eisenstein ve tarkovsky'de sinema sanatı ve felsefe (tez)

7/29/2019 Eisenstein ve Tarkovsky'de Sinema Sanat ve Felsefe (tez)

1/130

Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Felsefe Anabilim Dal

EISENSTEIN VE TARKOVSKYDE

SNEMA SANATI VE FELSEFE

Elif Nuyan

DOKTORA TEZ

ANKARA, 2010


2/130

2

EISENSTEIN VE TARKOVSKYDE

SNEMA SANATI VE FELSEFE

Elif Nuyan

Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Felsefe Anabilim Dal

Doktora Tezi

Ankara, 2010


3/130


4/130


5/130

iii

Bana efkati ve

masumiyeti reten

canm anneme..


6/130

iv

TEEKKR

Bu almada danmanlm yapan, akademik olarak bana destek olan, yol

gsteren sevgili hocam sayn Prof. Dr. Abdullah Kaygya harcad emek,

gsterdii sabr ve anlay iin sonsuz teekkrlerimi sunarm.

Her zaman yanmda olan, bana destek olan ve tezimin dzeltmelerini sabrla

yapan sevgili arkadam Zehra Pnar elikere ne kadar teekkr etsem azdr.

Ayrca, benim iin hayat her zaman kolaylatran ve iyimserliiyle beni motive

eden sevgili arkadam Ezgi Demire ve uzaklarda olsa bile varlyla bana her

zaman bir umut olduunu hatrlatan sevgili Gzde Atee ne kadar teekkr

etsem azdr.

Son olarak, tez yazm srecinde beni yalnz brakmayan, bana gsterdii sevgi,

sabr ve efkat iin sevgili anneme ok teekkr ediyorum.


7/130

v

ZET

NUYAN, Elif. Eisenstein ve Tarkovskyde Sinema Sanat ve Felsefe, Doktora

Tezi, Ankara, 2010.

Bu almada, sanatn neliini, eitli sanat dallarnda ve zellikle de sinema

sanatndaki teknik sorunlar zmleyerek aratran Eisensteinn sinema

kuramyla, sanatn neliini sanatn amacn sorgulayarak aratran

Tarkovskynin sinema kuram karlatrlmaktadr.

Her iki sanatnn da 20. yzylda insanln durumuyla ilgili kayglar vardr.

Eisenstein insanln iinde bulunduu bunalmdan Marksist dnya gr

sayesinde kurtulacana inanr. Sinema sanatnn kitleler zerindeki

dntrc etkisini vurgular ve bu etkinin oaltlmas iin sinema sanatnn

malzemesinin yani grntlerin nasl kullanlacana, ileneceine dair

olanaklar aratrr. Eisensteinn dneminde sinemann teknik olanaklarnn

aratrlmas henz balang aamalarnda bulunduu iin Eisenstein, ynteme

ilikin sorunlara ncelik vererek, zellikle de kurguya ilikin sorunlarnzmlenmesi zerinde durur.

Eisenstein gibi insanln durumundan kayglanan Tarkovskye gre ise sanat,

insanlara kendi i dnyalarn, varolularnn anlamn gstermek iin vardr.

Tarkovsky de sinema sanatnn insanl kurtarmada nemli bir rol

oynayabileceine inanr. Sinemay, insanln ahlaki adan kne engel

olabilecek bir ara olarak grr. Fakat insanln kurtuluunun, baskclyznden brakp kat Sovyet sosyalizmiyle de olamayacan

dnmektedir. nsanln bulunduu kriz durumunda, ideoloji empoze etmek

yerine Tarkovsky, sinema araclyla insanlar, kendileriyle yz yze getirmeyi

amalar. Tarkovskye gre, sanat insanlar kendi insanlk durumuyla

yzletirmekle sorumludur.


8/130

vi

Eisensteinn teknik sorunlara ncelik vermesine ve kuramnda kurguya ilikin

sorunlarn zmlenmesi zerinde ok fazla durmasna karn, sanatn

tekniiyle ilgili sorunlar tali olan zanaatkrlk sorunlar olarak gren Tarkovsky,

sinema sanatnda teknie ilikin ustal zaten olmazsa olmaz, ama yeterli

olmayan bir koul olarak kabul eder.

Eisenstein ve Tarkovskynin kuramlar karlatrldklarnda baz paralellikler de

grlmektedir. Tarkovskynin kuram etik problemleri ve evrensel deer

sorunlarn n plana karrken, Eisensteinn kuram sanatta biimle ilgili

sorunlar n plana karr. Fakat her iki kuramc da biim olmadan ieriin

aktarlamayaca ayrca sanatn ve sanatnn insanla hizmet etmekleykml olduu konusunda benzer grlere sahiptir.

Anahtar Szckler:

Sinema, Sanat, Nelik, Etik, Kurgu, Ritim, Zaman, Biim-erik, Kavram iletimi,

Manevi iletim.


9/130

vii

ABSTRACT

NUYAN, Elif. Art of Cinema and PhilosophyforEisenstein and Tarkovsky, PhD.

Thesis, Ankara, 2010

In this thesis, the cinema theory of Eisenstein, which investigates the essence

of art by analyzing its techniques, is compared with the cinema theory of

Tarkovsky which delves into the essence of art by examining its aim.

Both artists have concerns about the state of humanity in the 20th century.

Eisenstein believes that the Marxist world view will be the saviour of humankind

from its inevitable depression. He emphasises the transforming effect of the art

of cinema on the masses and he conducts research into the facilities for the use

and process of the peculiar medium of cinema - that is to say, pictures to

enhance this effect. Since the cinema was not technically developed in

Eisenstein's time, he primarily concerns himself with the challenges of the

cinematic method.

According to Tarkovsky who is also anxious for humankind like Eisenstein, art

is a service to human beings (humankind) allowing them to see into themselves,

their 'interior world', as well as the meaning of their existence, their raison d'tre

as it were. Tarkovsky also believes that the art of cinema will be of great

significance as a means of relief for humankind. He regards cinema as a tool

which inhibits the moral decline of humankind. However, he also thinks that the

release of humankind will not come from Soviet socialism which he himselfgladly escaped, due to its oppressiveness. In its crisis period, instead of

imposing an ideology on humankind, Tarkovsky attempts to confront humankind

with themselves by the means of cinema. According to Tarkovsky, an artist is

responsible for confronting men with their own state of being.

Eisenstein, in his theory, primarily focuses on the technical challenges and

emphasises analyzing the challenges of editing. Nonetheless, Tarkovsky


10/130

viii

considers that the technical challenges of art are those of a craftsmanship,

which is secondary to art. He accepts that the technical craftsmanship related to

the art of cinema is a compulsory one, but considers it an insufficient condition.

Once the theories of Eisenstein and Tarkovsky are compared, some parallel

points become evident. In the theory by Tarkovsky, the ethical problems and

problems of universal values are highlighted, while in Eisenstein's theory, the

formal challenges are stressed. Nevertheless, both theorists believe that artistic

form is the essential point to convey content and that art and artists are

responsible for providing a service to humankind.

Key Words:

Cinema, Art, Esence, Ethics, Editing, Rhythm, Time, Form-Content, Conceptual

Transmission, Spiritual Transmission.


11/130

ix

NDEKLER

KABUL VE ONAY ............................................................................................i

BLDRM ......................................................................................................... iiADAMA........................................................................................................... iii

TEEKKR..................................................................................................... iv

ZET ...............................................................................................................v

ABSTRACT.................................................................................................... vii

NDEKLER ................................................................................................. ix

GR.............................................................................................................. 1

1. SERGEI M. EISENSTEIN.................................................................... 8

1.1. SANAT ANLAYII ..................................................................... 131.2. SNEMA KURAMI ..................................................................... 17

1.3. KURGUYA BAKII .................................................................... 28

1. 3. 1. Vertov-Eisenstein Tartmas....................................... 39

1. 3. 2. Pudovkin - Eisenstein Tartmas ................................ 41

1. 4. KURGU HYERARS ............................................................. 44

1. 4. 1. arpc Kurgu (Montage of Attractions) ....................... 44

1. 4. 2 . Anlksal Kurgu.............................................................. 50

1. 4. 3. inden Konuma......................................................... 54

2. ANDREI TARKOVSKY...................................................................... 57

2.1. SANAT ANLAYII..................................................................... 58

2.1.1. Tarkovskye Gre Sanatnn zellikleri ve

Sorumluluklar .............................................................. 64

2.1.2. Tarkovskye Gre Sanat Eseri...................................... 68

2.2. SNEMA KURAMI ..................................................................... 70

2. 2. 1. Sinemann Dier Sanat Dallar ile Olan likisi ........... 81

2. 2. 2. Sinemann Malzemesi Olarak Zaman.......................... 83

2. 2. 3. Sanat-Ynetmen....................................................... 85

2.3. KURGUYA BAKII.................................................................... 89

3. K KURAMIN KARILATIRILMASI ................................................. 94

3.1 DNSEL LETM M? MANEV LETM M? ......................... 94

3.2 KURGUYA KARI RTM ........................................................ 106

SONU....................................................................................................... 110

KAYNAKA ................................................................................................ 112

ZGEM................................................................................................. 118


12/130

1

GR

Platon, Menon diyalounda erdemin ne olduunu aratrr. Sokrates Menona

erdemin ne olduunu sorduunda, Menon, erkein erdemi, kadnn erdemi

gibi birok erdem eidi sayar (Platon: 72a). Sokrates, Menonun tek tek erdem

eitlerini saymasndan tatmin olmaz nk tek tek erdemler erdemin ne olduu

sorusunun karl olamaz. Menona ne kadar ok, birbirinden ne kadar ayr

olurlarsa olsunlar,hepsinde bir olup bunlarn erdem olmalarn salayan genel

bir zn olduunu syler ve erdem nedir sorusuna verilecek cevabn doru

olabilmesi, erdemin ne olduunun anlalmas iin bu ortak zn gz nnde

tutulmas gerektiini anlatr (Platon 72d). Erdemin neliinin aratrlmasnda

olduu gibi, sanat felsefesi sz konusu olduunda da, farkl sanat dallarnn

sanat olmasn salayan ortak zn aratrlmas sz konusudur. Oysa sanat

nedir sorusunun cevab olarak bazlar, tek tek sanat dallarnn zelliklerini

grmektedir. Fakat tek tek sanat dallarn, sanat yapan eyin ne olduunu gz

ard etmektedirler. Bu durumda, her bir tek sanat dalyla uraanlar, rnein,

edebiyat sanatyla uraanlar, edebiyat, srf edebiyat sanatnn malzemesinin,

yani dilin belirli ekilde kullanlmasndan ve kelimeler aras yeni ilikilerkurulmasndan ibaret grrler. Resimle uraanlar bu sanat dalnn

malzemesinin yani, renklerin ve ekillerin yeni ve farkl ilikilere sokulmasndan

ibaret olduunu dnrler. Heykelle uraanlar heykel sanatnn,

malzemesinin yani hacimlerin yeni ilikilere sokulmasndan ibaret olduunu

dnrler. Fakat kendi sanat dalna ait malzemenin ustaca ve yeniliki bir

ekilde kullanlmasyla o kadar megul olurlar ki tpk Menonun tek tek

erdemleri erdem yapan eyi grememesi gibi her bir sanat daln o sanat dalolmalarn salayan eyin ne olduunu ve bu ayr ayrdallar sanat klan eyin,

ne olduu sorusunu sormazlar.

Felsefe, bilgi vermek zere yneldii eydeki nesnedeki- nelii kendine konu

edinir (otuksken 1991: 16) . Felsefe insann bilgi konusu haline getirdii her

eyi kendisine konu edinebilir. nsanlk sinemayla tantktan ve sinemann

yaygnlamasnn ardndan felsefe de sosyoloji ve psikoloji gibi sinemay


13/130

2

kendisine konu edinmitir. Sinemann nelii soruturulmutur. Balangta bir

sanat olup olmad daha sonra da bir sanat dal olarak ayrc zellikleri ve

olanaklar yalnzca felsefeciler tarafndan deil sinemann nelii zerine

dnen kuramc-ynetmenler tarafndan da soruturulmutur. zellikle 20.

yzyln ikinci yarsndan itibaren sinema felsefesi, felsefenin kabul edilmi bir

disiplini haline gelmitir.

nsanln sinema ile tanmas 19. yzyln sonlar ve 20. yzyln balarnda

gereklemitir. Dilbilim, yaznbilim ve gstergebilim alanlarnda amzn nde

gelen kuramclarndan Roman Jakobson sinemann douuna ilikin tankln

yle anlatr:

Yeni bir sanatn douunu gryoruz. imek hzyla geliiyor bu

sanat. Daha eski sanatlarn etkisinden kurtuluyor, hatta onlar

etkilemeye balyor. Kendi ltlerini, kendi yasalarn yaratyor, daha

sonra onlar bilinlice ayor. Gl bir propaganda ve eitim arac,

youn ve gndelik bir toplumsal olay durumuna geliyor; bu adan da

btn br sanatlar geride brakyor. (Jakobson 1990: 65)

Jakobsonun bu szlerinden de anlalaca gibi daha 20. yzyln balarnda

sinema sanatnn ne olduu ve onunla neler yapabilecei tartlmaya

balanmtr. Fransada sanat eletirmenliinin kurucularndan olarak tannan

Elie Faure, sinema henz bir panayr elencesi olarak grlrken sinemann bir

sanat olarak tannmasnda nc dnrlerden biri olmutur. Faure, yle der:

Sakin olun, daha zamanmz var. Sinema daha yeni balyor. Yeni inan,estetik erevesini kendinde bulacaktr Sinema, devinimine ve meknn kendi

enerjisiyle yaplandran eylem iindeki bir plastik dram anlamna tmyle

kavuacaktr (Faure 2006: 17). Herkes, Faure kadar sinemann yeni bir sanat

dal olarak kabul edilmesi konusunda heyecanl ve hevesli olmamtr. Sinema,

balangta dnemin baz entelektelleri tarafndan bir sanat dal olarak kabul

edilmemi, daha ok ilgi ekici yeni bir icat, yeni bir tr elence biimi olarak

grlmtr. Bu dnemde, sinemann yalnzca gerekliin mekanik bir yeniden


14/130

3

retimi olduu gr, sinemay bir sanat dal olarak kabul etmeyenlerin

kararllkla savunduklar bir gr olmutur. Bu anlaya gre, sinema bir sanat

olamaz nk kamera nne konulan nesneyi neredeyse gereinin tpks

olarak yanstmaktadr. rnein resim sanatyla karlatrldnda, eseri

meydana getirme srecinin mekanik olmasndan dolay fotoraf ve film sanat

olamaz. Sinemaya ilikin ilk tartmalar, sinemann bir sanat saylp

saylamayacana ilikin olmutur. nemli film felsefecilerinden Noel Carrollun

da belirttii gibi, sinema felsefesi filmin sanat olup olmad tartmasyla

domutur (Carroll 2008:7).

Film, sanatsal statsn olduka byk bir teknofobik phecilik karsndakazanmak zorunda kalmtr (Thomson-Jones 2008: vii). rnein, sinemann bir

sanat dal olamayacan savunan Roger Scruton, bu itirazn admda yapar:

lk admda, film aracnn znn fotografik ara olduunu varsayar. Sonra

fotorafn anlatmsal (representational) bir sanat olma ihtimaline kar bir

argman gelitirir. Son olarak da bu argman filmi kapsayacak ekilde

geniletir (Thomson-Jones 2008:4). Bu ve benzeri trde itirazlardan dolay ilk

sinema kuramclar arlkl olarak bu gen sanat iin saygn bir sanatsal statsalamakla ilgilenmilerdir. Sinemann bir sanat saylmas konusunda Alman

sanat ve film kuramcs Arnheimn abalar dikkate deerdir. Arnheim, fotoraf

ve filmin yalnzca mekanik yeniden retimler olduu, bu yzden sanat

saylamayaca dncesine kar kmtr. (Arnheim 2002: 15) Filme sanatsal

olma niteliini salayan eyi aratran Arnheim, filmin temel elerini inceleyip,

bunlarn gereklikte algladklarmzla denk dp dmediini karlatrr. ki

grnt trnn -gerek grnt ve film grntsnn- temelde birbirindenfarkl olduunu kantlamaya alr. Arnheima gre, filme sanatsal kaynaklarn

salayan bu farklardr. Kameray kmseyerek otomatik bir kayt makinesi

olarak niteleyen kimseler, ok basit bir nesnenin en yaln fotografik yeniden

retiminin bile mekanik bir ilemin boyutlarn aarak o nesnenin doasna

ilikin bir duygulanm gerektirdiini gz ard etmektedirler (Arnheim 2002: 16).


15/130

4

Sinema iin sanatsal stat salama araynda olan baka bir kuramc da

Vachel Lindsaydir. 1915 ylnda yazd, The Art of Moving Picture yeni ortaya

kan bu popler sanata kranlarn sunan bir kitaptr (Monaco 2000: 391).

Kitabn bal bile o dnem iin tartmal bir balktr. Lindsay okurlarn, bu

nemsenmeyen elence aracn gerek bir sanat olarak dnmeye davet eder.

Sinemay dier sanatlarla karlatrarak srasyla hareketli heykel (sculpture in

motion), hareketli resim (paintining in motion) ve hareketli mimari (architecture

in motion) olarak tartr. Lindsay, byk bir ngryle unlar yazar:

Sinemann kefi, ta devrindeki resim-yazsnn balangc kadar nemli bir

admdr( Monaco 2000: 392).

Lindsay'den bir yl sonra, sinema kuramlarna deerli baka bir katk Hugo

Munsterberg tarafndan, The Photoplay: A Psychological Studyyi (1916)

yazarak yaplmtr. Modern psikolojinin kurucularndan biri olan Munsterberg

eserinde sinemay entelektel adan zmler. Bu eser, yalnzca sinemann

gereksinim duyduu saygn staty salamakla kalmam, ayn zamanda

bugn bile sinema kuramlarnn en nemli taslaklarndan biri olarak kabul edilir.

Munsterbergin sinema kuramlarna en deerli katks, film fenomeninepsikolojik ilkeleri uygulamasdr. Freudu d psikolojisi, 1920'lerden itibaren bir-

ok sinema kuramnn bavurduu bir zmleme yntemi olmutur. Ancak

Munsterberg'in yaklam Freud-ncesine uzanr. Munsterberg, ayn zamanda,

Gestalt psikolojisinin nemli nclerinden biridir. Freudu sinema psikolojisi film

izlemenin bilind, d benzeri doasn ne kard iin ara karsnda

pasif tutum almaya younlar; tersine Munsterberg, film ile izleyici arasnda

karlkl etkileime dayal bir anlay gelitirmitir (Monaco 2000: 393).

Sinemann sanat olup olamayacana ilikin eski tartmalar gnmzde

etkilerini kaybetmitir. Filozoflarn ve film teorisyenlerinin almalarnn

sonucunda, artk en azndan baz filmlerin sanat eseri olarak kabul edilmesi

gerektii konusunda ok az phe duyulmaktadr (Carroll 2008: 7). Gnmzde

artk bu tartmalar yerini, sinemann bir sanat dal olarak olanaklarnn neler

olduunun aratrlmas urana terk etmitir. rnein, yakn dnemde sinema


16/130

5

filozofu olarak tannan Deleuze, sinemayla karlamann nmzde yeni bir

felsefe olana aacan ne srer, fakat bunu filmlere felsefeyi uyguladmz

iin deil filmlerin yaratmnn felsefeyi dntrmesine izin verdiimiz iin

yapacaktr (Colebrook 2004: 45) Deleuze sinemadan bir sanat biiminin

dnceyi dntrme eklinin rnei olarak yararlanr. Sinemann zglln

ele alrken felsefeyi de yeniden dnmek zorunda olduumuzu ne srer:

Sinemann kendisi, kuramn felsefenin kavramsal bir pratik olarak retmek

zorunda olduu yeni bir imgeler ve gstergeler pratiidir (Deleuze 2001: 280).

Deleuzee gre, sinemann byk ynetmenleri byk ressamlar, byk

mzisyenler gibidirler: yaptklarna dair en iyi konuacak olanlar da onlardr.

Ama konuurken baka bir ey olurlar ve filozoflara ya da kuramclaradnrler (Deleuze 2001: 280).

Sinemann, dier sanat dallar arasnda yeni bir sanat dal olarak yerini alma

srecinde, sinemann bir sanat dal olarak grlp grlemeyecei, sinemann

nasl bir sanat olduu, sinemayla neler yaplabilecei, olanaklarnn neler

olduu gibi sorunlar erevesinde sinemann ilk ortaya kt gnden bu yana,

Arnheimdan Deleuzee kadar uzanan izgide ok eitli sinema kuramlargelitirilmitir. Bu kuramlar snflandran yazarlar farkl ltler kullanmtr.

Kuramlar, tarihsel olarak, oluturduklar akmlara gre ya da Andrewun yapt

gibi baka bir dnrden uyarlanan bir snflandrmaya gre farkl yntemler ve

ltler kullanlarak snflandrlmtr.1

Bu almada ise, sanat felsefesindeki iki temel anlaya gre bir snflandrma

yaplarak, iki sinema kuramcs, Sergei Eisenstein ve Andrei Tarkovskyninkuramlar bu erevede deerlendirilecektir.

Bu iki temel anlay aada daha detayl olarak anlatlmtr:

1 Andrewa gre, filmler hakkndaki her bir soru, "Ham Malzeme", "Yntemler ve Teknikler", "Biimlerve ekiller" ve "Ama ve Deer" kategorilerinden en az biriyle ilgilidir. Andrew bu kategorileri (herdoal fenomenin drt nedeni, maddi, devindirici, biimsel ve ereksel nedenler) Aristoteles'ten

uyarladn belirtir (Andrew 1976: 7).


17/130

6

1. lki, Sanat denirken gz nnde bulundurulann, sadece sanat dallarndan

birinin ya da tekinin o dal olarak zellikleri olduunu kabul eden anlaytr

(Kayg 2006). Bu anlayta, her bir sanat daln o sanat dal yapann, o sanat

dalnn kendine zg malzemesinin ustaca kullanlmas olduu kabul vardr.

Yani sanatn nelii de bavurulan malzemenin ustaca kullanlmas olarak

belirlenir (Kayg 2006). Bir sanat dalnn zellikleri, sanatn zellikleri

sanlmaktadr. Bu anlayta, biim, ierikten koparlarak ncelikli hale getirilir.

Bu noktada Susan Sontag anmsanabilir. Susan Sontag, herkesin biimle

ieriin ayrtrlamaz olduunu, her nemli yazarn gl bir bireysellik tayan

biiminin onun yaptlarnn organik bir paras olduunu, hibir zaman yalnzca

bir "ss" olmadn kabul etmeye hazr olduunu syler (Sontag 1998: 21).Fakat Sontaga gre, eletiri uygulamalarnda o eski kartlk biim ve ierik-

hemen hemen hi sarslmadan srp gitmektedir. Biimin ierie eklenen bir

ss olduu fikrini sz arasnda reddeden eletirmenlerin ou, tek tek yazn

yaptlarn ele aldklarnda bu ikilii kabul ederler (Sontag 1998: 21). Sontag

dikkati deerlendirme srecine ve eletirmenlere ekse de, bu ikilii aamayan

sadece eletirmenler deildir. Baz sanatlar da biimsel sorunlarn daha

nemli olduunu vurgularken aslnda bu ikilii kabul etmekte ve yaratmasrelerinde biimsel-teknik sorunlara odaklanmaktadrlar. Sanata biim-ierik

ayrm erevesinde bakldnda, sanatn neliiyle ilgili sorunlar, biimsel

sorunlarla kartrlr. Dolaysyla tek tek sanat dallarndaki biimsel sorunlar

zerine tartlr. Bu yzden de genel olarak sanatn nelii ve amac zerine

dnlmez. Sanatn amacndan ve olanaklarndan ise belli bir sanat dalna ait

amalar ve olanaklar anlalr.

2. Felsefi adan bakldnda, sanat, zel trden bilgi salayan yaptlar ortaya

koyan bir etkinlik olarak grlebilir (Kuuradi 1997: 92). Sanata byle

bakldnda, sanatn amac dnyay yanstmaktr, dnyann en nemli esi ise

insandr ve insan fenomenleridir. Kuuradi, an Olaylar Arasnda adl

kitabnda, sanatnn iinin ve sorumluluunun, insanlara nsan gstermek

olduunu syler (Kuuradi 11). Sanat, insann kii yaantlar ve eylemeleriyle

gerekleen baz yap olanaklarn anlatr. ou eserde insanlarn sradan


18/130

7

gnlk yaantlar anlatlr; ancak sayca az baz eserlerde yeni yaant ve

eylem olanaklar anlatlmaktadr. Deerli yaant ve eylem olanaklaryla, baka

bir deyile insann yap olanaklarn genileten yaant ve eylem olanaklaryla

bizi yz yze getiren yaptlar ise daha da azdr; ama Kuuradi, insan insanlara

gsteren yaptlarn bunlar olduunu syler (Kuuradi 13). Bu anlayta, sanat

eserleri tekil olaylar gstermek yerine evrensel insan fenomenlerine iaret

ederler. Aristotelesin dedii gibi sanat/yaratc, olabilir olan anlatr. Olan

gsterdiinde bile, onu bir tarihi gibi aktarmaz, olan-biteni anlatrken seerek

anlatr. Bu seme ileminde, insann yap olanaklarn genileten yaant ve

eylem olanaklarn insana gsterme amacn kendine klavuz edinir. Bu yzden

Aristoteles, Poetikada sanat yaptnn tarih yaptna gre daha felsefi olduunune srer. nk sanat yapt, daha ok genel olan tarihse tek olan anlatr

(Aristoteles: 1451 b-5). Sanatn evrensel olan anlattn syleyen yalnzca

Aristoteles deildir. Schopenhauer da, sanatnn/yaratcnn insan eyleminin

evrensel ekirdeini aa karmak iin olan-biteni anlatmadn, evrensel

olan anlatabilecei bir durumu yarattn syler (Kayg 1998: 50).

Bu almada ele alnan her iki kuramc da yukarda sz edilen iki farkl sanatkavramn sinema sanatnda temsil ederler. Eisenstein, sinema sanatndaki

teknik olanaklar zerine younlarken, Tarkovsky, sanatn neliinin, amacnn

ne olduu zerine dnr. Bu almada iki kuramc arasnda sanata farkl

bakldnda ortaya kan kuramsal farkllklar incelenecektir. Bir sanat

kavramna gre, sanat tek tek sanat dallarndan hareketle, hner, ustalk olarak

grlyor, dierine gre, Schopenhauerun da belirttii gibi sanat, ideann iinde

retildii gerece gre, heykel, resim, iir ya da mzik olsa da hepsinin tekkayna idealarn bilgisidir ve tek amalar idenin bilgisinin iletilmesidir. Sanat,

dnyada zl olan tek eyle, dnyann grnglerinin gerek ierii ile ilgilenir

(Scopenhauer 1969: 184, 185). Her bir sanat dal, bunu kendi malzemesiyle

yapar. Yani sanatn neliinin farkl grlmesi sanat kuramlarn farkl yerlere

gtrmektedir.


19/130

8

1. SERGEI M. EISENSTEIN

Eisenstein, yalnzca yapm olduu filmlerle deil, sinema sanatna yapt

kuramsal katklar da sinema sanatnn kurucularndan biri saylmaktadr. nemli

Sovyet ynetmenleri arasnda sinema ve sanat zerine kuramsal dnceler

reterek bunlar yaymlamayan yoktur denilebilir. Eisenstein da bu

sanatlardan biri olmutur. Eisensteina gre, Sovyet sinemaclarn bulunan her

eyi, onlara esin veren her eyi her zaman itenlikle ortaya dkmelerinin balca

nedeni, sinemadaki her yeni dnceyi bu sanatta alan herkesin ortak mal

haline getirmek istemeleridir. Eisenstein kendi yazlarnn da byle doduunu

belirtir (Eisenstein 1993: 46). Film Duyumunda ise yle der: eitli

dnemlerde, eitli nedenlerle yazm olduklarm burada bir ciltte toplamak

zere seerken, tek isteim vard: Sinemaclara, sinemann btn olanaklarna

egemen olmalarnda yardm etmek. Bu istek, bu son derece gzel ve benzersiz

ekicilii olan sanatta yaratma mutluluuna erien herkesin erei olmaldr

(Eisenstein 1984: 18, 19).

Eisenstein, yazlarnda film estetii, film biimi, kurgu gibi konular zerinde kafayormutur. Bu konulardaki katklaryla sinema sanat tarihindeki yeri tartlmaz

derecede nemlidir. Eisenstein, kurgu, ses ve grnt alannda sinemaya

nemli yenilikler getirmitir. Eisensteina gre, daha sonra da ayrntl olarak sz

edilecei gibi, sinema sanat bilime-deneye dayanmaldr. Bulularn kendi

filmlerinde denediinden, filmlerinin senaryolarn kendisi yazm ayrca her

plann desenlerini kendisi izmi ve tasarmn yapmtr. Eisenstein kuramsal

ve deneysel birikimlerini daha sonraki yllarda yazl hale getirmitir. ABD vengilterede yaymlanan Film Duyumu, Film Biimi ve SSCBde Rusa

yaymlanan Bir Sinemacnn Dnceleri ve Sinema Dersleri adl eserlerde

eitli yazlar toplanmtr. Yaynlanan bu eserler ileriki yllarda birok sinema

okulunda ders kitab olarak okutulmutur. Birok ynetmen Eisensteinn ortaya

att bu kuramlarn etkisinde kalmtr (Eisenstein 1984: 15).


20/130

9

Eisensteinn Remy de Gourmontdan sk sk u cmleyi aktarmas anlamldr:

Kendi kiisel gzlemlerinin meyvelerini yasalatrmak, eer itenlikliyse,

insann nne geilmez bir zlemidir (Eisenstein 1984: CII). Eisensteinn

kuramc ynnn bu kadar n plana kmasnda onun Marks bir dnr

olmasnn da nemli bir pay vardr. -Kuram eylemden, eylem kuramdan

ayrlamaz- ilkesine bal olarak Eisenstein, alma konusu ve yntemi

bakmndan bu ikisini (kuram ve eylem) ve hatta ncs olarak retimi

birbirinden ayrmaz. Kuramsal yaptlarnn sonuncusu olan lgisiz Olmayan

Doay bitirirken amacn yle aklar: Bu aratrmalar ve bu deneyler, -bir

baka yorumla ve bir baka bireysel adan-, hepimizin sinemay birlikte

yaratma abamzda kullanlabilsin diye yaplmtr (Eisenstein 1984: CIII).Anlarnda da James Blaketen u cmleyi aktarr: Ya bir dizge kurmal ya da

bir bakasnn kurduu dizgenin klesi olmalym (Eisenstein 1984: CII).

Eisenstein, kuramsal almalarna byk bir diren ve cesaretle sahip kar,

hatta kuramsal almalarn filmlerinden bile daha ok sahiplenir. evrilen

filmlerinde istenilen deiiklikleri kar koymakszn yapmasna ve baz filmlerini

yeniden evirmek zorunda kalmasna ramen, kuramsal almalar konusunda

kendi statsn riske atmak pahasna diren gstermitir; hatta zaman zamaneletirmenlerine kar saldrlardan da geri durmamtr.

Eisenstein, kuramsal almalarn gelitirebilmek iin Franszca, Almanca ve

ngilizce renmitir. Bu ona dnya edebiyatna hakim olma imkan vermitir.

En az drt dilden yapt kuramsal aratrmalarnn nda edindii bilgileri

yaam deneyimiyle birletirerek kendi kuramn hazrlamtr (Andrew 1976: 42).

Eisensteinn, kuram, sezgi gcnn yannda, tarih, ekonomi, sanat tarihi,psikoloji, antropoloji ve saysz dier alanlarda yaplan almalar

kapsamaktadr (Andrew 1976: 43).

Eisensteina gre, sanat kuramdan ayrlamaz. Sanatta teori ve pratik ayrm

almaldr. Sanat ne sadece l ve hesaptr ne de sadece kendiliinden bir

esine dayanr. Eisenstein, Goethe'nin Fausttaki yaratcln kendiliindenliinin

nemini vurgulayan szlerini anmsatr; kuram, kl-rengidir (grau ist die


21/130

10

Theorie); ama yaamn aac yeilliini srdrr.(Eisenstein 1984: 16). Sanatn

geliiminde esinsel trde bir yaratcln yetersizliini de yle dile getirir:

Yaratc sarholuk dakikalarnn dnda, hepimizin, en nce de benim,

yapmakta olduumuz ey konusunda belirgin, gittike belirgin verilere

gereksinimimiz vardr. Sanatta teori-pratik ayrm almakszn sanatn gelimesi

gerekleemez (Eisenstein 1984: 16).

Eisensteinn Film Duyumu adl, eitli yazlarnn topland kitabn mzisyen

Antonio Salieriye ithaf etmesi sanatta teori ve pratik tartmas bakmndan ilgi

ekicidir. Salieri, Mozartla ayn dnemde saray bestecilii grevini srdrmekte

olan bir mzisyendir. Salieri, stn mzik yeteneine ve baarl rencileryetitirmesine ramen Mozartn dehasna sahip olmad iin onun glgesinde

kalma ansszlna uramtr. Eisenstein, Pukinin Trkeye de evrilen

kk tragedyas Mozart ve Salierisinden u blm aktarr:

... Syrp yaamdan sesleri

Bir kadavra gibi kesip bitim mzii

Ve cebirle gerekledim uyumu...(Pukin, Mozart ile Salieri (Eisenstein 1984: 15)

Eisenstein Pukin'in Salieri'sini zavall bulur. nk Salieri, btn emeklerine

ramen hak ettiini dnd vgleri bir trl alamam ve hep ikinci planda

kalmtr. Eisenstein, Bir kadavra gibi kesip bitim mzii dizesine dikkat

eker. Burada vurgu, Bir kadavra gibi ifadesindedir. Mozartn dehasnn

rettii hayat dolu eserlerin karsnda Salierinin incelikli hesaplarla, lmlerleyoun ura sonunda meydana getirdii eserler, yaamdan uzak, donmu,

durmu, devinimsiz ve canszdrlar. Eisenstein, Mozart ve Salieri arasndaki bu

uurumu yle aklar:

Sinema yoktu henz; yaam ldrmeden, yaamn yanklanmalarn

susturmadan, sanat kadavrann donmu devinimsizliine

drmeden, tam tersine devimselliin ve Mozart'a zg yaam


22/130

11

sevincinin koullarnda yalnz kendi cebirini ve geometrisini deil,

ayn zamanda entegral ve diferansiyel hesabn da kavramasn ve

incelemesini salayan bu esiz sanat henz var olmamt. Sinema

dnemindeyse, sanat, yukarda sralanan zelliklerden artk

vazgeemezdi (Eisenstein 1984: 15).

Sinemayla birlikte sanat bir kadavra haline getirmeden onu inceleme ve

kavrama imkn domutur. te bundan dolay Eisenstein kitabn, Salieri'nin

ansna sunmaktan ekinmediini belirtir.

Bunun sebebi, kendisinin de Salieri gibi sanatnn kuramyla ok fazla uratkonusunda eletirilmi olmas olabilir. rnein nemli Sovyet ynetmenlerden

Dovjenko2, Eisenstein yle eletirir: Eisenstein'n laboratuarnn aprak,

gizemli ve anlalmaz gerelerinin birbirine fazla karmasndan dolay

patlamasndan korkuyorum... Bilgisinin onu dattna inanyorum Sergey

Mikaylovi, en ge bir yla dek bir film evirmezseniz, ltfen bir daha hi

evirmeyin; o zaman ne bize ne size yarar olur. Baka bir sert eletiri de

rencisi Sergey Vasiliyevden gelir: Bir sr kitapla, gzel yontucukla ve dahabirok gzellikle evrili olarak, in hiyeroglifleriyle ssl robdambrnza

brnp oturduunuz alma odanzda iine dalp gittiiniz kuramsal ve

bilimsel konular her ey demek deildir; nk bunlar sizi bizlere katlmaktan

alkoyuyor... (Eisenstein 1984: CIV). Eisenstein, kuramsal almalara fazla

gmlmesi ile ilgili btn eletirilere ve basklara ramen kuramsal

almalarn srdrmekten vazgemez.

Eisensteinn kuramsal almalarnn temelinde Marx vardr. Fakat Eisenstein,

hibir zaman Marksist ideolojiye kr krne hizmet etmemitir. Hatta kendi

kuramn, dnemindeki dogmatik Markslara kar savunmak zorunda kalmtr.

Eisenstein dogmatik Markslarla ciddi sorunlar yaasa da Marx ve Leninin

dncelerine olan sadakatini her zaman srdrmtr ve teorilerini Marx ve

2

Aleksandr Petrovi Dovjenko (1894-1956), yazar, prodktr ve ynetmen. Sovyetler Birlii'nin SergeyPudovkin'le birlikte en eski ve nemli produktrlerinden biridir.


23/130

12

Leninin ortaya koyduklar grler etrafnda dzenlemitir (Andrew 1976: 42).

Eisenstein, kuramsal almalarnn btn iin, yntem olarak diyalektik

materyalizm ile tarihsel materyalizmi kullanmtr. Eisenstein diyalektik

hakknda en ok etkilemi kii, ise, dnemin Sovyetler Birlii'nde Marksizm'in

Bayra Altnda adl nl felsefe dergisinin ynetmeni olan Deborindir. Deborin

militan bir Hegelcidir ve 1920'lerin ikinci yarsnda, militan ekirdeini din

karsnda tanrszl savunan materyalist nderlerin oluturduu Mekanist

Okul ile ateli tartmalara girmitir. Mekanist Okul, Pozitivizm'e eilim gsterip

diyalektie dinsel bir safsata gzyle bakarken, Deborin bu saldrlara Engels'in

Doann Diyalektii'nive Rusya'da ilk kez 1920'lerde kendi desteiyle baslm

olan Lenin'in Felsefe Defterlerinigstererek karlk veriyordu. Eisenstein da sksk bu iki kitaptan alntlar yapmtr. Wollen tarafndan aktarldna gre,

Eisenstein, Lenin'in Felsefe Defterlerinde geen bir blme zellikle hayranlk

duymaktadr: lk defa 1925'te Bolevik'te yaymlanm "Diyalektik Sorunlar

stne" adl blmdeki bir cmle onu ok etkilemitir: "Her ekirdein

('hcrenin') iinde temel birimleri grebileceimiz gibi, her nermenin iinde de

diyalektiin temel birimlerini grebiliriz (grmeliyiz)." Eisenstein bu alnty kendi

trettii, ekimi bir hcre gibi grme kavramna ve daha sonralar grleri dahakarmak bir hale geldiinde ortaya att montaj molekl kavramna balar

(Wollen 1998: 43).

Eisensteinn dogmatik bir Marks olmamas, ona skntl zamanlar yaatm

ve eletiri oklarnn hedefi haline getirmitir. Bir eit sorguya ekildii 1935'teki

Sinema ileri Toplantsnda yle demektedir: Benim sanatm herhangi belirli

bir eilime (ideolojiye) deil, kimi olaylarn ve dnce yollarnnzmlenmesine adanmtr (Seton 336, akt. zn, Eisenstein 1984: CXIII).

Eisenstein, Lenin'in Canl, verimli, gerek, gl, her yerde varolan, nesnel, ve

mutlak insan bilgisi (Wollen 1998: 43) diye nitelendirdii diyalektik anlayn

savunur ve Leninin diyalektiinin, bazen tpk arlk Rusyasndaki safsataclar,

ve banazlarn elinde dinin kullanld gibi kullanldndan ikayet eder.

Eisenstein, Chaiers Du Cinemann Eisenstein zel saysnda, Lenin'in,

diyalektik grnn retilmesini ve her yerde, her eyde, her konuda doann


24/130

13

ve varln bilinmesi iin kullanlmasn istediini ifade eder. Sevin verici,

derinliine ileyen bir bilim yerine, enstitlerdeki can skc kuralclarn, kl krk

yaranlarn ve safsataclarn elinde diyalektiin canl ruhunun yitirildiini, geriye

sorgulanmakszn seilmi alntlarn emberine sonsuza dek hapsedilmi soyut

savlar ve karmakark paragraflarn iskeletlerinden baka bir eyin kalmadn

ne srer (Eisenstein 1984: CXIII).

Eisenstein bu kadar nem verdii kuramsal almalarn bir btn, bir dizge

biiminde gerekletirememitir. (Eisenstein 1984: CVIII) Andrewun da

belirtmi olduu gibi, Eisensteinn herhangi iki makalesi arasnda bile, fikirlerin

birbiri iinde erimesinden ziyade birbirini tutmayan geilerin srekli kullanmylakarlarsnz Bu durum Eisenstein okumay ilgin ve ince (tenuous) bir i

yapar; onun almalarn zetlemek neredeyse olanakszdr (Andrew 1976:

43). Aada, Eisensteinn sanata ve sinema sanatna ilikin dnceleri

mmkn olduunca derli toplu bir ekilde anlatlmaya allacaktr.

1. 1. SANAT ANLAYII

Eisenstein, Marks ve Engelsin diyalektik sisteminden yola kar. Eisensteina

gre, varlk, birbiriyle elien iki kartn birbiri zerindeki eylemlerinin srekli

evrimidir. Bireim, tez ile antitez arasndaki kartlktan doar. eylerin

devinimsel biimde anlalmas, btn sanat biimlerinin doru olarak

anlalabilmesi iin de ayn lde gereklidir. Sanat alanndaki devinimselliin

diyalektik ilkesi, kendini atma olarak gsterir. atma, her sanat yaptnn veher sanat biiminin var oluunda temel ilkedir. Eisenstein, sanatn nasl her

zaman bir atma olduunu yle aklar:

Sanat, nce toplumsal grevinden dolay bir atmadr; nk

varln elikilerini ortaya koymak sanatn grevidir. Sanat

doasndan tr atmadr; nk sanat, doal varlk ile yaratc

eilim arasndaki bir atmadr. (Eisenstein 1977: 45, 46).


25/130

14

Eisenstein, sanatsal edimi, ilenmemi sanatsal hammaddenin rgtlenmesi

olarak tanmlar (Bornstein 2007: 2). Bunda Eisensteinn Moskova sanat

evresine girmeden nceki yllarda mekanik mhendislii alannda yapt

almalar da etkili olmutur. Aklc grn ve sanat almalarnda vard

matematik doruluu mhendislik alanndaki almalarna borlu olduunu

syler. Sanatn gcnn gerek verilerde olduunu ve sanatn bilimi model

alarak kurulmas gerektiini dnen Eisenstein, sanatn yntemini renmek

iin tm defter ve kitaplar amay, laboratuarda analiz... Mendeleev tablosu,

Gay Lussac kanunu... Ne biliyorsak tmn sanat alanna tamay nerir

(Eisenstein 1975: 21). Eisenstein, zerinde alm olduu retilerden tek bir

eyi, her bilimsel aratrmann bir lm birimi olmas gerektiini rendiinibelirtir. Ve sanatn yaratt bir izlenim birimi aramaya koyulur. Eisenstein,

bilimde "iyonlar", "elektronlar" ve "ntronlar" gibi, sanatta da "arpclk"

kavramnn birim olarak grlebileceini ne srer (Eisenstein 1975: 22).

Sanat kuramn olutururken zellikle dnrden etkilenmitir: Marx, Lenin,

Freud ve Leanordo Da Vinci. Eisenstein, Amerikal yazar Joseph Freeman'a

yle der: Leonardo, Marx, Lenin, Freud ve sinema olmasayd, byk birolaslkla ikinci bir Oscar Wilde olurdum herhalde... Marx'n toplumsal

gelimenin yasalarn bulmas gibi Freud de bireysel davrann yasalarn

buldu. Marx ile Freud konusundaki bilgilerimi, gemi yllarda ynettiim

oyunlarda ve filmlerde bilinli olarak kullandm (Seton 119-120, Eisenstein

1984: CXII).

Freudun fikirleri, Eisensteinn da iinde saylabilecei ilk kuak Marksistlerin ilkkuaklar tarafndan nemli grlmtr. Eisenstein, burjuva sanat olarak

grd belli trde bir sanat anlayna kar karak, bu sanata kar sava

aar. Eisenstein'a gre, btn burjuva sanat, doyurulamam isteklerin,

dolambal yoldan doyurulmas abasdr. Bu saptamasnda Freuddan

etkilenmitir.


26/130

15

Devrimci dnce, 20. yy balarnda Freud ile farkl bir boyut

kazanr. Freud, bireysel psikolojik analiz ile kendini aldatma srecinin

kklerini, psiik hayatn bilind bir boyutunun varlnda

kefetmitir Bilinli davran ile bilind hayat arasndaki ilikiyi bir

atma olarak grr. gdsel drtlerin toplumsal koullar ve

ahlaki kodlar iinde ifade edilen gereklik iddialaryla atmalarna

dayanarak zihinsel hayatn incelenmesine ynelik diyalektik bir

yaklam gelitirir Freud, uygarln gelimesinin zevkten

vazgemeyi ve igdsel drtleri dzene sokmay gerektirdiini ne

srer. nsanlk, ancak bu ekilde libidinal haz ile psikolojik zgrlk

arasndaki dengeyi koruyabilir.3

Yukarda sz edilen Freudun uygarlk hakkndaki saptamalarnn nda,

Eisenstein devrimden sonra yeni bir uygarlk yaratmak iin yeni bir sanatn

yaratlmas gerekliliine inanmtr. Ve tm gcyle bu yeni sanatn sinemann-

yasalarn aratrmaya koyulur. Eisensteina gre, burjuva sanat anlaynn

yerini alacak yeni sanat anlaynn dayanaca, her zaman geerli olacak bir

mutlaa ancak Marks dnceyle ulalabilirdi.

Yukarda da sz edildii gibi, Eisenstein iin sanatn k noktas, doada

varolan atma, sanatn son erei ise, sanat ile bilimin birlemesidir. Eisenstein

Leonardodan da bu noktada esinlenir. Wollen, Eisensteinn kendisini Leonardo

da Vinci ile karlatrmaktan holandn belirtir. nk Leonardo da sanatna

bilimsel adan yaklam ve zamanla sanattan ok estetik kuram ile

ilgilenmitir (Wollen 1998: 65). Eisenstein, ilk alardaki sanat ve bilginin biroluu gibi, daha st dzeyde bir birlemeden sz etmektedir. Sinemay ise bu

birlemeyi salamaya en yatkn sanat olarak grmektedir (Eisenstein 1984:

CXLVIII).

Eisenstein, nerdii yeni sanatta, "mantk dili" ile "imge dili"nin ilkel kar sav

arasnda ykselen in Seddi'ni ykmak gerektiini dnr. Sanatn gelecek

3 http://www.mulkiyekamu.org/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=43&Itemid=68


27/130

16

dneminde bu engellemeler bir yana atlmaldr (Eisenstein 1984: 20).

Eisensteina gre, farkllam ve yaltlm kavramlar -bilim ve sanat-, birbiriyle

ilikiye girmelidir. Artk bilim ve sanat birbirinden uzak ve alakasz

grlmemelidir. Eisenstein, bu uzakln "retici yaptlar elendiricilikten,

elendiricilik de reticilikten yoksun olmamaldr" formlyle alamaz nk

bu forml son derece yzeysel bir kaynatrmadr; o yzden olabildiince uzak

durulmaldr (Eisenstein 1984: 20).

Eisensteina gre, rnein gnmzn gkdelenleri ve modern uaklar,

Leonardo da Vinci ve Benvento Cellini'nin yaptlarndan ne kadar deiikse,

gnmz sanat da eski dnemlere gre o denli deiiktir. Gnmzn sanatbelki de tm sanat dallarn kapsayan bambaka bir nitelikte olacaktr. Bu

sanatn ad sinemadr (Eisenstein 1975: 156, 157, Eisenstein 1993: 16).

Eisensteina gre, sinemayla sanat mucizesini gerekletirme olana vardr:

daha fazla alrsak simyacnn tlsml tan bulur ve btn

maddeleri altna dntrebiliriz. Ve bu insanlarn ruhlarn

titretiren bileimin saf altnn bizim sanat sinemas olarakbildiimiz eyle ortak hibir noktas yoktur. Yeni bir sanat dal, tm

bilimlerin lmsz btn dier sanatlar duvar resimleri, senfoni,

antik tiyatronun trajik ayinleri ile bulutuu bir noktada,

coturuculuun var olduu ve kullanlmay bekledii bir yerde

biimlenir. Bu mucizenin yeri tm sanatlarla tm bilimlerin bulutuu

noktadr (Eisenstein 1977: 37, 38).


28/130

17

1.2. SNEMA KURAMI

Eisensteina gre, ilk sinemaclk tiyatroyla balamasna ramen daha sonra

sinema, sahneyi azck artran her eyi acmaszca silip atarak birleik

sahne oyunlarndan ve oyunculardan bile vazgeme noktasna gelerek tiyatro

ile keskin bir anlamazla dmtr. Sinemacln youn bir biimde

"yeniden tiyatrolatrlmas" ve daha sonra tiyatronun da "sinemalatrlmas"

giriimlerinden sonra, hem tiyatroda hem de sinemada her ikisinde de bir

bask olmakszn kendiliinden onlar yeni sanat sorunlarna zm aramaya

gtren karlkl yaratclk zenginlii ortaya kmtr (Eisenstein 1993: 84).

Eisensteina gre, bir zamanlar Diderot'nun, Wagner'in, Scriabine'in tad

sanat mealesini belki de gnmzde bir sinemac tayacaktr. Ona gre artk

gnmzde sinema, bnyesinde organik olarak dier sanatlar kaynatran bir

sanat olarak sanatn n safnda yerini almtr, nk anlatm gcnn

harikulade elverililii, onu dier sanatlarla karlatrlamayacak kadar stn

klmtr. (Eisenstein 1975:156, 157). Eisensteina gre yalnzca sinema,

olaylarn i ahengini tm derinliiyle yanstabilmesiyle, ekimdeki yakn planla,doann bizden gizlediini gz nne serebilmesiyle btn plastik sanatlar

iinde resmin ortaya att sorunlar zmeyi baarmtr. Eisenstein, Michel -

Ange'n lmsz fresklerini zevkle seyretmeye devam edeceimizi fakat

sinemann da gzel kavramna yepyeni boyutlar kazandracan ve dnce

asn genileterek yeni sorunlar aydnlatacan ne srer.

Eisenstein sanatta ve zellikle sinemada devinimselliine vurgu yapar. Onagre, Sanat yapt, canll ynnden ele alndnda, izleyicinin duyarlk ve

bilincinde grntlerin oluumu srecidir (Eisenstein 1986: 24). Canl bir

sanat, cansz bir sanattan ayran ey, izleyiciyi, gemiteki yaratc bir srecin

sonucuyla tantrmak yerine onu srece yneltmesidir. Btn sanat dallarnda

durum byledir; sanat eserinin canll, almlaycsn srece katmakla ilgilidir.

Sanat eserinde ya da sanatsal performansta ama, duygularn sonularn

ortaya koymak deil, bu duygularn domasn, gelimesini, baka duygulara yol


29/130

18

amasn salamaktr; ksacas bu duygular izleyici nnde canlandrmaktr.

(Eisenstein 1986: 24).

te bu yzden, bir sahnenin, bir ayrmn (sequence), btn bir yaptn

grntleri deimez ve hazr bir ey olarak varolmazlar, serpilen, gelien

eylerdir. Ayn ekilde, bir kii (hem edebiyatta hem de oyunculukta), hakikaten

canl bir izlenim vermek istiyorsa, bu kii, deimez karakterli ve bir dizi a priori

zellikleriyle mekanik bir kii olarak sunulmamal, eylemin (action) aknda

izleyicinin gz nnde oluturulmaldr (Eisenstein 1986: 24). Drama sz

konusu olduunda, olaylarn aknn herhangi bir karakter zerine bir fikir

vermesi deil, ama ayn zamanda bu karakteri biimlendirmesi, belirlemesi deok nemlidir. Sonu olarak, hakiki grntler yaratma ynteminde, bir sanat

eseri, gerek yaamdabilin ile duyarln yeni grntlerle zenginletii sreci

yeniden ortaya karmaldr (Eisenstein 1986: 24).

Eisenstein, sinemay ayn zamanda hem devingen hem de dnce ilemlerini

harekete geirebilecek tek somut sanat olarak grr. Dncenin yry br

sanatlarca ayn lde harekete geirilemez; nk bu sanatlar duruktur vednceyi gerekten gelitirmeksizin ancak rneini ortaya koyabilirler.

Eisenstein, sinemann btnyle hareket ve hz grntsne dayal ilk ve tek

sanat olarak daha imdiden, duruk (statik) sanatlarn zelliklerini tayan

katedraller ve tapnaklar kadar uzun mrl olacan savunur. Tiyatro, dans ve

mzik gibi sinemadan nceki hareketli (devingen) sanatlar bu olana, yani

onlar oluturan sanatsal etkinliklerden bamsz lmszlk niteliini ve bu

yolla da kendisine ters den duruk sanatlardan ayrlabilme zellikleriniellerinden karmlardr (Eisenstein 1993: 58).

Eisenstein, sinema neler yapabilir sorusunun cevabn bulmaya alr. Dier

sanatlarla deil yalnzca sinema alannda yaplabilecek ve yaratlabilecek olan

zgl, benzersiz olan eyleri aratrr ve yalnzca sinema sanat iin ar

grlmeyecek baz hedefler belirler:.


30/130

19

- Duyarll bilime dntrmek.

- Anlaksal (intellectual) srece, tutku ve ateini geri vermek.

- Soyut dnceler srecini, teknik eylemlerin ateine atmak.

-Gcn yitirmi kuramsal formllere, yaam duyumsayan

biimlerin cokusunu geri vermek.

-Arzuya bal biimsellie, ideolojik formllerin akln

kazandrmak (Eisenstein 1993: 44).

Eisenstein, Leninin "Sinema btn sanatlar iinde en nemli olandr" sznn

nemini kavrar. Wollenin belirttii gibi, Eisenstein sanat Meyerhold ve

Mayakovskiyle birlikte devrime hizmet eden bir retim dal olarak grr (Wollen1998: 21).

.Eisenstein, almalarnn temelini sanat ile devrim arasnda bir btnleme,

uyum zerine kurar, fakat ne sanat ne de devrim, birbiri iin kendinden zveride

bulunmaldr. Eisenstein, sanatn salt bir propaganda arac olarak devrimin

hizmetine verilmesi dncesini reddeder, ona gre, sanat ancak kendi

btnln, bamszln koruduunda gerekten devrimci bir ilev grebilir.Sovyet ynetmen, ayn zamanda bu btnln, bamszln olabilirlii

zerine de sorular sorar, propaganda ilevinin yan sra sanat iin sanat

anlayn da, yani siyasal ve toplumsal sorunlara kar ilgisiz bir sanat da

reddeder. zetle, Eisenstein'n sinemas, ak seik devrimci olmak, sosyalist

devrimin hizmetinde dnceler tamak ister, ama gerekten byle olabilmek

iin de salt propaganda arac olmay reddeder. Bu yzden Eisenstein, pek ok

kez zor duruma dmtr. Eisensteindan sanatn kendi sorunlarn ikinci planaatarak, sanatn salt bir ideoloji arac, taycs olarak grlmesine kar kar

(Vincenti 1993: 39).

Eisensteina gre, gen Sovyet Sinemas, insan ve toplum sorunlarn

aratrma, aklama ve giderek gereken ynde devrimin ilkeleri ynnde-

toplumlar dntrme abalarna girmitir. Eisenstein cokuyla yle der:

Aratracaz. Bu yeni sanat dalnda hzla ilerleyeceiz. alacak, devaml


31/130

20

alacak, durmadan alacaz. Milyonlarca insana seslenebilen bu sanat

dalyla tm insanla dncelerimizi ileteceiz (Eisenstein 1993: 16).

Eisensteina gre, bir sinemacnn unutmamas gereken ey, konunun ve

ieriin ideolojik anlamnn, estetiin gerek temeli olmas gerektiidir nk

yeni tekniklere egemen olmamz, sinema biliminin sunduu olanaklara

eriebilmemizi hep bu temel salayacaktr. Sinemada srekli gelien anlatm

aralar, dnya grnn yce biimlerinin daha eksiksiz gereklemesine

ifade edilmesine- yarayacaktr (Eisenstein 1993: 46). Eisensteinn bu szleri

kendisini biimcilikle itham edenlere bir cevap niteliindedir. 1932'de yazd,

adn bile Biimin karna koyduu yazsnda yle diyordu:

Sovyet sinemas biimcilik in Ku-Klux-Klan'ndan ylesine rkt ki,

bundan dolay neredeyse yaratcl ve biim alanndaki yaratc

aratrmalar tasfiye etti... Bir dncenin gerekletirilmesindeki

anlatm aralar sorununu ele almas, bu konu zerinde almas,

herhangi bir sinemacnn zerine biimcilik kuku ve sulamalarnn

glgesinin hemen dmesine yetiyordu... Bu sinemaclar biimci diyeadlandrmak, frenginin belirtilerini inceleyen kimseleri frengili diye

nitelemek denli dncesizce bir aceleciliktir (Eisenstein 1984:

CVIII).

Aada da sz edilecei gibi, Eisenstein Rus biimci geleneine baldr,

biime son derece nem verir: fakat bunun nedeni biim konusunda

yetkinlemeden, ieriin anlatlamayacana inanmasdr. Kendisini biimciliklesulayanlara kar kendini savunurken onlarn yaptlarndaki biim eksikliklerini

gsterir. Ona gre, biimdeki eksiklikler her zaman herhangi bir dnceyi

kavramaktaki eksikliin belirtisidir (Seton 347, akt. zn, Eisenstein 1984:

CVIII). Eisensteina gre biimi, ieriin dzeyine ykseltmek gerekir. Dahas

Eisenstein, ierikten ok biimin bir dnyap arac olduunu vurgular: Biim

her zaman dnyapdr(Eisenstein 1984: CVIII).


32/130

21

Eisensteina gre, sinemann teknik sorunlar (biimsel sorunlar) zlmeksizin,

sinemann amacn gerekletirmede baarsz olunacaktr. Bu yzden,

sinemann en nemli sorunlar Eisenstein iin teknik sorunlar olmutur. Sz

konusu teknik sorunlar ancak Eisensteina gre, sinemaclarn film sorunlar

zerinde bilimsel almalarla uzmanlaarak bilim adam dzeyine gelmeleriyle

zlebilirler (Eisenstein 1993: 73). Eisenstein, Sovyet Sinema Okulunun bu

ihtiyac karlamak zere etkin yaratcln ve uygulamal bilimsel almalarn

yeri olduunu, okulda yaplan almalarn amacnn, o zamana kadar

rastlantsal olarak kazanlan uygulamal denemelerin, laboratuar gereleriyle

yaplan bilimsel aratrmalarla, yntembilimsel genellemelere dntrlmesi

olduunu syler. (Eisenstein 1993: 73).

Eisenstein, sinema bilimini kurma amac konusunda Rus biimcilerinden de

etkilenmitir. Rus biimcileri bir yazn (edebiyat) biliminin peindeydiler. Buna

paralel olarak, Eisenstein da bir sinema biliminin peindedir. Sinemay bir

iletiim, bir bildirim arac olarak grdnden dolay Eisenstein da onlar gibi

sanatsal bir iletiim bilimine ulamak istiyordu. Sinema tarihisi ve Bilimsel

Sinema Aratrmalar Enstits Bakan Nikola Lebedevin de belirttii gibi:Eisenstein, rnek bir bilgin, byk bir kuramc, bir kimyac, hatta simyacdr...

Onun, sanatn logaritma tablolarn yaratma giriiminde, simyaya benzer bir ey

vardr... Eisenstein sk sk kendi almasn Marr'n almasyla karlatrr.

Marr4 nasl szl dilin gelime kklerini aryorsa, Eisenstein da sinema dilinin

gelime biimlerinin kklerini aramaktadr... (Eisenstein 1984: CV).

Eisenstein, edebiyattaki Rus biimci geleneini sinemaya tar. Eisenstein,sinemann ocukluk dneminin ilk yol gstericisi olan edebiyatn incelenmesinin

yeni sinemann imdiki biimsel ideolojisini glendirecek snrsz katklarda

bulunabileceini ne srer: Rus biimci geleneine gre, sinema bir sanat

olduu kadar ayn zamanda bir dildir ve sinemann bir dil olmas kurgu yoluyla

gerekleir. Eisensteinn iinde bulunduu Rus biimcileri "sanat olarak

4

1865-1934, nl Rus dil bilimcisi ve Rus Bilimler Akademisi yesi Nicholas Marr (NikolayYakovlevich Marr).


33/130

22

sinemann kendine zg anlambilimsel (semantik) yasalar" diye adlandrdklar

bir sistem kurmaya alrlar ve bylece, ok sonralar sinema uzmanlarnn,

gstergebilimcilerin (semiologlarn), filmologlarn yapacaklar incelemelerin ilk

rneklerini verirler (Vincenti 1993: 33).

Eisenstein, sinemasal anlatm yntemleri iin bir dizge arar (Eisenstein 1984:

CXLVIII). Bu dizge, sinemasal anlatmn btn elerini kapsamaldr.

Eisensteina gre sinema bir dil olmaldr. Eisenstein, sinemann dilini

oluturmak iin mit dillerinin, hiyeroglifin, iirin ve resmin yapsal

incelemesinden yola karak, bunlardaki dzenekleri ortaya koymaya alr. Bu

almalarnn sonucu olarak, Eisenstein, tm sanat dillerinin kurall dizgeleresokulabileceini savunur. Burada asl nemli olan, her bir sanat dal iin, btn

izlenim ve anlatm biimlerini ierecek olan yasay bulmaktr.

Eisensteina gre, oluturulmas amalanan yeni sinema dili, kendisine uygun

den ve amalanan alglama biimlerine ynelik yntemleri aratrr. Yeni

sinemacln alma alan, snf yararna kullanlan kavramlarn, yntemlerin,

taktiklerin ve uygulanabilir imlerin dorudan perdeye aktarlmasdr. Eisensteinagre, eski sinema, izleyiciler zerinde parlak bir etki brakmaya ynelik olan

sanatsal sinema hileleri, -oynatmda durmakszn yinelenen resimli kartpostal

etkileri ya da rnein anlamsz zincirleme ekimler vb.- biemsel abartmalarla

dopdoluydu. Yeni sinemada ise adna aptalca "hile" denilen "teknik olanaklar"

kukusuz, film yapmna yol aan yeni kavramlar kadar nemli bir etmendir

(Eisenstein 1993: 34). nk hile denilen bu teknik olanaklar sayesinde

sinemada bir dil oluturmak mmkn olmutur.

Eisenstein'n geni bir alana yaylan sinema kuram, yalnzca sinema diliyle

deil, ama ayn zamanda bu dilin ynetmen ve izleyici tarafndan nasl

kullanldyla da ilgilenmitir (Monoco 2000: 403). Eisensteinn kuramnn en

nemli zelliklerinden biri, sanatnn yalnzca kendi ham malzemesiyle olan

ilikisine deil, izleyicisiyle olan ilikisine de nem vermesidir. Eisensteina gre

filmin sreci, filmin sonundan ok daha nemlidir ve ynetmen ile izleyici bu


34/130

23

srece dinamik olarak dahildir. Eisenstein iin, yaratc ile izleyici arasnda bir

iletiim kanal olan film deneyiminin eleri mantksal olarak birbiriyle ilikilidir.

Eisensteina gre, tekniinin giderek zenginleen olanaklar ve durmadan

gelien yaratc gc sinemaya evrensel apta bir nitelik kazandrmtr

(Eisenstein 1975: 7). Fakat yzylmzn ilk yarsnda bu olanaklardan yeteri

kadar faydalanlmadn dnr. Toplumcu dnceleri ieren, Ekim Devrimi

lksn yanstan bir sr baarl yapt perdeye aktarlmtr. Fakat Eisenstein,

sinemann kendi z olanaklarndan yararlanlmadn, sadece sinema sanatna

zg malzemenin ilenmesinde henz yeteri kadar ustalalmadn

dnmektedir (Eisenstein 1975: 8). Eisenstein kendi yaad dnemde elliyanda olan sinemann elinde daha geni olanaklar olduunun farkndadr.

Sinemann olanaklar sonsuzdur. una kesinlikle inanyorum ki, biz bu

olanaklar daha yeni yeni ele alyoruz (Eisenstein 1984: 2). Eisensteina gre,

sinemann nnde usuz bucaksz ve karmak olanaklar bulunan bir dnya

vardr. Gnmz fiziinin, atom ann bulularna egemen olduu gibi,

insanlk sinemann sinema biliminin- olanaklarna egemen olmaldr. Oysa

Eisensteina gre, sinemann aralarna ve olanaklarna egemen olmakta,dnya estetii bugne dek (kendi an kasteder) fazla baarl olamamtr.

Bunun nedeni ona gre, yalnzca bilgi ya da aba eksiklii deildir. Bunun

nedeni, sinemann hzl gelimesinin her yeni aamasnda ortaya kan yeni,

benzersiz sorunlar karsndaki alas tutuculuk ve sradanlktr (Eisenstein

1993: 46).

Eisensteina gre, sinemann olanaklar yeteri kadar anlalmad iin insanlkyararna da yeteri kadar kullanlamamaktadr. Sinemann olanaklar

anlaldnda, rnein sinema evrensel barn gerekletirilmesine hizmet

edebilir. Eisenstein, sanatlarn en ilericisi olan sinemann evrensel bar

dncesi iin verilen savata da nc olmas gerektiini dnr: Sinema

halklara ilerlemek iin izlemeleri gereken dayanma ve birlik olma yolunu

gstermelidir (Eisenstein 1984: 20).


35/130

24

Eisenstein, sinemann toplumsal ve kltrel dnmde ok etkili bir rolnn

olduunu dnr, Bu yzden, gnmzn sanat olarak grd sinema

sanatndan insanlk iin beklentileri ok fazladr. Charlie Chapline 1939da

yle seslenmektedir:

Sizin gibi hmanist bir sanatnn tm gcyle faizmin ilerlemesine

kar koyacandan kukum yok. Bu savaa herkes kendine has

silahlarla katlacaktr. Sizin silhnz, ta bandan bu yana tm

dnyann sevgisini kazanan filmlerinizdir. Bu uurda tm gcnzle

savaacanz iin, insanln en hakl kavgasnda bizimle beraber

olacanz iin, msaade edin biz de parktaki ocuklar gibi elimiziomzunuza koyup size tm itenliimizle seslenelim: Merhaba,

Charlie!... nsanlk uruna daha uzun yllar el ele yryelim! Bu

zlemimiz bizi birbirimizden ayran okyanuslar ve faizmin karartt

lkeleri aarak size kadar ulasn. lkemizde gerekleen ilerici

dnceler iin, bizimle birlikte, leri! (Eisenstein 1975: 149)

Dnya apnda demokratik bir ibirlii zlemini dile getiren Eisensteina grednya halklar birbirlerini anlamak ve birlemek zere tm glerini

harcamaldr. Sinema bu lky salamada etkili bir ara olarak kullanlmaldr.

nk daha nce de belirtildii zere Dnya bar dncesi, evrensel

mutluluu hie sayarak bireysel giriimlerle yalnz kendi mutluluklarn ngren

devletlerin tekelinde kalamaz. Sanatlarn n safnda yerini alan sinema, dnya

halklarnn birlik ve zgrlk yolunda giritikleri kavgaya k tutmaldr

(Eisenstein 1975: 10). Ayrca, sinemann bir bildirim arac olduunu dnenEisenstein, yeni sinemann payna, ortaklamaclk lkcln milyonlara

alamak grevinin dtn belirtir (Eisenstein 1993: 46).

Eisensteina gre, ilk dnem sinemacl ncelikle, saldrgan, duygular belirli

bir ynde uyararak en st dzeye getirme abasndayken buna karlk yeni

sinemacln grevi ok daha karmaktr: Onun grevi yeni kavramlar ya da

genelde onaylanm bilgileri izleyicinin bilincine ar ar ve derinlemesine


36/130

25

ilemektir. Birinci durumda, abuk, duygusal bir boalm peinde olmamza

karn, yeni sinema, sonucunda ne dorudan ne de abuk bir anlatm biimi

bulamayacak olan youn ve dndrc bir sreci iermelidir (Eisenstein

1993: 33). Eisensteina gre, byle bir grev eski sinemacln etkinlik alanna

girmez fakat kavramlarn iletildii yeni sinemaclk, hl biimsel yapsnn ilk

evresindedir (Eisenstein 1993: 33).

Eisensteinn kuramn derinletiren Deleuzen de Cinema 2kitabnda belirtmi

olduu gibi, sinema sanatnn dnsel boyutunun da olabileceini ilk kez

gzler nne seren Eisenstein olmutur. (Deleuze 2001: 157) Daha sonra kurgu

blmnde detayl olarak ele alnacak Eisensteinn kurguyla sinemadagerekletirdii ey zetle udur: Bir dizi grnt yle bir ekilde kurgulanr ki

bu grntler duygulandrc-cokulandrc bir etki yaratr ve bu etki de

dnceler dizisini harekete geirir. Bir anlamda Eisensteinn tezi yledir:

Ynetmen, doada bir fikir ya da izlek yakalar ve sonra onu sinema formuna

sokar (Frampton:2006: 56).

Eisensteina gre, "Niin" sorusunu tam olarak ortaya koymadka, kii bir filmzerinde almaya balayamaz. Eisenstein iin bir filmin bildirisi, byk bir

sanatsal gizilgtr (potansiyeldir). Hangi gizli duygular ve tutkular zerinde

speklasyon yapmak gerektiini saptamadka bir ey yaratmak olanakszdr.

Bir filmin bildirisini yok saymak Eisenstein iin, iinde bulunduu kuan iledii

byk bir sutur. Bildiri, ynetmenin izleyicilerinin tutkularna obanlk ederken

kulland bir gvenlik kapak, bir paratonerdir. Bir filmin bildirisi Potemkin

Zrhlsnda olduu gibi, her zaman siyasal, yani bilinli bir biimde siyasalolmak zorunda da deildir. Ancak hibir bildiri getirilmediinde, filmlere bir

zaman ldrme arac, yattrc ya da uyutucu olarak bakldnda, bildiri

yokluu, varolan dinginliin srdrlmesi ve koullarn izleyiciye olduu gibi

benimsetilmesi ynnde yorumlanabilir. Eisenstein byle bir durumunda

"sinema topluluunu iyiyi, lly reten bir kilise topluluuna benzetir ve Bu

Amerikan sinemasnn "mutlu son" denilen dn biimi deil midir? diye sorar

(Eisenstein 1993: 16). Oysa rnein PotemkinZrhls ele alndnda izleyiciye


37/130

26

bir mutlu son sunulmaz. Potemkin Zrhlsnn bildirisi, kiinin ban dik

tutmas ve kendini bir birey, bir insan, insan olma yolunda bir kii olarak

duyumsamasn salamaktr (Eisenstein 1993: 16).

Eisenstein Gen Sovyet sinemasnn, Amerika ve Avrupa film endstrisinin

gmbrdeyen sesi karsnda nasl kendi sesini nasl duyurabilecei sorusuna

u sorular ilave eder: Daha arpc olmasa da, bu baarl Amerikan

filmlerindeki kadar etkili ykleri nereden bulabilirdik? Avrupa ve Amerika'dan

kan "takmyldzlarn" parlaklklaryla boy lebilecek yerli "yldzlar"

nereden bulmalydk? Burjuva sinemann benimsenmi kahramanlarnn yerini

tutacak zgnlkte kahramanlar yaratabilir miydik? (Eisenstein 1993: 95, 96)

Eisenstein iin, i, yalnzca iyi film yapmakla bitmez. Sinemay bir bildirim arac

olarak gren Eisenstein, sinemann grev alann ok daha geni, tm kltr

alann kapsayacak ekilde dnr: Amacmz kart bir kltr ve sanat

anlay gstererek burjuva kltrne bir darbe indirmekti. Onlar, Avrupa ve

Amerika'da o yllarda ok az bilinen ve anlalmas g grnen gen Sovyet

lkesinden kan yaptlara sayg duymaya ve ona kulak vermeye zorlamaktder (Eisenstein 1993: 95, 96). Sinema araclyla ki bu sinema burjuva

sinemasnn aralarn kullanmayan yeni sinemadr; Marksist dnya

grnn tm dnyada tannmas salanabilirdi. Ve eer bu baarlrsa da

burjuva kltrnn dnyadaki egemenliine bir darbe indirilmi olurdu. Bunun

gereklemesi iin, burjuva deer yarglarn empoze eden sinemadan farkl

trde bir sinema anlay gelitirmeliydi.

Bu yzden Eisenstein, Amerikan sinemasnda olan her eyi yadsr.

Amerikallarnkinden daha arpc bir yk bulmaktansa "yky" tmyle

dlamann daha etkili olacan ne srer. Avrupal ve Amerikallarnkinden

daha stn yldzlar bulmak yerine ise "yldzsz" filmler yaratmay ve herkes

tarafndan benimsenen film kahramanlarnnkinden daha anlaml ve nemli

niteliklere arkamz dnp tmyle farkl gerelerle almay nerir (Eisenstein

1993: :95, 96). Eisenstein, Sovyet sinemasnn biemsel zelliklerinin, tm


38/130

27

bunlara kar koyarak yky kaldrarak, yldzlar atarak yknn

merkezine temel dramatis persona oyuncu olarak kitleyi, oyuncularn tek tek

oyunlar iin fon oluturan kitleyi yerletirirerek, yani, biimsel bir "kartlk"

ynteminin kullanlarak belirlendiini savunur (Eisenstein 1993: 95, 96).

Burjuva sinemas sz konusu olduunda Eisenstein ustalk gereksiniminin

azaldn nk kk burjuva beenisinin daha fazlasn talep etmediini

belirtir (Eisenstein 1993: 66, 67). nk Eisensteina gre, sanatsal

malzemenin ustaca kullanm olarak ustalk, bir fikrin, bir kavramn izleyiciye

dorudan doruya aktarlmas iin gereklidir. Fakat ynetmenin derdi, sadece

izleyiciyi elendirmek, oyalamak olduunda, beenilerinin incelmesi, gelimesiengellenmi bir kitle iin izledikleri filmin ne anlattnn, nasl anlattnn

bir nemi yoktur. Dolaysyla sinemada ustalk ve bu ustaln gelitirilmesiyle

balantl bir yaratclk talepleri de olmaz.

Eisenstein, Sovyet sinemasnda ise tersine, yaratcl gelitirmek iin geni

lde ve ok sayda uygulama amalandn syler. Tiyatro ve sinemada

kltrel nitelie ve baarlan ilerin niteliine ynelik artan bir istek vegereksinim vardr ve bu durum yeni bir gereklilii dourur: Yaratclk

sorunlarn, yaratclk eitimini ve retimini, aratrma ve deneylerle bilimsel

olarak bulgulama (Eisenstein 1993: 67). Eisenstein, yaratclk sorunlarn ve

yaratc ileri kuramlaryla birlikte uygulamalarn da gizemli kast perdeleriyle,

yani kimsenin sorgulamad bir hiyerariye dayanarak aklamak yerine

bilimsel olarak ele almay nerir (Eisenstein 1993: 67).

Eisenstein iin yaratclk, hesab verilmesi gereken bir konumdur. Sanat,

eserinin, kuramsal olduu kadar uygulanma biiminin de hesabn

verebilmelidir. Eisensteina gre, yaratcln kaynanda deney vardr; deneyin

en zengin kayna ise dorudan doruya insan'dr. nsan davrannn bilimsel

olarak incelenmesinin (sz konusu bilim, psikolojidir), insann gereklii

alglama ve gerekliin grntlerini oluturma yntemlerinin incelenmesinin

kendi almas iin her zaman belirleyici olduunu belirtir (Eisenstein 1984:


39/130

28

70). Eisensteina gre, byk sanatlarn ancak emeki snfndan kendi

kendine doduunu ne sren eski Proletkult5 gr artk oktan rafa

kalkmtr. Yaratc emekinin ynetmenlik renimine duyduu renme al

yaratclk zlemlerinden sz eden herkes iin son derece aktr. Yaratc

ynetmen, kendi deneyimlerinin geliimini eski kuan film yapmclarnn

zetlenmi deneyimleriyle buluturmal, bunlara yapm ykleri ve masallarla

deil eksiksiz bilgiler ve deneyimler araclyla ulamaldr (Eisenstein 1993:

67, 68). Hocas Meyerholdun tiyatro iin syledii gibi, Eisenstein sinemann

rahipler tarafndan iletilen bir tapnak yerine teknisyenler tarafndan iletilen bir

oyunculuk makinesi olmas gerektiini savunmutur (Wollen 1998: 19).

1. 3. KURGUYA BAKII

Bu almada kurgu kelimesi ngilizcedeki montage kelimesinin karl olarak

kullanlmtr. Bu tercihin sebebi, Trkedeki montaj kelimesinin, Eisensteinn

montaj kelimesini kullanrken ifade ettii ierii tam olarak karlamamasdr.6

Montajn, Trkede karl olan bir sinema filminin kesilmesi ve ayklanarakdzenlenmesi, Eisensteinn aada anlatlacak karmak kurgu anlayn

karlayamaz. Eisensteinn kuramna temel oluturan kurgu kavram, film

paralarnn ard ardna birbirine monte edilmesinden daha derinlikli bir anlama

sahiptir. Ayrca, Eisensteinn kurguyu btn sanat dallar iin, rnein resim,

edebiyat alannda, temel olarak grd gz nnde bulundurulduunda,

montaj kelimesini bu sanatlar iin de kullanmak ok uygun olmayacakt.

Kurgunun

7

Trkedeki karl ise, Eisensteinn kulland, ngilizcesi

5 Proletkult, "proletarskaya kultura" sznden ( , Rusa "proletarya kltr")oluturulmu birleik szck. Sovyetler Birlii'nde 1917-1925 arasnda, burjuva etkilerine kar tamamen

proleteryaya ait bir sanat oluturmak amacyla aktif olmu bir harekettir. Ana teorisyeniProletkult'ndevrimci sosyalizm kutsal lemesinin nc ksm olduunu syleyen Alexander Bogdanov'dur (18731928). Bu lemenin dier iki ksm ekonomik yaamla ilgili ayak olan sendikalar ve politik yaamlailgili ayak olan Komnist Parti'dir;Proletkultise kltrel ve ruhsal hayatla ilgili aya oluturmaktadr.(http://tr.wikipedia.org/wiki/Proletkult)6 Trk Dil Kurumunun szlnde, montajn karl olarak: 1. Sinema ve televizyonda kurgu. 2. Birmakine, cihaz veya mobilyann paralarn yerli yerine takma, monte olmak zere iki anlamn buluruz.7

Trk Dil Kurumunun szlnde, kurgunun karl olarak:Bir filmin evrilii srasnda elde edilenfilmler arasnda seim yapmak, bunlar evirim oyunluundaki sralarna gre dizmek, bu ekimlerin


40/130

29

montage olan szc karlamakta daha yetkindir. ABD'de montage terimi

yalnz grsel bir etki yaratmak zere, ksa ve arpc ekimlerin birletirilmesi;

bu birletirmeden doan durum iin kullanlr. Kurgu, editing terimiyle anlatlr8.

ABDdeki bu rnek kullanmndan tr ve montaj kelimesinin Trkedeki

anlamyla ilgili ekincelerden dolay bu almada ngilizcedeki karl editing

olan kurgu kelimesi kullanlmtr.

Eisenstein iin, sanatta olduu gibi sinemada da atma yine temel edir. Bu

atma, sinemann temel eleri olan ekim ile kurguda kendini gsterir. Daha

nce bir birim, bir lt olarak kabul edilen kurgu ve onun en kk esi olan

ekim, Eisensteina gre atmayla belirlenir. Birbirine kart olan iki parannatmasyla Eisenstein kurgu paralarnn kmelenmesini, iten yanmal

motorun patlama dizilerine benzetir. Motorda olduu gibi kurgunun gc de

btn filmi ileriye gtren itimlerin (repulsion) iini grr (Eisenstein 1977: 38).

Eisensteina gre, kurgunun temel amac ve grevi -ki bu ayn zamanda her

sanat rnnn temel ama ve grevidir- temann, gerecin (material), olay

dizisinin (plotun),devinimin filmin gerek sekansnda gerekse tmnde balantlve ardk olarak sergilenmesidir (Eisenstein 1986: 13).

Eisenstein iin kurgu, btn sinema kuramnn arlk noktas, eksenidir.

Sinemann btn br sorunlar bunun evresinde yumaklar, geliir ve alr.

Sinemaya giren her yeni e, bu arlk noktas, bu eksen evresinde yerini

bulur. Eisensteina gre filmlerin grevi yalnzca mantkl bir ekilde balanm

bir yk anlatmak deil, ayn zamanda elden geldiince coturucu ve uyarcgte bir yk anlatmaktr. Kurgu, bu grevin yerine getirilmesinde gl bir

yardmcdr. Deiik a ve biimlerde ekilen sahneleri belli bir uyum iinde bir

araya getirip onlara bambaka boyutlar kazandran, hatta sahnelerin

canlanmalarn salayan kurgudur (Eisenstein 1975: 101). Sinemada,

uzunluklarn saptamak, ekimlerin ierik ynnden ilikilerini gz nne almak, bunlar belirli biranlatma gre dzenleme ii; bylelikle, kurgu yardmyla, filme zg uzay ve zaman yaratmak, filmselgerei ve evreni kurmak, filmin tartmn ve dizemini gerekletirmek, filmin akcln salamak gibi

aprak ve deiik sonular amalayan alma.8 http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=kurgu&ayn=tam


41/130

30

grnmn objektif gerei, kurgu sayesinde ynetmenin sbjektif tutumuyla

badaabilir (Eisenstein 1975: 104).

Sinemay, her eyden nce kurgu olarak gren Eisensteinn yazlarnda

kurguya verdii nemi gsteren birok ifade gze arpmaktadr: rnein,

1925'te, Kurgu, sinema iin temeldir derken (Eisenstein 1984: CXVIII), ertesi

yl, Sinemann zn grntlerde deil, grntler arasndaki ilikide

aramaldr der (Eisenstein 1984: CXVIII). 1929'da da, ekim ile kurgu,

sinemann temel eleridir. Kurgu, Sovyet sinemasnca sinemann siniri (nerve)

olarak oluturuldu demektedir. (Eisenstein 1977: 48). Daha sakngan bir dil

kullanmak zorunda kaldnda bile, kurgu konusunda lml bir yola girmi gibigrnp yine kurgunun neminden sz eder. Film Duyumunun Szck ve

Grntadl ilk blm yle balar: Sovyet sinemasnda kurgunun her ey

diye adlandrld bir dnem vard. imdi de kurgunun hibir ey sayld bir

dnemin sonunda bulunuyoruz. Kurguya ne hibir ey ne de her ey diye

bakmakszn, onun filmin etkililiini salayan baka herhangi bir e kadar film

yapmnn temel paralarndan biri olduunu anmsatmann zaman geldii

grndeyim. Kurgu urundaki saldr ile kurguya kar savatan sonra,kurgunun sorunlarn aka ve yeni batan ele almalyz (Eisenstein 1986: 13).

Eisenstein kurgu srecini yle anlatr: Gelitirilecek izlein elerinden

alnm A paras ile yine ayn kaynaktan alnm B paras yan yana

getirildiinde, izlek gerecinin en ak biimde ortaya kt bir grnt doar

(Eisenstein 1984: 24, 25). Fakat seilenA tasarm ile B tasarm, gelitirilecek

izlekteki btn ayrntlar arasndan yle seilmelidir ki, bunlarn yani bunlarnyerine geebilecek elerin deil, dorudan doruya bu elerin yan yana

getirilii, izleyicinin algsnda ve duygularnda, dorudan doruya izlein en

eksiksiz grntsn yaratmaldr (Eisenstein 1984: 24, 25).

Eisensteina gre, bir sinema izleyicisinin de, birbirine eklenmi iki film

parasnn yan yana getiriliinden belli bir sonu karmasnda alacak bir ey

yoktur fakat bunlara dayanlarak yaplan yanl tmdengelimler, karlan yanl


42/130

31

sonularn eletirilmesi ve dzeltilmesi gerekir. (Eisenstein 1984: 26, 27) Ona

gre, kurgunun anlalmasnda ve kurgu ustalnda ok nemli e atlanmtr.

O da iki ayr ekimin birbirine yaptrlarak birletirilmesi, bu iki ekimin yaln bir

toplamndan ok, bir arpmolduudur. nk bu eit her yan yana getirite,

sonu her zaman, tek tek gzden geirilen paralardan nitelik ynndenayrt

edilebilir zelliktedir. Eisensteina gre artk kimseye nicelik ile niteliin ayn

olayn iki deiik zellii deil, ayn olayn yalnzca iki ayr grn olduunu

anmsatmaya gerek yoktur. Bu fizik yasas, bilim ile sanatn br alanlarnda da

geerlidir. Bu yasann uygulanabildii birok alan arasnda psikoloji de vardr.

Gestalt psikolog Koffka9 bunu davran alanna uygulamtr: Btn, kendini

oluturan paralarn toplamndan da fazla bir eydir. Btnn, kendini oluturanparalarn toplamndan daha baka bir ey olduunu sylemek daha doru

olur. (Eisenstein 1986: 17). Eisensteina gre yanl, yan yana getirilen

malzemenin ne olduuyla ilgilenmeksizin, btn dikkatin yan yana getirme

olanaklar zerinde toplanmasndadr. Film paracklarnn birbiriyle ilgisiz

olsalar bile nc bir ey oluturmalarnn bysnn etkisiyle yan yana

getirilmi paralarn gerek doasnn zmlenmesine daha az dikkat

edilmitir. Eisensteina gre her iki enin de gereinden ok abartlmamas iintek tek grntlerde bulunan ierii de, bu birbirinden ayr ieriklerin yan yana

getiriliindeki dzeni de eit lde belirleyen temele, yani btnn, genelin,

birletiricinin temeline dnlmelidir (Eisenstein 1984: 28). Dorudan doruya

birletirici ilkeninniteliiyle daha ok ilgilenilmelidir. nk hem ekimin ieriini

hem de bu ekimlerin belirli bir biimde yan yana getiriliinden ortaya kan

ierii belirleyecek olan bu ilkedir (Eisenstein 1984: 29, 30).

Eisenstein, dou dilleri zerine almas ve bu dillerin dnce ve yaz

biimlerini tanmas sayesinde kurgunun niteliini kavradn syler: Bizim

bildiimiz, mantkl yoldan ayr olan bu allmam, cokusal dnce

biimini tanmam, sanat yntemlerinin en karman -kurguyu- anlamama

yardmc oldu (Eisenstein 1984: 221). Eisenstein, yukarda bahsedildii zere

doadaki iki olguyu, iki olay, varl yanstan iki tasarmn yan yana

9 Kurt Koffka,Principles of Gestalt Psychology, Harcourt, Brace, 1935, s. 176.


43/130

32

getirilmesiyle, kurguyla, bir grnt (kavram) oluacan ne srer. Tpk

hiyeroglif yazda olduu gibi. Hiyeroglif yaz sz konusu olduunda kurgu

dncesine yol aan, iki hiyeroglifin birlemesinin, bunlarn toplam deil, fakat

bunlarn arpm olarak kabul edilir. Bu hiyerogliflerden her biri ayr ayr bir

nesneye, bir olguya karlktr, ama birlemeleri bir kavrama karlk gelir.

Kaynam ayr ayr hiyerogliflerden de kavramsal yaz oluur:

Gsterilebilir iki hiyeroglifin birlemesiyle, izgiyle gsterilemeyecek bir eyin

anlatm salanr. rnein: Suyun resmi ile gzn resmi alamak anlamna

gelir; bir kap resminin yannda bulunan bir kulak resmi = dinlemek, bir kpek

+ bir az = havlamak, bir az + bir ocuk = barmak, bir az + birku = tmek, bir bak + bir yrek = znt... (Eisenstein 1977: 29, 30).

Hiyeroglif yaz rneinde olduu gibi yaamda da iki olay, iki sreci

(Processus) yan yana getirerek byle bir olaya ahit olmak mmkndr.

rnein bir mezar ve alayan bir kadn grntleri yan yana getirildiinde,

kadnn lenin kars ya da akrabas olduu sonucu elde edilir. Demek ki yan

yana getirilmi grntlerden seyircinin belli sonular alglamas olaandr(Eisenstein 1975: 44). Bu, yalnz sinemaya zg bir koul deildir, iki olguyu, iki

olay, iki nesneyi yan yana getirdiimiz her durumda hep rastladmz bir

olaydr. Birbirinden ayr iki nesne nmzde yan yana getirildiinde, bundan

belirli bir genellemeye gideriz. Algnn bu etkisi, hem yeni sonucun hem de

bunun iki bamsz parasnn ayn anda alglanmasyla salanr. Eisenstein

Freuddan alntlad bu eit esprilerden rnekler verir:

--1912'de Trkiye ile Balkan devletleri arasndaki savata

Romanya'nn oynad rol 'Punch' dergisi, bu lkeyi Balkan

Antlamasnn br yelerini soyan bir ekya klnda izerek

anlatyordu. Karikatrn bal Kleptoroumania idi.... (Eisenstein

1984. :26).


44/130

33

--Espriyi seven Avrupalnn biri, Belika'nn eski hkmdar Leopold'e

Cleopold adn takmt, nk Leopold'n Cleo adnda bir kadnla

ilikisi vard.... (Eisenstein 1984: 26).

--Bir ksa ykde.... kahramanlardan biri Noel mevsiminden

alcoholidays diye sz etmektedir. Bu szc blmlerine

ayrdmzda, bunun alcohol (alkol) ile holidays (tatil) den oluan

bileik bir szck olduu kolaylkla grlr (Eisenstein 1984: 26-

27).

Bunlar yaamdaki kurgu rnekleridir. Sinemada da yaptklar eyin bundan farklolmadn syler: Betimlenebilirvetek anlaml ekimleri, anlalabilir balamlar

ve diziler iine sokmak. Bu kanlmaz olarak her trl sinematografik anlatm

iin bir ara ve yntemdir (Eisenstein 1977: 30).

Dier sanatlar iin de kurgunun anahtar bir kavram olduunu dnen

Eisenstein, kurgunun uygulanmasna ilikin resim sanatndan Leonardo da

Vinci'nin Tufan adl tablosunu rnek olarak verir. Bu tabloda Da Vinci, yalnzayrntlar sralamakla yetinmez, ayn zamanda gelecekteki devinimin

yrngesini de izmek ister. Burada, devinimsiz bir resimde ayrntlarn

grnteki duruk (statik) birlikte varolularnda, zaman etkenini tayan

sanatlardaki ayn kurgu seiminin, ayrntlarn yan yana getiriliindeki ayn

dzenli sralamann yer ald, parlak bir rnekle ortaya konmaktadr.

Leonardo'nun Tufan konusundaki notlarnda, btn deiik eler salt

yorumsal

10

olanlar (grsel e), insan davranlarn belirtenler (dramatik e),atrtnn ve ln grlts (ses esi) hepsi birden tek, birletirici ve kesin

bir tufan grntsnde kaynamaktadr (Eisenstein 1984:. 70, 71).

Edebiyat alannda ise, Pukinden bir kurgu rnei verir: Pukin, bir olay

anlatrken artc bir gereklikle sunduu tasvirlerden fkran imaj,

okuyucunun duygusallyla biimlenir. Pukin yle yazmaz: Tanr

10 Bir grnt dzenlemesine katlan btn canl ya da cansz eler; zellikle sahne donatm.


45/130

34

yardmcmz olsun! leri! diye bard Pierre gkten ilham alarak (Eisenstein

1993:16). Onun yerine yle yazar: O zaman gkten ilham alan Pierre'in gl

sesi nlad: Tanr yardmcmz olsun! leri!... (Eisenstein 1993: 16)

lk biiminde ifade dmdz ve sradan haliyle bizi etkilemede zayf kalyor. kinci

haliyle ifade bize olay gl bir biimde anlatmay baaryor (Eisenstein: 1993

16).

Eisenstein, dier sanatlardaki kurgu rneklerinin, sinemada anlatm biimini

zenginletirmek iin incelenmesi gerektiini dnr. Bir sanat anlatmak

istedii eyi, kurgu sayesinde bir btn halinde, balantl olarak anlatmaolanana sahip olur. Kurgu sayesinde malzemesi her ne ise en verimli ekilde

ileyebilir. Eisensteina gre, deiik film trlerinde alan kimi ok nl sinema

ustalarnn yaptlarnda bile bir konunun cokusu, hatta mantkl ya da birbirini

izler anlatm yle dursun, yalnzca derli toplu anlatm bile sk sk gz ard

edilmektedir. Bu nedenle kurgu kltrn kazanmak urunda aba

harcanmaldr.

Eisenstein, kurguyu yalnz izleyicide baz etkiler yaratmann bir arac deil, bir

konuma arac, dnceleri aktarma, bunlar zel bir sinema diliyle, film

syleminin zel bir biimiyle aktarma arac olarak grr. Eisensteina gre,

hangi yk anlatlrsa anlatlsn eer izleyici zerinde gl bir etkisi olmas

isteniyorsa kurgunun yasalarna gre anlatlmaldr. Kurgu, kurgu operatrlerinin

eline braklamaz. nk konuya, hareketlere ve kiilerin durum ve

davranlarna uygun bir biimde filmi kurmak hi de kolay bir i deildir. Birynetmen, filmlerinde kurguyu uygularken yalnzca balantlarn ahenkliliiyle

yetinmeyip anlatmn heyecan ve etkililiini de (Pathetique) gz nne

almaldr. Eisensteina gre, kurgu seyircinin etkilenmesini salayan belli bal

yardmc unsurlardan biridir. Eisenstein, kurgunun binlerce metre pelikl olur

olmaz bir biimde keserek ularndan yaptrp iki saatlik bir filmin n grd

uzunlua uydurmak olduu biimindeki bir tanma, kurguya kar olanlarn bile

katlmadklarn belirtir (Eisenstein 1975: 43). Kurguyu nemseyen ve bu


46/130

35

konuda eitli denemeler yapanlar, ise, rastgele kesilmi iki pelikln birbirine

eklenmesinden artc sonular doduunu, deiik iki pelikln balantsyla

yepyeni bir biim, yeni yeni nitelikler elde edildiini ne srerler (Eisenstein

1975:. 44).

Eisensteina gre kurgudaki ilkeleri bulmaya alan bir film aratrcs, sonucun

beklenmedik biimlerde ortaya kt aykr durumlar zerinde durmamaldr.

ekimlerin yalnz birbirine bal olmakla kalmayp, ayn zamanda sonucun hem

ngrld hem de bu tek tek ekimleri ve birleme koullarn belirledii

durumlara ynelmelidir. Bu eit durumlarda btn, tam anlamyla nc bir

ey olarak belirir. Hem ekimle hem de kurguyla belirlenen btnn eksiksiztablosu da, ekimin de kurgunun da ieriini daha canl, daha ak gstererek

ortaya kar. Sinema iin rneksel (tipik) olan da ite bu durumlardr

(Eisenstein 1984: 29). Kurgu bu ekilde ele alndnda hem tek tek ekimler

hem de bunlarn yan yana getirilileri, yerli yerinde bir karlkl ilikiye ular.

Buna ek olarak, kurgunun temel nitelii, yalnz gereki film ilkelerinden

ayrlmamakla kalmaz, ayn zamanda film ieriinin gereki anlatlnda en

tutarl ve en kestirme yollardan biri olur (Eisenstein 1984: 29).

Bu durumda her kurgu paras artk birbiriyle ilikisiz bir ey olmaktan kar, her

ekime eit lde szan genel izlein (temann) belli bir zel tasarm

(representation) olur. Bu zel ayrntlarn belli bir kurgu biimi iinde yan yana

getirilii, her ayrntnn yer ald ve her ayrnty bir btn iinde birbirine

balayan genel nitelii dourur ve aydnla karr. Yani bu genel nitelik,

yaratcnn ve onu izleyen izleyicinin sz konusu izlei yeniden yaayacaklargenellemi grnty oluturur (Eisenstein 1984: 29). Tasarm gelitirilecek

izlekteki btn ayrntlar arasndan yle iki tasarm seilmelidir ki onlarn yan

yana getirilii, izleyicinin algsnda ve duygularnda, dorudan doruya izlein

en eksiksiz grntsn yaratmaldr. (Eisenstein 1984: 30). Eisensteina gre,

kurguyu yaparken hem sekansn ierii hem de filmin ana temas gz nne

alnmaldr. Bylece nce yan yana getirildiinde elde edilen ilgin kavramlar

saptanr, sonra bunlarn, grntlerin ierdii ana temayla uygunluuna karar


47/130

36

verildii zaman kurgu gerekleir (Eisenstein 1993: 16). Kurguya bu adan

bakldnda sekanslar, gerek ilikilerinin iinde yerlerini alrlar. Bylece gerek

sinema ilkelerini bozmayan kurgu, eserin ierdiini gereki bir biimde gz

nne serer (Eisenstein 1993: 16).

Eisensteina gre, kurgunun gc, izleyicinin cokularn-duygularn ve akln

yaratma srecine sokmasndan kaynaklanmaktadr. Tek tek paralar yan yana

getirildiinde bir btne, izlein bireimine (sentezine) yol at durumlarda,

kurgunun gereki bir anlam vardr. Bu durumda, izlei gerekletiren bir

grnt ortaya kar. Grnty yaratma sreci yle oluur: Yaratcnn

sezgisi, duyarl nnde belli bir imge ortaya kar; bu imge, yaratcnn izleinicokusal olarak gerekletirir. Yaratcya den i, bu imgeyi birka temel

gsterim parasna (partial representations)evirmektir. Bunlarn birlemesi ve

yan yana dizilii izleyicinin, okurun ya da dinleyicinin bilin ve duyarlnda

(consciousness and feelings), daha nce yaratc sanatnn nnde ortaya

km olan genel imgeyi oluturur. Kurgu araclyla izleyici, yaratcnn imgeyi

kurarken izledii yolu izlemeye zorlanr. zleyici yalnz gsterilen eleri

grmekle kalmaz, yaratcnn yaad gibi, imgenin ortaya k ve oluunundevimsel (dinamik) srecini de yeniden yaar. Bu, yazarn dnce ve

duygusunu tmyle izleyiciye ulatrmada en etkili yaklamdr. Bu yntemin en

nemli zellii olan devimsellik (dinamizm), istenilen imgenin hazr olmayp

yava yava ortaya kmasnda, domasndadr. Yazar, ynetmen ve

oyuncunun tasarlad imge, bunlarca ayr ayr gsterim elerinde

somutlatrlm ve yine en sonunda izleyicinin algsnda bir araya getirilmitir.

Eisenstein, her sanatnn yaratclk zleminin son amacnn da bu olduunudnmektedir. Eisenstein Gorkinin bir mektubunun bir blmn alntlar;

mektup Gorki tarafndan Konstantin Fedin11e yazlmtr. Bu mektupta Gorkinin

nasl yazmal? sorusunun ncelikle doru bir ekilde sorulmas gerektiini

belirtir. Bu ayn zamanda nasl yaratc olunur sorusunun da cevabn verir:

11 Rus romancs, 1892-1977.


48/130

37

Mektubunuzda nasl yazmal sorusunun sizi uratrdn

belirtiyorsunuz. Yirmi be yldr bu sorunun herkesi nasl

uratrdn gryorum... Evet, nemli bir soru bu; beni de

uratrd, uratryor, yaammn sonuna dek de uratracak. Ama

bana gre soru yledir: Nasl yazmalym ki, kiilerim kimler olursa

olsunlar, kendileri iin yazdm yknn sayfalarndan, varlklarnn

fizik gereinin gcyle, grdm ve duyduum yar-dsel

gerein inandrc gcyle ortaya kversinler? Bana gre sz

konusu olan bud

eisenstein ve tarkovsky'de sinema sanatı ve felsefe (tez)

Documents