Rot-terdaml Erasmus _ Delilie vgKitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz sitemizdekitm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesineistinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacylaekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekranvebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayc ve OCR (optikkarakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdekie-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin, tamamen gnlllkesasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerinistifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek tmyasalsorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.www.kitapsevenler.comweb sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmekve kitap okuma alkanln pekitirmektir.Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan veyaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK MADDE 11" : "derskitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksahibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarakya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibikurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesibu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibirekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerinbulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir. Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne mutlu ki, bir grmeengellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmektm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp,kitapsevenler@gmail.comAdresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.

Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfen bu aklamalar silmeyiniz.Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan ediniz...Teekkrler.Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.

Rot-terdaml Erasmus _ Delilie vgDELLE VG ErasmusTarama ve dzeltme: hekimhanDesenler: Hans Holbeineviren: Nusret HzrDelilie vg Hakkmda ne derlerse "desinler, (zira, deliliin en deli olanlar tarafndan bile her gn nasl ayaklar altna alndn bilmez deilim tanrsal tesirlerimle tanrlar ve insanlar zerine sevim saan gene ben, yalnz benim; yle ya, ben.^ ERASMUSKABALCIERASMUS DELLE VGKABALCI YAYINEV: 18 FELSEFE DZS: 2 Kabalc Yaynevi, 1998Thibaut de Laveaux'un 1780'de Basei'de yaymlad Franszca evirinin Armand Hoog tarafndan gzden geirilmi metninden evrilmi ve Almanca evirisiyle karlatrlmtr.Nusret Hzr[eviri, bu bask iin gzden geirilmi olup; Elogie de la Folie balkl Franszca basksmdaki blmlenme esas alnm ve Praise ojFolly balkl ingilizce evirisindeki dipnotlardan gerekli grlenler eklenmitir.(y.n.) ile belirtilen dipnotlar Yaynevi'nce konmu olup dier dipnotlar evirmene aittir.]1. ve 2. Bask: BFS Yaynlan 3. ve 4. Bask: Kabalc Yaynevi5. Bask: Kabalc Yaynevi, 19986. Bask: Kabalc Yaynevi, 20007. Bask: Kabalc Yaynevi, 2002Mcellit: Yedign Mcellithanesi Bask: Yaylack MatbaasKABALCI YAYINEVHimaye-i Etfal Sok. No: 8 B Caalolu 34410 STANBULTel: (0212) 526 85 86 Faks: (0212) 513 63 05KTPHANE BLG KARTI Cataloging-in-Publication Data (CP)Erasmus Delilie vgDesenler: Hans Holbein eviren : Nusret HzrKabalc Yaynevi, stanbul 2000ISBN 975-7942-29-4ERASMUS VE DELLE VG Ahmet CEMALGnmzde, Rnesansla birlikte ortaya kan hmanizm akmnn yaratclarndan ve en byk temsilcilerinden biri olarak bilinen Rot-terdaml Erasmus, 1465 ylnda Hollanda'nn Rotterdam kentinde dodu. Bugnk ortarenimi karlayan bir renim dneminin ardndan Augustin tarikatna girerek rahip oldu. Ancak hibir zaman geleneksel anlamda bir rahip olarak etkinlik gsteremedi; kendim daha ok bilime adamak istedii gerekesiyle, dini makamlardan "cppe giymeme" iznini ald. Paris niversitesi'ne devam etti. 1499'da ingiltere'ye gittiinde, John Colet, Thomas Morus (More) gibi aydnlarla tant ve bu dostluklarla ufku daha da geniledi. Papaln dnceler zerinde kurduu hegemonyaya kar karak, gerek Hristiyanlk ruhunu antik an yalnlnda arad. Gzel sanatlarn ve bilimlerin yaylmasn, Avrupa'nn ortak bir sanat ve bilim anlaynn ats altnda birlemesini, hmanizmin birinci koulu sayd. zgn yaptlaryla ve evirileriyle antik a dncesinin Avrupa'da yaylmasna ok byk katklarda bulundu. Luther'in reformlar baladnda, kilisenin yenilenmesi grne katlmakla birlikte, Hristiyan dnyasnn kargaaya, paralanmaya srklenmesine iddetle kar kt. 1536'da Basel'de ldnde

Avrupa'nn dnce yaamnda papalarn bile ziyaretine geldikleri bir kii olacak kadar saygn bir yer edinmiti.Delilie vg (zgn adyla: Morias enkomion seu laus stultitiae), Erasmus'un canlln, geerliliini ve ekiciliini gnmze dein deimeden koruyabilmi tek yaptdr. Bu kk kitabn taslan 1509 yaznda, talya'dan ngiltere'ye yapt yolculuk srasnda karan Erasmus, yazma iini ingiltere'de, dostu Thomas Morus'un evine vardktan ksa sre sonra gerekletirdi; kitab da Thomas Morus'a adad. Yaptn birka gn gibi ksack bir srede tamamlayan Erasmus,5bu arada hibir kitaptan yararlanmad.Glmece trndeki yapta egemen olan iki temel gr vardr. Bunlardan birine gre gerek bilgelik, deliliktir. teki gre gre ise kendini bilge sanmak, gerek deliliktir. nsana yeryznde yaama gc kazandran ey, gerek bilge olma niteliiyle dorudan doruya deliliin kendisidir. Kitapta delilik (stultitia), kendi kendisine vgler dzer; bu arada ocuklukta ve yallkta, akta, evlilikte ve dostlukta, politikada ve savata, yaznda ve bilimde deliliin nasl her zaman egemen olduu gsterilir. Tm ura alanlar, bu arada zellikle din kurumu ve din adamlar bu panorama erevesinde sergilenir. Delilii konuturma kisvesi altnda Erasmus, ann kilisesine ve o kilisenin mensuplarna en acmasz eletirileri yneltir. Bu niteliiyle Delilie vg alar boyunca banazla kar kaleme alnm en yetkin dzeydeki bayaptlardan biri olmutur. Yaptn yazln izleyen sonraki yzyllarda -hakl olarak- dnce dzeyindeki banazln her trlsne ynelen bir eletiri diye yorumlanmas, belki de bugne dein koruduu kalcln ba nedenidir.Yaznsal adan Delilie vg, Latin ozan Horatius'un "hakikati glerek sylemek" ilkesinin belki de en yetkin rneidir. Biim asndan Erasmus, yaptn kaleme alrken daha nce yaptlarn evirdii Lukianos ve Libanios'tan da esinlenmitir.Rnesans ressamlarndan Hans Holbein, Erasmus'un pek ok portresini yapt gibi, Delilie vg'y de resimlemitir. Yaptlarn bir ksm Basel, bir ksm da Louvre mzesindedir.ROTTERDAMLI ERASMUS'TAN DOSTU THOMAS MORUS'AGeenlerde italya'dan ngiltere'ye dnerken, at stnde geirmeye zorunlu olduum zaman gereksiz hayallerle ziyan etmemek iin, kh ortak aratrmalarmz iimden tekrar gzden geirmekle, kh burada braktm aziz ve lim dostlarmn gzel hatralarn yaamakla neeleniyordum. Siz, azizim Morus, en sk hatrladklarmdan biriydiniz. Yannzda geirdiim o mesut anlar yokluunuzda gzmn nnde canlandryordum: Bu anlar, sizi temin ederim, mrmn en tatl anlaryd.Bir eyler yapmaya karar verdiimden, fakat ciddi bir eser meydana getirmek iin uygun durumda bulunmadmdan, delilie bir vg yazarak neelenmek istedim.Belki "Hangi Minerva bu garip fikri size ilham etti?" diyeceksiniz, tik nce, sizi dnrken, soyadnz Morus, bana Greklerin delilie verdikleri Moria adn hatrlatt, bununla birlikte bu ilgi ancak adlar arasndadr, ve herkesin onaylayaca gibi, bu Tanrann etkilerinden pay alm olmaktan pek uzaksnz. Ayn zamanda bu akann hounuza gideceini dndm. nk Demokritos gibi insan hayatna bakarak gldnz ve bu gibi akalar, holuktan, nkteden bsbtn yoksun olmadklar zaman sevdiinizi bilirim. Eer yanlmyorsam bu byledir. Her ne kadar zeknzn ykseklii sizi sradan insanlarn pek stne karyorsa da, siz herkesin anlayabilecei bir tarzda yazmak ve sylemek yeteneine sahipsiniz, tabii iyiliinizden, bunu sk sk yapmaktan da zevk alyorsunuz.O halde, bu kk nutku, hem size kar duygularmn bir be-lirtisi olarak, hem de koruyuculuunuza sunduum, size adam olduum iin benden ok sizin olan bir eser olarak ltfen kabul ediniz. Zira bu havaiyatn bir teologa layk olmadn, hicivlerin, Hristiyanln emrettii alakgnllle aykr olduunu haykracak, kt niyetli Zoilos'lar bulunacandan phe etmiyorum: belki bunlar beni esfei komedyann eytanlarn yeniden canlandrmak ve Lu-cian gibi herkesi srmakla sulayacaklardr.

Ama, ben, konuyu pek nemsiz bulacak, eserin akac edasna hiddetlenecek olanlardan rica ederim: bu tarzda ilk yazamn ben olmadm, bunda birtakm adamlarn rneklerine uyduumu ltfen gz nnde tutsunlar. Bundan bir asr nce Homeros farelerle kurbaalarn savan yazmaktan zevk duydu: Vergilius kk sinekler hakknda, Ovidius ceviz hakknda birer iir yazdlar: Polykratos, Busiris'e vg yazd; bu vg Isokrates tarafndan tashih edildi; Glaucus, hakszl, Favorius, Thersitus ile stmay; Synesius kelka-falar; Lucian, sineklerle haarat vdler. . Seneca, mparator Claudius'a vgy akac bir edayla yazd; Plutarkhos, Odysseus ile domuza evrilmi Grillus arasnda bir diyalog kaleme ald. Lucian ile Apuleius, eek hakknda yazdlar; adn bilmediim bir yazar da Grunnius Corocatta adl bir domuz yavrusunun vasiyetnamesini yazd. Hieronymus bunu eserlerinde zikreder. Beni eletirenlere bu kantlar yetmiyorsa satran ya da herhangi bir ocuk oyunu oynadm farzetsinler.yle ya, insanlarn hepsine izin verilen elenceleri, yazarlara yasak etmek pek haksz olmaz m? Zira, yazarlarn elenceleri faydal olabildii gibi, biraz saduyu sahibi bir okuyucu, birok kiinin tantanal eserlerinden karamad fayday, bazen bunlardan karabilir. Biri, her taraftan alnm cmleler sayesinde rengrenk bir hale konmu bir nutukla retorik ve felsefeyi terennm eder: tekibir prensin vgsn yapar: u adam milletleri Trklere kar savaa yneltmek iin vaaz verir; bir bakas istikbalden haber vermeye kalkr; bir bakas da zihinsel varlklar zerine tartmayla vakit geirir. Ciddi eyleri alayl bir tarzda incelemek kadar ocuka bir ey nas yoksa, alaylar ciddi inceler grnmek kadar da alayl bir ey yoktur. Bu eser hakknda hkm vermek halka der, fakat zsaygm gzlerimi brmyorsa, delilie vg, tam bir deli eseri deildir, derim.Fakat beni, hicvetmi olmakla sulayabilecek insanlara cevap olarak, insan hayat zerine aka yapmak iin kalem erbabna her zaman izin verildiini iddia edeceim, yeter ki bu aka hiddet ve iddete evrilmesin. Yalnz allm balklara tahamml edebilen asrmzn incelii kadar acayip bir ey yoktur. Hatta birtakm kimseler vardr, bunlarn edepleri o kadar yetersizdir ki, papalar ve bykler hakknda en hafif bir alay duymaktansa -bu alaylarn kendi faydalarna olmas mmkn olduu halde- tsa hakknda kfrler iitmeye razdrlar.Hibir bireye hcum etmeden insan hayatn ekitiren bir kimse, grne gre hicviyle krmaktan ziyade tleriyle uyarr ve paylar. yle deil mi? Sonra, ka defa kendi kendime hcum ettim! nsanln hibir halini hogryle karlamayan bir kimse, kininin insanlara deil, kt huylara olduunu gzelce gstermi olur. O halde, bu nktelerle kendine hakaret edildiini sanan kimse bulunursa, kesinlikle vicdan onu gizliden gizliye suluyor, ya da halkn kendini sulama hakk olduundan korkuyordur. Bizzat Hieronymus, hicvi ok daha byk serbestlik ve eytanlkla kullanm, zira bazen hcum etmek istedii adamlarn adlarm sylemeye kadar varmtr. Bana gelince, bir kimseyi adyla anmaktan her zaman ekinmi olmak bir yana, bu esere o kadar lml bir slup verdim ki,9bir kimseyi krmaktan ok kendimi elendirmeyi dndm her anlayl okuyucu grecektir. Ben juvenal gibi, gizli kt huylarn bulunduu pis kokulu ambar kartrmadm. Ayp, kt huylardan ok, gln kusurlara takldm. Nihayet, bu delillerle de tatmin olmak istemeyen bir kimse de karsa delilik tarafndan karalanmann bir onur olduunu ve benim, vgsn yapmak zere bir kere bu Tanray setikten sonra, onun huyuna uymaya mecbur olduumu dnsn.Fakat size, pek salam olmayan davalar bile ellerinde gayet iyi birer dava haline girecek kadar mkemmel bir avukat olan size, ne diye savunma aralar telkin edeyim? Hoakalnz, ey pek lim Morus, imdi artk sizin olan bu delilii iyi savununuz!Krda, 10 Haziran 1508Erasmus masasnda alrken.>< ! t) '. 1 ',-> \.

ioDELLK KONUUYORIHakkmda ne derlerse desinler, (zira, deliliin en deli olanlar tarafndan bile her gn nasl ayaklar altna alndn bilmez deilim) tanrsal tesirlerimle tanrlar ve insanlar zerine sevin saan gene ben, yalnz benim; yle ya, bu kalabalk toplantda ben grnr grnmez, sz sylemeye hazrlanr hazrlanmaz canl emsalsiz bir neenin ehrelerinizde birdenbire parlad grlmedi mi? Almlarmzdaki krklklarn hemen kaybolduu grlmedi mi? Ve her taraftan iitilen kahkahalar kalplerinizi dolduran pek ho needen, burada bulunmamn size verdii zevkten haber vermediler mi? imdi sizi gzlemlerken bana, Homeros'un nektar ve nepenthesle sarho olmu tanrlarn .gryormuum gibi geliyor; halbuki evvelce Trophonius'un1 ininden yeni km kimseler gibi burada kederli ve huzursuz duruyordunuz. Gnein ilk klar ufku kaplayan karanlklar ortadan kaldrd, ya da ilkbahar, sert bir ktan sonra, arkasndan tatl esintilerin en ve atr srsn getirdii zaman, dnya zerinde her ey nasl deiir, btn nesneleri daha parlak bir renk nasl gzelletirir veKardei Agomedes'in katili olan Trophonios'un gmld maara. Buraa, kendisine danmaya gelen herkesi kederlendirmekle nl khinin yeridir.IIgenlemi doa, gzlerimize nasl daha ho bir manzara ar-zederse, benim burada bulunmam da yzlerinizde fevkalade mutlu bir deiiklie sebep olur. Byk hatiplerin pek uzun ve inceden inceye ilenmi nutuklarla yapmakta ok zahmet ektikleri eyi, varlm bir anda kendi bana yapt: beni grdnz, endieleriniz de hemen uup gitti.Halka tavsiye edilen delilik. ) 4', ' ' ''.'i'f , ' ^ Mit i s . ,u \ ', v'jl r >

ssleyince; zencinin derisini beyazlatmaya uranca; sinei fil yerine kabul ettirmeye gayret edince, mahcup kahraman tavuskuu gibi kurum kuruluyor ve kstaha ibiini kaldryor... Her ne ise; ben u atasznn dediini yapyorum: Kimse seni vmezse sen kendini v!Ama dorusu, insanlarn bana kar nankrlne hayranm. Hepsinin bana fevkalade derin hrmeti var; hepsi iyiliklerimin sonularn grmekten holanyorlar; fakat buna ramen, bu kadar asrdan beri bir tanesi kp da yze glc vmelerle beni pohpohlamamtr; oysa Busiris'ler, Phalaris'-ler2, stmalar, sinekler, kelkafalar ve bu trden nice bin belalar akaklarn buldular; bunlar da onlar tantanal vglerle terennm etmek iin ne zaman ne de zahmeti sakndlar.Erasmus, bilge adam, gzel bir kadna bakmak iin ynn deitiriyor ve bir satcnn yumurta sepetinin stne basyor.Busiris ve Phalaris, ba belas anlamnda kullanlmtr. Busiris, gayet kanl ve zalim bir Msr kral idi. Phalaris, Agrigente'de (bugnk gney talya) hkmdarlk etmi, gayet kanl bir adamd. Pirinten yaptrd bir boa heykelinin iinde insanlan kaynatlm. M 549'da ld syleniyor.imdi vereceim nutuk ne nceden tasarlanm, ne de ilenmitir; demek ki o oranda daha az yalan bulunmaktadr. Fakat sanmaynz ki bu sylediim, hatiplerin, zeklarn vmek iin kullanmak detinde olduklar hilelerden biridir. Bilirsiniz ki bu adamlar, bir nutuk zerinde otuz sene altktan sonra -hem de nutkun en nemli ksmn bakalarndan alm olduklar halde- onu sanki gnde elenerek yazm yahut dikte etmi gibi gsterirler. Ben ise, azma geleni sylemekten daima holanmmdr.Benden ne bir tan, ne de retorik hocalarna zg bir blmleme bekleyiniz. Hibir ey bunun kadar yersiz olmazd; beni tanmlamak bana snrlar izmektir; oysa kudretimin snr yoktur. Beni blmlemek, bana yaplan eitli tapnmalar ayrt etmektir; oysa bana yeryznde hep ayn biimde ta-pmlmaktadr. Sonra, nnzde aslm bulunurken, bir tanmla, bana glgemden daha fazla benzemeyen ideal bir suretimi vermeye neden gayret edeyim? te ben grdnz gibi, nimetlerin gerek datcs, Latinlerin Stultitia ve Greklerin Morla dedikleri Delilik'im. Fakat bunu sylemeye ne gerek vard?Yzm beni yeter derecede tantmyor mu? Hem, bir kimse, benim Minerva yahut Bilge olduumu iddia etmeyi aklna koyarsa, ona nutuklarmla ruhumu betimlemeye mi gerek olacak? Aksine inanmak iin bana bir an bakmak ona yetmez mi?Bende ne cila, ne de riya olabilir, kalbimde bulunmayan bir hissin grnts de hibir zaman alnmda grlmez. Ve nihayet ben her yerde o kadar kendime benzerim ki, bilge rol oynamay ve yle grnmeyi en ok isteyenler bile dahil olmak zere, kimse beni saklayamaz. Onlar, btn suratlarna ramen erguvan giymi maymunlara, yahut aslan postuna brnm eeklere benzerler; ne yaparlarsa yapsnlar, sonuta, Midas'n ban meydana vuran bir kk kulak ucu aradan grnr. .>; ....; .>Eek kulaklaryla Midas.Dorusu u insan tr, bana kar pek nankr! Onlar uyruklarmn en sadklardr; bununla beraber, adm herkesin iinde tamaktan o kadar utanrlar ki, onu bakalarnda bir erefsizlik ve alaklk belirtisi olarak ayplarlar. Fakat, Thales3Burada son derece bilgin bir adam anlamnda kullanlmtr. Thales'e eskiden, imdikinden daha fazla nem verilirdi.17kadar bilge olduklarnn zannedilmesini isteyen o mkemmel deliler, kendilerine Morosophe yani Bge-deli ad taklmasna hak kazanmazlar m? J''>' f 'ti " Zira burada bu defa, slkler rnei dillerini kullanr gibi grnnce kendilerini birer kk tanr sanan ve Latince bir nutukta, sz bilmece haline koyan, birka Greke kelimeyi ipsiz sapsz bir halde kartrmay harikulade bir ey sayan gnmzn retorik bilimi hocalarn taklit etmek istiyorum. Bunlar hibir yabanc dil bilmezlerse kfl bir kitaptan birka eski kelime karr ve okuyucunun gzn kamatrrlar. Bunlar anlayanlar, kendi engin bilgilerinden lezzet duymak frsatn bulurlar ve bylece gururlar okanr; anlamayanlara anlalmaz grnmeleri orannda da hayranlk konusu olurlar. Zira, uzaktan gelen

eylere hayran olmak, dostlarm iin az bir zevk deildir. Eer bu sonuncular arasnda, bilgin geinmek isteyecek kadar bo olanlar bulunursa, kk bir memnuniyet glmsemesi bir onaylama iareti ve eeklerinki-ne benzer bir kulak hareketi, cahilliklerini bakalarnn gznde rtmek iin yeterli olacaktr... Fakat konumuza dnelim.('. \ -( ,,1, I 'V t i , ,At > tH ' * ) tDemek imdi pek... nasl diyeyim?... pek deli dinleyicilerim mi? Niin olmasn? Bu, deliliin, mesleine vakf olanlara verebilecei en erefli unvandr. O halde pek deli dinleyiciler, imdi adm biliyorsunuz. Fakat kkenimi bilmeyen birok kimseler bulunduundan onu, Musalarn4 yardm ile size bildirmeye gayret edeceim.Ben ne Kaos'tan ne de Ahretten ktm; hayatm ne Satrn'e, ne Yasefe ne de u dknt tanrlarn birine borluyum. Babam Plutos'tur"*; o Plutos ki -Homeros, Hesiodos ve hatta byk Jpiter kzmasn- tanrlarn ve insanlarn babasdr; o Plutos ki evvelce olduu gibi imdi de hem kutsal, hem sradan eyleri istedii gibi altst etmektedir; o Plutos ki sava, bar, devletleri, danma meclislerini, mahkemeleri, halk meclislerini, evlilikleri, antlamalar, birlemeleri, kanunlar, sanatlar, ciddiyi, akay... -saymaktan nefesim tkendi- kendi isteine gre ynlendirir; o Plutos ki, yardm etmeseydi btn o airane tanrlar -ve hatta byk tanrlarn kendileri bile diyeceim- ya hi var olmayacaklard, yahut da alktan azlar kokacakt; ve Plutos'un hiddeti o derece mthitir ki Pal-las6 bile bu hiddete kar bizi koruyamaz; elden tutmas o derece kymetli, koruyuculuu o derece gldr ki bunlara mazhar olan bahtiyar lml, Jpiter'e ve yldrmna meydan okuyabilir.Bizde yerlemi olan "ilham perisi" deyimine szcn asln yeledik. Zenginlik tanns. Demeter ile Jason'un olu. Bireyletirilmi bir tanndan ok, bir kavram simgeler, (y.n.) Tanna Athena'mn n ad. (y.n.)20Babam beni, Jpiter'in vaktiyle u surat ask pis Minerva'y yaratt gibi kafasnda yaratmad; o bana btn perilerin en cana yakn, en neelisi, en canls olan Genlii7 ana olarak verdi. Ben u Vulcanus topal gibi somurtkan bir evliliin rn deilim. Ben, babacan Homeros'un dedii gibi, sevginin tatl cokular iinde dodum. Yanlmayasnz diye de syleyeyim: Plutos beni, Aristophanes'in betimledii gibi,8 artk ihtiyar ve gzleri hemen hemen hi grmez olmuken deil, vaktiyle, tamamen gl kuvvetliyken ve genlik atei damarlarnda kaynarken, tanrlarn sofrasnda devirdii nektarla neelendii o ho anlarn birinde meydana getirmitir. Qi(\:i\ h'i ,:! I ,1 ' \i u "HErasmus, Zeus ile Hera'nn kz Hebe'ye yeni bir isim vermitir. Genlik perisi Hebe, tanrlara iki sunmakla grevlidir, (y.n.)Byk komedya yazanmn Plutos'u kr olarak canlandrd Plutos adl komedyasna gnderme.21(.7 ~84 :, !,r,Belki doduum yeri de bilmek isterdiniz; zira bugn, bir ocuun ilk defa haykrd yerin, onun asaleti bakmndan son derece nemli olduuna inanyorlar. Onun iin size unu syleyeyim ki ben ne evresi dalgal Delos Adasnda9, ne denizin dalgalar stnde, ne de derin maaralarda dodum, ben gzm Saadet Adalarnda10 atm.Kei ocuk Jpiter'i emzirirken.Bu yle ho bir diyardr ki burada toprak, en zengin armaanlarn iletilmeden, kendiliinden verir, i, ihtiyarlk, hastalklar, bu bahtiyar krlarn yanma hibir zaman yaklamamlardr. Burada ebegmecinin, baklann, acbaklamn ve

ancak sradan insanlara layk dier bitkilerin yetitiini gremezsiniz. Burada moly," devay kl, hzn gideren nepent-Kyklad'lardan kayalk bir ada. Bugn kimse yaamamaktadr, llkag'da dinve siyaset bakmndan nemli bir merkezdi. Apollon'un Delos'ta doduusylenir.Saadet Adalan: Bugnk Kanarya Adalan'nm eski ad, ayn zamanda ahretinen mutlu yerlerinden biri. (y.n.)Bir cins sarmsak.2Zhes otu, merzeng, gl, meneke ve smbl her bucaktan burnu ve gz byler, bu ho yerleri, Adonis'in bahesinden bin defa daha nefis birer baheye evirirler.Ben ite bu byleyici yerde dodum ve douum gz yalaryla ilan edilmedi; dnyaya gelir gelmez, anneme zarafetle glmsediimi grdler. Jpiter bir kei tarafndan emzirilmek bahtiyarlna nail oldu diye onu kskanrsam byk bir hata ilemi olurum. Zira dnyann en ho iki perisi olan Bakkhos kz Methe yani Sarholuk ve Pan kz Apoidia, yani Cehalet, benim stninem olmulardr. Onlar burada arkadalarm ve cariyelerim arasnda gryorsunuz.I

Tanrlardan sonra, varlklarn en yceleri, kendi iddialarna gre Stoaclardr.'5 Pekl! Bana bir Stoac veriniz; ve bu isterse Stoaclarn topundan , drt hatta bin defa daha Stoac olsun. Tekelerle ortak olmasna ramen, bilgelik iareti sayd sakaln kestirmeyi baaramazsam da, hi olmazsa ona ask suratl tavrn terk ettiririm, alnnn atkln gidertirim, onu sert prensiplerinden vazgeirtirim, o da bir sre kendini sevince, acayiplie, delilie kaptrr; ksacas, o istedii kadar bilge olsun, eer meydana getirmenin verdii hazlar tatmak isterse bana, yalnz bana bavurmaldr.Fakat size neden her eyi, detim zere, tamamen doal olarak sylememeli? Rica ederim syleyiniz, bana, tanrlar ve insanlar yaratan, ba, yz, gs, eller ve kulaklar mdr? Bu namuslu organlarn biri midir? Asla. insan trnn yaylmasna yarayan ksm o kadar acayip, o kadar glntr ki, onu glmeden anamayz. Fakat btn varlklarn hayat, Pythago-ras saylarndan'6 ok bu kutsal kaynaktan akar. Hem samimi olalm, nceden bilge bir insan sfatyla, evliliin sakncalarn gz nnde tutsayd, hangi lml ban evliliin yularna uzatmak isterdi? Hangi kadm gebeliin rahatszlklarn, dourmann aclarm, tehlikelerini ve eitimin ykledii usandrc ileri ciddi olarak dnseydi, bir erkein kane takiplerine kendini kaptrrd? Halbuki hayat, evlenmeye borlusunuz, evlenmeler de benim cariyelerimden Bunaklk tarafnda kurulurlar. O halde bana ne kadar minnet borlusunuz! Son-

Stoacln, Erasmus'un, yani Rnesans'n hayat anlayna hi uygun olmad, yaptn ilerisinde de rastlayacamz alaylardan anlalr. Pythagoraslara gre evrenin temeli olan ilk drt tam say. (y.n.)27-$*%*$'%m^mmra, bir kadn, bir kere btn bu skntlar ektikten sonra, eer benim aziz dostum Unutmak tanras, onu etkilemesey-di, kendini bu skntlara bir defa daha sokar myd? air Luc-retius ne isterse sylesin! Bizzat Vens bile inkr edemez ki benim tanrsal yardmm olmazsa, onun btn kudreti, enerjiden yoksun, clz ve sonusuz kalr.ite sradan halkn kei adn verdii kimselerin yerine geen, kendilerim beenmi u insanlar; u filozoflar, benim ban ektiim bu acayip ve gln oyundan meydana gelirler; erguvana brl krallar, Tanrnn rahipleri ve pek aziz babalarmz Papalar ondan gelirler: Son olarak Olympos'un, btn byklne ramen, ancak barndrabildii saysz adette airane tanrlar da ondan kmlardr. , t ,,t J'!.4 ' ' i' j.. !! i) 'tii1 j... , , i>' I Ul, Il 't!,! >-,> V f " '" ' , ' > ,,i M.'1 li '. ," ' > d f't >l 'I i j ' > il >

z812Fakat hayatn esasn ve balangcn benden aldnz kantlam olmak yeterli deildir; imdi size, bu hayatn btn faydalarnn, holuklarnn, iyilikseverliime borlu olduunuz birer armaan olduunu gstereceim.Dorusu, hayattan hazlar karrsanz, hayat neden ibaret kalr? O zaman hayat adna layk olur mu?... Beni alklyorsunuz, dostlarm! Ah, baknz benimle

ayn dncede olmamak iin, hepinizin haddinden fazla deli yani haddinden fazla bilge olduunu biliyorum... Bizzat Stoaclar hazz severler; nefret etmek ellerinden gelmez. ehveti istedikleri kadar saklasnlar, en irkin hakaretlerle sradan halkn gznden drmeye gayret etsinler, btn bunlar sahte hareketten baka bir ey deildir. Onlar ehvetten, daha byk bir zgrlkle yararlanmak iin bakalarn uzaklatrmak isterler. Fakat btn tanrlarn rzas iin, hayatn haz ile, yani delilikle lezzetlendirilmemi hangi bir an, gaml skntl, naho, tatsz, katlanlmaz deildir? Burada Sophokles'in tankln anmakla yetinebilirim; bu byk airi ne kadar vsek azdr; o ne ho mr, hibir tr bilgelik olmakszn geen mrdr dedii zaman beni en gzel tarzda vmtr. Ama, sorunu biraz daha ayrntl olarak inceleyelim:t *' i '5 ,' i i13insann ilka olan ocukluun, btn alarn en eni, en hou olduu doru deil midir? ocuklar severler, perler, kucaklarlar, okarlar, onlara bakarlar, bir dman bile onlara yardm etmekten kendini alkoyamaz. Neden? nk daha doumlar annda, doa, bu sagrl ana, onlarn evresine bir delilik havas yaymtr; bu hava, ocuklar bytenleri byler, zahmetlerinin karln verir, ve bu kk yaratklara gerek duyduklar iyilikseverlii ve koruyuculuu salar. ocukluu izleyen an da herkesin gznde ne kadar byk bir cazibesi vardr! Bu a korumak, ona yardm etmek, onun imdadna komak iin ne kadar byk abalar sarf edilir! Pekiyi, bu ho aa, candan sevdiren gzellii kim verir? Benden baka kim olacak? Genlerden can skc bilgelii uzaklatryor ve bylelikle hazlarn ekici gzelliim onlarn zerine yayyorum; ve burada size havadan masallar anlattm sanmamanz iin, insanlar, byyp yetitikleri, deneyim ile dersler sayesinde bilge olmaya baladklar zaman gz nnde tutunuz, grrsnz ki onlarda gzellik hemen solmaya balar, nee sner, kuvvet azalr, ekicilik uar gider, onlar benden uzaklatka, hayat gitgide onlar terk eder ve sonunda, kendine ve bakalarna bir yk olan u neesiz ihtiyarla eriirler. phe yok ki, insanln ektii sefaletler, beni onun yardmna komaya sevk etmemi olsayd, ihtiyarla katlanacak bir tek lml bulunamazd. lmller hayat kaybetmek zereyken onlara bir deiim ile avuntu veren, airlerin terennm ettikleri tanrlar gibi, mezarn kenarnda bulunan ihtiyarlar deitirir, elimden geldii kadar ocukluunmutlu ama geri getiririm. !Bu deiimi hangi aralarla yaptm bilmek isteyen varsa bunu ondan gizli tutmayacam, ihtiyarlar, Lethe rmann'7 Saadet Adalarnda bulunan (zira ahrette bu nehrin pek kk bir kolu akmaktadr) kaynana gtrr, orada uzun uzun yudumlarla, onlara unutmay -bu hayatn btn sefaletlerinin unutulmasn- iiririm; o zaman endieleri ve kederleri yava yava yok olur ve genleirler. Fakat diyeceksiniz ki, ihtiyarlar samalarlar, sabuklarlar. phesiz, ite ocuklua dnmek de buna derler. Samalamak, sabuklamak, ocuk olmak demek deil midir? Ve bu a akldan yoksun olduundan deil midir ki, bize haz verir, bizi elendirir? Yetimi bir adam kadar bilge olan ocuktan herkes nefret eder, ona her yerde bir "monstre" (hilkat garibesi) gzyle baklr. ocukta vakitsiz bilgelikten nefret ederim, diyen atasz hakldr.Sosise dkn kyl.Yarglama gcne ve deneyime olduu kadar kavrama abukluuna sahip bir ihtiyarn sohbetine ve mevlisine kim tahamml edebilir? ihtiyarlara sabuklamay, sayklamay veren benim; fakat gene bu mutlu sayklamadr ki, bilge kiiye eziyet eden o kayglar, kederleri uzaklara kovar, ihtiyar ho birGreklerde, ahretteki rmaklardan biri; suyundan ien gemii unuturmu.elence arkada olarak kalr ve kadeh elde, dostlarna akl retmesini bilir. Nee iinde yaar ve hayatn, en salam kimselerin glkle dayandklar ykn, hemen hemen hi hissetmez. Hatta bazen Platus'un iyi ihtiyar18 gibi yapar: o tatl seni seviyorum szn sylemeyi renir. Halbuki, btn aklna sahip olsayd, ne kadar acnas olurdu!Ama iyiliklerimle mutlu olan ihtiyar dostlar da candan severler, o, neeli bir syleiye pekl katlabilir. Zira, Home-ros'a inanacak olursak, ihtiyar

Nestor'un azndan baldan tatl szler akarm, oysa, sert ve fkeli Akhilleus, ac feryatlar ko-parrm; ayn aire gre, duvarlarnn gerisinde gvenlikte bulunan yallar, apknca ve ho syleilerde bulunurlarm. Bu bakmdan ihtiyarlk ocuklua da baskndr; zira pek ho olmakla beraber ocukluk, hayatn pek tatl bir hazz olan dedikodu zevkinden mahrumdur.Sonra, ihtiyarlar ocuklarn meclisini, ocuklar da ihtiyarlarn meclisini pek severler. Zira tanrlar, benzerleri birletirmekten holanrlar. Gerekten, ihtiyarla has olan yz buruuklar ve yllarn says gz nnde bulundurulmazsa, bir ihtiyarla bir ocuk kadar birbirine benzeyen iki ey var mdr? Her ikisinin beyaz salar, disiz bir az, clz bir bedeni var; her ikisi st sever, kekeler, gevezelik eder; budalalk, unutkanlk, boboazlk, szn ksas her ey bu iki a arasnda tam bir benzerlik oluturmaya yardm eder. insanlar ne kadar ihtiyarlarsa o kadar da ocua benzerler. Sonunda da birer gerek ocuk gibi, hayattan irenmeden ve lm grmeden, bu dnyadan karlar.Byk Latin komedya yazarnn nl bir yaptna antrma.3214imdi, istenirse, btn insanlar arasnda dattm bu iyilikle, dier tanrlarn yaptklar deiimler karlatrlsn. Burada, fkeliyken yaptklar deiimlerden bahsetmeyeceim; tevecchlerinin en byk belirtileri saylanlar inceleyelim. lm deindeki dostlarna tanrlar ne yapyorlar? Onlar aaca, kua, austos bceine, hatta ylana dntryorlar. Ama, bylece doa deitirmek lmek deil midir? Bana ge-Ijne, ben insan, tahrip etmeden, hayatnn en mutlu, en tatl zamann geri getiriyorum. Ah! insanlar, bilgelikten bsbtn vazgeerek btn mrlerini benimle geirselerdi, gaml bir ihtiyarln tatszlklarndan habersiz olurlard ve srekli bir genliin bys, zerlerine her an sevin ve mutluluk saard!Felsefe yahut baka g ve ciddi bir eyi incelemeye koyulan u gsz, gaml, neesiz kimselere baknz. Birbirinden ayr birok dncelerle alkalanan ruhlar bnyelerini etkiler; bedenlerindeki ruhlar pek fazla miktarda uar; nemli kkleri kurur ve genellikle, gen olmadan ihtiyarlar. Benim delilerim, tam kart, daima semiz ve tombuldurlar, yzlerinde saln, semizliin parlak betimlemesini tarlar; sanki her biri bir Arkanya domuz yavrusu19 imi gibi. phe de yok ki, bilgelik derdi daima biraz kendilerine bulamam olsayd, ihtiyarla zg sakatlklarn hibirini hissetmeyeceklerdi. Fakat insan, dnya yznde tamamen mutlu olmak iin yaratlmamtr.Ahlak kurallarna bal olmayan, tasasz yaayan, yemek, imek, zevklere dalmaktan baka bir ey bilmeyen. .33Eski bir atasz de ileri srdmz kantlamaya yarar. Bu atasz der ki: Ancak delilik, genliin hzl akm yavalatr ve can skc ihtiyarl bizden uzaklatrr. Bylece, Bra-bantllar20 hakknda, ihtiyatl baka insanlarn tersine olarak, ya bastka deliletikleri sylenmi ki bu, dorudur. Buna karn, sohbeti daha ho ve ihtiyarln skntlarndan daha az etkilenmi bir millet yoktur. Ahlaklaryla olduu kadar iinde yaadklar iklim ile Brabantllara benzeyen bir kavim de benim aziz dostlarm Hollandallardr. Madem ki Hollandallar deli lakabna layk olacak derecede byk bir gayretle bana boyun eiyor ve hizmet ediyor ve bu erefli sfattan utanacak yerde onur duyuyorlar, ve bu lakab en gzel unvanlardan biri sayyorlar, ben de neden onlara aziz dostlarm demeyeyim?Haydi gidin, lgn lmller, imdi Medealara, Kirke'lere, Vens'lere, Aurora'lara21 snn! Gidin her yerde sizi genletirecek bilmem hangi kavramn pnarn arayn! u genlii, bu kadar istenen bir ey yapmaya ancak benim gcm yeter. Gerekten de onu insanlara ekici klan yalnz benimdir. Memnon'un kznn, atas Tithon'un22 genliini uzatmak iin kulland o harikulade ila bendedir. Ben Phaon'a, Sappho23 tarafndan delicesine sevilmeyi getirecek kadar genliin b-Belika lkesinin sakinleri ortaadan beri neeli, zevku sefay seven, ayn zamanda biraz kaba insanlar olarak tannrlard.

Medea: Grek mitolojisinde nl bir byc kadn. Kirke: Odysseus'u batan karan nl byc kadn. Aurora: afak Tanras Eos'un Latince ad. Pek ok a vardr.22 Troya prenslerinden, gzelliiyle mehur Aurora'nn kocas.23 Phaon, Lesboslu yal ve irkin salc. Vens onu genletirince Grek kadn airi Sappho ona k olmu; Phaon yz vermediinden Sappho kendini bir kayadan uuruma atm. 34 ; '- ' tn ekiciliini, btn kuvvetini geri vermeye bu derece baarl olan Vens'm. Eer genlii geriye armak ve daha iyisi, genlii daima korumak zelliine sahip sihirli bitkiler, byler, yahut herhangi bir pnar varsa, onu bende aramak gerekir. Genlik kadar sevimli, ihtiyarlktan daha nefrete layk bir ey olmadn hepiniz kabul ediyorsanz, -bu kadar byk bir nimeti elde tutmay, bu kadar byk bir ykm uzaklatrmay bilin!- bana ne kadar kran borlusunuz.'. -t.- "'. : \16Artk yerden ge, gkten yere inen Homeros gibi, ben de tekrar insanlarn arasna katlmak zere Olympos'u terk ediyorum. Hayr, yeryznde benden gelmeyen ne sevin, ne saadet, ne de haz vardr. lkin baknz, insan trnn sevecen anas doa her tarafa deliliin tuz biberini ne kadar byk bir derin grllkle ekmek zenini gstermi! Zira, Stoaclara gre bilge olmak, akl rehber olarak almaktr; deli olmak ise kendini tutkularn akna brakmaktr. Halbuki Jpiter hayatn aclarn, kederlerini biraz yumuatmak iin insanlara akldan ok tutku vermemi miydi? Birinin tekine oram, bir tanenin bir dragmaya30 oranna benzer. Ve Jpiter akl ban bir kesine atm, oysa bedenin geri kalan ksmn tutkularn srekli sarsntlarna terk etmitir. Sonra, yalnz kalan bu zavall akim karsna, kartlar olarak, pek sert ve pek iddetli iki kycy karm; st ksmda, yani hayatn kayna olan kalpte hakim olan hiddet, hkm bedenin en aadaki yerlerine kadar yaylan ehvet, insanlarn hareket tarzlar, akim bu iki gl dmana kar ne yapabileceini her gn yeterli derecede gsteriyor. Namusa kanunlarn bahediyor ve bunlara uyulmas iin sesi kslncaya kadar baryor; btn yapabilecei de budur. Dmanlar bu uydurma kralie ile alay ediyorlar, kendinden daha fazla grlt yapyorlar, nihayet o da, gereksiz bir direni gstermekten bkkn bir halde, teslim oluyor, ne isterlerse ona raz oluyor.Pan'n kaba mziinin kart olarak ince ve yksek mzik.4030Drahminin eski ekli.41 su17Fakat, yazgs kendim ilere vermek olan insana, nefsini idare etmek iin ufak bir akl tanecii yeterli gelmediinden, ne yapacam bilmeyen Jpiter, deti zere, akl sormak iin beni ard. Az sonra ona, bana layk bir tavsiyede bulundum ve dedim ki: "Bir kadn yapnz, insana arkada olarak veriniz. Kadnn lgn ve havai bir hayvan olduu dorudur; fakat ayn zamanda da ho ve

elendiricidir, insanla yaayarak, onun gaml ve ve somurtkan yapsn, delilikleriyle deiiklie uratmay, yumuatmay bilir." Platon, kadn akll hayvanlar ya da idraksiz hayvanlar snflarndan birine koymakta duraksar gibi grnd zaman, bize yalnz bu ho cinsin olaanst deliliini iaret etmek ister. Gerekten, bir kadn bilge geinmeyi aklna korsa, o zamana kadar sahip olduu deliliine yeni bir delilik eklemi olur; zira, insan doadan fena bir eilim alm ise, ona kar direnmek ya da erdemin maskesiyle saklamaya kalkmak, onu fazlalatrmaktr. Bir Grek atasz yle der: Erguvana brimd zaman dahi maymun, maymundur. Bunun gibi bir kadn da -kendini gizlemek iin istedii kadar aba gstersin- her zaman kadn, yani daima delidir.Kadnlarn, burada sylediklerime kzacak kadar deli olduklarn sanmyorum. Ben onlarn cinsindenim, ben Delilik'-im. Deli olduklarn kantlamak, yapabileceim en byk vg deil midir? Zira, iin dorusuna baklacak olursa, erkeklerden sonsuz derecede daha mutlu olmalarn bu delilie borlu deil midirler? Her eye yelemekte hakl olduklar u byleri, en gururlu kyclar kendilerine balamaya yarayan42u ekiciliklerini ilk nce delilikten almyorlar m?Erkeklerde o naho ve vahi d grn, o kll deri, o orman gibi sakal, her ada tadklar o ihtiyarlk hali nereden geliyor? Btn bunlar ktlklerin en by olan ihtiyarlktan geliyor. Kadnlarn, tersine, yanaklar dz, sesleri tatl, derileri narindir, onlarda her ey srekli bir genliin ho betimlemesini sunar. Zaten onlarda, erkeklerin houna gitmekten baka bir arzu var mdr? O sslerin, dzgnlerin, hamamlarn, sa kvrmlarnn, parfmlerin, kokularn ve nihayet yz, gz, deriyi gzelletirmeye, boyamaya ve gizlemeye yarayan btn o kozmetik11 rnlerinin amac bu deil midir? Eh! Bu kadar arzu edilen bu amaca onlar delilik araclyla eriemezler mi? Eer erkeklerde kadnlarn her eyine katlanyorlarsa, bunu salt onlardan bekledikleri hazz dnerek yapmyorlar m? Bu haz, neden ibarettir? Delilikten! Bir erkein, kadnn ltuflarmdan yararlanmak istedii her defada, syledii anlamsz szlere, kadnla yapt btn deliliklere dikkat ederseniz, bu geree kanaat getirirsiniz. Demek ki imdi, hayatn en byk hazznn kayna nedir, biliyorsunuz.Akn hazlan.31 Baka bir szck bulamadmzdan "kozmetik"i korumak zorunda kaldk.4318Fakat birok kimse ve zellikle ihtiyarlar, Bakkhos'un l-tuflarn, aknkine yeleyerek, en yksek ehveti boaz zevklerinin tekeline verirler. Burada kadnsz iyi bir yemek yenip yenmeyeceini incelemeyeceim. Kesin olan u var ki, delilik neelendirmedii takdirde, gaml ve tatsz olmayan bir tek yemek olamaz. yle ki, bir ziyafette, deli bir insan veya yle grnmek isteyen biri bulunmazsa, bir soytarya para verirler, yahut neeli bir asala getirirler, o da akalar, ho szleriyle sessizlii ve sknty kovar, davetlileri gldrr. Gerekten, gzler ve kulaklar ayn zamanda enlie katlmazlarsa; zihin, oyunlar, gller, zevklerle neelenmezse, karn bir yn etle ve nefis yemeklerle doldurmak neye yarar? ite, o oyunlar, glleri, hazlar yalnz ben meydana getiririm. Ziyafetin kraln kura ekerek semek, epeevre oturup ark sylemek ve imek, dans etmek, sramak, hoplamak gibi yemeklerde kullanlan o en trenleri kimin ilk kez kurduunu sanyorsunuz? Yunanistan'n yedi bilgesi mi? Asla. nsan trnn iyilii iin onlar icat eden benim. Bu trden elencelerde ne kadar fazla delilik olursa, bunlar insanlarn hayatn o oranda uzatr, o hayat ki gaml olduu zaman hayat adm tamaya layk deildir. Oysa, hayat hi durmadan izleyen can sknts, btn bu zevkler sayesinde kovulmazsa, hayat daima hznl kalacaktr , (19Belki, btn bu zevkleri duyamayan kimseler vardr ki, bunlar mutluluu ancak dostlar arasndaki sohbette bulurlar. Onlarca dostluk btn nimetlerin en bydr: Hayatta su, ate ve hava kadar gerekli olan dostluk, doa iin gne ne ise, insan iin odur; dostluk o kadar ho, o kadar namusludur ki (bu kelimenin bu ile bir ilgisi yoktur) bizzat filozoflar onu en byk nimetlerin

arasna koymulardr. Eh, imdi size, btn dostluklar dnyaya getirenin ben olduumu kantlarsam ne dersiniz? Bundan kolay ey yok. imdi sorunu size gn kadar aydn klacam; fakat bunun iin, ne ikilemler, ne birbirini izleyen nermeler, ne de ince mantklarmzn hep kullandklar baka aldatc usavurmalar kullanacam. Saduyunun32 klarnn peinde gitmekle yetineceim. O halde balyorum.Dostlarn taknlklarna gz yummak, onlarn kusurlar hakknda hayale kaplmak, bu kusurlar taklit etmek, onlardaki en byk ahlakszlklar sevmek, birer erdemmi gibi bunlara hayran olmak, delilie sapmak denen ey deil midir? Sevgilisinin derisi zerinde grd bu iareti sevgi ile pen u k, Agnes'inin33 ahtapotunu ehvetle koklayan u teki k, a olunun bakm ho bulan u baba... btn bunlar saf delilik deil midir? Evet, bunlarn delilik, hatta en sunturlu delilik olduunu istediiniz kadar syleyiniz; fakat teslim edi-442 Akl selim yerine bu ekli yeledik.3 Sevgili demektir. Ancak, eseri Franszcaya eviren burada bir anakronismaya dmtr. Grnte saf sevgiliye, ancak Moliere'den beri Agnes denmektedir; halbuki Delilie vg yaklak 120 yl nce yazlmtr.45niz ki dostluklar yapan, koruyan, bu deliliklerdir. Burada yalnz, kusurlu olarak doan ve ilerinden en iyisinin, en az kusur sahibi olan olduu lmllerden sz ediyorum. Her biri kendini birer kk tanr sanan o bilgelere gelince; dostluk onlar hemen hemen hi birbirine balamaz; bazen bu gerekleince, kurulan dostluk, pek az kimse arasnda yaylm gaml, naho bir dostluktur. Onlarn kesinlikle kimseyi sevmediine dair gvence vermekten ekinirim: nsanlarn ounluu delidir, hatta denebilir ki deliliin birka trn kendinde tamayan bir tek birey yoktur; halbuki btn dostluklar benzerlie dayanrlar.Demek oluyor ki, bu hain filozoflar, bazen birbirlerine karlkl hayranlk balaryla balanrlarsa da, pek salam olmayan bu ballk, dostlarn kusurunu grmek iin keskin gzl,14 kendileri hakknda kr, daima gaml, neesiz ve heybe masal sanki kendileri iin yazlm olan kimseler arasnda uzun srmez. Gerekten, btn insanlarn, tabiat tarafndan esasl birka kusur sahibi olmaya mahkm edildikleri dnlrse, baka baka ya, huy ve deiik eilimli insanlar arasna koyduu mthi fark gz nnde tutulursa, bunlarn sonlu mrlerinin her zaman yz yze olduu o zayflklar, hatalar, kazalar zerinde dnlrse; delilik (isterseniz ona hatrinaslk deyiniz), bu adamlarn karakterlerindeki sertlii gelip yumuatmad takdirde, bu kadar keskin nazarl kimseler arasnda tatl dostluun bir saat iin olsun yaayabileceini hayal etmek mmkn mdr? Hem de, btn ho ballklarn yaratcs ve babas olan Cupido, kr bir tanr deil midir?Yeux de Iynx iin "vaak" gzl dememeyi yeledik.46O, ok kere irkinlii gzellik sanmaz m? Gene onun sayesindedir ki insanlarn hepsi sevdikleri eyden memnundurlar; onun yzndendir ki yal bir adam, ihtiyar dostunu, bir delikanlnn gen sevgilisini sevdii gibi sever; bu, her yerde grlr, daima gln bulunur, fakat dostluun btn balarn yapan ve sklatran ite bu glnlktr.l 1*' - '47D krklna uram koca: apkasnda hroz tyleriyle bir adam bir guguk kuunu (Hfiyor.20Dostluk hakknda imdi sylediklerim, evlilie ok daha jygundur. Ulu tanrlar! Eer uyruklarmdan olan yze glme, oyunlar, hatrinaslk, ikiyzllk ve kurnazlklar, erkekle

ne kadar az evlenmenin gerekletiini grrdk! Gereklemiler arasnda da, kocalarn ihmali yahut ahmakl, sevgili karlarnn maceralarn grmeyecek kadar kr etmeseydi, ne kadar uzun zaman korunurdu? Btn bunlar deliliktir; bunu kabul etmekte hakldrlar, bununla beraber kadnn, kocasnn houna gitmesini, kocann karsnn houna gitmesini salayan, ite bu deliliktir; ailede bar ve huzuru koruyan, ayrlmalara, boanmalara engel olan odur. Koca ile alay edilir; ona boynuzlu denir; daha bilmem ne adlar konur; o srada zavall adam sadakatsiz karsnn vefasz gz yalarn bu-seleriyle kurutur. Fakat, kskanln azalarna, kemirici huzursuzluklarna kendini kaptrmaktansa, iddetli feci sahnelerle her yere karklk ve dzensizlik samaktansa, bu tatl hataya kaplmak bin defa daha hayrl deil midir?4921'" zetle, hayatta ho olan ya da srekli olan hibir ballk grmezsiniz. Hkmdar uyruklarn, uak efendisini, cariye hanmn, renci eitmenini, dost dostunu, koca karsn, ev sahibi misafirini, arkada arkadan; durmadan hata, yze glme, hatrinaslk ya da buna benzer ho bir deliliin verdii tatl ryalarla karlkl olarak aldatmazlarsa, her biri az zamanda dierine katlanlmaz gelir. imdi sylediim btn bu eylerin sizi aknlk ve hayranla drdnden phe etmiyorum; fakat daha baka eyler de iiteceksiniz.' ,J "