1

Libër Mësuesi

Edukata shoqërore

Blegina Bezo (Hasko)

7

Tiranë, 2012

2

© ERIK BOTIME

Botimet “ERIK”

Kont Urani, Nr. 25, Tiranë - Albania.

Tel.: 00355 4 2467762; 00355 4 2220645;

Cel.: 069 20 40 333; Cel.: 069 40 66 442

E-mail: erikbotime@mail.com, web: www.erikbotime.com

SHTEPIA BOTUESE ERIK

Botues: Dëshira SHEHU

Autor:Blegina Bezo (Hasko)

Redaktore përgjegjëse: Anila KONOMI

Arti grafik, studio grafike “ERIK” Botime:Edlir PODA

Kopertina:Blerina Balla DAUTI

Të gjitha të drejtat janë ekskluzivisht të rezervuara. Ndalohet prodhimi, riprodhimi, shitja, rishitja, shpërndarja, kopjimi, fotokopjimi, përkthimi, përhapja me çdo lloj forme apo mjeti, pa miratimin me shkrim nga Shtëpia Botuese “ERIK”.

Botimi i parë, viti 2012

3

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

3

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

Përmbajtja

Kreu.1 Individët, grupet, institucionet1.1 Demokracia dhe mirëkuptimi.......................................................................................12Kreu.2 Organizimi dhe funksionimi i shtetit demokratikMësimi 2.3 Punë praktike..................................................................................................14Kreu.3 Format e pushtetitMësimi 3.3 Pushteti ekzekutiv...........................................................................................16Kreu.4 OpinioniMësimi 4.1 Opinioni dhe fakti...........................................................................................22Kreu.5 Prodhimi dhe shpërndarjaMësimi 5.4 Reklama dhe etika...........................................................................................24Kreu.6 Idealet dhe praktikat e qytetarisëMësimi 6.4 Të drejtat e fëmijëve në deklaratë....................................................................26Disa nene nga konventa mbi të drejtat e fëmijësPjesa 1...................................................................................................................................28TESTETesti Nr.1 Kreu I. Individi, Grupet, Institucionet + Kreu II. Organizimi dhe funksionimi i shtetit demokratik...............................................................................................................34Testi Nr.2 Kreu III. Pushteti ligjvënës + Kreu IV. Opinioni dhe fakti.................................................36Testi Nr.3 Kreu V. Prodhimi dhe shpërndarja + Kreu VI. Idealet dhe praktikat e qytetarëve...............38

4

5

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

5

Libri i mësuesit, i tekstit Edukata shoqërore 7, është ndër-tuar në përputhje me tekstin e edukatës sipas programit të miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencës. Te ky libër u vihen në shërbim mësueseve të edu-katës modele orësh mësimore duke mos prekur hapësirat që ka vetë mësuesi për të përcaktuar, ideuar e organizuar orën e mësimit. Në libër është paraqitur fi llimisht plani mësimor i ndarë në kapituj e orë mësimi me objektivat kryesore sipas niveleve dhe mjetet e nevojshme që do të përdoren gjatë orës së mësimit. Zhvillimi i mësimit është modeluar sipas strukturës PNP dhe ERR. 27 tema të reja të ndara në 6 kapituj, 3 orë përsëritje dhe 5 orë të lira plotësojnë programin vjetor prej 25 orësh. Në këtë libër janë paraqitur 3 teste, të cilat mësuesja mund t’ i zhvillojë me shkrim, pas dy kapitujve. Çdo orë mësimore kalon në tre faza:

-Faza I- Parashikimi ose evokimi. Mësuesi shkruan temën e re në dërrasë dhe i njeh nxënësit me objektivat që do të arrihen, mjetet që do të përdoren, fj alët kyçe që do të trajtohen. Përmes të pyeturit mësuesja nxit te nxënësit të kujtojnë njohuritë e marra më parë, që do t’i shërbejnë në fazën e dytë. Metodat që përdoren më tepër në këtë fazë janë: bashkëbisedimi, debati, kllasteri, krahasimi, stuhi mendimi etj. -Faza II- Ndërtimi i njohurive ose realizimi i kuptimit. Jepen njohuritë e reja duke nxitur te nxënësit mendimin kritik për njohuri, të cilat i kanë mësuar në klasat e mëparshme, në lëndë të tjera apo i kanë dëgjuar në mjetet e informimit. Mësuesja përdor metoda të tilla, si: diagram veni, punë në grupe, kllaster etj. -Faza III- Përforcim ose refl ektim. Kjo fazë përf-shin një përmbledhje të çështjeve kryesore të temës së re. Mësuesja shfrytëzon punën me tekstin, tabelat, komenton fotot, mund të zhvillojë një minitest duke përforcuar kon-ceptet kryesore.

H y r j e

6

7

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

7

PL

AN

I M

ËSI

MO

R I

E

DU

KA

TA

SH

OQ

ËR

OR

E 7

N

r.re

ndor

Orë

t T

ema

Kre

u O

bjek

tiva

t M

jete

mës

imor

e

1 1

D

emok

raci

a dh

e m

irëk

upti

mi

Kre

u I

Indi

vidë

tgr

upet

inst

ituc

ione

t

3 or

ë

Në

për

fund

im t

ë m

ësim

it nx

ënës

i/ja

do t

ë je

të i

af

të:

- të

për

shkr

uajë

term

in d

emok

raci

-

të

vler

ësoj

ë de

mok

raci

në

si

sist

em

i m

irëk

uptim

it.

- të

res

pekt

oje

fjal

ën e

sho

kut.

Tek

sti,

kush

tetu

ta

rreg

ullo

rja

e sh

kollë

s

2 2

Lig

jet

zako

net

dhe

trad

itat

-

të

përs

hkru

ajë

rolin

e

Parl

amen

tit

si

orga

n lig

jvën

ës.

- të

kra

haso

jë li

gjet

me

trad

itat d

he z

akon

et.

- të

ana

lizoj

ë ro

lin e

lig

jeve

në

harm

oniz

imin

e

mar

rëdh

ënie

ve.

Kus

htet

ute,

po

ster

a,

teks

ti.

3 3

Ang

azhi

mi d

he

vend

imta

rja

- të

për

kufi

zojë

term

in a

ngaz

him

. -

të d

emon

stro

je a

ftës

i në

mar

rjen

e v

endi

mev

e në

sh

kolle

dhe

kom

unite

t. -

të v

lerë

sojë

pje

sëm

arrj

en n

ë ak

sion

e ko

nkre

te n

ë sh

ërbi

m të

kom

unite

tit.

Kus

htet

uta,

te

ksti,

m

ater

iale

nga

inte

rnet

.

4 1

Shte

ti d

emok

rati

k dh

e pa

rim

et e

tij

K

reu

II

Org

aniz

imi d

he

funk

sion

imi i

sh

teti

tde

mok

rati

k

4 or

ë

- të

list

ojë

pari

met

e s

htet

it de

mok

ratik

. -

të a

rgum

ento

jë r

ëndë

sinë

e n

darj

es s

e pu

shte

teve

. -

të v

lerë

sojë

rol

in e

opo

zitë

s në

mir

ëqev

eris

jen

e ve

ndit.

Tek

sti,

foto

e

mat

eria

le t

ë nd

rysh

me

nga

kuve

ndi.

5 2

Pre

side

nti

përf

aqës

ues

i un

itet

it t

ë po

pulli

t

- të

për

shkr

uajë

for

mat

e R

epub

likës

. -

të v

lerë

sojë

rol

in e

Pre

side

ntit

si p

ërfa

qësu

es i

un

itetit

të p

opul

lit.

- të

ana

lizoj

ë ko

mpe

tenc

at e

Pre

side

ntit.

Kus

htet

uta,

te

ksti,

pa

mje

të

pr

esid

encë

s et

j.

6 3

Par

titë

Pol

itik

e -

të p

ërku

fizo

jë te

rmi P

arti

Polit

ike.

-

të li

stoj

ë Pa

rtitë

Pol

itike

kry

esor

e në

ven

din

tone

. -

të

vler

ësoj

ë ro

lin

e pl

ural

izm

it po

litik

në

Sh

qipë

ri.

Kus

htet

uta,

te

ksti,

lo

go d

he p

rogr

ame

të

part

ive.

8

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

8

7 4

Qev

eris

ja v

endo

re

në S

hqip

ëri

- të

për

kufi

zojë

term

in q

ever

isje

ven

dore

-

të r

endi

së f

unks

ione

t e p

usht

etit

vend

or-

të d

allo

jë n

drys

him

et m

idis

niv

elev

e të

ndr

yshm

e të

qev

eris

jes

vend

ore

Log

o dh

e pa

mje

të

ba

shki

së

8

1P

usht

eti l

igjv

ënës

Kre

u II

I

For

mat

e

push

teti

t

5 or

ë

Për

sëri

tje

- të

për

shkr

uajë

vep

rim

tari

në e

kuv

endi

t -

të a

naliz

ojë

vepr

imta

rinë

e k

uven

dit

- të

ar

gum

ento

jë

funk

sion

imin

e

grup

eve

parl

amen

tare

.

Kus

htet

uta,

fo

to

nga

vepr

imta

ria

e gr

upev

e pa

rlam

enta

re,

betim

i i

depu

tetit

9 2

Har

tim

i dhe

m

irat

imi i

ligj

eve

- të

lis

tojë

faz

at n

eper

të

cila

t ka

lon

mir

atim

i i

ligje

ve-

të a

naliz

ojë

vend

imin

e li

gjev

e -

të v

lerë

sojë

kon

trol

lin q

ë K

uven

di i

bën

qeve

risë

Kus

htet

uta,

te

ksti

rreg

ullo

rja

e ku

vend

it

10

3 P

usht

eti

Ekz

ekut

iv

- të

për

shkr

uajë

rol

in e

pus

htet

it ek

zeku

tiv

- të

ana

lizoj

ë dr

ejtim

et e

vep

rim

tari

së s

e kë

shill

it të

Min

istr

ave;

-

të a

rgum

ento

jë f

unks

ioni

min

adm

inis

trat

ive

të

qeve

rise

Kus

htet

uta,

pa

mje

të

kr

yem

inis

tris

ë m

inis

triv

e të

nd

rysh

me

teks

ti

11

4 P

usht

eti g

jyqë

sor

dhe

orga

nizi

mi

- të

për

kufi

zojë

term

in p

usht

et g

jyqë

sor

- të

an

aliz

ojë

shka

llet

e gj

ykim

it të

pr

oces

it gj

yqës

or-

të v

lerë

sojë

rol

in e

Gjy

katë

s K

usht

etue

se

Lig

ji pë

r or

gani

zim

in

e si

stem

it gj

yqës

or

kush

tetu

ta

foto

m

e pa

mje

të g

jyka

tës

12

5 Si

stem

et p

olit

ike

- të

për

kufi

zojë

term

in s

iste

me

polit

ike

-

të p

ërsh

krua

jë s

iste

me

të v

eçan

ta k

olitk

e

- të

kr

ahas

ojë

sist

emet

de

mok

ratik

e m

e at

o to

talit

are.

Kus

htet

uta,

teks

ti

13

1 F

orm

at e

pu

shte

tit

dhe

orga

nizi

mi i

sh

teti

tde

mok

rati

k

Kre

u IV

14

1

Opi

nion

i dhe

fa

kti

- të

për

kufi

zojë

term

in o

pini

on

- të

kra

haso

jë f

aktin

me

opin

ioni

n

Tek

sti,

artik

uj

të

ndry

she

9

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

9

Opi

nion

i

3 or

ë

- të

vl

erës

ojë

rolin

e

opin

ioni

t në

zg

jidhj

en

e pr

oble

mev

e

15

2 N

dërg

jegj

ësim

i i

shoq

ëris

ë-

të p

ërku

fizo

jë te

rmin

ndë

rgje

gjës

im

- të

list

ojë

mje

tet e

info

rmim

it pu

blik

-

të

vler

ësoj

ë ro

lin

e pj

esëm

arrj

es

publ

ike

në

tran

sfor

mim

in e

jetë

s

Tek

sti

pa

mje

të

nd

rysh

me

, ga

zeta

so

ndaz

he

16

3 G

jyki

mi i

çë

shtj

eve

- të

për

shkr

uajë

rol

in e

gjy

kata

ve-

të a

naliz

ojë

lloje

t e g

jyki

mev

e

- të

arg

umen

tojë

par

imet

e p

usht

etit

gjyq

ësor

Kus

htet

uta

, te

ksti

kodi

civ

il, p

enal

K

reu

V

Pro

dhim

i dhe

sh

përn

darj

a

7 or

ë

Për

sëri

tje

17

1 T

regu

kër

kesa

of

erta

-

të p

ërsh

krua

jë f

unks

ioni

min

e tr

egut

-

të a

naliz

ojë

fakt

orët

që

ndik

ojnë

në

kërk

esën

nd

aj tr

egut

-

të v

lerë

sojë

kon

kurr

encë

n si

rru

ge e

zhv

illim

it të

bi

znes

it

Tek

sti,

pam

je

nga

treg

je

të

ndry

shm

e re

klam

a

18

2 O

rgan

izim

i i

bizn

esit

-

të p

ërku

fizo

jë te

rmin

biz

nes

- të

kr

ahas

ojë

bizn

eset

e

vogl

a m

e bi

znes

et

e m

ëdha

-

të a

naliz

ojë

paso

jat

e m

byllj

es s

e bi

znes

it si

për

pr

onar

in d

he p

unon

jësi

t

Tek

sti,

kodi

i

punë

s

pam

je n

ga b

izne

se t

ë nd

rysh

me

19

3 P

lan

i biz

nesi

t -

të p

ërku

fizo

jë te

rmin

pla

n bi

znes

- të

ana

lizoj

ë pë

rmba

jtjen

e p

lani

t të

bizn

esit

-

të v

lerë

sojë

det

ajet

e n

jë p

lan

bizn

esi

Tek

sti,

gaze

ta

revi

sta

me

pam

je

dhe

info

rmac

ione

ng

a ve

prim

tari

a e

bizn

esev

e 20

4

Rek

lam

a dh

e et

ika

- të

pë

rshk

ruaj

ë ro

lin

e re

klam

ës

në

shitj

en

e pr

oduk

tit-

të a

naliz

ojë

kara

kter

istik

at e

rek

lam

ës

- të

vle

rëso

jë e

tiken

në

zhvi

llim

in m

e su

kses

të n

jë

bizn

esi

Tek

sti

Rek

lam

a të

nd

rysh

me

revi

sta

gaze

ta

21

5 K

osto

ja e

pr

odhi

mit

dhe

-

të p

ërku

fizo

jë te

rmi k

osto

-

të v

lerë

sojë

cilë

sinë

e n

jë p

rodu

kti

Tek

sti,

mat

eria

le

nga

shty

pi

që

lidhe

n m

e

10

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

10

cilë

sia

- të

ana

lizoj

ë re

ndës

in e

kon

trol

lit të

cilë

sisë

prod

him

in

, ci

lësi

në

dhe

lloga

ritja

e k

osto

s22

6

Pun

ësim

i dhe

sh

ërbi

met

- të

list

ojë

rrug

ët q

ë nd

ihm

ojnë

për

pun

ësim

-

të p

ërsh

krua

jë s

hërb

imet

kry

esor

e

- të

vl

erës

ojë

inte

rvis

tën

si

mje

t i

pare

i

kom

unik

imit

me

punë

dhën

ësin

Tek

st,

hart

imi

in j

e cv

ga

zeta

të

nd

rysh

me

Rek

lam

a pë

r pu

nësi

m

23

7 A

rsim

i dhe

ka

rrie

ra

- të

list

ojë

dety

rat e

ars

imit

Prof

essi

onal

-

të a

naliz

ojë

fakt

orët

që

ndik

ojnë

në

karr

iere

-

të a

rgum

ento

jë d

omos

dosh

mër

inë

e ar

sim

it pë

r nj

ë bi

znes

të q

ëndr

uesh

ëm

Tek

sti,

ligji

për

arsi

min

24

2 P

rodh

imi d

he

shpë

rnda

rja

K

reu

VI

Idea

let

dhe

prak

tika

t e

qyte

tari

së

5 or

ë

Për

sëri

tje

25

1 T

ë dr

ejta

t dh

e lir

itë

e in

divi

dit

në d

okum

ent

- të

për

shkr

uajë

rru

gëtim

in e

të

drej

tave

dhe

lir

ive

të n

jeri

ut d

he n

jë s

hoqë

rie

dem

okra

tike

- të

vle

rëso

jë j

o ve

tëm

njo

hjen

e t

ë dr

ejta

ve t

ë nj

eriu

t por

dhe

mos

shke

ljen

e ty

re

- të

ana

lizoj

ë sh

preh

jen

“Lir

ia i

me

mba

ron

aty

ku

fillo

n lir

ia e

tjet

rit”

.

Tek

sti

Kus

htet

uta

Kon

vent

a e

të d

rejta

ve

të

njer

iut,

artik

uj

të

ndry

shëm

26

2 K

ateg

orit

ëkr

yeso

re t

ë dr

ejta

ve

- të

lis

tojë

kat

egor

itë k

ryes

ore

të t

ë dr

ejta

ve t

ë nj

eriu

t;-

të a

naliz

ojë

përm

bajtj

en e

kët

yre

të d

rejta

ve

- të

vl

erës

ojë

rolin

e

përg

jegj

ësiv

e në

çd

o ve

prim

tari

Tek

sti

Kus

htet

uta

Kon

vent

a e

të d

rejta

ve

të

njer

iut,

artik

uj

të

ndry

shëm

27

3 K

ufiz

imi i

liri

ve

dhe

të d

rejt

ave

- të

për

shkr

uajë

rol

in e

lig

jeve

në

kufi

zim

in e

të

drej

tave

- të

ana

lizoj

ë ar

syet

e k

ufiz

imit

të d

isa

të d

rejta

ve

- të

vle

rëso

jë z

batim

in e

liri

ve d

he të

dre

jtave

duk

e m

os d

iskr

imin

uar

ato

të të

tjer

ëve

Tek

sti,

konv

enta

e

njoh

ja m

e sh

oqat

a që

m

ëren

me

mbr

ojtje

n e

të

drej

tave

njer

iut

,art

ikuj

të n

drys

hëm

28

4

Të

drej

tat

e fë

mij

ëve

në

dekl

arat

e

- të

për

shkr

uajë

rru

gën

që u

fin

aliz

ua k

onve

nta

e të

dr

ejta

ve d

he li

rive

të f

ëmijë

ve

- të

an

aliz

ojë

pari

met

kr

yeso

re

të

drej

tave

të

fë

mijë

ve

Kon

vent

a e

të d

rejta

ve

të

feje

ve,

artik

uj

të

ndry

shëm

K

usht

etut

a,

teks

ti

11

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

11

- të

dal

lojë

të d

rejtë

n ng

a pë

rgje

gjës

ia

29

5

Si t

ë pë

rgat

isim

nj

ë ga

zete

-

të li

stoj

ë et

apat

e p

ërga

titje

s se

një

gaz

ete

- të

vle

rëso

jë r

olin

e g

azet

ës s

e sh

kollë

s-

të a

ftës

ohet

në

përg

atitj

en e

gaz

etës

Gaz

eta

të

ndry

shm

e,

teks

ti,

gaze

ta

e sh

kollë

s30

3

Idea

let

dhe

prak

tika

t e

qyte

tari

së31

Orë

e li

rë

Orë

të

lira

5 or

ë 32

Orë

e li

rë

33

Orë

e li

rë

34

Orë

e li

rë

35

Orë

e li

rë

12

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

12

Zhvillimi i mësimit Parashikimi. (Bashkëbisedim, stuhi mendimesh). Mësuesja vendos në dërrasë një tabak ku në mes është shkruar fjala

“Demokraci”. Ajo u kërkon nxënësve të shprehin mendimin e tyre në lidhje me njohuritë që kanë për këtë fj alë.

Fjalët kyçe: votë, demokraci, mirëkuptim.

Metoda e përdorur: PNP

Mjetet mësimore: Kushtetuta, rregullorja e shkollës, postera

Kreu

1 Individët, grupet, institucionet

Mësimi 1.1 Demokracia dhe mirëkuptimi

- të përshkruajnë termin demokraci;- të demonstrojnë aftësi për marrjen e vendimeve;- të vlerësojnë demokracinë si sistem i mirëkuptimit të shoqërisë;- të respektojnë fj alën e shokut.

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:

P Bashkëbisedim, Stuhi mendimesh 15 min N Shpjegim, Debat 20 min P Shpjegim 10 min

Struktura e mësimit

DemokraciLëvizje e lirë

Tolerancë

Pjesëmarrje

MirëkuptimVotim

Fjalë e lirë

Barazi

13

Eduk

ata Sh

oqërore

7Li

bër M

ësue

si

13

Përmes stuhisë së mendimeve, mësuesja pret përgjigjet e nxënësve dhe shkruan në tabak fj alët: Lëvizje e lirë, Tolerancë, Pjesëmarrje, Mirëkuptim, Votim, Fjalë e lirë, Barazi. Mësuesja kërkon shpjegime dhe shembuj nga jeta e përditshme, që lidhen me këto fj alë.

Ndërtimi i njohurive (shpjegim, debat). Nisur nga përgjigjet e mësipërme, mësuesja u kërkon nxënësve të tregojnë

se cili është kuptimi i fj alës demokraci (ata e kanë mësuar edhe nga Historia 6). Në demokraci individi ka të drejta të barabarta, por ai ka dhe detyra që përbëjnë rregullat e demokracisë. Mësuesja u lexon nxënësve pjesë nga rregullorja e shkollës dhe u kërkon atyre të thonë arsyet e zbatimit të saj dhe të qartësohen më mirë se moszbatimi i tyre ka pasoja. Demokracia funksionon dhe në familje dhe mësuesja pyet: Sa të lirë jeni ju të shprehni mendimin tuaj në familje?

Mësuesja dëgjon argumentet dhe drejton pyetja të tjera për të krijuar debat në klasë. Sa mirëkuptim ka në familjen tuaj për zgjidhjen e problemeve?

Po senatorin e klasës si e keni zgjedhur? A e respektoni ju atë? Ç’vlerë ka mirëkuptimi dhe toleranca në demokraci?

Përforcim. Shpjegohen fj alët kyçe si dhe punohet aparati pedagogjik. Zhvillohet puna në grupe dhe në fund jepet detyra e shtëpisë.

1

Shkruani një ese me temë: “Ligjet dhe rregullat, pse janë të domosdoshme në demokraci?”

Detyrë

14

Struktura e mësimit

Zhvillimi i mësimit Evokim (kllaster, bashkëbisedim). Mësuesja pyet nxënësit pasi shkruan në dërrasë fjalën parti. Ndërkohë ka ngjitur

në dërrasë logo të flamujve të partive politike.

- Çfarë ju kujton kjo fjalë? - Flamujt e cilës partie janë këto? - Cilat janë sot partitë kryesore në Shqipëri?- Cila parti ka sot shumicën në parlament?- Ç’veprimtari zhvillojnë partitë?- Çfarë roli luan masmedia në paraqitjen e veprimtarive të partive?

E Kllaster, Bashkëbisedim R Di, dua te di, mësojR Bashkëbisedim, debat 

Parti

Kreu

2 Organizimi dhe funksionimi i shtetit demokratik

Mësimi 2.3 Punë praktike

- të listojnë partitë politike kryesore në vendin tonë;- të përkufizojnë termin “parti politike”;- të vlerësojnë rolin e pluralizmit politik në Shqipëri.

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:

Fjalët kyçe: parti politike, pluralizëm, fushatë zgjedhore.

Metoda e përdorur: ERR

Mjetet mësimore: Kushtetuta, logo partish politike, postera

15

2

Përmes përgjigjeve mësuesja kupton se çfarë njihet nga nxënësit dhe çfarë jo. Këto i shërbejnë asaj për zhvillimin e fazës së dytë.

Realizim i kuptimit (Di, dua të di, mësoj)Mësuesja pasi diskuton disa nga përgjigjet e nxënësve i fton ato të hapin tekstin

dhe të plotësojnë rubrikat sipas njohurive. Te rubrika di njohuritë që nxënësi ka, te rubrika dua të di njohuritë që kërkon të marrë dhe të mësoj nxënësit do të shkruajnë një përmbledhje të njohurive që mësojnë nga teksti.

Ndërkohë mësuesja shpjegon edhe qëllimin e partive politike, që është marrja e pushtetit. Këtë partia e realizon përmes programit të saj, mitingjeve, debateve në televizor etj. Në fund, mësuesja shpjegon fjalët kyçe që ka paraqitur në fillim të ditarit duke u ndalur tek arsyet e krijimit të koalicioneve kur asnjë parti nuk arrin të marrë 50% të votave.

Reflektim: (Bashkëbisedim, debat) Nxënësit diskutojnë përmes aparatit pedagogjik dallimet midis partive politike

në demokraci dhe totalitarizëm, si dhe arsyen përse shërbejnë shumë parti politike. Në fund jepet detyra e shtëpisë.

Di Dua të di Mësoj Sot në vendin tonë ka shumë parti politike.

Ç’është partia politike? Si ndikojnë partitë politike në krijimin e edukatës politike?

Dallon flamurin e partive politike

Kur krijohen koalicionet partiake

Jeta politike në Shqipëri dje dhe sot.

Shumë parti politike tregon pluralizëm

Cili është roli i opozitës

 

Përshkruani disa nga pasojat që solli në Shqipëri sistemi njëpartiak gjatë regjimit komunist.

Detyrë

16

Kreu

3 Format e pushtetit

Mësimi 3.3 Pushteti ekzekutiv

- të përshkruajnë rolin e pushtetit ekzekutiv;- të analizojnë drejtimet e veprimtarisë së Këshillit të Ministrave;- të argumentojnë funksionin administrativ të qeverisë.

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:

Fjalët kyçe: Pushtet ekzekutiv, Kryeministër, Administratë, Këshilli i Ministrave, Interpelancë.

Metoda e përdorur: PNP

Mjetet mësimore: Kushtetuta, foto të kabinetit të ministrave, foto të godinave të ministrive.

Struktura e mësimit

Zhvillimi i mësimit Parashikimi: (stuhi mendimi, kllaster, debat)Mësuesja lexon pjesë nga nenet e kushtetutës, ku flitet për kompetencat e

kryeministrit.

Kompetencat e Kryeministrit sipas Kushtetutës së Shqipërisë

NENI 80 1. Kryeministri dhe çdo anëtar tjetër i Këshillit të Ministrave është i detyruar

t’u përgjigjet interpelancave dhe pyetjeve të deputetëve brenda tri javëve.

NENI 97 Kryeministri i emëruar sipas nenit 96, nenit 104 ose 105, i paraqet për miratim

Kuvendit, brenda 10 ditëve, programin politik të Këshillit të Ministrave së bashku me përbërjen e tij.

P Stuhi mendimi, kllaster, debat 10 min N Shpjegim, bashkëbisedim 20 min P Lojë 15 min  

17

3

NENI 102, 1. Kryeministri: a) përfaqëson Këshillin e Ministrave dhe kryeson mbledhjet e tij; b) koncepton dhe paraqet drejtimet kryesore të politikës së përgjithshme shtetërore dhe

përgjigjet për to; c) siguron zbatimin e legjislacionit dhe të politikave të miratuara nga Këshilli i Minis-

trave; ç) bashkërendon dhe kontrollon punën e anëtarëve të Këshillit të Ministrave dhe të insti-

tucioneve të tjera të administratës qendrore të shtetit; d) kryen detyra të tjera të parashikuara në Kushtetutë e në ligje. 2. Kryeministri zgjidh mosmarrëveshjet ndërmjet ministrave. 3. Kryeministri, në zbatim të kompetencave të tij, nxjerr urdhra. 4. Ministri, brenda drejtimeve kryesore të politikës së përgjithshme shtetërore, drejton nën

përgjegjësinë e tij veprimtarinë që ka në kompetencë. Ministri, në zbatim të kompetencave të tij, nxjerr urdhra dhe udhëzime.

Më pas drejton pyetjen:- Cilin pushtet drejton kryeministri?- Cili është kryeministri i Shqipërisë sot?

- Cilat ministri njihni? (mësuesja u tregon foto të kryeministrisë dhe të ministrive të ndry-shme).

- Çfarë detyrash duhet të zbatojnë ministritë si p.sh. e arsimit, shëndetësisë, rendit publik, e jashtme (kujtoni njohuritë që keni marrë në edukatën e klasës së gjashtë).

- Kush e zgjedh kryeministrin? Ndërkohë nxënësit në fletoren e tyre dhe në dërrasë plotësojnë çdo gjë që ka të bëjë me

pushtetin ekzekutiv.

Kompetencat e Presidentit

Presidenti i Republikës ushtron këto kompetenca, sipas Kushtetutës së Shqipërisë

(Neni 67, paragrafi 1)Presidenti i Republikës jo më vonë se 20 ditë nga përfundimi i zgjedhjeve thërret mbledhjen

e parë të Kuvendit të porsazgjedhur. (Neni 74, paragrafi 2) Presidenti i Republikës mund të kërkojë mbledhjen e Kuvendit në një sesion të jashtëza-

konshëm. (Neni 79, paragrafi 2) Presidenti i Republikës mund të kërkojë që mbledhjet e Kuvendit të bëhen të mbyllura,

kur për këtë kanë votuar shumica e të gjithë anëtarëve të tij.(Neni 84, paragrafi 1) Presidenti i Republikës shpall ligjin e miratuar brenda 20 ditëve nga paraqitja e tij.

Pushteti ekzekutiv

18

(Neni 85, paragrafi 1) Presidenti i Republikës ka të drejtë ta kthejë ligjin për rishqyrtim në Kuvend,

vetëm një herë.

(Neni 92)Presidenti i Republikës:I drejton mesazhe Kuvendit;Ushtron të drejtën e faljes sipas ligjit;Jep shtetësinë shqiptare dhe lejon lënien e saj sipas ligjit;Jep dekorata e tituj nderi sipas ligjit; Jep gradat më të larta ushtarake sipas ligjit;Me propozim të Kryeministrit emëron dhe liron përfaqësuesit e plotfuqishëm të

Republikës së Shqipërisë në shtetet e tjera dhe në organizatat ndërkombëtare, pranon letrat kredenciale dhe tërheqjen e përfaqësuesve diplomatikë të shteteve të tjera dhe të organizatave ndërkombëtare të akredituara në Republikën e Shqipërisë;

Lidh marrëveshje ndërkombëtare sipas ligjit;Me propozim të Kryeministrit emëron drejtorin e shërbimit informativ të shtetit;Emëron Kryetarin e Akademisë së Shkencave dhe rektorët e universiteteve sipas

ligjit; Cakton datën e zgjedhjeve për Kuvendin, për organet e pushtetit vendor dhe për zhvillimin e referendumeve;

Kërkon mendim dhe të dhëna me shkrim nga drejtuesit e institucioneve shtetërore për çështje që kanë të bëjnë me detyrat e tyre.

(Neni 96, paragrafi 1) Presidenti i Republikës në fillim të legjislaturës, si dhe kur vendi i Kryeministrit

mbetet vakant, emëron Kryeministrin me propozim të partisë ose koalicionit të partive, që ka shumicën e vendeve në Kuvend.

(Neni 96, paragrafi 4)Presidenti i Republikës shpërndan Kuvendin, kur Kuvendi nuk arrin të zgjedhë

Kryeministrin e ri.

(Neni 98, paragrafi 1) Presidenti i Republikës me propozim të Kryeministrit, emëron dhe shkarkon

ministrat.

(Neni 104, paragrafi 1, 2) Presidenti i Republikës shpërndan Kuvendin brenda 10 ditëve nga marrja

e kërkesës së Kryeministrit, në rastin kur Kryeministri i ka paraqitur Kuvendit mocion besimi ndaj Këshillit të Ministrave dhe ky mocion besimit votohet nga më pak se gjysma e të gjithë anëtarëve të Kuvendit.

3

19

3

(Neni 115, paragrafi 1, 3) Presidenti i Republikës cakton datën e zgjedhjeve në njësinë vendore, organi

i së cilës i zgjedhur shpërndahet ose shkarkohet nga Këshilli i Ministrave për shkelje të rënda të Kushtetutës ose të ligjeve dhe kur nuk shtron të drejtën e an-kimit brenda 15 ditëve, ose Gjykata Kushtetuese lë në fuqi vendimin e Këshillit të Ministrave.

(Neni 125, paragrafi 1, 4) Presidenti i Republikës me pëlqimin e Kuvendit emëron anëtarët dhe kryetarin

e Gjykatës Kushtetuese.

(Neni 136, paragrafi 1, 2) Presidenti i Republikës me pëlqimin e Kuvendit emëron anëtarët dhe kryetarin

e Gjykatës së Lartë.

(Neni 136, paragrafi 4)Presidenti i Republikës me propozim të Këshillit të Lartë të Drejtësisë emëron

gjyqtarët e tjerë.

(Neni 147, paragrafi 2, 3)Presidenti i Republikës është Kryetar i Këshillit të Lartë të Drejtësisë. Presidenti

i Republikës i propozon Këshillit të Lartë të Drejtësisë, të zgjedh nga radhët e anëtarëve të tij një zëvendëskryetar.

(Neni 149, paragrafi 1) Presidenti i Republikës me pëlqimin e Kuvendit emëron Prokurorin e Përgjith-

shëm.

(Neni 149, paragrafi 2) Presidenti i Republikës me propozim të Kuvendit mund të shkarkoj Prokurorin

e Përgjithshëm për shkelje të Kushtetutës ose për shkelje të rënda të ligjit gjatë ushtrimit të funksioneve të tij, për paaftësi mendore a fizike, për akte e sjellje që diskreditojnë rëndë pozitën dhe figurën e Prokurorit.

(Neni 149, paragrafi 3) Presidenti i Republikës me propozim të Prokurorit të Përgjithshëm emëron

dhe shkarkon nga detyra prokurorët e tjerë.

(Neni 150, paragrafi 1) Presidenti i Republikës mund të vendos zhvillimin e referendumit për çështje

të një rëndësie të veçantë kur kjo kërkohet nga 50 mijë shtetas me të drejtë vote.

20

(Neni 151, paragrafi 1) Presidenti i Republikës shpall ligjet e miratuara me referendum. (Neni 161, paragrafi 2) Presidenti i Republikës i propozon Kuvendit, emërimin e Guvernatorit të

Bankës së Shqipërisë.

(Neni 162, paragrafi 2) Presidenti i Republikës i propozon Kuvendit emërimin dhe shkarkimin e

Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit.

(Neni 168, paragrafi 2) Presidenti i Republikës është Komandant i Përgjithshëm i Forcave të Arma-

tosura.

(Neni 169, paragrafi 1) Presidenti i Republikës në kohë paqeje, ushtron drejtimin e Forcave të Arma-

tosura nëpërmjet Kryeministrit dhe ministrit të Mbrojtjes.

(Neni 169, paragrafi 2) Presidenti i Republikës në kohe lufte me propozim të Kryeministrit, emëron

dhe shkarkon Komandantin e Forcave të Armatosura

(Neni 169, paragrafi 3) Presidenti i Republikës me propozim të Kryeministrit emëron dhe shkarkon

Shefin e Shtabit të Përgjithshëm, si dhe, me propozim të ministrit të Mbrojtjes, emëron dhe shkarkon komandantët e forcave tokësore, detare dhe ajrore.

(Neni 171, paragrafi 1) Presidenti i Republikës në rast agresioni të armatosur kundër Republikës së

Shqipërisë, me kërkesë të Këshillit të Ministrave, shpall gjendjen e luftës.

(Neni 171, paragrafi 2) Presidenti i Republikës në rast kërcënimesh të jashtme ose kur detyrimi për

mbrojtje të përbashkët buron nga një marrëveshje ndërkombëtare, i propozon Kuvendit shpalljen e gjendjes së luftës, vendosjen e gjendjes së mobilizimit dhe të çmobilizimit të përgjithshëm ose të pjesshëm.

(Neni 172, paragrafi 1) Presidenti i Republikës në rastin e situatës të parashikuar në nenit 171, paragrafi

1, i paraqet Kuvendit dekretin për vendosjen e gjendjes së luftës brenda 48 orëve nga nënshkrimi i tij, duke specifikuar të drejtat që kufizohen.

3

21

(Neni 176) Presidenti i Republikës me propozim të Këshillit të Ministrave, kur Kuvendi

nuk mund të mblidhet gjatë gjendjes së luftës, ka të drejtë të nxjerrë akte që kanë fuqinë e ligjit, të cilat duhet të miratohen nga Kuvendi në mbledhjen e tij më të parë.

Ndërtimi i njohurive: (shpjegim, bashkëbisedim). Mësuesja pasi ka marrë përgjigjet nga nxënësit shpjegon organizimin e push-

tetit ekzekutiv, funksionet politike dhe administrative të tij. Ajo tregon disa nga kompetencat e kryeministrit dhe të ministrave të tij.

Për ta konkretizuar mësuesja drejton pyetjen:- Spitalet nga cila ministri varen? - Çfarë problemesh ka sot në spitalet tona?- Kush e siguron qetësinë publike?Debat: Si i realizon detyrat senatori i klasës?

Përforcim: (lojë). Mësuesja cakton një nxënës (si kryeministër) dhe ai zgjedh disa djem dhe vajza

në postin e ministrave. Secili prej tyre tregon detyrat në ministrinë që përfaqëson, duke theksuar se çfarë do të bënte më mirë.

Puna me tekstinJepen përgjigjet e pyetjeve dhe në fund detyra e shtëpisë.

Përshkruani mbledhje e fundit të Këshillit të Ministrave dhe vendimeve që u morën në të. Bëni një listë të ministrive me emrat e ministrave të tyre.

Detyrë

3

22

Kreu

4 Opinioni

Mësimi 4.1 Opinioni dhe fakti

- të përkufizojnë temin “opinion”;- të krahasojnë faktin me opinionin;- të vlerësojnë rolin e opinionit në zgjidhjen e problemeve.

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:

Fjalët kyçe: Opinion; Fakt; Mjete të informimit

Metoda e përdorur: PNP

Mjetet mësimore: Revista, artikuj gazete, teksti.

Struktura e mësimit

Zhvillimi i mësimit Parashikimi: (Stuhi mendimi, kllaster, debat). Mësuesja pyet nxënësit se në lajmet që kanë dëgjuar a lexuar për kulturën,

sportin, shëndetësinë, politikën çfarë ju ka bërë përshtypje dhe cili është opinioni i tyre rreth këtij lajmi.

Nxënësit të orientuar një orë më parë për temën kanë sjellë copëza lajmesh nga gazeta, revista. Ata lexojnë lajmet dhe mësuesja formulon pyetjen: Ç’është opinion?

Ndërkohë në dërrasë ajo shkruan përveç opinionit edhe termin fakt, dhe

E Stuhi mendimi, kllaster, debat 5 min R Diskutim, shpjegim 20 min R Debat, bashkëbisedim 20 min  

Opinion Fakti

23

4

vazhdon pyetjet:- Cila nga këto të dyja është më pranë të vërtetës?- Cila nga këto është një dhe kush janë disa?- Thoni mendimin tuaj për çështje të tilla, si:

Debat Ka raste që opinionet dëmtojnë individin qoftë ky sportist, këngëtar, politikan,

por edhe nxënës.Pasi zhvillohet kjo stuhi mendimesh dhe jepen disa përgjigje, mësuesja shpjegon

disa çështje që nuk dolën në fazën e parë.

Ndërtimi i njohurive: (Shpjegim, debat) Mësuesja shpjegon ndryshimin mes faktit dhe opinionit. Në fillim jep një opinion:Unë mendoj se… ; Sipas mendimit tim… .Pra, opinioni është personal. Në rastet kur ky opinion ndahet me të tjerët, pra

kthehet në një opinion më të gjerë, mund të quhen opinione publike.

Debat: A mund të thoni raste kur opinioni publik i komunitetit ku jetoni ju ka pyetur

për zgjidhjen e problemeve që ju shqetësojnë.

Përforcim (bashkëbisedim) Gjatë këtyre minutave nëpërmjet pyetjeve përforcohen njohuritë e marra.

Shfrytëzohen rubrikat, puna me grupe, komentohen fotot e përforcohen fjalët kyçe. Në fund jepet detyra e shtëpisë.

Higjiena në shkollë Gjelbërimi në komunitet Situata në spitale

Mblidhni opinione të banorëve të komunitetit tuaj mbi veprimtarinë e pushtetit vendor.

Detyrë

24

Kreu

5 Prodhimi dhe shpërndarja

Mësimi 5.4 Reklama dhe etika

- të përshkruajnë rolin e reklamës në shitjen e një produkti;- të analizojnë karakteristikat e reklamës;- të vlerësojnë etikën në zhvillimin me sukses të një biznesi.

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:

Fjalët kyçe: Plan biznesi; Taksa e tarifa; Sigurime shëndetësore e shoqërore; Elementet e planit të biznesit.

Metoda e përdorur: ERR

Mjetet mësimore: revista, gazeta, fletëpalosje, postera, teksti.

Struktura e mësimit:

Zhvillimi i mësimit Evokim: (stuhi mendimi, kllaster, debat)Në dërrasë të zezë janë ngjitur disa foto të reklamave të ndryshme të produkteve

të cilat kërkohen në treg. Edhe nxënësit në bankat e tyre kanë nxjerrë vizatimet me reklama apo fletëpalosje të kompanive të ndryshme. Nisur edhe nga njohuritë e marra në temat e këtij kreu mësuesja drejton pyetje:

- Cilat janë elementet që ndikojnë në rritjen e fitimit të një biznesi.- Përmes përgjigjeve të nxënësve mësuesja veçon reklamën dhe pyet:- Çfarë tregojnë reklamat që keni sjellë?

E Stuhi mendimi, kllaster, debat 5 min R Diskutim, shpjegim 20 min R Debat, bashkëbisedim 20 min  

Reklama

25

5

Nxënësit komentojnë për disa minuta reklamat që kanë sjellë duke veçuar elementet pozitive që ata vlerësojnë te produktet.

- A ju nxisin reklamat për të blerë?- Sa ju tërheqin zbritjet e çmimeve në sezone?- A kanë gjithnjë cilësi produktet që reklamohen? Pse?

Realizim i kuptimit (Diskutim, shpjegim)Mësuesja shpjegon karakteristikat e reklamave dhe rolin që luan marketingu

në shitjen e produkteve. Roli i madh i masmedies për produktet e reja.

Diskutim: Çfarë i bashkon?

- Pse ka rëndësi paraqitja me kulturë në një biznes a shërbim gjatë reklamimit?

- Ç’është etika?Klasa ndahet në tre grupe dhe sipas reklamave që kanë gjetur bashkohen

për reklama ekonomike, artistike-kulturore dhe elektronike. Ata edhe mund të dramatizojnë reklamat e tyre si në masmedie ose t’i kenë krijuar vetë.

Reflektim (Debat, bashkëbisedim)Debat: Jepni mendimin tuaj rreth pohimit: “Reklama rrit fitimin”. Nxënësit japin mendimet e tyre rreth këtij pohimi.Tregoni lidhjen:

Në fund të mësimit jepet detyra e shtëpisë.

Reklama Etika

 

Reklama 

Marketing 

Konkurrencë 

Etikë 

Fitim 

Përshkruani rrugën që ka ndjekur një i afërmi apo i njohuri juaji për zhvillimin e një biznesi.Përshkruani shkurtimisht përmbajtjen e planit të tij të biznesit.

Detyrë

26

Kreu

6 Idealet dhe praktikat e qytetarisë

Mësimi 6.4 Të drejtat e fëmijëve në deklaratë

- të përshkruajnë rrugën që u finalizua me konventën e të drejtave e lirive të fëmijëve;- të analizojnë parimet kryesore të konventës së fëmijëve;- të dalloni të drejtën nga përgjegjësia.

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë:

Fjalët kyçe: Kufizimi i të drejtave; E drejtë kushtetuese; Diskriminim.

Metoda e përdorur: ERR

Mjetet mësimore: Deklarata Universale e të Drejtave të Fëmijëve, fletëpalosje, postera, teksti.

Struktura e mësimit

Zhvillimi i mësimit Evokim: (stuhi mendimesh, kllaster)Mësuesi pyet nxënësit: - Cilat janë të drejtat e fëmijëve që ju njihni?Shkruajini ato në fletore në mënyrë individuale.Më pas nxënësit grupohen. Një përfaqësi lexon listën e shkruar dhe disa prej

tyre i shkruan në dërrasë. Grupet lexojnë me radhë listat e tyre dhe shkruajnë në dërrasë disa nga të drejtat që nuk i ka shkruar grupi paraardhës.

Kështu vazhdohet derisa përfaqësitë e grupeve përfundojnë.

E Stuhi mendimesh, kllaster 10 minR INSERT 20 minR Ese 15 min 

Të drejtat e fëmijëve

27

6

Realizimi i kuptimit: (INSERT)Në këtë fazë mësuesi kërkon nga nxënësi të lexojnë informacionin e tekstit duke vendosur

shenjat e INSERT-it - shënohet informacioni që nxënësi e di. + - një pjesë e informacionit që është i ri për nxënësin. - - një pjesë e informacionit që është e ndryshme nga ajo që di nxënësi. ? - kur informacioni që lexon në tekst është i paqartë. Shënimet e mbajtura nga leximi i tekstit hidhen në tabelë në kolonën përkatëse. Nga puna

individuale kalohet në punën me grupe, ku çdo grup lexon punën e bërë.Mësuesi lexon tabelën përmbledhëse dhe bën shpjegimin e informacioneve të reja. Herë

pas here mësuesja kërkon mendimin e nxënësve.

Reflektim: (Ese)Mësuesi u kërkon nxënësve të mendojnë për demonstrimin e një të drejte që u është shkelur

në shkollë, familje dhe lagje (ndërkohë nxënësit kanë sjellë edhe fletëpalosje dhe postera që tregojnë të drejtat e tyre). Pastaj ata vihen të shkruajnë një ese rreth ndjesisë që provojnë kur u shkelet e drejta. Në fund jepet detyra e shtëpisë.

+ - ?

 

Përcaktoni të drejtat dhe përgjegjësitë në familje, shkollë e komunitet.

Detyrë

28

Neni 1Në këtë Konventë, me fëmijë kuptohet çdo qenie njerëzore nën moshën 18 vjeç,

me përjashtim të rasteve kur mosha madhore arrihet më përpara, në përputhje me legjislacionin të cilit ai i nënshtrohet.

Neni 21. Shtetet Palë angazhohen të respektojnë të drejtat e përmendura në këtë

Konventë dhe t’ia garantojnë ato çdo fëmije, që përfshihet në juridiksionin e tyre, pa asnjë lloj dallimi, pavarësisht nga raca, ngjyra, gjinia, gjuha, feja, opinioni politik ose çdo opinion tjetër, nga origjina kombëtare, etnike ose shoqërore, pasuria, paaftësia, prejardhja familjare apo çdo gjendje tjetër e fëmijës ose prindërve të tij ose përfaqësuesve të tij ligjorë.

2. Shtetet Palë marrin të gjitha masat e duhura, me qëllim që fëmija të jetë efektivisht i mbrojtur nga të gjitha format e diskriminimit ose ndëshkimit, për shkak të pozitës, veprimtarive, opinioneve të shprehura ose bindjeve të prindërve të tij, të përfaqësuesve të tij ligjorë ose të anëtarëve të familjes së tij.

Neni 31. Në të gjitha vendimet që kanë të bëjnë me fëmijën, të marra qoftë nga

institucione publike ose private të përkrahjes shoqërore, nga gjykatat, autoritetet administrative apo organet legjislative, interesi më i lartë i fëmijës duhet të jetë konsiderata mbizotëruese.

2. Shtetet Palë angazhohen që t’i sigurojnë fëmijës mbrojtjen dhe kujdesin e nevojshëm për mirëqenien e tij, duke pasur parasysh të drejtat dhe detyrat e prindërve të tij, të kujdestarëve të tij ligjorë ose të personave të tjerë ligjërisht përgjegjës për të dhe, për këtë qëllim, ata marrin të gjitha masat legjislative dhe administrative përkatëse.

3. Shtetet Palë marrin masa që institucionet, shërbimet dhe qendrat që përgjigjen për kujdesin dhe mbrojtjen e fëmijëve të veprojnë në përputhje me normat e caktuara nga autoritetet kompetente, veçanërisht në fushën e sigurisë, të shëndetit, të numrit dhe aftësive të personelit të tyre si dhe të kontrollit të duhur.

Disa nene nga konventa mbi të drejtat e fëmijësPjesa 1

29

Neni 4Shtetet Palë angazhohen të marrin të gjitha masat legjislative, administrative

e të tjera të nevojshme, për të vënë në jetë të drejtat e njohura në këtë Konventë. Lidhur me të drejtat ekonomike, shoqërore e kulturore, Shtetet Palë marrin të gjitha masat e mundshme, në bazë të burimeve që disponojnë dhe, kur është nevoja, në kuadrin e bashkëpunimit ndërkombëtar.

Neni 5Shtetet Palë respektojnë përgjegjësitë, të drejtat dhe detyrat që kanë prindërit

ose, sipas rastit, anëtarët e familjes së zgjeruar ose të bashkësisë, siç parashikohet nga zakoni i vendit, kujdestarët ose persona të tjerë ligjërisht përgjegjës për fëmijën, për t’i dhënë këtij, në përputhje me zhvillimin e aftësive të tij, drejtimin dhe udhëheqjen e duhur për ushtrimin e të drejtave që i njeh atij kjo Konventë.

Neni 61. Çdo fëmijë ka të drejtën e pamohueshme për të jetuar.2. Shtete Palë, marrin të gjitha masat e mundshme për të siguruar mbijetesën

dhe zhvillimin e fëmijës.

Neni 71. Fëmija regjistrohet menjëherë sapo lind dhe qysh atëherë ka të drejtën të

ketë një emër, të drejtën për të fituar një shtetësi dhe, brenda mundësive, të drejtën për të njohur prindërit e tij dhe për të pasur kujdesin e tyre.

2. Shtetet Palë sigurojnë zbatimin e këtyre të drejtave, në përputhje me legjislacionin e tyre kombëtar dhe me detyrimet që rrjedhin nga instrumentet përkatëse ndërkombëtare në këtë fushë, sidomos në rastet kur, në mungesë të tyre, fëmija do të mbetej pa shtetësi.

Neni 81. Shtetet Palë marrin përsipër të respektojnë të drejtën e fëmijës për të ruajtur

identitetin e tij, përfshirë këtu shtetësinë, mbiemrin dhe lidhjet familjare, sipas ligjit, pa ndërhyrje të paligjshme.

2. Në qoftë se një fëmije i mohohen në mënyrë të paligjshme disa ose të gjithë elementet e identitetit të tij, Shtetet Palë i japin atij ndihmën dhe mbrojtjen e duhur, me qëllim që identiteti i tij të rivendoset shpejt.

Neni 91. Shtetet Palë garantojnë që fëmija të mos ndahet nga prindërit kundër dëshirës së

tyre, përveç rastit kur autoritetet kompetente, në bazë të rishikimit gjyqësor, vendosin që, në përputhje me ligjin dhe procedurat përkatëse kjo ndarje është e domosdoshme, në interesin më të lartë të fëmijës. Ky vendim mund të jetë i nevojshëm në raste të veçanta, si ai kur prindërit keqtrajtojnë ose nuk kujdesen për fëmijën, ose kur ata jetojnë të ndarë dhe kur duhet vendosur se ku duhet të banojë fëmija.

30

2. Në të gjitha rastet e parashikuara në paragrafin 1 të këtij neni, të gjitha palët e interesuara duhet të kenë mundësinë të marrin pjesë në diskutim dhe të bëjnë të njohura mendimet e tyre.

3. Shtetet Palë respektojnë të drejtën e fëmijës së ndarë nga njëri ose nga të dy prindërit, që të mbajë rregullisht marrëdhënie vetjake dhe takime të drejtpërdrejta me të dy prindërit e tij, me përjashtim të rasteve kur kjo nuk është në interesin më të lartë të fëmijës.

4. Kur ndarja është rrjedhojë e çdo mase të marrë nga një Shtet Palë, si ndalimi, burgimi, internimi, dëbimi ose vdekja, (përfshirë këtu vdekjen për çfarëdo shkaku, kur personi është i ndaluar nga shteti) e njërit ose të dy prindërve, ose të fëmijës, ky Shtet Palë, sipas kërkesës, u jep prindërve, fëmijës ose, kur është rasti, një anëtari tjetër të familjes, të dhëna të hollësishme mbi vendin ku ndodhen anëtari ose anëtarët e familjes, me përjashtim të rasteve kur dhënia e këtyre të dhënave dëmton mirëqenien e fëmijës. Shtetet Palë sigurojnë gjithashtu, që paraqitja e një kërkese të tillë të mos sjellë në vetvete pasoja të dëmshme për personin ose personat e interesuar.

Neni 101. Në përputhje me detyrimin e Shteteve Palë sipas paragrafit 1 të nenit 9,

kërkesat e bëra nga një fëmijë ose nga prindërit e tij, me qëllim që të hyjnë në një Shtet Palë ose të largohen prej tij, për arsye ribashkimi të familjes, trajtohen nga Shtetet Palë në një frymë pozitive, me humanizëm dhe me shpejtësi. Shtetet Palë sigurojnë gjithashtu që paraqitja e një kërkese të tillë të mos sjellë pasoja të dëmshme për autorët e kërkesës dhe anëtarët e familjes së tyre.

2. Një fëmijë, prindërit e të cilit banojnë në shtete të ndryshme, ka të drejtë të mbajë marrëdhënie personale dhe takime të rregullta të drejtpërdrejta me të dy prindërit e tij, me përjashtim të rrethanave të jashtëzakonshme. Për këtë qëllim dhe në përputhje me detyrimin e Shteteve Palë, sipas paragrafit 1 të nenit 9, Shtetet Palë respektojnë të drejtën e fëmijës dhe të prindërve të tij për t’u larguar nga çdo vend, përfshirë këtu edhe të vetin, si dhe të kthehen në vendin e tyre. E drejta për t’u larguar nga çdo vend bëhet objekt kufizimesh vetëm në rastet e përcaktuara me ligj, të cilat janë të nevojshme për të mbrojtur sigurimin kombëtar, rendin publik, shëndetin dhe moralin publik ose të drejtat dhe liritë e të tjerëve dhe që janë në pajtim me të drejtat e njohura në këtë Konventë.

Neni 111. Shtetet Palë marrin masa për të luftuar zhvendosjet dhe mosrikthimet e

paligjshme të fëmijëve në vend të huaj.2. Për këtë qëllim, Shtetet Palë nxisin përfundimin e marrëveshjeve dypalëshe

ose shumëpalëshe ose aderimin në marrëveshjet ekzistuese.

Neni 121. Shtetet Palë i garantojnë fëmijës, i cili është i aftë të ketë pikëpamjet e tij, të

31

drejtën për t’i shprehur lirisht këto pikëpamje, për çdo çështje që ka të bëjë me të, duke i vlerësuar ato në përputhje me moshën dhe shkallën e pjekurisë së tij.

2. Për këtë qëllim, fëmijës i jepet mundësia që të dëgjohet në çdo procedurë gjyqësore ose administrative, që ka të bëjë me të, qoftë drejtpërdrejt, qoftë nëpërmjet një përfaqësuesi ose të një organi të përshtatshëm, në përputhje me rregullat e procedurës së legjislacionit kombëtar

Neni 131. Fëmija ka të drejtën e lirisë së shprehjes; kjo e drejtë përfshin lirinë për të

kërkuar, për të marrë dhe për të përcjellë informacione dhe ide të çdo lloji, pa marrë parasysh kujfijtë, në formë gojore, të shkruar, të shtypur ose artistike, ose me çdo mjet tjetër të zgjedhur nga fëmija.

2. Ushtrimi i kësaj të drejte mund t’i nënshtrohet disa kufizimeve, por vetëmkur përcaktohen me ligj dhe janë të domosdoshme për: (a) Respektimin e tëdrejtave ose reputacionit të të tjerëve; ose (b) Mbrojtjen e sigurimit kombëtar,

të rendit publik, të shëndetit ose të moralit publik.

Neni 141. Shtetet Palë respektojnë të drejtën e fëmijës për lirinë e mendimit, tëndërgjegjes dhe të fesë.2. Shtetet Palë respektojnë të drejtat dhe detyrimet e prindërve dhe, sipasrastit, të përfaqësuesve ligjorë të fëmijës, për ta drejtuar atë në ushtrimin e tëdrejtës së tij, në përputhje me zhvillimin e aftësive të tij.3. Liria për të manifestuar fenë ose bindjet e tij mund t’u nënshtrohetvetëm kufizimeve të përcaktuara me ligj dhe që janë të domosdoshme për tëmbrojtur sigurinë publike, rendin publik, shëndetin dhe moralin publik, oseliritë dhe të drejtat themelore të të tjerëve.

Neni 151. Shtetet Palë njohin të drejtat e fëmijës për lirinë e organizimit dhe lirinë e

grumbullimit paqësor.2. Asnjë kufizim nuk mund të ketë në ushtrimin e këtyre të drejtave, përveç

atyre të përcaktuara me ligj dhe që janë të nevojshme në një shoqëri demokratike, në interes të sigurimit kombëtar, të sigurisë publike ose të rendit publik, ose për të mbrojtur shëndetin ose moralin publik, ose të drejtat dhe liritë e të tjerëve.

Neni 161. Asnjë fëmijë nuk u nënshtrohet ndërhyrjeve arbitrare ose të paligjshme në

jetën e tij private, në familje, në shtëpi ose në korrespondencën e tij, as cenimeve të kundërligjshme të nderit dhe reputacionit të tij.

2. Fëmija ka të drejtën e mbrojtjes me ligj kundër ndërhyrjeve ose cenimeve të tilla.

32

Neni 17Shtetet Palë njohin funksionin e rëndësishëm që përmbushin mjetet e

komunikimit masiv dhe garantojnë që fëmija të marrë informacione dhe materiale që vijnë nga burime të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare, sidomos ato që synojnë të rrisin mirëqenien e tij shoqërore, shpirtërore e morale, si dhe shëndetin e tij fizik dhe mendor. Për këtë qëllim Shtetet Palë:

(a) Inkurajojnë mjetet e komunikimit masiv për të përhapur një informacion dhe materiale me dobi shoqërore dhe kulturore për fëmijën dhe në përputhje me frymën e nenit 29;

(b) Inkurajojnë bashkëpunimin ndërkombëtar në prodhimin, shkëmbimin dhe shpërndarjen e të tilla informacioneve dhe materialeve nga burime të ndryshme kulturore, kombëtare e ndërkombëtare;

(c) Inkurajojnë prodhimin dhe përhapjen e librave për fëmijë;(d) Inkurajojnë mjetet e komunikimit masiv, mbajnë parasysh, në mënyrëtë veçantë nevojat gjuhësore, të fëmijës që i përket një grupi etnik ose është

autokton;(e) Nxisin përpunimin e orientimeve të nevojshme për mbrojtjen e fëmijës nga

informacioni dhe materialet që dëmtojnë mirëqenien e tij, duke pasur parasysh dispozitat e neneve 13 dhe 18.

Neni 181. Shtetet Palë përpiqen me të gjitha mundësitë, për të siguruar njohjen e

parimit, sipas të cilit të dy prindërit kanë përgjegjësi të përbashkët për edukimin dhe zhvillimin e fëmijës. Përgjegjësinë kryesore për edukimin dhe zhvillimin e fëmijës e kanë prindërit, ose sipas rastit, përfaqësuesit e tij ligjorë. Ata duhet të udhëhiqen, në radhë të parë, nga interesi më i lartë i fëmijës.

2. Për të garantuar dhe zhvilluar të drejtat e përmendura në këtë Konventë, Shtetet Palë u japin ndihmën e duhur prindërve dhe përfaqësuesve ligjorë të fëmijës, në ushtrimin e përgjegjësisë që u bie atyre për rritjen e fëmijës dhe sigurojnë ngritjen e institucioneve, qendrave ose shërbimeve të kujdesit për fëmijët.

3. Shtetet Palë marrin të gjitha masat e nevojshme për t’u siguruar fëmijëve, prindërit e të cilëve janë në marrëdhënie pune, të drejtën të përfitojnë nga shërbimet dhe lehtësitë e kujdesit për fëmijët, për të cilat janë ngritur.

Neni 191. Shtetet Palë marrin të gjitha masat legjislative, administrative, shoqërore dhe

edukative për mbrojtjen e fëmijës nga çdo formë e dhunës fizike ose mendore, fyerja ose keqtrajtimi, braktisja apo mospërfillja, nëpërkëmbja ose shfrytëzimi, përfshirë abuzimin seksual, për sa kohë që ai është nën ruajtjen e prindërve të tij ose të njërit prej tyre, të përfaqësuesit ose përfaqësuesve të tij ligjorë ose të çdo personi tjetër të cilit i është besuar.

2. Këto masa mbrojtjeje përfshijnë, kur është e përshtatshme, procedura të efektshme për hartimin e programeve shoqërore për përkrahjen e nevojshme

33

të fëmijës dhe atyre që kujdesen për të, si dhe për forma të tjera parandalimi dhe identifikimi, raportimi, referimi, hetimi, trajtimi dhe ndjekjeje të rasteve të keqtrajtimit të fëmijës, të përshkruara më lart, duke përfshirë, në se duhet, procedurat e ndërhyrjes gjyqësore.

Neni 201. Një fëmije, të cilit i mohohet në mënyrë të përkohshme ose të përhershme

mjedisi i tij familjar, ose kur nuk është në interesin e tij më të lartë të qëndrojë në këtë mjedis, ka të drejtë për një mbrojtje dhe një ndihmë të posaçme nga shteti.

2. Shtetet Palë sigurojnë për këtë fëmijë një përkujdesje alternative, në përputhje me legjislacionin e tyre të brendshëm.

3. Kjo përkujdesje alternative mund të ketë, inter alia, formën e vendosjes në një familje, të “Kafalasë” sipas të drejtës islamike, të birësimit ose, në rast nevoje, të vendosjes në një qendër të përshtatshme të kujdesit për fëmijët. Në gjetjen e këtyre zgjidhjeve, duhet të mbahen mirë parasysh dëshira për vazhdimësinë në edukimin e fëmijës, si dhe origjina e tij etnike, fetare, kulturore dhe gjuhësore.

Neni 21Shtetet Palë, të cilët pranojnë dhe/ose lejojnë sistemin e birësimit, garantojnë

që konsiderata mbizotëruese të jetë interesi më i lartë i fëmijës dhe:(a) Sigurojnë që birësimi i fëmijës të autorizohet vetëm nga autoritetet

kompetente, të cilët përcaktojnë, në përputhje me ligjin dhe procedurat e zbatueshme dhe mbi bazën e të gjitha të dhënave përkatëse dhe të besueshme, që birësimi të lejohet duke mbajtur parasysh gjendjen e fëmijës në raport me prindërit, të afërmit dhe përfaqësuesit e tij ligjorë dhe, kur është e nevojshme, personat e interesuar të kenë dhënë pëlqimin e tyre të ndërgjegjshëm për birësimin, mbi bazën e këshillimit të nevojshëm;

(b) Pranojnë se birësimi në një vend tjetër mund të shihet si një alternativë për të siguruar kujdesin për fëmijën, në qoftë se fëmija nuk mund të vendoset në një familje ushqyese ose birësuese, ose të ketë një mënyrë tjetër të përshtatshme përkujdesjeje në vendin e tij të origjinës;

(c) Sigurojnë që, në rast birësimi në një vend tjetër, fëmija të gëzojë mbrojtjen dhe normat e barasvlershme me ato që ekzistojnë në rastin e birësimit në vendin e tij;

(d) Marrin të gjitha masat e duhura për të siguruar që, në rast birësimi në një vend tjetër, vendosja e fëmijës të mos kthehet në një përfitim material të pavend për personat e implikuar në të;

(e) Mbështesin, sipas rastit, objektivat e këtij neni, duke përfunduar rregullime ose marrëveshje dypalëshe ose shumëpalëshe dhe përpiqen në këtë kuadër të sigurojnë që vendosja e fëmijës në një vend tjetër të bëhet nga autoritetet ose organet kompetente.

34

1. Plotësoni: - Fjala demokraci rrjedh

_________________________________________________________________________________________________________________________________

- Konfliktet mund të zgjidhen me________________________________dhe_____________________________

- Partitë politike janë__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Cilat janë parimet e shtetit demokratik?

3. Krahasoni duke veçuar të përbashkëtat dhe dallimet midis rregullave dhe traditave:

4. Pse duhet respektuar senatori i klasës?

5. Sa të pranishëm jeni ju në vendimmarrjet në klasë?

TESTE

Testi Nr.1 Kreu I. Individi, Grupet, Institucionet + Kreu II. Organizimi dhe funksionimi i shtetit demokratik

Rregullat Tradita

35

6. Analizoni thënien: “Para ligjit të gjithë janë të barabartë”.

7. Tregoni të përbashkëtat dhe veçoritë e Republikës Presidenciale dhe Republikës Parlamentare:

8. Rrethoni alternativën e saktë.- Mandati i presidentit zgjat: - Vendi ynë përbëhet nga: a) 3 vjet; a) 10 prefektura;b) 4 vjet; b) 11 prefektura;c) 5 vjet. c) 12 prefektura.

- Në shtetin demokratik: a) Pushtetet janë të ndara; b) Pushtetet veprojnë së bashku.

9. Roli i opozitës në demokraci është____________________________

10. Listoni disa nga partitë politike në vendin tonë.

11. Disa nga kompetencat e presidentit janë

_______________________________________________________________

Republikë presidenciale

Republikë parlamentare

36

1. Plotësoni: - Detyrat e Kuvendit Popullor janë

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

- Disa nga komisionet parlamentare janë: _____________________________________________________________- Llojet e gjykimeve janë_____________________________________________________________- Opinioni është_____________________________________________________________- Pavarësi e organeve gjyqësore do të thotë_____________________________________________________________- Disa nga kompetencat e Gjykatës Kushtetuese janë _____________________________________________________________- Për miratimin e kodit rrugor duhet të votojnë_____________ ose _____________ deputet.- _______________________________________ është figura kryesore e

pushtetit ekzekutiv.

2. Krahasoni:

TESTE

Testi Nr.2 Kreu III. Pushteti ligjvënës + Kreu IV. Opinioni dhe fakti

Monarki absolute

Monarki

37

3. Rrethoni përgjigjen e saktë: - Pjesë e veprimtarisë së Kuvendit Popullor janë edhe: a) mocionet;b) rezolutat;c) interpelancat;d) të gjitha.

- Pas botimit në fletoren zyrtare, ligji hyn në fuqi pas:a) 5 ditësh; b) 10 ditësh; c) 15 ditësh; d) 25 ditësh.

- Gjykimi i çështjeve për shqyrtim kalon përmes: a) 2 shkallëve; b) 3 shkallëve; c) 4 shkallëve.

- Këshilli i lartë i drejtësisë drejtohet nga: a) Presidenti i Republikës; b) Kryeministri; c) Kryetari i parlamentit; d) Kryetari i Gjykatës Kushtetuese.

4. Vendosni sipas radhës fazat në të cilat kalon miratimi i ligjeve: - Shqyrtimi i projektligjit; - Votimi; - Propozimi i ligjit; - Shpallja e ligjit.

5. Tregoni veçoritë kryesore të shtetit demokratik dhe atij totalitar. Ku afrojnë dhe ku dallojnë ato?

6. Analizoni thënien e Ruzveltit “Qeveri e popullit, nga populli, për popullin”.

Demokratik Totalitar

38

TESTE

Testi Nr.3 Kreu V. Prodhimi dhe shpërndarja + Kreu VI. Idealet dhe praktikat e qytetarëve

1. Plotësoni: -Tregu është:

________________________________________________________________

-Reklamat shërbejnë për:________________________________________________________________________________________________________________________________

- Tregu i marketingut mbështetet në këto shtylla. ________________________________________________________________________________________________________________________________

- Karakteristikat e reklamave janë:______________________________________________________________________________________________________________________________

- Tregoni radhën që ndiqet në planin e një biznesi. __________________________________________________________________________________________________________________________

2. Analizoni: a) arsyet e falimentimit të një biznesi.b) faktorët që ndikojnë në një ofertë.c) rëndësinë që merr sot kontrolli i cilësisë.d) faktorët që ndikojnë në karrierë. e) arsyet e kufizimit të ligjeve.f ) parimet kryesore të deklaratës Universale të të Drejtave të Fëmijëve.

39

3. Përgjigjuni pyetjeve: - Cilat janë disa nga shërbimet publike që ofron komuna apo bashkia ku ju jetoni? - Si duhet të kërkojmë një vend pune?- Ç’rëndësi kanë shkollat profesionale?

4. Rrethoni përgjigjen e saktë: - Janë pjesë e llogaritjes së kostos së produktit: a) blerja e makinerive; b) taksat ndaj shtetit; c) pagat e punëtorëve; d) të gjitha.

- Ekonomia e tregut është tregues i sistemit: a) Demokratik; b) Totalitar.

5. Listoni: - disa të drejta të njeriut në fushën ekonomike.- rubrikat që mund të përmbajë një gazetë.

40