðÿeäèí vÿ ömumi qÿnaÿtÿ gÿlin.

ÐÇÀÍÛÍ ÃÓÒÓÑÓ

Áèð äþâëÿòëè êèøèíèí èêè îüëó âàð èäè: áèðèíèí àäû ßù -ìÿä, î áèðèñèíèí àäû Ñÿìÿä èäè. Áó èêè ãàðäàø àòàëàðû-íûí ñàüëûüûíäà áèð-áèðèíè àðòûã äÿðÿúÿäÿ ñåâÿðäèëÿð âÿàòàëàðûíûí ùþðìÿòèíè ñàõëàéàðäûëàð. Áèð ýöí áóíëàðûí àòàñû âÿôàò åòäè.Àòàëàðûíûí þëöìöíäÿí ñîíðà áó èêè ìåùðèáàí ãàðäàø àòàëàðûíäàí ãàëàí

äþâëÿòè þç àðàëàðûíäà èêè éåðÿ áþëäöëÿð. Bþë -ýöäÿí áèð ãÿäÿð ñîíðà áþéöê ãàðäàø þçö ö÷öíòîé åëÿéèá, êöëôÿò ñàùèáè îëäó. Áàëàúà ãàðäàøèñÿ äþâëÿòèí ùàìûñûíû íàüä ïóë åëÿéèá, àëûø-

âåðèø ö÷öí Ùèíäèñòàíà ýåòäè. Áàëàúà ãàðäàø þçö ö÷öí òèúàðÿò åäèá ïóëãàçàíäûüû ùàëäà, áþéöê ãàðäàø ùå÷ áèð èøëÿ ìÿøüóë îëìàéûá, àòàäàíãàëàí äþâëÿòè õÿðúëÿìÿêäÿ èäè. Áóíäàí áèð íå÷ÿ èë êå÷äè. Áþéöê ãàðäà-øûí áåø éàøûíäà Ðçà àäëû áèð îüëó âàð èäè. Ðçà àòà âÿ àíàñûíûí ñàéÿñèí-äÿ éàõøû òÿðáèéÿ àëìûøäû. Àòàñû ïóëëàðûíû õÿðúëÿäèéè ùàëäà, Ðçà ÿëèíÿäöøÿí ãÿïèêëÿðè áèð ãóòóéà éûüìàãäà èäè. ßùìÿä êÿñá åòìÿäèéèíäÿíïóëëàðû ãóðòàðäû. Éàâàø-éàâàø þçýÿäÿí áîðúàëûá õÿðúëÿìÿéÿ áàøëàäû. Áîðú àëìàã åéèá äå -éèë, àíúàã ßùìÿä àëäûüûíû âåðìÿäèéè ö÷öí àççàìàíäà úÿìèééÿòèí ùþðìÿò âÿ åòèáàðûíäàíäöø äö. ßùìÿä éàâàø-éàâàø åâ ÿøéàëàðûíû ñàò-

ìàüà áàøëàäû. Áèð òÿðÿôäÿí äÿ ïóë ñàùèáëÿðè ßù ìÿ -äèí éàíûíà ýÿëèá-ýåòìÿêäÿí òÿíýÿ ýÿëìèøäèëÿð.Áó íà ýþðÿ äÿ ïóëóí ñÿíÿäëÿðèíè äèâàíà âå ðèá ãà -íóí èëÿ ïóëëàðûíû èñòÿäèëÿð. Èíäè çàâàëëû êèøèíèí ÿëàúû

ùÿð éåðäÿí êÿñèëäè. Áóíà êþìÿê åäÿúÿê àäàì éîõ èäè. Áó ùàëäà ãàðäà-øû Ñÿìÿääÿí áåëÿ áèð òåëåãðàì àëäû: “Äàùà þç øÿùÿðèìèçÿ ýÿëèðÿì âÿñàáàù ñÿíÿ ãîíàã îëàúàüàì!”””

ßùìÿä áó òåëåãðàìû àëûá ÷îõ øàä îëäó âÿ àðâàäûíà äåäè:— Ãàðäàøûì ö÷öí òÿäàðöê ýþð. Ñàáàù ýÿëèá áèçäÿ ãîíàã ãàëàúàã.

Áèçÿ áó ùàëûìûçäà àíúàã î êþìÿê åäÿ áèëÿð. ×öíêè îíóí äþâëÿòè÷îõäóð.

84 İbrahimbəy Musabəyov. “Rzanın qutusu”

Ñèçúÿ, áóùåêàéÿäÿ íÿäÿí

áÿùñ åäèëèð?

ßââÿëúÿäÿí äåéÿáèëÿðñèíèçìè, áóíäàí

ñîíðàíÿ áàø âåðÿúÿê?

Áó áàðÿäÿ ñèç íÿäöøöíöðñöíöç?

Bu sþzön mÿnasûnû izahedÿ áèëÿðñèíèçmi? Èzah edÿ

bil mÿñÿíèç, mÿtni sonaqÿdÿr oxuéóí vÿ yenidÿn

cÿhd åäèí.

Äîüðóäàí äà, Ðçàíûí ÿìèñè Ùèíäèñòàíäà àðòûã äÿðÿúÿäÿ äþâëÿòëÿí-ìèøäè.

Ùèíäèñòàíäà îëäóüó âàõò ãàðäàøûíûí ÿùâàëûí-äàí õÿáÿðäàð îëóá, îíà êþìÿê åëÿìÿê ö÷öí ýÿ -ëèð äè. Ôèêðè áó èäè êè, îíó áèð èøÿ ãîéóá, ðàùàò äî -ëàí ìàñûíà ñÿáÿá îëñóí. Ëàêèí Ðçàíûí ÿìèñè Ñÿìÿä ãàðäàøûíûí ÿõëàãûíûéàõøû áèëìèðäè. Îíà ýþðÿ äÿ îíó èìòàùàí åòìÿê èñòÿäè. Áóíóí ö÷öí äÿôÿãèð ëèáàñû ýåéèíèá, ýöíîðòà âàõòû ãàðäàøûíûí éàíûíà ýÿëäè. Ãàðäàøû èñÿîíó, äîüðóäàí äà, ôÿãèð ùåñàá åäèá, îíóíëà éàõøû ýþðöøìÿäè. Øèðèí äèë èëÿñþùáÿò åòìÿäè. Åëÿ ñèôÿò ýþñòÿðäè êè, ýóéà åâèíäÿí ãîâìàã èñòÿéèð. Àõûð -äà áóíà áèð ãÿäÿð éåìÿê âÿ è÷ìÿê âåðèá õóäàùàôèç äåìÿìèø úÿëäåâäÿí ÷ûõäû êè, áÿëêÿ, ãàðäàøû òåç ÷ûõûá ýåäÿ.

Ðçà èñÿ ÿìèñèíÿ àðòûã äÿðÿúÿäÿ ìÿùÿááÿòåäèá ùÿìèøÿ îíóí ÿëèíäÿí, öçöíäÿí þïÿðäè.Ðçà ÿìèñèíè àðòûã äÿðÿúÿäÿ ôàüûð ýþðöá, îíà õÿðú ëèê âåðìÿê èñòÿäè.Áóíà ýþðÿ ïóë ãóòóñóíó ýÿòèðèá ÿìèñèíÿ âåðäè âÿ äåäè: “ßìèúèéèì,áÿë êÿ, ñÿíèí õÿðúëèéèí éîõäóð, ìÿí ïóëëàðûìû ñÿíÿ áàüûøëàéûðàì, àëõÿðú ëÿ!” Ðçàíûí ÿìèñè Ñÿìÿä ãàðäàøû ßùìÿäèí ðÿôòàðûíäàí àðòûã äÿðÿ -úÿ äÿ ìÿéóñ îëìóø èäèñÿ äÿ, áàëàúà Ðçàéà éàçûüû ýÿëèá úèáèíäÿí ÷åêäÿô òÿðèíè ÷ûõàðòäû âÿ éöç ìèí ìàíàòëûã ÷åê éàçûá áèð ìÿêòóá èëÿ áÿðà-áÿð Ðçàíûí ãóòóñóíà ñàëäû. Ìÿê òóáóí ìÿçìóíó áåëÿ èäè: “Áàëàúà áà -ëà! Ùÿð ÷ÿíä êè ñÿíèí àòàí âÿ ìÿíèì ãàðäàøûì ôÿíà õöñóñèééÿòëè áèðàäàì äûð, àììà ñÿíèí òÿðáèéÿí, ÿõëàãûí ýþçÿëäèð. Áóíà ýþ ðÿ äÿ ìÿíñÿ íÿ éöç ìèí ìàíàò áàüûøëàäûì”. Áóíäàí ñîíðà Ñÿìÿä Ðçà èëÿ ýþ ðö -øöá ýåò äè. Ðçà èñÿ áàëàúà îëäóüóíäàí áó ÿùâàëàòäàí áèð øåé àíëàìàìûø-äû. Îíà ýþðÿ äÿ áó èø îíóí àòà âÿ àíàñûíà íàìÿëóì ãàëìûøäû.

Áèð ýöí áîðú ñàùèáëÿðè ïóëëàðûíû ßùìÿääÿí àëìàã ö÷öí áóíëàðûíåâèíÿ äèâàí òÿðÿôèíäÿí ìÿìóð ýÿòèðèá, åâ ÿøéàñûíû éàçäûðäû. Áóíó ýþ -ðöá Ðçà þç ãóòóñóíó ýÿòèðäè âÿ à÷ûá ìÿìóðóí ãàáàüûíà áîøàëòäû. ßù -ìÿä ãóòóäàí ÷ûõàí êàüûçëàðû ýþðöá, îõóìàüà áàøëàäû. Áó âàõò ãàðäàøû-íûí ôàüûð îëìàäûüûíû âÿ áóíó èìòàùàí åòäèéèíè áèëäè. Òóòäóüó èøäÿí ïåø-ìàí îëóá, àðòûã äÿðÿúÿäÿ õÿúàëÿò ÷ÿêäè.

ßùâàëàòû áèëÿíäÿí ñîíðà ßùìÿä ìÿìóðà ÷åêè ýþñòÿðèá äåäè: “Äàùàåâèìèçèí ÿøéàñûíû éàçìàéûí, ñàáàù ìÿí áàíêäàí ïóëëàðû àëûá, ïóëñàùèá ëÿðèíè ðàçû åëÿðÿì”. Äîüðóäàí äà, ñàáàùû ýöíö Ðçàíûí àòàñû áàíê-


Deyÿ bilÿrñèíèçmi,bundan sonra nÿ baø

verÿcÿk?

ßùìÿäèí áó ùÿðÿêÿòèíè íåúÿ èçàù åäèðñèíèç?

äàí ïóëëàðû àëûá, ïóë ñàùèáëÿðèíè ðàçû âÿ ñàêèòåòäèñÿ äÿ, þçö ðàùàò âÿ ñàêèò îëà áèëìÿäè,÷öíêè ãàðäàøûíûí áåëÿ éàõøû ñèôÿòèíè ýþðöá,îíóí èëÿ åòäèéè ðÿôòàðäàí õÿúàëÿò ÷ÿêäè.

Èáðàùèìáÿé Ìóñàáÿéîâ

Òàïøûðûã 2.

1. Oxuduqlarûnûçû ÿtrafûnûçda baø verÿn hadisÿlÿrlÿ, oxuduüunóç di -gÿr mÿtn lÿrlÿ ÿlaqÿlÿndirèí.

2. Oxuduüóíóç mÿtn ùàããûíäà äöøöíöí. Bu ùåêàéÿäÿí hansû qÿ naÿ -tÿ gÿl mÿk olar?

3. Mÿtnin sonluüunda nÿ kimi dÿyiøiklik etmÿk istÿrdinèç?


Sinifdÿnxaric oxu ö÷öí daxil edilmiø Ýöëùöñåéí Ùö ñåéí îüëóíóí“Áÿðê àéàãäà”” ìÿòíèíè îõóéóí. Tÿqdim edilmiø nö munÿ özrÿ iki obrazûtÿsvir åäèí vÿ qarøûlaødûrûí. Gÿldiyinèç qÿ na ÿt lÿri vÿrÿqÿ yazûb möÿllimÿtÿqdim eäèí.

86 İbrahimbəy Musabəyov. “Rzanın qutusu”

“Ñîíðàêû ïåøìàí÷ûëûãôàéäà âåðìÿç”” àòàëàð

ñþçöíö áó ùåêàéÿ èëÿ íåúÿÿëÿãàëÿíäèðÿ áèëÿðñèíèç?

Tapøûrûq 1.

1. Tÿqdim edilÿn “Qarüanûn mÿktÿbi” vÿ “Ana laylasû” ÿsÿr lÿrinioxu mazdan ÿvvÿl oxuya hazûrlûq iølÿri aparmaüû unut maéûí.

2. Bÿdii nömunÿlÿri oxuéóí. Hÿr iki ÿsÿrdÿki obrazlarû möÿy yÿnedib adlarûnû xanalara yazûí.

3. Obrazlarûn baølûca xösusiyyÿtlÿri ilÿ baülû tÿqdim edilÿn cÿdvÿlinuy üun gÿlÿn xanalarûnda da qeydlÿr aparûí.

4. Cÿdvÿllÿri ÿlaqÿlÿndirib oxøar cÿhÿtlÿri olan obrazlarû möÿy yÿneäèí.

5. Hÿmin cÿdvÿllÿri tÿkrar ÿlaqÿlÿndirmÿklÿ fÿrqli cÿhÿtlÿri olan ob -raz larû möÿyyÿnlÿødirèí.


Îá ðàçëàðûÿëàãÿëÿíäèðìÿê,ìö ãàéèñÿ åòìÿêbacarûüû nÿ ö÷ön

la zûm dûr?

Mÿktÿbli dostëàð! Bundan ÿvvÿlki dÿrsdÿ sèç birÿsÿr dÿí iki ob razû qar øûlûqlû möqayisÿ eòäèíèç. În la -rûn oxøar vÿ fÿrãli cÿ hÿt lÿrini möÿy yÿn lÿø dir dinèç.Bu dÿrsdÿ isÿ ayrû-ayrû ÿsÿrlÿrin qÿh rÿman la rûnûnbaø lûca xösusiyyÿtlÿrini möÿyyÿn eäÿ úÿê , onlarû ãàð - øû ëàø äû ðà úàã, oxøar vÿ fÿrqli cÿ hÿt lÿrini aøkar edÿ - cÿk sèíèç. Îla bilÿr ki, oxu du üunóç bir ÿsÿr dÿ ÿsasob raz yöksÿk dÿ yÿrlÿrin da øûyûcûsû, di gÿr ÿsÿr dÿ isÿmÿn fi cÿ hÿt lÿrin sahibi olsun. Ya xud hÿr iki ÿsÿ ðèíÿsas ob razlarû ÿsa sÿn mösbÿt, ya da mÿnfi key -fiyyÿtlÿrÿ ìàëèê ol sun. Biz bir ÿsÿri digÿr ÿsÿrlÿ ÿla -qÿlÿn dir mÿyi, oxu du üumuz ÿsÿrin qÿhrÿmanûnûþzö möz lÿ, ta nû dû üû mûz insanlarla ìöãàéèñÿ åòìÿéèþé ðÿ íè ðèê. Buíóíëà da oxu ä óüó ìóç bÿdii nö mu nÿ -lÿr dÿn ib rÿt gþ töröðöê.

ÒÅÉÌÓÐ ÅË×ÈÍ. “ÃÀÐÜÀÍÛÍ ÌßÊÒßÁÈ”, ßÇÈÇß ßÙÌßÄÎÂÀ. “ÀÍÀ ËÀÉËÀÑÛ”

(Ayðû-ayrû ÿsÿrëÿðdÿkè ÿsas obrazlarûn oxøarvÿ fÿrqlè cÿhÿtlÿrènèn möÿyyÿn edèlmÿsè)

6. Áó ÿsÿrlÿrdÿki iki daha uyüun vÿ ya fÿrqli xarak ter li ob ra zû qarøû -laø dûrmaqla øÿrh hazûrlaéûí.

7. Gÿldiyinèç qÿrarû yoldaølarûnûçla mözakirÿ eäèí.

88 Teymur Elçin. “Qarğanın məktəbi”, Əzizə Əhmədova. “Ana laylası”

Úÿùÿòëÿð

Îáðàçëàð

Úÿùÿòëÿð

Îáðàçëàð

ÃÀÐÜÀÍÛÍ ÌßÊÒßÁÈ

Ýþçÿë éàç ýöíëÿðèíäÿí áèðè èäè. Ìåøÿäÿ úàíëàíìà âàð èäè. Ó÷óáýÿëÿí ãóøëàð àðòûã þçëÿðèíÿ éóâà ãóðóð, áàëà ÷ûõàðìàüà ùà çûð ëàøûð -äûëàð. Ñÿð ÷ÿ ëÿðèí, áèëäèð÷èíëÿðèí, äîëàøàëàðûí, áöëáöëëÿðèí íÿü ìÿñè ìå -øÿéÿ éàéûëìûøäû.

Áèð ýöí ìåøÿéÿ õÿáÿð éàéûëäû êè, ãàðüà “ìÿêòÿá”” à÷ûá ãóøëà ðà äèëþéðÿòìÿê èñòÿéèð. Õÿáÿðäÿí ñåâèíúÿê îëàí ãóøëàð ãàðüàäàí äÿðñ àëìàüàýÿëäèëÿð.

Ãàðüà äÿðñÿ áàøëàäû, íÿ áàøëàäû. ßââÿëúÿ ñÿð÷ÿíè ÷àüûðäû. Ñÿð ÷ÿ éÿìþùêÿì áèð äèìäèê âóðóá äåäè:

— Ãàðð, ãàðð åëÿ, ãàðð åëÿ!Ñÿð÷ÿ èñÿ þç äèëèíäÿ úèêêèëäÿäè:


— Úèê-úèê!Ãàð üàíûí õîøó ýÿëìÿäè, ãÿçÿáëÿíäè:— Éîõ, ãàðð åëÿ!— Úèê, úèê.— Ãüàúèê, ãüàúèê-÷èðèê!Ãàðüà ñÿð÷ÿíè éåíÿ äÿ äèìäèêëÿéèá èòÿëÿäè:— Ãîâóí áó éåòèì ÷ÿíè!Áèëäèð÷èí ÷àüû ðûë äû. Î, ãàðüàéà åëÿ áàø ÿé äè êè, äèìäèéè éåðÿ äÿé äè. Ãàðüà àìèðàíÿ áèð òÿðçäÿ áó ñÿôÿð áèë äèð ÷èíÿ ÿìð åòäè:— Ñÿí, ãàðð åëÿ, ãàðð, ãàðð åëÿ, ýþ ðöì!Áèëäèð÷èíèí íÿüìÿñè ÿòðàôà éàéûëäû. Ö÷ äÿôÿ: — Áûë-áûëûã!Áûë-áûëûã!Áûë-áûëûã! — äåäè.Ãàðüà ãàíàäëàðûíû ÷ûð ïàðàã ùèðñëÿ ãûø ãûðäû:— Éîõ, îëìàäû, ñÿí òÿ çÿäÿí ãàðð åëÿ! Óúà äàí äå, ãàðð åëÿ!Áèëäèð÷èí íÿ ãÿäÿð ÷àëûøñà äà, ãàðüàíûí äèëèíäÿ îõóéà áèëìÿäè. Éåíÿ

éàçûã-éàçûã:— Áûë-áûëûã! Áûë-áûëûã! — åëÿäè.Î, áèëäèð÷èíè äÿ äèìäèêëÿéèá “ìÿêòÿá””èíäÿí ãîâäó.

90 Teymur Elçin. “Qarğanın məktəbi”

Íþâáÿ òóòóãóøóéà ÷àòäû. Ãàðüà:— Ãàðð åëÿ, ýþðöì, ãàðð åëÿ!Òóòóãóøó äèìäèéèíè øàããûëäàòäû, àéàüûíû òàïïûëäàòäû, ýþçëÿ ðè íè éóìäó,

à÷äû, ãàðüàíûí ñþçëÿðèíè òÿêðàð åòìÿéÿ áàøëàäû:— Ãàðð åëÿ ýþðöì, ãàðð åëÿ!Ãàðüà õîøùàëëàíäû, òóòóãóøóéà õöñóñè òÿøÿêêöð åòäè.Öçöíö áöëáöëëÿðÿ òóòäó âÿ äåäè:— Îõóìàéûí áîø éåðÿ, áèëèðÿì êè, áèð áàëàúà ñÿñèíèç âàðð, ýó éà àâàçëà

îõóéóðñóíóç. ßýÿð ùöíÿðèíèç âàðñà, ìÿíèì êèìè ãàðð, ãàðð åëÿéèí.— ×èê-êè-÷èâè, úèê-êè-÷èâè, úèâè-÷èê-êè — áöëáöëëÿð îõóäóëàð.Ïûðð åëÿéèá ó÷äóëàð. Îíëàð þç øèðèí íÿüìÿëÿðèíè ãàðüàíûí äè ëèí äÿ îõó -

ìàã èñòÿìÿäèëÿð.Èêè ãàðà äîëàøà äàëàøà-äàëàøà ãàðüàíûí “ìÿêòÿá””èíÿ äÿðñ àë ìà üà ýÿë -

äèëÿð.— Ýÿëìèøèê, àüà ãàðüà!— Õîø ýÿëìèøñèíèç, à áàëà ãàðüàëàð, ãàðð, ãàðð! Ýÿðÿê ñèç î áè ðè ãóøëàð -

äàí äàëà ãàëìàéàñûíûç! Ãàðüàíûí áó ñþçëÿðèíäÿí äîëàøàëàð êöñäöëÿð:— Éîõ, áèç ãàðüà äåéèëèê, äîëàøàéûã, äîëàøà!Îíëàð ñàüîëëàøìàäàí óçàãëàøäûëàð.Äàùà ãàðüà “ìÿêòÿá”è”íÿ ýÿëÿí îëìàäû. Îðàäà áèð ãàðüà ãàë äû, áèð äÿ

qàðüà äèëèíäÿ ãàðð åäÿí òóòóãóøóëàð. Îíëàðûí áèð-áèðèí äÿí ÷îõ õîøëàðû ýÿë -äè, àõû åéíè äèëäÿ äàíûøà áèëèðäèëÿð.

Òåéìóð Åë÷èí


ÀÍÀ ËÀÉËÀÑÛ

Kÿndin kÿnarûnda cavan bir meøÿ vardû. Meøÿnin salûndûüû vaxtû ÷ox-larû xatûrlayûrdû. Øövÿrÿk aüaclar cÿrgÿylÿ boy atmûø, qol-budaq uzat mûø -dûlar. Gönlÿrin bir gönö kÿndin adamlarû gþr dölÿr ki, ÿkilÿn sahÿ ÿmÿl-licÿ bir meøÿ olub. Bu ara meøÿdÿn qar üa lar xÿbÿr tutdular, qarûldayûbalÿmÿ sÿs saldûlar. Quølar, hey vanlar axûøûb cavan meøÿyÿ gÿldilÿr. Yuvatikmÿyÿ, mÿskÿn sal ma üa baøladûlar. Cavan meøÿnin tÿzÿ heyvanlarû ba -la ladûlar, kþr pÿ cÿ quølarûn sÿsi meøÿni baøûna gþtördö. Sakit meøÿ bir -dÿn-birÿ can landû, sÿslÿndi. Quølar pûrûldayûb aüacdan-aüaca qonur, kol -larûn dibindÿ eøÿlÿnib þzlÿrinÿ yem axtarûrdûlar. Heyvanlar, quø lar kþr pÿ -cÿ balalarûnû bÿslÿmÿyÿ baøladûlar.

Kirpi nÿyi isÿ ÷ÿkÿ-÷ÿkÿ yuvasûna dartûrdû. Sûüûr÷ûnlar, qaran quø larhara isÿ u÷ub gedir, aüûzlarûnda yem tezcÿ dÿ yuvalarûna qayûdûrdûlar.

Bir gön Qarüa Kirpiyÿ dedi:— Ay Kirpi bacû, hardasan, ÷oxdan gþzömÿ dÿymirsÿn?Kirpi baøûnû qaldûrdû, qonøusu qar üanû gþröb dedi:— He÷ soruøma, Qarüa bacû, baøûmû qaøûmaüa macal tap mû ram.— Niyÿ ki? — Qarüa tÿÿccöblÿndi. — Ba øûnû qatan nÿdir? De, bÿlkÿ, kþmÿyim dÿydi! De!— Balalarûm. Elÿ dÿ ÷ox yeyirlÿr ki, yuvaya yemÿk gÿ tir mÿkdÿn yo -

rul mu øam. Gedirÿm yenÿ dÿ yem axtarmaüa. Nÿ edim? Kþrpÿlÿri ac qo -ya bilmÿrÿm ki?!

— Hÿ, belÿ de, örÿyini qûsma, elÿ mÿn þzöm dÿ sÿnin gönön dÿ yÿm.— Yÿni sÿnin dÿ balalarûn belÿ ÷ox yeyir? He÷ inana bil mÿrÿm.— Maøallah de, kþrpÿlÿri gþzÿ gÿtirÿrsÿn, — Qarüa yem daøû maq dan

yorulmuø ana Kirpiyÿ acûqlandû. — Elÿ bilirsÿn, tÿkcÿ sÿn yem daøûyûrsan? Mÿn burdaca oturub baxû-

r am. Hamû daøûyûr. Hÿ lÿ qaranquølardan xÿbÿrin yoxdur. Kþrpÿcÿ qaran -quølar elÿ ac gþz dörlÿr ki! Yazûq analarû bötön gönö rahatlûq bilmirlÿr.

— Hÿ, hÿ, döz deyirsÿn! Mÿn dÿ gþr möøÿm, sarû dimdikli aüûz larûnûdud keø kimi a÷ûb dururlar. Hþvsÿlÿlÿri ÷atmûr, tit rÿ yÿ-tit rÿ yÿ yem gþz -lÿyirlÿr.

— Gþrÿn, bu qÿdÿr yemi necÿ yeyirlÿr, onlara aüûrlûq elÿmir?!— Aüûrlûq elÿsÿ, yemÿzlÿr ki...

92 Əzizə Əhmədova. “Ana laylası”

* * *

Gönlÿr þtöb ke÷irdi. Artûq balalar bir qÿdÿr bþyömöødölÿr. Da haþzlÿrinÿ yem axtarûb tapa bilirdilÿr. Bötön gönö ÷ûüûrûøûr, oynaøûrdûlar.Axøam olcaq yuvalarûna ÷ÿkilirdilÿr, analarûna sû üû nûb yatûøûrdûlar. Analarda balalarûna layla deyirdi.

Bir gön meøÿdÿ möbahisÿ döødö. Ha -mû þz laylasûnû tÿriflÿyir, onu dönya nûnÿn gþzÿl laylasû sayûrdû.

Kirpi dedi:— Yer özöndÿ ÿn gþzÿl layla biz kir -

pilÿrin laylasûdûr. Bÿli, bÿli! Bizim lay -lamûzû eøidÿndÿ heyvanlarûn qÿzÿ bi so -yu yur, onlar bÿd ÿmÿllÿrindÿn ÿl ÷ÿ kir -lÿr; elÿ mölayim, elÿ yumøaq olurlar ki!


Heyvanlar dedilÿr:— Bir oxu gþrÿk!Kirpi oxudu:

Daraüû neylÿr balam,Tikanlarû daraqdûr.Balam hÿlÿ yatmayûb, Balam hÿlÿ oyaqdûr.

Dovøanlar qÿti etiraz edib bir sÿslÿ sþy lÿdilÿr:— Yox, Kirpi bacû, elÿ øey yoxdur, bizim lay -

lamûz sizinkindÿn yax øûdûr. ßn gþzÿl lay lanû anadovøanlar deyir. Bir qulaq as:

Mÿnim atûlûb-döøÿn,Oynaüan dovøan balam,Meh vurur, ÿtir sa÷ûrYuxuna yovøan, balam!

Bu laylanû eøidÿn Qarüa göldö:— Eh, gþr nÿyi tÿ rif lÿyirlÿr. Yÿqin, biz qar üa la rûn laylasûnû eøi t sÿniz,

þm rönöz boyu an caq onu oxuyarsûnûz:

Qar-qar edÿr qarüalar,Budaqlarû yûrüalar.Tez yatar, tez oyanar, Tÿnbÿl olmaz qarüalar.

Qarüanûn laylasûnû eøidÿn Bölbölcÿh-cÿh vurdu:

Cÿh-cÿh vurub qa÷aram,Baüda qanad a÷aram.Qûzûlgöllÿr a÷anda,Nÿümÿ deyib u÷aram.

Bölbölön mÿlahÿtli sÿsini eøi dÿn ki mi heyvanlar vÿ quølar sus du lar. Ha -mûsû ÿn gþzÿl lay lanûn Böl böl lay la sû olduüunu sþy lÿmÿk istÿyir di ki, kÿnd -dÿn gÿ lÿn hÿzin bir sÿs ÿtrafa ya yûldû:


Laylay dedim, yatasan, Qûzûlgölÿ batasan.Qûzûlgölön i÷indÿØirin yuxu tapasan.

— Ah, nÿ gþzÿl layladûr! — Kirpi þzö -nö saxlaya bilmÿdi.

Hamû kÿndÿ sarû boylandû. Onlarbilmÿk istÿyirdi ki, oxuyan kimdir.

Qarüa dedi:— Bax bu layla, doürudan da, gþzÿl dir! Gþrÿn, kimdir onu oxuyan?Bölböl qÿhÿrlÿndi, dedi:— Mÿn bilirÿm, laylanû oxuyan Ana dûr, insanlarûn Anasû!— Nÿdÿn bildin?— Bir vaxtlar insanlarûn evindÿ qÿ fÿs dÿ yaøayanda bu mah nû nû eøit mi -

øÿm. Ana oxuyar, mÿn dinlÿmÿkdÿn doymaz dûm. Mÿnÿ belÿ gÿlir ki,dön yanûn ÿn gþzÿl laylasû Ana layla sû dûr. Gÿlin biz dÿ bu laylanû þyrÿnibba la là rûmûza oxuyaq.

Bölbölön tÿklifi hamûnûn xoøuna gÿldi.Dovøan dedi:— Mÿn bundan belÿ balalarûma bu laylanû oxuyacaüam.Qarüa dedi:— Mÿn dÿ!Kirpi dedi:— Mÿn dÿ!O vaxtdan cavan meøÿdÿ yaøayan heyvanlar toran qovuøanda kÿnd -

dÿn yayûlan Ana laylasûnû dinlÿyir, sonra o laylanû þz lay la la rûna qatûbbalalarûna oxuyurlar:

Áàëàì, ëàéëà, à ëàéëà!Ýöëöì, ëàéëà, à ëàéëà!Ëàéëà äåäèì àäûíà,Ùàãã éåòèøñèí äàäûíà.Ùÿð ëàéëà åøèäÿíäÿÁàëàì äöøÿð éàäûìà.Áàëàì, ëàéëà, à ëàéëà,Ýöëöì, ëàéëà, à ëàéëà!

ßçèçÿ ßùìÿäîâà


Tapøûrûq 2.

1. Òÿìñèë, ùåêàéÿ âÿ ëàéëà æàíðëàðûíû ñÿúèééÿâè úÿùÿòëÿðèíÿ ýþ ðÿ ìö -ãàéèñÿ åäèí.

2. ßñÿðëÿð öçÿðèíäÿ äöøöíöí. Áó ÿñÿðëÿðäÿí ùàíñû íÿòèúÿíè ÷û õàð - ìàã îëàð?

Tapøûrûq 3. Àøàüûäà ìöõòÿëèô ôîíëàðäà âåðèëìèø ëàéëàëàðû ìöãàéèñÿ åäèí.


Ëàéëà Àçÿðáàéúàí øèôàùè õàëã ÿäÿáèééàòûíûí æàíðëàðûíäàí áè -ðèäèð. Àíàëàð, íÿíÿëÿð êþðïÿ óøàãëàðû éàòûðàðêÿí îíëàðà ëàé ëà îõó -éóðëàð. Ëàéëàëàðäà êþðïÿëÿð èëÿ áàüëû àð çó âÿ èñòÿêëÿð èôàäÿ åäèëèð.

Ëàéëàé äåäèì éàòàñàí,Ãûçûëýöëÿ áàòàñàí,Ãûçûëýöëöí è÷èíäÿØèðèí éóõó òàïàñàí,Áàëàì ëàéëàé, à ëàéëàé,Êþðïÿì ëàéëàé, à ëàéëàé.

Daraüû neylÿr balam,Tikanlarû daraqdûr.Balam hÿlÿ yatmayûb, Balam hÿlÿ oyaqdûr.

Mÿnim atûlûb-döøÿn,Oynaüan dovøan balam,Meh vurur, ÿtir sa÷ûrYuxuna yovøan, balam!

Qar-qar edÿr qarüalar,Budaqlarû yûrüalar.Tez yatar, tez oyanar, Tÿnbÿl olmaz qarüalar.


1. Ananûçdan, yaxud nÿnÿnèçdÿn uøaqlûqda ñèçÿ oxuduüu lay lanû oxu -mà ñû íû xahiø eäèí. Onlardan bir ne÷ÿ nömunÿ ÿdÿbiyyat dÿf òÿ rinèçÿyazûí.

2. Ènternet sÿhifÿlÿrindÿn, yaxud kitabxanadan layla nömu nÿ lÿri ta -pûí. Bu nömunÿlÿr arasûnda äÿôòÿð÷ÿíèçÿ éàçäûüûíûç laylalarûn olub-ol ma dû üûnû möÿyyÿn eäèí. Xoøunóça gÿlÿn bir ne÷ÿ layla nömu nÿ siÿz bÿrëÿéèí.


Òÿìñèë, ÿñëèíäÿ, êè÷èê ùåêàéÿäèð. Òÿìñèë ùÿì íÿçìëÿ,ùÿì äÿ íÿñð ëÿ éà çûëà áèëÿð. Áóðàäà èíñàíëàðà õàñ ñèôÿòëÿð, õö -ñóñèééÿòëÿð ùåéâàí, áèòêè âÿ ÿø éàëàð âàñèòÿñèëÿ òÿãäèì îëóíóð.Òÿìñèë, ÿñàñÿí, òÿíãè äè ýöëöøëÿ ñàòèðèê ôîðìàäà éàçûëûð âÿ êè -

÷èê ÿõ ëàãè, íÿñèùÿòàìèç íÿòèúÿ èëÿ áè òèð. Ìöÿë ëèôèí ÿñÿð äÿ âåðìÿê èñòÿ-äèéè ÿñàñ ôèêèð áó íÿòèúÿäÿ èôàäÿ îëóíóð. Òÿìñèëèí ñöæåòè (ÿùâàëàò) ÷îõñà äÿ, áÿñèò, êîíêðåò âÿ àéäûí, äèëè èñÿ äàíûøûã äèëèíÿ éàõûí îëóð. Àçÿð -áàé úàí éàçû÷ûëàðûíäàí Ã.Çàêèð, Ñ.ß.Øèðâàíè, À.Ñÿùùÿò, Ì.ß.Ñà áèð,À.Øàèã âÿ áàøãàëàðû áèð ñûðà ýþçÿë òÿìñèëëÿð éàðàòìûøëàð.

Layla dedim, yat, bala,Yuxuna øÿkÿr qat, bala,Ömidim bircÿ sÿnsÿn,Boya-baøa ÷at, bala.

Evindÿ, eøiyindÿ,Yat, quzum, beøiyindÿ,Dan ulduzu, bir dÿ mÿn, Durmuøuq keøiyindÿ.

Layla ÷aldûm hÿmiøÿ,Karvan enÿr eniøÿ,Yastûüûnda göl bitsin,Dþøÿyindÿ bÿnþvøÿ.

Tapøûrûq 1.

1. Hÿyatûnûçda baø vermiø âÿ ñèçdÿn cÿsarÿtlè olmaüû tÿlÿb edÿnbir ÿh valatû yadûnûça salûí. Ona baølûq verèí. Hÿmin ha di sÿdÿ iø ti raketmiø insan la rûn obrazlarûnû aøàüûda verilÿn sxe mÿ ÿsasÿn tÿsvireäèí:

1. Obrazlarû adlandûrûí.2. Tÿsvir õàíàsûnda obrazlarûn xarici gþrkÿmlÿrini tÿsvir eäèí.3. Obrazlarûn mÿqsÿdlÿrini möÿyyÿn eäèí.4. Obrazlarûn döøöncÿlÿri haqqûnda qeydlÿr aparûí.5. Obrazlarûn dilindÿn sþylÿnÿn, onlarûn döøöncÿlÿrini ÿks et di rÿn

cömlÿlÿri qeyd eäèí.6. Obrazlar hansû hÿrÿkÿtlÿri ilÿ hiss vÿ döøöncÿlÿrini nö ma yiø et di -

rirlÿr? Bu bàrÿdÿ dÿ qeydlÿr aparûí. 7. Obrazlar haqqûnda baøqalarû nÿ danûøûð? Buíëàðû mö va fiq õà íàya

yazûí. 8. Digÿr mÿsÿlÿlÿrlÿ baülû istÿdiyinèç qeydlÿri aparûí.

* Íöìóíÿíè áàøãà ôîðìàäà ÿëàâÿëÿð åòìÿêëÿ äÿ òÿðòèá åäÿ áè ëÿðñèíèç (ñÿù. 84).

98 Nəqletmə xarakterli essedə obrazın yaradılması

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåäÿ

îáðàçëàðûí íÿ êèìèðîëó âàð?

Nÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ möÿllifþz oxu cu sunu xÿ ya lûnda canlandûrdûüû za man vÿmÿ ka na aparûr. Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññå éàçàðêÿíùÿ ya tû nûçda baø vermiø ha di sÿni ya dû nûça sa lûb qÿ -lÿ mÿ alûr sû íûç. Yaxud baø qa larûnûn qar øû laø dûüû ha -di sÿ lÿr ÿsa sûn da yeni bir ìÿòí yara dû rñûíûç. Bu nunlaäà ñèçèí þçöíöçöí, éàõóä äà áàøãà îá ðàç ëàðûí äèëèí-äÿí ñþéëÿíÿí íÿãë åòìÿ õàðàêòåðëè ìÿòí meydana÷ûxûr.

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåäÿîáðàçûí éàðàäûëìàñû

Nəqletmə xarakterli əsərlərin quruluşu

Áÿäèè ÿñÿðëÿðäÿãóðóëóøóí íÿ êèìè

ðîëó âàð?

Nÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿð gi -riø, ÿsas hissÿ vÿ nÿticÿ ÷ÿr ÷i vÿ sindÿ bir ne÷ÿhadi sÿ nin ardûcûl dözölmÿsi ilÿ ya ra nûr. Îxu -du üunóç bÿ dii nö mu nÿdÿ hadisÿ lÿ rin ar dû -cûllûüûnû möÿy yÿn lÿø dir mÿk ÷ox ÿhÿ miy yÿt libaca rûq dûr. Áó, ìÿòíèí dÿrk îëóíìàñû vÿ nÿqledil mÿsi iøini õåéëè asan laø dûrûr.

Hadi sÿ lÿrèí sûra sûnû möÿy yÿn et mÿk dÿa÷ar sþzlÿr yar dûm ÷ûnûz ola bi lÿr: bir dÿfÿ, birmöd dÿt sonra, sonra, axûr da, n ÿ ha yÿt vÿ s. Busþz lÿr mÿt nin his sÿlÿrini bir-biriídÿn ayûr ma -üa êþ ìÿê edir.

ßÇÈÇß ÚßÔßÐÇÀÄß. “ÈÊÈ ÀÍÀ”(Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ ùàäèñÿëÿð

âÿ îíëàðûí àðäûúûëëûüû)

Tapøûrûq 1. ßçèçÿ Úÿôÿðçàäÿíèí “Èêè àíà” ùåêàéÿñèíè oxu maz dan ÿv -vÿl oxuya ha zûrlûq iøi aparûí. Mÿtni oxuéóí. Aøaüûda ve ri lÿn cÿd vÿ liíñóðÿ òèíè ÷ûõàðäûí, ya xud dÿftÿr vÿrÿqinÿ ÷ÿkèí. Ùàããûíäà äàíûøûëàí ìÿñÿ-ëÿíè möÿy yÿn edib cÿdvÿldÿ ardû cûl lûq la qeyd lÿr aparûí.

Éàðàíìûø ïðîáëåì

Ùàäèñÿ 1

Ùàäèñÿ 2

Ùàäèñÿ 3

Ùàäèñÿ 4

99NƏQLETMƏ XARAKTERLİ ƏSƏRLƏRİN QURULUŞU

ÈKÈ ANA

Gölyaz Ködrönön gþy dözöndÿn gþy yûüûrdû. Azacûq aralû bu ludunyaøûllûqlara saldûüû kþlgÿ altûnda qoyduüu södÿmÿr kþrpÿsi yatûrdû.

Birdÿn azacûq aralûdan qopan gurultu Gölyazûn nÿzÿrini cÿlb etdi. Odþndö... Bir sörö ceyran gurultuyla dÿrÿdÿn ÷ûxûb dö zÿn lik boyu Göl -yaza tÿrÿf qa÷ûrdû. Lakin sörö baø÷ûsû Gölyazû gþ rÿn dÿ bir anlûüa da -yandû vÿ istiqamÿti dÿyiødi. Gölyazûn hÿs sas qÿlbindÿn ana fÿüanû qop -du. Ceyranlar onun södÿmÿr ba la sûnû tapdalayacaq... kþrpÿ dûrnaq laraltûnda didilÿcÿkdi. O qa÷ ma üa baøladû. Lakin dÿstÿ qundaüa ÷atûncanÿ dÿnsÿ birdÿn-birÿ durdu. Gölyaz bir bala ceyranûn bödrÿyib özö -qoylu yûxûl dû üûnû gþrdö:

— Ah... deyÿ fÿryad etdi. Ceyranlar yûxûlan balanû vÿ yatan qun daüûdþvrÿyÿ alûb durdular. Lakin Gölyazûn yaxûnlaødûüûnû gþ röncÿ örköb qa÷ -maüa baøladûlar. Bala ceyran isÿ qalxa bil mÿ di. Baøûnû sörönön get di yitÿrÿfÿ ÷evirdi. Zÿrif boynunu uza dûb mÿ lÿdi.

Sörödÿn bir ceyran geri qaldû. O da ana idi. O da balasûna sÿs verdi.Gölyaz bunu gþröncÿ durdu. Èídi hÿr iki kþrpÿ ceyranla Göl ya zûn

arasûnda qalmûødû. Qadûn ceyrana acûdûüûndan bir ad dûm da at mûräû. Balaúåéran mÿlÿyib ÷aüûrûr, ana ceyran isÿ in sa nû gþ röb ya xûn laø maüa qorxur,lakin gedÿ — ayrûla da bil mir di. Ya zûq-yazûq mÿ lÿyirdi.

100 Əzizə Cəfərzadə. “İki ana”


Bu aralûq bala ceyran daøa dÿyib sûyrûlan qû÷ûnû göclÿ söröyÿ-sörö yÿanasûna doüru getdi. Ana ceyran örÿklÿnib yanaødû vÿ ör kÿk baxûø larlaÿtrafûnû, Gölyazû nÿzÿrdÿn ke÷irÿrÿk ÿziz balasûnû ÿmizdirmÿyÿ baøladû.

Gölyaz da kþrpÿsinÿ yanaødû. Gþzlÿriíè ceyranlardaí ÷ÿêìÿäÿí bala -sû nû qal dûr dû vÿ oyanan kþrpÿsinÿ söd vermÿk ö÷ön yaxasûnû a÷dû.

Onlar hÿr ikisi ana idi...ßzizÿ Cÿfÿrzadÿ

Tapøûrûq 2. “Èki ana” ÿsÿri ilÿ yazû÷û þz oxu cu suna nÿ demÿk istÿyib?ßñÿðèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åäèí.

Tapøûrûq 1. “Îõóäàí ÿââÿë” òÿëèìàòûíû éåðèíÿ éåòèðèí (ñÿù. 16).

Sèç artûq bilirsèíèç ki, ñöæåòëè áÿäèè íöìóíÿëÿð möxtÿlif hadisÿlÿrdÿn iba -rÿt olur. ßvvÿlki dÿrsdÿ ñèç nÿqli mÿtndÿ hadisÿlÿrin ardû cûl lû üûnû möÿy yÿnet mÿyi þyrÿídinèç. Áèëäèíèç êè, íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ ìöÿë -ëèô ùàäèñÿëÿðè àðäûúûëëûãëà äöçöð âÿ áó éîëëà ÿñàñ ôèêðè îõóúóñóíà ÷àòäûðûð.ßv vÿl ki dÿrsdÿ oxu duüunóç “Àíà ëàéëàñû”” mÿt nindÿ hadi sÿ lÿrin sa dÿ ar dû -cûl lûq la dözöl dö yönö möÿy yÿn et dinèç. Lakin elÿ döøönmÿéèí ki, bötön ñö -æåòëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ ha di sÿlÿr ey ni ardûcûllûqla dözölör. Aøaüûdakûsxem lÿr ha di sÿ lÿrin dözöl mÿ ar dûcûllûüûnûn digÿr nömónÿlÿrini ÿks etdirir:

ÇÀÙÈÄ ÕßËÈË. “ÀÊÂÀÐÈÓÌ ÁÀËÛÜÛ”(Ясяр цзяриндя иш)

Ùàäèñÿ 1 Ùàäèñÿ 2



Tapøûrûq 2. “Àêâàðèóì áàëûüû” ùåêàéÿñèíè îõóéóá ùàäèñÿëÿðèí àðäûúûë-ëûüûíû ìöÿééÿí åäèí.

102 Zahid Xəlil. “Akvarium balığı”

AKVARÈUM BALIÜI(Håêàéÿ)

Áàëàúà ãûðìûçû áàëûã àêâàðèóìäà öçöá ôèêèðëÿøèð-äè. “Áèð àç áþéöéÿí êè ìè äÿíèçÿ, îðàäàí èñÿ îêåàíàêå ÷ÿúÿéÿì. ßñëèíäÿ, áóðàäà ÷ÿòèí áèð øåé éîõäó.Îêå àí äà öçìÿê áó áàëàúà øöøÿ àêâàðèóìäà öçìÿêäÿí ìèí äÿôÿ àñàí äû.Äàëüàëàð ñÿíè öðÿéèí èñ òÿ äèéèí ñÿìòÿ àòûð. Íÿ ãÿäÿð èñòÿéèðñÿí öç”. ßë áÿò òÿ,áó ôèêèðëÿðèíè ùàìûäàí ýèçëÿäèðäè. Ôèêèðëÿøèðäè êè, áèðäÿí àòà-àíàñû ðàçûëûã âåð-ìÿç, îíäàí ñîíðà áó øöøÿäÿí ÷ûõ ýþðöì, íå úÿ ÷ûõûðñàí. Áàëàúà ãûðìûçû áàëûã

î ýöíö ñÿáèðñèçëèêëÿ ýþçëÿéèðäè. “Áèð úÿ áó öçýÿúëÿðèìáþéöñÿéäè, äà ùà äÿðäèì îëìàçäû, — äåéÿ ôèêèðëÿøäè. —ßëáÿòòÿ, ãóé ðóüóìóí áþéöìÿñè äÿ îëäóãúà âàúèáäè”.

Áèð äÿôÿ àêâàðèóìà áèð áàëûã ñàëäûëàð. Î, àêâàðèóì áàëûãëàðûíà ãÿòèééÿí îõøà-ìûðäû. Áóðíó ñèâðè, äþøöíöí àëòû àü èäè. Öçýÿúëÿðè âÿ ãóéðóüó äà øöøÿ åâäÿ éàøà-éàíëàðûíêûíà áÿíçÿìèðäè. Òÿçÿ áàëûüûí áåëèíäÿêè ïóëúóãëàð õàëà îõøàäûüûíà ýþðÿîíó Õàëëû ÷àüûðäûëàð. Àììà Õàëëû ùå÷ êÿñëÿ äîñòëóã åòìÿê ôèêðèíäÿ äåéèëäè.Ùÿìèøÿ òÿê äîëàíûðäû âÿ íÿéèíñÿ äÿðäèíè ÷ÿêäèéè ö÷öí äàèì ôèêèðëè îëóðäó.

Áèð äÿôÿ áàëàúà ãûðìûçû áàëûã îíà éàõûíëàøûá äåäè:— Áó ãÿäÿð ôèêèð ÷ÿêìÿêäÿí éîðóëìàäûí? Áèçèì áó øöøÿ åâèìèçèí íÿ -

éè ïèñäèð, ùÿ?Õàëëû îíà ÷ÿï-÷ÿï áàõäû. Ùèññ îëóíóðäó êè, Áàëàúàíûí ñþçëÿðè ùå÷ äÿ

õîøóíà ýÿëìèð.Áàëàúà äà îíóí êèìè áàøûíû àøàüû ñàëûá àêâàðèóìóí ëàï äèáè èëÿ öçìÿ-

éÿ áàøëàäû. Õàëëû ùèññ åäèðäè êè, àêâàðèóìóí è÷èíäÿêè áàëûãëàðûí, äåéÿñÿí,ÿí ñÿìèìèñè åëÿ áó Áàëàúàäûð. Îíà ýþðÿ äÿ áèð äÿôÿ äåäè:

— Áóðà áàõ, Áàëàúà, ñÿí ùå÷ áèëèðñÿí êè, ìÿí ùàðàäàí ýÿëìèøÿì?Áàëàúà òÿÿúúöáëÿ îíóí öçöíÿ áàõäû.— Ìÿí äÿíèç áàëûüûéàì, áàøà äöøäöí? Äÿíèç áàëûüûíûí àêâàðèóìäà

éàøàìàñû ìöìêöí äåéèë. Àììà óøàãëàðû íåúÿ áàøà ñàëàñàí? Îíëàð áèë-ìèðëÿð êè, ìÿí úÿìè áèð íå÷ÿ àéäàí ñîíðà î ãÿäÿð áþéöéÿ áèëÿðÿì êè, ùÿò -òà îíëàðûí áó øöøÿ åâúèéèíÿ ñûüûøìàðàì. Ñîíðà ýþðöì íåéëÿéÿúÿêëÿð.

Ãûðìûçû áàëûã äåäè:— Àù, íÿ ýþçÿë îëàðäû êè, òåç áþéöéÿéäèì. Þì -

ðöìäÿ áþéöê áàëûã ýþðìÿìèøÿì.— Àé àõìàã! — äåéÿ Õàëëû ùèðñëÿíäè. — Áþéöìÿê

ùå÷ äÿ ùÿìèøÿ àäàìà õîøáÿõòëèê ýÿòèðìèð. Ñÿíèíõîø áÿõòëèéèí åëÿ áàëàúà ãàëìàüûíäàäûð.

— Éîõ! — äåéÿ Áàëàúà ãûøãûðäû. — Áþéöìÿê âÿ îêåàíëàðû ñÿéàùÿòÿ ÷ûõ-ìàã ìÿíèì ÿí áþéöê àðçóìäóð. Áàëàúà ãàëìàüí íÿéè éàõøûäûð êè?!

Íÿ ö÷öí áàëûüûíãóéðóüóíóí áþéö-

ìÿñè âàúèáäèð?

Ñèçúÿ, Õàëëûäîüðó äåéèð?

Áèð àç áþéöéÿíêè ìè ñèç íÿ åòìÿéè

äöøöíöðñöíöç?


— Áàëàúà ãàëìàã îíà ýþðÿ éàõøûäûð êè, ñÿíè áàëûã÷û ãàðìàãëàðû, úöðáÿúöðòîðëàð ýþçëÿìèð. Àììà ìÿíè áèð àç áþéöéÿí êèìè éàüäà ãûçàðäàúàãëàð. Îí -äàí ñîíðà ñÿñèì ùå÷ éàíà ÷àòìàéàúàã.

Áàëàúàíûí áàøû ôûðëàíäû. Îíóí ãÿòèééÿí àüëûíà ýÿëìèðäè êè, èíñàíëàð áà -ëûã ÿòè éåéÿ áèëÿð.

ßëáÿòäÿ, Õàëëûíûí äåäèêëÿðè íÿ ãÿäÿð ãîðõóëó îëñà äà, Áàëàúà äÿíèçÿ÷ûõìàã àðçóñóíó áèð àí äà éàääàí ÷ûõàðòìûðäû. Áèð äÿôÿ ùàíñû õåéèðõàùóøàãñà àêâàðèóìó àïàðûá ÷àéà áîøàëòäû. Áàëûãëàð áó -íó ýþçëÿìÿäèêëÿðèíÿ ýþðÿ ãîðõóéà äöøäöëÿð. Þçëÿ -ðèíÿ ýÿëÿíäÿ ýþðäöëÿð êè, ÷àé îíëàðû àõûäûð. Õàëëû ñè -íÿñè èëÿ Áàëàúàíû áèðòÿùÿð ñóéóí áóðóëàí éåðèíÿ ýÿòèðäè. Áàøãà áàëûãëàðû ñóàïàðìûøäû.

Õàëëû äåäè:— Ìÿíäÿí áèð àääûì äà óçàãëàøìà. Áóðà àêâàðèóì äåéèë. Ãàðìàüà

èëèø äèí, áàòäûí.— Áóðà áàõ, — äåéÿ Áàëàúà ñîðóøäó. — Àõû ùå÷ äàíûøìàäûí, íåúÿ îëäó

êè, ýÿëèá àêâàðèóìà äöøäöí? Íèéÿ äÿíèçäÿ éàøàìàäûí?Õàëëû ãàøãàáàüûíû òþêäö.— Áóðà íàüûë äàíûøìàã éåðè äåéèë. Ñàäÿúÿ îëàðàã òîðà äöøäöì. Àììà

áàëàúà îëäóüóìà ýþðÿ áèð ãûðàüà àòäûëàð. Áàëàúà áèð óøàã ìÿíè ýÿòèðèáñèçèí éàíûíûçà àòäû, âÿññàëàì... Èíäè áàøûíû àøàüû ñàëûá þçöíÿ éåìÿê àõòàð.Àúûíäàí þëÿðñÿí.

— Áåëÿ ÷ûõûð êè, àêâàðèóì ÷àéäàí éàõøû èìèø. Îðàäà éåäèçäèðèð, ñóéó-ìóçó òåç-òåç äÿéèøäèðèðëÿð. Íàçûìûçëà îéíàéûðäûëàð. Àììà áóðàäà ùÿðøåéè ýÿðÿê þçöí àõòàðàñàí. Áåëÿäèðñÿ, àêâàðèóìó íèéÿ áÿéÿíìèðäèí?

— Áèëèðñÿí, — äåéÿ Õàëëû îíóí ñóàëëàðûíà ñÿáèðëÿ úàâàá âåðìÿéÿ áàøëà-äû. — Áóðàäà ùÿð äÿãèãÿ áèçè òÿùëöêÿ ýþçëÿéèð. Àììà ùàðà èñòÿñÿê, öçöáýåäÿ áèëÿðèê. Éÿãèí êè, áó ÷àé ùàíñû áèð äÿíèçÿñÿ òþêöëöð. Ýöíëÿðèí áèðèí-äÿ áèð äÿ ýþçöìöçö à÷ûá ýþðÿúÿéèê êè, äÿíèçäÿéèê. Þçöíö áöòöí éåêÿáàëûãëàðäàí ãîðó. Áþéöêëÿð áàëàúàëàðû éåéèð. Áó, äÿíèç ãàíóíóäóð.

Õàëëû ñþçöíö éàðûì÷ûã êÿñèá äàéàíäû. Áàëàúà þçöíö ñàõëàéà áèëìÿéèáõåéëè èðÿëè öçñÿ äÿ, àõûð êè, äàéàíà áèëäè. Î, äåéÿñÿí, ÷ÿòèíëèê ÷ÿêèðäè.

— Íèéÿ äàéàíäûí? — äåéÿ Õàëëûäàí ñîðóøäó. Õàëëû ýþçö èëÿ ãàáàüûýþñòÿðèá äåäè:

— Ãàáàãäà òÿùëöêÿ âàð. Áèç îíóí éàíûíäàí åùòèéàòëà êå÷ìÿëèéèê. Áàëàúà ãàáàüà áàõûðäû. Éîüóí áèð áàëûã ÷àéûí ëàï ñàùèëèíäÿ äàéàíûá òåç-

òåç áàøûíû ñóäàí ÷ûõàðûá éåíÿ äÿ ñóéà ýèðèðäè. Ñîíðà éåíÿ äÿ îðäóíó ñó èëÿäîëäóðóá ÷àéûí öçöíÿ ÷ûõäû.

Ñèçúÿ, áóíäàíñîíðà íÿ áàø

âåðÿúÿê?

Õàëëû èëÿ Áàëàúà éàâàø-éàâàø éîüóí áàëûüûí îâ éåðèíÿ éàõûíëàøäûëàð,ýþçëÿäèëÿð êè, áàëûã áèð äÿ ñóéóí öçöíÿ ÷ûõñûí. Åëÿ ñóéóí öçöíÿ ÷ûõàíêèìè ñöðöøöá êå÷ìÿéÿ áàøëàäûëàð. Ñÿí äåìÿ éîüóí áàëûã þçöíö ãÿñäÿíýþðìÿìÿçëèéÿ âóðóðìóø. Õàëëû èëÿ Áàëàúà îíóí òóøóíà ÷àòàíäà ãÿôèëäÿíöñòÿí àøàüû úóìäó. Îíëàð ÿââÿë þçëÿðèíè èòèðäèëÿð. Àç ãàëäûëàð êè, äöç éî -üóí áàëûüûí öñòöíÿ öçñöíëÿð. Àììà áó, áèð àíëûã îëäó. Éîüóí áàëûüûí îí -ëàðà ÷àòìàñûíà ùÿëÿ èêè ìåòð ãàëìûø Õàëëû ãûøãûðäû:

— Áàëàúà, ãà÷!Îíëàð ñöðÿòëÿ ÷àéàøàüû öçìÿéÿ áàøëàäûëàð. Áó ùàäèñÿäÿí ñîíðà ö÷ ýöí

îíëàð ùå÷ áèð äöøìÿíÿ ðàñò ýÿëìÿäèëÿð. Áó ö÷ ýöí ÿðçèíäÿ Õàëëû õåéëè éåêÿ-ëÿøìèøäè. Áóðíó âÿ öçýÿúëÿðè áèð àç äà óçàíìûøäû. Áàëàúà þç öçýÿúëÿðèíÿ áà -õûá ìÿÿòòÿë ãàëäû. Äåéÿñÿí, àõû îíóí äà öçýÿúëÿðè áþéöìÿéÿ áàøëàéûðäû.

— Õàëëû, áèð áàõ, äåéÿñÿí, àõû ìÿí äÿ éàâàø-éàâàø áþéöéöðÿì.— Áîø-áîø äàíûøìà. Àêâàðèóì áàëûãëàðû ùå÷ çàìàí áþéöìöð.Áàëàúà ùÿì äÿ ôèêèðëÿøèðäè êè, àõû íèéÿ áåëÿ îëñóí. ×àé éàøàìàã ö÷öí

éàõøûäû, àììà ùÿð äÿãèãÿ òÿùëöêÿñè âàð. Àêâàðèóìäà òÿùëöêÿ äåéèëÿí øåééîõäóð, àììà îðàäà éàøàìàüà äÿéìÿç. Åéíè øåéÿ ýöíäÿ íÿ ãÿäÿð áàõ-ìàã îëàð?

Áåëÿúÿ ôèêèðëÿøèðäè âÿ áèðäÿí ýþçëÿðè þç öçýÿúèíÿ ñàòàøäû. Äåéÿñÿí,öçýÿúëÿðè ÿìÿëëè-áàøëû áþéöìöøäö.

Õàëëûíûí äà ýþçö áèðäÿí Áàëàúàéà ñàòàøäû âÿ ùåéðÿòëÿ ãûøãûðäû:— Áàëàúà, ñÿí ÿìÿëëè-áàøëû áþéöìöñÿí! Áèð

áàõ, öçýÿúëÿðèí äÿ, ëàï åëÿ ãóéðóüóí äà õåéëè áþ -éö éöá.

Áàëàúà ñåâèíäèéèíäÿí áèð íå÷ÿ äÿôÿ î òÿðÿô-áóòÿðÿôÿ öçäö. Õàëëû äåäè:

— Èíäè ìÿí áàøà äöøöðÿì êè, ÷àéäà âÿ äÿíèçëÿð-äÿ éàøàéàí áàëûãëàð íèéÿ ñöðÿòëÿ áþéöéöð. Îíëàðûáåëÿ áþéöäÿí ùÿð àääûìáàøû ðàñò ýÿëäèêëÿðè òÿùëöêÿ-äèð. Áþéöéöðñÿí êè, äöøìÿíèíÿ ãàëèá ýÿëÿ áèëÿñÿí.

Áàëàúàíûí ãóëàüûíà óüóëòóéà îõøàéàí áèð ñÿñ ýÿëäè. Åëÿ áèë íÿùÿíý áèðáàëèíà íÿðÿ ÷ÿêèðäè. Õàëëû ãûøãûðäû:

— ×àòìûøûã. ×àé áóðàäà äÿíèçÿ òþêöëöð. Ëÿïÿëÿðèí óüóëòóñóíó åøèäèðñÿíìè?— ßëáÿòòÿ, åøèäèðÿì! — äåéÿ Áàëàúà äà åéíè ñåâèíúëÿ ãûøãûðäû. Àììà

ëÿïÿëÿðèí óüóëòóñóíäàí ãîðõäóüóíó äåìÿäè.Äÿíèç îíëàðû åëÿ áèë êè, ñîðóá ãîéíóíà àëäû âÿ Áàëàúà áèð äÿ ýþçöíö à÷ûá

ýþðäö êè, Õàëëû éîõäóð. Äàëüàëàð îíëàðûí ùÿðÿñèíè áèð òÿðÿôÿ àòìûøäû. Éàçûã

104 Zahid Xəlil. “Akvarium balığı”

Íåúÿ îëäó êè, àêâà-ðèóì áàëûüû áþéöìÿ-

éÿ áàøëàäû?

Ñèç áó ôèêèðëÿðàçûñûíûçìû?

Áàëàúà áèëìÿäè êè, íåéëÿñèí. ßñëèíäÿ, äÿíèçäÿ öçìÿê îëäóãúà ÷ÿòèíìèø.Ñÿí áó òÿðÿôÿ öçìÿê èñòÿéèðñÿí, äàëüàëàð ñÿíè áàøãà ñÿìòÿ òóëëàéûð. Áèðñþçëÿ, öçýÿúëÿð ñþçöíÿ ÷ÿòèí áàõûð. Äåìÿëè, òàëåéèí îëóð äàëüàëàðûí ÿëèí-äÿ. Áàëàúà àêâàðèóìäàêû ýöíëÿðèíè õàòûðëàäû. Ýöíëÿð áèð-áèðèíÿ îõøàñà äà,àêâàðèóìäà éàøàìàã îëäóãúà àñàí èäè. Àììà äÿíèçäÿ éàøàìàã ùÿð îüó-ëóí èøè äåéèëìèø...

Áèðäÿí ãà÷àãà÷ äöøäö. Áàëàúà ýþçëÿðèíè à÷àíà êèìè èðè áèð Íàããà áàëû-üû îíó äèðè-äèðè óääó.

Áàëàúà ýþçëÿðèíè à÷àíäà áèð øåé áàøà äöøìÿäè. Ñîíðà éàâàø-éàâàøÍàããà áàëûüûíûí îíó íåúÿ óääóüóíó õàòûðëàäû. Àììà áàøà äöøÿ áèëìÿäèêè, áóðàéà — èðè âÿ éàðàøûãëû àêâàðèóìà íåúÿ äöøöá. Éÿãèí êè, Íàããàíû åëÿùÿìèí àíäàúà áàëûã÷ûëàð òóòóá âÿ êöðöñöíö ÷ûõàðìàã ö÷öí ãàðíûíû éàðûá-ëàð. Ùèññ åäèáëÿð êè, Áàëàúà ùÿëÿ þëìÿéèá. Îíó ñóéà ñàëûá äèðèëäèáëÿð. ÀõûÁàëàúà íÿ ãÿäÿð áþéöñÿ äÿ, àêâàðèóì áàëûüû îëäóüó î ñààò áèëèíèðäè. Îíóàêâàðèóìà ñàëäûëàð. Áóíóíëà äà Áàëàúàíûí éåíè ùÿéàòû áàøëàíäû. Áàëàúàáàøûíà ýÿëÿíëÿðè àêâàðèóìäàêû áàëûãëàðà äàíûøäû. Êèìñÿ äèëëÿíäè:

— Íÿ éàõøû êè áèç àêâàðèóì áàëûüû îëìóøóã.Áàëàúà êþêñöíö þòöðäö:— ßýÿð áàëàúàëàðû éåéÿí áàëûãëàð îëìàñà, äÿíèçäÿ éàøàìàã îëäóãúà

éàõøûäûð.Àêâàðèóìäàêû áàëûãëàð þç õîøáÿõòëèêëÿðèíäÿí àüûçäîëóñó äàíûøñàëàð

äà, îíëàðûí ùÿð áèðè ùå÷ îëìàñà áèðúÿ äÿôÿ äÿíèçäÿ îëìàüû àðçóëàéûðäûëàð.Àììà áó áàðÿäÿ, äèëëÿðèíÿ áèð êÿëìÿ äÿ ýÿòèðìèðäèëÿð.

Çàùèä Õÿëèë

Tapøûrûq 3. Îõóäàí ñîíðà” äöøöíöí. Éàçû÷û áó ÿñÿðäÿ îõóúóñóíà íÿäå ìÿê èñòÿìèøäèð?

Åâ òàïøûðûüû. “Àêâàðèóì áàëûüû” ùåêàéÿñèíè îõóéóí. ßñÿðÿ éåíèäÿí íÿ -çÿð ñàëûí.


1. Ìÿòíè òÿøêèë åäÿí àéðû-àéðû ùàäèñÿëÿðè ìöÿééÿí åäèí âÿ îíëàðà áàø-ëûã âåðèí.

2. Äàùà ÷îõ ÿëàãÿëè ùàäèñÿëÿðè ãðóïëàøäûðûí.3. Ñÿùèôÿ 101-äÿ âåðèëìèø ñõåìëÿðäÿí ùàíñûíà óéüóí ýÿëäèéè öçÿðèí-

äÿ äöøöíöí.4. Ñõåìè äÿôòÿðèíèçÿ ÷ÿêèí âÿ áîøëóãëàðû äîëäóðóí.

Tapøûrûq 1. Sèçdÿn cÿsarÿtli olmaüû tÿlÿb edÿn ÿhvalatla baü lû yaza ca -üû íûç nÿq li esseyÿ ÿvvÿlki dÿrsdÿ baølûq vermiøsèíèç. Åñ ñåíèí ÿñàñ îáðàç -ëà ðûíû äà ìöÿééÿí åòìèøñèíèç. Hÿmin es se dÿ ýiriødÿn sona qÿdÿr baøverÿí ha disÿlÿri möÿyyÿnlÿødirèí. On larû tÿf si latû èëÿ éàçûí, à÷àð ñþçëÿð-äÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ xronoloji ar dû cûl lûqëà äöçöí.

ßââÿëúÿ ùàäèñÿíèí ñÿáÿáèíè ýþñòÿðèí, ñîíðà îíóí íÿ òèúÿñèíè òÿãäèìåäèí. Åññåäÿ òÿñâèð îëóíàí êè ÷èê ha disÿlÿrè aøa üû daêû sa dÿ ardûcûl lûqsxemi öz rÿ dözöí.

106 Nəqletmə xarakterli essedə hadisələrin ardıcıllığı

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåäÿùàäèñÿëÿð ùàíñû àðäûúûëëûãëà

òÿðòèá åäèëèð?

Íÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿ-ëÿð giriø dÿn nÿticÿyÿ qÿdÿr möxtÿlifhadi sÿ lÿrin ardûcûl lûüûndan ibarÿt dir.

Íÿql åòìÿ õà ðàê òåðëè esse yaz maz danÿv vÿl ñèç dÿ haq qûnda danû øû ëàúàã ha di -sÿlÿr özÿrindÿ dö øön mÿliñèíèç, onlarû ar -dû cûl lûqla döz mÿ yi bacarìàëû ñûíûç.

Íÿqlåò ìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿ-ëÿðdÿ ha di sÿlÿr, ÿsa sÿn, xro no lo ji ar dû - cûllûqla dö zö lör. Yÿni birin ci dÿn sonun -cuya qÿ dÿr hadisÿlÿr hansû ardû cûl lûq dabaø veribsÿ, o ar dû cûllûqda da nÿql edilir.

Íÿql åò ìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿ-ëÿðäÿ is ti fa dÿ edilÿn di gÿr ar dû cûllûq ñÿ -áÿá-íÿòèúÿ àðäûúûëëûüûäûð. ßâ âÿë áàø âå - ðÿí ùà äè ñÿíèí ñÿáÿáè ýþñ òÿ ðèëèð, ñîíðàíÿ òèúÿ òÿã äèì åäèëèð.

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåäÿ ùàäèñÿëÿðèíàðäûúûëëûüû

Ñÿáÿá Ùàäèñÿëÿð Íÿòèúÿ


Ùàäèñÿ 1

Ùàäèñÿ 2

Ùàäèñÿ 3

Ùàäèñÿ 4

Íÿãëåòìÿ õàðàê òåð ëè ÿñÿð - ëÿð beø hissÿyÿ ay rû ëûr: ÿñÿ -ðèí áàøëàí üûúû; çèä äèééÿòèíéà ðàí ìàñû; çèðâÿ; çèä äèé éÿ -òèí à÷ûë ìàñû âÿ ÿñÿðèí ñî íó.ßsÿ ri tÿøkil edÿn ha disÿlÿrdÿ sÿbÿb-nÿ ticÿ ar dû cûllûüûilÿ áàü ëàíûð.

Dÿrs ÿrzindÿ bu mÿ sÿ lÿ -lÿrlÿ daha yaxûn dan tanûøola caq sûíûç.

ÇÈÐÂß

Çèä

äèé

éÿòè

í é

àðà

íì

àñû Ç

èääèééÿòèí à÷ûëì

àñû

ßñÿðèíáàøëàíüûúû

ßñÿðèíñîíó

“×ÈËËßËßÐ”(Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðäÿ ùàäèñÿëÿðè

ìöÿééÿí åòìÿêëÿ îíó ùèññÿëÿðÿ àéûðìà)

Bu hissÿdÿ ÿsÿrdÿ iøtirakedÿ cÿk bötön ÿsas obrazlar tÿq -dim edilir.

Onlarûn qarøûlûqlû mönasibÿtlÿri, mÿqsÿdlÿri, ÿsas xösusiy yÿt lÿ rihaq qûnda ilkin tÿsÿvvör yaradûlûr. ßsas obraz vÿ onun vÿzi fÿlÿrè ay dûn -laøûr. Hadisÿlÿrèí áèð-áèðèíÿ áàüëàíìàüà baø laìàñû èëÿ bu mÿrhÿlÿ bitir.

ßñÿðèí áàøëàíüûúû

Tapøûrûq 1. “×èëëÿëÿð”” ÿôñàíÿñèíè oxumazdan ÿvvÿl ha zûrlûq iølÿri aparûí.Mÿtndÿki hadisÿlÿri vÿ onlarûn ardûcûllû üûnû möÿy yÿn eäèí. Ñÿù. 107-äÿ âå -ðè ëÿí sxemi dÿftÿrinèçÿ vÿ ya ÷ap vÿ rÿ qinèçÿ ÷ÿkèí. Õösusiyyÿtlÿ rini nÿ zÿ - rÿ al maq la hadi sÿlÿ ri àðäûúûëëûãëà yer lÿødirèí. Nÿ ticÿni ÿks etdirÿn vÿ rÿq lÿ -ri möÿl limÿ tÿhvil verèí, yaxud íÿòè úÿ ëÿ ðèíèçè yol daø la rûíûçà tÿqdim eäèí.

108 “Çillələr”

ßsÿrin bu hissÿsindÿ ÿsas ob - ra zûn mÿqsÿdi, hÿdÿfi tam mÿ - lum olur vÿ o, mÿqsÿdinÿ ÷atmaq

ö÷ön ÷alû øûr. Ki÷ik ÷ÿtinliklÿr ilkin mÿr hÿlÿdÿ onun uüur qazanmasûna ma-n e ÷ilik tþrÿdir vÿ o, qöv vÿ sini hÿ min ÷ÿtinliklÿri aradan qal dûr maüa yþnÿl-dir. ßsÿr dÿ ÿsas obra zûn hÿr ki÷ik ÷ÿtinliyi necÿ aradan qaldûrdûüû ÿks etdiri -lir. Yal nûz bundan sonra ÿsas obraz þz bþyök mÿqsÿdlÿrinÿ doü ru ad dûm laratmaüa baølayûr. Bu da ikinci hissÿnin baøa ÷at ma sûn dan xÿbÿr verir.

Çèääèééÿòèí éàðàíìàñû

Bu hissÿdÿ hadisÿlÿrin inki -øa fû ÿn yök sÿk nþqtÿyÿ ÷atûr. Áó -ra da baø verÿn hadisÿlÿrin nÿti cÿ -

lÿri ÿsas obrazûn qÿbul etdiyi qÿ rardan ÷ox asûlûdûr. ßsas obrazûn ÿks tÿ rÿfÿmönasibÿti dÿ qiq lÿ øir. Ãar øû tÿrÿflÿrin möbarizÿ planlarû aøkar îëóíóð. Bu -rada ÿsas obrazûn qÿbul etdiyi qÿ rarlar onun insani keyfiyyÿtlÿrini özÿ ÷ûxarûr.Bu da onun aqi bÿ tini möÿy yÿn edir.

Çèðâÿ

Çèääèééÿòèí a÷ûlmasû ÿsÿ rinÿn gÿrgin hissÿsidir. Bu his sÿdÿøÿr qöv vÿlÿr xeyir qöv vÿlÿrÿ ös -

tön gÿlir. Oxucu elÿ hiss edir ki, øÿr qöv vÿëÿð qalib gÿlÿcÿk. ßsas ob raz qÿ -lÿbÿdÿn ÷ox uzaq gþ rö nör. Qÿ lÿ bÿnin ÷ÿtinliklÿ ÿldÿ edilmÿsi ÿsas ob raz -larûn möx tÿ lif östön cÿ hÿtlÿrini vurüulayûr. Lakin bu cÿhÿt lÿrdÿn hansûnûnonun qÿlÿ bÿsinÿ daha ÷ox yardûm edÿcÿyi oxucuya hÿlÿ dÿ mÿlum olmur.

Çèääèééÿòèí à÷ûëìàñû

Bu hissÿdÿ ÿsas obrazûn ÿkstÿ rÿf lÿ son qarøûdurmasû veri lir.Bu r àda õåéèð ãöââÿëÿð øÿð ãöâ -

âÿ ëÿð özÿ rin dÿ tam qÿlÿbÿ ÷alûr. Ha di sÿ nin nÿ ö÷ön mÿhz bu cör baøver mÿ si, onun nÿ mÿna vermÿ si, gÿ lÿ cÿkdÿ baø verÿnlÿrin nÿ ilÿ nÿti -cÿlÿnÿcÿyi oxucunu döøön dörör.

ßñÿðèí ñîíó

×ÈLLßLßR(ßfsanÿ)

Qûø adlû bir kiøinin Bþyök ×illÿ, Ki÷ik ×illÿ, BozÀy adlû ö÷ oülu var imiø. Qûø ÿvvÿlcÿ ilkini — Bþyök×illÿni qûrx gönlök sÿ fÿrÿ gþndÿrir ki, ge dib el-oba -larû gÿzsin, dönyaya tamaøa elÿsin. Gþr sön nÿ var, nÿ

yox, adamlar necÿ yaøayûr, necÿ iølÿyirlÿr?Bþyök ×illÿ altdan-östdÿn bÿrk geyindi. Aü qar yapûncûsûnû da ÷iyni-

nÿ salûb yola ÷ûxdû. Az getdi, ÷ox dayandû, ÷ox getdi, az da yandû, axûr ki,aralûq ayûnûn, yÿni dekabrûn iyirmi ikisindÿ gÿlib el-obaya yetiødi.

Adamlar sÿhÿr yuxudan oyanûb ÷þlÿ baxandagþr dölÿr ki, pa ho, hÿr yan aüappaq qara börö nöb. Osaat barmaqlarûnû diølÿ di lÿr ki, Bþyök ×illÿ gÿlib÷ûxûb. Demÿli, nÿ az, nÿ ÷ox, döz qûrx gön daüda-

dözdÿ, kÿnddÿ-kÿsÿkdÿ bu þz qar atûnû belÿdÿn-elÿ, elÿ dÿn-belÿ ÷apa-caq. Nÿ etmÿli, Bþyök ×illÿnin qarûndan-soyu üun dan qorxub evin birkön cönÿ ÷ÿkilmÿk olmazdû ki! Bÿs onda iø-göcön qulpundan kim ya -pûøsûn?!

×uvallarûn aüzû a÷ûldû, buüda gþtörölöb, sÿmÿni gþyÿr dil di. Gþ -yÿrdilmiø sÿmÿni taxta ÷anaqda, tabaqda dþyölöb suyu sû xûl dû. Yeddiqonøu evdÿn un alûnûb bu sÿmÿni suyunda sû yûq, xa mûr iri tavada ocaqöstÿ qoyuldu. Baøladûlar sÿmÿni hal vasû biøir mÿ yÿ. Halva biøÿnÿ ya -xûn onun i÷inÿ badam, qoz lÿ pÿsi dÿ salûndû. Uøaqlar, cavanlar, qûz -lar, gÿlinlÿr dÿstÿ ilÿ sÿmÿni ta vasûnûn ba øû na dolana-dolana sÿs-sÿsÿverib nÿümÿ oxu dular:

Sÿmÿni, saxla mÿni,Èëdÿ gþyÿrdÿrÿm sÿni.Sÿmÿniyÿ saldûm badam,Qoymurlar bir barmaq dadam…

Halva biøÿndÿn sonra qara istiot, dar÷ûn, mixÿk, razyana, ce viz, qu -lun can, badyan, qulsakÿmÿr, zÿncÿfil, hil kimi ÿdviyyatlarû da dþyöb onaqatdûlar. Qoüalû, köndÿ øÿklindÿ yumurlanmûø halvanû qonøulara da pay -la dûlar. Halvanû elÿ bþldölÿr ki, hÿr pay da badam, qoz lÿpÿsindÿn dÿ ol -du. Axû bu, hÿmiøÿ el i÷indÿ xe yir-bÿrÿkÿt rÿmzi sayûlûb.


Ñèçúÿ, áóíäàí ñîíðàèíñàíëàð íÿ åäÿúÿêëÿð?

Ýþðöëÿí èøëÿð ìÿã ñÿäÿ ÷àò ìà üà

õèäìÿò åòäèìè?

Adamlar sÿmÿni halvasûndan yeyir, canlarû qûzûøûr. Bþyök ×illÿnin qar-soyuüunu veclÿrinÿ dÿ almayûb elÿ þz iølÿrini gþ rör dölÿr.

Qûrx gön qurtardû. Bþyök ×illÿ kor-peøman geri qayûtdû. Yol da ñoyuqayûn — fevralûn lap baølanüûcûnda ortancûl qardaøû Ki ÷ik ×illÿyÿ rast gÿldi.Hal-ÿhval tutdular. Ki÷ik ×illÿ so ruødu:

— Hÿ, qardaø, de gþrÿk, getdin nÿ iø gþrdön?Bþyök ×illÿ dedi:— Tÿndirlÿri yandûrtdûm, körsölÿri qurdurdum, köplÿrin, ÷u val larûn

aüûz larûnû a÷dûrdûm.Ki÷ik ×illÿ dedi:— Eh, he÷ nÿ elÿmÿmisÿn ki. Bax, indi gþr, mÿn gedib nÿlÿr edÿ -

cÿyÿm. Qarûlarû tÿndirin aü zûndan salûb, kölfÿsindÿndartûb ÷û xaracaüam. Zÿh miìdÿn uøaq lar tir-tir ÿsÿ-cÿklÿr. ×uvallarû, köp lÿri bomboø bo øalda ca üam. Qa -zanlarû aüzû östÿ ÷evirÿcÿyÿm.

Bþyök ×illÿ dedi:— ×ox da þyönmÿ. Sÿn insanlarû tanûmûrsan. Mÿn qûrx gönlök þm -

röm lÿ bir iø gþrÿ bilmÿdim. Sÿnin isÿ cÿmi-cömlÿtanû iyirmi gönlökþmrön var. Bu iyirmi göndÿ he÷ yel dÿ olub onlarûn ya nûn dan þtÿ bil -mÿzsÿn.

Ki÷ik ×illÿ bþyök qardaøûndan ayrûlûb haray-hÿøir qopara-qo para, bo ran -la, dumanla el-obaya höcum ÷ÿkdi. Elÿ bil dön ya nûn axûrûydû.

Bþyök ×illÿni damba-durumbla yola salan adamlar he÷ Ki÷ik ×il lÿnindÿ belÿ ÿsib-coømasûndan qorxub ÷ÿkinmÿdilÿr. Tez “Xû dûr Nÿbi”” mÿra -siminÿ tÿdarök gþrmÿyÿ baøladûlar. “Xûdûr Nÿbi” mÿrasimi qûøûn ÿn so -yuq gönö sayûlan Ki÷ik ×illÿnin onuncu gö nö ke÷irilir. Adamlar buüdaqovurub, ÿl dÿyirma nûnda öyödöb qovut elÿdilÿr. Xaøûl, quymaq biøiribyaüla, doøab la, sarûkþklÿ ye dilÿr. Canlarû qûzûødû. Ki÷ik ×illÿnin soyuüun -dan qorxma dûq la rûnû bildirmÿk ö÷ön yaydan saxladûqlarû “×illÿ qar pû zû””nûda kÿs di lÿr. Qaynadûlmûø yumurtalarû bahar, ýönÿø ox øarû kimi ya øûl,qûrmûzû rÿnglÿ boyadûlar.

Uøaqlar da axøam qaranlûq döøÿndÿ hÿyÿtlÿri gÿzib baca lar danqurøaq, torba salladûlar. “Xûdûr Nÿbi” mÿrasimi nÿümÿ lÿrin dÿn oxu -dular:

110 “Çillələr”

Ñèçúÿ, Êè÷èê ×èëëÿþç ìÿãñÿäèíÿ íàèë

îëà áèëÿúÿê?

Xanûm, ayaüa dursana,Boøqabû doldursana,Yök dibinÿ varsana,Boøqabû doldursana,Xûdûrû yola salsana.

Uøaqlara qovutdan, boyanmûø yumurtalardan, ÿrik, ÿncir, al ma, armudqurusundan pay veräèlÿr. Pay vermÿyÿni yenÿ dÿ elÿ “Xûdûr Nÿbi” nÿü -mÿ si ilÿ yamanlaäûlar:

×atma, ÷atma, ÷atmaya,×atma yerÿ batmaya,Xûdûr payûn kÿsÿnin,Ayaüû yerÿ ÷atmaya.

Belÿcÿ Êi÷ik ×illÿnin iyirmi gönlök þmrö qurtardû. Lovüa-lov üa gÿ -lÿn Ki÷ik ×illÿ suyu sözölÿ-sözölÿ geri qa yût dû. O da yolda sonbeøiklÿriBoz Àyla qar øûlaødû.

Boz Ày baxdû ki, þzöndÿn bþyök qardaøû Ki÷ik ×il lÿnin qanû ya mancaqaradû. Hirsindÿn az qalûr örÿ yi partlasûn. Dedi:

— ßziz qardaøûm Ki÷ik ×illÿ, sÿn dÿ bþyök qar -da øûmûz Bþyök ×illÿ kimi insanlarûn ya nû na xoøniy yÿtlÿ get mÿ miø din. Elÿ ikiniz dÿ asa ram-kÿ sÿ -rÿm deyirdiniz. Amma indi ba xûn, gþ rön mÿn ge dibnÿ elÿyÿcÿyÿm. Mÿn adam lar ö÷ön ba y ram apa ra -caüam. ßkin lÿri cöcÿrdÿcÿyÿm. ×þl lÿr dÿ, döz lÿr -

dÿ ot-ÿlÿfi gþyÿr dÿ cÿ yÿm. Baü-baü÷alarda göl-÷i÷ÿk a÷ dû racaüam.Èêi qardaø xudahafizlÿøib ayrûldû. Boz Ày åë-îáàéà gÿldi. Bir ay þm rö

olan, Bahar—Nov ruz bayramû gö nö nÿ cÿn yaøayanBoz Ày baøladû hÿr ÷ÿrøÿnbÿdÿ bir iø gþrmÿyÿ.Ha valarû qûzdûrdû. Sula rûn øa xû nû sûn dûrdû. Aüac la rûyuxudan oyatdû. Tor pa üûn canûnû isitdi. Adamlartor paüûn is ti lÿø di yini gþröb onu øumlamaüa, ÿkin-bi ÷inÿ ha zûrlaømaüa baøladûlar.

Boz Àyûn ÷ÿrøÿnbÿlÿrindÿ hÿyÿtlÿrdÿ ton qal lar yandûrûldû. Adam lar“aüûrlûüûm-uüur lu üum tþ kölsön””, — deyib bu òîíãàëûí ös tön dÿn hop pan -maüa baøladûlar.


Êè÷èê ×èëëÿ íÿ ö÷öíìÿãñÿäèíÿ íàèë

îëà áèëìÿäè?Íÿ ö÷öí áåëÿ

äöøöíöðñöíöç?

Ùàäèñÿëÿðèí õðîíîëîæèàðäûúûëëûãëà

äöçöëäöéöíö íåúÿÿñàñëàíäûðìàã îëàð?

Boz Ày da belÿcÿ þmör söröb vax tûnû ba -øa vurdu.

Artûq yer-yurd alyaøûla bö rön möø dö. Ö÷

qardaø kþ÷önö sö röb gedirdi. On larûn yerinÿ istÿklibir qonaq gÿ lir di, gþzÿllÿr gþ zÿli bahar...

Tapøûrûq 2. “×illÿlÿr”” ÿfsanÿsinäÿ ùàäèñÿëÿðèí àðäûúûëëûüûíû möÿy yÿnåäèí. Ãar øû laødûüûnûç hadisÿlÿrdÿn hansûlarû sèçÿ tanûødûr, áÿs han sû ha -disÿlÿr sèçÿ tanûø deyil?

Tapøûrûq 1.

1. “Ãàðàíãóø ÿôñàíÿñè””nè îõóéóí. Òàíûø îëìàéàí ñþç ëÿðèí ìÿíàñûíûëö üÿò äÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ àéäûíëàøäûðûí âÿ èø âÿ ðÿ ãèíèçäÿ ãåéäëÿð àïàðûí.

2. Ñÿùèôÿ 107-äÿ âåðèëìèø ñõåì özrÿ ÿsÿrin ùèññÿëÿðèíè möÿy yÿn eäèí.3. Æàíð õöñóñèééÿòëÿðè áàõûìûíäàí ÿñÿðè “Èêè àíà” ùåêàéÿñè èëÿ ìöãà-

éèñÿ åäèí.

112 “Qaranquş əfsanəsi”

Ùàíñû àíëàéûøëàð ãàðøûëàø-äûðûëûð? Ùàíñû úÿùÿòëÿðèíÿýþðÿ îíëàð îõ øàð, ùàíñûúÿùÿòëÿðè èëÿ ôÿðãëèäèð?

“ÃÀÐÀÍÃÓØ ßÔÑÀÍßÑÈ”(Ясяр цзяриндя иш)

ßôñàíÿëÿð åïèê íþâöí ÿí ãÿäèì æàíðëàðûíäàí áèðèäèð. Õàë ãûíÿñêè äöíéàýþðöøö, äöøöíúÿ òÿðçè, àðçó âÿ èñòÿêëÿðè èëÿ éàðàíìûø-äûð. ßô ñà íÿäÿ ùàäèñÿëÿð ýåð÷ÿê êèìè òÿãäèì îëóíñà äà, áóðàäàáàø âåðÿíëÿð òàìàìèëÿ õÿéàëèäèð. ßôñàíÿëÿðèí éà ðàí ìàñû âÿ éà -

éûë ìàñû ãÿ äèì äþâðëÿ áàüëû îëäóüó ö÷öí îíëàðûí íÿ çà ìàí éàðàíìàñû ùàã -ãûí äà ôèêèð ñþé ëÿ ìÿê ÷ÿòèíäèð. Ìÿçìóíóíà ýþðÿ Àçÿð áàé úàí ÿôñàíÿëÿðèáåëÿ ãðóï ëàø äûðû ëûð: à) áèòêè âÿ ùåéâàíàò àëÿìè èëÿ áàüëû ÿôñàíÿëÿð, á) éåð, äàü,÷àé âÿ ñ. àäëàðû èëÿ áàüëû ÿôñàíÿëÿð, ú) åë, òàéôà âÿ íÿñèë, àäÿò-ÿíÿíÿëÿðëÿáàüëû ÿôñà íÿ ëÿð, ÷) äèíè ÿôñàíÿëÿð, ñÿìà úèñèìëÿðè ùàããûíäà ÿôñàíÿëÿð.

Àçÿðáàéúàí ÿôñàíÿëÿðèíèí áþéöê áèð ãðóïóíó òÿøêèë åäÿí áèòêè âÿùåé âàíàò àëÿìè èëÿ áàüëû ÿôñàíÿëÿðäÿ áèòêè âÿ ùåéâàíëàðûí ÿìÿëÿ ýÿë -ìÿ ñèí äÿí, îíëàðà àèä áÿçè õöñóñèééÿòëÿðèí éàðàíìàñûíäàí áÿùñ îëóíóð.

ßñÿðäÿ ùàíñû ìèëëèáàéðàìûìûçà èøàðÿ

åäèëèð?

QARANQUØ ßFSANßSÈ

Deyirlÿr ki, qÿdimdÿ bir padøah var imiø. Hÿmin padøahûn gþ zö nön aüû-qarasû, ciyÿrparasû Bahar adlû bir qûzû var imiø. Nÿ gþ zÿl likdÿ, nÿ dÿ aüûldaonunla bÿhsÿ girmÿyÿ he÷ kim cÿsarÿt et mÿz miø. Hþkmdarûn sarayûna bir-birindÿn hþrmÿtli, bir-birin dÿn dþvlÿtli el÷ilÿr gÿlir. Onlar padøahla qohumolmaq arzu sun da olduqlarûnû bildirirlÿr. Ancaq padøahûn qûzû he÷ kimÿkþnöl ver mir. Padøah ha÷andan-ha÷ana þyrÿnir ki, Baharûn onun qo yunsörösönö otaran ÷obanûndan xoøu gÿlir. Qûzûn øahlûüa lÿkÿ gÿ ti rÿn hÿrÿkÿtipadøahû bÿrk qÿzÿblÿndirir. Vÿzir aüûllû tÿdbiri ilÿ hþkm darûnû sakitlÿødirir:

— Qibleyi-alÿm, sÿni yandûranû sÿn dondurmalûsan. Þz y e ri ni, þzhÿddini, þz tay-tuøunu tanûmayan layiqli cÿzaya ÷atmalûdûr. Amansûzqûøûn lap oülan ÷aüûdûr. Geciksÿn, Bahar onu xi las edÿr.

Øahûn ÿmrilÿ qoøundan bir dÿstÿ ayrûlûr. Baøda padøah vÿ vÿ zir ol maqlayola döøörlÿr. Axøamdan yaüan qar hÿr tÿrÿfi aü yor üana börö möødö. Dÿstÿ


÷ÿtinliklÿ uca bir daüa yetiøir. Bir dÿn qorxulu bir ÷ovüun baølayûr. ×ovüungetdikcÿ göclÿnir. Pad øahûn ÿmrilÿ ÷obanû sarûqdan a÷ûb uca zirvÿdÿn dÿrinyarüana atûr lar. Bu vaxt Ba harûn sÿsi onun qulaüûna gÿlir. Bu sÿs ona hÿ ra rÿt,istilik, cÿ sa rÿt verir. O, Allahdan quøa ÷evrilmÿsini, qa nad a÷ûb Bahara qo -vuø ma sûnû arzu edir. Oülan aü qûøla öz-özÿ da yanan qara bir quøa ÷evrilir.

Bahar qûøûn da qÿnimi idi. Ona gþ rÿ qûø qara quøu saü bu rax maqistÿmir. Gÿrgin möbarizÿ baø la yûr. Qûø ÷ovüunu vÿ øaxtanû daha da qöv -vÿtlÿndirir. Padøahûn dÿstÿsi tab gÿtirmÿyib mÿhv olur. Qara quø isÿBa harûn kþmÿyilÿ amansûz qûøa qalib gÿlir. Atûl dûüû zirvÿnin baøûna qo -nub mÿülub olmuø qûøa son dÿfÿ baxûr.

Qalib quøun sinÿsindÿ qarûn bir damcûsû qalûr. Qara quø Ba ha ra doüruqanad a÷maq istÿyÿndÿ qûø son qövvÿsini toplayûb ÿlini onun quyruüunaatûr, iki lÿlÿk qopardûr.

O göndÿn sinÿsi aü, quyruüu ha÷a olan qara quøun adû qa ran quø qalûr.

Tapøûrûq 2. “Ãàðàíãóø” ÿôñàíÿñè”nè îõóäóíóç. ßñÿðèí ùèññÿëÿðèíèâåðèëÿí ñõåìÿ ÿñàñÿí möÿyyÿn eäèí. Èíäè èñÿ éîëäàøûíëà áèð-áèðèíèçèíòÿä ãèãàòûíûí íÿòèúÿñèíè ãèé ìÿò ëÿíäèðèí. Áóíóí ö÷öí ñÿù. 107—108-äÿâåðèëÿí ìÿ ëóìàòäàí èñòè ôàäÿ åäèí.

114 Nəqletmə xarakterli esse

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëèåññåäÿ ùèññÿëÿðèí

ìöÿééÿíëÿøäèðèë ìÿñèíÿ ö÷öí ëàçûìäûð?

ßvvÿlki dÿrslÿrdÿ ùÿéàòûíûçäà áàø âåðìèøâÿ ñèçäÿí cÿsa rÿtëè îëìàüû tÿlÿb edÿn ÿù âàëàòëàáàüëû íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè esse yaz maq ö÷ön birsûra iø lÿr aparmûøsûíûç. Obrazlarû vÿ ha di sÿlÿ -rèí ar dûcûl lû üûnû möÿyyÿn etmiøsèíèç.

Òàïøûðûã: Hadisÿlÿrèí àðäûúûëëûüûíû ìöÿé éÿíåäèí (ÿñÿðèí áàøëàí üûúû; çèä äèééÿòèí éà ðàí ìàñû;çèð âÿ; çèä äèé éÿòèí à÷ûë ìàñû âÿ ÿñÿðèí ñî íó). Ha -di sÿ lÿrÿ baølûq verèí, îíëàðû ñõåì öçðÿ (ñÿù. 107)éåðëÿøäèðèí.

Íÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè esse(Åññåíèí ùèññÿëÿðè)

Û. Bu hissÿdÿ yazû÷û, ÿsasÿn, tÿs vi ri mÿtnlÿrdÿn istifadÿ edir. O, ha di -sÿ nin baø verÿcÿyi yeri, mÿ kanû tÿsvir edir. Belÿ mÿkan bið ev, kÿnd, kö -÷ÿ, mÿhÿllÿ, meøÿ, sÿhra vÿ s. ola bilÿr. Zaman baxû mûn dan isÿ hadisÿninhansû fÿsildÿ, hansû tarixi zaman kÿsi yin dÿ, hansû hþkmdarûn hakimiyyÿtidþvröndÿ vÿ s. baø ver diyi tÿs vir edilÿ bilÿr.

ÛÛ. ßsas obraz insan, heyvan vÿ di gÿr canlû vÿ cansûz ÿøyalar ola bi -lÿr lÿr. Bu obrazlar mÿtndÿki möxtÿlif hadisÿlÿrin gediøindÿ iø tirakedirlÿr.

ÛÛÛ. Bu mÿtndÿ nÿdÿn bÿhs olu nur? Bu sualûn cavabû ÿsÿrin mþv -zu su dur. Mþv zu ÿñÿðèí ideyasûnû möÿyyÿn etmÿkdÿ ÿhÿ miy yÿtli va -sitÿdir.

ÛÂ. Nÿqli mÿtnlÿrdÿ zid diy yÿt iki tÿ rÿf arasûnda gedÿn mö ba ri zÿ -dir. Adÿtÿn, tÿrÿflÿrdÿn biri ÿsas ob raz olur. ßsas ob raz, hÿm ÷ininÿtðafda baø verÿn hadisÿlÿrÿ, elÿcÿ dÿ þz hiss vÿ dö øön cÿlÿrinÿ qarøûäà möbarizÿ apara bilÿr.

Â. ßsÿrdÿki zid diy yÿtèí à÷ûëìàñû èëÿ baülû ha di sÿlÿrin ardû cûl in ki øa -fûdûr.


“ØÈÐ Âß ÒÖËÊÖ”(Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðèí åëåìåíòëÿðè)

Nÿqli mÿtnlÿr, ÿsasÿn, beø elementdÿn ibarÿt olur:Û. Hadisÿnin baø verdiyi mÿkan vÿ zaman; ÛÛ. ßsÿrdÿki obrazlar;ÛÛÛ. ßsÿrin mþvzusu;ÛÂ. ßsÿrdÿ ziddiyyÿt; Â. ßsÿrin ùèññÿëÿðè.

Áötön naüûllar, hekayÿlÿr, ÿfsànÿlÿr, tÿm sil lÿr, cizgi vÿ bÿdii film lÿrdÿbu beø ele menti möÿy yÿn åòìÿê îëàð. Bunlarû möÿy yÿn lÿødirmÿdÿn mÿt ninma hiyyÿtini aydûnlaødûrìàã ìöìêöí îëìóð.

Tapøûrûq 1. Verilmiø nÿqli mÿtni oxuéóí. Aøaüûda tÿqdim edi lÿnsxem äÿí èñòèôàäÿ åòìÿêëÿ ìÿtnin elementlÿrini möÿy yÿn ëÿøäèðèí.

ØÈR Âß TÖLKÖ(Íàüûë)

Bir øir meøÿdÿ gÿzirdi, gþrdö, bir tölkö o qÿdÿr arûqlayûb ki, ye rimÿyÿtaqÿti yoxdur.

Øir dedi:— Ay tölkö, sÿnÿ nÿ olub bu gönÿ döøöbsÿn?Tölkö dedi:— Bir hÿftÿdir acam, yemÿyÿ he÷ nÿ tapa bilmirÿm.Øirin tölköyÿ yazûüû gÿldi, gedib bir heyvan par÷aladû, gÿtirib tölköyÿ

verib dedi:— Tölkö qardaø, gÿl doyunca ye, qû÷larûna qövvÿt gÿlsin.Tölkö dedi:— Mÿnim hönÿrim deyil ki, sÿnin kimi qövvÿtli heyvanûn qa ba üûndan

ÿt yeyÿm.Øir dedi:— Ay tölkö, qorxma, gþrmörsÿn, mÿn þzöm gÿtirmiøÿm sÿn ye yÿsÿn.Øir nÿ qÿdÿr dedisÿ, tölkö inad gþstÿ rib ÿtÿ

ya xûn durmadû.Axûrda øir dedi:

116 “Şir və tülkü”

Ùàäèñÿëÿðèí áàø âåðäèéèìÿêàí âÿ çàìàí

Ìÿòíäÿ ÿñàñîáðàçëàð

Ìÿòíèíìþâçóñó

Ìÿòíäÿ çèääèééÿò

Ìÿòíèí ùèññÿëÿðè Äèýÿð ãåéäëÿð

Øèð íÿ ö÷öí òöëêöéÿêþìÿê åòìÿê èñòÿéèðäè?

— Bÿs neylÿyim ki, sÿn yeyÿsÿn?Tölkö dedi:— Onda gÿtir ÿl-ayaüûnû baülayûm, sonra arxayûn yeyim.Øir razû oldu. Tölkö þlmöø heyvanûn baüûr saq larûnû ÷ûxardûb øi rin

ÿl-ayaüûnû mþhkÿm baü ladû, þzönö dÿ gönön qaba üû na uza dûb dedi:— Øir qardaø, sÿn bir az yat, mÿn tamam ar xayûn

olum.Øir baøladû ìöðýöëÿìÿéÿ, amma tölkö yenÿ

dÿ yemÿdi. Øir hÿlÿ yu xuya getmÿ miø di, odur kidedi:

— Bÿs indi niyÿ yemirsÿn?Tölkö dedi:— Sÿn éóõóéà ýåòìÿéèíúÿ yemÿyÿcÿyÿm.Tölkö gþzlÿyirdi ki, baüûrsaq qurusun, ÷ön -

ki o quruduqca bÿr kiyirdi. Tölkö o qÿdÿr gþzlÿdi ki, baüûrsaq gö nönaltûnda quruyub dÿmir kimi mþh kÿm ol du. Áó ìöääÿòäÿ øèð äÿ yuxuyagetdi.


Áó ùàäèñÿíèí áàøâåðäèéè ìÿêàí âÿ çàìàí

ùàããûíäà íÿ äåéÿáèëÿðñèíèç?

Òöëêö íÿéÿ íàèëîë ìàã èñòÿéèðäè? Îíóí ìÿãñÿäè

íÿ èäè?

Tölkö ÿtdÿn doyunca yedi. Øir sÿhÿrÿ qÿdÿr yat dû, ayûlmadû. Sÿhÿrgþzönö a÷ûb gþrdö, ÿl-ayaüû hÿlÿ dÿ baülûdûð, dedi:

— Tölkö lÿlÿ, gÿl ÿl-ayaüûmû a÷.Tölkö dedi:— Hara a÷ûram, ÿtin hamûsûnû yemÿmiø a÷mayacaüam.Øir bir-iki gön dÿ gþzlÿdi, tölkö o qÿdÿr yemiødi ki, porsuüa dþn möø -

dö. Øir nÿ qÿdÿr dedisÿ, tölkö onun ÿllÿrini a÷madû.Axûrda øir baüûrsaüû qûrmaq istÿdi. Hÿr dÿ fÿ

göc verib ÿllÿrini tÿrpÿtdikcÿ qurumuø ba üûrsaqmÿftil kimi ÿtini kÿsib, sö mök dÿ da yan dû. Øir÷ox ÷alûødû, ÷apaladû, ÿlini a÷a bil mÿ di. Axûrdacin vurdu beyninÿ, özönö töl kö yÿ tutub dedi:

— Ay namÿrd, mÿn sÿni aclûqdan qurtardûm, sÿn gþr mÿnÿ ney lÿdin.ßgÿr ÿlimi a÷a bilsÿm, gþr sÿnÿ nÿ elÿyÿcÿyÿm.

Øir o qÿdÿr qÿzÿblÿnmiødi ki, nÿrÿsi meøÿni gþtörmöødö.Elÿ bu vaxt yaxûndan bir ÷aqqal ke÷irdi. O, øirÿ yaxûnlaøûb ÿh va latû

þyrÿndi. Øir baøûna gÿlÿnlÿri ona sþylÿdi.×aqqal dedi:— Øir qardaø, he÷ darûxma, mÿn bu saat sÿnin ÿl-ayaüûnû a÷a ram.×aqqal bir xeyli ÿllÿøib diøi ilÿ baüûrsaüû kÿs -

di. Øir ayaüa qalx dû, ÿtrafa gþz gÿzdirdi, töl kö nögþrmÿdi. O qa÷ûb gþzdÿn it miø di. Tölkönön øi rÿxÿyanÿt edib hiylÿ ilÿ onun ÿl-qolunu baü la ma sû,÷aqqalûn isÿ onu xilas et mÿ si øirÿ ÷ox òÿsèr elÿdi.

Þz-þzönÿ dedi: “Mÿn bötön heyvanlarûn ÿn göclösö ol du üum halda,bir töl kö gþr baøûma nÿ oyun gÿ tirdi?!”

Odur ki gecÿ-göndöz axtarûb tölkönö tap dû,elÿ bir nÿrÿ ÷ÿk di ki, tölkönön qor xudan örÿyipart ladû. Øir dedi:

— Namÿrdlÿrin axûrû bax belÿ olur.

118 “Şir və tülkü”

Ñèçúÿ, ùåéâàíëàð ïàäøàùû øèð íÿ ö÷öí

áåëÿ âÿçèééÿòÿäöøäö?

×àããàëûí øèðÿ éàðäûìåòìÿñè íÿ ö÷öí îíà

ïèñ òÿñèð åòäè?

Ùàíñû úöìëÿ ÿñÿðèíìþâçóñó èëÿ áàüëûäûð?

Tapøûrûq 2. “Øir vÿ tölkö”” íàüûëûíäà øir vÿ tölkö obrazlarûna xas olanxö susiy yÿt lÿri möÿy yÿn eäèí. Ùÿìèí õöñóñèééÿòëÿðè in san lar vÿ xalqëàrözÿ rinÿ kþ÷ör mÿk lÿ mönasibÿtiniçè bildirèí.


Ñèíèôäÿíõàðèú îõó ö÷öí êèòàáà äàõèë åäèëìèø “Éàõ øûëûüà éà ìàí ëûã””òÿì ñèëèíè (Òîôèã Ìöòÿëëèáîâ) îõóéóí. Ñõåì öçðÿ âå ðè ëÿí ñóàëëàðû úàâàá -ëàíäûðûí.


ßñÿðäÿ ÿñàñ îáðàçëàðùàíñûëàðäûð?

Ñåâäèéèíèç îáðàç ùàíñûäûðâÿ íÿ ö÷öí îíó

ñåâèðñèíèç?

ßñÿðäÿêè çèääèééÿò íåúÿàðàäàí ãàëäûðûëäû?

ßñÿðäÿêè çèääèééÿòè áàøãàùàíñû éîëëàðëà àðàäàí

ãàëäûðìàã ìöìêöí èäè?

Ùàäèñÿëÿð ùàðàäà âÿíÿ çàìàí áàø âåðèð?

ßñÿðäÿêè ÿñàñ çèääèééÿò íÿäèð?

ßñÿðëÿðäÿ ùàíñûùàäèñÿëÿð áàø âåðèð?

ßñÿðèí ìþâçóñóíÿäèð?

ßñÿðèí àäû

Ìöÿëëèôèí àäû

Naüûllar øifahi xalq ÿdÿbiyyatûnûn ÷ox qÿdim, hÿm dÿge niø ya yûl mûø janrlarûndan biridir. Naüûllarda xeyirlÿ øÿr,iøûq la qa ran lûq, hÿyatla þlöm, haqla nahaq möbarizÿ aparûr vÿhÿmi øÿ xe yir øÿrÿ, haqq na haqqa, iøûq qaranlûüa qalib gÿlir.

Na üûl lar mþv zu su na vÿ mÿz mununa gþrÿ ÷ox zÿngindir. Íàüûëëàðû se hr - li naüûllar, heyvanlar haq qûnda naüûllar, ailÿ-mÿiøÿt na üûl la rû êèìè ãðóï - ëàø äû ðûðëàð. “Øèð âÿ töëêö” ùåéâàíëàð ùàããûíäà na üû ldûr.

Tapøûrûq 1. Ðÿøèä áÿé ßôÿíäèéåâèí “Óøàã âÿ ãàðûøãà”” håêàéÿñèíè âÿ “Àéûâÿ ãàðûøãà” íàüûëûíû oxuéóí. ßñÿðëÿðèí õÿðèòÿñèíè ve ri lÿn sxem özrÿ òÿðòèá åäèí.

ÓØÀÃ Vß QARÛØQA

Novruzdan bir qÿdÿr vaxt ke÷miø, bahar fÿslinin ÿvvÿl vaxtlarûnda,camaat döz yerlÿrÿ vÿ ÷ÿmÿngahlara seyrÿ ÷ûx dûq larû za man ÿlindÿ dÿ yÿ -nÿk bir oülan uøaüû äà þz atasû ilÿ ýÿçèí òèéÿ ÷ûx mûø dû. Bunlar gÿzir vÿ hÿrøeyÿ gþz gÿzdirirdilÿr. Bu aralûqda bu uøa üûn gþzö bir yerÿ top lan mûø qa -rûøqa òîïà sûna sataødû.

Óøaq ÿlindÿki dÿyÿnÿêëÿ ãàðûøãà òîïàñûnûn ortasûna âóðäó vÿ qarûø qa -lardan bir xeylisini qûrûb tÿlÿf eëÿdi.

Bu ÿsnada qarûøqanûn biri dedi:— ßzizim, iki gþzöm, atandan, anandan, qardaølarûndan vÿ baø qa nÿsil

vÿ oymaüûíûzdan ibarÿt iyirmi-iyirmi beø nÿfÿr øÿxs bir otaqda oturduüuÿsnada evinèçèí sÿqfi ÷þköb u÷sa vÿ bu adam larûn bir ne÷ÿ nÿfÿri altdaqa lûb ÿzilsÿ, xoøuna gÿlÿrmi?

Qarûøqanûn bu sualûna uøaq birdÿn-birÿ cavab verÿ bilmÿdi. Bir möd-dÿt xÿyala gedib dedi:

120 Rəşid bəy Əfəndiyev. “Uşaq və qarışqa”

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëèáÿäèè íöìóíÿëÿðèíìöãàéèñÿñè áèçÿ

íÿ ö÷öí ëàçûìäûð?

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿíèí ay rû-ay -rû elementlÿrini möÿy yÿn lÿø dirÿn dÿn son ra onlarûbir ara ya gÿtirmÿklÿ onun xÿ ri òÿsini tÿrtib etmÿkmöm kön dör. Bu ele mentlÿr nÿqli mÿtnin ömu micÿ hÿt lÿri he sab edilÿ bilÿr. Lakin ay rû-ay rû mÿtn -lÿrin xÿ ri tÿlÿrini qar øû laø dû rar kÿn mÿ lum olur ki,on larûn ömu mi cÿhÿtlÿri ilÿ ya na øû, fÿrqli xösu siy - yÿtlÿri dÿ mþvcuddur. Bu dÿrsdÿ sèç iki nÿq li áÿ -äèè íöìóíÿíèí xÿri tÿ ñèni tÿrtib edÿcÿk, onlarû mö -qa yisÿ edÿ cÿk, àðàëàðûíäàêû oxøar vÿ fÿrãli cÿ hÿt -lÿri möÿy yÿnlÿødirÿcÿksèíèç.

ÐßØÈÄ ÁßÉ ßÔßÍÄÈÉÅÂ. “ÓØÀÃ Âß ÃÀÐÛØÃÀ”.“ÀÉÛ Âß ÃÀÐÛØÃÀ” (Nàüûë)

(Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðàðàñûíäà îõøàð úÿùÿòëÿðèí ìöÿééÿí åäèëìÿñè)

— Xeyr, elÿ bir iøÿ razû olmaram.Onun bu cavabûnûn qarøûsûnda qarûøqanûn:— Bÿs belÿ olan surÿtdÿ bir dÿyÿnÿklÿ bir tayfadan bu qÿdÿr cana qûy-

maq vÿ hÿlak eylÿmÿk nÿ sÿbÿbdÿn xoøuna gÿldi? — sualû qarûøqa ilÿuøaüûn ñþùáÿòèíÿ sÿbÿb oldu:

Uøaq:— Sizlÿr dÿ bizlÿr kimi nÿsil vÿ oymaq hesab olunursunuzmu?Qarûøqa:— Øöbhÿsiz! Sizlÿrin nÿsië vÿ oymaüû on-on beø nÿ fÿr dÿn iba rÿt bir

ailÿ hesab olunur. Amma bizimki yeddi vÿ sÿk kiz yöz, bÿlkÿ, min-minbeø yöz nöfusdan ibarÿtdir.

Uøaq:— Sizin dÿ ata-ananûz, qardaøûnûz vÿ bacûnûz, ÷olóì-÷ocu üu nuz olurmu?Qarûøqa:— ßlbÿttÿ, olur! Bu gþrdöyön qarûøqalarûn bÿzisi ata, bÿzisi ana vÿ

bÿzisi dÿ analûq ilÿ atalûq arasûnda olan bir sayaq kÿs lÿr dir ki, insanlararasûnda olmazlar.

Uøaq:— Aman, aman! Bunu qana bilmÿdim.


Qarûøqa:— Bÿs belÿ! Bunlar ancaq diøi qarûøqalar yumurtla dûüû yumurtalara

gþzÿt÷i vÿ sonra yumurtadan ÷ûxan balalara da yÿ vÿ qulluq÷u olurlar.Uøaq:— Bÿs sizin eviniz vÿ eøiyiniz varmû?Qarûøqa:— Aha, var! Bax, bu gþrdöyön ovuntó torpaüû yerin altûndakû evimizdÿn

÷ûxarûb bayûra atmûøûq. Evimiz ne÷ÿ qat vÿ ne÷ÿ gþz dör. Ke÷ÿn qûø evi miz -dÿ dustaq qaldûq. Qûødan qorxuruq, qûø fÿslindÿ yer özönÿ hÿsrÿt oluruq.

Uøaq:— Bÿs yerin altûnda nÿ yeyirsiniz?Qarûøqa:— ßzizim, ehtiyatlûyûq, þz iøimizi bilirik. Qûø fÿslin dÿ nÿ qÿ dÿr yeyÿcÿyimiz

lazûmdûrsa, onu yay fÿslindÿ yûüûb-yûüûø dû rûrûq. Biz ÷ox nizamlû vÿ sÿliqÿliyik.Bizim aramûzda dava, qey ëö-qal vÿ gurultu ol maz. Tÿnbÿllik, oüurluq vÿ qul-durluq bil mÿ rik. Bþ yök lÿrimizin sþzö nÿ baxûb, hÿr vaxt itaÿtlÿrindÿ ola rûq. Þzra hat lûüûmûz vÿ xoøbÿxtli yimiz ö÷ön lazûm olan qulluq larû cömlÿ miz ÿlbir olubyerinÿ yetiririk.

Óøaq bu sþzlÿri eøitdikcÿ fikrÿ ýåäèá gþzö yol ÷ÿkirdi. Az ca qabaqetdiyi pis ÿmÿldÿn tþvbÿ åòäè. ßlindÿki dÿyÿnÿyi atûb qa rûø qalardan özristÿdi, gönahûíûn baüûølanmasûnû xahiø elÿdi. Nÿ hayÿtdÿ bu uøaq ÿmÿli -saleh bir èíñàí oldu.

Rÿøid bÿy ßfÿndiyev

AYÛ Vß QARÛØQA(Íàüûë)

Ayû bulaqdan doyunca su i÷ib kÿnarda oturdu. Donquldanûb dedi:— Ay canûm, nÿ yeyim? Birdÿn balaca bir qarûøqa gþröb sevindi. — Hÿ, sÿni yeyÿcÿyÿm! Qarûøqa qorxdu, tez ãûçûëû yarpaüûn arasûnda gizlÿndi. Ayû yar paüû qal -

dûrûb qarûøqanû gþtördö. Qarûøqa soruødu: — Mÿni nÿ ö÷ön yemÿk istÿyirsÿn? — Sÿni dÿ, bötön ailÿni dÿ yeyÿcÿyÿm. Áèëìèðñÿí, àéûëàð ãàðûøãà éå -

ìÿ éè õîøëàéûðëàð? Sizin nÿslinizi kÿsÿúÿéÿì.

122 “Ayı və qarışqa”

Qarûøqa yalvardû: — Dayan, dayan, gþr nÿ deyirÿm? Mÿni burax, axûrûncû dÿfÿ qardaø la -

rûma su aparûm, sonra qayûdaram, yeyÿrsÿn. — Sÿn gedib qayûdana qÿdÿr dþzÿ bilmÿrÿm. Elÿ indi yeyÿcÿyÿm. — Yemÿ, yemÿ. Bunun ÿvÿzindÿ sÿnÿ dÿyÿrli mÿslÿhÿt ve rÿ rÿm.— Hÿ, yaxøû, de gþrÿk. Éàçûã ãàðûøãà äåìÿéÿ ñþç òàïìàéûá:— Bir parasûnû ye, ikinci ïaràsûnû qûø ö÷ön saxla, — äåäè.— Hÿ, yaxøû mÿslÿhÿtdir. Ayû qarûøqanû aüzûna qoyub uddu. Qarûøqalar ÷ox gþzlÿdilÿr. Su ardûnca gedÿn Qara ãarûøqa qa yût madû.

Balaca cûüûrla tÿpÿyÿ qalxûb yola baxdûlar. Bÿs bizim qardaøûmûz niyÿ gÿlib ÷ûxmadû? Bÿlkÿ, batûb? — Yox! Onu àyû yeyib, — deyÿ ãarüa qarûøqalara xÿbÿr verdi. Bötön qarûøqalar àyûnûn maüarasûna tÿrÿf getdilÿr... Maüa ra nûn aü -

zûnda yeri altdan qazmaüa baøladûlar. Kþstÿbÿk bþyördÿn ÷û xûb dedi: — Siz nÿ edirsiniz? — Ayû ö÷ön quyu qazûrûq.


— Mÿn dÿ sizÿ kþmÿk edÿrÿm. Ke÷ÿn il iki balamû yeyib, on dan in ti -qamûmû almaq ö÷ön försÿt axtarûrdûm.

Qarûøqalar vÿ êþstÿbÿk ö÷ gön, ö÷ gecÿ yeri qazmaüa baøla dû lar. Ayû -nûn isÿ bundan xÿbÿri yox idi.

Bir gön àyû kefi kþk þz maüarasûna qayûdûrdû... Gecÿ idi. Ayû ay iøûüûn-da oynamaüa baøladû. O qÿdÿr atûlûb-döødö ki, quyunun östöndÿki torpaqdavam gÿtirmÿyib daüûldû. Ayû guppultu ilÿ qu yuya döødö. Qarûøqalar àyû -dan belÿ intiqam aldûlar.

Ev tapøûrûüû:Ð.ßôÿíäèéåâèí “Uøaq vÿ qarûøqa”” hekayÿsini oxuéóí. Ñèçúÿ, uøaq

ÿmÿ l isaleh bir insan olandan sonra heyvanlarûn qay üû sû na qalmaq ö÷önhansû iølÿri gþrÿ áèëÿð? Hekayÿni davam etäèðèí.

124 “Ayı və qarışqa”

ÇÈÐÂß

Çèä

äèé

éÿòè

í é

àðà

íì

àñû

Çèääèééÿòèí

à÷ûëìàñû

ßñÿðèíáàøëàíüûúû

ßñÿðèíñîíó

Ùàäèñÿ 3

Ùàäèñÿ 2

Ùàäèñÿ 1

Ùàäèñÿ 3

Ùàäèñÿ 2

Ùàäèñÿ 1

Tapøûrûq 1.

1. Oxuduüunóç “Uøaq vÿ qarûøqa”, “Ayû vÿ qa rûø qa”” ÿsÿrlÿrinèí õÿðè-òÿëÿðèíè ãàðøûëàøäûðûí.

2. ßñÿðèí elementlÿrini (áàõ: ñÿù. 124) âåðèëÿí ñõåìèí êþìÿéè èëÿìö ãàéèñÿ åäèí. Înlarûn oxøar vÿ fÿrq li cÿ hÿt lÿ ri ni möÿy yÿnëÿøäèðèí.

3. ßñÿðëÿðè æàíð õöñóñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ìöãàéèñÿ åäèí.


Îõøàð úÿùÿòëÿð

ßñÿðèí àäû____________________

Ìöÿëëèôèí àäû__________________

Ôÿðãëè úÿùÿòëÿð

ßñÿðèí àäû____________________

Ìöÿëëèôèí àäû__________________

Ôÿðãëè úÿùÿòëÿð

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåäÿ

åëåìåíòëÿðè ìöÿé éÿíëÿøäèðìÿê íÿ ö÷öí ëàçûìäûð?

Íÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè áÿäèè íöìóíÿëÿðèí, ÿsa sÿn,beø ele mentdÿn ibarÿt olduüunu þy rÿn dinèç: ÿsÿrinmþv zu su; hadi sÿ nin baø verdiyi mÿkan vÿ za man;ÿsÿr dÿ ki ob razlar; ÿsÿr dÿ ziddiyyÿt; ÿsÿ rin ùèññÿëÿðè.

Nÿqlåòìÿ õàðàêòåðëè esse yazan zaman bu ele -mentlÿrin nÿ zÿ rÿ alûnmasû zÿruridir. Bu dÿrs dÿnÿq li essenin möx tÿ lif ele ment lÿri ba xû mûndan mÿt - nin tÿrtib edilmÿsi yollarûnû þyrÿnÿcÿksèíèç.

Ясяр цзяриндя иш

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåíèí åëåìåíòëÿðè

Tapøûrûq 1. Ùÿéàòûíûçäà áàø âåðìèø âÿ ñèçäÿí cÿsarÿtëè îëìàüû tÿlÿbedÿn ùàäèñÿ èëÿ áàüëû nÿqli es se nin ele ment lÿri özÿrindÿ döøönöí. Ñÿùèôÿ124-äÿ âåðèëÿí sxe m öçðÿ iø àïàð ìàã ëà es se nin bötön elementlÿrinin yer -li-yerindÿ ol ìà ñûíû òÿ ìèí åäèí:

• Qeydlÿr aparûí: hadisÿlÿr harada vÿ nÿ zaman baø verir?• Hadisÿlÿrin ÿsas iøtirak÷ûlarû kimlÿr olacaq? (Bu elementi sèç artûq

ÿvvÿlki yazûya hazûrlûq mÿrhÿlÿsindÿ iølÿmiøsèíèç. Ùÿ min qeydlÿri nÿ - zÿ rÿ alûí);

• Essedÿ nÿdÿn bÿhs edilÿcÿyi barÿdÿ qeydlÿr gþtöröí. Nÿ dÿn bÿhsedil diyini aydûnlaødûrarkÿn essenin mþvzusunu möÿy yÿn et miø ola -caqsûíûç;

• Oxucunun diqqÿti hansû problemÿ vÿ onun hÿllinÿ yþnÿl di lÿ cÿk?Bu problem nÿyÿ gþrÿ sèçèí ö÷ön ÿhÿmiyyÿtlidir?

• Esseäÿ ùàäèñÿëÿðèí àðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿíëÿøäèðèí. (Bu elemånti dÿñèç yazûya hazûrlûq mÿrhÿlÿsindÿ artûq iølÿmiøñèíèç. Tÿrtib etdi yi nèçhÿ min nömunÿyÿ bir daha nÿzÿr salûí.) Hÿr hansû dÿ yi øik lik, ya xudtÿk mil lÿø mÿ iølÿrinÿ ehtiyac duyularsa, yerinÿ yeti rèí. Bun dan son -ra hÿmin qeyd lÿri elementlÿrdÿn biri kimi daxil eäèí.

ßçèç mÿktÿbliëÿð, áundan ÿvvÿlki dÿrslÿrdÿ sèç nÿqli mÿtnlÿrin bötönelementlÿrini ÿks etdirÿn xÿritÿëÿðè hazûrladûnûç. Hÿmin xÿ ri tÿlÿrdÿn ÷û -xûø edÿrÿk mÿtnlÿrin oxøar vÿ fÿrqli cÿhÿtlÿrini möÿy yÿn etmÿyi þyrÿn -di nèç. Tÿcröbÿdÿn áèëäèíèç ki, nÿqli mÿtnin xÿðitÿsini tÿr tib etmÿk onunhaq qûnda hÿrtÿrÿfli òÿñÿââöð ÿldÿ etmÿyÿ kþmÿk edir. Bu xÿritÿlÿr baøqabir mÿsÿlÿ baxûmûndan da ÷ox faydalûdûr. Belÿ ki, mÿtni nÿql edÿn zamanhÿmin xÿritÿlÿr ñèçÿ bÿlÿd÷iëèê åäÿ bilÿr.

Tapøûrûq 1. “Ìÿí àçÿðáàéúàíëûéàì”” mÿtniíè oxuéóí. Õÿritÿsini qu -róí. Ñonra ÿsÿrin tÿqdim edilÿn qeyd vÿrÿqini äîëäóðóí. Ondan istifadÿet mÿklÿ mÿtni nÿql åäèí.

126 Nəqletmə xarakterli essenin elementləri

ÔÓÀÄ ÒÀÍÐÛËÛ. “ÌßÍ ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍËÛÉÀÌ”(ßñÿðèí íÿãë åäèëìÿñè)

MßN ÀZßRBAYCANLÛYAM

Sizÿ kimdÿn deyim, kimdÿn xÿbÿr verim... Farizdÿn. ×oxunuz onu ta -nûmûr. Amma mÿhÿllÿlÿrindÿ yaøayan uøaqlarûn hamûsû ona hÿsÿdlÿ baxûrlar.Niyÿ? Eh, birini bilirsiniz, birini yox. Sÿ bÿ bi var. Èø burasûndadûr ki, babasûevlÿrinin hÿyÿtindÿ onun ö÷ön yaraøûqlû raket dözÿldib. Taxta dan. Lap doü -ru ÷uya oxøa yûr. A÷ûlûb-þrtölÿn girdÿ qapûsû, sûra-sûra pÿn cÿrÿlÿri, hÿrlÿnÿnkres losu, ÿlvan döymÿcikli pultu, sökanû var. Atasû isÿ televizor ...hÿ, hÿ... iø -lÿyÿn televizor quraødûrûb. Yaøûl döymÿciyi bas... ciz gi filminÿ bax.

Hÿr sÿhÿr yuõudan duran kimi Fariz baøûna bþyök dÿbilqÿ qoyur.Motosiklet÷ilÿrdÿ olandan. Gþzlÿrinÿ enliøöøÿli eynÿk ta xûr. Ovcunun i÷isarû-aü ÿlcÿklÿrini geyiíèr vÿ ...raketÿ tÿ lÿ sir. Ye rini ra hat la yûb döy mÿ -cik lÿr dÿn birií basûr. Qûr mûzû rÿng lisini.


ßñÿðäÿ ùàäèñÿëÿð _____________________________________________

___________________________________________________(ìÿêàíäà)

___________________________________________(çàìàíäà) áàø âåðèð.

ßñÿðäÿêè ÿñàñ îáðàçëàð ______________________________________________________________________________________________________________________________________________Ùàäèñÿëÿð îíäàí áàøëàíûð êè, ___________________________________________________________________________________________________________________________________________ßñÿðäÿ ÿñàñ çèääèééÿò __________________________________________________________________________________________________________________________________________________ßùâàëàò áåëÿ îëäó êè, __________________________________________________________________________________________________________________________________________________Ñîíðà ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Äàùà ñîíðà _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Ñîíäà ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Çèääèééÿò áåëÿ ùÿëë îëóð êè, _____________________________________________________________________________________________________________________________________________

— Mÿn 210-am! Kos mînavt Fari zÿm! U÷uøa hazûram! Mö hÿr rik lÿriiøÿ salûn. Sayûram... beø... dþrd... ö÷... iki... bir! Getdik!..

Nÿdÿnsÿ bu dÿfÿ nþvbÿti sÿfÿrÿ bir az ca lÿngidi. Deyÿ sÿn, yu xudankal dur muø du. Elÿ yeri nin i÷indÿ uzanûb fikrÿ getmiødi. Gþtör-qoy elÿyir-di. Axû tanûmadûüû tÿzÿ ulduza u÷malûydû... Birdÿn ÷il÷ûraüûn iøûüû þz-þzönÿ yandû. Örÿk kimi dþyöndö. De yÿ sÿn, nÿyisÿ iøarÿ elÿyirdi. Tele vi -zorun da ekranû iøûqlandû. Ora dan ona þmröndÿ gþrmÿdiyi bir oülan gö -löm söndö. Tez-tez hÿ yÿcanla danûømaüa baøladû. Fa riz onun dediklÿrinibaøa döø mÿ di. Hÿlÿ bu dildÿ danûøan adama rast gÿlmÿmiødi.

Birdÿn raketindÿki kompöter sþhbÿtÿ qarûødû. Oülanûn sþylÿ dik lÿriniAzÿrbaycan dilindÿ sÿslÿndirdi.

— Diqqÿt! Diqqÿt! Danûøan Planetlÿrarasû Bþyök Kompöterin nþv -bÿt÷i operatoru Eaa Zennoraadûr! Gönÿø sistemindÿn ÷ûxûb bi zim Kra sa -nus Söni Planetlÿr Birlÿømÿsindÿ u÷ursunuz. Eh ti yatlû olun. Raketinizbþ yök sörÿtlÿ Qara Nÿhÿngÿ sarû u÷ur. Tÿd bir gþrön! Qÿzaya uüraya bi -lÿr siniz. Èki saniyÿniz qalûb... iki sa ni yÿniz qalûb!

Fariz qorxmadû. ßvvÿlki u÷uølar vaxtû baøûna bundan da ÷ÿtin hadisÿ -lÿr gÿlmiødi. Buna gþrÿ sakitcÿ soruødu:

128 Fuad Tanrılı. “Mən аzərbaycanlıyam”

— Nÿ etmÿliyÿm?— Sökanû ö÷ dÿrÿcÿ saüa ÷evirin. Bircÿ saniyÿniz qalûb!..Raketdÿki kompöterin ÿlvan gþzcöklÿri cÿrgÿ-cÿrgÿ, sûra-sû ra alûøûb

yan dû lar. Sÿs-sÿsÿ verdilÿr... Ö÷ dÿrÿcÿ... ö÷ dÿrÿ cÿ... sa üa... saüa! Birgþz qûrpûmûnda Qara Nÿhÿng yolun sol tÿrÿfindÿ qaldû.

Fariz gþzönön östönÿ döøÿn dÿbilqÿsini dözÿltdi. Ekrana gþz gÿzdir-di. Raketi saysûz-hesabsûz ulduzlar alÿminÿ u÷urdu.

— Gþrÿsÿn, mÿnimlÿ danûøan oülan bunlarûn hansûnda yaøa yûr? EaaZennoraa!

O dÿqiqÿ cavab aldû.— Sÿn iki gönÿøli, on peykli Arqonis planetinÿ xoø gÿlmisÿn! Gþröøö -

mö zÿ ÷ox øadam. 50A saylû kosmodrom raketini qÿbul etmÿyÿ hazûrdûr...Bu dÿfÿ Eaa tÿmiz Azÿrbaycan dilindÿ ondan soruødu:— Hardan gÿlmiøsÿn?— Gönÿø sistemindÿn.— Onu bilirÿm. Hansû planetdÿn, hansû þlkÿdÿn?— Yer planetindÿn. Azÿrbaycandan!— A-zÿr-bay-can-dan?! Vÿtÿnini ÷oxmu sevirsÿn?— Mÿn fÿxr elÿyirÿm ki, azÿrbaycanlûyam!..Oülan ekrandan yox oldu. Yerindÿ bir-birini qovan rÿqÿmlÿr gþ -

röndö.Fariz diksinib gþzlÿrini a÷dû. Otaüûndakû televizorun ek ra nûn da nÿ

Eaanû, nÿ Arqonisi, nÿ Krasanus Söni Planetlÿr Bir lÿø mÿ sini gþrdö. Vay,olmaya Eaanû yuxuda gþröb?! Yox, yox, ola bil mÿz. Axû bayaq oyanmûø -dû? Bÿlkÿ, bunlar doürudan olub?! Bÿl kÿ...

Oülan baøûna gÿlÿnlÿri babasûna danûømaq ö÷ön onun emalat xa nasûnayöyördö. Qonøu uøaqlar hasara dûrmaøûb yenÿ hÿsrÿtlÿ ona tamaøa elÿ yir -dilÿr...

Fuad Tanrûlû


1. ßñÿðèí ÿñàñ îáðàçëàðûíûí áàøëûúà õöñóñèééÿòëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí. 2. ßñÿðèí èäåéàñû öçÿðèíäÿ äöøöíöí. Ìöÿëëèô þç îõóúóëàðûíà íÿ äå ìÿê èñ -

òÿ éèðäè?


ßsaslandûrmaq. Áaø verÿnlÿri ÿñÿðäÿí íöìóíÿëÿð, ôàêòëàð âÿ ñèòàòëàðýÿòèðìÿêëÿ danûømaq.

Mönasibÿt bildirmÿk. ßñÿðäÿ áàø âåðÿíëÿðäÿí nÿyin doüru, nÿ yinyanlûø olmasû ilÿ baülû fikirlÿr yöröòìÿê.

Dÿstÿklÿmÿk. Doüru hesab etdiklÿriniçè ÿsÿrdÿn nömunÿlÿr gÿ tir -mÿk lÿ vÿ ya øÿrhlÿr vermÿklÿ dÿstÿklÿmÿk.

Nÿticÿ ÷ûxarmaq. ßñÿðäÿn hansû qÿnaÿtÿ gÿläèéèíèçè bildirmÿk.

Tapøûrûq 1. Ô.Òàíðûëûíûí “Ìÿí àçÿðáàéúàíëûéàì” ùåêàéÿ ñè íèí nÿqledilmÿsi ö÷ön ãåéä âÿðÿãèíè àðòûã yerinÿ ye tir ìè øñèíèç. Àpa rûë ìûø bö -tön ha zûr lûq iølÿri ÿñÿðè ömu milÿødirmÿk vÿ nÿticÿ ÷û xar maq is ti qa mÿt -èídÿ atûlmûø ad dûm ëàðdûr. Îxu du üunóç mÿtn öçðÿ ôè êèð ëÿ ðè íèçè úÿì ëÿø -äèðèí, òÿãäèì åäèëÿí ãåéä âÿðÿãèíÿ éàçûí.

130 Əsərin ümumiləşdirilməsi və nəticənin çıxarılması

ßñÿðäÿ áàø âåðÿíëÿðÿ ìöíàñèáÿòèì îíäàí èáàðÿòäèð êè, ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Îíà ýþðÿ áåëÿ äöøöíöðÿì êè (ÿñÿðäÿí ñèòàòëàð ýÿòèðìÿêëÿ ôèêèðëÿðèíèçè ÿñàñëàíäûðûí),______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Ñîíäà áåëÿ íÿòèúÿéÿ ýÿëìÿê îëàð êè, _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ßñÿðèí öìóìèëÿøäèðèëìÿñè âÿíÿòèúÿíèí ÷ûõàðûëìàñû

Tapøûrûq 1.

1. Ùÿyatûnûçda baø vermiø, sèçdÿn cÿsarÿt tÿlÿb edÿn áèð ha di sÿ ni éà -äû íûçà ñàëûí âÿ îíóí xÿ ði tÿ sini tÿrtib åäèí (íöìóíÿ ñÿù.131—132).

2. Òÿðòèá åòäèéèíèç õÿðèòÿ ÿñàñûíäà åññåíèí ïlanûíû ãóðóí. 3. Åññåéÿ maraqlû vÿ cÿlbedici giriø verèí.4. Qaralamada qeydlÿr aparûí. 5. Ehtiyac yarandûqca dialoqlara da yer verèí.


Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëèåññå íåúÿ òÿðòèá

åäèëèð?

Sèç ÿvvÿlki dÿrslÿrdÿ nÿqli essenin yazûsû naha zûrlaømûøsûíûç. Essenin hÿr bir elemen ti nin tÿø kiliözrÿ iølÿr aparmûøsûíûç. Hadisÿlÿrin har àda vÿ nÿza man baø verdèyini, hÿmin ha di sÿlÿrdÿ ki min iø ti -rak etdiyini möÿyyÿn et mi øsèíèç. Ùÿm ÷i nin nÿdÿnbÿhs edÿcÿyiniçè, hansû mÿsÿ lÿ ni mö za ki rÿyÿ ÷ûxa -ra caüûnûç haqqûnda da döøön mö øsöíöç. Bötön bun -larû han sû ar dûcûllûqëa tÿqdim edÿcÿyinèç ba rÿdÿ dÿgþ tör-qoy et miøsèíèç. Artûq nÿqli essenin yazûsûnatam hazûrsûíûç.

ßñÿðäÿ èøòèðàê åäÿí îáðàçëàð

Áèç — áåøèíúè ñèíèô ãûçëàðû áþéöê òÿíÿôôöñäÿ òÿìèç ùàâà àëìàãö÷öí ìÿêòÿáèí ùÿéÿòèíÿ ÷ûõìûøäûã. Ñþùáÿò åäèð, ýÿçèð, òÿáèÿòèíýþçÿëëèéèíÿ òàìàøà åäèðäèê. Èêèíúè ñèíèôäÿ îõóéàí áàúûì äàáèçèìëÿ èäè. Áèð àç êÿíàðäà àëòûíúû ñèíèô îüëàíëàðû ãàðòîïóîéíàéûðäûëàð.

ÅÑÑÅÍÈÍ ÁÀØËÀÍÜÛÚÛ

Ùàäèñÿíèí áàø âåðäèéè çàìàí âÿ ìÿêàí

×îõ ñîéóã áèð ãûø ýöíö èäè. Ìÿêòÿáèí ùÿéÿòè ãàð èëÿ þðòöëìöø, ùÿðòÿðÿô áóç áàüëàìûøäû. Áóíà áàõìàéàðàã, ùàâà ñàêèò âÿ êöëÿêñèç èäè.

Íÿãëåòìÿ õàðàêòåðëè åññåíèí éàçûëìàñû

132 Nəqletmə xarakterli essenin yazılması. İnşa yazının təşkili

ßÑÀÑ ÙÈÑÑß

Çèääèééÿòèí éàðàíìàñû

Àëòûíúû ñèíèô îüëàíëàðûíäàí áèð íå÷ÿñè áàúûì Íÿðýèçÿ ãàðòîïó àòìàüàáàøëàäû. Áàúûìûí ãîðõäóüóíó ùèññ åòäèì. Îíëàðûí öñòöíÿ ãûøãûðäûìêè, áàúûìû ãîðõóòìàñûíëàð. Îüëàíëàð áóíà ÿùÿìèééÿò âåðìÿäèëÿð.

Çèääèééÿòèí à÷ûëìàñû

Î çàìàí èêè éîëäàøûìëà áàúûìû äþâðÿéÿ àëäûã. Áèç îüëàíëàðûíàòäûüû ãàð òîïàëàðûíûí ãàðøûñûíû äèâàð êèìè êÿñìèøäèê. Áåëÿúÿáàúûìû îðàäàí óçàãëàøäûðäûã.

ÅÑÑÅÍÈÍ ÑÎÍÓ

Î çàìàí íÿ ùèññ åäèðäèì, èíäè íÿ ùèññ åäèðÿì

×îõ ãîrõìóøäóì, ùþíêöðöá àüëàìàã èñòÿéèðäèì. Èíäè ùåéðàí ãàëìûøàì, áóíó íåúÿ åäÿ áèëäèì. Íÿ éàõøû êè î çàìàí äîñòëàðûììÿíÿ êþìÿê åòäèëÿð.

Èíøà éàçû íåúÿ òÿðòèáåäèëèð?

Elÿ yazû nömunÿlÿri var ki, ora da mö øa hi dÿetdiyimizi tÿsvir etmÿk, xa tûr la dûüû mû zû nÿql et mÿkbacarûüû ilÿ yanaøû, digÿr baca rûq lar da tÿlÿb îëó íóð.Bu raya möxtÿlif mÿn bÿ lÿ rdÿn ìÿlumaòlar ÿl dÿet mÿk, on lar dan is ti fadÿ etmÿk, onlarûn ÿsasûndayeni mÿlumatlar ya raòmaq da xië dir. Áe lÿ yazûlar in -øa ad lanûr. Doürudur, aøaüû si nif lÿräÿ sèç möx tÿlifmþv zu larda inøalar yaz mû sûíûç. Èndi èñÿ bu ya zû nûda ha mö kÿm mÿl, qay da la ra uy üun yazmaüûn yol -larûnû þy rÿnÿcÿksèíèç. Aøaüû da verilmiø tÿli ma taÿìÿë et mÿk lÿ þz ki÷ik tÿdqi qat ÿsÿriniçè — inøanûéaradacaqsûíûç.

Èíøà éàçûíûí òÿøêèëè

×ox vacibdir ki, ÿvvÿlcÿdÿn gþzÿl bir inøa yaza bilÿcÿyinèçÿ ina na sû -íûç. Yazû iøini hÿvÿslÿ yerinÿ yetirmÿk îíóí keyfiyyÿtini yök sÿldÿr.ßgÿr bötön bunlarû etmÿsÿíèç, he÷ vaxt istÿdiyinèç nÿ t i c ÿyÿ nail ola bil -mÿzsèíèç. Èn øa ya zûnûn uüur la yerinÿ yetirèlmÿsi ö÷ön onun òÿðòèáè yollarûilÿ tanûø ol ma lûsûíûç. Èíøa yazû aøaüûdakû mÿr hÿ lÿlÿrdÿ hÿyata ke÷irilir:

Tapøûrûq 1.

1. Aøaüûda tÿqdim edilÿn mþvzulardan biri özrÿ inøa yazûya hazûrlaøûí:• “Öìóììilli ëider Heydÿr ßliyevin Azÿrbaycan ö÷ön gþr dö yö han -

sû iøëÿðin davam÷ûsû olmaq istÿrdim?”

• “Øuøanûn dönÿnini þyrÿnirÿm, bu gönönö unutmuram, sa ba hû ö÷ön÷alûøûram”.

• “9 May ôàøèçì öçÿðèíäÿ Qÿlÿbÿ Ýönö — qalib olmaq ìÿãñÿäèìèçäèð”.”• “Áèð êÿðÿ éöêñÿëÿí áàéðàã áèð äàùà åíìÿç”!”2. Mÿlumat dairÿniçè geniølÿndirmÿk ö÷ön kitabxanada, èn ter net sÿhi -

fÿ lÿrindÿ araødûrmalar aparûí.3. Tapdûüûnûç fakt vÿ mÿlumatlarla baülû qeydlÿr aparûí. On la rûn yer -

lÿø diyi mÿnbÿni dÿ gþstÿrèí.


Û ìÿðùÿëÿÞçöíöçöí ñå÷äèéèíèç, éàõóä ìöÿëëèì òÿðÿôèíäÿí âåðèëÿíìþâçó öçÿðèíäÿ äöøöíöí.

ÛÛ ìÿðùÿëÿ Ìÿëóìàò òîïëàéûí.

ÛÛÛ ìÿðùÿëÿÙàíñû ìÿñÿëÿëÿðÿ òîõóíàúàüûíûçû (ìöääÿàëàð) ìöÿé éÿíåäèí âÿ éàçûíû ïëàíëàøäûðûí.

ÛÂ ìÿðùÿëÿ Ùÿð ìÿñÿëÿ èëÿ áàüëû ãåéäëÿð åäèí.

Â ìÿðùÿëÿ Éàçûíûí èëêèí âàðèàíòûíû ùàçûðëàéûí.

ÂÛ ìÿðùÿëÿÙÿì òÿðòèá åòäèéèíèç ïëàíû, ùÿì äÿ èëêèí âàðèàíòûáèð äàùà íÿçÿðäÿí êå÷èðèí.

ÂÛÛ ìÿðùÿëÿ Äöçÿëèøëÿð áèòÿíäÿí ñîíðà ñîí âàðèàíòû éàçûí.

134 İnşa yazının təşkili

— Sÿy vÿ hÿvÿslÿ tÿdqiqatlara baølaéûí. — Tÿdqiqatlàrû apararkÿn mþvzudan kÿnara ÷ûxmaéûí. Bunu et mÿk

istÿ sÿnèç, möÿllimlÿ mÿslÿhÿtlÿøèí. — ßgÿr möÿllimin tapøûrûüû sèçÿ tam aydûn deyilsÿ, yenidÿn izah et -

mÿk ö÷ön möÿllimÿ möraciÿt eòäèí. — Èøiniçè elÿ ãóðóí ki, onu uüurla baøa ÷atdûrà áèëÿñèíèç.

— Þyrÿndiklÿrinèçÿ bir daha nÿzÿr salûí. — Ehtiyac yaranarsa, yazacaüûnûç mþvzu ilÿ baülû ènternet sÿ hi fÿlÿ -

rin dÿ axtarûølar aparûí. — Hÿr ènternet sÿhifÿsindÿ verilÿn mÿlumat etibarlû mÿlumat hesab

edilÿ bilmÿz. “edu” vÿ “gov”-la bitÿn ènternet sÿhi fÿ lÿ ri dþvlÿttÿø ki lat larûnû tÿmsil edir vÿ bu sÿbÿbdÿn dÿ on lar etibarlû mÿlumatkimi istifadÿ edilÿ bilÿr. Sonu “com””-la bitÿn ènternet sÿhifÿlÿrin -dÿki mÿlumatlarla isÿ bir qÿdÿr eh tiyatlû olmaq lazûmdûr. Digÿr lÿ -rin dÿn isÿ is ti fadÿ et mÿ mÿ ê mÿslÿhÿt gþrölör.

— Mÿktÿb kitabxanasûnda da tÿdqiqatlarûnûçû davam etdirèí. Bu nunö÷ön almanaxlar, xÿritÿlÿr, kataloqlar, ensiklo pe di ya lar, lö üÿt lÿr, qÿ -zetlÿr, jur nallar vÿ s. ÿhÿmiyyÿtli mÿlumat mÿnbÿyi ola bilÿr.

— Mÿlumatlarû mþvzu baxûmûndan dÿyÿrlÿndirÿrÿk oxuéóí: “Bumÿ lu mat mÿnÿ lazûmdûr, ya yox?” ßgÿr lazûm dûr sa, qeydlÿ ri niçè apa -rûí vÿ hÿmin mÿnbÿnin önvanûnû yazûí.

— ×ap materiallarûnda möÿllif, ÿsÿrin adû, ÷ap olunduüu òà ðèõ âÿ yer,nÿøriyyat, sÿhifÿnin nþmrÿsi qeyd edi lir. Ènter net sÿhifÿlÿrdÿn ÿl -dÿ edilmiø mÿlumatlarda isÿ hÿ min sÿ hi fÿnin öívanû, yaranma ta -rixi, sÿhifÿdÿ iø apar dû üûnûç tarix yazûlûr.

— Sèçÿ daha ÷ox yaxûn olan, ñèçè ãàíå åäÿí mÿlumat mÿnbÿ lÿ riíèyazûí. Bu gÿlÿcÿk tÿdqiqatlarûnûçda sèçÿ yaràðlû olacaq.

II MӘRHӘLӘ

I MӘRHӘLӘ

Mÿlumat toplamaq ö÷ön:

Ènøa yazmaq ö÷ön:

Tapøûrûq 1. Topladûüûnûç fakt vÿ mÿlumatlardan istifadÿ et mÿk lÿ ya -zacaüûnûç inøanûn planûnû tÿrtib eäèí. Planûn hÿr bÿn di öz rÿ qeyd lÿrinèçèha zûrlaéûí. Bir mÿsÿlÿdÿn digÿrinÿ necÿ ke ÷ÿcÿyinèç barÿdÿ dÿ dö øönöí.Ve rilmiø mþv zular özrÿ yazû ya hazûrlaøûí.

Tapøûrûüû yerinÿ yetirÿðêÿí aøaüûdakû tÿlimatdan istifadÿ eäèí.


Éàçûíûí ïëàíëàøäûðûëìàñû âÿãåéäëÿðèí ýþòöðöëìÿñè

— Toplàdûüûnûç bötön mÿlumatlarû bir araya gÿtirèí vÿ uy üun mÿ lu -matlarû qruplaødûrûí.

— Hÿmin mÿlumatlar qrupunu adlandûrûí. — Ayrû-ayrû mÿlumatlar qruplarûna verdiyinèç adlarû yazûí. Bu ad lar

sèçèí ÿsas istiqàmÿtlÿrinèç olacaq. Hÿr bir isti qa mÿt mÿ sÿ lÿyÿ mö -na sibÿ tiniçè, onunla baülû inamûnûçû, ÿqi dÿ niçè, mþv qeyiniçè ÿks et -dir mÿyÿ imkan verÿcÿk.

— Mÿlumat qruplarûndan hansûnûn giriø, hansûnûn ÿsas his sÿ vÿ han -sûnûn nÿticÿyÿ uyüun olduüunu möÿyyÿnlÿødirèí, on larû ardûcûl -lûqla qeyd eäèí.

Belÿliklÿ, inøanûn planûnû tÿrtib etmiø olacaqsûíûç. Hÿr bir mÿ sÿ lÿ ilÿbaülû mþvqeyinèç aøkar etdiyinèç faktlar vÿ mÿlumatlarla ÿsas landûrûl -malûäûð. Yazû tÿdqiqat xa rak terli olduüundan bu nu etmÿk vacibdir.

III MӘRHӘLӘ ßsas möddÿalarûn möÿyyÿn edil mÿ si vÿyazûnûn planlaødûrûlmasû

Planûn hÿr bÿndi ilÿ baülû qeyd lÿ ringþtörölmÿsi

— Tÿrtib etdiyinèç planû qarøûnûçà qoyóí.— Planûn hÿr bÿndi özrÿ toplanmûø mÿlumatlarû nÿzÿrdÿn ke÷irèí.— Araødûrûb tapdûüûnûç fakt vÿ mÿlumatlara tÿnqidi yanaøûí: “Bu mÿ -

lu mat nÿ qÿdÿr tutarlûdûr? Onunla hansû fikri ÿsas lan dûrmaq olar?”

IV MӘRHӘLӘ

Ènøanûn hissÿlÿrini tÿrtib edÿrkÿn onlara verilÿn tÿlÿblÿrÿ ria -yÿt eäèí.

GÈRÈØ — ïlan özrÿ bu hissÿyÿ aid möddÿalar a÷ûqlanûr. Ya zû nûnmÿq sÿdi aydûn øÿkildÿ tÿqdim edilir. “Bu yazûnû yaz maq da ÿsas mÿqsÿ -dim nÿdir?” sualûna cavab verilir. Hÿmin mÿq sÿ dÿ ÷at maq ö÷ön hansûmÿsÿlÿlÿrÿ toxunacaüûnûç barÿdÿ dÿ qûsaca mÿ lu mat vermÿk lazûmdûr.Ènøa hÿr hansû bir ÿsÿrin, ìöÿééÿí problemin, hadisÿlÿrin tÿhliliíÿ ùÿñðîëóíà áèëÿð. Bu baxûmdan ÿv vÿlcÿdÿn ya zû nûn hansû mÿsÿlÿ ilÿ baülû

136 Yazının planlaşdırılması və qeydlərin götürülməsi. İlkin nümunənin hazırlanması

Èëêèí íöìóíÿíèí ùàçûðëàíìàñû

— Tutarlû hesab etdiyinèç mÿlumatlarûn etibarlûlûüûnû vÿ dÿ qiq liyini birdaha yoxëàéûí. (Hansû mÿnbÿdÿn ÿldÿ edilib? Qeyd lÿr dözgön vÿ dÿqiqapa rû lûb mû?) ßn möasir, nöfuzlu mÿn bÿ lÿr dÿn istifadÿ etmÿyÿ ÷alûøûí.

— Topladûüûnûç mÿlumatlar arasûnda elÿlÿri ola bilÿr ki, on lar sèçèí fi -kir lÿriniçè tÿsdiqlÿmÿsin, ÿksinÿ, inkar etsin. Topla dû üûnûç mÿ lu -

mat la rû bir daha nÿ zÿr dÿn ke ÷i rèí. Fiêriniçè tÿs -diq lÿ mÿ yÿn faktëàðû àøêàð åäèí, þz mþv qe yi niçèmö dafiÿ edÿn tutarlû faktlar ÿñàñûíäà ùÿìèí fik -ri tÿkzib eäèí.

— Baøa döømÿdiyinèç vÿ ya mþvzunóçla ÿlaqÿsiol ma yan mÿ lu matlarû dÿrhal kÿnara qoyóí. — Baøqalarûnûn yazûsûnû kþ÷öröb þz yazûnûç kimi tÿqdim et mÿéèí.

Tÿkzib etmÿk hÿr han sû birmÿlumatûn doüru olmadûüûnû

ÿsaslandûrmaqla bÿyanetìÿkdir.

Yazûnûn ilkin âàðèàíòûíû hazûrlaéûí

— Planûnûçäàêû birinci áÿíääÿí baølaéûí. — Hÿmin bÿndlÿ baülû apardûüûnûç bötön qeydlÿriíèçè oxuéóí. — Qeydlÿrdÿn istifadÿ etmÿklÿ inøada äèããÿòÿ ÷àòäûðìàã èñòÿäèéèíèç fi -

kèr ëÿðèí inandûrûcûlûüûnû sitatlar vÿ istinadlarla tÿ min eäèí.— Planûn hÿr bÿndè özrÿ iø baøa ÷atdûqca qarøûsûnda iøarÿ qoyóí.— Ènøanûn ilkin nömunÿsi hazûr olandan sonra yazûya bir da ha nÿzÿr salûí.

V MӘRHӘLӘ

olmasû barÿdÿ qûsaca øÿrh ve rilir. Mÿhz bu mÿqam elÿ tÿrtib edilmÿ li -dir ki, oxucuda ma raq doüursun.

ßSAS HÈSSß — áu hissÿdÿ aydûnlaødûrûlmasû nÿzÿrdÿ tu tu lan mÿ -sÿlÿlÿr plandakû ardûcûllûqla tÿqdim edilir. Hÿr bir möd dÿa da irÿli sörölÿnfikir möxtÿlif mÿnbÿlÿrdÿn ÿldÿ edilmiø fakt vÿ mÿ lumatlarla dÿstÿk lÿ -nir. Hÿr bir möddÿa özrÿ fikirlÿ ri niçè sö but edÿn iki-ö÷ faktûn olmasûmÿs lÿhÿtdir. Bununla ñèç irÿli sör dö yönöç fikri kifayÿt qÿdÿr ÿsaslandûr-mûø olar sûíûç (bunun ö÷ön ÿvvÿlcÿ tutarlû, sonra daha tutarlû, sonda isÿ ÿntu tar lû fakt tÿq dim edilir).

NßTÈCß — äèããÿò bir daha araødûrûlan mÿsÿlÿyÿ yþnÿldilir. Èn øayazûlarkÿn ôèêèðëÿð ömumilÿødirilir. Nÿticÿ tÿq dim edilir. Sonda gÿldi -yinèç nÿticÿnin sÿbÿbi izah edilir. (Nÿ ö÷ön mÿn belÿ qÿnaÿtÿ gÿldim?)

� Yoxlama vÿrÿqi 1

1. Bu inøada fikirlÿrèíèç qûsa vÿ aydûn ifa dÿ edilibmi? 2. Èø plan özrÿ aparûlûbmû? He÷ bir bÿn di yaddan ÷ûxarmamûsûíûç ki? 3. Fikirlÿriniçè ÿsaslandûrmaq ö÷ön is ti fadÿ etdiyinèç fakt vÿ mÿ lu -

mat lar mÿntiqi ardûcûllûqla dö zölöbmö?


Éàçûíûí øàýèðäëÿð òÿðÿôèíäÿí éîõëàíìàñû

Yazûnûn øagirdlÿr tÿrÿfindÿnyox lan masû

1. Sÿhvlÿri yoxlamaq mÿqsÿdi ilÿ yazûnû oxuéóí. Fakt vÿ mÿ lu mat -larû bir daha yoxlaéûí. Ehtiyac olar sa, fikir ar -dû cûllûüûnûn gþz lÿn mÿsi ö÷ön yenidÿn iø apa -rûí. Zÿrurè ùàëëàðäà planda dÿ yi øik lik lÿr eäèí. Bu za man yazûnûn mÿqsÿdini unutmaéûí.

VI‐I MӘRHӘLӘ

ßââÿë åëÿ ìÿñÿëÿëÿðàðàøäûðûëûð êè, îíëàð àðàø-

äûðûëìàäàí èêèíúèëÿðèàðàøäûðìàã ìöìêöí

îëìóð.

4. Èñtifadÿ etdiyinèç mÿlumatëàðûn mÿnbÿyi (kitab, qÿzet, jur nal, ènter-neò sÿhifÿñè vÿ s.) gþstÿrilibmi? ßmin olóí ki, mÿn bÿ gþs tÿril mÿ -dÿn he÷ bir mÿlumat yazûya daxil edil mÿyib.

5. Èíøada ifadÿ edilmiø fikirlÿr möxtÿlif nöfuzlu mÿnbÿlÿrÿ ÿñàñëàíûáìû?6. Èíøada nÿzÿrdÿ tutduüunóç mÿqsÿdÿ nail ola bildinèçìè?

� Yoxlama vÿrÿqi 2

1. Hÿr yeni abzas uyüun cömlÿ ilÿ baølanûbmû? 2. Yazûlmasûna ehtiyac olan, lakin yazûlmamûø, yaxud bitiril mÿ miø he÷

bir fikir qalmayûb ki? 3. Yersiz yazûlmûø, yaxud tÿkrar iølÿnmiø sþz varmû?4. Cömlÿlÿr hÿddÿn artûq uzun deyil ki? 5. Orfoqrafik, yaxud qrammatik sÿhvlÿr yoxdur ki? 6. Yazûya daxil edilmiø sitatlar dÿqiq verilibmi? 7. Durüu iøarÿlÿrindÿn dözgön istifadÿ edilibmi? 8. Birinci øÿxsin adû èëÿ èôàäÿ îëóíàí ôèêèð yoxdur ki? (“elÿ dö øönörÿm

ki””, “fikrimcÿ” vÿ s.)9. Dözgön tÿrtib edilmiø cömlÿlÿr nÿzÿrdÿ tutduüunóç fikri ifa dÿ edirmi?

138 Yazının şagirdlər tərəfindən yoxlanması

Dözÿliølÿr bitÿndÿn sonra son va rian tûyazûí vÿ ya ÷ap eäèí

Éoxlamalar baøa ÷atdûãäàí ñîíðà dözÿliølÿr nÿzÿrÿ alûn maq la mÿt -ni yeni vÿrÿqÿ kþ÷örmÿk lazûmdûr. Diqqÿtli olóí ki, kþ ÷ör mÿ za ma nûye ni sÿhvlÿrÿ yol vermÿyÿñèíèç. Kþ÷örÿndÿn sonra mÿt ni bir dahaoxu yub möÿllimÿ tÿhvil verèí vÿ ya yoldaølarûíûça tÿq dim eäèí.

VII MӘRHӘLӘ

Yazûnûn øagirdlÿr tÿrÿfindÿnyox lan masû

2. Qrammatik sÿhvlÿri aøkar etmÿk ö÷ön yazûnûçû bir dÿ oxuéóí. Ehtiyacya ranarsa, orfoqrafik lö üÿt dÿn, yaxud izahlû löüÿtdÿn is tifadÿ eäèí. Orfoq ra -fik qaydalar ba xû mûn dan yazûnûçû bir daha yox laéûí. Ara dan qaë dû rûlmasû möm - kön olan bötön sÿhvlÿri dözÿläèí. Ya xûnla rû nûç dan xahiø eäèí ki, ñèçèí yazûnûçûoxu sun. Bÿzÿn sèçèí gþ rÿ bilmÿ di yinèç sÿhv lÿri baøqalarû asanlûqla gþrÿ bilÿr.

VI‐II MӘRHӘLӘ

Tapøûrûq 1. ßsÿri oxuéóí. Ñèíèô éîëäàøëàðûíûçëà ìözakirÿ eäèí. ßsÿrinnÿqli, yoxsa tÿs vi ri mÿtn îëäóüóíó möÿyyÿn eäèí. ßsÿrin mþv zu su, ide -ya sû, ÿsÿrdÿki obrazlar, hadisÿlÿrin ardûcûllûüû, ÿñÿðèí ùèñ ñÿëÿðè âÿ ele -ment lÿri (xÿ ri tÿsi), istifadÿ edil miø tÿsvir va sitÿ lÿ ri vÿ s. özÿrindÿ dö øö -nöí. Fikirlÿriniçè ÿsas landûrûí.

BÈR DAHÈ DOÜULUB GßLDÈ DÖNYAYA

Nax÷ûvanda doüuldu23-ön mayûnda.

Göllö bahar fÿslininÿn iøûqlû ayûnda.

Anasû Èzzÿt xanûm,atasû ßlirza

Øökörlÿr oxudularonlara oüul verÿn

Tanrûya, Èlahiyÿ,bu bahara, bu yaza.

Ata-ana ad qoyub adûna Heydÿr dedi,

Bu hÿyatûn barûnû dÿrdikcÿ, hey dÿr, dedi.

O boy atûb bþyödögöndÿ bir darû boyda,

Ona layla ÷alanûnxoø arzularû boyda.

Hÿr anla, hÿr saatla,hÿr fÿsillÿ bþyödö.

Damar-damar bÿrkidi,pillÿ-pillÿ bþyödö.


ÇßËÈÌÕÀÍ ÉÀÃÓÁ. “ÁÈÐ ÄÀÙÈ ÄÎÜÓËÓÁÝßËÄÈ ÄÖÍÉÀÉÀ”(Öìóìèëÿøäèðèúè äÿðñ)

Bir gön ÿskik olmadûlaylasû, oxøamasû,

Atanûn yeridiyi yeriølÿ, tÿrpÿniølÿ,

Ananûn danûødûüûøirin dillÿ bþyödö...

Ana onu bir dÿfÿdoüub verdi dönyaya,

O, hÿr gön bir nÿümÿdÿn,bir sÿsdÿn doüulurdu.

Dar komadan, daø evdÿn,mÿbÿddÿn, mÿqbÿrÿdÿn,

Sûldûrûmdan, ke÷iddÿn,aøûrûmdan, bÿrÿdÿn,

Mÿsciddÿn, minarÿdÿn,haqqûn ona verdiyi

140 Zəlimxan Yaqub. “Bir dahi doğulub gəldi dünyaya”

Èlahi bir vergidÿn,eyhamdan, iøarÿdÿn,

Yoldan, cûüûrdan, izdÿn,Atabÿy Eldÿgizdÿn,

Mþminÿ õatun adlûtörbÿnin naxûøûndan,

Gönÿøin iøûüûndan, buludun yaüûøûndan,

×ÿmÿnlÿrin dumduru øehindÿn doüulurdu.

Kimdi Mÿhÿmmÿd Cahan,kimdir Memar ßcÿmi,

Bu yurdun memarûndan, øahûndan doüulurdu...


Nax÷ûvan torpaüûnûnøÿhdindÿn, øirÿsindÿn,

Qayalarûn aüzûndan÷ûxan od körÿsindÿn,

Qÿdim tikililÿrinbaüûndan-baüatûndan,

Øÿhÿr sÿliqÿsindÿn,kþhnÿ kÿnd hÿyatûndan,

Gönlö göneylÿrindÿn,qarlû quzeylÿrindÿn,

Allahûn yaratdûüûqaya muzeylÿrindÿn,

Örÿyÿ iøûq salangönÿødÿn doüulurdu,

Øimøÿkdÿn, ildûrûmdan,atÿødÿn doüulurdu.

Kim deyÿ bilÿrdi ki,bugönkö kþrpÿ uøaq,

Sabahkû bir dahidi,biz kimik hþkm verÿk,

Hþkmö verÿn-÷ûxardanTanrûdû, Èlahidi.

Zÿlimxan Yaqub

142 Zəlimxan Yaqub. “Bir dahi doğulub gəldi dünyaya”

Ë À É È Ù ß

Èêè ãðóïà áþëöíöí. 28 Ìàé Ðåñïóáëèêà Ýöíö ìöíàñèáÿòè èëÿ òÿã äèìîëó íàí ÿñÿðëÿð öçðÿ ëàéèùÿíè èøëÿéèí.

ßñÿðëÿðäÿí áèðè íÿãëåòìÿ, äèýÿðè òÿñâèðåäèúè õàðàêòåðëèäèð. Û ãðóï. 1. Ìÿììÿä Íàìàçûí “Âÿòÿíè ÷è÷ÿêëÿíäèðìÿê ëàçûìäûð” íÿã-

ëåòìÿ õàðàêòåðëè ÿñÿðèíè àøàüûäàêû ìÿñÿëÿëÿð áàõûìûíäàí òÿùëèë åäèí:• ßñÿðäÿêè îáðàçëàð âÿ îíëàðûí áàøëûúà õöñóñèééÿòëÿðèíè òÿñâèð åäèí.• ßñÿðäÿêè îáðàçëàðû ìöãàéèñÿ åäèí.• ßñÿðäÿ ùàäèñÿëÿðèí àðäûúûëëûüûíû ìöÿééÿí åäèí.• ßñÿðè ùèññÿëÿðÿ àéûðûí.• ßñÿðèí åëåìåíòëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí.

2. Íÿòèúÿëÿðèíèçè ÿêñ åòäèðÿí êè÷èê òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.

ÛÛ ãðóï. 1. Òîôèã Áàéðàìûí “Àëãûø äåéèì” òÿñâèðåäèúè õàðàêòåðëè øåèðè-íè àøàüûäàêû ìÿñÿëÿëÿð áàõûìûíäàí òÿùëèë åäèí:

• ßñÿðèí èäåéàñûíû ìöÿééÿí åäèí.• ßñÿðäÿ áÿäèè òÿñâèð âàñèòÿëÿðèíè ìöÿééÿí åäèí.• ßñÿðäÿ ùèññëÿðè âÿ ôàêòëàðû òÿñâèð åäÿí ìÿãàìëàðû ýþñòÿðèí.• ßñÿðèí ùèññÿëÿðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèí.

2. Íÿòèúÿëÿðèíèçè ÿêñ åòäèðÿí êè÷èê òÿãäèìàò ùàçûðëàéûí.

ÂßÒßÍÈ ×È×ßÊËßÍÄÈÐÌßÊ ËÀÇÛÌÄÛÐ!

Ñóìãàéûòäà ãîúà áèð êèøè éàøàéûð: òîðïàüû ñåâÿí, ÿêèá-áåúÿðÿí, ùàìû-éà éàõøûëûã åäÿí íóðàíè áèð ãîúà.

Òÿãàöä÷ö îëäóüóíäàí, ãîúàëäûüûíäàí èøëÿéÿ áèëìèðäè. Àììà ÿëè èø -äÿí ñîéóìàìûøäû. Ùåé èøëÿìÿê, ÿêèá-áåúÿðìÿê ùÿâÿñè èëÿ éà øà éûðäû.

Øÿùÿð ðÿùáÿðëèéèíäÿí òîðïàã ñàùÿñè èñòÿñÿ äÿ, îíó ðàçû ñàëàí éîõ èäè.Áó íóðàíè êèøè äöøöíöá-äàøûíûá ãÿðàðà àëäû êè, áîø áèð ñàùÿäÿ àüàú, ýöë

ÿêèá-áåúÿðñèí.Áåëÿ äÿ åòäè. Éàõøû ìåéíÿëÿð, øèòèëëÿð, ýöëëÿð àëûá áîø áèð ñàùÿäÿ ÿêäè.

Ýþçÿë áèð áàü ñàëäû. Éàç ôÿñëè áó àüàúëàðà ñûüàë ÷ÿêäè. ×è ÷ÿêëÿð éàçûí íÿ -ôÿñè èëÿ ýöíÿøÿ áîéëàíäûëàð.

143LAYİHƏ

Àäàìëàð áàõûá äåéèðäèëÿð:— Ñàü îëñóí áó êèøèíè, éöç àäàìûí èøèíè ýþðöá. Íåúÿ äÿ ýþçÿë áàü

ñàëûá!Àììà... Àììà ýöíëÿðèí áèð ýöíö øÿùÿð ðÿùáÿð ëèéèíäÿí ýÿëèá äåäèëÿð

êè, áó áàüû ñþêìÿê, äàüûòìàã ëàçûìäûð.— Ãàíóíñóç áàü ñàëìûñàí. Àüàúëàðû äà êÿñ àò ýåòñèí!Áó ãîúà áàüáàí áàüäà îòóðóá äÿðèí ôèêðÿ äàëìûøäû. Áàëàëàðû êèìè

ñåâÿ-ñåâÿ áþéöòäöéö àüàúëàðû, ýöëëÿðè êÿñèá òþêìÿéÿ íÿ ÿëè ýÿ ëèðäè, íÿ äÿöðÿéè. Îòóðóá ùåé ôèêèðëÿøèðäè. Ñàíêè àüàúëàð äà áó íó äóéóá êÿäÿðëÿíèðäè-ëÿð. Ýöëëÿð ñàðàëûá-ñîëìàãäàéäû...

Áó çàìàí ãîúàíûí éàíûíäà áèð ìàøûí äàéàíäû. Ìàøûíäàí óúàáîéëó,ýöëÿðöçëö ñàíêè ùàìûéà âÿ áó ãîúàéà äà òàíûø îëàí áèð êèøè äöøöá áàüàäîüðó ýÿëäè: êèøèéÿ ÿë óçàäûá ñàëàì âåðäè.

— Ñàëàì, ãîúà! Íèéÿ êåôñèç îòóðìóøñàí áóðàäà?Íóðàíè ãîúà àüàúëàðû ýþñòÿðäè:— Áàëàëàðûìëà âèäàëàøìàã ìÿíÿ ÷ÿòèíäèð.— Íÿ îëóá, äå?— Áó àüàúëàðû êÿñäèðèðëÿð. Ãàíóíñóç ÿêèáñÿí, äåéèðëÿð. Òÿ ãàöä ÷ö áà -

áà éàì, ÿëèì èøñèç ÿñèð. Áóðà áîø éåð èäè. Òÿìèçëÿéèá áàü ñàëäûì, ýöë-÷è -÷ÿê ÿêäèì... Íÿ õåéðè, èíäè ýÿëèá äåéèðëÿð êè, äàüûò áó áàüû.

144 Məmməd Namaz. “Vətəni çiçəkləndirmək lazımdır!”

— Êèì äåéèð äàüûò?— Êèì äåéÿúÿê? Øÿùÿðèí áþéöêëÿðè...Åëÿ áó çàìàí áåø-àëòû ìàøûí ýÿëèá îíëàðûí éàíûíäà äàéàíäû. Ìàøûíäàí

åíÿí àäàìëàð îíëàðûí éàíûíà ýÿëäèëÿð. — Áóíëàð äåéèð, áàüû äàüûò, àüàúëàðû êÿñ, ýöëëÿðè ãîïàð?! Éîõ, åëÿ èø ýþðìÿ.Ñîíðà øÿùÿð ðÿùáÿðëÿðèíÿ òàïøûðäû:— Áó òîðïàüû, áó ñàùÿíè âåðèðÿì áó ãîúàéà. Ãàíóíèëÿøäèðèí. Òîðïàüû

îíó ÿêèá-áåúÿðÿíÿ âåðèí! — äåäè ðÿùáÿð.— Îëäó, éîëäàø ßëèéåâ! Áàø öñòÿ! Îëäó!Áèçèì íóðàíè ãîúà áàüáàí åøèòäèêëÿðèíÿ î ãÿäÿð ñåâèíäè êè, ñàíêè öðÿ-

éèíäÿ ýöí äîüäó, úàâàíëàøäû. Éàõûíëàøûá ðÿùáÿðèí ÿëëÿðèíäÿí þïìÿê èñòÿ-äè. Ëàêèí ðÿùáÿð îíó ãóúàãëàéûá ñèíÿñèíÿ ñûõäû.

— Ëàçûì äåéèë, — äåäè. Áèð äÿ ýÿëÿíäÿ ýþðöì êè, äàùà éàõøû ýöëëÿðÿêìèñÿí... Âÿòÿíè ÷è÷ÿêëÿíäèðìÿê ëàçûìäûð…

Ðÿùáÿð ýåòäè. Ëàêèí îíóí ìÿùÿááÿòè áàüáàíûí öðÿéèíäÿ ãàëäû, àüàú-ëàðûí äà, ýöëëÿðèí äÿ!

Ìÿììÿä Íàìàç

ÀËÃÛØ ÄÅÉÈÌ

Àëãûø äåéèì áó òîðïàüûí íåìÿòèíÿ,Åëèí ùàëàë ãèñìÿòèíÿ àëãûø äåéèì.Öðÿêëÿðèí áèðëèéèíÿ, âÿùäÿòèíÿ,Ùöíÿðèíÿ, çÿùìÿòèíÿ àëãûø äåéèì.

Áó çÿôÿðèí èøûüûéëà ýþçëÿð íóðëàíûð,Ãöðóðëàíûð èíñàí îüëó óúà äàü êèìè.Àíà âÿòÿí ýþçÿëëÿøèð, åëëÿð âàðëàíûð,Ãûçûë ïàéûç íöáàðëûäûð èëê áàùàð êèìè.

Õàëãûí øèðèí çÿùìÿòèíè, ÿìÿéèíèÖììàí åäÿí ùÿð äàìúûéà àëãûø äåéèì.Ìÿøÿë êèìè éàíäûðûá þç öðÿéèíè,Éîë ýþñòÿðÿí ñöêàí÷ûéà àëãûø äåéèì.

145LAYİHƏ

Åë ãåéðÿòè äàìàðëàðäà úîøóá-äàøûá,Åëÿ áèë êè ùÿð áèðèìèç áåø íÿôÿðèê.Øÿùÿðèìëÿ, êÿíäëÿðèìëÿ ãóúàãëàøûá,Ýåúÿ-ýöíäöç ñÿôÿðáÿðëèê, ñÿôÿðáÿðëèê.

Áàéðàã ðÿíýëè, íóð ÷ÿëÿíýëè ãÿëÿáÿíèí,Áÿùðÿñèíè ýþðÿíëÿðÿ àëãûø äåéèì.Áèð úÿðýÿäÿ êÿíäëè ãûçëà òÿëÿáÿíèí,Àõûòäûüû ùàëàë òÿðÿ àëãûø äåéèì.

Ùÿð áèðèíèç áó òîðïàüûí øàù ÿñÿðè,Ùÿð áèðèíèç øþùðÿòñèíèç áó ùÿéàòà ßí ñÿðâÿòëè áèð þëêÿíèí ñàùèáëÿðè,Ëàéèãñèíèç ìèí àëãûøà, ìöêàôàòà.

Èëùàì ñèçèí, øåèð ñèçèí, ñÿíÿò ñèçèí,Éåð äÿ, ýþé äÿ åøãèíèçëÿ âÿúäÿ ýÿëÿð.Î ìèñ êèìè éàíàí èñòè ÿëèíèçèíÀòÿøèíäÿí äîüóëìóøäóð áó êÿëìÿëÿð.

Àçÿðáàéúàí õîø õÿáÿðëÿð ìÿêàíûäûð,Àçÿðáàéúàí — øàäëûã éåðè, òîé äèéàðû.Ãÿëÿáÿëÿð áó òîðïàüûí öíâàíûäûð,Åé èíñàíëàð, ýåíèø à÷ûí ãàïûëàðû.

Êö÷ÿëÿðäÿ òàð ñÿñëÿíñèí, êàìàí äèíñèí,Ùàããûìûç âàð éàëëû ýåäèá, ãàíàä à÷àã.Èýèäëÿðèí ñÿúäÿñèíÿ ýöíÿø åíñèí,Ãÿäÿìëÿðÿ ýöë ñÿïèëñèí ãóúàã-ãóúàã.

Àíà Âÿòÿí, ãàäèð õàëãûì, ýþçöí àéäûí,Ìöáàðÿêäèð áó áàéðàìûí, áó òÿíòÿíÿí.Àëíûí à÷ûã, áàøûí óúà, öçöí àéäûí,Áèð ìöãÿääÿñ áàéðàã êèìè óúàëäûí ñÿí.

Òîôèã Áàéðàì

146 Tofiq Bayram. “Alqış deyim”

SİNİFDӘNXARİC OXU

148 Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Müəllimin arzusu”

Ýöëùöñåéí Ùöñåéíîüëó

MÖßLLÈMÈN ARZUSU

Zÿng ÷alûndû. Zÿhranûn örÿyi øiddÿtlÿ ÷ûrpûndû. “Èídi gÿlÿcÿk. Deyim,demÿyim?! Gþrÿsÿn, yazar, ya yox?!”

Zÿhra orta cÿrgÿdÿ möÿllimin stoluna bitiøik partada otu rur du. Ke÷ibÿylÿøÿndÿ rÿfiqÿsi dedi:

— Albomu gÿtirmisÿn?— Gÿtirmiøÿm.— Möÿllimÿ verÿcÿksÿn?Zÿhranûn ÷iyinlÿri qalxûb-endi:— Nÿ bilim.Rÿfiqÿsi örÿk-dirÿk verdi:— Yox, verginÿn, sevimli möÿllimimizdir, yaxøû bir øey ya zar... Nÿdÿn

utanûrsan eee?!Uøaqlar Zÿhranûn sevimli möÿllimlÿrinÿ xatirÿ ö÷ön avtoqraf yaz -

dûrdûüûnû bilirdilÿr. Artûq onun albomunda iki möÿllimin av to q rafû vardû.Èndi Zÿhra belÿ bir xahiølÿ ana dili möÿlliminÿ mö ra ciÿt etmÿk istÿyirdi.Xÿyalûndan da øeir yazdûrmaq ke÷irdi. “Am ma yazsa, nÿ yaxøû olar, hÿ -mi øÿ bu albomu saxlaram, hÿ miøÿ!..””

Saniyÿlÿr ke÷dikúÿ Zÿhra daha ÷ox hÿyÿcanlanûrdû: “Birdÿn yaz -madû?! Yox, albomu he÷ gþstÿrmÿsÿm yaxøûdûr...””

Qapû a÷ûldû, iyirmi beø-iyirmi altû yaølarûnda, ortaboylu, qa ra buüdayûbir adam i÷ÿri girdi. Bir gþz qûrpûmûnda hamû ayaüa dur du. Möÿllimintanûø, mehriban sÿsi ÿtrafa yayûldû:

— Salam, uøaqlar!Sinif yöksÿk daüûn zirvÿsindÿn gurultuyla tþkölÿn øÿlalÿ ki mi sÿs -

lÿndi:— Salam!!!— ßylÿøin, ÿylÿøin.Uøaqlar ÿylÿødilÿr. Elÿ sökut ÿmÿlÿ gÿldi ki, onlarûn nÿ fÿs lÿ rini belÿ

eøitmÿk olardû. Maraq dolu baxûølar möÿllimÿ zillÿn miø di. Möÿllim dÿþzönÿ dikilÿn gþzlÿri iri qonur gþzlÿri èlÿ sözör, sanki onlarû oxumaüa ÷a -l ûøûrdû. Birdÿn iti baxûølarû qarøûsûnda otu rmuø Zÿhranûn nÿzÿrlÿrinÿ sa ta -øanda dedi:

— Hÿ, Zÿhra qûzûm bu gön yaman sþzlö adama oxøayûr. De gþ röm,qûzûm, utanma!..

Zÿhranûn yanaqlarû allandû, þzönö itirdi. Elÿ itirdi ki, ya nûn da oturmuøéîëäàøûíûí pû÷ûltûsûnû belÿ eøitmÿdi: “Ver albomu, Zÿh ra, ver!..””

Pû÷ûltûnû Zÿhra eøitmÿdisÿ dÿ, möÿllim yaxøû eøitdi. Dedi:— Qûzûm Zÿhra, äåéÿñÿí, mÿnÿ nÿ isÿ tÿqdim etmÿk is tÿ yir, àncaq

utan dûüûndan tÿrÿddöd edir. Ýÿlin birlikdÿ xahiø edÿk, utanmasûn.Zÿhra þzö dÿ bilmÿdi ki, nÿ vaxt ayaüa durdu, nÿ vaxt par ta nûn altûn -

dan albomu gþtördö, nÿ vaxt möÿllimin stolunun ös tö nÿ qoyub ÷ÿkinÿ-÷ÿkinÿ:

— Möÿllim, bura bir øey yazarsûnûz? — dedi vÿ þzönÿ dÿ elÿ gÿl di ki,indicÿ sir-sifÿti od tutub yanacaq.

Möÿllim albomu gþtöröb maraqla o tÿrÿf-bu tÿrÿfinÿ baxdû. Vÿ rÿq -lÿrini ÷evirdi, sonra da tÿmkinlÿ:

— Yaxøû, qûzûm, sÿn get sinif jurnalûnû gÿtir, mÿn dÿ sÿnin÷ön bir øeyyazaram, — dedi.

Bu sþzlÿr Zÿhraya qanad olub, bir gþz qûrpûmûnda onu sinif dÿnmöÿl limlÿr otaüûna u÷urdu. Jurnalû gÿtirmÿsi beø-altû dÿqiqÿ belÿ ÷ÿk-mÿdi.

O tþvøöyÿ-tþvøöyÿ jurnalû möÿllimÿ verÿndÿ möÿllim dÿ al bo mu onauzatdû. Zÿhra albomu alanda pÿrt oldu. Bayaqkû se vin cindÿn özöndÿÿsÿr-ÿlamÿt qalmadû. Yerindÿ oturanda fikirlÿødi: “Yÿqin, øeir yazmaqistÿmÿyib. Yazmaq fikri olsaydû, albomu þzö ilÿ aparardû. Nÿ pis oldu.Gÿrÿk he÷ demÿyÿydim...””

Zÿhra albomu a÷madan partanûn altûna qoydu vÿ pÿrt olduüu nu möÿl -limÿ hiss etdirmÿmÿyÿ ÷alûødû. Ancaq onun möÿllimi elÿ möÿllim lÿrd ÿn -dir ki, gþzöndÿn he÷ nÿ qa÷mazdû. Bu da qa÷madû; döymÿ dodaq larûxÿfifcÿ qûmûødû, lakin þzönö elÿ apardû ki, guya Zÿhranûn pÿrtliyini ÿslagþrmör...

* * *

Möÿllim sinifdÿn ÷ûxan kimi uøaqlar Zÿhranûn baøûnûn östönö aldûlar.Rÿfiqÿsi hamûnû qabaqladû:

— Hÿ, albomu ver, gþrÿk möÿllim nÿ yazûb?Zÿhra kþnölsöz cavab verdi:

149Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Müəllimin arzusu”

— He÷ nÿ yazmayûb, nÿyini ÷ûxardûm?!— Necÿ he÷ nÿ yazmayûb? Mÿn gþrdöm. Tez-tez nÿsÿ yazûrdû.Uøaqlar da yoldaølarûnûn sþzönÿ qövvÿt verdilÿr:— Dözdö, dözdö, biz dÿ gþrdök.Zÿhra albomu partanûn altûndan ÷ûxarûb tÿlÿsik vÿrÿqlÿdi. Möÿl li mi -

nin xÿtti ilÿ yazûlmûø øeiri gþrÿndÿ iri ala gþzlÿri iøûq landû. Rÿfiqÿsi cÿldalbomu onun ÿlindÿn àëûá, øeiri ucadan oxu maüa baøladû:

Zÿhra ö÷ön

Èðÿëi qoø, iðÿëi,Ey mÿnim gþzÿl qûzûm.Qalma hÿyatdan geri,Oxu mökÿmmÿl, qûzûm.

Uca daülardan atlan,Hÿr ÷ÿtinliyÿ qatlan.Bir quø kimi qanadlan,Gþylÿrÿ yöksÿl, qûzûm.

Mehriban ol insana,Bir yuxarû baxsana,Gþydÿ gönÿø, ay sanaEylÿyir “gÿl, gÿl””, qûzûm.

Albom ÿldÿn-ÿlÿ gÿzdi...1934-cö il martûn 11-dÿ Bakûdakû 18 nþmrÿli mÿktÿbin be øinci sinif

øa girdlÿri evlÿrinÿ daüûlûøanda möÿl lim lÿrinin yaz dûüû øeiri bir-bir lÿ -rinÿ ÿzbÿr de yir dilÿr.

Bu möÿllim sevimli øairimiz Mi kayûl Möøfiq, albomuna xa tirÿö÷ön øeir ya zûlan øagird isÿ indi tibb elm lÿri doktoru olan Zÿhra Sa la -yeva idi.

150 Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Müəllimin arzusu”

151İslam Səfərli. “Müəllim”

Èslam Sÿfÿrli

MÖßËËÈÌ

Möÿllim! Bu sþzön mÿnasû dÿrin,Onun hÿr örÿkdÿ þz yeri vardûr. Odur ilham÷ûsû gÿnc nÿsillÿrin,Fikri, döøöncÿsi bir ilk bahardûr.

Möÿllim! Bu ada min dastan desÿm,Nÿ sþzöm tökÿnÿr, nÿ qÿlbim susar. Ona canûmû da mÿn qurban desÿm,Bir øair qÿlbinin buna haqqû var.

Aüsa÷lû, mehriban möÿllimimi,Èndi dÿ arabir hÿrdÿn gþrörÿm. Þzömö itirib bir uøaq kimi,Ayaüa qalxaraq salam verirÿm.

Dönyanûn ÿn bþyök dahilÿrini,Möÿllim yetirmiø parta dalûndan. Onun qayüûsûnû, alûn tÿrini,Dostlar, unutmayaq gÿlin he÷ zaman.

Deyirÿm, gþrÿsÿn cahanda kimin,Bir möÿllim tÿki xidmÿti vardûr. Dahilÿr dÿrs deyÿn bir möÿllimin,Milyon kþnöllÿrdÿ hþrmÿti vardûr.

152 İslam Səfərli. “Müəllim”

Onun øÿrÿfidir, onun þz adû,Ne÷ÿ gÿnc möhÿndis, ne÷ÿ hÿkim qûz. Cavan pilotlardûr onun qanadû,Odur ki gþylÿri gÿzir qayüûsûz.

Möÿllim! Bþyökdör, yöksÿkdir bu ad,Onu uca tutmaq øÿrÿfdir bizÿ,O, þz qayüûsûyla firavan, azad,Nÿsillÿr yetirir ellÿrimizÿ.

Gÿlin alqûø deyÿk, dostlar, örÿkdÿn,ßsl möÿllimtÿk yaøayanlara. Øeirimlÿ göl dÿstÿ baülayûram mÿn,Bu adû øÿrÿflÿ daøûyanlara!

Ìÿììÿä Àðàç

ÝÞÉÝÞË

153Məmməd Araz. “Göygöl”

×èñêèíëè áèð ýöíäÿ ýÿëäèì áó éåðÿ, Äóìàíäà ýþðöíìÿç — äóìàíäû Ýþéýþë. Òÿíùà ãàéàëàðà, ëàë ìåøÿëÿðÿ Çöëìÿò ýåúÿëÿðäÿ ùàéàíäû Ýþéýþë.

Áèð ñÿùÿð ýþðäöì êè, äóðóëóá éàòûð, Êÿïÿçèí äèáèíäÿ áóðóëóá éàòûð. Ãîâóëàí úåéðàíòÿê éîðóëóá éàòûð, Äàø àòäûì, äèêñèíèá îéàíäû Ýþéýþë.

Äþøöíö ãàéûãëàð äöéìÿòÿê áÿçÿð, Äåäèì áó ýþðêÿìëÿ Õÿçÿðÿ áÿíçÿð — Ãûçûíû éàéëàüà êþ÷öðöá Õÿçÿð; Áàõäû, úèëâÿëÿíäè, íàçëàíäû Ýþéýþë.

Éåë ÿñäè, éàðïàãëàð ñóéà òþêöëäö, Ýþé ÷èòÿ òöíä-ñàðû ýöëëÿð òèêèëäè... Áóëóäëà àüëàäû, ýöíÿøëÿ ýöëäö, Äåéÿñÿí, áèð êþâðÿê èíñàíäû Ýþéýþë...

154 Tofiq Mütəllibov. “Yaxşılığa yamanlıq”

Òîôèã Ìöòÿëëèáîâ

ÉÀÕØÛËÛÜÀ ÉÀÌÀÍËÛÃ

Ñûõ ìåøÿëÿðäÿÁèð ïÿëÿíý âàðìûø.Êèìè ýþðÿðñÿ,Òåç ïàð÷àëàðìûø.Êå÷èá äöçëÿðäÿí,Àøûá äàü-äÿðÿÙöúóì ÷ÿêÿðìèøÀõøàì êÿíäëÿðÿ.Òàïûá îâóíó,Äþíÿðìèø ýåðè,Ùèíä òîðïàüûíûíÚÿíýÿëëèêëÿðè,Ìÿñêÿíìèø îíà.Ïÿëÿíý áàùàð, ãûøÌàüàðàñûíäà,Ñàéûã äóðàðìûø.Áèð ýþçÿë ñÿùÿðÃûçàðàíäà äàíÙÿìÿí ïÿëÿíýè Ýþðöá óçàãäàí,Îâ÷óëàð íèøàíÀëäûëàð îíó.Ìåøÿäÿí ãà÷ãûíÑàëäûëàð îíó.Ïÿëÿíý ìåøÿäÿí×ûõûá ñöðÿòëÿ,Áèð êÿíäÿ äîüðóÁþéöê ãöââÿòëÿ,Ãà÷äû, íÿ ãà÷äû.Åëÿ áèë ãóøòÿêÎ ãàíàä à÷äû.Åëÿ áó çàìàíÒàðëà áîéóíúà

ÀðàáàñûéëàÀðûã áèð ãîúàÓí äàøûéûðäû.Ñåâèíäè ïÿëÿíý:— Áóðäà áèð êÿëÿêÈøëÿäèì ýÿðÿê.Ñîíðà éàíàøäûÏÿëÿíý ãîúàéàÄåäè: — Àíä îëñóíÓëäóçà, àéà.Éåìÿðÿì ñÿíèÁèð ôÿëàêÿò âàðÎäóð, àðäûìúàÄöøìöø îâ÷óëàð.Óí êèñÿñèíäÿÝèçëÿò ìÿíè ñÿí,À êÿíäëè ãàðäàø,Õåéèð ýþðÿðñÿí.Àõøàì äöøÿíäÿÀøûá äàü-äÿðÿÙöúóì ÷ÿêìÿðÿìÁèð äÿ êÿíäëÿðÿ.Îíóí ñþçöíÿÈíàíäû êÿíäëè.Éàìàíúà éåðäÿÀëäàíäû êÿíäëè.Äåäè: — Éàçûãäûð,Õèëàñ åäèì ìÿíÉàõøûëûã ýÿëìèøÙÿð âàõò ÿëèìäÿí.Ãîúà êÿíäëèéÿÝÿëÿðÿê êÿëÿêÓí êèñÿñèíäÿ

155Tofiq Mütəllibov. “Yaxşılığa yamanlıq”

Ýèçëÿíäè ïÿëÿíý.Êÿíäëè ñöðÿòëÿÊÿíäÿ éîëëàíäûÃóëàãëàðûíäàÏÿëÿíýèí àíäû,Ñÿñëÿíäè ùÿð àí.Áèð äÿñòÿ îâ÷óÅëÿ áó çàìàíÉàíàøûá îíàÄåäè: — ßìè, ñèçÕàëëû ïÿëÿíýèÝþðìÿìèøñèíèç?Ãîúà ñþéëÿäè:— Ýþðìÿìèøÿì ìÿíÎ ãà÷à áèëìÿçßñëà ýþçöìäÿí.Äöçÿëèá éîëàÝåòäè îâ÷óëàð.Ãîúà ñþéëÿäè:— Íÿ ýöíàùûì âàð —Éàõøûëûã åòäèìÌÿí áó ùåéâàíà.Éåíèäÿí ùÿéàòÂåðìèøÿì îíà.Êèñÿíè à÷ûá,Ãîúà ñåâèíúÿêÄåäè: — Àé ïÿëÿíý,Àðòûã àçàäñàí.Áèð õàùèøèì âàð:Åëëÿðÿ äîñò îë,Îëìà çèéàíêàð.Ïÿëÿíý ãÿçÿáëÿÊÿíäëèéÿ áàõäû,Äåäè: — Äîüðóäàí,Ãîúà àõìàãäû,Ùåéðÿòÿ ñàëìûø,

Áó ùèíäëè ìÿíè.Î õèëàñ åòìèø,Þç äöøìÿíèíè.Äåäè: — Àé ãîúà,Èíäè èñÿ ìÿíÑÿíè áèð àíäà,Ìÿùâ åäÿúÿéÿì.Ãîúà ñþéëÿäè:— Ñÿí äöøöí áèð àç.Ñÿíè äöøìÿíäÿíÌÿí åòäèì õèëàñ.Áÿñ íÿäÿíäèð ñÿíÁó éàõøûëûüàÏèñëèê åäèðñÿí?!Ïÿëÿíý äèëëÿíäè:— Áó, àäÿòèìäèð.Éûðòûúû îëìàãÕàñèééÿòèìäèð.Õèëàñêàðûìñàí,Äàíìàéûðàì ìÿí.Ëàêèí éàõøûëûãÃàíìàéûðàì ìÿí.Èíäè, àé ãîúà,Éåìÿñÿì ñÿíè,Ïÿëÿíý äîñòëàðûìÃûíàéàð ìÿíè.Ãîúà éàëâàðûáÊþìÿê èñòÿäè.Ïÿëÿíý ãîúàíûÉåìÿê èñòÿäè.Áèð òöëêö ÷ûõûáÁó çàìàí êîëäàíÄåäè: — Êå÷èðäèìÈíäèúÿ éîëäàí.Ýþðäöì ñÿñ ýÿëèð.Íÿ îëìóø, íÿ âàð?

156 Tofiq Mütəllibov. “Yaxşılığa yamanlıq”

Éîõñà ñèç äàâàÅäèðñèç, äîñòëàð?Ãîúà äàíûøäûÞç ÿìÿëèíäÿí.Äåäè: — ÏÿëÿíýèÁó êèñÿäÿ ìÿíÕèëàñ åéëÿäèì,Ðÿùìÿ ýÿëÿðÿê.Òöëêö ñþéëÿäè:— Êÿëÿêäèð, êÿëÿê.ÈíàíìàéûðàìÑþçëÿðèíèçÿ.Éàëàí äàíûøìàãÉàðàøìàç ñèçÿ.Äöøöíöí áèð àç,Óí êèñÿñèíÿÏÿëÿíý ñûüûøìàç.Ïÿëÿíý ãàëäûðäûÞç ïÿíúÿñèíè:— Áó, éàëàí äåéèë,Òåç êÿñ ñÿñèíè!Åëÿ áó ñààòÑöáóò ö÷öí ìÿíÙÿìÿí êèñÿéÿÝèðÿ áèëìÿðÿì.

— Åé èýèä ïÿëÿíý,Ýþñòÿð ýöúöíö,Ìÿùàðÿòèíè.Ãîé ùàìû áèëñèí,Áó ãöäðÿòèíè.Ïÿëÿíý êèñÿéÿÝèðäè ãÿçÿáëÿ.Òöëêö ñþéëÿäè:— Áàõ, áåëÿ, áåëÿ!..Êèñÿíè òåçúÿÁàüëàäû îíëàðÏÿëÿíý ãûøãûðäû:— Ñèçÿ ñþçöì âàð.Ýÿëèí äîñò îëàã,Éîëäàø îëàã áèç.À êÿíäëè ãàðäàø,Ñèðäàø îëàã áèç.Ãîúà ñþéëÿäè:— Ñÿí ñÿñèíè êÿñ.Èëàí ñàíúìàñà,Äàéàíà áèëìÿç.Ìÿí àëäàíìàðàìÀðòûã éàëàíà.Ãîé ëÿíÿò îëñóí,Ñÿí òÿê èëàíà.

Ìèðìåùäè Ñåéèäçàäÿ

ÏÀÉÛÇ ÌßÍÇßÐßÑÈ

Äÿéèøèá äîíóíó éåíÿ àüàúëàð,Áóäàãëàð ìÿðúàíäûð, éàðïàãëàð ãûçûë.Äóìàíà áöðöíöá äàüëàð, éàìàúëàð,Õÿçÿëäÿí ýþðöíöð òîðïàãëàð ãûçûë.

ßéèá áóäàãëàðû áàüëàðäàêû áàð,Îäëó øÿôÿã êèìè àëìàëàð éàíûð.Ùåéâà ÿòèð ñà÷ûð, øèðÿëÿíèá íàð,Âöãàðëà ýþéëÿðÿ ÷èíàð áîéëàíûð.

Áóëóäëàð áÿíçÿéèð êèøíÿéÿí àòà,Éóéóð îáàëàðäà éàüûø êîëëàðû.Äîäàãëàðäà ýöëöø, ÿëëÿðäÿ ÷àíòà Óøàãëà äîëóäóð ìÿêòÿá éîëëàðû.

Áÿçÿí ÿñÿí êöëÿê èíúÿ íåé ÷àëûð,Áÿçÿí óüóëäàéûð, ñÿñ äöøöð áàüà.Äóðíàëàð ãàòàðëà ýþéÿ óúàëûð,Éàðûð áóëóäëàðû, ó÷óð óçàüà.

Áóäóð, äÿñòÿ-äÿñòÿ ãûçëàð, ýÿëèíëÿðÄÿðèð àüàúëàðäàí éåòèøìèø ìåéâÿ.Òóòóð íÿüìÿ ñÿñè áàüëàðû ñÿùÿð,Øÿíëèê ýÿòèðèáäèð ïàéûç ùÿð åâÿ.

157Мirmehdi Seyidzadə. “Payız mənzərəsi”

Natiq Rÿhimov

HßZRßTÈ ÈSMAYÛL

Hÿzrÿtè Èbrahim peyüÿmbÿrin hÿyat yoldaøûnûn adû Sara idi. Èb ra him -lÿ Sara mehriban yaøayûrdûlar. Yaølarû þtsÿ dÿ, hÿlÿ oüul-qûz sahibi olma -mûødûlar. Bir gön Sara Èbrahimÿ dedi:

— Yaxøû olar ki, baøqa bir qadûnla da evlÿnÿsÿn. Bÿlkÿ, o zaman Al lahsÿnÿ þvlad bÿxø edÿr.

Hÿzrÿti Èbrahim razûlaødû vÿ Hacÿr adlû mþmin bir qa dûnla evlÿndi. Tez -liklÿ Hacÿrlÿ Èbrahimin oülu oldu. Uøaüûn adûnû Ès ma yûl qoydular. Èbrahimyeganÿ oülu Èsmayûlû ÷ox sevirdi. O, Èsmayûldan ayrûlmûr, onu qucaüûndanyerÿ qoymurdu. Èbrahimin bu hÿrÿkÿtlÿri Saraya tÿsir edirdi. Nÿhayÿt, birgön Sara Èbra him dÿn xahiø et di ki, Hacÿrlÿ Èsma yû lû evdÿn uzaqlaødûrsûn.

Hÿzrÿti Èbrahim ailÿdÿ qanqaralûq döømÿsin deyÿ, Hacÿrÿ tapøûrdû ki,kþrpÿ Èsmayûlû da gþtöröb sÿfÿrÿ hazûrlaøsûn. Onlar ö÷lökdÿ yola ÷ûx dûlar.Xeyli yol getdikdÿn sonra ßrÿbistan torpaüûna ÷atdûlar. Èndi ki Mÿkkÿ øÿ hÿ rinin yaxûnlûüûna yetiøÿndÿ Èbrahim Hacÿrlÿ Èsmayûlû ora da qoyubþzö ge ri dþndö.

Èbrahim gedÿndÿn sonra Hacÿrlÿ Èsmayûl ö÷ön qoyduüu su qurtardû.Balaca Èsmayûl su suz luqdan aülamaüa baøladû. Hacÿr áirdÿn gþrdö ki,mþcözÿ baø ver di: Ès ma yûlûn aya üû nûn altûnda torpaq yarûldû vÿ yerdÿnbulaq ÷ûx dû. Hacÿr hÿmin bulaüûn suyundan Èsmayûla i÷irtdi, sonra þzödÿ i÷ di. O, bulaüa “Zÿm-zÿm”” adûnû verdi. ×ox-÷ox sonra lar Zÿm-zÿmbu la üû nûn yerindÿ qu yu qazdûlar. Hÿ min quyu indi dÿ durur. Mÿkkÿyÿ zi -yarÿtÿ gedÿn ha cû lar Zÿm-zÿm quyu sunun suyundan i÷irlÿr. Ha cÿr lÿÈsmayûl Zÿm-zÿm bulaüûnûn yanûn da ev tikib yaøamaüa baø ladûlar.Tezliklÿ baøqa qÿbi lÿlÿr dÿ orada kþ÷ saldû. Hÿzrÿtè Èbrahim tez-tez gÿ -lib Èñìàéûëà baø ÷ÿ kir di.

Èsmayûl bþyöyöb yaraøûqlû bir oülan oldu. Atasû onu ÷ox sevirdi. Buvaxt Allah-tàala Èbrahim peyüÿmbÿri sûnaüa ÷ÿkmÿk istÿdi. Allah-tàalayoxlamaq istÿdi ki, gþrÿsÿn, Èbrahim Allahû ÷ox sevir, yoxsa Èsmayûlû?

Bir gecÿ Èbrahim peyüÿmbÿr yatmûødû. Allah yuxuda ona ÿmr etdi ki,Ès mayûlû Allah yolunda qurban kÿssin. Hÿzrÿtè Èbrahim ö÷ dÿfÿ eyni yu -xunu gþrdö, yuxunun doüruluüuna inandû.

158 Natiq Rəhimov. “Həzrəti İsmayıl”

159Natiq Rəhimov. “Həzrəti İsmayıl”

Sÿhÿr o, Èsmayûlû da þzö ilÿ gþtöröb Mÿkkÿdÿn ÷ûxdû. Ata vÿ oüul bir -likdÿ øÿhÿr kÿnarûndakû Mina adlû yerÿ yollandûlar. Èbrahim þz mÿqsÿdinihÿlÿ oüluna a÷ûb demÿmiødi.

Minaya ÷atanda Èbrahim Èsmayûla sþylÿdi:— Oülum, yuxuda Allah mÿnÿ ÿmr edib, ona gþrÿ dÿ sÿni buraya

gÿtirmiøÿm. Èsmayûl atasûna ÿdÿblÿ belÿ cavab verdi:— Ata, sÿn peyüÿmbÿrsÿn. Nÿ etmÿk lazûm olduüunu yaxøû bilirsÿn.

Mÿn he÷ vaxt Allahûn ÿmrindÿn vÿ sÿnin sþzöndÿn ÷ûxmaram. Allah sÿ -nÿ nÿ ÿmr edibsÿ, onu yerinÿ yetir. Mÿn Allahûí yolunda hÿr øeyÿ, hÿttaþlömÿ dÿ sÿbèrlÿ dþzÿrÿm.

Bu zaman Allah-tàala Cÿbrayûl adlû mÿlÿyi iri bir qo÷la Èbrahimin ya -nû na yolladû. Cÿbrayûl Èbrahimÿ dedi:

— Ey Èbrahim! Allah sÿnin sÿdaqÿtini yoxlamaq istÿyirdi. Sÿn söbutet din ki, doüma oülunu da Allaha qurban vermÿyÿ hazûrsan! Bu bir im -tahan idi. Allah istÿmir ki, Èsmayûl þlsön. Gÿtirdiyim bu qo÷u Èsma yû lûnÿvÿ zindÿ Allaha qurban kÿs!

Èbrahim Allah yolunda qo÷u qurban kÿs di. Bu hadisÿ Qurban bayramûgönö baø vermiødi. Èndi dÿ hacûlar Qur ban bayramûnda Mÿkkÿdÿ HÿzrÿtèÈbrahimin hÿrÿkÿtlÿrini tÿkrar edir, Àllah yolunda qurban kÿsirlÿr.

Èsmayûl bþyödökdÿn sonra da Èbrahim peyüÿmbÿr tez-tez gÿlib onabaø ÷ÿkirdi. Mösÿlmanlarûn ÿn möqÿddÿs yeri sayûlan Mÿkkÿdÿki Kÿbÿevini dÿ Hÿzrÿti Èbrahimlÿ Èsmayûl tikmiødilÿr. Kÿbÿni tikÿrkÿn Èsma yûlatasû na kþmÿk edir, daø daøûyûr, divar hþrördö.

Allah-tàala Hÿzrÿtè Èsmayûla da peyüÿmbÿrlik verdi. O, ßrÿbistan tor -pa üûnda fÿaliyyÿt gþstÿrir vÿ camaatû Èbrahimin tapøûrûqlarûna ÿmÿl et mÿ -yÿ ÷aüûrûrdû.

Hÿzrÿtè Èsmayûlûn ÷oxlu oüul-uøaüû var idi. Onun nÿsli min illÿr bo -yun ca davam etdi. Sevimli peyüÿmbÿrimiz Hÿzrÿtè Mÿhÿmmÿd dÿ Ès ma -yûl pey üÿmbÿrin nÿslindÿn doüuldu. Belÿliklÿ, Hÿzrÿtè Èsmayûl Mÿ hÿm -mÿd pey üÿm bÿrin ulu babasûdûr.

Mirÿli Vÿkilîülu

HßMRßYLÈK BAYRAMÛN MÖBARßK OLSUN!

31 Äekabr Dönya AzÿrbaycanlûlarûnûnÙÿmrÿyliéè Ýönönÿ

Salam, Àzÿráàéúàí oülu, salam, a qardaø,Hÿmrÿylik bayramûn möbarÿk olsun. Yetÿr tÿklÿnmiøik, gÿl olaq sirdaø,Hÿmrÿylik bayramûn möbarÿk olsun!

Birlÿø yumruq kimi, dönyaya sÿs sal,Gir meydana, qûlûnc oynat, zÿfÿr ÷al,Èrÿli dur, döømÿnindÿn qisas al,Hÿmrÿylik bayramûn möbarÿk olsun!

Qalx ayaüa, sil gþzönön yaøûnû,Daha bÿsdir, artûq dik tut baøûnû,Ulu þndÿr qoydu tÿmÿl daøûnû,Hÿmrÿylik bayramûn möbarÿk olsun!

Sÿn coøãun dÿnizsÿn, lÿpÿlÿnmisÿn,Bir uca daü idin, tÿpÿlÿnmisÿn,Bötön yer özönÿ sÿpÿlÿnmisÿn,Hÿmrÿylik bayramûn möbarÿk olsun!

Zÿngÿzur, Nax÷ûvan, Tÿbriz, Qarabaü,Bu birlikdÿn gÿtir bizÿ bir soraq,Baøûn östöndÿki ö÷rÿngli bayraq,Hÿmrÿylik bayramûn möbarÿk olsun!

160 Mirəli Vəkiloğlu. “Həmrəylik bayramın mübarək olsun!”

161Məmməd Araz. “Bizi Vətən çağırır!”

Mÿmmÿd Araz

BÈZÈ VßTßN ×AÜÛRÛR!

Èndi bizim þlömlÿ,×arpûøan ÷aüûmûzdû.Þlömön boüazûndan,Yapûøan ÷aüûmûzdû. Þlömlÿ tÿrcömansûzDanûøan ÷aüûmûzdû. Qûlûnc qap, Vÿtÿn oülu,Bizi Vÿtÿn ÷aüûrûr!

Bu, þlöm-qan yoludur,Þlömdÿn, qandan ke÷ir. Bir qolu da qûvrûlûbAzÿrbaycandan ke÷ir. Dþvran bizdÿn bac àlûr,Øþhrÿt bizdÿn yaí ke÷ir. Qûlûnc qap, Vÿtÿn oülu,Bizi Vÿtÿn ÷aüûrûr!

Bu yolda ÿyèlÿnÿ:“Þlöm haqdû”, — deyirik. ßbÿdi mÿzarûmûzBu torpaqdû, deyirik. Vÿtÿn gþyö dÿyiømÿzGþy bayraqdû, deyirik. Qûlûnc qap, Vÿtÿn oülu,Bizi Vÿtÿn ÷aüûrûr!

Bu, sÿhra mÿhkÿmÿsi,Bu onun qÿrarûdû:“Bircÿ addûm arxadaSon ömid divarûdû!””Bu yurdda yaøamaüaHaqqû yox, — fÿraridi!”

162 “Azərbaycan cavanları”

Qûlûnc qap, Vÿtÿn oülu,Bizi Vÿtÿn ÷aüûrûr!

Göcönÿ qÿzÿbini,Zÿhmini dÿ qata bil,Döømÿnin marûüûndaPÿlÿng kimi yata bil. Bu daülarû baba bil,Bu daølarû ata bil!Qûlûnc qap, Vÿtÿn oülu,Bizi Vÿtÿn ÷aüûrûr!Bizi Vÿtÿn ÷aüûrûr!!!

AZßRBAYCAN CAVANLARÛ

El ÷ÿlÿngi

Azÿrbaycan cavanlarû,Yeriyin döømÿn östönÿ!Koroülular, Cavanøirlÿr,Mÿrd gedin meydan östönÿ!

At salûn, girin meydana,Cÿng edin, mÿrdi-mÿrdana,Boyansûn döømÿn al qana,Hÿr biriz bir xan östönÿ!

Sÿttarxan da ke÷ib candan,Qorxusu yox bÿydÿn, xandan,Tölkölÿr qa÷ar meydandan,Gÿlÿmmÿz aslan östönÿ!

163Oqtay Rza. “Xocalı”

Oqtay Rza

XOCALÛ

Tÿk qalûb vuruødun darda, ÷ÿtindÿ,Èki möqÿssir var mösibÿtindÿ:Daønak canilÿrlÿ daxili qurdlar... Mÿrmi yaüdûrdûlar, pusqu qurdular. Dþndön yaralanmûø mÿrdÿ, Xocalû!Bu qan qalmayacaq yerdÿ, Xocalû!

Ne÷ÿ gÿnc ananûn, mÿsum kþrpÿninSinÿsi atÿøÿ hÿdÿf, tuø oldu;Bakûya ÷atanda harayûn sÿninSandûm ki, mÿnim dÿ dÿrim soyuldu. Alûødû sÿma da, yer dÿ, Xocalû!Bu qan qalmayacaq yerdÿ, Xocalû!

Birlÿøib qÿlÿbÿ ÷almasaq ÿgÿr,Sÿnin qisasûnû almasaq ÿgÿr,Demÿk nÿ dþvlÿtik, nÿ xalqûq onda;Batarûq zamanûn burulüanûnda... Bir dÿ sþylÿyirÿm, bir dÿ, Xocalû!Bu qan qalmayacaq yerdÿ, Xocalû!

Gölhöseyn Höseynoülu

BßRK AYAQDA(Èõòèñàðëà)

Vaqiflÿ bir mÿhÿllÿdÿ oluruq. Bir mÿktÿbdÿ, bir sinifdÿ oxuyuruq.Bi zÿ V “b”-nin uøaqlarû deyirlÿr. ßbÿttÿ, mÿktÿbdÿ.

×ox vaxt dÿrsÿ Vaqiflÿ bir gedib gÿlirik. Ya o mÿni ÷aüûrûr, ya mÿnonu. Bu kimin tez durmasûndan asûlû olur.

Bu sÿhÿr mÿn onu ÷aüûrdûm:— Vaqif!.. Vaqif!.. — Gÿldim!.. Bu saat!..Gÿldi:— Gecikmÿmiøÿm ki?.. — Yox, hÿlÿ vaxta iyirmi dÿqiqÿ var. — Nÿ yaxøû! Onda tÿlÿsmÿyÿ dÿymÿz. Asta-asta gedÿk. ×atarûq. — Nÿ deyirÿm, gedÿk. — Saatûmûz iki göndör iølÿmir. Anamûn vaxtû yoxdur aparûb dözÿlt -

dirsin. Vaqifin atasû ke÷ÿn il þlmöødör. Anasû toxucu kombinatûnda iølÿ yir.

To xucudur. — Dÿrslÿrini bilirsÿn, Vaqif?— Eh, haðdan, ana dilindÿn tapøûrûüa baxmaüa he÷ vaxtûm olmayûb.

Sÿn, yÿqin, hÿmiøÿki kimi hamûsûnû þyrÿnmisÿn. Vaqifin sþzöndÿ kinayÿ duysam da, þzömö o yerÿ qoymadûm. Dedim:— Hÿmiøÿki kimi. — Sÿnÿ nÿ var... Sinfimizin gþzösÿn. Bötön qiymÿtlÿrin “5”-dir. — Èstÿsÿn, sÿn dÿ àla bilÿrsÿn. — Mÿndÿ o sÿbir hanû?! Oturum sÿnin kimi gecÿ-göndöz kitab ös tön -

dÿ, oxu ha, oxu. Yorulmaq-zad bilmirsÿn aaa, Arif!Vaqif bunu elÿ dedi ki, guya mÿn kitab oxumaqla daüû-daü östönÿ qo -

yu ram. Onun hÿrdÿn belÿ øiøirtmÿsi olur.

* * *

Sinifdÿ bildim ki, uøaqlarûn da bir ne÷ÿsi ana dilindÿn tapøûrûlan mÿtniþyrÿnmÿmiødir. Qorxu-hörkö canlarûnû gþtörmöødö. Ancaq iø elÿ gÿtirdiki, ana dilindÿn ÿvvÿlki dÿrsimiz boø ke÷di.

164 Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Bərk ayaqda”

165Gülhüseyn Hüseynoğlu. “Bərk ayaqda”

Bir dÿ onu gþrdöm ki, uøaqlar dþvrÿmi alûblar. Mÿndÿn dÿrsi da nûø -ma üûmû xahiø edirlÿr. Etiraz edÿ bilmÿdim. Mÿtni danûømüa baø lar kÿnVa qifi dÿ ÷aüûrdûm.

O, pÿncÿrÿ qabaüûnda durmuødu, kö÷ÿdÿn ke÷ÿnlÿrÿ tamaøa elÿ yir di.Mÿnim sÿsimÿ lovüalûqla ÿlini havada yellÿdi:

— Onlara danûø, onlara, mÿn... mÿn... Mÿnÿ elÿ gÿldi ki, o “bilirÿm”” demÿk istÿyirdi. Ancaq sþzönö tez ud -

du, yadûna döødö ki, sÿhÿr dÿrsÿ gÿ lÿndÿ mÿnÿ “bilmirÿm” deyib.— Ìÿn necÿ olsa, ÷ulumu sudan ÷ûxara bilÿrÿm. Uøaqlardan hansûsa onu sancdû. — Birdÿn ÷ulun aüûr oldu. Sÿni batûrdû?!— Þz dÿrdini ÷ÿk eyyy... Nÿ ÿcÿb Arif varmûø. Yoxsa neynÿrdiniz?!Uøaqlar da onun sþzönö cavabsûz qoymadûlar:— Kö÷ÿdÿn ke÷ÿnlÿrÿ tamaøa elÿyÿrdik, sÿnin kimi. Mÿn dÿrsi danûøûb izah elÿdim. Sonra uøaqlar nþvbÿ ilÿ bir-birlÿri nÿ

danûødûlar. Mÿtn hamû ö÷ön aydûn oldu. Hamû onu þyrÿndi. Bircÿ mÿ nimmÿhÿllÿ yoldaøûm, dostum Vaqifdÿn savayû.

* * *

Èøin tÿrsliyinÿ bax!.. Möÿllim dÿrs soruømaüa baølar-baølamaz birinci Vaqifi ÷aüûrdû. O, inamsûz addûmlarla yazû taxtasûna gedÿndÿ sþylÿdiyi “yaman iliø -

dim...”” sþzlÿri aydûnca eøidildi. Ancaq bilmÿdim bunu möÿllim dÿ eøit di, yayox. Möÿllim jurnalû yazûrdû. Bu, Vaqifi, deyÿsÿn, bir az örÿk lÿndirdi. Ad dûm - larûnû yeyinlÿtdi. Þzönö mÿnim oturduüum skam yanûn yanûna verdi (mÿn soltÿrÿf dÿ birinci skamyada otururam), möÿl lim eøitmÿsin deyÿ pû÷ûldadû:

— Arif, vayûmdû, kþmÿk elÿ, qulaüûm sÿndÿdir. Asta-asta de gÿlsin,eøi dÿ rÿm.

Mÿn dÿ ona dedim:— Mÿn ki sÿni dÿrs þyrÿnmÿyÿ ÷aüûrdûm. — Nÿ bilÿydim ki, i÷ÿri girÿn kimi mÿni ÷aüûracaq. Daha mÿn dinmÿdim. Möÿllim baøûnû qaldûrûb:— Hÿ, Vaqif, danûø, sÿni eøidirÿm, — dedi. Nÿ danûøacaqdû? Nÿzÿrlÿrim bayaq onun laü elÿdiyi uøaqlara sataø dû. Ar xa -

yûn-arxayûn, bir az da istehzalû nÿzÿrlÿrlÿ Vaqifÿ baxûrdûlar. Mÿ nÿ elÿ gÿl di ki,

onlar bu baxûølarû ilÿ deyirlÿr: “Onlara danûø, onlara danûø... Èndi necÿsÿn,lovüa qardaø?! Hÿ, necÿsÿn?! Deyÿsÿn, ÷ulunu sudan ÷ûxara bilmirsÿn?!””

Bÿlkÿ dÿ, onlar bu cör fikirlÿømirdilÿr. Bÿlkÿ, mÿnÿ elÿ gÿlirdi. Kimbilir?!

Lovüa qardaø... Bu hardan mÿnim aülûma gÿldi... Amma Vaqifÿ necÿyaraøûr.

Dÿli øeytan deyir ki, bundan sonra onu elÿ belÿ ÷aüûrûm: “Lovüaqardaø””. Yox, inciyÿr. Onsuz da hÿr øey östöndÿ inciyir.

Atam deyir ki, lovüalûq ÷ox pis øeydir. Deyir ki, lovüa adamûn pen -dirin dÿn tök ÷ûxûr. Bu atalar sþzöndÿn onun yaman xoøu gÿlir.

Èndi budur, lovüa qardaøûn da pendirindÿn tök ÷ûxûr. Ona yazûüûm gÿlmÿyÿ baølayûrdû. Mÿn onu he÷ belÿ aciz vÿ yazûq bir

halda gþrmÿmiødim. Bayaqkû lovüalanmaq hara, indiki bözöømÿk ha ra?!Nÿ elÿ lovüalan, nÿ belÿ bözöø!..

Möÿllim mÿsÿlÿni baøa döømöødö. Vaxtû uzatmaüa dÿymÿzdi.— Vaqif, belÿ gþrörÿm sÿn dÿrs þyrÿnmÿmÿkdÿ birinci yerÿ ÷ûxacaq-

san. Ke÷ otur, “2”. Ana dili möÿlliminin xasiyyÿti idi. Jurnala yazdûüû qiymÿti hÿm dÿ

ucadan deyirdi. Möÿllimin qanû qaralmûødû. Dÿrs danûømaüa bu dÿfÿ mÿni ÷aüûrdû.

Da nûø dûm. Äedi:— Yaxøû, bÿs dostuna niyÿ kþmÿk elÿmirsÿn? Vaqifi deyirÿm. Gþ rör -

sÿn, he÷ nÿ bilmir. Belÿ getsÿ, sinifdÿ qala bilÿr. Onunla bir mÿø üul ol -sa na... Ke÷ otur, “5”.

Mÿn möÿllimÿ deyÿ bilmÿdim, deyÿ bilmÿdim ki, dostuma kþmÿkelÿ mÿyÿ hazûram, ancaq onun þzö bundan boyun qa÷ûrûr. Yox, deyÿ bil -mÿ dim.

* * *

Tÿnÿffösdÿ ona yaxûnlaødûm. Mÿni acûladû:— Adamû tanûmaq olmazmûø. Hÿlÿ bir utanmûr, dost da deyir... — Mÿn elÿ indi dÿ sÿnÿ dost deyirÿm. — Dosta bax!.. Bÿrk ayaqda adamû qoyub qa÷an — sÿnin adûn budur!Mÿn daha dþzÿ bilmÿdim:— Nÿ danûødûüûnû he÷ bilirsÿn?!— Sÿninlÿ danûømaq istÿmirÿm. Sÿn dÿ mÿni danûødûrma, bildin?!

Bu n dan sonra mÿnim Arif adûnda dostum yoxdur, vÿssalam!



Sþhbÿti daha davam etdirmÿk olmazdû. O gön ilk dÿfÿ olaraq mÿktÿbdÿn evÿ bir yerdÿ qayûtmadûq. Yolda onun þz hÿrÿkÿti barÿdÿ fikirlÿøib-fikirlÿømÿdiyini deyÿ bil -

mÿrÿm, amma mÿn ÷ox fikirlÿøirdim. Onun da, þzömön dÿ hÿrÿ kÿt lÿ rimigþ tör-qoy edirdim.

Niyÿ Vaqif mÿndÿn kösdö? Tÿqsirim nÿ idi ki?.. “Bÿrk ayaqda ada mûqoyub qa÷an”. O mÿnÿ nÿ ö÷ön belÿ dedi? Ona suflyorluq elÿ mÿ di yimÿgþ rÿ, hÿ?! Bÿs onun þzö bir o qÿdÿr yoldaøûna laü elÿyib “Onlara da nûø,on la ra danûø”” deyÿndÿ yaxøû idi?!

Ona gþrÿ dÿ ona dÿrsi pû÷ûldamadûm. Lovüalanmasaydû, bÿlkÿ dÿ, de - yÿr dim. Yox, möÿllimin acûüûna gÿlsÿydi dÿ, deyÿrdim. Bircÿ lov üa lan - masaydû!

* * *

Èki hÿftÿ idi ki, Vaqiflÿ kösölö idik. Mÿktÿbÿ ayrû gedir, ayrû qayû dûr -dûq. Nÿ mÿn onlara gedir, nÿ o bizÿ gÿlirdi.

Ö÷ gön bundan qabaq ÷þrÿk dökanûnda anasûna rast gÿldim. Mÿni ÷oxmehriban dindirdi.

— Arif, necÿsÿn, bala?! — Yaxøûyam, Sÿadÿt xala. — Bizÿ niyÿ gÿlmirsÿn? Olmaya, Vaqiflÿ aranûz dÿyib?!— Yox, niyÿ ki?!— Ondan da soruøuram, belÿ deyir. Bÿs onda niyÿ gþrönmörsÿn? Sra -

üa gön sinif rÿhbÿriniz mÿni mÿktÿbÿ ÷aüûrtdûrmûødû. Vaqifdÿn ÷ox øika -yÿt lÿndi. Deyir, ÷ox pis oxuyur. Ciddi ÷alûømasa, sinifdÿ saxlamalû ola ca -yûq. Deyir, imtahanqabaüûdûr, gÿrÿk evdÿ ÷alûømasûna gþz olasan. Mÿndÿ, ay bala, baøûma haranûn kölönö tþköm, evdÿ oluram ki, ös tön dÿ dÿgþ zöm olsun. Sÿhÿrdÿn axøamacan döøöb kombinatda qalmû øam. Èki saa -ta can elÿ gedib gÿlmÿyÿ vaxtûm itir. Evÿ gÿlÿndÿ dÿ biøir-dö øör, yûr-yû -üûø... bir dÿ gþrörsÿn ki, gecÿ yarû oldu.

Biz ÷þrÿk alûb evÿ gÿlÿnÿcÿn Sÿadÿt xala mÿnÿ iø-göcöndÿn, oü lu nundÿrsÿ fikir vermÿdiyindÿn, futbol azarûna tutulduüundan danûødû.

— O gön dÿ ki futbol topuynan yazûq, kimsÿsiz Xanûmqûz nÿnÿninpÿn cÿ rÿsinin bir gþzönö ÷ilik-÷ilèk elÿyib. Øöøÿsalan ÷aüûrûb dö zÿlt dir -mÿyÿ mÿc bur olmuøam.

Sÿadÿt xala danûødûqca ona elÿ yazûüûm gÿlirdi ki...

Ayrûlanda xahiø elÿdi ki, ayaüûmû onlardan kÿsmÿyim. Bir dÿ... — Bir dÿ, bala, qadan alûm, imkanûn olanda Vaqifÿ dÿrslÿrini þyrÿn -

mÿk dÿ kþmÿk elÿ. Möÿllim sÿni yaman tÿriflÿyirdi... Mÿn Sÿadÿt xalaya da deyÿ bilmÿdim ki, oüluna kþmÿk etmÿyÿ ha -

zûr idim, amma onun þzö bunu istÿmÿdi. Kösölö qalmaüûmû da a÷a bil mÿ -dim. Fikirlÿødim ki, Vaqif bunu elÿmÿyibsÿ, mÿn niyÿ elÿyim?!

Èndi budur, ö÷ göndör, Sÿadÿt xalanûn sþzlÿri baøûmdan ÷ûxmûr. “Qa -dan alûm, imkanûn olanda Vaqifÿ dÿrslÿrini þyrÿnmÿkdÿ kþmÿk elÿ””.

Èmkanûm var, Sÿadÿt xala, var! Kþmÿk dÿ elÿyÿ bilÿrÿm. Ancaq bizkö sölöyök. Þzö dÿ oülunuz mÿndÿn kösmöødör, “mÿni danûødûrma” de -miødir.

Bu gön dÿ rus dilindÿn “2”” aldû. Qanûm lap qaralmûødûr. Qÿribÿdir,“2””-ni alan o, qanû qaralan mÿn.

Axøam evdÿ baøa döødöm ki, ona gþrÿ yox, Sÿadÿt xalaya gþrÿ qa nûmqaralmûødûr. Yazûq arvad bilsÿ, gþrÿsÿn, indi neylÿyÿcÿk? Mÿnÿ ömid ol -du, mÿndÿn dÿ oüluna bir kþmÿk yetiømÿdi. He÷ yaxøû olmadû.

Vaqifÿ dÿ he÷ bilmirÿm nÿ oldu, gönö-göndÿn dala gedir. Fikir mÿni gþtörmöødö. Atamûn mehriban sÿsini eøitdim:— Oüul, yaman fikirli gþrönörsÿn, nÿ olub bÿyÿm?— He÷, elÿ bir øey yoxdur, ata. — Yox, sÿn nÿsÿ mÿndÿn gizlÿdirsÿn. Gþzlÿrindÿn gþrörÿm. Sÿn ki

mÿn dÿn he÷ bir øey gizlÿtmÿzdin!.. Bir dÿ Vaqif ne÷ÿ göndör gþzömÿdÿy mir. De gþ röm, kösöb elÿmÿmisiniz ki?!

Mÿn susurdum. Atam yaman yerdÿ mÿni yaxalamûødû. Èøin nÿ yerdÿol du üunu þyrÿnmÿyincÿ mÿni rahat buraxmayacaqdû. Xa siy yÿ tini bi -lirdim. Bir dÿ mÿnim þzömön örÿyim dolmuødu. Danûømaüa elÿ adamax ta rûr dûm. Atamdan yaxøû mÿslÿhÿt÷i kimi tapacaqdûm ki?! Odur kiolub-ke÷ÿnlÿri baødan ayaüacan danûødûm. Hÿtta Sÿadÿt xala nûn oülunakþ mÿk ö÷ön mÿndÿn xahiø elÿdiyini vÿ bó gön Vaqifin yenÿ “2”” qiy mÿtal dû üûnû da sþylÿdim.

Atam mÿni diqqÿtlÿ dinlÿyÿndÿn sonra dedi:— Hÿ, yaxøû olmayûb. Gþr nÿ vaxtdan kösölösönöz, mÿnÿ dÿ de mÿ -

misÿn. — Ata, bilirsÿn, utandûm. Bir dÿ mÿn kösmÿzdim. Mÿnim belÿ øeydÿn

xo øum gÿlmir. Ondan oldu.



— Baøa döøörÿm, oüul, baøa döøörÿm. Ancaq iki hÿftÿ kösölö qal -maq... Áu he÷ mÿnim xoøuma gÿlmir. Þzö dÿ Vaqifin belÿ aüûr vax -tûnda: àxû þzön de yir sÿn ki, möÿllim deyib, belÿ getsÿ, sinifdÿ qala bi -lÿr. Sÿn onun yoldaøûsan, ona indi kþmÿk ÿlini uzatmasan, nÿ vaxtuza dacaqsan?!

— Ata, mÿn kþmÿk elÿmÿk istÿyirdim, lap sinifdÿ dÿrsi ona pû÷ûl dar -dûm da, ancaq bircÿ onun bu lovüalûüû olmasaydû.

— Yox, sinifdÿ dÿrsi pû÷ûldamaq, suflyorluq elÿmÿk yaxøû deyil. Bu -nun ona bir kþmÿyi dÿymÿz. Burdan sÿn deyÿcÿksÿn, o da tutuquøutÿktÿk rar edÿ cÿk, oradan da yadûndan ÷ûxûb gedÿcÿk. Yaxøû elÿmisÿn ki,þzön dedi yin kimi dÿrsi pû÷ûldamamûsan. Vaqifÿ kþmÿyi evdÿ, dÿrs lÿ rinihazûr la yanda elÿmÿk lazûmdûr. ßsl yoldaølûq kþmÿyi bu olar. Mÿnÿ elÿgÿlir ki, ñÿí îíóíëà áàðûøìàëûñàí.

— Ata, axû o þzö indi mÿndÿn öz dþndÿrib, mÿn necÿ onun yanûnagedim?!

— Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, oüul, indi, yÿqin, o da peøman olub. Bir dÿ de yir - sÿn ki, o lovüadûr, qörurludur. Elÿ buna gþrÿ dÿ o sÿnin yanûna gÿl mÿ -yÿcÿk. Onun isÿ indi aüûr vaxtûdûr. Sÿadÿt xalanûn da vaxtû yoxdur onunös tön dÿ gþz olsun. Èøÿ gedÿn kimi o da evdÿ oturub dÿrs þyrÿnmir,kö÷ÿyÿ qa ÷ûr, onun-bunun pÿn cÿrÿsini sûndûrûr. Yaramaz iølÿrlÿ mÿøüólolur. Sÿn onlara getsÿn, ya onu bizÿ ÷aüûrsan, belÿ olmaz. Otu rub sÿninlÿbirlikdÿ dÿrs lÿrini þyrÿnÿr. Bir dÿ oüul, gÿrÿk sÿn he÷ vaxt unutmayasanki, ata sû nûn yoxluüu Vaqifÿ ÷ox pis tÿsir elÿyir.

Atam döz deyirdi. Ancaq Vaqifin uøaqlarûn yanûnda mÿnÿ “Bÿrkayaq da adamû qoyub qa÷an — sÿnin adûn budur” demÿsindÿn sonra onunayaüûna get mÿk mÿnÿ ÷ox aüûr gÿlirdi. ×ox aüûr!

Bunlarû atama da dedim. Cavabû bu oldu:— Hamûsûnû baøa döøörÿm, oüul. Bil ki, ÿgÿr o, yaxøû oxusaydû, mÿn,

bÿl kÿ dÿ, sÿni onun ayaüûna gþndÿrmÿzdim. Deyÿrdim ki, gþzlÿ, o, sÿninaya üûna gÿlsin. Ancaq indi vÿziyyÿt baøqa cördör. O þzö dÿ baøa döø -mÿdÿn sinifdÿ qala bilÿr. Halbuki yaxøû oxumaqda indi sÿn ona kþmÿkedÿ bilÿr sÿn. Þzön dÿ de yir sÿn ki, o, korafÿhm deyil, ancaq lov üa vÿ tÿn -bÿldir. Mÿn sÿnin yerindÿ ol sam, elÿ gönö sabah gedib onun la barûøaram.Gönö sabah.

Ãàáèë

ÃÎÉ ÄÀÍÛØÑÛÍ ÒßÁÈßÒ

Ýöíÿø ýàù ýþðöíöð, ýàù ýþðöíìÿéèð,Äóìàí ýàù ñöðöíöð, ýàù ñöðöíìÿéèð.Äÿðÿëÿðäÿí àõàí ñóëàðûí ñÿñè,Éàëãûç áóëàãëàðûí êþâðÿê íÿüìÿñè, Ýàù áàòûð, ýàù äà êè, ÷ûõûð àøêàðà.Öðÿéèì áöðöíöð õîø äóéüóëàðà,Ñóñìàã èñòÿìèðÿì, ñóñóðàì ôÿãÿò.Ãîé äàíûøñûí òÿáèÿò!

Áàøûìûí öñòöíäÿ ÷ÿòèðëè ìåøÿ,Éóéóíìóø, äàðàíìûø ÿòèðëè ìåøÿ.Î éàçäà éàøûëäû, ïàéûçäà ÿëâàí.Áèð àüàú êÿùðàáà, áèð àüàú ìÿðúàí.Áèð éàðïàã Ýöíÿøèí øþëÿñèíäÿ çÿð,Áèð éàðïàã áóëóäóí ýþçöíö ñèëÿð.Äèíèì, éà äèíìÿéèì, äèíëÿéèì ÿëáÿò,Ãîé äàíûøñûí òÿáèÿò!

Äàüäàí ýþç àüàðäûð ÿââÿëèíúè ãàð,Ãîðõóäàí ñàðàëûð ÷è÷ÿêëÿð, îòëàð.Öôöã ãûïãûðìûçû, çèðâÿ áÿìáÿéàç.Áÿùñÿáÿùñ åéëÿéèð éàãóòëà àëìàçÐÿíý âåðèð, ðÿíý àëûð ýþéëÿðèí òàüû.Ðÿíýëÿð îâñóíëàéûð àíà òîðïàüû.Øåèðäÿ, ðÿñìäÿ ùàíû áó úöðÿò?Ãîé äàíûøñûí òÿáèÿò!

Ãàëõûð òàëàëàðäà îò ãàðûø-ãàðûø.Ãàëõûð, äèçÿ ÷ûõûð éàüäûãúà éàüûø.Éàüûøäàí éàðàíàí õûðäàúà ýþëëÿðÌöðýöëö, éóõóëó ýþçëÿðÿ áÿíçÿð.Î ýþçëÿð ýàù äîëóð, ýàù äà áîøàëûð.Ïÿðèøàí-ïÿðèøàí õÿéàëà äàëûð.Äèíäèðìÿê èñòÿéèð ìÿíè áó ìþùíÿò.Ãîé äàíûøñûí òÿáèÿò!

170 Qabil. “Qoy danışsın təbiət”

171Aşıq Şəmşir. “Novruz bayramı”

Àøûã Øÿìøèð

ÍÎÂÐÓÇ ÁÀÉÐÀÌÛ

Bahara deyirlÿr Novruz bayramû. Ana dilimizdÿ — tÿzÿ yaz gönö. Bu sþzö ÿzÿldÿn deyib el, hamû,Sÿadÿt gÿtirÿn bizÿ yaz gönö.

Bizÿ hÿr nemÿti elÿyÿn sovqat,Yuxudan oyanûr cömlÿ nÿbatat;Bollanûr, ÷oxalûr, gÿlir mÿhsulat,Ruzi verir elimizÿ yaz gönö.

Baülar bara ÷atûr, baü÷a göl olur,Bölböllÿrdÿ øirin nÿümÿ, dil olur. ßriyir ÷þllÿrin qarû, sel olur,Suya dþnör — baxsa buza yaz gönö.

Löt meøÿlÿr don geyinir yarpaqdan,Nÿrgiz gölÿ-gölÿ ÷ûxûr torpaqdan,Bÿnþvøÿni asmaq ö÷ön buxaqdanTþhfÿ verir gÿlin-qûza yaz gönö.

Alÿmin bayramû, xoø gÿlÿn bahar,Cahanûn zivÿri, hamû sÿndÿ var. Hayqûrûr havada qara buludlar,Yaüûø möyÿssÿrdi sizÿ, yaz gönö.

Dÿhana dad verir quzuqulaüû,Øehli qÿrÿnfili, yarpûz yarpaüû,Moruq ÷iyÿlÿyÿ qarûøan ÷aüû,Dÿrman olur dÿrdimizÿ yaz gönö.

Qarûøqa dÿn yûüûr, arû bal ÷ÿkir,Barama yarpaqdan ipÿk xal ÷ÿkir;Bu lÿzzÿti bizim el-mahal ÷ÿkir,Yetiøirik ÷ox muraza yaz gönö.

Qartal uzaq baxûr, kÿklik ÷alûr ney,Qaranquø, sûüûr÷ûn, bölböl tutur mey. Quzey al börönör, bÿzÿnir göney,Sÿndÿ vardûr iørÿt, mÿzÿ, yaz gönö.

Taleyin kÿskindi, iqbalûn yeyin,Øadlûq bayramûnû edirik áó ýöí.Kÿkili qabarûr øanapipiyin,×ox gþzÿl gþrönör gþzÿ yaz gönö.

×oban øiø tÿpÿdÿ tötÿk ÷alanda,×i÷ÿk dÿrib saü ÿlinÿ alanda,Sörölÿr gþy ota ÷ÿhlim salandaQuzular yayûlûr dözÿ yaz gönö.

Øÿmøirin istÿyi, örÿyi sÿnsÿn,Dþrd fÿslin gþzÿli-gþy÷ÿyi sÿnsÿn,Gþyön dÿ, yerin dÿ ÷i÷ÿyi sÿnsÿn,Layiqsÿn sþhbÿtÿ, sþzÿ yaz gönö!

ßliaüa Kör÷aylû

BÈZÈM PLANET

Meteor selini ke÷ib sörÿtlÿLacivÿrd gþylÿrÿ insan saldû iz,Baxûb ucalûqdan Yerÿ heyrÿtlÿ, Dedi: — Nÿ gþzÿldir planetimiz!

Gþzönÿ iøûqlar dÿydi birinci,Èøûqlar — qûrmûzû, yaøûl, aü, sarû,Hÿrÿsi bir yaqut, zömröd, bir inci,Sözdö gþzdolusu bu iøûqlarû.

172 Əliağa Kürçaylı. “Bizim planet”

173Əliağa Kürçaylı. “Bizim planet”

Gþzönÿ silsilÿ daülar gþröndöKarvana dözölmöø dÿvÿlÿr kimi. Daülarûn dþøöndÿn duman söröndöTÿzÿ imÿklÿyÿn nÿvÿlÿr kimi.

Gþröndö insana dÿnizlÿr, gþllÿrYeni qalaylanmûø tava kimi aü,Gþröndö arpalû, buüdalû ÷þllÿr, —Sanki zÿfÿrandûr Yerdÿ bir tabaq.

Ènsan bir qörurla sözdö bunlarû,Sözdö ulduzlarûn bÿrabÿrindÿn.Dedi: — Nÿ gþzÿldir bizim Yer øarû!Baxdû, kþks þtördö insan dÿrindÿn.

Birdÿn ÷þhrÿsini börödö kÿdÿr,Dolandû baøûna onun kosmos da. Qorxdu — bu gþzÿllik mÿhv ola bilÿr,Èynÿ batmûø kimi partlar bu “kos”” da!

Ènsan bilirdi ki, Yer körÿsindÿ,Qucaüû doludur arsenallarûn. Þlöm qorxusu var buz nÿfÿsindÿ, Qarûmûø, qartûmûø generallarûn.

Sÿmadan gþrönÿn zömröd meøÿnin,Qoynunda torpaq var — insan bilirdi. Dözlÿrÿ ÷i÷ÿk yox, raket dþøÿnib,Raketlÿr danûøar — insan bilirdi.

Bilirdi neytron, atom ha÷aqdûr,Yatûr yuvasûnda bir ilan kimi.Tþköb zÿhÿrini sû÷rayacaqdûr,O, “qûø yuxusu””ndan ayûlan kimi.

Bilirdi altûnda qayûqlar özör,Qalaylû tavaya bÿnzÿr dÿnizin. Bilirdi od yöklö tÿyyarÿ sözör,Lacivÿrd qoynunda gþylÿrimizin.

Bunlarû gþrmöødö insan min kÿrÿ,O, Yeräÿn gÿlmiødi, burda u÷sa da. Bilirdi yenÿ dÿ dþnÿcÿk Yerÿ,Ulduz alÿmindÿ qanad a÷sa da.

Kimsÿsiz qoynundan u÷an daølarûn,Ènsan var sÿsiylÿ qûøqûrdû birdÿn:Ey Yer körÿsinin vÿtÿndaølarû,Kosmosdan seyr etdim bu torpaüû mÿn.

Necÿ dÿ sakitdir meøÿ, dÿniz, daü!Kaø bu ucalûqdan gþrÿydiniz siz. Gÿlin onu belÿ sakit saxlayaq,Nÿ qÿdÿr gþzÿldir planetimiz!

174 Əliağa Kürçaylı. “Bizim planet”

175Rəsul Rza. “Şuşa”

Rÿsul Rza

ØÓØÀ(Èxtisarla)

Burda nÿümÿ yaz ÷i÷ÿyi kimidir:Òez dayanûr, tez göl a÷ûr, boy atûr. Burda sÿhÿr yuxusundan adamûÁölböllÿrin cÿh-cÿh sÿsi oyadûr.

Burda hava kþrpÿ uøaq kimidir,Ýah tutulur, gah aülayûr, gah gölör. Burda sÿhÿr buludlarûn dþøöndÿnÃayalara ãûçûlgöllÿr tþkölör.

Gþylÿrindÿ at oynadûr øimøÿklÿr,Áir an olur gur yaüûøû, dolusu... ßlvan ÷i÷ÿk xalûlarû yamacdaÁaø qaldûrûr nÿrgiz, gþzö dolu su.

Qayalarda tÿrlanlarû qûy vurur,Äan atanda maral gÿlir ÷eømÿyÿ. Qûz-gÿlinlÿr gön doümamûø oyanûr;Äÿstÿ-dÿstÿ bulaq östÿn ke÷mÿyÿ.

Mÿn torpaüûn qödrÿtinÿ heyranam,Éöz ziynÿti, yöz rÿngi var hÿr ildÿ. Ènsan vaxtsûz nÿ qocalar, nÿ þlÿrÒorpaq kimi göcö olsa kþnöldÿ.

Abdulla Øaiq

KÈ×ÈK QßHRßMAN

Azayûn atasû Bþyök Vÿtÿn möharibÿsinin lap birinci ilindÿ ÿsgÿr get -miø di. Anasû da dÿmiryolunda iøÿ dözÿlmiødi. Aòasûnûn ayrûlûüû Aza ya÷ox tÿsir edirdi, onu hÿr yadûna salanda faøistlÿrÿ lÿnÿt oxuyurdu.

Bir gön Azay éuxudan hÿyÿcan i÷indÿ oyandû. ×ox halsûz vÿ nÿøÿsizidi. Anasû oülunun bu vÿziyyÿtindÿn narahat oldu:

— Oülum, niyÿ qÿmlisÿn, nÿ olub?— He÷!— Necÿ he÷, rÿngin qa÷mûø, öz-gþzönÿ qÿm, kÿdÿr tozu ÷þkmöø, yox -

sa ata nûn xiffÿtini edirsÿn?Azay baøûnû kþksönÿ dikÿrÿk bir az sakit durdu, sonðà baøûnû qal dûr -

ma dan dedi:— Ana, atamû ÿsgÿr paltarûnda cÿbhÿyÿ gþídÿrdiyimiz gön yadûnda dûr mû?— Yadûmdadûr oülum, o gön hÿm øÿn, hÿm dÿ î kÿdÿrli idi. ßsgÿr pal -

ta rû isÿ ona gþzÿl yaraøûrdû. Qatar yola döøÿndÿ gölÿ-gölÿ sÿni qu caq ladû:“Ègid oülum, mÿrd ol”, — dedi, — ataíû döøönmÿ, mÿnim ö÷ön äà ðûõ ñàí, àíàâÿ òÿíÿ ãóëëóã åò, î, ìÿíèì ö÷öí hÿr øeydÿn — atadan, ana dan da ÿzizdir”.

Azay anasûnûn sþzönö bitirmÿyÿ imkan vermÿdi:— Yadûmdadûr… mÿn onun boynunu qucaqlayûb hþnkör-hþnkör aüla yûr -

dûm. O mÿni qucaqlayûb þpÿndÿ yaøëû kirpiklÿri özömö islatdû. Qa tar hÿ rÿkÿtetmÿk özrÿ idi. Mÿni zor-göc sakit edib vaqona atûldû. Qa tar fit ÷ala-÷alahÿrÿkÿt etdi. O, pÿncÿrÿdÿn bizÿ baxûrdû, mÿn dÿ ona... Áunlar ya dûn dadûrmû?

—Yadûmdadûr oülum!..— Bu gecÿ olduüu kimi bunlarû yuxuda gþrmöøÿm. Qatar hÿrÿkÿt

edÿr kÿn, sÿnÿ baxûb hþnkör-hþnkör aülarkÿn þz sÿsimÿ oyandûm. — Xeyirdir oülum, aülamaq sevinmÿkdir, inøallah, möharibÿ zÿfÿr lÿ

baøa ÷atar, atan da saü-salamat qayûdar. Azayûn gecÿdÿn bÿri kþksönÿ sûümayan kÿdÿri elÿ bil bir qÿdÿr so -

vuødu...Sÿrin, buludlu bir gön idi. Azay dÿmiryolunun øimala doüru uza nan

ya øûl ÷ÿmÿnliyindÿ ÷i÷ÿk dÿrÿ-dÿrÿ gedirdi. ßlvan ÷i÷ÿklÿrdÿn bir äÿstÿbaü ladûqdan sonra dincÿlmÿk ö÷ön bir komanûn ÿtÿyindÿ uzandû.

Azay gþzlÿrini dÿmiryoluna dikÿrÿk nÿ isÿ döøönördö. Atasû bu yolla get -miø, bu yolla da qayûdacaqdû. Bu yollar nÿ qÿdÿr Azay kimi oüullarûn atasûnû

176 Abdulla Şaiq. “Kiçik qəhrəman”

177Abdulla Şaiq. “Kiçik qəhrəman”

cÿbhÿyÿ aparmûødû; gönlÿrin bir gönöndÿ bu yollar hÿmin atalarû þz ailÿ lÿ -rinÿ, balalarûna qovuøduracaqdû. Bu zaman Aza yûn gþzlÿrinÿ bir kþlgÿ iliødi.Diq qÿtl ÿ baxûb gþrdö ki, tanûmadûüû bir adam dÿmiryoluna ya xûnlaøûb øöbhÿ-li nÿ zÿr lÿrlÿ ÿtrafa baxdû. Sonra relslÿrin altûnû sörÿtlÿ qa zaraq oraya nÿ isÿqoyub qorxa-qorxa sörÿtlÿ geri ÷ÿkildi. Azay yad ada mûn bu hÿrÿkÿtlÿrindÿn÷ox øöbhÿlÿndi, dÿr hal ayaüa qalxûb onu qar øû ladû. Yad adam Azayû gþrÿnkimi yolunu dÿ yiøÿrÿk ondan uzaqlaømaq is tÿ di. Azay buna imkan vermÿdi:

— Ey kimsÿn?Yad adam gölömsÿmÿyÿ ÷alûødû:— Neylÿyirsÿn? Mÿn dÿ sÿnin kimi bir vÿtÿndaø! De gþröm, sÿn kimsÿn?Azay cavab vermÿyib øöbhÿli nÿzÿrlÿrlÿ ona baxdû. Yad adam sþh bÿ -

tin sÿmtini dÿyiømÿk istÿdi:— Sÿnin dÿ atan cÿbhÿdÿdir?— Bÿs harda olacaq? Gþndÿrsÿlÿr, mÿn dÿ gedÿrÿm. Kiøi försÿti fþâtÿ vermÿmÿyÿ ÷alûødû:— Eh...h... Atalar neylÿdi ki, sÿnin kimi södÿmÿr oüullar neylÿsin. Azay acûqlû-acûqlû ona baxdû. Yad adam buna ÿhÿmiyyÿt vermÿyib sþ -

zö nÿ davam etdi:— Yazûq, sÿnin vÿtÿninmi var?.. Bu gön, sabah almanlar onu da alacaq,

vÿ tÿnsiz qalacaqsaí...Azayûn gþzlÿri kÿllÿsinÿ ÷ûxdû. Dÿrhal atasûnûn sþzlÿri yadûna döø dö:

“Atanû döøönmÿ, mÿnim ö÷ön darûxsan, ana vÿtÿnÿ qulluq et! O, mÿ nimö÷ön hÿr øeydÿn — atadan da, anadan da ÿzizdir””. Bu sþzlÿri xa tûrlayûbAzay qÿhÿrlÿndi, gþzlÿri doldu þzönö saxlaya bilmÿyib, on dan uzaq -laømaüa ÷alûøan yad adamûn östönÿ atûldû, iki ÿli ilÿ bo üa zûn dan yapûødû:

— Ay xain, mÿnimmi vÿtÿnim yoxdur... Nÿ? Mÿnim vÿtÿnim yox dur?!Yad adam boüazûnû zor-göc Azayûn ÿlindÿn qurtarûb kÿnara ÷ÿkildi:— Øeytan oülu, bu saat sÿni atavûn yanûna gþndÿrÿcÿyÿm — deyÿ ci bin -

dÿn bir fin bû÷aüû ÷ûxardû. Höcum etmÿk istÿdikdÿ Azay yerdÿn bþ yök birdaø gþtöröb onun ÿli qarûøûqlû fin bû÷aüûna vurdu. Kiøinin ÿli bÿrk ÿzil di,bû÷aq ÿlindÿn yerÿ döødö. Azay cÿld bû÷aüû gþtöröb dikÿldi:

— Èndi, sÿnin canûn mÿnim ÿlimdÿdir. Xain, satqûn, mÿnim vÿtÿnim yoxdur?Elÿ bu zaman yoldan ke÷ÿn iki hÿrbi nÿfÿr onlarû gþröb yaxûnlaødû:— Niyÿ vuruøursunuz?.. — Bu adam deyir ki, sÿnin vÿtÿnin yoxdur!.. Bu gön-sabah almanlar bu

yerlÿri dÿ alacaq, sÿn vÿtÿnsiz qalacaqsan. — Yalan deyir! — deyÿ yad adam artûq ñþz sþylÿyÿ bilmÿdi.

— Yalan demirÿm, bax, bu fin bû÷aüû ilÿ mÿni þldörmÿk istÿyirdi. Daøilÿ vurub ÿlini ÿzdim, bû÷aq ÿlindÿn yerÿ döødö. Xain, mÿnimmi vÿtÿnimyoxdur, atam gedÿndÿ vÿtÿni mÿnÿ tapøûrûb.

Hÿrbi geyimdÿ olan bu iki nÿfÿr lap ÿvvÿlcÿdÿn elÿ bu qÿribÿ ada mûnhÿrÿkÿtlÿrindÿn, danûøûüûndan øöbhÿlÿnmiødilÿr. Odur ki onu þz lÿri ilÿapa racaqlarûnû bildirdilÿr. Arada Azayûn da kim olduüunu soruødular:

— Mÿn dÿmiryolu keøik÷isi Gölxanûmûn oüluyam. Adûm da Azay dûr —de yÿ o qörurla cavab verdi. Onlar øöbhÿli qonaüû apardûlar. Azay da ana -sûnûn yanûna qayûtmaq ö÷ön dÿmiryolun qûraüû ilÿ yola dö zÿl di. Anasûnûnkeøik÷i daxmasûna yöz addûm qalmûødû ki, gþrdö uzaq dan qatar gÿlir.Anasû da ÿlindÿ ki÷ik gþy bayraq tutmuødur. Azay yad adamûn dÿmiryolurelslÿri altûna gizli bir øey qoyduüunu ancaq indi xatûrladû, ayûlan kimioldu. Qa÷a-qa÷a tez þzönö anasûna ÷atdûrdû. Qa tar yaxûnlaøûrdû. Azay ana -sûnûn cibindÿn ki÷ik qûrmûzû bayraüû ÷ûxarûb gþstÿrÿ-gþstÿrÿ:

— Ana, yol tÿhlökÿlidir, éîë tÿhlökÿlidir... Sonra sÿnÿ danûøaram, — de -yÿ uca dan baüûrdû.

Qatar yaxûnlaøûnca dayandû. Vaqonlardan bir ne÷ÿ zabit vÿ qatar rÿisi dö -øöb Gölxanûma yanaødûlar. Ondan qûrmûzû bayraq gþstÿrmÿyin sÿbÿbini so ru -øunca Azay gþrdöyö adamûn relslÿrin altûna nÿ isÿ qoy du üunu, onunla ara la -rûnda olan hadisÿni anlatdû. Zabitlÿr tez Azay ilÿ bÿ rabÿr haman yerÿ get di lÿr.Doürudan da, relslÿrin altûna dinamit qo yul muødu. Onu Azay gþröb xÿbÿrvermÿsÿydi, qatarla cÿbhÿyÿ ge dÿn bö tön ÿsgÿrlÿr vÿ zabitlÿr tÿlÿf olacaqdû.

Zabitlÿr Azayûn bu hÿrÿkÿtindÿn ÷ox mÿmnun qaldûlar, onu qucaq la -yûb þpdölÿr, gþyÿ atûb-tutdular, minlÿrlÿ dþyöø÷önön xilaskarû ad lan dûr -dûlar. Zabitlÿrdÿn biri dedi:

— Ki÷ik vÿtÿndaø, saü ol, bizi bþyök bir tÿhlökÿdÿn qurtardûn, bumÿrd liyin ÿvÿzindÿ sÿn bþyök mökafata layiqsÿn.

Azay cavab verdi:— Mÿn þz vÿtÿndaølûq vÿzifÿmi yerinÿ yetirmiøÿm. Sizdÿn ancaq bir

øey istÿyirÿm. Döømÿni vÿtÿnimizdÿn tez qovun, atamû da gþtöröb zÿ fÿr -lÿ vÿ tÿnimizÿ qayûdûn.

Ki÷ik Azayûn bu vÿtÿnpÿrvÿrliyi hamûda ruh yöksÿkliyi oyatdû. Qatar hÿrÿkÿt etdi. Pÿncÿrÿdÿn uzanan ÿllÿr Azayû alqûølayûrdû. Bu

ÿl lÿr, gölÿr özlÿr elÿ bil Azaya deyirdi:— Balaca qÿhrÿman, ÷ox darûxma, sÿnin kimi oüullarûn atalarû mÿü lub

ol maz, ÷ox ÷ÿkmÿz ki, sÿn istÿkli atanla gþröøÿrsÿn.

178 Abdulla Şaiq. “Kiçik qəhrəman”

ßëè Âÿëèéåâ

ÃßÍÈÐÑÈÇ ÝÞÇßË

Ñÿíè áó ãÿäÿð ñåâìÿéèì ñÿáÿáñèç äåéèëäèð. ßëâàí ÷è÷ÿêëè Úûäûð äöçöíäÿàõøàìëàð ýÿçìÿéÿ ÷ûõàíëàð ùå÷ âàõò óíóòìàçëàð êè, ùàâàí ëîüìàíäûð. Áîé-áóõóíëàðû ìöõòÿëèô, éàðïàãëàðû úöðáÿúöð îëàí àüàúëàðû èëÿ âöãàðëàíàí, Èñàáóëàüû èëÿ þéöíÿí, Õÿëèôÿëè ìåøÿñèíäÿ äèíúÿëÿíëÿð òÿñäèã åëÿéÿðëÿð êè, ìàé-ñåíòéàáð àéëàðûíäà ÿòðàôûí ýöëöñòàí ãîõóéóð, ñóéóí øÿðáÿò äàäûð. Íþâáÿíþâãóøëàðûí öðÿêà÷àí ìàùíûëàðûíû äèíëÿéÿíëÿð, ßðèìýÿëäèäÿ îòóðóá Ãàðàáàüûíàðàí òÿðÿôëÿðèíäÿí óçàíàí äîëàéû éîëëàðà ýþç äèêÿíëÿð áèëèðëÿð êè, íÿ éöêñÿê,íÿ óúàñàí, Øóøà! Óçàíàí äîëàéû éîëëàðà ýþç äèêÿíëÿð áèëèðëÿð êè, Ñàðûáàáàäàüëàðûíäàí ñàõñû òöíýëÿ ÷ÿêèëìèø “Õàí ãûçûíûí ñóéó” èëÿ ìÿøhóðëàøìûø áó -ëàã ëàðäàí ýÿëÿí ñó øÿôà ãàéíàüû, äÿðäëÿð äÿðìàíûäûð. Áþéöê âÿ êè÷èê éàð-ìàíëàðäàí àäëàéûá, Êîðóí êàðâàíñàðàñûíäà Çàðûñëû ãàéìàüû éåéÿíëÿð, áèð àçäèíúÿëÿíäÿí ñîíðà Ñàüñàüàíëû éàéëàüûíäà èñòèðàùÿò åäÿíëÿð ñþçöìÿ ùàããâåðÿðëÿð êè, Òóðøñó òÿáèÿòèí ÿâÿçñèç íåìÿòèäèð.

Èìòàùàíà ùàçûðëàøäûüûìûç âàõò äàí öçö éóõóäàí ãàëõûð, ñÿíèí çöìðöäñèíÿíÿ ñÿðèëèð, îõóéóá-éàçûðäûã. Ñÿùÿð à÷ûëûíúà úàâàíëàðûí âÿ óøàãëàðûíñÿñè ãóøëàðûí úÿù-úÿùèíÿ ãàðûøûá áèçè âàëåù åäèðäè. Ìöÿëëèì äîñòëàðûìäàíáèðèñèíÿ öç òóòóá ñóàë åëÿäèì:

— Íÿäÿíäèð êè, Øóøàäàêû úàâàíëàðûí ùàìûñû ìÿëàùÿòëè ñÿñÿ ìàëèêäèð âÿýþçÿë îõóéóðëàð?

Äîñòóì ìöõòÿñÿð úàâàá âåðäè:— Øóøàíûn ñóéó èëÿ ùàâàñû ñÿñ ö÷öí ÿí äÿéÿðëè äÿðìàíäûð.Ùÿð÷ÿíä ìÿí äîñòóìóí úàâàáûíäàí î ãÿäÿð äÿ ràçû ãàëìàäûì, àíúàã

áó ñþçäÿ ùÿãèãÿò ÷îõ èäè.Äîñòóìëà áÿðàáÿð Õàí ãûçûíûí áóëàüûíà ñàðû ýåòäèê. Êðàíò ëàð ñûíìûø,

íîâëàð õàðàá îëìóø, áèíàíûí äèâàðëàðû ÷àòëàìûø, öñòö òþêöëìöø äö. Åøèòäèêêè, øèðèí ñó ùàìàìû áàüëàíìûø, ìåéäàíäàêû áóëàüûí ñóéó äÿ éèøäèðèë ìèø -äèð. Õàí ãûçûíûí åâèíèí àëòûíäà îòóðóá öçöàøàüû áàõûðäûã. Ùàâà àéäûí âÿñÿðèí èäè. Áèðäÿí ìÿëàùÿòëè áèð ñÿñ äèããÿòèìè úÿëá åëÿäè. Ìÿí äÿðùàë äîñ -òóìó öñòÿëÿìÿéÿ ÷àëûøäûì:

— Éàäûíäàäûðìû äåéèðäèí Øóøàíûí ñóéó èëÿ ùàâàñû õÿñòÿ ö÷öí ÿí äÿ éÿð - ëè äÿðìàíäûð?!

Äîñòóì âöãàðûíû ïîçìàäàí äåäè:Ìÿí ñþçöìäÿí ãà÷ìûðàì.— Îõóéàíûí ñÿñè õîøóíà ýÿëèðìè?

179Əli Vəliyev. “Qənirsiz gözəl”

— Ùÿäñèç äÿðÿúÿäÿ.— Þçöí ýþðäöí êè, Øóøàíûí ñóéó ãóðóéóá. Àíúàã ùàâàñû ãàëûá. Äåìÿê

ñÿñ ö÷öí ñóéóí ÿùÿìèééÿòè éîõäóð.Äîñòóì öçöìÿ ìÿíàëû-ìÿíàëû áàõûá áàøûíû áóëàäû:— Ñÿñè äèããÿòëÿ äèíëÿ, ñîíðà íÿòèúÿ ÷ûõàðò.— Ùÿð êèìäèðñÿ, éàõøû ñÿñè âàð, ùåéiô êè, Áöëáöëö éàìñûëàéûð...Áó çàìàí áàøãà áèð ñÿñ äÿ óúàëäû. Åéíÿí Úàááàð Ãàðéàüäûîüëó êèìè

çèë äÿí îõóéóðäó.— Áó äà Úàááàðû éàìñûëàéûð...Äîñòóì ÿëèíè ÷èéíèìÿ ãîéóá ýöëÿ-ýöëÿ äåäè:— Ýþçöìöí íóðó! ßââÿëúÿ îõóéàí Áöëáöë, èíäè îõóéàí èñÿ Úàááàðäûð.— Ìÿíèì ÿçèçèì, Áöëáöëëÿ Úàááàð ùÿéàòäà éîõäóð.Äîñòóì ÿëëÿðèíè þë÷ÿ-þë÷ÿ äàâàì åëÿäè.— Úàááàðëà Áöëáöëöí ñÿñè ùÿìèøÿ åøèäèëÿúÿêäèð. Âàëëàðà éàçûëìûø áó ñÿñ -

ëÿð ùå÷ âàõò óíóäóëìàéàúàã. Àçÿðáàéúàí õàëãû éàøàäûãúà, Øóøà øÿùÿðè äóð-äóãúà ñåâèìëè íÿüìÿêàðëàðûí ñÿñè þëêÿìèçèí ùÿð ýóøÿñèíäÿí óúàëàúàãäûð.

Äîñòóìà úèääè íÿçÿð ñàëûá äåäèì:— Ñþçëÿðèíèí ùàìûñû äîüðóäóð. Äå ýþðöì Øóøàäàí éåíè Úàááàðëàð,

Áöë áöëëÿð ÷ûõàúàãìû?Äîñòóì ãÿìýèí ÷þùðÿñèíè éàíà ÷åâèðäè. Ýöúëÿ åøèäèëÿ áèëÿúÿê òÿðçäÿ

úàâàá âåðäè:— Ìÿíúÿ, Õàí Øóøà õàíÿíäÿëÿðèíèí, éÿíè ïàðëàã íÿüìÿêàðëàðûí ñîí

íöìàéÿíäÿñèäèð.Ìÿí áèð ñóàë äà âåðäèì:— Áåëÿ ÷ûõûð êè, äàùà øàãðàã ñÿñÿ ùÿñðÿò ãàëàúàüûã?— Ìÿí î ôèêèðäÿ äåéèëÿì.— Ùÿðýàù Ñàðûáàáà ñóéó áó øÿùÿðè ñèðàá åëÿñÿ íåúÿ?Äîñòóì ýþçöíö Õÿëèôÿëè ìåøÿñèíÿ çèëëÿìèøäè. Úàááàðëà Áöëáöëöí ñÿñè

ìÿíè ìÿñò åëÿìèøäè.Áàøûìûç ñþùáÿòäÿí àéàçûéàíäà éöê ìàøûíûíäà èñòèðàùÿòäÿí äþíÿí áèð

äÿñòÿ úàâàí ýþðäöê. Èêè îüëàí “Ãàðàáàü øèêÿñòÿñè””íè åëÿ éàíûãëû îõóéóð-äó êè... Ìÿí äîñòóìà áàõàíäà î ÿââÿëúÿ áàøûíû òÿrïÿòäè, ñîíðà ýö ëöì -ñöíäö.

Ìÿí Àçÿðáàéúàí ìóñèãè öçöéöíöí áàùàëû ãàøû îëàí íÿüìÿêàðëàðû äö -øöíöð, öðÿéèìäÿ äåéèðäèì: “Óíóäóëìàç ñÿñ, óíóäóëìàç ñþç, óíóäóëìàçðÿíý òÿáèÿòèí èíñàíëàðà áÿõø åòäèéè ÿí ãèéìÿòëè íåìÿòèäèð...””

180 Əli Vəliyev. “Qənirsiz gözəl”

181Marağalı Əvhədi. “Elm haqqında”

Ìàðàüàëû ßâùÿäè

ÅËÌ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Áèëèê îéàãëûãäûð, áèëìÿìÿê éóõó,Î ñÿíè ýèçëÿäÿð, àøêàð åäÿð áó.Áèëÿí ðóù ùàìûéëà îëñà äà éîëäàø,Áÿäÿíëÿ ýþéëÿðäÿ ó÷àð î áèðáàø.Áó óçàã ýþéëÿðèí ñèðëÿðèíè áèçÄÿðê åäÿ áèëìÿðèê, áèë êè, åëìñèç.Åëì èëÿ ñóëàðäà öçÿð ýÿìèëÿð,Ùÿì åëìèí ýöúèëÿ ýÿìè äöçÿëÿð.Åëì èëÿ äîñò îëñàí áó äöíéàäà ñÿí,Ñóäàí ýÿìèñèç äÿ êå÷ÿ áèëÿðñÿí.Åëìëè èò àðòûãäûð íàäàí þêöçäÿí.Êå÷ìèøäèð øÿùÿð äÿ êÿíäè áó öçäÿí.Èíñàíû ñöñò, òÿíáÿë åäÿð úÿùàëÿò,Áèëèê ãöââÿ âåðÿð, áèð äÿ úÿñàðÿò.Ýþéëÿðèí ùÿðÿêÿò åòìÿñè, äå áèð,Åëì èëÿ äåéèëñÿ, áÿñ íÿ èëÿäèð!?Áó ãÿäÿð ýþðäöéöí èøëÿð, ïåøÿëÿð,Åëìäÿí, äöøöíúÿäÿí äîüìàìûø ìÿýÿð!?Áèëèê èíñàíëàðû óúàëäàð àéà,Íàäàíëûã êîðëàðòÿê ñàëàð ãóéóéà.Åëì èëÿ à÷àðñà öðÿê ýþçöíö,Áèë êè, éàðàäàíà òóòàð öçöíö.Áèð êÿñ þç åëìèíÿ èíàíñà ÿýÿð,Èøè, ÿìÿëèëÿ äàèì éöêñÿëÿð.

Òÿðúöìÿ åäÿíëÿð:Ãóëàìùöñåéí Áåãäåëè, Õÿëèë Éóñèôëè

Åéâàç Çåéíàëîâ

ÎÜÐÓ

Mÿktÿb özrÿ ke÷irilÿn idman yarûølarûnda ayaüûmû bÿrk zÿ dÿ lÿmiø -dim. Qapanûb qalmûødûm evdÿ. Yamanca da rûxûrdûm. Baø qa tan bir mÿø -üu liyyÿt vardûsa, o da televi zo ra bax maqdû.

Kanallardan biri ermÿnilÿrin pis, murdar xa siyyÿtlÿri haq qûn da veriliøhazûrlamûødû. Stu d i yadakûlar nþvbÿ ilÿ onlarûn ÿcaib-qÿraib yaltaqlû üûn -dan, iki öz löëöyöndÿn, yalan÷ûlûüûndan, sat qûn lûüûndan danûøûr, oüru olduq -la rûnû isÿ daha artûq qabardûr dû lar. Oüurluq ãåéðè-insani, hÿm dÿ baø uca -lû üû gÿtirmÿyÿn bir xö susiyyÿtdið. Lakin ermÿnilÿrin oüur luüu adi yox,tayû-bÿrabÿri ol ma yan, bÿn zÿrsiz oüurluqduð. ßn bþ yök oüurluqlarû datörk lÿr dÿn elÿdiklÿ ri dið. Er mÿ nilÿr adlarûmûzû, mu si qi mizi, mu si qi alÿt lÿ -rimizi, xal ÷a la rû mûzû, abidÿlÿrimizi, ye mÿk lÿ rimizi, ÿn baølûcasû, torpaq -la rû mû zû oüur lamûødûlar. Birdÿn yox, tÿd ri cÿn, ta rixboyu, nÿzÿrÿ ÷ar p ma -dan, hÿm dÿ qeyri-adi éîë ëàðëà. Sonra da ha mû sûnû utan maz-utan maz, vic -dansûzcasûna þz ad la rûna ÷ûxmûø, bi zi danmûø dûlar...

Ermÿnilÿrin namÿrdliyi mÿni hid dÿt lÿn dir miø di. Axûrda his ñlÿ rimi ci -lov laya bilmÿyib bÿrk dÿn baüûrdûm:

— Pah àtonían! Bu ermÿnilÿr nÿ oüru xalq imiø!..Elÿ bu zaman otaqda tÿk olmadûüûmû xatûrladan cûrûltû sÿsi eøit dim.

Nÿnÿmdi, divanda qurcalanûrdû. Bayaqdan yarûuzanmûø hal dà gþzucu te -le vizora baxûrdû.

Handan-hana xÿfifcÿ qûmûøaraq:— Ermÿnilÿr binayi-qÿdimdÿn oürudular, bala, — dedi.— Sÿn hardan bilirsÿn, ay nÿnÿ? — ñadÿlþvhlöklÿ soruøäum.— Eh, mÿn onlarûn dabbaüda gþnönÿ bÿlÿdÿm! Amma bun larû, sadÿcÿ,

bilmÿk yox, yaxøûca yadda saxlamaq lazûmdûr, bala!..Sonra nÿnÿm mÿnÿ øahidi olduüu kþhnÿ bir ermÿni oüur lu üun dan

danûødû.

* * *

Baban kÿnd mÿktÿbindÿ dÿrs deyirdi. Sayûlûb-se÷ilÿn tarix möÿl limi idi.Bir dÿfÿ atan sinif yoldaølarû ilÿ daüa ÷ûxmûødû. Qàyûdanda þzö èëÿ bir

baülama gÿtirmiødi. È÷i insan sömöklÿri, saxsû qab-qa caq qûrûqlarû, qÿdimdÿmir pullarla dolu idi. Hansûsa maüa ra dan tapmûødûlar.

182 Eyvaz Zeynalov. “Oğru”

183Eyvaz Zeynalov. “Oğru”

Sÿhÿrisi baban atanû da þzönÿ qoøub hÿmin maüaraya yol lan dû. ßlavÿbir ne÷ÿ mÿiøÿt ÿøyasû-filan da yûüûb gÿtirdi. Onlarû sÿ li qÿ ilÿ bir qutuyayerlÿødirib mÿnÿ verdi:

— Arvad, — dedi, — bunu elÿ yerÿ qoy ki, uøaq-muøaq ÿli dÿy mÿsin.Bakûya, Elmlÿr Akàdemiyasûnà aparacaüam. Alimlÿrÿ gþs tÿrÿcÿyÿm.

Savadsûz arvad idim.— A kiøi, — dedim, — sör-sömök alimlÿrin nÿyinÿ gÿrÿkdi? Nÿ da nûø -

dûüûmû he÷ þzöm dÿ bilmirdim.— Sÿnin belÿ øeylÿrdÿn baøûn ÷ûxmaz, arvad. — Baban sÿsini qal dûrdû.

— Bunlar adi, yaxûn ke÷miøin sör-sömöyö deyil. Tarix dið! Hÿm dÿ qÿdimtarixdið!..

Yenÿ he÷ nÿ qulaüûma girmÿdi.— Nÿdi, buna gþrÿ indi bir dÿ durub burdan Bakûya gedÿcÿk sÿn? Belÿ

vacibdið, nÿ ÷oxduð Bakûya gedib-gÿlÿn, ver bi rinÿ apar sûn dÿ...— Yox, bu iøi hÿr adam yarûtmaz! Þzöm getmÿliyÿm. Gþrdök lÿrimi

alimlÿrÿ ÿtraflû danûømalûyam. Onlarda maraq, hÿvÿs oyat malûyam. Yox -sa Àllah bilir, alûb hara atacaqlar.

Qutunu qaldûrûb økafûn östönÿ qoydum.Baban bayûra ÷ûxanda qapûnûn aüzûnda ermÿni qonøumuz Si ra nuø ar -

vadla az qala toqquøacaqdû. Demÿ, bayaqdan qapûnûn da lûn da durub giz -licÿ bizÿ qulaq asûrmûø...

Tÿk qalanda Siranuø arvad hÿrlÿyib-fûrlayûb mÿndÿn soruødu:— Qutudakû nÿdið?..— Bekara øeydi, — dedim.— Bekara øeydisÿ, niyÿ gþstÿrmirsÿn? — Siranuø qûr-saqqûz olub qop -

madû.Arvadûn inadkarlûüû mÿni hÿm tÿÿccöblÿndirdi, hÿm dÿ cin atû na

mindirdi. Qutunu gÿtirib a÷dûm.— Hÿ, bax, gþzöyön qurdu þlsön! — dedim. — Yoxsa gecÿ yu xu nu

qarûødûrarsan.Sör-sömöyö gþrÿn kimi Siranuøun ÷ÿkilÿcÿyini döøönördöm. ßksinÿ

oldu. Arvad sör-sömöyÿ, saxsû qûrûqlarûna, paslû dÿmir pullara ÷ox hÿrisgþzlÿrlÿ baxûrdû.

Onlarû bir-bir o tÿrÿf-bu tÿrÿfinÿ ÷evirÿ-÷evirÿ þz-þzö ilÿ danû øûr mûøkimi mûzûldandû:

— Hÿ, doürudan da, bunlar qÿdim ermÿni dþvlÿtinin qalûq la rûna ox -øayûr.

— Onu sÿnÿ kim dedi, ay Siranuø? — Mat-mÿÿttÿl soruødum.— Èídicÿ ÿrinÿ sÿn demirdin? Þzcÿ qulaqlarûmla eøitdim.Mÿniì dÿ tÿÿsñöbkeøliéèì tutdu. — Bÿs onu eøitmÿdin ki, ermÿnilÿr bu torpaqlara dönÿn-sr a üa gön

gÿliblÿr? — Hirslÿ qutunun qapaüûnû þrtöb ortalûqdan gþ tör döm.Bakû sÿfÿrinÿ hazûrlaøan baban sÿbirsizliklÿ yay tÿtilini gþz lÿ yirdi.

Deyirdi, Akademiyadakû alimlÿri yûüûb elimizÿ-obamûza gÿ tirÿcÿyÿm.Gÿlib gÿzib-dolansûnlar, gþröb-gþtörsönlÿr, araø dûr sûn lar. Tariximizin da -ha bir qaranlûq sÿhifÿsini dÿ iøûq lan dûr sûnlar. Bir daha ermÿniyÿ an lat sûn -lar ki, bu torpaqlar törk tor paq larûdûð...

Yay tÿtilinÿ az qalmûødû. Bir gön baxdûm ki, qutu økafûn ös tön dÿ yox -duð. Fikirlÿødim ki, yÿqin, baban þzö gþtöröb ha ra sa qo yub. Babandanso ruøan kimi barmaüûnû diølÿdi. Siranuø arvad dan øöbhÿlÿndi.

— Havayûdan maraqlanmûrmûø, — dedi. — Gÿrÿk qutunu a÷ûb ona gþs -tÿr mÿyÿydin.

Saymazyana göldöm.— A kiøi, sÿn dÿ oüru tapdûn. Sör-sömök Siranuøun nÿyinÿ gÿrÿkdið?..— Arvad, ermÿnini þz arøûnûnla þl÷mÿ, — baban dedi. — Er mÿ ni bizim

döøöndöyömözdÿn dÿ bicdið. Elÿ øeylÿrin qÿdir-qiy mÿ tini yaxøû bilir...Vallah, he÷ cör inanmûrdûm ki, Siranuø arvad qutudakûlardan nÿsÿ bir

øey qana. Axû o da mÿnim kimi savadsûzûn biriydi. Bir cÿ elÿ sör-sömöyö÷atmûrdû!..

Qaranÿfÿs Siranuøun östönÿ qa÷dûm. Dili topuq ÷alsa da, he÷ nÿyiboynuna almadû. Baban sþzöndÿ mþhkÿm adam idi. Sira nu øu yoxlamaqö÷ön tÿzÿ bir qutu hazûrladû. È÷ini dÿ zir-zibillÿ dol durdu. Dedi, Siranuøaxÿbÿr ver ki, kiøi maüaradan ke÷ÿn dÿ fÿ kindÿn dÿ artûq sör-sömök, saxsûqûrûqlarû, qÿdim pullar yûüûb gÿtirib. Amma ÷alûø, øöbhÿlÿndirmÿ. Guyasþzgÿliøi aüzûndan qa ÷ûr dûrsan...

Siranuøla qapû-qonøu, lap bir evli kimiydik. Qapûmûz qûfûl ta nû mazdû.Hÿmiøÿ özönÿ a÷ûqdû. Evdÿ oldum-olmadûm, ha÷an is tÿsÿ gÿlÿr, gedÿr,nÿ istÿsÿ aparar, gÿtirÿrdi. Oüurluüunu-fila nû nû da hÿlÿ gþrmÿmiødim...

Bir gön ÿvvÿl Siranuøu aldatdûm ki, qonaq gedÿcÿyik, ev-eøikdÿn gþzolsun. Samanlûqda gizlÿnib ermÿni ax÷iyini gödmÿyÿ baøladûq.

184 Eyvaz Zeynalov. “Oğru”

185Eyvaz Zeynalov. “Oğru”

Siranuø þzönö ÷ox gþzlÿtmÿdi. Arxayûnca evÿ girib qutunu gþ tördö.Qol tuüuna vurub bayûra ÷ûxanda qapûnûn aüzûnda qÿfil dÿn yaxaladûq.Þzö nö itirdi. Qûzarûb-bozardû. ×ÿk-÷evirdÿn, hÿ dÿ-qorxudan sonra o biriqutunu da oüurladûüûnû boynuna aldû. Ar vadûn hÿrÿkÿtinÿ matûm-mutumqurumuødu.

— Bÿs qutunu neynÿmisÿn, harda gizlÿtmisÿn, ay imansûz-din siz? —Baban ermÿnini tÿzÿdÿn sûxma-boümaya saldû.

— Yerevandakû qardaøûma gþndÿrmiøÿm, — dedi.Siranuøun qardaøû Èðÿvanda adlû-sanlû, mÿøhur alimdi. O, ma üa radan

tapûlan øeylÿrin øÿkillÿrini Èðÿvanda ÷ûxan qÿzetlÿrdÿ, jur nallarda ÷apetdirìèødi. Palazqulaq-palazqulaq mÿqalÿlÿr yaz ìûødû. Gön dÿ bir televi -zo ra ÷ûxûá, àlÿmÿ sÿs salìûødû ki, bÿs tap dûüû ma üa ra (guya þzö tapmûødû)qÿdim ermÿni mÿskÿn lÿ rin dÿn dir. De mÿ yÿsÿn, bu torpaqlarûn ÿzÿli sa -kin lÿri ermÿnilÿr imiø.

Moskva, dönya alimlÿri maüaraya baxmaq ö÷ön tþkölöb gÿl di lÿr,yazdûlar, pozdular, axûr ÷ûxûb getdilÿr. Amma sÿs-sÿmir lÿ ri eøidilmÿdi.Elÿ bil qurbaüa gþlönÿ daø atmûødûn.

— Sÿbÿbini bilmÿdiniz, ay nÿnÿ?.. — Maraq yenÿ östön gÿldi.— Baban soraqlayûb hamûsûnû þyrÿndi. Vicdanlû alimlÿr uzun araø dûr -

ma lardan sonra aydûnlaødûrmûødûlar ki, maüara qÿdim törklÿrÿ mÿx sus -duð. Ermÿni aliminin yazûb-pozduqlarû cÿfÿngié yat dan baøqa bir øey de -yil ìèø. Demÿ, Siranuøun qardaøû da elÿ bacûsû aüûl daymûø...

— Nÿnÿ, bÿs sonra babam bizim alimlÿri Bakûdan ÷aüûrmadû?..— ×aüûrdû, bala, àmma ermÿnilÿr aranû qatdûlar, bizi dÿdÿ-ba ba tor -

paqlarûmûzdan qovdular. ßvvÿl Qarabaüa pÿnah apar dûq. Er mÿnilÿr Qa -ra baüû da ÿlimizdÿn aldûlar. Bakûda qÿrar tut duq. O tor paqlarûn adû ba ba -íûn son nÿfÿsindÿ dÿ dilindÿn döø mÿdi.

Nÿnÿm dÿrindÿn kþksönö þtördö:— Bilirsÿn, oüul balasû, törkön ta qÿdim dþvrlÿrdÿn bÿri hÿr øeyi olub.

Gþzö-kþnlö tox yaøayûb. Ermÿni kimi he÷ nÿyin hÿs rÿ tini ÷ÿkmÿyib.Bÿl kÿ, elÿ buna gþrÿ ÷ox zaman sahib oldu üu nun qÿdir-qiymÿtini qÿ -dÿrincÿ bilmÿyib...

Ùèêìÿò Çèéà

ÄßÂßÍÈÍ ÁÀËÀÑÛÉËÀ ÑÞÙÁßÒÈ

Äÿâÿíèí áîç áàëàñû,Þçöòÿê äöç áàëàñûÁèð ýöí þç àòàñûíàÑþéëÿäè éàíà-éàíà:— Àé àòà, éîëäàøëàðûì,Àé àòà, òàé-òóøëàðûìÌÿíÿ ëàü åëÿéèðëÿð,Ìÿíÿ áåëÿ äåéèðëÿð:— Íÿ åéáÿúÿð áåëèí âàð,Áåëèíäÿ ãîçáåëèí âàð.Òÿíÿ åäèá î êè âàðÌÿíè êè÷èê ñàíûðëàð.Äÿâÿ äåäè: — Ãàäàñû,Àòàñûíûí áàëàñû,Öðÿéèíè ãûñìàñûíÃÿëáÿ òîõóíàíëàðûíÁó úöð äåäè-ãîäóñó!Þéöí, àòàí êèìè ñÿí,Óçàãñàí ùÿð ùèéëÿäÿí.×àããàë êèìè ùèíëÿðÿÝèðìÿê àäÿòèí éîõäóð.Ãóðäòÿê àúýþç äåéèëñÿí,Ýþçöí ùÿìèøÿ òîõäóð.Ñöðöíöí ãîéóíóíà,Ãóçóñóíà äÿéìèðñÿí.Òöëêöòÿê òöëêöëöêëÿÙå÷ êÿñÿ áàø ÿéìèðñÿí.Èëàí êèìè áèð êÿñè×àëìàã äåéèë àäÿòèí.Àéûòÿê àðûäàí áàë Óììàã äåéèë ñÿíÿòèí.

186 Hikmət Ziya. “Dəvənin balasıyla söhbəti”

187Hikmət Ziya. “Dəvənin balasıyla söhbəti”

Úèëääÿí úèëäÿ ýèðìèðñÿíÁóãÿëÿìóí ñàéàüû.Ãûðõàéàãòÿê ùÿð ñÿìòÿÀääûìëàìûð àéàüûí.Ãàðûøãàéåéÿí êèìèÊè÷èêëÿðè éåìèðñÿí.Ïîðñóãòÿê ïèéëÿíÿðÿê“Ìÿí âàð îëóì”” äåìèðñÿí.Äîíóç êèìè åøìèðñÿíÏàëûäûí êþêöíö ñÿí.Íîëàð, ÿéðè áåëèí âàð,Íÿ îëàð, ãîçáåëèí âàð.Ôÿõð åò, àòàí êèìè ñÿíÙÿð âàõò õàñèééÿòèíëÿ.Äàèìè àäÿòèíëÿßéðö-öéðö äåéèëñÿí.Àòàí êèìè ÷ÿòèí éîëÑå÷ìÿéèíëÿ ôÿõð åëÿ,Ùÿðäÿí ñÿùðàíû ñóñóçÊå÷ìÿéèíëÿ ôÿõð åëÿ.ßëèíèí ÿìÿéèëÿ,Çÿùìÿòè ñåâìÿéèíëÿÔÿðõ åëÿ, ìÿíèì áàëàì,— Ùå÷ âàõò êè÷èê ñàíûëìàçÁàõ, áó éîëëà óúàëàí!

188 Hüseyn Arif. “Azərbaycan”

Ùöñåéí Àðèô

ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ

Àõäû ãóëàüûìà äàí ñþêöëÿíäÿ×îáàí áàéàòûñû Àçÿðáàéúàíûí.Öôöã ãûçàðàíäà, Ýöíÿø ýöëÿíäÿÁàøãàäûð ñÿôàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Àðàíû äîëàøäûì, äàüû äîëàøäûì.Áó éóðääàí î éóðäà íå÷ÿ éîë à÷äûì.Ãûøûí ÷èëëÿñèíäÿ çèðâÿëÿð àøäûìÁàøûìäà ñåâäàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Ùÿð îäëó ñèíÿäÿí áèð ýåíèø öðÿêÞïäöì áàëàëàðû áàëàëàðûìòÿêÍÿ ãÿäÿð ìÿíèìëÿ êÿñäè äöç-÷þðÿêÚàâàíû, ãîúàñû Àçÿðáàéúàíûí.

×àéëàð äÿðÿëÿðäÿí øöòöéöá ýåäèð,Ñåëëÿð ïàëûäëàðû äþéöá òèòðÿäèð.Öðêÿê ìàðàëëàðûí ýþðöø éåðèäèðÉàìéàøûë òàëàñû Àçÿðáàéúàíûí.

“×è÷è”, “Ïèðÿáÿäèë” äèëëÿð ÿçáÿðè;Òîõóäó õàëãûìûí þç ýþçÿëëÿðè.Ýÿçäè þëêÿëÿðè, ýÿçäè åëëÿðè Èïÿéè, àòëàçû Àçÿðáàéúàíûí.

Áàáàëàð çþâãëÿ éàðàòäû, ýåòäè,Äÿìèðè ãàéíàäûá, ìèñè ÿðèòäè,Øÿðãè ùåéðàí ãîéóá, Ãÿðáè ìàò åòäè,Áÿçÿêëè äîë÷àñû Àçÿðáàéúàíûí.

Òÿê äåéèë Íèçàìè, î áþéöê èíñàí,Íÿñèìè þìðö äÿ áèð úàíëû äàñòàí.×ûõûá ÿñðëÿðèí èìòàùàíûíäàíÉöç ñÿíÿò óñòàñû Àçÿðáàéúàíûí.

189Hüseyn Arif. “Azərbaycan”

Ôöçóëè ùÿñðÿòè òóòäó àëÿìè,Éàøàäû Âàãèôèí ñåâèíúè, ãÿìè,Êþíöëñöç êþíöëëÿð ôÿòù åäÿðäèìèÃÿçÿëè, ãîøìàñû Àçÿðáàéúàíûí?

Àçìû ýþéäÿí éåðÿ îä ÿëÿíèáäèð.Øàäëûã ñöêóò åäèá, êÿäÿð äèíèáäèð.Áèð äþâðöí ùþêìöéëÿ áÿñòÿëÿíèáäèðÁèð àíà ëàéëàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Äàøëàð íàõûø-íàõûø ãàðàëû, àüëû,Íàõûøëàð íåúÿ äÿ ãîëëó-áóäàãëû.Áèð ãàëûí êèòàáäû ñèðëè, ñîðàãëûÙÿð ãÿäèì ãàéàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Ýöëëÿð àëûøäûãúà óëäóçëàð êèìè,Øûðøûðëàð îõóéóð íÿüìÿëÿð êèìè.Äóðóð áàáàëàðäàí éàäèýàð êèìèÚàâàíøèð ãàëàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Ãÿçÿáè òóôàíäûð, ñåâèíúè äÿíèç.Âèúäàíû áîéàñûç, åøãè ëÿêÿñèç.Ýöíÿøëÿ éàøûääûð, ýöíäöçëÿ ÿêèçÙÿéàò ñèìôîíèéàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Äþéöøäÿ áöäðÿéèá, úÿíýäÿ ïîçóëìàç,Ýèðñÿ ùÿð ìåéäàíà òÿê äÿ ïîçóëìàç.×ÿòèíäÿ áîøàëûá, áÿðêäÿ ïîçóëìàçÃàðäàøëûã äöíéàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Úÿôÿð ñÿùíÿìèçèí çèíÿòè îëäó,Öçåéèð ìóñèãè øþùðÿòè îëäó.Âóðüóí ãÿëÿìèíèí ãöäðÿòè îëäó,Íÿðèìàí — äöùàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Áàøûìà ãàõûíúìû, áàøûìûí äÿíè?..Àüðûëàð, àúûëàð ñàðñûòìàç ìÿíè.Ùÿëÿ èíäÿí áåëÿ éöç èë ÙöñåéíèÉàøàäûð ùàâàñû Àçÿðáàéúàíûí.

Ìÿäèíÿ Ýöëýöí

ÀÁØÅÐÎÍ ÁÀÜËÀÐÛÍÄÀ

Øèðèí õàòèðÿëÿðèì òÿçÿäÿí äèëÿ ýÿëäè,×è÷ÿêëÿð ëÿ÷ÿê-ëÿ÷ÿê íÿüìÿëÿðèìäÿ ýöëäö.Éàðïàãëàðûí öñòöíÿ ñÿùÿð øåùè òþêöëäöÀáøåðîí áàüëàðûíäà.

×èíàð, ñþéöä, ãÿëÿìÿ, ãîâàã úÿðýÿ-úÿðýÿäèð,Ãóøëàð áóäàãëàð öñòÿ íÿüìÿ äåéèð, ðÿãñ åäèð.Ùÿð àüàú åëÿ áèë êè, áèð éàøûë äöøÿðýÿäèðÀáøåðîí áàüëàðûíäà.

ßíúèð éàðïàãëàðûíû à÷àð, áèçÿ ýÿë äåéÿð,Ýÿë, èñòè ãóìëàð öñòÿ áèð óçàí, äèíúÿë äåéÿð.ßíúèðèí ùÿð äÿíÿñè ìèí-ìèí ìÿëùÿìÿ äÿéÿðÀáøåðîí áàüëàðûíäà.

Õÿçðè äÿ áèð íÿüìÿäèð, ýèëàâàð äà áèð íÿüìÿ,Îõóéàð áó íÿüìÿíè Õÿçÿð äÿ ëÿïÿ-ëÿïÿ.Ãîíàüûí éîëëàðûíà êöëÿê ãûçûë ãóì ñÿïÿðÀáøåðîí áàüëàðûíäà.

Ìåéíÿëÿð ãóìëàð öñòÿ éàòàðëàð øèðèí-øèðèí,Òèòðÿäèð éàðïàãëàðû êöëÿêëÿð ñÿðèí-ñÿðèí.Áèð øÿôà ãàéíàüûäûð ùÿð ãàðûøû áó éåðèíÀáøåðîí áàüëàðûíäà.

Éàéàð íåôòèí ÿòðèíè ÿñÿí ìåù ñîëà, ñàüà,Ýöíÿø îéàäàð åëè äÿíèçäÿí ãàëõà-ãàëõà.Ýþðÿíäÿ áó ëþâùÿíè öðÿéèì äþíÿð äàüàÀáøåðîí áàüëàðûíäà.

Óçàãäàí áóðóãëàðûí ñûðàñû ýöëÿð öçÿ,Èøûã ñåëè, íóð ñåëè òþêöëÿð ãÿëáèìèçÿ. Ýþéëÿð à÷àð êþêñöíö òÿçÿ íÿüìÿéÿ, ñþçÿÀáøåðîí áàüëàðûíäà.

190 Mədinə Gülgün. “Abşeron bağlarında”

Áèð øåèðäè î ÷èíàð, î êþðïÿ çÿðèô îò äà,Î çöìðöä ñÿìàäàêû áÿéàç, ïÿìáÿ áóëóä äà.Áèð øåèðäèð ùàðàé äà, áèð øåèðäèð ñöêóò äàÀáøåðîí áàüëàðûíäà.

Ýþçÿëäèð ýþé ñóëàðûí î çÿðèô àü éåëêÿíè,Ýþçÿëäèð äàëüàëàðäà ñöçöá ýåäÿí î ýÿìè.Ýþçÿëäèð øèðèí-øèðèí õÿéàë àïàðñûí ìÿíèÀáøåðîí áàüëàðûíäà.Àáøåðîí áàüëàðûíäà...

Ùöñåéí Àðèô

QIZ QALASI

Ýÿðèëìèø ãàáàüà ãàéà ñèíÿñè,Ãàðàëìûø êöëÿêäÿí, äóìàíäàí, ñèñäÿí.Úàíûíäà èëëÿðèí îõ íèøàíÿñè,Ãÿðèíÿëÿð êå÷èá áàøûíûí öñòäÿí.

Ýàù ýöíÿø àëîâäàí áè÷ìèø äîíóíó,Ýàù õÿçàí ñÿéèðäèá ÷àïìûø àòûíû.Òóôàíëàð àðàéà àëàíäà îíóÑóëàð àéàüûíûí åøìèø àëòûíû.

Ãûøûí ÷èëëÿñèíäÿ, ãûøûí ãàðûíäà×åâèðìèø öçöíö öôöãÿ ñàðû.Íÿüìÿòÿê ñÿñëÿíìèø ãóëàãëàðûíäàÕÿçÿðèí ÿñðëèê ïû÷ûëòûëàðû.

Ñàüûíäà, ñîëóíäà ãÿäèì áèíàëàð,Íèçàìè îðäóòÿê úÿðýÿ-úÿðýÿäèð.Äàéàíûá àëòûíäà ÿçÿìÿò, âöãàð,Ñàíêè äàøà äþíìöø áèð ñÿðêÿðäÿäèð.

191Hüseyn Аrif. “Qız qalası”

192 A – C

А

Acыmaq – yazыьы gяlmяk, цrяyi yanmaq,rяhmi gяlmяkAciz – bacarыqsыz, qabiliyyяtsiz, яlindяn iшgяlmяyяnAьlыna batmaq – mяsяlяnin doьrulu ьu nainanmaqАьнаваз – аьармыш, сольунAh-fяьan – ah-nalя, fяryad, aьlamaAnadangяlmя – лap doьulandan xas olan,yaradыlышыnda olanAлачыг – чубугдан гурулуб,цстц кечя юртц-лян кючяри мянзил, чадырAram-aram – asta, yavaш-yavaш, aramlaArdыc – чox zaman qayalыqlarda bitяniynяyarpaqlы, hяmiшяyaшыl kolArшыn – мetrik юlчц sistemi qяbulolunanadяk iшlяdilяn uzunluq юlчцsц(0,71 metrя bяrabяrdir)Aшыrыm – daьыn beli, daьыn aшылыb kечилян yeriAvtoqraf – bir mцяllifin юzц tяrяfindяnyazыlmыш яlyazmasы Ayin – dini mяrasim“Azadlыq” – burda radioстансийаnыn adыmяnasыndadыr

B

Bab – tay, bяrabяr, uyьun, mцnasibBac almaq – vergi almaq, keчmiшdя qalibgяlяn hюkmdarыn mяьlub olan hюkmdardantяzminat almaьы Barrikada – kцчя vuruшmasыnda мцхтялифшейлярдян (шалбан, даш, аьаъ вя с.-дян)дцзялдилян сянэяр; кцчя сянэяриBяdii nцmunя – bяdii яsяrBяdяmяl – pis iшляр gюrяn Bяdgцman – hяqiqяti bilmяdяn, zяnn vяtяxminя gюrя bir шey haqqыnda pis fikirdяolan, шцbhя edяnBяhsетмя – бir шey haqqыnda яtraflыdanышma

Bяnzяrsiz – oxшarы olmayan, tayы-bяrabяriolmayanBihuшdarы – bihuшedici maddя Boran – чovьun, qasыrьa, kцlяkli qarBоrdцr – yolu sяkidяn ayыran нисбятянhцndцr sяrhяdBюlgя – mцяyyяn яlamяtя gюrя seчilяnяraziБугялямун – мцщитя эюря дярисинин рянэинидяйишдирмяк габилиййятиня малик олансцрцнян щейванBцlяnd – gюyя qalxmaq, yцksяlmяk,ucalmaq

C

Cahangir – dцn yanы tutan, юlkяlяr fяth edяn Ъейранбатан – Азярбайъан Республикасыяразисиндя су анбарыCяdd – ata vя ya ananыn atasы, baba Cяfяngiyйat – boш, mяnasыz, dяyяrsizsюzlяrCяlяf – чяlimsiz, zяif Cяllad – юlцm hюkmцnц icra edяn adam –qaniчяn, qяddar, mяrhяmяtsiz adam мянасында да ишлянирCяng – dava, mцharibя, vuruш, dюyцш Cяngi – qяhrяmanlыq vя cяngavяrlikruhunda havaCяrgя – sыra, nizamlы dц zцlцшCыьыr – эediш-gяliшdяn яmяlя gяlяn ensiz,dar yol Cыrыltы – ъыr-cыr sяsi, cыrыldayan, cыrыltы sяsiverяnCилаландыран – йахшылашдыран, тякмилляшди-рян,эюзялляшдирянCilov – гoшqu lяvazimatыnыn qayышdan (yaipdяn) ibarяt olan vя qoшulmuш atы idarяetmяyя xidmяt edяn hissяsi Cin atыna mindirmяk – bяrk hirs lяn dirmяk Ciyяrpara – юvlad mяnasыnda ишлядилирCюvhяr – щяр щансы маддянин ясасыны тяшкиледян ширя; мящлул

È Ç À Ù Ë Û Ë Ö Ü ß Ò *

* Бу лцьят “Азярбайъан дилинин изащлы лцьяти” (дюрд ъилддя. “Шярг-Гярб”, Бакы, 2006) яса сында тяртиболунмушдур.

193С – F

Ъцссяли – бой-бухунлу, эювдяли, ъясамятли,гамятли

Ч

Чaь – vaxt, zamanЧаш – яйри, чяпЧялимсиз – арыг, сысга, бядянъя зяифЧяmяngah – чямянлик йерЧяngя – bir ovuc Чillя – qышыn bюyцk vя kiчik чillяdяn ibarяtilk iki ayы (60 gцn)Чillя qarpыzы – чillяdя kяsmяk mяqsяdilяsaxlanыlan qarpыzЧolma-чocuq – юvladlar, uшaqlar, oьul-uшaqЧovьun – kцlяkli qar, boran, qasыrьaЧul – цstцndя oturmaq vя ya so yuq danqorunmaq цчцn atыn vя bяzi baшqa heyvan -larыn белиня salыnan toxunma qaлыn юrtцkЧувал – бюйцк кися, харал

D

Dabbaгda gюnцnя bяlяd olmaq – bir ada -mыn keчmiшinя vя hяr cцr gizli iшlяrinя yax -шы bяlяd olmaq, keчmiшini, iч цzцnц bilmяkDan – sabah aчыlarkяn havanыn iшыqlanmasыDaun sindromu – хястялик ады. Беля хястя-ляр boyъа qыsa olur, яqli inki шaf dan geriqalыrларDehqan – kяndli, яkinчiDяbilqя – dюyцшчцlяrin baшlarыnaqoyduqlarы metaldan tюkцlmцш papaqDяhan – aьыz Dяrgah – Allah qapыsыnыn aьzы, qapы юnцDib – dяniz, чay, эюл vя s. suyununaltыndakы torpaq sяthi Dikdir – dik yer, kiчik tяpя Dinamit – partlayыcы maddя Диншямяк – сакитъя тярафы динлямякDoьruчu – dцz danышan, dцzlцk sevяn,dцzцnц deyяnDolanmaq – бir шeyin яtrafыnda fыrlanmaq,hяrляnmяk, dюvrя vurmaqDolaшa – qarьa cinsindяn kiчik qara rяngliquшDolanbac – dolaшыq, яyri-цyrцDudkeш – tцstцчяkяn boru

Duy ьu – ятраф алями qavrama, hiss etmяqabiliyyяtiDцbarя – иkinci dяfя, tяkrarDTK – Dюvlяt Tяhlцkяsizlik Komitяsi

E

Ehmalca – yavaш, yavaшca, sakit, astaEmalatxana – istehsal vя ya tяmirmцяssisяsi Erkяn – 1. сяhяr tezdяn, sцbhdяn, ertя; 2. vaxtыndan яvvяl, tezEyham – ikimяnalы, цstцюrtцlц sюz vя yaifadя; iшarя

Я

Яcaib-qяraib – чox qяribя, qeyri-adi,gюrцnmяmiшЯdяb-яrkan – qanacaq, mяrifяt, tяrbiyя Яdl – яdalяtЯhd – юhdяsinя alma, sюz vermя, цzяrиnяgюtцrmя; and Яks-sяda – qayalara, бина таьлаrыnavя s. toxunandan sonra tяkrar qayыdan sяs Яl-qol чыrmamaq – iшя baшlamaq Яmяllicя – olduqca yaxшы, bцtцn tяlяbatacavab verяn, mцkяmmяlЯmяlisaleh – яmяlindя, iшindя, hяrяkяtindяdцz olan, doьru hяrяkяt edяn, яyriliklя iшiolmayanЯsяr етмяк – tяsir etmяk Яsяr-яlamяt – iz, niшanя, яlamяt Яsna – vaxt, zaman, anЯrяstuн – yunan alimi Aristotel, Шярг мян-бяляриндя ону Ярястун адландырырлар

F

Faьыr – йoxsul, kasыb, yazыq, acizFяqan – nalя, fяryad, inlяmя Fяqir-fцqara – cяmiyyяtin aшaьы, yox sultяbяqяlяri, ka sыb larFяraq – ayrыlыq Fяrli – 1. layiqli, yaxшы, yararlы. 2. бacarыqlы,qabiliyyяtli Fяrari – гачыб арадан чыханFяryad – acы-acы гышгырмагFiravan – бол, varlы

194 G – K

G

Gicgah – kяllяnin qulaqdan alыn sцmцyцnяqяdяr olan hissяsi Gizir – Азярбайъан ордусунда рцтбяGюvdя – бядянин, аьаъын, cihazыn vя s-ninяsas hissяsiGюzlяrinи oymaq – kor etmяk.Gurultu – чox bяrk qarышыq sяs Gцdmяk – birini gюzdяn qoymamaq,gиzlяmяkGцnяш sistemi – Эцnяш vя onun яtrafыndakыplanetlяrGцnbatan – ГяrbGцney – Ъяnub

H

Haray-hяшir – hay-kцy, sяs-kцy Havayы – iшlяmяdяn, zяhmяt чяkmяdяn,zяhmяtsizHayqыrmaq – qышqыrmaq, baьыrmaq, haysalmaqHeyrяt – qeyri-adi, gюzlяnilmяz, qяri bя birшeydяn, hadisяdяn чaшqыnlыq; tяяccцb Hяmdяm – yaxыn yoldaш, yaxыn dost, sirdaшHяrarяt – istilik Hяris – bir шeyя hяddindяn artыq can atan,onun dцшkцnц olan, gюzцdoymaz Hяsяd aparmaq – paxыllыq etmяkHidayяt – islаm dininя gюrя doьru yol,haqq yol Hikmяt – mцdrik sюz, dяrin fikir, dяrin mяnaHilal – tяzя чыxmыш, bir-iki gцnlцk ay;ayparaHislяrini cilovlamaq – юзцнц сахламаг,щисслярини boьmaqHюvlnak – qorxu, tяlaш iчяrisindя,hяyяcanlaHюvl etmяk – qorxmaq, dяhшяtя gяlmяkHцlqum – aьыz boш lu ьu nu qida borusu ilяbilяшdirяn яzяlя borusu Hцnяr – bacarыq, mяharяt, ustalыq,qabiliyyяt, fяrasяt

X

Xarabalыq – daьыlmыш, sюkцlmцш yerXяfif – мцlayim, yцngцl, yumшaq

Xяndяk – torpaqda uzununa qa zыlmыш dяrinчuxur Xяrac almaq – vergi almaq, bac almaqXяrчяng – suda yaшayan heyvan Хясил – эюй тахылXяzri – Abшeron yarыmadasыnda шimaldanяsяn шiddяtli kцlяk Xыrhaxыr – xыrыltыlы sяsХиффят – фикир, дярд, гям, гцсся, фикир чякмяXislяt – хасиййятXof – qorxuXurd-xяшil – яziлмиш, saь-salamat yerиqalmamыш, sыnыq-sыnыq олмуш

И

Иляri qoшmaq – irялi getmяkИлham – hяvяsИmansыz-dinsiz – Allahsыz, kafirИnadkar – tяrs, dedi yin dяn яl чяkmяyяnИнci – aь vя ya чяhrayы, na dir hallarda qaraрянэли qiymяtli sяdяf maddяsi; mirvari Инtiqam – qisas, heyif almaИнtizam – qayda-qanun, nizam, mющkяmqaydaИшьal етмяк – tutmaq, zorla soxulmaqИйид – igid mяnasыnda verilmiшdir

K

Karыxmaq – чaшmaг, fikrini чaшdыrmaKamal – yetkinlik, elm, aьыl Kasad – аз, кифайят гядяр олмайанKazarma – hяrbi hissяlяri yerlяшdirmяkцчцn xцsusi bina Кямянд – гядим мцщарибялярдя дцшмяни тут-маг цчцн узагдан атылан уъуилмякли узун ип Kяramяt – xeyirxahlыq, mяr hяmяt,sяxavяtKяrяn – yonulmamыш aьac, dirяkКяся – ян йахын, ян гысаKirimiшcя – sakitKirvя – 1. uшaq sцnnяt olunarkяn onu tutanadam; 2. йахын адама, кишийя мцраъиятдяишлянилирКорафящм – йаддашы зяиф олан, зещинсиз,кцт, эеъ анлайанKorluq чяkмяк – мадди ъящятдян чяtinlikчяkmяk

195K – Q

Kor-peшman – пешман олмуш щалда Kor шeytan – диня эюря insanlara pislikgяtirяn qцvvя Kosmodrom – kosmik gяmilяri vя sцnipeyklяri havaya buraxmaq цчцn meydanчa Kюks – kюks qяfяsi, синяKюnцl – qяlb, цrяkKюstяbяk – tor paq altыnda yaшayan xяz -dяrili heyvanKreslo – dirsяklяnmяk цчцn qoltuqluьuolan geniш stulKцdrц – Araz vя Kцr чaylarыnыn arasыnaяhali Kцdrц dцzц deyir Kцknar – qozalarы olan hяmiшяyaшыl aьac. Кцлфя – ишыг дцшмяк цчцн тикилинин (дяйя-нин) дамында баъа, ишыг йери, ишыглыгKцlцng – daш чыxarma vя torpaq qaz maiшlяrindя istifadя edilяn bir ucu sivri, o biriucu enli alяt Kцp – gildяn дцзялдилян iri saxsы qab Кцряк – 1. торпаг, гар тямизлямяк вя с.атмаг цчцн узундястякли алят; 2. бядянинарха щиссясиKцrsц – yanlarы vя sюykяnяcяyi olmayan stulКящряба – мцхтялиф хырда бязяк яшйаларыдцзялдилян гятранлы, шяффаф, сары рянэли бяркмаддя

Q

Qabarmaq – йцksяlmяk, daшmaqQabartmaq – kюpцrtmяk, шiширтmяkГафийя – шеирдя мисранын сонундакы сясляринтякрары: мянаъа мцхтялиф сюзлярин сон щеъа-ларынын уйьунлашмасы иля йаранырQanmaq – anlamaq, baшa dцшmяkQarabuьdayы – гарашын, qarabяniz Qarabaqara – izi иля эетмяк, ar dыncadцшмяk, izlямяk Qara qыzыl – neftQarьыш – birisinin пис щаллара дцшмясинидилямякQaranяfяs – чox tяlяsik, birnяfяsя, чapa-raq, tюvшцyя-tюvшцyяQapanыb qalmaq – 1. iчяridя oturubqalmaq; 2. ятрафда щеч няйя мараг эюстяр-мямяк

Qarmoшka – burada: iki avtobusu birlяш -дирян rezin qatlar (qarmon mu siqi alяtinяbяnzяdiyi цчцn belя adlanыr)Qasыrьa – чox шiddяtli, сцрятли kцlяk; tufanQayьыsыz – heч nяyin fikrini чяkmяyяn, heчnяyin qeydinя qalmayanQяdir-qiymяt – дяyяr, qiymяt, hюrmяt Qяfil – gюzlяnilmядян, бирдян-биряГялб – кюнцл, црякГярар – бир мясяляни мцзакиря етдикдянсонра щамы тяряфиндян эялинян нятиъяГяrar тутмаг– bir yerdя, yaхуд bir iшdяsabitlяшмяк, dayanmагQяrinяlяr – 33 illik dюvr, яsrin 1/3-iQяrzяk – tяzя qoz, fыndыq kimi meyvяlяrinдяйдикъя йарылыб тюкцлян цст габыьыQяt etmяk – hяll etmяk, ayыrd etmяk Qяzяb – hiddяt, acыq, hirs Qяzяblяnmяk – acыqlanmaq, hirslяnmяkГыьылдамаг – гыьылты, кюрпя ушаьын чыхарды-ьы сясГымылдамаг – йериндя йавашъа тярпянмякQыmышmaq – dodaqaltы gцlmяk, gцlцmsяmяkQымыз – туршумуш ат сцдцндян щазырлананангидалы ичкиQыnamaq – danlamaq, mяzяmmяt etmяk,tяqsirlяndirmяkQыrыb tяlяf eтmяk – mяhv etmяk, yox etmяkQыrmanc – qamчы, шallaqQыr-saqqыz – yapышaraq яl чяkmяyяn, adamыtяngя gяtirяnQыsыr – doьmayan Qibleyi-alяm – mцsяlman шяrqindяhюkmdara mцraciяt formasы Qiblяgah – qiblя yeri, qiblя tяrяfQиlц-qal – sюz-sюhbяt, dava-dalaшQovut – qovrulmuш buьda, noxud vя s.unundan hazыrlanan vя bяzяn шяkяr tozuilя qarышdыrыlыb yeyilяn чяrяz Qozbel – бели донгар оланQu deyяndя qulaq tutulan – tam sяssizlikolan yer Гумаш – ипяк, йун, кятан вя с.-дян тохун-муш парча; цмумиййятля парчаГумрал – ачыг шабалыды рянэдя оланQundaq – 1. kюrpя uшaqlarы бялямяк цчцnпарча, 2. tцfяngin aьac hissяsi

196 Q – N

Qurbaьa gюlцnя daш atmaq – birdяn-birяsцkut чюкмяси, sяslяrин kяsilmясиQurшaq – belя sarынan uzun vя енсиз parчaQцdrяt – bюyцk qцvvя, gцcQцdsiyyяt – mцqяddяslik, tяmizlik, paklыq Qцrub etmяk – Эцняшин батмасы, gцnbatanvaxt

LLacivяrd – tцnd-mavi rяngli qiymяtli daш Laьыm – yeraltы yolLalяzar – lalяlik, чiчяklik, gцllцkЛяля – 1. Кечмишдя кцбар вя варлы аилялярдяоьлан ушаьынын тярбийяси иля мяшьул оланадам. 2. Бюйцйя, йашлы кишиляря мцраъиятзаманы ишлядилирLяngяr вурмаг – йырьаланмаг, о тяряф-бутяряфя йеллянмякLяngimяk – bir yerdя lazыm olduьundanartыq qalmaqLяpя – 1. kiчik dalьa; 2. дянли биткилярин(гоз, фындыг) ичиLяrzя – titrяmя, titrяyiш, яsmяLoьman – klassik яdяbiyyatda vя canlыdildя bцtцn dяrdlяrя чarя edяn, adamlarayol gюstяrяn шяxs mяnasыnda iшlяnirLovьa-lovьa – юzцnц юyяряк, dikbaшlыqедярякЛопа-лопа – топаларла (мяс: лопа-лопабулудлар)Lцtf etmяk – мяrhяmяt etmяk,baьышlamaq, alicяnablыq etmяk

M

Macal – imkan, fцrsяt, vaxtMадйан – диши атMaqqaш – чox xыrda шeylяri tutub gюtцrmяk,sыxmaq vя ya qoparmaq цчцn alяt Mancanaq – гяdim mцharibяlяrdя qala di -var larыnы daьыtmaqdan юtrц daш, yanar mayedolu чяllяk vя s. atmaq цчцn iшlяdilяn qurьuМарыьа дурмаг – пусгуда дурмаг, эцдмякMatы-гutu quruмаг – дonub qalmaq,heyrяt iчindя olmaqМайак – эямиляря йол эюстярмяк цчцн сигнал ишыьы олан щцндцр гцлляMelodiya – nяьmя, havaMeteor – сямада sцrяtlя hяrя kяt edяnkosmik cisim

Meydan oxumaq – mцharibяyя, dюyцшя,mцbarizяyя чaьыrmaq, hяdяlяmяkMяbяd – ibadяtgah, ibadяt yeriMяchul – bilinmяyяn, namяlumMяhяllя – bir шяhяr vя ya qяsяbяninbюlцndцyц hissяlяrdяn biri Mяьrur – qцrurlu, vцqarlыMяqbяrя – qяbirlяrin цzяrindя xцsusi tikili Mяlul – гяmgin, mяyus, kяdяr liMяmlяkяt – юlkя, dюvlяtМяръан – дянизин дибиндя гайалара йапыша-раг дястяляр шяклиндя щярякятсиз йашайандяниз щейваныMяrhяm – mяlhяm, шяфа верян дярманMяskяn – инsanыn yaшadыьы yer, yurd, ev Mяyus – цmidsiz, цmidini kяsmiш, ruhdandцшmцш; qяmli, qцssяli, bikef, pяriшan, pяrtMяzяmmяt – danlama, qыnama, tюhmяtMыsmыrыq sallamaq – sifяtinя narazы ifadяvermяk, qaшqa ba ьыnы sallamaq Miyana – orta, babat Mюhtac – bir шeyя чох ehtiyacы olanMюhlяt – bir iшin gюrцl mяsi цчцn verilяnvaxt, mцddяt Muraz – arzu, istяk, dilяkМуздурлуг – муздурун иши, пешясиMцdam – daim, hяmiшя, aramsыz, fasilяsiz Mцdrik – dяrrakяli, чox aьыl lы, чox dяrindцшцnяn; aqil, dцn ya gюrmцшMцhяrrik – mоtor Mцkяddяr – kяdяrli, qяmli, qцssяli, qяmgin Mцшkцl – чяtin, zor, чяtin baшa gяlяn, чяtinhяll edilяn Mцyяssяr – baшa gяlяn, imkan daxilindяolan; mцmkцn, asan

N

Намярд – етибарсыз, сядагятсиз, хябис,пислик етмякдян зювг аланNemяt – yeyilmяyя vя iчilmяyя yararlышeylяr, яrzaqНей – гарьыдан, гамышдан дцзялдилян,няфясля чалынан мусиги алятиNяbadя – birini bir iшdяn, бир hяrяkяtdяnчяkindirmяk цчцn iшlяdilяn sюz Нябатат – битки, битки алямиNяbi – хябяр верян, хябяр эятирян(пeyьяmbяr)

197N – Ş

Nяfs – шiddяtli istяk, tamah, tamahkarlыqNяhayяt – son, axыr, qurtaracaq Nяsil – яcdadы bir olan qohumlar Nяzяr – 1. baxma, baxыш. 2. gюzdяymяNizam – qayda, цsulNцfus – яhali, camaatNцfuzлу – hюrmяtли, сюзцкечянНов – су вя с. ахытмаг цчцн дямирдян,аьаъдан, дашдан йарымдаиря шяклиндя дцзял-дилмиш ахынты йолу, су йолу; арх, канал

O

Oьlaг – kюrpя, sцdяmяr keчi balasы; чяpiшOperator – mцяyyяn is teh sal prosesininicrasыna cavabdeh olan шяхсOvuntaq – ovulmuшOylaq – mяskяn, yerOymaq – el-oba, kяnd

Ю

Юndяr – rяhbяr, baшчы, лидер Юрцш – ьал-гара отарылан йер

PPak – tяmiz, safPeyk – planetин яtrafыnda fыrlanan gюy cismiPяrvanя – iшыьыn яtrafыna dolanan хырда кяпянякPilot – tяyyarячiPirani – qoca, aьsaqqal, nurani Porsuq – xяzli yыrtыcы heyvanPost – bir шeyi vя ya шяxsi mцшahidя altыndasaxlamaq цчцn yer Pюhrя – aьac vя kollarыn dibindяn gюyяrяnzoь, cavan budaq, qol Pюrtmцш – 1. истидян гызармыш. 2. нядянсяпяrt olmушPusquда дурмаг – bir yerdя gizlяnibadamы vя ya ovu gюzlяmяк

RRam – юzцnя tabe etmяk, юzцnя alышdыr maq,baш яydirmяkRяfiqя – qыz yoldaшы (досту)Riz – ъыьыr, izRuzi – аzuqя, ярзаг

SSadяlюvh – щяр шейя тез инананSaьsaьan – aь-qara рянэли quш

Саги – кеф мяълисиндя шяраб вя с. ички пайлайан адам Sal – 1. iri, bцtюv, yastы daш. 2. суда щярякятетмяк цчцн аьаъдан дцзялдилян васитяSayaq – cцr, кими, тякSeyr – 1. бахмаг, эюрмяк. 2. яylяnmяkvя istirahяt mяq sяdilя gяzintiSяxavяt – яliaчыqlыqСяксякя – щяйяъан, тялаш, наращатлыгSяqf – tavanSяngяr – gцllяdяn, qяlpяdяn qorunmaqцчцn qazыlan чuxur, xяndяk Sяrmayяsiz – mayasыz, kapitalsыzSяrv – hяmiшяyaшыl aьacSыьыnmaq – bir tяhlцkяdяn etibarlыbir yer dя gizlяnmяk Sыldыrыm гайа – чыlpaq, dik, гайаSыyыq – sцdlя vя ya su ilя biшirilяn duru xюrяkSiftя – qabaqca, яvvяlcя, яv vяl, ilk dяfяolaraqСиня-синя – эизляня-эизляняСиркан – сары чичякли кол биткисиSоldat – яsgяrSoraqlaмаг – soruшa-soruшa ахтармаг,ondan-bundan soruшaraq юyrяnмякSюvq-tяbii – юзцндян асылы олмадан,гейри-ихтийариSraьagцn – dцnяndяn яввялки gцnSuflyor – tamaшa zamanы aktyor la ra rol lar ыnsюzlяrini yavaшcadan sюylяйян театр ишчиси Sцkan – gяmidя, avtomobildя, tяy ya rяdяvя s.-dя истигамят эютцрмяк цчцn qurьuSцkut – susma, danышmama, dinmяmя Sцst – halsыz, taqяtsiz

Ш

Шaxы sыnmaq – азъа истилянмякМяс: щаванын шахы сындыШаны – чох ширин, ширяли, ятирли цзцм нювцШяfяq – Эцняш чыхаркян вя батаркянsяmada йаранан iшыq, qыzartы, parыltы, шюlяШяhd – bal, шirя Шыьыmaq – sцrяtlя hцcum etmяk, цzяrinяatыlmaqШырран – шялаля

198 Ş – Z

Шюvkяt – cяlal, dяbdяbяШumlamaq – torpаьы yumшaltmaq Шцmшad – чox mюhkяm odun caq lыhяmiшяyaшыl aьacШцвяряк – назик, узунбойлу

T

Tamarzы – yemяli, iчmяli bir шeyinarzusunda, hяsrяtindя olma Tapdalamaq – ayaqlamaq, ayaьы ilяbasdalamaqTяbil – iri naьaraTяcяddцd – yenilянmя, tяzяlянmяTяcavцz етмяк – сохулмаг, зябт етмякТяърид – айырма, тяклямяTяdricяn – yavaш-yavaш, az-azТяяссцбкеш – 1. тяяссцб чякян, фанатик;2. гейрят чякян, намусуну горуйанTяklif – irяli sцrцlяn fikirTяlaш – hяyяcan, наращатлыгТялатцм – туфан, бярк ляпялянмя, дальаланма, ъошмаTяmяl – 1. bцnюvrя, юzцl. 2. bir шeyin яsasы, kюkцTяmяnnasыz – юzц цчцn fayda, mяnfяяtgцdmяyяn Тяня етмяк – данлаг, мязяммятTяnяk – цzцm aьacы, meynя Tяntimяk – tяlяsmяk, darыxmaq,hюvsяlяsini itirmяk Tяrяddцd – bir iшi gюrmяkdя, bir mяsяlяnihяll etmяkdя qяtiyyяt gюstяrmяmя, qяtiqяrara gяlя bilmяmяTяrcцman – tяrcцmячiТятик чякмя – одлу силащдан атяш ачмагTяшриф буйурмаг – юз эялиши иля бир шяхсивя йа йери шяряфляндирмя; эялмя, эялишTifil – uшaqTing – calaq цсулу иля yetiшdirilяn aьac шitiliTopuq – ayaqda oynaqToraьay – яsasяn, чюлдя йашайан oxuyan quш Торан – сящяр щава ишыгланан вя йа ахшамщава гаралмаьа башлайан вахт; алагаранлыгTozaьacы – aь qabыьы olan енлиyarpaqlы aьac Tюhfя – hяdiyyя, bяxшiш, payTюvbя – etdiyi pis яmяldяn peшman olub bu iшi daha etmяyяcяyinя sюz vermяTullamaq – bir яшyanы йаваш, йахуд сяртщярякятля atmaqTцrbя – qяbir, mяzar

U

Ustad – elm vя ya sяnяt sahяsindя dяrinmяlumatы vя qabiliyyяti olan шяxs

Ц

Цfцq – эюyцn узагда санки yer vя ya susяthi ilя bitiшik kimi gюrцnдцйц йерЦzцqoylu – цzц цстя

VVahimя – xяyala gяlяn qorxulu шeylяrVasil olmaq – чatmaq, yetiшmяk, qovuшmaq,nail olmaqVerimli torpaq – bol bяhrяli torpaq Vяfadar – vяfalы, dostluьunda sabit vяsяdaqяtli olan, dostunu unutmayanВязн – шеир юлчцсцдцр. Вурьулу вя вурьусузщеъаларын, йахуд узун вя гыса щеъаларындцзцлцш гайдасыдырVurnuxmaq – boш-boшuna o tяrяf-bu tяrяfяgetmяk

Y

Yabanы – чюldя юzbaшыna bitяn, vяhшiYaьmur – yaьыш, yaьыntыYalыn – чыlpaq, aчыq, heч bir шeylя юrtцlцolmayanЙамаъ – даьын, тяпянин зирвясиндян ашаьымаили сятщиYarьan – su axыnlarыnыn яmяlя gяtirdiyi dik yamaclы чuxur Yarыuzanmыш – бяdяnin yu xa rы hissяsiнинbir qяdяr dik vя bir шeyя sюy kяn miшvяziyyяtиYayma – майаsыz xяmirdяn biшirilяn nazikчюrяkYer-yurd – yaшayыш yeri, bir adamыnyaшadыьы yer, vяtяn Yovшan – kяskin qoxulu чюл биткисиYцyцrmяk – qaчmaq, qaчa-qaчa getmяk

Z

Zaь – qыlыncа, bычaьа itilямякля verilяnparlaqlыqZяm-zяm – Mяkkя йахынлыьында suyumцsяlmanlar tяrяfindяn mцqяddяs sayыlanquyunun adыZirvя – daьыn tяpяsiZцmrцd – yaшыl rяngli qiymяtli daш

Aшaьыda tяqdim edilяn Иnternet sяhifяlяrинdяnяlavя mяlumat ala bilяrsiniz

Александр Пушкинwww.Google.az: aчar sюz: Александр Пушкинhttps://az.wikipedia.org/wiki/Aleksandr_Pushkin

Бяхтийар Ващабзадяwww.Google.az: aчar sюz: Bяxtiyar Vahabzadяaz.wikipedia.org/wiki/Bextiyar_Vahabzade www.vahabzade.net

Борис Полевойwww.Google.az: aчar sюz: Борис ПолевойGoogle.az-aчar sюz-Борис Полевой.

Ялямдар Гулузадяwww.Google.az: aчar sюz: Ялямдар Гулузадя

Ялиаьа Кцрчайлыwww.Google.az: aчar sюz: Яliaьa Kцrчaylыaz.wikipedia.org/wiki/Яliaьa_Kцrчaylыyoutube.com (aчar sюz: Яliaьa Kцrчaylы)

Язизя Ящмядоваwww.Google.az: aчar sюz: Яzizя Яhmяdovaaz.wikipedia.org/wiki/Яzizя_Яhmяdova www.youtube.com Toplan vя kюlgяsi (film, 1977)(aчar sюz: Яzizя Яhmяdva)

Язизя Ъяфярзадяwww.Google.az: aчar sюz: Яzizя Cяfяrzadяaz.wikipedia.org/wiki/Яzizя_Cяfяrzadяwww.kataloq.net/v2/shexsler/ Яzizя-Cяfяrzadя-100youtube.com Aziza Jafarzade-Яzizя Cяfяrzadя (aчar sюz: Яzi zя Cяfяrzadя)www.masalli-mks.az/kitablar/Ceferzade%20Ezize.pdf

Фуад Танрылы www.Google.az: aчar sюz: Фуад Танрылыaz.wikipedia.org/wiki/Фувд_Танрылы

Щикмят Зийаwww.Google.az: aчar sюz: Hikmяt Ziyaaz.wikipedia.org/wiki/Hikmet_Ziya

Ибращимбяй Мусабяйовwww.Google.az: aчar sюz: Ибращимbяy Мусабяйовaz.wikipedia.org/wiki/Ибращим_bяy Мусабяйовwww.gomap.az

199

200

Lev Tolstoywww.Google.az: aчar sюz: Лев Толстойhttps://az.wikipedia.org/wiki/Lev_Tolstoy

Микайыл Рзагулузадяwww.Google.az: aчar sюz: Микайыл Рзагулузадяaz.wikipedia.org/wiki/Микайыл_Рзагулузадя

Мустафа Чямянлиwww.Google.az: aчar sюz: Mustafa Чяmяnliaz.wikipedia.org/wiki/Mustafa_Чяmяnli

Михаил Пришвинwww.Google.az: aчar sюz: Mixayil PriшvinGoogle.az-aчar sюz-Mixayil Priшvin

Ряшид бяй Яфяндийевwww.Google.az: aчar sюz: Rяшid bяy Яfяndiyev az.wikipedia.org/wiki/Rяшid_bяy_Яfяndiyevwww.gomap.azyoutube.com (aчar sюz: Rяшid bяy Яфяндийев)

Сабир Ящмядлиwww.Google.az: aчar sюz: Sabir Яhmяdliaz.wikipedia.org/wiki/Sabir_Яhmяdli

Сцлейман Рцстямwww.Google.az: aчar sюz: Sцleyman Rцstяmaz.wikipedia.org/wiki/Sцleyman_Rцstяmyoуtube.com (aчar sюz: Sцleyman Rцstяm)

Сямяд Вурьунwww.Google.az: aчar sюz: Sяmяd Vurьunaz.wikipedia.org/wiki/Sяmяd_Vurьunedebiyyat.info/youtube.com (aчar sюz: Sяmяd Vurьun)

Теймур Елчинwww.Google.az: aчar sюz: Teymur Elчinaz.wikipedia.org/wiki/Teymur_Elчin

Тофиг Байрамwww.Google.az: aчar sюz: Тофиг Байрамaz.wikipedia.org/wiki/Tофиг_Байрам

Защид Хялилwww.Эооэле.аз: ачар сюз: Защид Хялил щттп://аз.wикипедиа.орэ/wики/Защид_Хялил меневисерветимиз.аз

Зялимхан Йагубwww.Google.az: aчar sюz: Zяlimxan Yaqubaz.wikipedia.org/wiki/Zяlimxan_Yaqubkultaz.com/2008/02/23/zelimxan-yaqub-yeni-seirler/youtube.com (aчar sюz: Zяlimxan Yaqub)

201

Sÿmÿd Âóðüóí (Âÿêèëîâ) 1906-úû èëäÿ Ãàçàõ ðà-éîíóíäà àíàäàí îëìóøäóð. Àçÿðáàéúàí øåèðèíèí ÿí ýþð -êÿì ëè íö ìàéÿíäÿëÿðèíäÿí áèðèäèð. Åëÿ áèð àçÿðáàéúàíëûéîõäóð êè, øàèðèí “Àçÿðáàéúàí” øåè ðèíè ÿçáÿð áèëìÿñèí.Õàë ãû íà, âÿòÿíèíÿ ìÿùÿááÿòëÿ äî ëó ÿôñàíÿâè âÿ òàðèõèìþâ çó ëàðäà ïîåìàëàðû ìöàñèð Àçÿð áàéúàí ÿäÿ áèé éàòû íûííà äèð èíúèëÿðèäèð. “Õàëã øàèðè” ôÿõðè àäû Àçÿð áàé úàíäà èëêäÿôÿ Ñÿìÿä Âóðüóíà âåðèëìèøäèð. Òÿðúöìÿ èëÿ äÿ ìÿøüóëîëìóø, òÿðúöìÿ åòäèéè ÿñÿðëÿðÿ ýþðÿ éöêñÿê ìöêàôàòëàðàëàéèã ýþðöëìöøäöð. 1956-úû èëäÿ 50 èëëèê éó áè ëåéè òÿíòÿíÿ-ñèíäÿí èêè ùÿôòÿ ñîíðà âÿôàò åòìèøäèð.

ÄßÐÑËÈÉß ÄÀÕÈË ÅÄÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈÍÌÖßËËÈÔËßÐÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ ÃÛÑÀ

Ì ß Ë Ó Ì À Ò

Rÿøid bÿy ßfÿndiyev 1863-úö èëäÿ Øÿêèäÿ àíàäàíîë ìóøäóð. ÕÛÕ—ÕÕ ÿñðëÿð Àçÿðáàéúàí ìöÿëëèìè ìààðèô-÷èñè âÿ éàçû÷ûñûäûð. Þìðöíö ìÿêòÿá èøèíÿ, äÿðñëèêëÿðèí âÿóøàã ïéåñëÿðèíèí éàðàíìàñûíà ùÿñð åòìèøäèð. Îíóí“Áÿ ñèðÿòöë-ÿôôàë” êèòàáû Àçÿðáàéúàíûí èëê äÿðñ êèòàáëà-ðûíäàíäûð. 1942-úè èëäÿ Øÿêèäÿ âÿôàò åòìèøäèð. “Uøaq baü -÷asû” (1818), “Bÿs i rÿtöl-ÿòfal” (1902) äÿðñëèêëÿðèíèí ìöÿë - ëè ôèäèð. “Qan ocaüû”, “Saqqalûn kÿ ra mÿti”, “Pul dÿ li si” vÿ s.ki tab ëà ðû ìöõòÿëèô èëëÿðäÿ èøûã öçö ýþðìöøäöð.

Èáðàùèìáÿé Ìóñàáÿéîâ 1880-úi èëäÿ Ãóòãàøåíäÿ (èíäèêè Ãÿáÿëÿ øÿùÿðèí-äÿ) àíàäàí îëìóøäóð. Èëê òÿùñèëèíè äîüìà Ãóòãàøåíäÿ àëàí È.Ìóñàáÿéîâ Çà -ãàô ãàçèéà Ìöÿëëèìëÿð Ñåìèíàðèéàñûíû áèòèðìèøäèð.

1913-úö èëäÿí ÿäÿáè ôÿàëèééÿòÿ áàøëàéàí È.Ìóñàáÿéîâ ùåêàéÿëÿðèíè “Ìÿê -òÿá” æóðíàëûíäà, èðè ùÿúìëè ÿñÿðëÿðèíè èñÿ ìöõòÿëèô íÿøðèééàòëàðäà êè òàá ÷à øÿê-ëèíäÿ ÷àï åòäèðèðäè.

ßí áþéöê ÿñÿðè èëê äÿôÿ 1916-úû èëäÿ êèòàá øÿêëèíäÿ ÷àï îëóíìóø “Íåôò âÿ ìèë-éîíëàð ñÿëòÿíÿòèíäÿ” ïîâåñòèäèð. 1916-úû èëäÿ ùÿìèí ïîâåñòèí ÿñàñûíäà “Ôèë ìà”ôðàí ñûç êèíî øèðêÿòè äþðä ñåðèéàäàí èáàðÿò êèíîôèëì ÷ÿêìèøäèð êè, áóðàäà ìÿøùóðÀçÿðáàéúàí àêòéîðó Ùöñåéí ßðÿáëèíñêè, õàíÿíäÿ Úàááàð Ãàðéàü äû îüëó, òàðçÿíÃóðáàí Ïèðèìîâ, Ìèðìàùìóä Êàçûìîâñêè äÿ èøòèðàê åòìèøäèëÿð.

1942-úè èëäÿ Êàðàãàíäà øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.

202

Ñö ëåéìàí Ðöñòÿì 1906-úû èëäÿ Áàêûäà àíàäàí îë -ìóøäóð. Äðàìàòóðã, òÿðúöìÿ÷è, èúòèìàè õàäèì, Àçÿð áàé - úàíûí Õàëã øàèðèäèð. “ßëÿìäÿí íÿøÿ éÿ”, “Óë äóç ëàð”, “Ýå - úÿ íèí ðî ìàí òè êàñû”, “Øàèðèí ñÿ ñè”, “Àíà íûí öðÿ éè” êèìèîí ëàðëà êèòàáûí ìöÿë ëèôèäèð. Îíóí áþéöê îõóúó ðÿüáÿòè ãà -çàíìûø “Úÿíóá øåèðëÿðè” àäëû êèòàáûíäà Úÿ íóáè Àçÿð -áàé úà íû òÿðÿííöì åäÿí øåèðëÿðè òîïëàíìûøäûð.

1989-úó èëäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè xèéàáàíäà äÿôí îëóí-ìóøäóð.

Ñöëåéìàí Ðÿùèìîâ 1900-úö èëäÿ Çÿíýÿçóð ìàùàëû -íûí (ùàçûðêû Ãóáàäëû ðàéîíó) ßéèí êÿíäèíäÿ àíàäàí îë -ìóøäóð. Óçóí ìöääÿò Çÿíýÿçóð ìàùàëûíûí ìöõòÿëèô ðà - éîíëàðûíäà ìöÿëëèìëèê åòìèøäèð. ßäÿáè ôÿà ëèééÿòÿ 1930-úóèëäÿí áàøëàéàí Ñöëåéìàí Ðÿùèìî âóí èëê ÿñÿðè “Øà ìî”ðî ìàíûäûð. Î, 50 èë áó ÿñÿðè íèí öçÿ ðèíäÿ èø ëÿìèø âÿ îíàÿëàâÿëÿð åòìèøäèð. “Ñà÷ëû” ðîìà íûíûí, “Ìåù ìàí”, “Ìÿù -òÿáàí” ïî âåñòëÿðèíèí, “Êÿ ñèë ìÿéÿí êèø íÿð òè”, “Ýöç ýö ýþëÿô ñàíÿñè”, “Àðïà÷àé ÿôñàíÿñè”, “Ýö ëÿí áà ëûã”, “Îâ ãàíâÿ èëàí” ÿñÿðëÿðèíèí ìöÿëëèôèäèð.

1983-úö èëäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè õèéàáàíäà äÿôí îëóí - ìóøäóð.

Àëåêñàíäð Ïóøêèí 1799-úó èë èéóíóí 6-äà Ìîñêâà -äà àíàäàí îë ìóøäóð. Ïóøêèíèí äöíéàýþðöøöíöí ôîðìà-ëàøìàñûíäà øàèðèí íÿíÿñè Ìàðèéà Àëåêñåéåâíàíûí (Ùàí -íèáàë), òÿðáè éÿ ñèíäÿ èñÿ äàéÿñè Àðèíà Ðàäèîíîâíàíûíðîëó áþéöê îëóá. 1811-úè èëäÿ Ïóøêèí ×àðñêîñåëñê ëèñå-éèíÿ ãÿáóë îëóð. Ëèñåéäÿ îõóäóüó 6 èë îíóí øàèðëèê èñòå-äàäûíûí èíêèøàôûíà êþêëö øÿêèëäÿ òÿñèð ýþñòÿðèð. Ùÿìèíèëëÿðäÿ ýÿíú Ïóøêèí ÿäÿáè ôÿàëèééÿòÿ áàøëàéûð. 16 éàøûí-äà Äåðæàâèíèí ãàðøûñûíäà “×àð êÿíäèíäÿ õàòèðÿëÿð” øåè -ðè íè îõóéóð. 1817-úè èëäÿ ëèñåéè êîëëåú êàòèáè ðöòáÿñèíäÿáèòèðÿí øàèð Õàðèúè Èøëÿð Êîëëåýèéàñûíà òÿéèíàò àëûð,1819-úó èëäÿ èñÿ äåêàáðèñòëÿðèí ðÿùáÿðëèê åòäèéè “Éàøûë÷û ðàã” ÿäÿáè-òåàòð úÿìèééÿòèíÿ öçâ îëóð. Ðóñ ðîìàíòèêÿäÿ áèééàòûíûí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿñè îëàí Ïóøêèí Ðóñè éà -íûí “ÿí áþ éöê øàèðè” âÿ ìöàñèð ðóñ ÿäÿáèééàòûíûí áàíèñèñàéûëûð. Ïóø êèí 1837-úè èë éàíâàðûí 29-äà âÿôàò åòìèøäèð.

203

Íÿáè Õÿçðè 1924-úö èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ äîüóëìóøäóð.Ía sir, dra ma turq, publi sist, tÿr cömÿ÷idir. Azÿr bay canûíÕalq øairidir. Nÿ bi Xÿz rinin ya ra dû cû lûüû möa sir Azÿr bay -can poezi ya sû nûn par laq sÿ hi fÿlÿ rin dÿn bi ri ni tÿøkil edir.Yazû÷û “Èl lÿr vÿ sa hil lÿr”, “Ul duz kar va nû”, “Torpaq sÿ nÿand i÷i rÿm”, “ßsrin qanlû lalÿsi” vÿ s. ki tab larûn möÿl -lifidir. “Øþùðÿò” îðäåíè âÿ “Èñ òèã ëàë” îðäåíè èëÿ òÿëòèô îëóí-ìóøäóð. Øåèðëÿðèíÿ ÷îõëó ìàùíûëàð áÿñòÿëÿíìèøäèð.

2007-úè èëäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè xèéàáàíäà äÿôí îëóí ìóøäóð.

Òåéìóð Åë÷èí 1924-úö èëäÿ Øóøà øÿùÿðèíäÿ àíàäàíîëìóøäóð. ßäÿáèééàò àëÿìèíÿ èëê úûüûðû “Ãàð ãûç” øåèð -ëÿð êèòàáû èëÿ à÷ìûøäûð. “Ãóëàã àñûí äàíû øûì”, “Ëàé ëà -ëàð”, “Òîðàüàéûí íÿü ìÿñè”, “Áàëàúà óë äóç ëàð” êè òàá - ëà ðûíûí ìöÿë ëèôèäèð. Óøàãëàð ö÷öí éàçäûüû øåèðëÿðèíÿýþ çÿë óøàã ìàùíûëàðû áÿñòÿëÿíìèøäèð.

1992-úè èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.

ßzizÿ Cÿfÿr za dÿ 1921-úè èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ àíà-äàí îëìóøäóð. Îõóúó ðÿüáÿòè ãàçàíìûø “Àëÿìäÿ ñÿñèìâàð ìÿíèì”, “Âÿòÿíÿ ãàéûò”, “Éàä åò ìÿíè” âÿ áàøãà-òàðèõè ðîìàíëàð éàçìûøäûð. Uøaqlar ö÷ön yazûëìûø “Qû -zû mûn he kayÿlÿri”, “Anamûn naüûllarû”, “×i ÷ÿk lÿ rim”,“Pi øik dili” êèìè hekayÿ âÿ naüûl la rûí ìöÿë ëèôèäèð. 2001-ciildÿ “Azÿrbay can Anasû” vÿ Õalq éa zû ÷û sû kimi yöksÿkad lara layiq gþröl möødör.

2003-úö èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèøäèð.

Áÿõòèéàð Âàùàáçàäÿ Àçÿðáàéúàíûí ýþðêÿìëè ÿäè áè, Õàëãøàèðè 1925-úè èë àâãóñòóí 16-äà Íóõà øÿùÿðèíäÿ àíàäàíîëìóøäóð. “Èêèíúè ñÿñ”, “Âèúäàí”, “Éà üûø äàí ñîí ðà”, “Éîë -ëà ðà èç äöøöð”, “Ôÿðéàä” âÿ “Ùàðà ýå äèð áó äöí éà”, “Þçö -ìöçö êÿñÿí ãûëûíú”, “Úÿçàñûç ýö íàù”, “Äàð àüàúû”, “Ðÿ ãà -áÿò” ïéåñëÿðèíèí, “Ìó üàì”, “Ýöëöñòàí” ïîåìàëàðûíûí,70-äÿí àðòûã øåèð êèòàáûíûí ìöÿëëèôèäèð.

Áÿõòèéàð Âàùàáçàäÿ 13 ôåâðàë 2009-úó èëäÿ Áàêû øÿ -ùÿ ðèíäÿ âÿôàò åèòìèøäèð.

204

Ùèê ìÿò Çèéà 1923-úö èëäÿ Øÿêè øÿùÿðèíäÿ àíàäàíîëìóøäóð. ßäÿáè éàðàäûúûëûüà 1952-úè èëäÿ “Àçÿð áàé -úàí ïèîíåðè” ãÿçåòèíäÿ ÷àï åäèëÿí “Ãå ãî ëà” àäëû øåèðèèëÿ áàøëàìûøäûð. ×îõëó òÿìñèëëÿðè, “Àòà ìûí ùÿäèééÿñè”,“Áà ùàð ýþçÿë äèð, éà ãûø?”, “Ìèë ÷ÿê öðÿ éè” âÿ ñ. êè òàá -ëàðû íÿøð îëóí ìóøäóð. Óøàãëàð ö÷öí áóðàõûëàí “Àçÿð -áàéúàí ïèîíåðè” ãÿçåòèíäÿ âÿ “Ýþéÿð÷èí” æóðíàëûíäàìöõòÿëèô âÿçèôÿëÿðäÿ èøëÿìèøäèð.


Ëåâ Òîëñòîé 9 ñåíòéàáð 1828-úè èëäÿ Éàñíàéà-Ïîë éàíà -äà àíàäàí îëìóøäóð. ßñÿðëÿðèíäÿ èíñàíëûüûí úöðáÿúöð ìÿ -ñÿ ëÿëÿðèíÿ òîõóíàí Òîëñòîéóí äöíéà þë÷ö ñöí äÿ áèð ñÿíÿò âÿôèêèð äÿéÿðè âàðäûð. Ðåàëèñò ÿäÿ áèé éàòûí ÿí áþéöê òÿìñèë÷èëÿ-ðèíäÿí îëäóüó ãÿäÿð, áèð ôèëîñîô, áèð ìààðèô÷è îëàðàã äà øþù-ðÿò ãàçàíìûøäûð. “Äèðèëèø”, “Ýÿíúëèéèì”, “Óøàãëûã”, “ÙàúûÌó ðàä”, “Àéàãëàíûø”, “Ñåðýåé àòà”, “Òàíðû Áèçèì È÷è -ìèç äÿäèð”, “Êà çàêëàð”, “Òÿñàäöô”, “Èêè Ñöâàðè” êèìèÿñÿð ëÿðè âàðäûð. Äöí éàýþðöøö âÿ éàðàäûúûëûüûíäà èñëàìäèíè áþéöê éåð òóòóð. Ë.Òîëñòîé 1910-úó èë íîéàáð àéû-íûí 22-äÿ Éàñíàéà Ïîë éàíàäà äÿôí îëóíìóøäóð.

Tofiq Bayram 1934-úö èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ àíà-äàí îëìóøäóð. Øàèð, òÿðúöìÿ÷è êèìè äÿ ôÿàëèééÿò ýþñ -òÿðìèø éöêñÿê êåéôèééÿòëè òÿðúöìÿëÿðè èëÿ îõóúóëàðûíðÿüáÿòèíè ãàçàíìûøäûð. Ya zû÷û “Mÿ nim øair xalqûm”,“Azÿrbaycan de yÿn dÿ”, “Mÿs lÿkim-si la hûm” vÿ s. ki -mi kitablarûn möÿl lifidir.


205

ßëèàüà Êöð÷àéëû 1928-úè èëäÿ Ñàëéàí ðàéîíóíäààíàäàí îëìóøäóð. Øàèð, äðàìàòóðã, òÿðúöìÿ÷èäèð. “Èí -ñàí ùÿñðÿòè”, “Óøàã ëûã”, “Äóð íà ëàð úÿ íó áà ó÷óð”,“Àäèë àäàì”, “Àíà” âÿ ñ. ïîå ìà ëà ðûí ìöÿë ëèôè äèð.ßìÿêäàð èíúÿñÿíÿò õàäèìè àäû íà, “Áöò þâ ëöê” àäëû ñîíêèòàáûíà ýþðÿ Àçÿð áàé úàí Äþâ ëÿò ìöêàôà òû íà ëà éèãýþðöëìöøäöð.

1980-úè èëäÿ âÿôàò åòìèøäèð.

Mustafa ×ÿmÿnli 1947-ci ildÿ Àüäàì ðàéîíó ×ÿ ìÿíëè êÿíäèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Ìilli mu siqiifa÷ûlûüû sÿ nÿ tinin tÿb li üinÿ gþ rÿ Ìÿtbuat Ôon dunun“Dan ul duzu” mö ka fa tû na, “Xal lû ýörzÿ” ta rixi ro -ma nûna gþ rÿ “Yad daø” mil li mö ka fa tû na, Milli Mÿ dÿ -niy yÿtií Tÿb liüi Mÿr kÿzinin “Uüur-2008” mö ka fa -tûna, “Þëöì ìÿëÿéè” òà ðèõè ðîìàíûíà ýþðÿ Ìÿ äÿ íèé -éÿò Nàçèðëèéèíèí “Ãûçûë êÿë ìÿ” ìöêàôàòûíà, 2018-úèèëäÿ èñÿ “ßìÿêäàð ìÿäÿíèééÿò èø÷èñè” ôÿõðè àäûíà la -yiq gþ rölmöødör.

Ìèêàéûë Ðçàãóëóçàäÿ 17 ìàðò 1905-úè èëäÿ Áàêûäààíàäàí îëìóøäóð. “Ãàðàíãóø éóâàñû”, “Åë ýöúö”, “Ãóýþëö”, “Þëêÿíèí ÷è÷ÿêëÿðè”, “Íÿñèëëÿðäÿí íÿñèëëÿðÿ”(ñå ÷èëìèø ÿñÿðëÿðè), “Ãóø äèëè áèëÿí Îðõàí”, “Éàç ýöíÿ-øè” (ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè) ÿñÿðëÿðèíèí ìöÿëëèôèäèð. Î, éàðà-dûúûëûüû áîéó âÿòÿíèí ìöãÿääÿñëèéèíäÿí, îíó éàðàøûüàìèíäèðÿí óúà äàüëàðûí ôöñóíêàð ýþçÿëëèéèíäÿí, ìöí áèòòîðïàãëàðûí âàðûíäàí âÿ áÿðÿêÿòèíäÿí ñþùáÿò à÷ìûøäûð.

Ìèêàéûë Ðçàãóëóçàäÿ 10 íîéàáð 1984-úö èëäÿ âÿôàòåtìèøäèð.

206

ßzizÿ ßh mÿ do va 1932-úè èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿàíà äàí îëìóøäóð. “Xûnalû qayalar”, “Yaz qarû”, “Onu÷i ÷ÿk lÿr sevdi”, “Bu ellÿrÿ vurul muøam”, “O gön lÿrÿba xû ram”, “Áèð öðÿê ñûíäûðìûøàì”, “×è ÷ÿê ëÿ ðèì” êè -òàá ëàðûíûí âÿ óøàãëàð ö÷öí éàçûëìûø “Äàì äà éàøàéàíÊàð ë ñîí ëà áàúàäà éàøàéàí Äàì äà áà úàíûí ìàúÿðàëà-ðû” ÿñÿ ðèíèí ìöÿëëèôèäèð. Äöíéà ÿäÿáèééàòûíäàí åòäèéèòÿð úö ìÿëÿðè èëÿ äÿ òàíûíìûøäûð. Óçóí ìöä äÿò “Ýÿíú -ëèê” íÿø ðèé éàòûíûí äèðåêòîðó âÿçèôÿñèíäÿ èø ëÿìèøäèð.

ßçèçÿ ßùìÿäîâà 2003-úö èëäÿ âÿôàò åòìèøäèð.

Õÿëèëîâ Çàùèä Àáäóëëà îüëó (Çàùèä Õÿëèë) 1942-úèèëäÿ Éåâëàõ øÿùÿðèíäÿ àíàäàí îëìóøäóð. Óøàã éàçû÷ûñûêèìè òàíûíûð.

“Ó÷àí ÷ûðàãëàð”, “Ãàðûøãàëàð”, “Ìÿí ðÿíýëÿðè òà -íûéû ðàì”, “Ýþéäÿí ö÷ àëìà äöøäö”, “Ãóøëàð, ãóø -ëàð”, “Òîðàüàéëàð îõóéóð”, “Áàëëûúà”, “×ûðàã íÿíÿ -íèí íà üûë ëàðû” âÿ ñ. êèòàáëàðûí ìöÿëëèôèäèð. 2002-úè èëäÿ“Ãûçûë ãÿ ëÿì” ìöêàôàòûíà ëàéèã ýþðöëöá.

Ñàáèð ßùìÿäëè 10 èéóë 1930-úó èëäÿ Úÿáðàéûë ðà -éîíóíäà àíàäàí îëìóøäóð. Î, ÿäÿáè ôÿàëèééÿòÿ “Po÷tal -yon” he ka yÿ si ilÿ baølamûødûr. “Bir payûz ax øamû”, “To üa -na”, “Ma vi gönbÿz”, “Ge dÿn lÿrin qayûtmaüû”, “Dön ya nûnar øû nû”, “Yan var heka yÿ lÿ ri”, “Axi rÿt sev dasû”, “Øÿ hid ru -hu” vÿ s. dÿ yÿr li ki tab la rûn möÿl lifidir. Xalq yazû÷ûsû, ßmÿk -dar incÿsÿnÿt xadimi fÿxri adëàðûna layiq gþ röl möø dör.

Ñàáèð ßùìÿäëè 19 àïðåë 2009-úó èëäÿ Áàêûäà âÿôàòåòìèøäèð.

Zÿ lim xan Yaqub 1950-úè èëäÿ Ýöðúöñòàíûí Áîëíèñèðà éîíóíäà àíàäàí îëìóøäóð. “Saz”, “Gþy÷ÿ dÿr di”, “Bor - ÷a lû da qa lan iz lÿr”, “Ey vÿtÿn oüullarû”, “Haqq-ÿda - lÿt”, “ßbÿ diy yÿt dastanû”, “Pey üÿm bÿr” vÿ digÿr saí -bal lû ÿsÿr lÿri ilÿ oxucu larûn qÿlbinÿ yol tap mûø dûr. Haq -qûnda cid di el mi mÿqalÿlÿr yazûlmûø, film lÿr ÷ÿkilmiødir.Àçÿð áàé úàíûí Õàëã øàèðè ôÿõðè àäûíà ëàéèã ýþ ðöë ìöøäöð.

2016-úû èëäÿ Áàêû øÿùÿðèíäÿ âÿôàò åòìèø, Ôÿõðè õèéà-áàíäà äÿôí îëóíìóøäóð.

207

Áîðèñ Ïîëåâîé 1908-úè èë äÿ Ìîñêâàäà àíàäàí îë -ìóøäóð. 1946-úû èëäÿ éàçäûüû ùÿðáè ïèëîò À.Ï.Ìå ðåñ éåâ -äÿí áÿùñ åäÿí “ßñë èíñàí äàñòàíû” ðî ìàíû ýåíèø îõóúóêöòëÿñèíèí ðÿüáÿòèíè ãàçàíìûøäûð. “Áèç ñîâåò àäàì ëà ðû -éûã” ùåêàéÿ âÿ î÷åðê ëÿð êèòàáû, “Ãûçûë”, “×ûë ïàã ñà ùèë -äÿ”, “Ùÿêèì Âå ðà” ðîìàí ëàðû ìö ùàðèáÿ âÿ äèíú ãó ðó -úó ëóã èëëÿðèíäÿ èíñàí ëàðûí ùÿéàòûíäàí áÿùñ åäèð.

1981-úè èëäÿ Ìîñêâà øÿ ùÿ ðèíäÿ âÿ ôàò åòìèøäèð.

Fuad Tanrûlû 1932-úè èëäÿ Èðÿâàí øÿùÿðèíäÿ àíà-äàí îëìóøäóð. ßäÿáè éàðàäûúûëûüà “Ýþéÿð÷èí” æóðíà-ëûíäà ÷àï îëóíàí “Àëìà” àäëû èëê ùåêàéÿñè èëÿ áàøëà-ìûøäûð. ×îõëó ñàéäà óøàã ùåêàéÿñè âÿ òàìàøàëàðûíìöÿëëèôèäèð. “U÷ub sÿ ni tapa ram”, “Mÿ nim gö nÿ øim”,“Gi lavar-2 ÿmÿ liy yatû”, “El÷i nu run ö÷ sÿ ya hÿti”,“Mÿ nim evim na üûl dadûr” vÿ s. ki tab la rû íÿøð îëóí-ìóøäóð.

Ìèõàèë Ïðèø âèí “Ñà øîê”, “Ñåùðëè êöðÿíèí àð õà ñûí -äà”, “Ìåøÿ äàì úû ñû”, “Òÿ áèÿ òèí òÿã âè ìè” âÿ ñ. õà òèðÿ -ëÿð âÿ íàüûëëàð êè òàáëàðûíûí ìöÿë ëè ôè äèð. Îíóí “Áèð ãóð -òóì ñó”, “Ìå øÿ ùÿêèìè”, “Ãàð òàë éó âàñû”, “Ãóø ëà ðûíâÿ ùåé âàíëà ðûí äàíûøûüû” êèìè ùåêà éÿ ëÿðè òÿñ âèðè ÿñÿðëÿ-ðèí ýþ çÿë íö ìó íÿëÿðèäèð. Áó ÿñÿðëÿðèíÿ ýþ ðÿ Ì.Ïðèøâèíè“ðóñ òÿáèÿòèíèí íÿü ìÿ êàðû” àäëàí äûðûðëàð.

ßëÿìäàð Ãóëóçàäÿ 1952-úè èëäÿ Õîúàëûäà àíàäàíîë ìóø äóð. Àçÿðáàéúàí óøàã øåèðè íèí ìà ðàãëû íöìó íÿ -ëÿðèíè éà ðàò ìûøäûð. “Äàü ëàðûí éàä äàøû”, “Þìöð-ýöíãà áàã äà äûð”, “Ãà ðà áàü îéóíó”, “Øÿ ùèä øÿùÿð”, “Àëàéêî ìàí äèðè”, “Ãà äàí àëûì, Ãà ðà áàü” âÿ ñ. êèìè êè òàá -ëàð ûí ìöÿëëèôèäèð. Îíóí øåèð âÿ ïîåìàëàðû èëÿ éàíàøû, íà -üûëëàðûíû, ïéåñëÿðèíè äÿ îõóúóëàð áþéöê ìàðàãëà ãàð øû -ëàìûøëàð.

ЯДЯБИЙЙАТ 5

Цмумтящсил мяктябляринин 5-ъi синфи цчцнЯдябиййат фянни цзря

ДЯРСЛИК

Щесаб-няшриййат щяcми 12,6. Физики чап вяряги 13,0. Fорматы 70х1001/16.

Кясимдян сонра юлчцсц: 165х240. Сящифя сайы 208.

Шрифтин ады вя юлчцсц: журнал гартинуру, 10-12 pt. Ofset kaьыzы. Ofset чaпы.

Сифариш . Тираj . Пулсуз. Bakы–2020.

Редактор Эцляр МещдийеваБядии вя техники редактор Абдулла ЯлякбяровДизайнерляр Сяадят Гулузадя, Фирузя ИбращимоваРяссамlar Ариф Щцсейнов, Азяр ДадашовКорректор Цлкяр Щцсейнова

Афят Йагуб гызы СцлеймановаТяраня Бюйцкхан гызы БаьыроваИлщамя Ибращим гызы Мурадова

Тяртибчи щейят:

Mцяlliflik hцquqlarы qorunur. Xцсusi icazя olmadan bu nяшri vяyaxud onun hяr hansы hissяsini yenidяn чap etdirmяk, surяtini чыxarmaq,

elektron informasiya vasitяlяri ilя yaymaq qanuna ziddir.

Мцяллифляр

БУРАХЫЛЫШ МЯЛУМАТЫ

© Азярбайcан Республикасы Тящсил Назирлийи (гриф нюмряси: 2020-024)

Ялйазманын йыьыма верилдийи вя чапа имзаландыьы тарих: 30.06.2020

Чап мящсулуну истещсал едян:

Няшриййат: “Тящсил Няшриййат-Полиграфийа” ММЪ

(Бакы, АЗ 1052, Ф.Хойски кцч., 121a (149))

edebiyyat-2020-terane-son+++++ document1

Documents