8/12/2019 Esse - E Drejta e Puns Dhe Trashgimia

1/7

E drejta e puns dhe trashgimisAspekti legal dhe sociologjik

(Armend Shkoza)

Prill, 2014

Prishtin

8/12/2019 Esse - E Drejta e Puns Dhe Trashgimia

2/7

8/12/2019 Esse - E Drejta e Puns Dhe Trashgimia

3/7

Shtetasit kan tdrejt t zgjedhin e t ushtrojnprofesionin e tyre sipas aftsis e

prirjeve personale dhe npajtim me nevojat e shoqris.

Neni 45

Shtetasit gzojntdrejtn e pushimit pas puns. Koha e puns ditore e javore si edhe

pushimi vjetor i paguar rregullohen me ligj.Nshrbim tpunonjsve krijohen shtpi pushimi, shtpi kulture dhe qendra ttjera t

ktij lloji.

Neni 46

Punonjsve tqytetit e tfshatit u sigurohen mjetet e nevojshme materiale pr jetesn

pleqri, nrast smundjeje ose humbjeje taftsispr pun."

Nkto tri nene mund tshohim frymn e rendit shoqror, ku puna shihet si mjet i vetm

legjitim me t cilin qytetari siguron mirqenien e tij, e n ann tjetr shteti prmes

rregullimit kushtetues-ligjor e ngrit kt n nivel t abstraksionit moral si nder dhe

detyrim pr do shtetas qmirqenien e tij ta sigurojme mjete tkompromisit shoqror.

Tjetr nga e drejta e puns, trashgimia nuk shte sanksionuar ndispozita kushtetuese

nmnyrtveantsikur e drejta e puns. Mirpo, duhet pasur parasysh se, naspektin

doktrinar tgjinisjuridike, e drejta civile si gjini e tdrejtave me karakter pasuror, n

sistemin pandekt (sistem i pranuar nga sistemi jonjuridik) e drejta trashgimore prbn

njnga katr tdrejtat themelore qprbjntdrejtn e prgjithshme civile. Kto t

drejta prfshin: Tdrejtn familjare, tdrejtn e detyrimeve, tdrejtn sendore dhe t

drejtn trashgimore. Pra, kto gjini civile prbjnbrthamn e sdrejts civile - drejts

me karakter pasuror.

N doktrinn juridike, krahas shum definicioneve mbi marrdhnien juridike,

konsensualja shtse marrdhnia juridike shtmarrdhnie shoqrore e rregulluar me

norma juridike, pra rregulla t shkruara. Prezumim i ktij definicioni shtekzistimi i

marrdhnies shoqrore, sepse, marrdhnia juridike pa karakter shoqror, realisht nuk

sht ekzistuese dhe paraqet abstraksionin formal sa i prket rregullimit material. Vet

rendin juridik e zbrthen si rend shoqror, vetm se atributi i rendit juridik sht se,

duke qen konglomerat i nj sr akteve t shkruara dhe t fuqizuara n hierarki t

caktuar, sht mekanik dhe i prcaktuar si nj sistem unik.(

Radomir Lukiq, Uvod u

Pravo f.123)

Ky rend juridik shti sistemuar si pasoje ekzistimit tnjsrmarrdhniesh qjanekzistente n shoqrin e caktuar, edhe pse jo domosdoshmrisht, ky rend juridik i

prmban tgjitha ato marrdhnie shoqrore. Kjo ngase marrdhniet shoqrore jant

panumrta, dhe si ttilla janburim i pashtershm nzhvillimin e sistemeve juridike.

Prmbajtja e rregullimit pozitiv

8/12/2019 Esse - E Drejta e Puns Dhe Trashgimia

4/7

NRepublikn e Kosovs, edhe e drejta e puns edhe trashgimia jantrregulluara me

ligje tveanta. Nfuqi kemi Ligjin e puns (tmiratuar nvitin 2010) dhe Ligjin pr

trashgimin ( tmiratuar nvitin 2004). Duke qense sistemi juridik i Kosovs bie n

sistemin kontinental, burime themelore tktyre tdrejtave mbetet ligji. Pra, marrdhnia

shoqrore nga fusha e puns dhe e kalimit t pasuris nga trashgimlnsi tek

trashgimtart jan t rregulluara m ligj dhe imperativi i prkufizuar n kto aktembisundon juridikisht ndaj fardo dispozite tjetr pozitive.

Nse e analizojmrregullimin e drejts spuns sipas legjislacionit nfuqi shohim se

edhe pse formalisht shihet nj tendenc e vogl q pozita e t punsuarit t jet e

favorizuar, parim bazmbetet barazia e palve nktraport, gjqpr mendimin tim

shtqasje e padrejt. E drejta duhet pasur pr qllim qgjatrregullimit tketparasysh

pozitn e subjekteve ndaj tcilave ushtron fushveprimin e vet. Kshtu duhet tjetedhe

rasti i marrdhnies s puns, ku puntori sht gjithmon n pozit m t vshtir.

Potenciali i shtypjes gjithmonshttek puntori, por jo edhe tek pundhnsi. Kjo nuk

nnkupton q pundhnsit nuk duhet t'i njihen disa autorizime, si dhe t'i mbrohen

interesat e tij nktraport, por, thjeshtnmbrojtje duhet tmerret puntori si palm

e dobt nktmarrdhnie tdyanshme.

Tjetr nga kjo, trashgimia ka disa veori qduhet prmendur ktu. Mbshtetur ndisa

parime q jan ekskluzive pr kt rregullim, dy jan q duhet trajtuar n kontekstin

kosovar; Barazia nmes ttrashgimtareve ligjor dhe radht ntrashgimi. Ndonse t

gjithtrashgimtarve i njihet nmnyrtbarabarte drejta ntrashgim, praktika n

Kosov e dshmon t kundrtn sa i prket bartjes t pasuris dhe t drejtave tek

trashgimtart ligjor. Grat n mas t madhe jan t diskriminuara n shtjet

trashgimore, kryesisht si pasoj e ndikimit t madh t drejts zakonore. Edhe pse,

realisht nuk e kemi tidentifikuar qartvariantet e sdrejts zakonore nvariantet lokalet saj, sht unike se grat prjashtohen nga e drejta n trashgimi. Kjo m s miri

shpjegohet nga fakti i reliktit patriarkal qka pr synim akumulimin e kapitalit tek trungu

familjar, dhe friks nga bartja e pasurisngjinintjetr. shtje tjetr qduhet tkihet

parasysh sht barazimi i fmijve jashtmartesor dhe atyre t birsuar me fmijt

martesor, gjvrteton tendencn qkjo pasuri tmos koncentrohet vetm tek fmijt q

formalisht jan produkt i nj martese ligjore-formale, por q pasuria baz t jet e

siguruar edhe pr fmijt qkanlindur jashtraportit formal tnjbashkjetese.

Kur jemi tek radht e trashgimis, shttejet e veantse nrregullimin qshtnfuqi

e drejta njeh tri shkall deri ku mund t bartet pasuria trashgimore. N rastet kur

trashgimlnsi nuk ka paraardhs ttjerderi nshkallttret, pasuria trashgimorekalon npronsi tkomuns. Pra, kjo pasuri kalon npronsi publike. Nkrahasim me

rregullimin qshti prkufizuar nRepublikn Shqipris, mendoj se jemi nnj

avantazh pr s a i prket radhve t trashgimtarve ligjor. Sipas Kodit Civil t

Shqipris, trashgimia mund tbartt deri nshkalln e katrt, e ku tek nshkalln e

pestsi trashgimtar mund tparaqitet shteti, gjegjsisht komuna. (Hamdi Podvorica, E

drejta Trashgimore, 2006 Prishtin)Prirjet e sdrejts ndrkombtare qfavorizojn

8/12/2019 Esse - E Drejta e Puns Dhe Trashgimia

5/7

zgjerimin e radhve t trashgimtarve, sht tipike pr tendencn e akumulimit t

kapitalit qoftedhe brenda gjinissvetme.

Poashtu, gj tjetr t ciln vlen t ceket sht instituti i disponbilitetit t pasuris

trashgimore dhe pjess sdomosdoshme. Kto dy institute juridike janmjaft tlidhura,

pasi q instituti i disponbilitetit kufizon zotimin e pasuris n mnyr absolute ngatrashgimlnsi, e nann tjetr, instituti i pjess sdomosdoshme siguron trashgimtart

ligjor qmos tmbeten jashtsdrejts ntrashgim. Sipas ksaj, trashgimlnsi nuk

mundet asnjhertdisponojme trpasurine tij qprmes testamentit ta bartattek

njperson qmund edhe mos tjettrashgimtar ligjor, apo edhe anasjelltas, po tjet

trashgimtar ligjor tek ai nuk mund tbartt e gjithpasuria.

Aspekti sociologjik dhe filozofik

Ndonse prirjet neoliberale n sistemin kapitalist, puntorin e shohin vetm si pjes

integrale e veglave prodhuese, ndrlidhja e s drejts n trashgim mund t gjen

shpjegim nnjkoncept tzgjeruar filozofik. Edhe ntkaluarn, por edhe nditt e

sotme shtekzistente tendenca qtpromovohet premisa se rendi politik shtshkaku

vendimtar i gjendjes ekonomike dhe se raporti i kundrt s'sht vese nj reaksion

dytsor. Pra. sipas ksaj premise marrdhniet ekonomike jantvarura dhe tndikuara

drejtprdrejt nga rendi politik. Me kt aludohet se dhuna sht shkak kryesor i

marrdhnies ekzistuese ekonomike. Po t ishte kshtu, ather kjo nnkupton se me

doemos dhuna shtfaktori i pardhe i fundit i akumulimit tkapitalit. Mirpo, sidomos

tek relacionet tek marrdhnia e puns, kto shtje duhet trajtuar pak sa mndryshe. Ta

zmse, nmarrdhnien e puns kemi njsubjekt i cili e ushtron detyrimin, e ky person

me doemos i posedon edhe veglat e puns qjankusht objektiv pr kryerjen e punve nbaztcilave krijohet detyrimi i dyanshm, poseduesi i detyrimit e paguan puntorin pr

punn e kryer, ndrsa puntori detyrohet ta kryen punn. Pra, ky i pari, poseduesi i

detyrimit, jo medoemos duhet ta gzon pushtetin faktik t dhuns, porse, kapitali i tij

fillestar e bntvarur tpunsuarin kundrejt tij.

Ntkaluarn, prona private shtzhvilluar duke marr formn e mallit, i cili ka qen

objekt kryesor i kmbimit. Prsa sht rritur vllimi i kmbimit, dhe pr sa sht

rritur prodhimi q ka tejkaluar nevojn e konsumit t prodhuesit, aq sht rritur

pabarazia natbashksi. Pra, nuk shtrendi politik ai i cili ka qenshkaktar i nj

reaksioni ekonomik, por, pikrisht ka ndodh e kundrta. Marrdhniet ekonomike e

kandiktuar rendin politik. (Engels,Anti-Dyring; prmbysja q ka br n shkenc

zoti Eugen Dyringf. 355)

Por, shtrohet pyetja; far korrelacioni mund t ket kjo me t drejtn e puns dhe

trashgimin?

8/12/2019 Esse - E Drejta e Puns Dhe Trashgimia

6/7

Sot, nj ndr problemet m t theksuara globale sht ekonomia e kompanive

ndrkombtare. Trendi i globalizmit q i ka shkputur kufijt kombtar me qllim t

ofrimit te mundsis s qarkullimit t lir t kapitalit, e ka br q klasa puntore t

gjendet para njmakinerie vshtirtprballueshme pr rezistim. Zaten, sot eksploatimi i

klass puntore ndodh pikrisht nga kto kompani ndrkombtare, tcilat e qarkullojn

kapitalin nkalkulim tmimit mtlirtfuqispuntore. Kur ksaj i shtohet edheqeverisja e korruptuar, kemi prpara njkompani si Bechtel-Enka dhe puntor tshtypur

qpunojnedhe nga 350 ornmuaj.

Ligjet strukturore qrregullojnshtjen e trashgimis, nrend tparkanpr qllim

mbrojtjen e kapitalit familjar. Pra, duke u nisur nga premisa qshtpranuar edhe nga

ligji pr familjen n Kosov, koncepti se familja sht brthama e shoqris sht

postulati mbi t cilin rregullimi aktual e koncepton t drejtn e trashgimis. Pra,

trashgimlnsi nnjmnyrshtedhe i kufizuar qpasurin, edhe po tdonte ta barte

npronsi publike, tpaktn 1/3 e saj nuk do ta kishte ndisponim po qse tpaktn i

ka ekzistues trashgimtart e shkalls s dyt. Kjo e koncentron kapitalin privat tek

trungu familjar dhe e bn t paqarkullueshm. Kur ksaj i shtohet zbatimi i drejts

zakonore, pasuria betonohet brenda gjinissfamiljes.

Tendenca kryesore e njqeverisje me orientim tek barazia sociale shtqsa mshum

tzvoglon pranine kapitalit tek individi, dhe qshprndarja e tmirave tshtrihet sa

mshumnhorizontalen e shoqris. Pra, njpolitik fiskale qdo tkishte pr qllim

zbutjen e pabarazis, do tndikonte edhe nzbutjen e koncentrimit tkapitalit privat tek

gjinia familjare. Sepse sot pikrisht shte kundrta. Pronari i mjeteve dhe poseduesi i

detyrimit e ka kontrollin absolut ndaj kapitalit duke marr parasysh ktu edhe punn

faktikisht me rent t ciln e bn i punsuari. Sot, t jesh puntor, nnkupton q

asnjhermos tjesh i pasur, ndrsa tjesh pronar i mjeteve tpuns nnkupton se je tipronar i kapitalit, i cili do t mbrohet n qarkullim brenda gjinis familjare. Shteti

zhvillimor duhet tbazohet nprodhim i cili niset nga epiqendra e fuqisprodhuese, ku

rol kyshtpuntori i cili e krijon mirqenien qshtnshrbim tpublikes.

8/12/2019 Esse - E Drejta e Puns Dhe Trashgimia

7/7

Bibliografia

Fridrich Engels, Anti-Dyring; prmbysja q ka br n shkenc zoti Eugen Dyring,

Shtpia Botuese 8 Nntori, Tiran 1974

a!di "od#orica,E drejta trashgimore, "rishtin $%%&

'a(eta )*rtare e +epublis s -oso#s, Kushtetuta e Repubiks s Koso!s, "rishtin

$%%8

+ado!ir .ui/, "!od u #ra!o, Beograd 1990