engels-İngiltere'de emekçi sınıfın durumu

8/3/2019 Engels-ngiltere'de Emeki Snfn Durumu

1/394

FREDRCH ENGELS

NGLTEREDEEMEK SINIFIN

DURUMU

ER YAYINLARI


2/394

BRNC BASKIANKARA 1997


3/394

KSEL GZLEMLERDEN VE SALIKLI KAYNAKLARDAN1

NGLTEREDE EMEK SINIFIN DURUMU

FREDRCH ENGELS


4/394

1845 yaz ve sonbahar aylarnda yazld. lk kez DasWestphalische DampfbootBielefeldde 1846da n1 ve 27de yaynland.

[Trke evirisi, Friedrich EngelsinDieLagederarbeitendenKlasseinEngland(1845) adl yaptnnn ngilizcesinden (TheConditionoftheWorking-ClassinEngland[Marx-Engels, Collected Works, vol. 4, Progress Publishers, Moscow 1975, pp. 295-596]) evrilmi ve kitapngilteredeEmekiSnfnDurumu ad ile Sol Yaynlar tara-fndan Ekim 1997 (Birinci bask) yaynlanmtr.]

Eri Yaynlar, Austos [email protected]

http://www.kurtuluscephesi.com

http://www.kurtuluscephesi.net

http://www.kurtuluscephesi.org


5/394

NDEKLER

7 Byk Britanyann Emeki Snflarna 10 Almanca lk Baskya nsz13 ngilizce Baskya nsz

29 Giri48 Sanayi Proletaryas52 Byk Kentler

108 Rekabet124 rlandal G

129 Sonular170 Tek Tek Sanayi Kollar. Fabrika ileri227 teki Sanayi Kollar253 i Hareketleri283 Maden Proletaryas303 Tarm Proletaryas319 Burjuvazinin Proletarya Karsndaki Tutumu344 ngilterede Emeki Snfn Durumuna Ek

359 Aklayc Notlar377 Adlar Dizini383 Yaynlar Dizini

385 Sunu,E. J. Hobsbawm


6/394

FREDRCH ENGELS

Bilimsel sosyalizmin Marx ile birlikte kurucusu Friedrich Engels, 28Kasm 1820de Almanyann Barmen kentinde dodu. Babas birpamuklu dokuma fabrikatryd. 1837de babasnn zoruyla okulubrakarak onun iinde almaya balad. 1844 Eyllnde, ParisteMarala tant. 1847de Londrada bir Komnistler Birlii kurulmasylasonulanacak abalara Brksel ve Paristen katld. Almanyadaki1848 Devrimi srasnda, Marxla birlikte Klne geti ve ayaklanmalarakatld. 1864te Uluslararas Emekiler Derneinin (Enternasyonal)kurulu almalarnda yerald ve yrtme organna girdi. Marxn

lmnden sonra uluslararas ii hareketinin manevi nderi ve enyksek otoritesi oldu. 5 Austos 1895te Londrada ld.

Yazl srasyla balca yaptlar unlardr: Die Lage der arbeitendenKlasse in England, 1845 (ngilterede Emeki Snfn Durumu); Dieheilige Familie, Marx ile, 1845 (Kutsal Aile);Die deutsche Ideologie,Marx ile, 1845-1846 [1932] ( Alman deolojisi); Grundstze desKommunismus, 1847 (Komnizmin ilkeleri); Manifest der kommu-nistischen Partei, Marx ile, 1848 (Komnist Parti Manifestosu);Der deutsche Bauernkrieg, 1850 (Almanyada Kyl Sava); Revolutionand Counter-revolution in Germany in 1848, 1851 (Almanyada Devrimve Kar-Devrim);Zur Wohnungsfrage, 1872 [1878] (Konut Sorunu); Dialektik der Natur, 1873-1886 [1925] (Doann Diyalektii); Anti-Dhring, 1876-1878 (Anti-Dhring); Socialisme utopique et socialisme scientifique, 1880 (topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm); Der Ursprung der Familie des Privateigentums und des Staats, 1884(Ailenin zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni);Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klasisschen deutschen Philosophie, 1886 (LudvigFeuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu);Die Rolle der Gewalt

in der Geschichte, 1887-1888 [1895-1896] (Tarihte Zorun Rol); Zur Kritik des sozialdemokratischen Programmentwurfs, 1891 (ErfurtProgramnn Eletirisi). Marx ve Engelsin tm yaptlar 41 ciltte top-lanmtr.


7/394

ngilterede Emeki Snfn DurumFriedrich Engels

BYK BRTANYANIN EMEK SINIFLARINA2

EMEKLER!Durumunuzu, ektiiniz aclar, giritiiniz savamlar,

umutlarnz ve beklentilerinizi Alman lkedalarmn nne koy-maya gayret ettiim bu almay size adyorum. Aranzda, koul-larnz hakknda bir eyler renecek kadar uzunca bir sre yaa-dm; koullar renmek iin ok ciddi bir aba harcadm; elimegeirebildiim resmi ve gayr-resmi eitli belgeleri inceledim

bunlarla yetinmedim; konuma ilikinsoyut bilgilerden daha faz-lasn istedim; sizi kendi evlerinizde grmek, gndelik yaamnz-da gzlemlemek, koullarnz, yaknlarnz zerine sizinle syle-mek, sizi ezenlerin toplumsal ve siyasal gcne kar verdiinizsavama tank olmak istedim. yle de yaptm: irketten, ziyafet-lerden, orta-snfn porto arabndan ve ampanyasndan vazge-tim; bo zamanlarmn, neredeyse tamamn sade emekilerle[sayfa 20] ilikiye adadm. Byle yaptm iin hem mutluyum, hem


8/394

Nisan Tezleri ve Ekim DevrimiV. . Lenin

gururluyum. Mutluyum, nk yle yaptm iin, yaamn ger-eklerine ilikin bilgiler derlediim ok ho saatler geirdim y-

le yapmasaydm o saatler, protokol konumalaryla ve moda ko-nular zerinde ene almakla boa gidecekti; gururluyum, n-k btn hatalarna ve btn dezavantajl durumlarna karn, yi-ne de ngiliz para-babalar dndaki herkesin saygsn kazananinsanlarn sulanan ve ezilen snfna hakkn teslim etme frsat-n elde ettim; gururluyum, nk sizin egemen orta-snflarnzn,vahice ,bencil politikasnn ve genel davrannn zorunlu sonu-cu olarak Kta Avrupasnda ngilizlere kar tanan kk grmeduygusunu nleyebilecek bir konuma ulatm.

Ayn zamanda, orta-snf, kartlarnz, gzleme frsatnda bol bol buldum ve ksa srede u yargya vardm ki, onlardanherhangi bir destek beklememekte haklydnz, tepeden trnaahaklydnz. karlar sizinkiyle taban tabana kart olmasna kar-n her zaman tersini iddia etmeye ve sizin yazgnza yrekten s-cak baktklarna sizi inandrmaya alacaklardr. Yaptklar, on-lar ele veriyor. Orta snflarn i sze gelince ne derlerse desin-ler gerekte sizin emeinizin rnlerini satabildikleri srece, oemekle kendilerini zenginletirmekten ve bu dolayl insan eti ti-

caretinden kazan salayamaz duruma geldiklerinde sizi alaterketmekten baka bir niyetleri olmadn gstermeye yetecekkadarndan da fazla kant topladm umuyorum. Size gsterdik-lerini savladklar iyi niyeti kantlayacak ne yaptlar? Yaknlarnzaciddi biimde hi kulak verdiler mi? Oylumlu raporlar, HomeOfficein* raflarndaki kat ynlar arasnda sonsuz bir uyku-ya mahkum edilen yarm dzine soruturma komisyonunun gi-derlerini demekten baka ne yaptlar? O berbat mavi kitaplar-dan,** zgr domu Britanyallarn byk ounluunun du-

rumu hakknda herkesin kolayca bilgi elde edebilecei, okun-mas kolay tek bir derleme [sayfa 21] olsun yaptlar m? Doal ki ha-yr; bunlar, konumaktan holanmadklar konular sizin iindeyaadnz alaltc koullar, uygar dnyaya duyurma iini bir ya-bancya braktlar.

Onlarn gznde bir yabanc; umarm, sizin gznzde

* ileri Bakanlnn. -.** Resmi Hkmet raporlar. -.


9/394


deil. Benim ngilizcem saf olmayabilir, ama umarm ngilizcemiak-seik bulursunuz. ngilterede hibir emeki aklma gel-

miken Fransada da hibir emeki bana asla yabancymmgibi davranmad. Topyeknbirbencillikten baka bir ey demekolmayan o lanet olas ulusal nyarg ve ulusal gururdan uzak ol-duunuzu byk bir keyifle gzlemledim: Gcn insanln ge-limesi iin zdenlikle kullanan herkese ngiliz olsun olmasnsempatiyle baktnz, sizin topranzdan km olsun ya da ol-masn, byk ve iyi olan her eye hayranlk duyduunuzu gzlem-ledim; sizin, yaltk, tek bir ulusun yesingilizlerolmaktan dahafazla bir ey olduunuzu anladm kendi karlarnn ve tm in-

san soyunun karlarnn ayn olduunu bilen byk ve evren-sel insanlk ailesinin yesinsanlarolduunuzu anladm. Bir veBlnemez insanlk ailesinin yeleri olarak, szcn en kesinanlamyla nsanoullar olarak, ben ve Kta Avrupasndaki birokkii, sizlerin her bakmdan ilerleyiinizi selamlyor ve abucakbaarya ulamanz diliyoruz. Hadi yleyse, imdiye dek yapt-nz gibi. Daha srtlanlacak ok i var; kararl olun, ylmayn ba-arnz kesin, ve ileri yrynzde atacanz hibir adm, or-tak davamz, insanln davas iin boa gitmi olmayacak! [sayfa 22]

Barmen (Renan Prusyas)15 Mart 1845 Friedrich Engels


10/394


10

[ALMANCA LK BASKIYA]NSZ3

BU NSZ izleyen kitab aslnda, ngilterenin toplum-sal tarihi zerine yapacam daha geni bir almann bir bl-m olarak yazmaya niyetlenmitim.4 Ancak konunun nemi, a-lmaya baladktan ksa sre sonra, sorunu ayrca aratrmamgerektirdi.

i snfnn durumu, gnmzdeki btn toplumsal ha-reketlerin gerek temeli ve k noktasdr; nk gnmzdekitoplumsal yoksulluun en saklanamaz ve en yksek olduu nok-ta odur. Fransz ve Alman ii snf komnizmi, bunun dorudan;

Fouriercilik ve ngiliz sosyalizmi ise, eitimli Alman burjuvazisi-nin komnizmi, dolayl rnleridir. Bir yandan sosyalist teorilere,te yandan bunlarn hakllna ilikin yarglara salam bir temelsalamak iin, ve yanda ya da kart duygusal dlerle fantezi-lere bir son vermek [sayfa 23] iin, proletaryann koullarnn bilgisikesin bir zorunluluktur. Ne var ki, proletaryann iinde bulundu-u koullar, klasik biimiyle, en mkemmel durumuyla yalnzcaBritanya mparatorluunda, zellikle de asl ngilterede mevcut-


11/394


11

tur. Ayrca, konunun en az ayrntyla bile ortaya konabilmesi iingerek duyulan malzeme, resm aratrmaclar tarafndan yalnz-

ca ngilterede derlenmi ve yazya dklmtr.Ben yirmibir ay boyunca, ngiliz proletaryasn ve onun a-balarn, sevincini, kederini tanma, kiisel gzlemle ya da kii-sel ilikiyle onu yakndan grme, ayn zamanda da gerekli otan-tik kaynaklara bavurarak gzlemlerimi tamamlama frsatn bul-dum. Grdklerim, duyduklarm ve okuduklarm bu kitapta orta-ya konmutur. Birok evrede, yalnzca bak ama deil, zel-likle kitap ngilizlerin eline ulatktan sonra, bu kitapta andmolgulara saldrlmasn grmeye hazrm. Ayrca ok iyi biliyorum

ki, konunun geni kapsamll ve uzun erimli ngrleri gz-nne alndnda, urda burda, bir ngilizin bile saknamayaca-, nemsiz saylabilecek hatalarm gsterilebilir; ngilterede bi-le, benimki gibi tm iileri kapsayan bir kitap henz olmadiin, bu olaslk daha fazladr. Ama bak amn bir btn olaraksunuluunda sonuca ilikin tek bir olguda bile sorumlu olduumbir hata varsa bunu kantlamaya, ama benimki gibi otantik bilgi-lerle kantlamaya ararak, ngiliz burjuvazisine bir an bile du-raksamakszn meydan okuyorum.

Proletaryann yaam koullarnn ngilterede ulat kla-sik biimin ortaya konmas, zellikle Almanya iin ve tam da usralarda byk nem tayor. Alman sosyalizmi ve komnizmi,daha ok teorik ncllerden ortaya kt; biz Alman teorisyen-ler, bu kt gereklikin reformlarna, gerek ilikiler tarafndandorudan itilmek iin, gerek dnyann hl ok azn biliyor-duk. En azndan, bu reformlarn ak savunucularndan hemenhibiri komnizme, hegelci speklasyonun Feuerbach z-l yolundan baka bir yolla ulamad. Proletaryann gerek ya-

am koullar hakknda bilgimiz ylesine azd ki, imdi burjuva-zinin toplumsal sorunu [sayfa 24] kendi amalar iin ktye kullan-d ii snfn kalkndrma dernekleri5 bile, iilerin durumuy-la ilgili olarak, srekli, en gln ve mantksz yarglardan yolakyor. Bu sorunla ilgili olarak olgularn bilgisine herkesten okbiz Almanlar gerek duymaktayz. Geri Almanya proletaryas-nn durumu, ngilteredeki klasik biimine ulamad ama, yinede temelde ayn toplumsal dzene sahibiz; ulusun zekas, top-


12/394


12

lumsal sistemin btn iin yeni bir temel salayacak nlemle-ri zamannda almazsa, er ya da ge, [bu toplumsal dzen] Kuzey

Denizinin kar yakasnda u anda ulam olduu noktaya ka-nlmaz olarak varmak zorundadr. ngilteredeki sonular, prole-taryann yoksulluu ve ezilmesi olan temel nedenler Almanyadada var ve uzun vadede ayn sonular yaratmak zorundadr. Amabu arada ngilteredeki sefil koullarn kantlanm bir olgu ola-rak ortaya konmas, bizi Almanyadaki sefil koullar da kant-lanm bir olgu olarak ortaya koymaya zorlayacak ve SilezyaylaBohemyada, Almanyann sakin havasn dorudan tehdit edenkarklklarn6 gnna kard tehlikenin geniliini ve b-

ykln lebileceimiz bir lt salayacaktr.Son olarak, deinmek istediim iki nokta daha var. BirincisiMittelklasse szcn, kitabn bandan sonuna ngilizce orta-snf (ya da genelde sylendii gibi orta-snflar) szc karl- kullandm. Franszcaburjuvazi szc gibi bu da mlksahi-bi snf, zellikle de aristokrasi denen snftan ayrm mlksa-hibi snf anlamn tamaktadr Fransa ile ngilterede doru-dan doruya, Almanyada kamuoyu grnm altnda dolay-l biimde siyasal iktidar elinde tutan snftr. Bunun gibi, emek-

iler (Arbeiter), proleterler, ii snf, mlksz snf ve proletaryaszcklerini birbirinin dengi szckler olarak kullandm. kincisi,alntlarn ounda, o szn sahibinin bal olduu partiyi de be-lirttim; nk, hemen her olayda liberaller krsal kesimdeki st-rab vurgulamaya ve fabrika yrelerindekiniyse geitirmeye a-lrlarken, muhafazakarlar, fabrika yrelerindeki sefaleti itirafediyorlar, ama tarm yrelerinde sefaletin varln kabule [sayfa 25]yanamyorlar. Ayn nedenle, sanayi iilerinin durumunu tanm-layc resm belgelere sahip olmadm durumlarda, liberal bur-

juvazinin yzne vurmak iinliberal kaynaklardan kant sunmayyeledim. Torylerle, artistlerden, ancak benim yaklamm des-tekledikleri lde, o da doruluunu kiisel gzlemle belirle-misem ya da gerei yansttna inanyorsam ya da adn and-m otoritelerin kiisel ya da yaznsal nne gveniyorsam aln-t yaptm. [sayfa 26]

Barmen, 15 Mart 1845 F. Engels


13/394


13

NGLZCE BASKIYA NSZ

NGLZCE basks yeniden baslan bu kitap ilkin 1845te Almanyada yaynlanmt. Yazar o zamanlar genti; yirmidrtyandayd; rn, iyi ve, hibiri iin utan duymad hatal yan-laryla onun genliinin damgasn tar. Kitap ngilizceye 1885teAmerikal bir hanmefendi, bayan F. Kelley Wschnewetzky tara-fndan evrilmi ve izleyen yl New Yorkta yaynlanmt. Amerikabasks neredeyse tkendii ve Atlantikin bu yakasnda geni

apl datlmad iin, imdiki ngilizce yayn hakl yeni basks,ilgili tm taraflarn tam rzasyla gerekletirildi.Kitabn Amerika basks iin, yazar tarafndan ngilizce ye-

ni bir nsz ve bir ek yazlmt. O nszn kitapla ilintisi pekyok gibiydi; o tarihlerdeki Amerika ii snf hareketini tartyor-du; ilgisiz olduu iin de bu baskya alnmad. kincisinden ori-jinal nszden bu basknn sunumunda geni [sayfa 27] lde ya-rarlanld. Bu kitapta anlatlanlar bugn artk, ngiltere szkonu-


14/394


14

su olduu lde, birok ynden gemie aittir. Bizim kabul gr-m bilimsel almalarmzda, her ne kadar aka belirtilme-

mise de kapitalist retimin gerekletirildii lek ne kadar ge-ni olursa, kapitalizmin ilk zamanlarnn karakteristii olan ufak-tefek dolandrclk ve yama olaylarn o kadar az desteklediigerei, modern ekonomi politiin yasasdr. Avrupa ticaretininenalt dzeyinde olduu dnemde, temsilciliini Polonya yahu-disinin yapt kl krk yaran i alemi oyunlarnn,ona kendi lke-sinde ok yarar salayan ve genelde orada geerli olan bu oyun-larn, modas gemi, rapta yeri olmayan oyunlar olduunu, aynyahudi Hamburga ya da Berline geldii zaman grr; bunun gi-

bi, yzdeyle alan, Berlin ya da Hamburgdan gelen, yahudi yada hristiyan komisyoncu, birka ay iinde Manchester borsasntanyp renince, grr ki, pamuk ipliini ya da kuma ucuza al-mak iin onun da kendi lkesinde zekiliin tepe noktas saylan,bir lde daha incelikli olsa bile yine de o rezilce hile ve oyun-lardan vazgemesi gerekir. Gerek u ki, zamann para demekolduu, yalnzca zamandan ve sorunlardan tasarruf etme aracolarak belli bir ticaret ahlaknn ister-istemez gelitirildii genibir pazarda, szkonusu oyunlar geerli deildir. malatyla ii-

leri arasndaki ilikilerde de bu byledir.1847 bunalmndan sonra ticaretin canlanmas yeni bir sa-nayi ann afayd. Tahl Yasasnn* yrrlkten kaldrlma-s ve onu izleyen mali reformlar, ngiliz sanayi ve [sayfa 28] ticareti-ne, arzu ettii hareket alann salad. Birbiri ardndan Kaliforniya ve Avustralya altn madenleri kefedildi. Smrge pazarlar,ngiliz mamul mallarn emme kapasitelerini, giderek byyenbir hzla artrdlar. Hindistandaki milyonlarca dokuma tezgah;Lancashireda enerjiyle alan dokuma tezgahlar tarafndan so-

nunda kertildi. in giderek daha ok dar ald. Hepsinin te-

* Tahl Yasasyla, ngiltere parlamentosu 1815te tahl iin toprak sahipleri lehine,yksek gmrk vergileri uygulamaya balad. Yasaya gre, 12,7 kglk bir lek bu-dayn fiyat 80 ilinden az ise ithalat yasakt. Daha sonra birka kez yumuatlmaklabirlikte, bu yasa yoksullar zerinde ar bir yk oluturuyordu. Lancashiredaki sana-

yi burjuvazisinin rgt olan TahlYasasylaSavamLigi, srarl biimde bu yasannyrrlkten kaldrlmas iin kampanya yrtmtr. nk yasa kapitalist gelime-yi kstekliyordu. Bu yasa, emek-gcn pahallatryor, i pazarn genilemesini en-gelliyor ve d ticareti kstekliyordu. Bu yasa 1846da yrrlkten kaldrld. -Ed.


15/394


15

sinde, o sralarda ticari adan dnlrse basit bir smrgepazar olan, ama smrge pazarlarnn en by olan Birleik

Devletler, hzla ilerleyen, kendisinin bile hayret ettii bir ekono-mik gelime srecine girdi. Ve son olarak, nceki dnemin biti-minde ortaya kan yeni ulam aralar demiryollar ve buhar-l gemiler artk uluslararas lekte kullanlmaya baland; o za-mana kadar yalnzca potansiyel olarak varolan eyi, dnya paza-rn, bu yeni ulam aralar gerek yapt. Bu dnya pazar ilkin,hammadde retimlerinin fazlasnn byk bir ksmn tketen vekarlnda mamul madde gereksinmelerinin byk bir ksmnsalayan bir imalat merkezinin ngilterenin evresinde grup-

lanan, ya tmyle ya nemli lde tarma dayal lkelerden olu-uyordu. ngilterenin snai ilerleyiinin devcesine ve benzersizolmas, [bu durumda] ok doal; yle ki, bu gelimeyle karla-trld zaman 1844teki durum ilkel ve nemsiz kalyor. Ve bugelime ile oranda olduysa, imalat sanayisi de ayn oranda moralkazand. Bir imalatnn teki imalatyla kendi iileri zerindenadi hrszlklarla rekabet etmesi artk bir deer ifade etmez oldu.Ticaret, byle baya para kazanma yntemlerinin tesine tat;imalat milyoner iin artk byle uygulamalara demezdi; yalnz-

ca her kuruu kazan sayan daha kk apl iyerlerinin reka-betini ayakta tutmaya hizmet ediyordu. Bu erevede creti mal-la deme sistemi kaldrld, on saatlik ign tasars* yasalatrl-d ve ikincil nemde birka reform daha yapld bu reformlarnou, geri serbest ticaret ve dizginlenmemi bir rekabet ruhunaaykryd ama, [sayfa 29] kendisine daha az kar salanan kardei-ne kar rekabetinde dev kapitalistin yararnayd. Dahas, iletmene kadar bykse ve orada ne kadar ok ii alyorsa, patron-la alanlar arasndaki her anlamazlk daha byk bir rahatsz-

lk ve daha byk bir yitik nedeni oluyordu; bu yzden patronla-ra, daha ok da byk patronlara, gereksiz srtmelerden ka-nmalarn, sendikalarn varln ve gcn kabul etmelerini veson olarak da uygun zamanlarda grevlerde bile kendi amala-rna hizmet edecek gl yntemler bulmalarn reten yeni birruh egemen oldu. En byk imalatlar, eskiden ii snfna kar-

* On saatlik ign yasasn ngiltere parlamentosu 8 Haziran 1847de kabul etti.Yasa yalnzca 13-18 ya arasndaki genleri ve kadn iileri kapsyordu. -Ed.


16/394


16

verilen savan nderleri, imdi herkesin nnde bar ve uyu-umu vyordu. Hem de ok iyi bir nedenle. Gerek u ki, hak-

kaniyet ve insanseverlik adna verilen tm bu dnler, sermaye-nin birka elde younlamasn hzlandrmaktan te bir ama ta-myordu; nceki yllarn hasise gasp yntemleri, o bir avu in-san iin artk tm nemini yitirmiti, hatta baars durumunagelmiti; tm bu dnlerin amac, o hasise gasp yntemleri ol-makszn iki yakas biraraya gelemeyen kk rakipleri abucakve gzelce ezmekti. Bylece, retimin nemsiz sanayi dallarn-da durum tamamen baka olduundan, en azndan nde gelensanayilerde kapitalist sistem temelinde geliimi; ilk zamanlar-

da iilerin durumunu ktletiren ufak-tefek yaknma nedenle-rini ortadan kaldrmak iin yeterliydi. imdi bu erevede, gide-rek daha belirgin duruma gelen byk temel olgu u: i snf-nn sefil durumunun nedeni, o ufak-tefek yaknma konularndadeil, amakapitalistsisteminkendisinde aranmaldr. cretli i-i, emek-gcn, belli bir gndelik karl kapitaliste satar. Bugndeliin karl olan deeri, birka saatlik bir almayla ret-mitir; ama szlemeye gre, ignn tamamlamak iin dahabir dizi saat almak zorundadr; bu ek art-emek saatlerinde

rettii deer, kapitaliste hibir maliyeti olmayan, ama yine deonun cebine giren art-deerdir. Uygar toplumu, bir yanda btnretim ve geim aralarnn sahipleri bir avu RothschildslerleVanderbiltslere, te yanda [sayfa 30] emek-glerinden baka hi-bir eye sahip olmayan ok byk sayda cretli iilere blmeeilimi tayan sistemin temeli budur. Ve bu sonucu, u ya da buikincil yaknma konusunun deil ama sistemin kendisinin yarat-t gerei, kapitalizmin 1847den bu yana ngilterede gsterdi-i gelimeyle ak-seik ortaya karlmtr.

Kolera, tifs, iek ve teki salgn kastalklarn tekrar tek-rar ortaya kmas, ngiliz burjuvaya, eer kendini ve ailesini buhastalklardan koruyacaksa, kasaba ve kentlerde salk koru-ma kurallarna hemen uyulmas gereini gstermitir. Bylece,bu kitapta anlatlan en gze batar rezillikler ya tmden ortadankalkm ya gze daha az arpar olmutur. Kanalizasyon, varsa iyi-letirilmi, yoksa yeniden yaplmtr; betimlemek zorunda kal-dm en kt gecekondularn bir bandan teki ucuna ge-


17/394


1

ni caddeler almtr. Kk rlanda* ortadan kalkmtr; yklpalacak mahalleler listesinde srada SevenDials** vardr. Peki

bundan ne kar? 1844te benim cennetten bir ke diye anlatt-m yerler, imdi kentlerin de genilemesiyle, rahatszlk verici,sefalet ykl, harabelere dnmtr. Artk, yalnzca domuzlar-la p ynlarna gz yumulmuyor. Burjuvazi, ii snfnn stra-bn gzlerden saklama sanatnda yeni ilerlemeler salam bu-lunuyor. Ama ii konutlar konusunda hibir esasl gelime ol-madn Yoksullarn skann incelemek zere kurulan KrallkKomisyonunun 1885 tarihli raporu bol bol kantlyor. Baka a-lardan da durum byle. Polis kurallar brtlenler kadar ok;

ama iilerin strabn ancak itle evirebilirleri, o straba sonveremezler.Geri ngiltere, kapitalist smrnn anlattm ilk gen-

lik dnemini geride brakm bulunuyor ama, baka lkeler ora-ya henz geldiler. Fransa, Almanya ve zellikle Amerika 1844-te ngrdm gibi uanda ngilterenin sanayi tekelini gide-rek daha fazla krmakta olan zorlu [sayfa 31] rakiplerdir. Manfak-trleri, ngiltereninkiyle karlatrld zaman gen, ama ngil-tereninkinden ok daha hzl bir oranda artyor; garip grn-

yor ama; ngiliz manfaktrnn 1844te eritii gelime evresi-ne, tam da u sralarda ulatlar. Koutluk, Amerika rneindegerekten ok arpc. Doru, Amerikada ii snfnn iinde ye-rald d evre ok farkldr, ama ayn ekonomik yasalar oradada iliyor ve sonular, her ynyle zde olmasa bile ayn srayagre gelimek durumunda. Bylece Amerikada da daha ksa i-gn, alma zamannn zellikle fabrikalardaki kadn ve ocuk-lar iin yasayla snrlanmas gibi konularda ayn savam gr-yoruz; creti malla deme sistemi tam hz gidiyor; krsal kesim-

de patronlar iiler zerinde egemen olmak iin kulbe siste-minden [cottage-system] yararlanyorlar. 1886da Pennsylvanial12.000 maden iisinin Connellesville blgesinde giritii b- yk grevin haberini veren Amerikan gazetelerini okurken, san-ki ngilterenin kuzeyindeki 1844 madenciler grevi hakknda yaz-

*1840larda Manchesterdeki bir ii snf mahallesi. -Ed.** Londrann merkezinde, bugnk Sohonun dousunda berbat bir gecekon-

du mahallesi. -Ed.


18/394


1

dklarm okuyordum. ileri, sahte nlemlerle ayn aldatmalar,ayn malla deme sistemi, madencilerin direncini krmak iin

kapitalistlerin bavurduu son ama ezici ayn darbe irketlerinsahip olduu kulbelerden iileri karma.Bu eviride, kitab gncelletirmeye ya da 1844ten bu ya-

na gerekleen tm deiiklikleri ayrntlaryla gstermeye kal-kmadm. Bunun iki nedeni var: lkin, bunu gerei gibi yapabil-mek iin, kitabn oylumunu bir kat artrmak gerek; ikincisi, KarlMarxn ngilizce evirisi halka sunulmu olanDasKapitalinin bi-rinci cildi, Britanya ii snfnn 1865 dolayndaki, yani Britanyannsnai gnencinin doruk noktasna kt dnemdeki durumunu

genie anlatyor. O nedenle, Marxn nl yaptnn kapsad biralana yeniden girmek zorunda kalacaktm.Sylemenin hibir gerei yok, bu kitabn genel teorik yak-

lam felsefi, ekonomik, siyasal bugnk yaklammla ak-myor .O zamandan bu yana esas olarak ve hemen hemen ta-mamen Marxn abalaryla bir bilim olarak [sayfa 32] gelien mo-dern enternasyonal sosyalizm, 1844te henz ortalarda yoktu.Benim kitabm, onun embriyon olarak geliiminin aamalarn-dan birine iaret eder; ve insan embriyonu ilk evrelerinde balk

olan atalarnn solunga kemerlerini nasl yeniden retiyorsa, bukitap da her yerinde [modern sosyalizmin] atalarndan biri olanAlman felsefesinden modern sosyalizmin knn izlerini tar.Komnizmin, yalnzca ii snfnn parti retisi olmadnn, ka-pitalist snf dahil olmak zere tm toplumun, bugnk dar ko-ullarndan kurtuluunun teorisi olduunun sk skya vurgulan-mas da ite bundan trdr. Bu soyut olarak yeterince doru-dur ama pratikte kesinlikle yararsz ve hatta bazan daha da kt-dr. Varlkl snflar yalnzca herhangi bir kurtulu gerei duyma-

makla kalmayp ii snfnn kendini kurtarmasna da kararl bi-imde direndiklerine gre toplumsal devrimin tek bana ii s-nf tarafndan hazrlanp baarlmas gerekiyor. 1789un Franszburjuvas da burjuvazinin kurtuluunun, tm insan soyunun kur-tuluu demek olacan ilan etmiti; ama soylular ve din adam-lar bunu grmyordu; o sralarda feodalizmle ilgili olarak soyuttarihsel bir doru olan bu nerme, ksa srede basit bir duygu-salclk [sentimentalism] durumuna geldi ve devrimci savamn


19/394


1

alevleri arasnda yitip gitti. Ve bugn, kendi stn konumlarnnyanszl ile iilere, snf karlarnn ve snf savamlarnn

ok stne km ve rakip iki snfn karlarn daha st bir in-sanlkta uzlatrmaya ynelmi bir sosyalizm neren insanlar yahenz ok ey renmesi gereken cahillerdir, ya da iilerin enkorkun dmanlardr kuzu postuna brnm kurtlardr.

Byk snai bunalmn yinelenme periyodu, metinde beyl olarak belirtiliyor. 1825ten 1842ye kadarki olaylarn iaret et-tii periyod bu idi. Ama 1842den 1868e kadar olan srenin snaitarihi, gerek periyodun on ylda bir olduunu gsterdi; aradakidalgalanmalar ikincil nitelikteydi ve giderek ortadan kalkma ei-

limindeydi. 1868den bu yana durum yeniden deiti; biraz aa-da bu konuya yine dnlecek. [sayfa 33]Aralarnda genlik heyecanmn bana sylettii, ngilterede

toplumsal bir devrimin yakn olduu kehaneti de dahil, birokkehanetimi kitaptan karp atmaya kalkmadm. in garibi, bukehanetlerden birkann yanl kmas deil, birounun do-ru kmasdr; ve ngilterenin ticaretinin Kta Avrupas ve zel-likle Amerikadan gelen rekabet sonucu, o zaman ngrdmgibi geri ok ksa srede demiim nazik bir konuma girece-

i kehanetim gerekleti ve artk gemiin mal oldu. Bu adan,Londrada yaynlanan Commonwealin 1 Mart 1885 tarihli say-snda kan 1845te ve 1885te ngiltere balkl bir yazm bura-ya alarak kitabm gncelletirebilirim ve hatta gncelletirmemgerekiyor . O makale, ayn zamanda, o krkyl1k dnemin ngilizii snf tarihini de ksaca zetliyor. Makale yle:

Krk yl nce ngiltere, ancak zor ile zlebilecek gibi g-rnen bir bunalmla yzyzeydi. Manfaktrlerin ok byk vehzl geliimi, d pazarlarn genilemesinin ve talepteki artn

tesine tamt. Her on ylda bir sanayinin yry, genel bir ti-cari kle sert bir kesintiye uruyor, bunu, uzunca sren sre-en bir depresyon dneminin ardndan ksa, birka yllk bir g-nen dnemi izliyor, ve her zaman hummal bir ar-retim veonun sonucu olan yeniden kle sona eriyordu. Kapitalist s-nf tahlda serbest ticaret yaygaras koparyor ve kentlerde alamahkum olan nfusu, geldikleri yere, krsal yrelere geri gnde-rerek serbest ticareti zorlama ve bu insanlarn, oralar ekmek di-


20/394


20

lenen yoksullar olarak deil, ama John Brightn dedii gibi, d-mann zerine yrm bir ordu olarak igal edecei tehdidinde

bulunuyordu. Kentlerin ii kitleleri siyasal iktidar paylamak Halk art istiyorlard; kk esnafn ounluu onlar destekle-mekteydi, ve bu ikisi arasndaki tek fark, Halk artnn fizik g-le mi, moral gle mi gerekletirilmesi gerektiindeydi. Sonra1847 ticari k, rlandadaki alk ve bu ikisiyle birlikte dedevrim beklentisi geldi.

1848 Fransz Devrimi ngiliz orta-snfn kurtard. [sayfa 34]Utkun Fransz iilerinin sosyalizan bildirgeleri, ngilterenin k-k bir grup olan orta-snfn rktt ve ngiliz ii snfnn, daha

dar, ama daha gerek olan hareketinin ise dzenini bozdu Tamda artizm kendini olanca gcyle ortaya koymak zereyken, 10Nisan 1848de,* dardan kertilmeden nce ierden kt. isnfnn eylemi geri plana dt. Kapitalist snf tm cephede ut-kun geldi.

1831** tarihli reform tasars, tm kapitalist snfn toprakaristokrasisi zerindeki utkusuydu. Tahl Yasasnn yrrlktenkaldrlmasysa sanayi kapitalistlerinin yalnzca toprak aristokra-sisi zerindeki utkusu deildi, ama ayn zamanda karlar aa-

yukar toprak aristokrasisinin karlaryla ilintili olan kapitalistkesimler bankerler, borsa simsarlar, fon sahipleri vb. zerin-

* artist Konvansiyon 10 Nisan 1848 tarihinde Londrada bir miting yaplmasnve yeni dilekenin parlamentoya verilmesi iin bir ii yry dzenlenmesini ka-rarlatrmt. Parlamento, dilekede istendii gibi, Halk artn onaylamay redde-derse, konvansiyon bir ayaklanma balatacakt. Ne var ki, hkmetin ald nlemler-bakente polis, asker ve silahl burjuva birlikleri seli aktld- ve onun yansra artist -lerin kesin bir eyleme hazr olmaylar ve nderlerinin kararszl sonucu gsteri ba -arsz oldu. artist lider OConnorn parlamentoya gtrlmesini emrettii dileke-

yi Avam Kamaras tartmaya bile amad. -Ed.

** Daha ok kullanlan tarih, 1831deki tasarnn yasalat 1832dir. 19 yzyldayaplan bu ilk byk parlamento seim reformu, oy hakkn bir para geniletti - 435bin semenden 652 bin semene kard; (ngilterede ve Gallerde) milletvekillikle-rini ok snrl olarak yeniden datt ve bylece toprak aristokrasisinin ve onun iin-de erimi olan kkl kapitalistlerin dizginleri elde tutmasn ok fazla zayflatmad.

Yine de parlamentonun kaplarn yeni sanayi burjuvazisinin temsilcilerine ve burju-va radikallere daha fazla at; hepsinden te bundan byle onlarn karlarnn belir-leyici olacan saptad. Burjuva radikallerin bu reformu gerekletirebilmek iin ha-rekete geirdii ii snf ise, oy hakkndan yoksun kalmaya devam etti, nk ya-sa kentte ve krsal alanda oy verebilmek iin belli miktarda mal-mlk sahibi olma-

y ngryordu.


21/394


21

de de utkusuydu. Serbest ticaret, ngilterenin tm i ve d tica-ri ve mali politikasn, artk ulusu temsil eden imalat kapitalist-

lerin karlarna uygun biimde yeniden ayarlamak demek olu-yordu. Bu ie azimle baladlar. Snai retimin nndeki her en-gel acmaszca yok edildi. Gmrk tarifeleri ve tm vergi sistemitepeden trnaa deitirildi. Her ey bir amaca, imalat kapita-list asndan ok nemli bir amaca dnkt: Btn tarm [sayfa 35]rnlerinin ve zellikle ii snfnn geim aralarnn ucuzlatl-mas; hammadde maliyetinin drlmesi ve cretlerin henzaa ekilmese bile dk tutulmas. ngiltere, dnyann atl-yesi olacakt; ngiltere iin rlanda ne idiyse, btn teki lkeler

de o olacakt ngilterenin mamul mallar iin pazar olacaklarkarlnda hammadde ve gda vereceklerdi. Tarmsal bir dn-yann byk imalat merkezi olan sanayi gneinin, ngiltereninevresinde dnen ve saylar giderek artan tahl ve pamuk reti-cisi, rlandalar. Ne parlak bir grnm!

malat kapitalistler, gl bir saduyu ile ve onlar KtaAvrupasndaki darkafal benzelerinden farkllatran bir duyguy-la, geleneksel ilkeleri hor grme duygusuyla, bu byk amala-rn gerekletirmeye giritiler. artizm lm deindeydi. 1847

alkants durulduktan sonra doal olarak ticari gnencin can-lanmas, serbest ticaretin erdemleri hanesine yazld. Bu iki ge-lime ngiliz ii snfn, siyasal adan byk liberal partinin,imalatlarn nderlik ettii partinin kuyruu durumuna getirdi.Bu avantaj bir kez yakalandktan sonra srdrlmeliydi. Serbestticarete deil, ama serbest ticaretin yaamsal bir ulusal sorun du-rumuna getirilmesine kar duran artist muhalefetten, imalat- kapitalistler, ii snfnn yardm olmakszn, orta-snfn uluszerinde hibir zaman tam bir toplumsal ve siyasal g elde

edemeyeceini renmilerdi ve renmeye devam ediyorlar-d. Bu erevede, iki snfn ilikilerinde adm adm baz deiik-likler oldu. Bir zamanlar tm imalatlarn umacs olan FabrikaYasasna yalnzca gnll rza gsterilmekle kalnmad, hemenhemen tm ticareti dzenleyen kurallar olarak geniletilmesinegzyumuldu. O zamana kadar eytan icad saylan sendikalar ar-tk son derece meru kurumlar ve iiler arasnda salam eko-nomik doktrinlerin yaylmas iin yararl aralar olarak canm-ci-


22/394


22

cim olmutu. 1848e kadar ondan daha habis bir ey olamaz di-ye kestirilip atlan grevlerin bile, imdi, zellikle de patron tara-

fndan kendine uygun bir zamanda kkrtlmsa, pekala yararlolabilecei dnlyordu. [sayfa 36] iyi patron karsnda dahaalt dzeye ya da dezavantajl bir konuma koyan, en azndan enkar klan yasalar yrrlkten kaldrld. Ve pratikte, korkunHalk art, sonuna kadar ona kar km olan imalatlarn si-yasal program durumuna geldi. Semen olmak iin mal-mlk-sahibi olma kuralnn kaldrlmas ve oy pusulasyla seim ar-tk lkenin yasalar arasndayd. 1867 ve 1884 reform yasalar,*genel oya, en azndan imdi Almanyada varolan dzeye yak-

lat. Halen parlamentoda olan seim evreleri yasa tasars eitseim evreleri oluturuyor genelde Almanyadakinden dahaeitsiz bir durum szkonusu deil; parlamento yelerine aylkdenmesi, gerekten yllk parlamentolar deilse bile imdi-kinden daha ksa sreli parlamento dnemi ufukta belirdi ve yi-ne de artizm ld diyenler var.

1848 Devriminin de ncekilerden daha az olmayan garipyatak arkadalar ve halifeleri var. O devrimi bastran ayn insan-lar, Karl Marxn dedii gibi, sonradan devrimin vasiyetinin icra-

cs durumuna geldiler. Louis Napoleon bamsz ve birleik birtalya yaratmak durumunda kald; Bismarck Almanyay tepedentrnaa deitirmek ve Macaristann bamszln yeniden ver-mek durumunda kald; ngiliz sanayiciler Halk artn yasalatr-mak durumunda kaldlar.

malat kapitalistlerin bu baatlnn etkileri ngiltereiin ilkin artcyd. Ticaret canlanm ve modern sanayinin be-iinde bile iitilmedik bir genilie ulamt; 1850den 1870ekadar gerekletirilen ok byk rn kitlesiyle, ok yksek it-

* 1867deki ikinci reform yasas, ilk kez ii snfnn bir kesimine de oy hakk ta-nd -semen saysn yaklak bir milyondan yaklak iki milyona kard- ama nitelik-siz iilerin ouna ve byk kentlerin dndakilere oy hakkn gene tanmad.1884tarihli nc reform yasas (parlamento yeliklerinin yeniden datmn tamamla-d), semen saysn yaklak 5 milyona kard ve krsal kesimdeki iilerin nemlibir ksmna da ilk kez oy hakk tand. Ancak gene de etkin bir genel (erkek) oy hakk-n gerekletirmedi. Yaklak iki milyon erkek ve kadnlarn tm seim sandndanuzak kald. Baz snrlamalar hl olmakla birlikte yetikin erkeklerin (ve 1929da 21

yandan byk kadnlarn) oy hakkna sahip olmas ancak 1918de gerekleti. -Ed.


23/394


23

halat ve ihracat rakamlaryla [sayfa 37] kapitalistlerin elinde birikenzenginlikle ve byk kentlerde younlaan insan alma-gcy-

le karlatrld zaman, daha nce buharn ve teki makinele-rin hayretten insann azn ak brakan kefi, devede kulak ka-lyordu. leriye doru gidi daha nce her on ylda bir gelen bu-nalmla olduu gibi 1857de ve 1866da kesintiye urad; ama budalgalanmalar doal ve kanlmaz saylyor, kadere boyun eili-yor ve sonunda [sistemin] kendini dzeltecei dnlyordu.

Peki ii snfnn bu dnemdeki durumu? Byk kitle iinbile geici bir iyileme saland. Ama byk yedek isiz ordusu-nun srekli ak, yeni makinelerin srekli olarak emein yerini

kapmas, imdilerde makineler tarafndan iinden edilen tarmnfusunun da giderek daha fazla sayda gmesi, salanan iyi-lemeyi yeniden eski dzeyine geri gtrd.

i snfnn yalnzca korunan iki kesimi iin kalc biriyileme olduu grlyor. Birincisi fabrika iileridir. Onlarn a-lma saatlerinin parlamentonun kard bir yasa ile bir lderasyonel snrlar iinde sabitletirilmesi, iilerin beden salnyeniden kazandrm ve onlara moral bir stnlk duygusu getir-mitir; bu iilerin belli yerlerde toplanmalar da bu duyguyu pe-

kitirmitir. Hi kukusuz 1848 ncesinden ok daha iyi durum-dalar. Bunun en iyi kant u: Yaptklar on grevden dokuzu, ima-latlarn, kendi karlar iin, retimi kstlamann gvence altnaalnmasnn tek arac olarak kkrttklar grevlerdir. Mamul mal-lar satlmayp kaldka patrona ksa sreli almay kabul ettire-mezsiniz; ama alanlar greve gtrrsnz, patronlar da fabri-kay son iisine kadar kapatrlar .

kincisi byk sendikalardr. Bunlar,yetikin erkek iile-rin ounlukta olduu ya da yalnzca onlarn altrld ikolla-

rnda kurulmu rgtlerdir. Bu ikollarnda ne kadn ve ocukla-rn, ne makinalarn rekabeti imdiye dek onlarn rgtl gcnzayflatabilmitir. Makine iileri, marangozlar ve mobilya yapm-clar, duvarclar, bunlarn her biri bir gtr; yle ki, duvarclar veduvarc ameleler [sendikasnda] [sayfa 38] olduu gibi, makine kul-lanmna bile baaryla kar durabilirler. Durumlarnn 1848denberi nemli lde iyiletiinden hi kuku yoktur; bunun en iyikant da onbe yl akn bir zamandan bu yana, yalnzca ive-


24/394


24

renlerinin onlarla deil, onlarn da iverenleriyle gayet iyi gein-mekte oluudur. Bunlar ii snf iinde bir aristokrasi oluturur-

lar; kendileri iin greli olarak rahat bir konum yaratmay baar-mlardr ve bunu tartmaya bile yanamazlar .Bunlar LeoneLevi ve Giffen baylarn model iileridir ve imdilerde herhangibir makul kapitalistin ve genelde tm kapitalist snfn birlikte a-labilecei ok kibar insanlardr.

Ne var ki, emekilerin byk blmne gelince, iindeyaadklar ne olacan bilmezlik ve sefalet eskisinden daha faz-la deilse, eskisi kadar yakadan-paadan akmaktadr. Londranndou kesimi, bir ite alyorsanz fizik ve moral aalanmann,

bir iiniz yoksa aln, umutsuzluun ve sefaletin srekli genile-yen durgun havuzu gibidir. Ve btn teki byk kentlerde by-ledir doal ki, iilerin ayrcalkl aznl ayr tutulduunda; vekasabalarda byledir, ve tarm yrelerinde byledir. Emek-gc-nndeerini zorunlu geim aralarnn deerine indiren yasay-la, emek-gcnn ortalama fiyatn, kural olarak o geim ara-larnn asgarisine indiren yasa, bu ikisi, o insanlar zerinde hk-mn yerine getirir, otomatik bir makinenin dayanlmaz gcy-le, onlar dilileri arasnda ezer.

1847 serbest ticaret politikasnn ve yirmi yllk imalatkapitalistlerin o zamanlar yaratt durum buydu. Ama sonra birdeiiklik oldu. 1866 kntsn 1873 dolaynda, hafif ve ksasreli bir canlanma izledi; ama bu uzun srmedi. Gerekte, ol-mas beklenen zamanda, 1877 ya da 1878de tam bir bunalm-dan gemedik; ama 1876dan bu yana btn baat sanayi kol-larnda sreen bir durgunlua girdik. Ne tam knt geldi, nede knt ncesi ve sonrasnda hak edegeldiimiz zlenen g-nen. karartc bir depresyon, btn ikollarnda ve btn piya-

salarda sreen bir mal fazlal yaklak on yldr yaadmzbu. Bu nasl oluyor? [sayfa 39]Serbest ticaret teorisi, bir varsayma dayanyordu: ngilte-

re, tarmsal bir dnyann tek imalat merkezi olacakt. Bu varsa-ymn katksz bir yanlg olduu ortaya kt. Modern sanayiningerekleri, buhar gc ve makine donanm; yakt, zellikle kmrolan her yerde yerine getirilebilir. Ve ngilterenin yansra bakalkelerde Fransa, Belika, Almanya, Amerika, hatta Rusyada


25/394


25

kmr vardr. Ve oralardaki insanlar, srf ngilterenin an-ere-fi ve daha byk bir zenginlik elde etmesi uruna, rlandal yok-

sul iftilere dntrlmenin hibir yarar olmadn grdler.Kararl bir biimde, yalnzca kendileri iin deil, ama dnya iinmal retimine giritiler; ve sonu u ki, ngilterenin neredeysebir yzyldr tadn kard imalat tekeli geri dndrlemeyecekbiimde krld.

Ne var ki, ngilterenin imalat tekeli, orada imdiki top-lumsal sistemin eksenidir. Tekel ayakta kald srede bile pi- yasa, ngiliz imalatlarnn artan retkenliine ayak uydura-myordu; sonu, on yllk bunalmlard. imdi artk yeni pazar-

lar bulmak her gn daha zorlayor; yle ki, Kongo zencileri bi-le, imdi Manchester patiskas, Staffordshire anak taba veBirmingham ara-gereci tezgahtarl yaparak uygarla zorlan-yor. Kta Avrupasnn, zellikle de Amerikann mallar, giderekartan miktarlarla akmaya balad zaman, henz ngiliz imalat-larn aslan payn aldklar pazarlarda o pay yldan yla azalma-ya balad zaman ne olacak peki? Her derde deva serbest tica-ret, sen yantla.

Buna ilk iaret eden ben deilim. 1883te Britanya Derne-

inin Southporttaki toplantsnda, ekonomi blmnn baka-n bay Inglis Palgrave, aka yle demiti: ngilterenin ticaret-ten byk kr salad gnler geride kald; snai almann bir-ok byk dalndaki bymede bir durgunluk vard;lkenin, ge-limesiz bir dneme girdii sylenebilirdi.

Ama sonu ne olacak? Kapitalist retimduramaz. Artarak ve genileyerek srmelidir ya da lmelidir. imdi bile, [sayfa 40]ngilterenin dnya pazarlarna mal gnderimindeki aslan pay-nn yalnzca azalmas bile durgunluk, sknt urada sermaye faz-

las, burada istihdam edilmemi ii fazlas demek oluyor. Yllkretimdeki art tmden durduu zaman ne olacak?Zayf nokta buras, kapitalist retimin Achillesin topu-

u. Temeli srekli genilemeye dayanyor ve bu srekli genile-me imdi olanaksz duruma geliyor .Bir kmazla son buluyor.ngiltere u soruyla her yl daha yakndan yzyze geliyor: ya l-ke para para olacak, ya kapitalist retim. Hangisi?

Ya ii snf? 1848den 1868e kadar ei grlmedik bir ti-


26/394


26

cari ve snai genilemede bile, bylesine bir sefalet iinde kald-lar; o zaman bile onlarn byk ounluu yaam koullarnda

en fazlasndan geici bir iyileme elde edebildi; buna karlk yal-nzca, kk, ayrcalkl, korunan bir aznlk srekli yarar sala-d; peki bu gz kamatrc dnem sona erdii zaman ne olacak;imdiki rktc durgunluun yalnzca younlamakla kalmaya-ca, ama o younlam koullarn sreklilik kazand ve ngilizticaretinin normal durumu haline geldii zaman ne olacak?

Gerek u: ngilterenin sanayi tekeli dneminde, ngilizii snf, bir dereceye kadar bu tekelden yarar salad. Bu ya-rarlar, onlar arasnda ok dengesiz bltrld; ayrcalkl azn-

lk ounu kendi cebine att; ama byk kitle bile ara sra gei-ci bir yarar salad. Owencln lmnden bu yana ngilteredesosyalizm olmaynn nedeni ite budur. O tekelin krlmasyla,ngiliz ii snf, o ayrcalkl konumunu yitirecektir; genel ola-rak kendisini ve ayrcalkl, nde gelen aznlk da bunun dn-da deil teki lkelerdeki ii arkadalaryla ayn dzeyde bula-caktr. Ve ngilterede sosyalizmin yeniden niin olacann ne-deni de budur.

Bana. 1885te grnd biimiyle duruma ilikin bu ya-

zya ekleyecek pek az eyim var. Sylemenin gerei yok, ngil-terede yeniden sosyalizm bugn gerekten var ve bol bol [sayfa41] var her rengiyle sosyalizm: bilinli ve bilinsiz sosyalizm; ya-van ve airane [prosaic and poetic] sosyalizm; ii snf sosyaliz-mi ve gerekten o beterin beteri orta-snf sosyalizmi; sosyalizm yalnzca saygnlamakla kalmad, artk gece giysileri giyiyor vetembelce divana uzanp oturma odas causeusesne* katlyor.Bu, toplumun o korkun despotunun, orta-snf kamuoyunun,tedavi edilemez kararszln gsteriyor ve biz eski kuak sosya-

listlerin o kamuoyu hakknda beslediimiz horgrnn ne kadarhakl olduunu bir kez daha ortaya koyuyor. Ama ayn zamandahastalk belirtisinin kendisi zerinde homurdanmamz iin de birneden yok.

Burjuva evrelerdeki bu gelip geici, sulandrlm lmlsosyalizm modasndan ve hatta sosyalizmin genel olarak ngil-terede salad ilerlemeden ok daha nemli bulduum ey,Dou Londrann yeniden dirilmesidir. O engin sefalet karabasa-


27/394


2

n, artk alt yl nceki gibi durgun bir havuz deil. O uyuuk a-resizliini silkip att, yaama dnd ve yeni sendikaclk denen

eyin, yani byk niteliksiz iiler kitlesinin rgtlenmesi hare-ketinin vatan durumuna geldi. Bu rgtlenme eski nitelikli i-iler sendikalarnn benimsedii biimi kabul edebilir, ama nite-lii farkldr. Eski sendikalar, kurulduklar gnlerin geleneini ko-ruyorlar ve cret sistemini, bir kez kurulmu ve hep yle kala-cak sonal bir olgu gibi anlyorlar; en fazlasndan kendi yelerininkarlar iin bu sistemi lmlayabileceklerini dnyorlar. Yenisendikalarsa, cret sisteminin sonsuza dek yle kalaca inanc-nn sarsld bir srada kuruldu; kurucular ve destekleyicileri ya

bilinli ya da duygusal sosyalistler sendikalara sarlarak bu kiile-re g veren kitleler, kaba, ihmal edilmi ve ii snf aristokrasi-sinin tepeden bakt insanlar, ama engin bir stnlkleri var:zi-hinleri bakir bir toprak; daha iyi konumdaki eski sendikaclarnbeyinlerini zgr dnceden alkoyan edinilmi, saygn burjuva nyarglardan tmyle uzaklar. Ve imdi, bu yeni sendika-larn, genel olarak ii snf hareketinde ba ektiklerini, zenginve gururlu eski [sayfa 42] sendikalar giderek pelerine taktklarngryoruz. Kuku yok ki, Dou Londrallar ok byk acemilik-

ler de yaptlar: ama ncelleri de yle, onlar poh-pohlayan dok-triner sosyalistler de yle. Geni bir snf, tpk byk bir ulus gibi,en hzl ve en iyi, kendi hatalarnn ceremesini ekerek renir.Gemite yaplm, imdi yaplan, gelecekte yaplacak btn ha-talara karn, Dou Londrann yeniden douu,fin de sieclein**en byk ve en verimli olgularndan biridir . Bunu grecek kadaryaadm iin mutlu ve gururluyum. [sayfa 43]

11 0cak 1892*** F. Engels

* Sohbet, gevezelik. -.** Yzyln sonu. -.***ngilterede Emeki Snfn Durumunun Almanca ikinci basksna yazd n-

szde Engels, ngilizce basknn bu nsznden bir paragraf alntladktan sonra aa-daki blm ekledi:

Alt ay nce, ben bunlar yazdktan sonra, ngiliz ii snf hareketi, yeniden ileridoru byk bir adm att. nceki gn yaplan parlamento seimleri, resmi iki parti-

ye, muhafazakarlarla liberallere, artk bundan sonra bir nc partiyi, iilerin parti-


28/394


2

sini dikkate almalar gerekecei iaretini verdi. Bu ii partisi henz kuruluyor; kuru-cu eleri, hl her tr geleneksel nyargy -burjuva, eski sendikac ve hatta doktri -ner sosyalist nyarglar- atma abas iindeler; yle ki, bunu yaparak, hepsi iin or -tak olan bir temelde bir araya gelebilsinler. Ama ardndan gittikleri birleme gdso kadar glyd ki, imdiye dek ngilterede ei grlmedik seim sonularn orta-

ya kard. Londrada seime iki ii aday katld ve aktan sosyalist aday olarak ka-tld; liberaller, onlara kar kendi adamlarn karmaya cesaret edemediler. ve ikisosyalist ezici bir ounlukla, beklenmedik bir oyla kazandlar. Middlesbroughda birii aday, bir liberal ve bir muhafazakar adayla yart ve ikisine karn o seildi; te

yandan liberallerle seim ibirlii yapan yeni ii adaylar, biri dnda baarsz oldu-lar. i temsilcisi denen eski temsilciler, yani kendi liberalizm okyanusunda kendiii niteliklerini bomak istedikleri iin zaten ii snf temsilciliinden affedilenlerarasnda bulunan Henry Broadhurst, eski sendikacln bu en nemli temsilcisi, se-kiz saatlik ignne kar kt iin, ba tmden nne eik kald. Glasgowda iki,Salfordda bir ve daha baka seim evrelerinde bamsz ii adaylar her iki parti -nin adaylaryla yartlar. Yenik dtler. Ama liberal adaylarda yenildi. Ksacas, ba-z byk kentlerde ve snai seim evrelerinde, iiler, iki eski partiyle tm balarnkopardlar ve nceki herhangi bir seimde grlmeyen dolayl ya da dorudan baa-r kazandlar. Bunun, ii snfnda yaratt keyif snrszdr. lk kez, oylarn kendi s-nflarnn karlarna kullandklar zaman ne baarabileceklerini anladlar ve grd-ler. Neredeyse 40 yldr ngiliz iilerini, byk liberal parti boinanna balayan b-

y bozuldu. iler, isterlerse ve ne istediklerini bilirlerse, ngilterede, sonucu belir-leyici gcn kendileri olduunu arpc rneklerle grdler. Ve 1892 seimleri bylebir bilmenin ve istemin balangcn iaret ediyor. Kta Avrupas ii hareketi, gerisinihalledecektir. Kendi parlamentolarnda ve yerel meclislerinde zaten ok sayda tem-silci bulunduran Almanlar ve Franszlar yeni yeni baarlarla, ngilizlerin yeterli bir hz-la yryerek rekabet etme ruhunu ayakta tutacaktr. Ve ok uzak olmayan bir gele-cekte bu yeni parlamentonun bay Gladstone ile, bay Gladstoneun da bu parlamen-toyla hibir yere gidemeyecei ortaya karsa, ngiliz ii partisi, iktidarda birbirini iz-leyen ve bu yolla burjuvazinin egemenliini srdren iki partili tahterevalliye son ve -recek bir konumda olacaktr. -Ed.


29/394


2

GR

NGLTEREDE proletaryann* tarihi, geen yzyln ikin-ci yarsnda buhar motorunun ve pamuklu ileme makinelerininicadyla balar. Bu icatlar, ok iyi bilindii gibi bir sanayi devri-mine, tm sivil toplumu deitiren bir devrime yolat; o devri-min tarihsel nemi ancak imdi anlalmaya balanyor. Sessizgelitii lde daha da gl olan bu dnmn klasik topra- ngilteredir, ve o nedenle ngiltere, o devrimin esas rnnn,

proletaryann da klasik lkesidir. Proletarya tm ilikileri iindeve her ynyle ancak ngilterede incelenebilir.imdi ve burada ne bu devrimin tarihine eilmemiz ge-

rekir, ne de gnmz ve gelecek iin tad engin neme. Butanmlama ii, gelecee, daha geni bir almaya braklmal-dr. [sayfa 45] imdilik kendimizi, izleyecek olgular anlamak zere,

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda bu szck yerine ii snf kullan-lyor. -Ed.


30/394


30

ngiliz proletaryasnn bugnk durumunu kavramak iin gerekliolan kk hedefle snrlamalyz.

Makineler gelmeden nce hammadde iinin evinde ei-riliyor, iinin evinde dokunuyordu. Kadn ve kz ocuk, baba-nn dokumada kullanaca iplii eiriyor ya da baba iplii bizzatkullanmyorsa satyorlard. Bu dokumac aileler, kentlere kom-u olan krsal alanda yaarlar, ve cretleriyle olduka iyi geinirgiderlerdi; nk i pazar hemen tek pazard,* ve d pazarlarnfethi ve ticaretin genilemesiyle sonradan gelen rekabetin ezicigc, henz cretler zerinde bask yapmyordu. Dahas, i pa-zara dnk talepte, nfus artndaki yavala ayak uyduran ve

btn iileri istihdam eden srekli bir art vard; ayrca, evle-ri krsal alana yayld iin iilerin kendi aralarnda hzl bir re-kabet olasl da yoktu. te bu erevede dokumac, bir kenara-be kuru ayrabilecei, bo zamanlarnda ekip-biecei k-k bir toprak kiralayabilecei, can istedike ve diledii zamandokumaclk yapabilecei iin, istedii kadar toprak kiralayabile-cek bir konumda bulunuyordu. Doru, o kt bir iftiydi, topra-n iyi ileyemiyor, ou zaman kt rn alyordu; ama yine deproleter deildi, srekli olarak yerletii o topraklarda onun da

bir kar vard ve bugnk ngiliz iiden, toplumda bir basamakdaha yukardayd.te bylece, alanlar olduka rahattlar, dindar, drst,

namuslu ve barl bir yaam iindeydiler; maddi konumlar ar-dllarndan ok daha iyiydi. Ar almalar gerekmiyordu; al-mak istedikleri kadar alyorlar ve gereksindikleri paray kaza-nyorlard. Bahede ya da tarlada salklar iin yararl olan a-lma yapacak bo zamanlar vard; bu almann kendisi, on-lar iin bir tr dinlenme oluyordu; bunun yan sra, komular-

nn elencelerine ve oyunlarna da katlabiliyorlard; ve btn buoyunlar bowling, kriket,** [sayfa 46] futbol, vb. beden salklarna,din kalmalarna yardm ediyordu. ou gl-kuvvetli, yapl in-sanlard; komu kyllerden pek farkl bir grnmde deillerdi.ocuklar, temiz kr havasnda byyordu; almada ana-baba-

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda bu tmce daha geni ve yle: nk,kuma talebi bakmndan belirleyici olan i pazar hemen hemen tek pazard. -Ed.

** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda kriket szc yok. -Ed.


31/394


31

larna yardm ederlerse, bu ancak ara sra olurdu; onlar iin sekizya da oniki saat alma diye bir ey szkonusu deildi.

Bu snfn moral ve entelektel karakterinin ne olaca tah-min edilebilir. Hi iine girmedikleri kentlerden uzak kalan, ipli-i ve dokumay gezginci simsarlara teslim edip cretini onlardanalan, bylece kentin yakn evresinde sakin bir yaam srdrenve makineler gelip de onu iinden edinceye ve cretini almakarl kentte aramak zorunda kalncaya kadar oraya gitmeyenbu dokumaclar moral ve entelektel bakmdan, kk toprak-lar nedeniyle balant iinde bulunduklaryeomanler* dzeyin-deydiler. Kendisinden toprak kiraladklarsquirei o yredeki en

byk topraksahibini doal stleri olarak gryorlard; ileriniona danrlar, ufak-tefek anlamazlklarn zm iin ona gt-rrler, ataerkil ilikilerin gerektirdii her trl saygy gsterirler-di. Saygn insanlard, iyi koca, iyi babaydlar, ahlakl bir yaam-lar vard; yaknlarnda meyhane ya da randevuevi olmad iinahlakszla kkrtacak bir ey yoktu, nk ara sra susuzlukla-rn giderdikleri hann iletmecisi de genelde byk kirac-ift-i olan ve dzenliliiyle, birasyla ve birahanesini erken kapat-makla gurur duyan saygdeer bir insand. ocuklar gn boyu

evdeydi; onlar, ilerinde tanr korkusu tayan itaatkar insanlarolarak yetitirirlerdi; ocuklar evleninceye dek ataerkil iliki, hideimeksizin srerdi. Genler evlenme yana gelinceye kadaroyun arkadalaryla krsal bir sadelik ve zdenlik iinde byr-lerdi; geri evlilikten nce hemen hemen hi amakszn cinselilikiye girilirdi ama, her iki taraf da evlilii ahlaksal bir zorunlulukolarak benimsedii zaman bu olurdu ve evlilik her eyi dzeltir-di. Ksacas, o gnlerin ngiliz sanayi iileri, Almanyada kyda-kede hl karlalabilecek bir emeklilik ve inziva [sayfa 47] ha-

vas iinde, herhangi bir dnsel abadan uzak ve konumlarn-da iddetli dalgalanmalar olmakszn yaarlard. ok seyrek oku-yabiliyorlar, ondan daha seyrek yazabiliyorlard; kiliseye dzen-li giderlerdi; hi politika konumazlard; birinin arkasndan do-lap evirmezlerdi; hi dnmezlerdi; beden eitimine baylrlar-d; ncil okunurken, babadan oula geen bir saygyla dinlerlerdive daha st snflara kar ar lde iyi duygularla ve tam bir

* Kk toprak sahibi, -.


32/394


32

alakgnlllkle yaklarlard. Ama beyinsel olarak lydler;yalnzca kk, zel karlar iin, dokuma tezgahlar ve bahe-

leri iin yaarlard; onlarn ufkunun tesinde insanl batan so-na saran gl hareket hakknda hibir ey bilmiyorlard. Sakin,otsu yaamlarnda huzurluydular; sanayi devrimi olmakszn, s-cak-romantikse de insana yakmayan bu yaamdan asla ka-mazlard. Gerekte, onlar insan deildi; o zamana kadar tariherehberlik etmi bir avu aristokratn hizmetinde alan makine-lerdi. Sanayi devrimi, iileri basit ve salt makineler yaparak on-lardan, bamsz etkinliin son krntlarn da ekip ald ve byle-ce onlar, insana yarar bir konumu dnp istemeye zorlaya-

rak, sregelmi durumu, kendi mantkl sonucuna ulatrm ol-du. Fransada politikann yaptn, ngilterede manfaktr ve ge-nel olarak sivil toplum hareketi yapt insanln evrensel kar-larna kar uyuuk bir kaytszla batm son snflar da tarih ka-srgasnn iine srkledi.

ngiliz iilerin durumunda ok radikal bir deiiklie yola-an ilk icat, kuzey Lancashireda Blackburn yaknlarndaki Stan-hillden* dokumac James Hargreavesin 1764te bulduu jen-ny** idi. Bu makine, daha sonra icat edilen masurann balang-

cyd ve elle hareket ettiriliyordu. Alelade krktaki bir i yerinebu krk onalt ya da onsekiz i tayordu ve tek ii hepsini al-trmaya yetiyordu. Bu icat, o zamana kadarkinden ok daha. faz-la miktarda iplik yaplmasn [sayfa 48] olanakl kld. Eskiden bir do-kumac eirici altrd halde gene de yeterince iplik olmaz-d ve dokumac iplik beklemek zorunda kalrd; imdiyse mev-cuttaki dokumaclarn kullanabileceindan daha fazla iplik k-yordu. Zaten artmakta olan talep, dokuma rnlerinin ucuzluunedeniyle daha da fazlalat; o ucuzluk da iplik retimi maliye-

tinin dmesinin sonucuydu. Daha fazla dokumac gerekiyordu;bu yzden dokumac cretleri artt. Dokumac imdi artk tezga-hnn banda daha fazla kazanabildii iin, yava yava iftili-i brakmaya balad; tm zamann dokumacla ayrd. O sra-

* Engelsin yaam srasnda yaplan basklarda bu yer ad yanl olarak Standhilldiye verilmiti (Urenin kitab Byk Britanyann Pamuklu retiminde olduu gi-bi). -Ed.

** Eirme makinesi, krk, -.


33/394


33

larda drt bykle iki ocuktan (masuralamakta altrlrlard)oluan bir aile, gnde sekiz* saatlik bir alma ile haftada drt

pound sterlin**, eer ticaret iyiyse ve i sktrrsa daha da faz-la kazanrlard. Tek dokumacnn, dokuma tezgahndan haftadaiki pound kazand sk grlrd. Yava yava ifti-dokumac-lar snf btnyle ortadan kalkt ve yeni ortaya kmakta olan,tamamen ald cretle yaayan, herhangi bir mlk ya da kira-mlk sahibi olmayan dokumaclar snf iinde eridi; bylece i-iler,*** proleterler ortaya kt. Dahas, eiriciyle dokumac ara-sndaki eski iliki ykld. O zamana kadar, olabildii lde, iplikayn at altnda eirilir ve dokunurdu. imdi artk krk da doku-

ma tezgah gibi gl bir el istedii iin, erkekler iplik eirmeyebaladlar; ve bazlar antika krklar bir kenara atarken, ailelertm olarak iplik eirme iiyle geinir oldular; eer (yeni) krkalacak kadar olanaklar yoksa, yalnzca babann cretiyle gein-mek zorunda kaldlar. blm, eirme ve dokumayla ite bylebalad ve ondan sonra sonsuz denecek kadar yetkinletirildi.

Sanayi proletaryas, henz hi yetkinlememi ilk maki-neyle bylece geliirken, ayn makine tarm proletaryasn da or-taya karyordu. O yllara gelinceye kadar, komular [sayfa 49] ift-

i-dokumaclar gibi, dnsel bir aba gerektirmeyen otsu bir ya-am srdren ok sayda kk topraksahipleri,yeomanler,var-d. Topraklarn, atalarnn eski ve hi de etkin olmayan tarzylaeker-bierlerdi; kuaktan kuaa hep ayn kalmlard; alkanlktutsa yaratklara zg bir inatlkla her deiiklie kar durur-lard. Bunlar arasnda, szcn imdiki anlamnda kirac olma-makla birlikte, kk topraksahipleri de vard bunlar, topraklarkendilerine, ya kaltsal kira-mlk olarak ya eski bir gelenein zor-lamasyla babadan gemi ve o zamana kadar sanki kendilerine

ait mlkm gibi gvenle ellerinde tutmu kiilerdi. Sanayi iile-ri tarmdan ekilince, kirayla tutulmu olan bu kk topraklarnou ilenmez oldu ve bu topraklara yeni bir byk kiraclar snfgeldi; bunlar, yl sonunda geri verilmesi gereken, ama daha geli-

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda on. -Ed.** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda ayra iinde 28 Prusya taleri. -Ed.*** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklar bu szc, proleterler szcnden

sonra ayra iinde veriyor. -Ed.


34/394


34

kin bir toprak srme ve daha geni iftilik sayesinde rn art-rlan, elli, yz, ikiyz, hatta daha ok akr* araziyi ileyentenants-

at-will** idi. Bunlar rnlerini yeomanden daha ucuz satabili- yorlard; iftlii artk kendisini besleyemeyenyeomane de top-ra satmaktan, bir krk ya da dokuma tezgah almaktan ya dabyk iftinin hizmetinde tarm iisi olarak almaktan bakabir ey kalmyordu. Kaltsal yaval, atalarndan miras kalma et-kisiz ekip-bime yntemleri ve bunlarn stne kamay onabaka seenek brakmyordu. Daha salam esaslarla ve geni l-ekli tarmn ve topra iyiletirmek iin sermaye yatrm yapma-nn getirdii stnlklerle daha iyi tarm yapabilen insanlarla re-

kabete zorland zaman,yeomanin baka seenei yoktu.Bu arada, snai gelime durmad. Kapitalistler tek balar-na, byk yaplarda eirme krklar kurmaya ve bunlar su g-cyle dndrmeye baladlar; bylece ii saysn azaltabilecek,ve iplii, kendi makinelerini el ile altran tek [sayfa 50] tek eirici-lerden daha ucuza satabilecek bir konuma geldiler. krk srek-li gelitiriliyordu; yle ki mevcutlarn srekli olarak ya yenilie uy-durulmas ya da bir kenara atlmas gerekiyordu; geri kapitalist-ler, su gcnden yararlandklar iin, eski makinelerle bile daya-

nabilirlerdi ama, tek tek eiriciler iin bu olanakszd. Ve ite ba-langc bu olan fabrika sistemi, Kuzey Lancashireda Prestondanberber Richard Arkwrightn 1767de icat ettii dner iplik ma-kinesiyle [ spinning throstle] yeni bir genileme gsterdi. Buharmotorundan sonra, 18. yzyln en nemli mekanik icad buy-du;*** daha bandan itibaren, mekanik hareket gc iin d-nlmt ve tamamen yeni ilkelere dayandrlmt. krklaiplik makinesinin zelliklerini biraraya getirerek, LancashiredaFirwooddan Samuel Crompton 1785te**** masuray icat etti ve

Arkwrightn rr makinesini ve ayn zamanda ilk kademe d-zeneini (hafif bkm ve fitil bkm)* gelitirmesiyle fabrika

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda akr yerine, onun 2/3nden biraz da -ha az olan morgen ls kullanlyor.-Ed. (Yaklak yarm dnm, -.)

** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda bu terim ngilizce braklyor: istek-li-kiraclar. -Ed.

*** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda dner iplik makinesini aklamakamacyla Almancada geneldeKettenstuhl denir ifadesine yer veriliyor. -Ed.

**** Tam tarih 1779. -Ed.


35/394


35

sistemi, pamuk iplii retiminde baat sistem haline geldi. Ufak-tefek deiikliklerle bu makineler, adm adm, keten ipliine**

de uyarland ve o alanda da el almasnn yerini ald. Ama ozaman bile son henz gelmemiti. Geen yzyln son yllarn-da, bir ky papaz olan Dr. Cartwright, motorlu dokuma tezgah-n icat etti ve 1804 dolaynda ylesine gelitirdi ki, tezgah, el do-kuma tezgahyla baarl biimde rekabet edebilir oldu. Ve btnbu makineleri, James Wattn 1764te icat ettii ve 1785ten itiba-ren hareket ettirici enerjiyi salayan buhar motoru bir kat dahanemli hale getirdi.

Yldan yla gelitirilen bu icatlarla, ngiliz sanayisinin ana

dallarnda makineli alma, elle almaya stn geldi; [sayfa 51]ve o zamandan itibaren de el iiliinin tarihi, el-iilerinin ma-kineler tarafndan nasl, bir siperden tekine geriletildiklerini an-lata gelir. Bu gelimenin sonular, bir yandan, tm mamul metafiyatlarndaki hzl d, ticaretin ve imalatn gelimesi, korun-mayan d pazarlarn hemen tmnn fethi, sermayenin ve ulu-sal zenginliin arabuk katlanarak art-masyd; te yandan, pro-letaryann daha da hzl katlanarak bymesi, elde toprak tutma-nn ve ii snf iin isiz kalmama gvencesinin btnyle y-

klmas, moral bozukluu, siyasal heyecan ve rahat koullardangilizlerin hi de haz etmeyecekleri, izleyen sayfalarda gzdengeireceimiz olgular oldu. krk gibi hantal bir makinenin, altsnflarn toplumsal durumunda ne tr bir deiiklik yarattngrdkten sonra, ince ayarlarla alan tam ve birbiriyle uyumlumakine donanmnn, bir yandan hammaddeyi alp te yandandokunmu mal karan makine donanmnn getirdii sonular-da alacak hibir ey yoktur.

imdi, pamuklu sanayisi*** ile balamak zere, ngiliz

manfaktrnn**** geliimini***** biraz daha yakndan ince-

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda, ayra iindeki szckler yeralmyor.-Ed.

** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda keten szcnden nce yn vedaha sonra (bu yzyln ilk on yl iinde) da keten ipliine ifadesi yeralyor. -Ed.

*** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklar ana bran ifadesini ieriyor. -Ed.**** PorternProgress of the Nation [Ulusun Geliimi], Londra 1836, Cilt I; 1838

Cilt II; 1843 Cilt III (resm bilgiler) ve balca resm teki kaynaklara gre. -Engelsinnotu.


36/394


36

leyelim. 1771-1775 arasnda ngiltereye ylda 5.000.000 pound-dan****** daha az ham pamuk girdi; 1841de ithalat 528.000.000

pounddu, 1844n ithalat en azndan 600.000.000 pound olacak.1834te darya 556.000.000 yarda******* pamuklu dokuma r-n, 76.500.000 pound pamuk iplii ve erkek i amar satt; bun-larn toplam deeri 1.200.000 pound sterlindi. Ayn yl iplik maki-neleri dnda, 8.000.000dan fazla masura, 110.000 dokuma ma-kinesi, [sayfa 52] 250.000 el tezgah pamuklu sanayisinin emrindeydi;McCullochun hesaplarna gre,******** bu brantan********* yaklak bir-buuk milyon insan ekmek yedi bunlarn ancak220.000i fabrikalarda alt; bu fabrikalarda kullanlan enerji

33.000 beygir gcnde buhar enerjisi, 11.000 beygir gcnde suenerjisiydi. Bugn, bu rakamlar yeterli olmaktan uzaktr; 1845tekullanlan enerjinin, makine saysnn ve altrlan ii saysnn1834tekinden bir-buuk kat daha fazla olduunu tahmin etmekhatal olmaz. Bu sanayinin ana merkezi, balad Lancashiredr;bu gzlerden rak, kt ekilip biilen, bataklkla kapl yreyi tm-den deitirmi, megul, canl, seksen ylda nfusunu on kat art-ran, toplam nfusu 700.000 olan Liverpoolla Manchester gibi ikidev kent yaratan, 60.000 nfuslu Bolton, 75.000 nfuslu Rochdale,

50.000 nfuslu Oldham, 60.000 nfuslu Preston, 40.000er nfusluAshton ve Stalybridge gibi komu kasabalarn yansra, sanki si-hirli denekle dokunmuasna bir dizi imalat kasaba yaratanbir blgeye dntrmtr. Gney Lancashiren tarihi, modernzamanlarn en yce harikalarndan bazlarn iinde tamakta-dr, ama bunlardan yine de hi kimse szetmez; tm bu muci-zeler pamuklu sanayisinin rndr. skoyanm pamuklu yre-si Lanarkshirela Renfrewshiren merkezi* olan Glasgow, sana-

(1892) Yukarda anlatlan sanayi devriminin tarihsel ana hatlar, belli ayrntlardatam deil; ama 1843-44te daha iyi kaynaklar yoktu.-1892 Almanca baskya Engelsin

yapt ekleme.***** 1845 tarihli Almanca baskda karmaklk [Verwicklung], 1892 tarihli

Almanca baskda geliim [Entwicklung]. -Ed.****** 0,454 kg arlnda ngiliz ls,-.******* 0,914 metre. -.******** J. R. McCulloch,A Dictionary of Commerce [Ticaret Szl]. -Ed.********* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda, bu szckten sonra doru -

dan ve dolayl olarak ifadesi var. -Ed.


37/394


3

yinin geliinden bu yana nfusunu 30.000den 300.000e ykselt-mitir. Nottinghamn ve Derbynin orap ve erkek amar ima-

lat, nce dk iplik fiyatndan, sonra orap dokuma tezgahnngelitirilmesinden, ayn anda iki orabn rlmesini salayan bugelimeden hz almtr. 1777de dantel rme makinesinin ica-dndan sonra dantel imalat da sanayinin nemli bir bran hali-ne gelmitir; o tarihten ksa sre sonra Lindleypointnet makine-sini ve 1809da da Heathcoat bobbin-net makinesini icat etmi-tir; bunun sonucu olarak dantel retimi ok basitlemi, [sayfa 53]azalan maliyet orannda da dantele olan talep artmtr; imdien azndan 200.000 kii bu sanayiden ekmek yiyor. Dantelin bel-

libal merkezleri, Nottingham, Leicester ve ngilterenin bats,Wiltshire, Devonshire, vb.dir. Pamuklu sanayisine baml olanboyama, renk aartma ve bask sanayisinde de kout bir geni-leme gzlenmitir. Oksijen yerine klorla aartma, kimyasal ge-limelere dayanan boyama ve bask, ayrca ok parlak mekanikbir dizi bulua dayanan bask teknikleri daha da byk bir ilerle-me salam, pamuklu sanayisindeki bymenin, bu alanlardasalad genileme, daha nce hi grlmedik bir dzeye k-mtr.

Ayn etkinlik, ynl imalatnda da kendini gstermitir. Aslnda ynl imalat, ngiliz sanayisinin o zamana dein ndegelen blmyd; ama eskiden retilen miktarlar, imdi retile-nin yannda hi kalyordu. 1782de, nceki yln tm yn r-n, ii sknts nedeniyle ilenmeden kalmt; yeni icat edilenmakine, eirmek iin yardma komasa, yle de kalrd. Bu maki-nenin yn eirmeye uygun bir biime getirilmesi ok baarl ol-du. Sonra, pamuk blgelerinde grdmz bu hzl gelimeler,yn blgelerinde de olmaya balad. 1738de Yorkshiredaki West

Ridingde retilmi 75.000 para ynl giyecek vard; 1817de ay-n yerde 490.000 para retildi; sanayideki genileme ylesinehzlyd ki, 1834te, 1825tekinden 450.000 para daha fazla retil-miti.** 1801de 101.000.000 pound yn (7.000.000u ithalat) ilen-miti; 1835te 180.000.000 pound ilendi, bunun 42 milyon poun-

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda ikinci bir merkez deniyor. -Ed.** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda retilmiti yerine ihra edilmi-

ti. -Ed.


38/394


3

du da ithal edilmiti. Bu sanayinin esas merkezi YorkshiredakiWest Ridingdir; orada zellikle Bradfordda uzun ngiliz yn ip-

lik haline getiriliyor, Leeds, Halifax, Huddersfield vb. kentlerdeksa ynler skca eirilmi iplie ve giyecee dntrlyordu.Sonra Lancashiren yakn yresi, Rochdale blgesinde pamuklusanayisinin yansra ok miktarda pazen, bat ngilterede ise iyikalite kuma retiliyordu. Buralardaki nfus art da dikkate de-er: [sayfa 54]

1801de 1831deBradford nfusu 29.000 77.000

Halifax nfusu 63.000 110.000Huddersfield nfusu 15.000 34.000Leeds nfusu 53.000 123.000West Riding (btn) nfusu 564.000 980.000

1831den bu yana bu nfus en azndan yzde 20-25 da-ha artm olmaldr. 1835te yn eirme iinde Birleik Krallkta71.300 ii altran 1.313 fabrika vard; bu sayda ii, dokuma-clar dnda, dorudan ya da dolayl olarak ekmeini bu iten,

ynl imalatndan kazananlarn ok ufak bir blmdr.Keten ticaretindeki gelime ise daha sonralardr; nkhammaddesinin yaps, eirme makinesinin bu ite kullanlma-sn ok gletiriyordu. Geen yzyln son yllarnda skoyadabu i denenmiti, ama 1810da keten eirme makinesini yapanFransz Girard, pratikte bu ii baaran ilk kii oldu; Girardn maki-neleri de ngilterede geirdikleri deiimden sonra nem kazan-dlar ve Leedsde, Dundeede ve Belfastta kullanlmaya balan-dlar. O tarihten itibaren ngiliz keten bezi ticareti hzla geniledi.

1814te 3.000 ton* keten ithal edildi;** 1833te de yaklak 19.000ton keten, 3.400 ton kenevir. rlandann ngiltereye satt ketenmiktar 1800deki 32.000.000 yardadan 1825te 53.000.000 yarda-ya ykseldi; bunun byk bir blm de ngiltereden yeniden

* ngiliz tonu, 2.240 pounddur; yaklak 1000 kilogramdr.-1845 Almanca baskyaEngelsin notu. [Son szck 1892 Almanca basksna eklenmitir. -Ed.]

** 1845 ve 1892 Almanca basklarnda ithalatn Dundeeye yapld belirtili-yor. -Ed.


39/394


3

ihra edildi. ngiliz ve sko dokunmu keten rnleri 1820deki24.000.000 yardadan 1833te 51.000.000 yardaya ykseldi.

1835te keten iplii reten kurulularn says 347 idi; 33.000ii altryorlard; bu kurulularn yars skoyann [sayfa 55] g-neyindeydi, 60tan fazlas Yorkshiren West Riding kasabasnda,Leedsde ve Leeds evresinde, 25i rlandada Belfastta, geri ka-lanlar da Dorsetle Lancashiredayd. Dokumaclk skoyanngneyinde, ngilterenin urasnda-burasnda, ama esas olarakrlandada gerekletiriliyordu.

Benzer bir baar dncesiyle ngilizler dikkatlerini ipek-li imalatna evirdiler. Zaten eirilmi olan hammadde Gney

Avrupadan ve Asyadan ithal ediliyordu; ondan sonras bu inceeirilmi iplikleri bkmeye kalyordu.* Bir poundluk hammaddeiin drt ilinlik ar ithalat vergisi, ngiliz ipekli sanayisinin gelii-mini 1824e kadar byk lde geciktirdi; bu arada ngiltereninve smrgelerin pazarlar ipekli asndan koruma altnda tutul-du. O yl gmrk vergisi bir peniye indirildi ve fabrikalarn say-s bir anda ptrak gibi artverdi. Tek bir yl iinde ibriim ilerininsays 780.000den 1.180.000e ykseldi; her ne kadar 1825teki ti-caret bunalm bu sanayi kolunu o an iin ktrm ettiyse de ra-

kiplerinin hantal makineleri karsnda kendi ibriim makinele-rinin stnln salayan ngilizlerin deneyimi ve yeteneiyle,1827de, o zamana dek retilmemi lde rn karld. 1835teBritanya mparatorluu, 30.000 ii altran 263 ibriim fabrika-sna sahipti; bu fabrikalar balca Cheshireda, Macclesfieldda,Congletonda ve evresinde ve Manchesterla Somersetshiredakuruluydu. Bunlarn yansra atklar ileyen ve ngilizlerin Paris ve Lyons dokumaclarna bile sattklar, ipek lifi** denen birrn karan fabrikalar da var. Bylece eirden ve ibriime d-

ntrlen ipek, Paisleyde ve skoyada daha baka yerlerde,Spitalfeldsda, Londrada ama ayn zamanda Manchesterda vebaka yerlerde de dokunuyor.

1760tan itibaren ngiliz manfaktrnde elde edilen dev-

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda, burada parantezde Almanca Tramie-ren szcne yer veriliyor.Ed.

** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklar, ngilizce spun silk szcklerini paran-tez iinde veriyor. -Ed.


40/394


40

cesine ilerleme, kuma retimi ile de snrl kalmad. O ilk hz, sa-nayinin tm dallarna yansd ve burada andmz [sayfa 56] icatlar-

la hibir ilgisi olmayan bir dizi icat, genel bir hareketin orta yerin-de gerekletiriliyor oluu nedeniyle, bir kat daha nem kazan-d. Mekanik gcn llemeyecek kadar byk olan nemi birkez ortaya knca, tm enerji, bu gten her alanda yararlanmave mucitlerle imalatlarn karna kullanma gayretinde youn-latrld. Makineye, yakta ve malzemeye olan talep ii kitleleri-ne gerek duyar oldu ve birok ikolunu, almalar bir kat artr-maya itti. lkin buhar makinesi ngilterenin kmr madenlerininemli hale getirdi; ilk kez balayan makine retimi de bu alana

hammadde salayan demir madenlerine ilgiyi artrd. Artan yntketimi, ngiliz koyun besiciliini tevik etti; yn, keten ve ipekithalatndaki art da ngiliz deniz tamaclnn geniletilmesi-ni gerektirdi. Gelimenin en by de demir retiminde oldu.ngilizlerin zengin demir cevheri madenleri, o zamana kadar okaz gelimiti; demir, mangal kmr ateinde eritilegelirdi; amatarm ilerledike ve ormanlar kesildike, mangal kmr pahal*hale geldi. Demir eritilmesinde kok** kmr kullanlmaya ba-lanmas geen yzylda olmutu; 1780de de o zamana kadar an-

cak dkme demire dntrlebilen kok ateinde eritilmi de-miri, dvme demire eviren bir yntem bulundu. Dkme demiriocakta tavlama denen bu yntem, eritme ilemi srasnda de-mirle karan karbonu ayrmaktan ibaretti ve ngiliz demir reti-minde yeni bir r at. Eskisinden elli kat daha byk eritmeocaklar kuruldu; scak hava dolam ynteminin uygulanmasy-la eritme ilemi basitletirildi; bylece demir daha ucuz retile-biliyordu ve daha nce ya tatan ya tahtadan yaplan birok eyaartk demirden yaplabiliyordu.

1788de, nl demokrat Thomas Paine, Yorkshireda ilkdemir kpry yapt.7 Bunu baka demir kprler izledi. yleki hemen hemen tm kprler, zellikle demiryolu trafii iinolanlar, dkme demirden yapld. Londrada da [sayfa 57] Thamesnehri zerindeki Southwark kprs, ayn malzemeden yapld.

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda kt szc kullanlyor. -Ed.** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda, Almanca karlktan sonra ayra iin-

de ngilizcesi de kullanlyor. -Ed.


41/394


41

Demirden stunlar, makine tezgahlar, vb. yaygn olarak kullan-lr hale geldi; gaz lambalar ve demiryollar, ngiliz demir rnle-

ri iin yeni alanlar at. ivi ve vida, adm adm makineler tarafn-dan yaplmaya baland. Sheffieldl Huntsman, 1760ta byk l-de emek tasarrufu salayan bir elik dkm yntemi gelitir-di; bylece, bir dizi yeni maln daha ucuza retimi olanakl oldu.Ve eldeki malzemenin daha saf hale gelii, daha gelikin gere-ler, yeni makineler ve iblmnn daha da yetkinlemesi sonu-cu ngilterenin metal ticareti ilk kez ne kt. Birminghamn n-fusu 1801de 73.000 iken 1844te 200.000e ykseldi; Sheffeldnnfusu 1801deki 46.000den 1844te 110.000e kt. Yalnzca

Sheffielddaki kmr tketimi 1836da 515.000 tona ulat. 1805te4.300 ton demir eya rn ve 4.600 ton pik demiri ihra edilmiti.1834te ihra edilen demir rnleri 16.200 ton, pik demiri 107.000tondu. 1740ta demir rnleri retimi 17.0ft0 tona karken, tmdemir rnleri toplam retimi 1834te neredeyse 700.000 tonaulamt. Yalnzca pik demiri eritmesi ylda 3 milyon tondan faz-la kmr tketiyor;8 son 60 yl iinde kmr retiminin kazan-d nemi anlatmaya gerek yok. ngiltere ve skoyadaki tmmaden yataklar ilenmeye balad. Yalnzca Northumberland ve

Durhamdaki madenler gemicilik iin ylda 5 milyon tondan faz-la retiyor ve 40-50 bin kii altryor.Durham Chronicle gaze-tesine gre bu iki kasabada 1753te 14 ocak; 1800de 40 ocak;1836da 76 ocak; 1843te 130 ocak iletiliyordu.

Ayrca tm ocaklar imdi eskisine bakla daha etkin bi-imde iletiliyor. Benzer bir youn alma kalay, bakr ve kur-unda da grlyor; cam imalatnn geniletilmesinin yansra,1763 dolaynda Josiah Wedgwoodun abalaryla nem kazananyeni bir sanayi kolu, porselen retimi ortaya kt. Bu mucit, tm

porselen retimini bilimsel bir temele oturttu; daha zevkli anak-tabak yapmaya balad; eskiden bo yaban bir arazi olan, im-di fabrikalarn ve konutlarn doldurduu 60.000den fazla insanbesleyen sekiz mil karelik [sayfa 58] Kuzey Staffordshire porselenle-rinin temelini att.

Her ey bu genel hummal almann girdabna ekildi.Tarm da buna uygun bir gelime gsterdi. Daha nce grd-mz gibi, yalnzca toprak yeni sahiplerin ve reticilerin eline ge-


42/394


42

mekle kalmad, tarm da bir baka adan etkilendi. Elinde b-yk toprak bulunanlar topra gelitirmek zere sermaye yatrd-

lar, gereksiz itleri skp attlar, bataklklar kuruttular, gbrele-diler, daha iyi ara-gere kullandlar ve rn eitlemesi* yolunusetiler. Bilimdeki gelimeler de onlara yardm etti; sir HumphryDavy, kimyay, baaryla tarma uygulad; mekanik bilimindekiilerleme de byk iftilere bir dizi yarar salad. Dahas, nfusartnn sonucu olarak tarm rnlerine olan talep ylesine b-yd ki, 1760tan 1834e kadar 6.840.540 akr yaban arazi tarmaelverili hale getirildi. Buna karn ngiltere gene de tahl ihraeden bir lke olmaktan tahl ithal eden bir lkeye dnt.

Ulamda da ayn etkinlik gelitirildi. 1818den 1829a ka-dar ngilterede Galler blgesinde yasa gerei genilii 60 fit**olan 1.000 ngiliz mili*** uzunluunda karayolu yapld; nere-deyse btn eski yollar da yeni makadam sistemiyle batan ya-pld. Bayndrlk bakanl skoyada 1803ten bu yana yaklak900 mil karayolu ve 1.000den fazla kpr yapt. Bunlar sayesindeHighlandsin insanlar, uygarln eriebilecei bir mesafeye geli-verdiler. Highlandsliler o zamana dek korsan avclkla ya da ka-aklkla geinirlerdi; imdi ifti**** ve el sanatlar ustas oldu-

lar. Geri Gal dilini koruyabilmek iin Gal okullar kuruldu ama,ngiliz uygarl daha oralara girmeden nce Gal-Kelt gelenei vedili hzla yokoluyor. rlandada da yle. Cork, Limerick ve Kerryarasnda, yakn zamana kadar geit vermeyen vahi bir doa [sayfa59] uzanrd; eriilmesi g olduu iin de her trl sulu iin ba-rnma ve snma yeriydi; rlandann gneyindeki Kelt-rlandalmilliyetilik iin de esasl bir koruma salyordu. imdi bu vahitopraklar bir utan tekine yollar kesiyor. Bylece, uygarlk, buvahi yreye bile girme olanan buldu. 60 yl nce Almanya ile

Fransannki kadar kt yollar olan tm Britanya mparatorluuve zellikle ngiltere, imdi en iyisinden bir yol ayla rtl; vebunlar da ngilteredeki baka her ey gibi, zel giriimin eseri;

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda Almanca terimden sonra ayra iindengilizce cropping byrotation terimi yeralyor. -Ed.

** 30,5 cm.lik uzunluk l birimi, -.*** 1.609,35 metre.-.**** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda alkan iftiler deniyor. -Ed.


43/394


43

nk devlet bu dorultuda ok az ey yapyor.1755ten nce ngilterede hemen hemen hi kanal yok-

tu. O yl Lancashireda Sankey Brooktan St. Helense bir ka-nal yapld; 1759da ilk nemli kanal James Brindley yapt:Manchesterdan ve o yredeki kmr ocaklarndan, Barton ya-knlarnda bir suyolu kemeriyle Irwell nehrini ap Mersey rma-nn azna ulaan Bridgewater Dk kanal. ngilterede, ne-mini Brindleyin ortaya koyduu kanal yapm, bu tarihten ba-lar. imdi her ynde kanallar yaplyor ve nehirler ulama elve-rili duruma sokuluyor. Yalnzca ngilterede 2.200 mil uzunlu-unda kanal ve ulama elverili 1.800 mil uzunluunda nehir

var. skoyada Caledonia kanal lkeyi bir utan tekine kesi-yor; rlandada da birok kanal yapld. Demiryollar ve karayolla-r gibi bu suyollar da neredeyse tmyle zel kiilerin ve irket-lerin eseri.

Demiryollarnn yapm daha yeni. lk byk demiryolu1830da Liverpoolla Manchester arasnda ald. Ondan sonratm byk kentler birbirine demiryoluyla baland. Londra So-uthamptonla, Brightonla, Doverla, Colchestera, Exeterle* veBirminghamla; Birmingham Gloucesterla, Liverpoolla, Lancas-

terla (Newton ve Wigan yoluyla,ve Manchester ve Bolton yoluy-la); ve ayrca Leedsle (Manchester ve Halifax yoluyla ve Leicester,Derby ve Sheffield yoluyla); Leeds Hull ve Newcastlela (York yo-luyla). Ayrca daha birok ufak apl yol yapm ya da projesi var.Ksa sre sonra [sayfa 60] Edinburghtan Londraya bir gn iindeyolculuk olanakl olacak.

Buharn uygulan karadan ulam dntrd gibi,deniz yoluyla ulamda da devrim yapt. lk buharl gemi 1807deKuzey Amerikada Hudsonda denize indirilmiti; Britanya

mparatorluundaki ilk buharl gemi 1811de Clydeda denize in-dirildi. O zamandan bu yana ngilterede 600den fazla gemi ya-pld; 1836da 500den fazlas ngiliz limanlar arasnda sefer ya-pyordu.

ngiliz sanayisinin gelimesinin son 60 yl iindeki tarihi, in-sanln kaytlarnda .bir ei olmayan tarihi, ksaca byle. Altm,

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda Colchester, Cambridge, Exeter (Bristolyoluyla). -Ed.


44/394


44

seksen yl nce ngiltere kk kasabalaryla, az saydaki basitsanayisi ile oransal olarak byk ama lkeye seyreke yaylm

tarm nfusu ile, herhangi bir baka lke gibiydi. Bugn, iki-bu-uk milyon nfuslu bakentiyle; geni imalat kentleriyle; dn- yay besleyen ve hemen her eyi karmak makinelerle retenbir sanayi ile; te-ikisi bir meslekte ve ticarette* alan ve t-myle farkl snflardan oluan, alkan, zeki, youn nfusuyla;teki gelenekleri ve gereksinmeleriyle, gerekte, gemi gnle-rin ngilteresindekinden farkl bir ulus oluturmaktadr ve bakaherhangi bir lke gibi deildir. Siyasal devrim Fransa iin neyse,felsefi devrim Almanya iin neyse, snai devrim de ngiltere iin

odur. 1760 ngilteresiyle 1844 ngilteresi arasndaki farkllk, enazndan ancien regime** Fransas ile Temmuz Devrimi Fransasarasndaki fark kadar byktr. Ama bu snai dnmn ennemli sonucu ngiliz proletaryasdr.

Makinenin geliiyle proletaryann nasl ortaya ktn da-ha nce grmtk. malatn hzla gelimesi iiye gerek duyu-yordu; cretler ykseldi ve ii ordular tarmsal yrelerden kent-lere gtler. Nfus byk lde artt ve artn neredeyse t-m proletaryada oldu. Ayrca, rlanda 18. yzyln bandan itiba-

ren, dzenli bir gelime iine girdi. lk [sayfa 61] zamanlardaki kar-klklar srasnda ngiliz gaddarlyla byk lde krlan nfus,orada da hzla ve zellikle imalattaki ilerleme baladktan son-ra, rlandallarn kitleler halinde ngiltereye ekilmesinden son-ra artt. Bylece Britanya mparatorluunun byk imalat ve tica-ret kentleri ortaya kt. Bu kentlerde nfusun en azndan drtte- ii snfna mensuptur; alt orta-snf yalnzca kk esnaftanve az sayda el zanaatlar ustasndan oluur. nk, her ne kadarykselen imalat sanayisi aleti makineye, atlyeyi fabrikaya ve do-

laysyla alan alt orta-snf alan proletaryaya ve eski byktccar imalatya dntrerek nemli hale geldiyse,her ne ka-dar alt orta-snf bylece erken bir zamanda ezildiyse ve nfusbirbirine kart iki eye iilerle kapitalistlere indirgendiyse de,bu szcn tam anlamndaki imalat alannn dnda el zanaat-lar ve perakende ticaret alanlarnda da byle oldu. Eski ustalarla

* 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda ve ticarette szckleri yok -Ed.** Eski rejim; 1789-1794 Fransz Devriminden nce. -.


45/394


45

raklarn yerini byk kapitalistler ve kendi snfnn stne k-mas beklentisi bulunmayan emekiler ald. El zanaat fabrika ii

tarznda yrtld; iblm zenle uyguland; ve byk kuru-lularla rekabet edemeyen kk iverenler proletaryaya katl-mak zorunda kaldlar. Ayn zamanda, eski zanaat dzenlemeleri-nin yklmas ve alt orta-snfn yokolmas, iilerin orta-snfa yk-selmesi olasln da ortadan kaldrd. O insan o zamana kadarurada ya da burada bir i kurup usta-zanaatkar olarak belki degezginci ustalar ya da raklar yannda altrma olaslna hepsahip olagelmiti; ama imdi, sanayiciler usta-zanaatkarlar safd edince, ii bamsz biimde srdrebilmek iin byk bir

sermaye gerekli hale gelince, ii snf da ilk kez nfusun sreklive tamamlayc bir paras oldu; oysa eskiden burjuvaziye ulat-ran bir ara geiten ibaretti. Ama artk, emeki doan yaamnngeri kalan blmnde de emeki kalmaktan baka bir beklenti-ye sahip deildi. Bu nedenle proletarya imdi ilk kez bamsz birharekete giriebilecek bir konuma geliyordu.

te artk Britanya mparatorluunu dolduran, toplumsaldurumu her geen gn uygar dnyann dikkatini gerektiren [sayfa62] geni emeki ynlar, bylece biraraya getirildi.

i snfnn durumu, ngiliz halknn byk ounluunundurumudur. Soru u: Dn ne kazandysa bugn onu yiyen; kendibulular ve almalaryla ngilterenin bykln yaratan; hergeen gn glerinin daha ok bilincine varan ve her gn artanbir ivecenlikle, toplumun yararlarndan kendi paylarn isteyen buyoksul milyonlar ne olacak? Bu soru Reform Yasa taslandan9itibaren ulusal lekte sorulmaya baland. nemli parlamen-to grmelerinin hepsi dnp dolap bu noktaya geliyor; geringiliz orta-snf bunu henz itiraf etmiyor ve bu sorudan kan-

maya alyor ve kendi belli karlarn, gerekten ulusal kar-larm gibi sunmaya gayret ediyor ama, abalar tmden yararsz-dr. Parlamentonun her oturumunda ii snf yeni siperler kaza-nyor, orta-snfn karlar nemce azalyor; ve orta-snfn parla-mentodaki ana hatta tek g oluu gereine karn, 1844n sonoturumunda yaplan tartma ii snfn ilgilendiren YoksullaraYardm tasars, Fabrika Yasas ve Ustalar ve Hizmetliler* Yasasgibi ii snfn ilgilendiren konular zerindeydi; liberal orta-snf,


46/394


46

Tahl Yasasnn yrrlkten kaldrlmasna ilikin nergesiyle veradikal orta-snf da vergileri reddeden nergesiyle yrek szlat-

c roller oynarken, emekilerin Avam Kamarasndaki temsilcisiThomas Duncombe, oturumun yldzyd. rlanda hakkndaki g-rmeler bile znde rlanda proletaryas ve ona yardm arala-r hakkndaki grmelerden baka bir ey deildi. ngiliz orta-s-nfnn da artk yalvarmayan ama tehdit eden**] emekilere bazdnler verme zaman gelmitir; yoksa ksa sre sonra ok gekalnm olabilir.

Tm bunlara karn, ngiliz orta-snf, zellikle de iile-rin yoksulluu pahasna zenginleen imalat snf, bu yoksulluu

grmezden gelmeyi srdryor. Bu snf, ulusun gl temsilcisnf olduu duygusuyla, ngilterenin kanayan yarasn dnyanngzleri nne apak sermekten utan; [sayfa 63] duymaktadr; i-ilerin sknt iinde olduunu kendine bile itiraf etmiyor; nkbu skntnn manevi sorumluluunu mlksahiplerinin, imalatsnfn tamas gerekir. Bu yzden de kim ii snfnn durumun-dan sz etmeye kalksa zeki ngilizlerin (ve Kta Avrupasndayalnzca onlar, bu orta-snf, biliniyor) yzne, karsndakini k-mseyen bir glmseme yaylr; tm orta-snfn, iilere ilikin

konulardaki o muazzam cehaletlerinin nedeni de budur; prole-taryann konumu gndeme geldii zaman, parlamentonun iin-de ya da dnda bu snf insanlarnn gln acemilikler yapma-s da bundandr; orta-snfn, herhangi bir an kebilecek ve hz-la kmesi matematik ya da mekanik bir gereklik olan kalburgibi delik-deik bir taban zerinde otururken, sama sapan birkaygszlk iinde olmas da bundandr; ka yldan beridir bilin-mez ama, eski defterleri kartrmalarna karn, kendi iilerinindurumu hakknda ngilizlerin henz tek kitab olmay mucize-

si de bundandr. Glasgowdan Londraya tm emeki snfn ken-disini sistemli olarak yamalayan ve acmaszca, kendi kaderi-ne terkeden zengine kar duyduu derin fkenin, ok geme-den, bir insann ngrebilecei*** kadar bir sre iinde, FranszDevrimiyle karlatrlabilir bir devrime dnmek durumunda

* 1844 parlamento oturumuyla ilgili olarak 242. sayfaya baknz. -Ed.** 1845 ve 1892 tarihli Almanca basklarda tehdit ve talep edene -Ed.*** 1845 ve 1892 Almanca basklarda ngrmek yerine hesap etmek -Ed.


47/394


4

olan derin fkenin nedeni de budur. O zaman 1794 yl, ocukoyunca kalacak. [sayfa 64]


48/394


4

SANAY PROLETARYASI

PROLETARYANIN farkl kesimleri hakkndaki inceleme-mizde sralama, doal olarak onun douu ncesinin tarihini iz-ler. lk proleterler imalatla balantldrlar; onun tarafndan yara-tlmlardr; dolaysyla imalatta hammaddelerin ilenmesindealtrlanlar, dikkatimizi ilk ekenlerdir. malat iin hammaddeve yakt retimi, yalnzca snai deiim sonucu olarak nem ka-

zanm ve yeni bir proletaryay, kmr ve metal madencileriniyaratmtr. malat, nc olarak tarm ve drdnc olarak darlanday etkilemitir; bunlarn her birine mensup olan proletar-ya kesimleri, yerlerini buna uygun olarak alrlar. Biz de bir olas-lkla rlandallar dnda, eitli iilerin zeka derecelerinin, ima-latla ilikileriyle dorudan orantl olduunu grrz; grrz ki,fabrikalarda alanlar, kendi karlar konusunda en ok aydn-lanm olanlardr, madencilerde bu biraz daha azdr, [sayfa 65] tarm


49/394


4

emekilerinde hemen hemen hi yoktur. Ayrca ayn sray sana-yi iileri arasnda da bul

engels-İngiltere'de emekçi sınıfın durumu

Documents