ethini ellas

8/16/2019 Ethini Ellas

1/83

1

1

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΏΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Διπλωματική εργασία της

Σταματέλου Παναγιώτας

ΘΕΜΑ

«Η οργάνωση Εθνική Ένωσις Ελλάς»

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Μαργαρίτης Γιώργος (επιβλέπων)

Δημοσθένης Δώδος

Σπύρος Μαρκέτος

Νοέμβριος 2014, Θεσσαλονίκη


2/83

2

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………………… σελ. 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : «Τα φασιστικά κινήματα στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου»

1.1

Το φασιστικό κίνημα στην Ιταλία……………………………………… σελ.6

1.2 Ο ναζισμός στην Γερμανία…………………………………………… σελ. 13

1.3 Τα φασιστικά κινήματα σε Αυστρία, Ουγγαρία και Ρουμανία……….. σελ. 17

1.4 Η περίπτωση της Πορτογαλίας ……………………………………… σελ. 25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο : «η Εθνική Ένωσις Ελλάς»

2.1 Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου………………………………………... σελ. 30

2.2 Η Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου…………………………………… σελ. 37

2.3 Τα καταστατικά και η ιδεολογία της ………………………………… σελ. 44

2.4 Η δράση της……………………………………………………………. σελ. 56

2.5 Η στάση των αστικών πολιτικών δυνάμεων……………………………. σελ. 70

2.6 Η κάθοδος στην πολιτική και η διάσπαση της………………………… σελ. 73

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………………………… σελ. 76

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………… σελ. 80


3/83

3

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αντικείμενο της παρούσας εργασίας αποτελεί η οργάνωση «Εθνική Ένωσις

Ελλάς», την περίοδο 1927-1936. Η ΕΕΕ είναι μία από τις πιο σημαντικές οργανώσεις

φασιστικού και ναζιστικού χαρακτήρα στην Ευρώπη στις αρχές της δεκαετίας του

1930-1940, ενώ αποτέλεσε την πρώτη μαζική φασιστική οργάνωση στην Ελλάδα.

Γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα γι’ αυτήν. Η επιστημονική έρευνα πάνω στην

εξέλιξη του φασιστικού φαινομένου είναι ακόμα στα πρώτα της στάδια. Για το σκοπό

αυτό οφείλουμε να την τοποθετήσουμε προσεκτικά στην ειδική «εθνική» ιστορική

συγκυρία (στην Ελλάδα δηλαδή – στη βόρεια ιδιαίτερα) και ταυτόχρονα να

συγκρίνουμε τα όσα εδώ συνέβησαν με αντίστοιχες καταστάσεις σε άλλα κράτη της

Ευρώπης.

Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θα παρουσιαστεί η ιδεολογία της

οργάνωσης καθώς και η δράση που ανέπτυξε την εξεταζόμενη περίοδο. Επίσης, θα

επιχειρηθεί να γίνει σύγκριση της εν λόγω οργάνωσης με τα υπόλοιπα φασιστικά και

εθνικιστικά κινήματα που αναπτύχθηκαν στην ευρωπαϊκή ήπειρο την περίοδο του

Μεσοπολέμου.

Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας παρουσιάζονται εν συντομία τα

σημαντικότερα φασιστικά κινήματα με επίκεντρο τον φασισμό στην Ιταλία και το

ναζισμό στην Γερμανία περιγράφοντας τόσο τις ιδεολογικές τους θέσεις όσο και τις

πρακτικές που υιοθέτησαν κατά την πορεία τους προς την εξουσία αλλά και

αργότερα. Στη συνέχεια του κεφαλαίου καταγράφονται τα ισχυρά κινήματα που

αναπτύχθηκαν στην Ουγγαρία, Ρουμανία και Αυστρία, ενώ ταυτόχρονα θα γίνει μια


4/83

4

4

προσπάθεια να καταγραφούν τα χαρακτηριστικά των φασιστικών ομάδων στην

Πορτογαλία καθώς και του καθεστώτος του Αντόνιο Σαλαζάρ.

Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην εξεταζόμενη οργάνωση

κάνοντας μια σύντομη περιγραφή των συνθηκών που επικρατούσαν στη

μεσοπολεμική Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στην πόλη της Θεσσαλονίκης, έδρα της

οργάνωσης, ώστε να κατανοήσουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο ήταν εφικτή η

δημιουργία και η ανάπτυξη ενός αντισημιτικού, αντικομμουνιστικού και εθνικιστικού

συλλόγου. Θα παρουσιαστούν οι ιδεολογικές αρχές της οργάνωσης όπως αυτές

καταγράφηκαν μέσα από τα καταστατικά της, τις ανακοινώσεις και τις προκηρύξεις

της στον τύπο της εποχής.

Συνεχίζοντας, θα μας απασχολήσει η δράση που ανέπτυξε επικεντρώνοντας

την προσοχή μας στις κυριότερες αντισημιτικές και αντικομμουνιστικές ενέργειες

στις οποίες πρωταγωνίστησε. Επιπλέον, θα εξεταστεί η σχέση που ανέπτυξε η

οργάνωση με τα αστικά πολιτικά κόμματα της εποχής και τους φορείς εξουσίας,

καθώς και η εκλογική της παρουσία από το 1933 με την μετατροπή της σε αυτόνομο

πολιτικό κόμμα. Στο τέλος της εργασία επιχειρείται μια σύγκριση της ΕΕΕ με τα

υπόλοιπα φασιστικά κινήματα προσπαθώντας να εντοπίσουμε ομοιότητες και

διαφορές μεταξύ τους και να ερμηνευτεί το φαινόμενο της εμφάνισης του φασισμού

κατά την μεσοπολεμική περίοδο.

Η παρούσα εργασία θα διεκπεραιωθεί ανατρέχοντας αρχικά σε πρωτογενείς

πηγές, τις οποίες αποτέλεσαν ο τοπικός τύπος της Θεσσαλονίκης την περίοδο 1927-

1936, που βρίσκεται στο υπόγειο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Θεσσαλονίκης και

τα αρχεία που βρίσκονται στην ιστοσελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας.


5/83

5

5

Πιο συγκεκριμένα, εξετάσθηκαν οι εφημερίδες «Μακεδονία», «Μακεδονικά Νέα»,

«Ριζοσπάστης» και «Εφημερίς των Βαλκανίων». Επιπλέον, τα καταστατικά του

συλλόγου υπάρχουν πρωτότυπα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στη Θεσσαλονίκη,

τα οποία αποτέλεσαν την πηγή με βάση την οποία γράφτηκε το σχετικό κεφάλαιο.

Στη συνέχεια, δευτερογενείς πηγές αποτέλεσε σχετική βιβλιογραφία και αρθρογραφία

για το θέμα της εργασίας, ξενόγλωσση και ελληνόγλωσση.


6/83

6

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : « Τα φασιστικά κινήματα στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου»

Το κεφάλαιο αυτό επιχειρεί μια σύντομη περιγραφή και σύγκριση των

διάφορων φασιστικών κινημάτων που εμφανίστηκαν στον ευρωπαϊκό χώρο κατά τη

διάρκεια του μεσοπολέμου. Στο επίκεντρο των τελευταίων βρέθηκαν φυσικά το

φασιστικό κίνημα στην Ιταλία και ο ναζισμός στη Γερμανία, εφόσον ήταν τα μόνα

κινήματα που κατόρθωσαν να ανέλθουν στην εξουσία. Το Φασιστικό Κίνημα και στη

συνέχεια PNF(Partito Nazionale Fascista, μετά το 1921) με αρχηγό τον Μπ.

Μουσολίνι στην Ιταλία, το οποίο ανήλθε στην εξουσία το 1922 και το

Εθνικοσοσιαλιστικό Ναζιστικό Κόμμα του Χίτλερ στη Γερμανία το 1933. Η

σύγκριση των χαρακτηριστικών και της πρακτικής της ΕΕΕ με τα αντίστοιχα των δύο

αυτών κομμάτων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, έτσι θα επιχειρηθεί σε σύγκριση

με την ιδεολογία και την πρακτική που ακολούθησε η ΕΕΕ την περίοδο 1927-1936.

Επίσης, θα γίνει μια συνοπτική αναφορά και σε κάποια άλλα φασιστικά

κινήματα, τα οποία δεν κατάφεραν να ανέλθουν στην εξουσία, αλλά κατάφεραν έστω

και βραχύβια να αποκτήσουν σημαντική πολιτική παρουσία και δύναμη. Πιο

συγκεκριμένα, θα αναφερθώ στις περιπτώσεις της Ουγγαρίας(Σταυρός- Βέλος), της

Ρουμανίας(Λεγεώνα του Αρχάγγελου Μιχαήλ) και της Αυστρίας(Αυστριακοί ναζί),

στις οποίες αναπτύχθηκαν παρόμοια κινήματα με αντισημιτικά, αντικομμουνιστικά

και εθνικιστικά χαρακτηριστικά. Βέβαια, αναπτύχθηκαν παρόμοια κινήματα και σε

άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τα οποία όμως δεν κατάφεραν να μαζικοποιηθούν και

έμειναν στο περιθώριο, ένα παράδειγμα αποτελεί η BUF στην Μεγάλη Βρετανία.

Επιπλέον, την ίδια περίοδο σημειώθηκε η ανατροπή του φιλελεύθερου

καθεστώτος στην Πορτογαλία από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα, ενώ το 1932


7/83

7

7

ακολούθησε η άνοδος του Α. Σαλαζάρ στην εξουσία και η δημιουργία του «Νέου

Καθεστώτος- Estado Novo». Θα εξεταστεί αν υπάρχει αντιστοιχία στα

χαρακτηριστικά που απέκτησε το εκεί καθεστώς με την ΕΕΕ. Προφανώς, αυτά τα

κινήματα παρουσίαζαν διαφορές μεταξύ τους, αλλά όλα είχαν το ίδιο μείγμα

εθνικισμού, αντικαπιταλισμού, εθελοντικής και ενεργητικής βίας κυρίως ενάντια

στους σοσιαλιστές- κομμουνιστές και συνήθως εναντίον των εβραίων.

Ο φασισμός πήρε το όνομα του και έκανε τα πρώτα του βήματα στην Ιταλία

την περίοδο του μεσοπολέμου. Ο φασισμός προέρχεται από τη λέξη “fascio”, που

σημαίνει δεμάτι ή μάτσο. Το σύμβολο του είναι το “Fascio Littorio”, ένας πέλεκυς

τοποθετημένος μέσα σε ένα δεμάτι από βέργες, το οποίο περιέφεραν μπροστά στους

ύπατους στις δημόσιες τελετές. Συμβόλιζε την εξουσία και την ενότητα του ρωμαϊκού

κράτους. Αρχικά, χρησιμοποιούνταν από κάθε ομάδα ακτιβιστών, ενώ στη συνέχεια

συνδέθηκε με το φασιστικό κίνημα του Μουσολίνι1.

Στην εμφάνιση των διάφορων φασιστικών κινημάτων καίρια ήταν η συμβολή

της εμπειρίας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ευρώπη είχε να εμπλακεί σε σοβαρό

πόλεμο από το 1815 με τον τερματισμό των Ναπολεόντειων Πολέμων. Μέχρι τότε οι

πόλεμοι ήταν μικρής διάρκειας, δεν προκαλούσαν μεγάλες ζημιές και δεν απαιτούσαν

την μαζική κινητοποίηση ολόκληρης της κοινωνίας. Η εμπειρία του πολέμου

ενίσχυσε την επιθυμία για συντροφικότητα, ηρωισμό και ακτιβισμό. Για τους

στρατιώτες της πρώτης γραμμής ο πόλεμος ήταν μια ολοκληρωτική εμπειρία. Έτσι,

διαμορφώθηκε μια νέα συλλογική συνείδηση μιας πολεμικής ομάδας σχετικά

αποκομμένης από το υπόλοιπο έθνος που δέθηκε μέσα από την εμπειρία της

παρατεταμένης συλλογικότητας, του ηρωισμού και της αυτοθυσίας κατά τη διάρκεια

1 R. Paxton, «Η ανατομία του φασισμού», εκδόσεις Κέδρος, σ. 14


8/83

8

8

του πολέμου. Οι βετεράνοι του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έπαιξαν σημαντικό ρόλο

στη διαμόρφωση του μεσοπολεμικού εθνικισμού και η συμμετοχή τους στα διάφορα

φασιστικά κινήματα ήταν καίρια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί το

Φασιστικό Κίνημα στην Ιταλία στο οποίο μια από τις πρώτες ομάδες στήριξης του

ήταν οι βετεράνοι του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Επίσης, ο πόλεμος έθεσε σε αμφισβήτηση την φιλελεύθερη δημοκρατία και

οδήγησε σε αλλαγή των βασικών πολιτικών συνηθειών και της γενικότερης

κουλτούρας που υπήρχε μέχρι τότε. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να γίνει η πολιτική ζωή

πιο ωμή, ενώ η πολιτική βία έμοιαζε φυσική ή έστω ανεκτή. Επίσης, η πίστη στην

πρόοδο του ανθρώπινου είδους με τις αξίες του Διαφωτισμού υποχώρησαν.

Ταυτόχρονα, εμφανίστηκε ο κίνδυνος της επανάστασης, η Ρώσικη Επανάσταση του

1917 που ενέπνευσε μια σειρά επαναστάσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη, π. χ στη

Γερμανία(Σπαρτακιστές), στην Ουγγαρία(Μπέλα Κούν) το 1919, που ξύπνησε το

φόβο όλων των αστικών δυνάμεων2.

Αρχικά, αυτές οι επαναστάσεις καταπνίγηκαν και η προοπτική μιας

επανάστασης, παρότι ήταν πιθανή, προς το παρόν είχε εκλείψει, οπότε η ευκαιρία των

φασιστικών ομάδων και κινημάτων που αναπτύχθηκε χάθηκε, με εξαίρεση την Ιταλία

που ήδη το 1922 ο φασισμός ήταν στην εξουσία και κατά κάποιο τρόπο επέστρεψαν

στην προηγούμενη κοινοβουλευτική νομιμότητα. Η επόμενη ευκαιρία για τα

φασιστικά κινήματα θα επέλθει με την οικονομική ύφεση του 1929. Η κατακόρυφη

αύξηση της ανεργίας και του πληθωρισμού, καθώς και η αναποτελεσματική

διαχείριση των προβλημάτων από τις παραδοσιακές ελίτ άνοιξε το δρόμο για τα

φασιστικά κινήματα. Αυτό είναι το γενικό πλαίσιο που αναπτύχθηκε μετά τον Α’

2 Στάνλευ Πέιν, « Η ιστορία του φασισμο», εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 1995, σ. 113-125


9/83

9

9

Παγκόσμιο Πόλεμο. Βέβαια, κάθε χώρα είχε τις ιδιομορφίες και τα ιδιαίτερα εθνικά

χαρακτηριστικά τους που θα αναφερθούν παρακάτω.

1.1 Το Φασιστικό Κίνημα στην Ιταλία

Την χρονιά ίδρυσης της ΕΕΕ (1927) το φασιστικό κίνημα στην Ιταλία είχε

ήδη καταφέρει να ανέλθει στην εξουσία και μετρούσε ήδη στη θέση αυτή πέντε

χρόνια ζωής. Ήταν το πρώτο φασιστικό κίνημα ,που πολύ γρήγορα σε σχέση με τη

συγκρότησή του, του κατάφερε αρχικά να μαζικοποιηθεί σχετικά και στη συνέχεια να

ανέλθει στην εξουσία με σχεδόν συνταγματικό τρόπο, μετά το διορισμό του αρχηγού

του Μπ. Μουσολίνι ως πρωθυπουργό της χώρας από το βασιλιά Βιτόριο Εμμανουέλ

Γ’ στις 30 Οκτωβρίου του 1922.

Συνοπτικά, το Φασιστικό Κίνημα- Fasci di Combattimento δημιουργήθηκε

στις 23 Απρίλη 1919 στο Μιλάνο3. Το πρόγραμμα του αποτελούνταν από ένα

περίεργο μείγμα πατριωτισμού και ριζοσπαστικού κοινωνικού πειραματισμού.

Αναφέρονταν σε επεκτατικές βλέψεις στα Βαλκάνια και στην περιοχή γύρω από τη

Μεσόγειο, στην ετοιμότητα για βίαιη δράση, στην ομορφιά του πολέμου, στον

αντικαπιταλισμό, στον αντί-διανοουμενιτισμό και στην απόρριψη συμβιβαστικών

λύσεων με την απόρριψη της αστικής κοινωνίας4.

3 Στις 23 Απριλίου 1919 στην πλατεία Σαν Σεπολκρο στο Μιλάνο, συγκεντρώθηκαν στην

αίθουσα συνεδριάσεων της Βιομηχανικής και Εμπορικής Συμμαχίας πάνω από εκατό βετεράνοι

πολέμου, φιλοπόλεμοι συνδικαλιστές και φουτουριστές διανοούμενοι για να κηρύξουν τον πόλεμοστον σοσιαλισμό.4 Ρ. Παξτον , σ. 15-16, επίσης E. Burns, « Ευρωπαϊκή Ιστορία, εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό

της νεώτερης Ευρώπης», επιμέλεια-εισαγωγή Ι. Σ Κολιόπουλος, εκδόσεις Παρατηρητής, σ. 326 -327, τ.

2: Η αρχική πολιτική πλατφόρμα του φασιστικού κινήματος συντάχθηκε από το Μουσολίνι το 1919,

απαιτούσε ανάμεσα στα άλλα την υιοθέτηση της καθολικής ψηφοφορίας, την κατάργηση της

συντηρητικής γερουσίας, την οχτάωρη εργασία, τη βαριά φορολογία του κεφαλαίου, τη βαριά

φορολογία των κληρονομιών, τη δήμευση του 85% των πολεμικών κερδών, την αποδοχή της

Κοινωνίας των Εθνών και την «αντίθεση σε κάθε ιμπεριαλισμό». Αυτό το πρόγραμμα υιοθετήθηκεμέχρι το 1920, στη συνέχεια ο Μουσολίνι επέλεξε την προσαρμογή των θέσεων στις ανάγκες της


10/83

10

10

Η εκλογική απήχηση του κόμματος αρχικά ήταν περιορισμένη, στη συνέχεια

το κίνημα σώθηκε χάρη στην νέα τακτική του «Squadrismo» που εφάρμοσαν κάποιοι

οπαδοί του στη Βόρεια Ιταλία, δηλαδή εγκαινίασαν μια πρακτική βίας εναντίον των

εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών. Οι ομάδες δράσης ξεκίνησαν το 1920 από την

πόλη της Τεργέστης, όπου έκαψαν το ξενοδοχείο «Βαλκάνια», όπου είχε τα γραφεία

του ο «Σλοβένικος Σύνδεσμος» και τρομοκράτησαν Σλοβένους περαστικούς. Αυτή η

πρακτική συνεχίστηκε με βίαιες επιθέσεις σε σοσιαλιστικά γραφεία και εφημερίδες.

Οι μελανοχιτώνες βρήκαν αρωγούς τους γαιοκτήμονες της κοιλάδας του Πάδου

καθώς και το επίσημο κράτος που είτε έκανε τα «στραβά μάτια» είτε τους εφοδίαζε

με όπλα και φορτηγά για τις νυχτερινές τους επιθέσεις5.

Το 1921 το κίνημα μετατράπηκε σε κόμμα. Το PNF (Partito Nazionale

Fascista) προχώρησε στις αναγκαίες προσαρμογές και συμμαχίες ώστε να είναι

εφικτή η άνοδος του στην εξουσία. Στη συνέχεια, πάρθηκε η απόφαση για την

«Πορεία προς τη Ρώμη»6, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1922, αφού είχε

προηγηθεί ανατροπή του καθεστώτος που επικρατούσε στην Κοιλάδα του Πάδου με

εποχής, έτσι παρατηρήθηκε η μετατόπιση και αλλαγή κάποιων θέσεων που το κίνημα είχε αρχικά

υιοθετήσει.5 Πιο συγκεκριμένα, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ιταλοί σοσιαλιστές είχαν σημειώσει μεγάλες

νίκες σε τοπικό επίπεδο και το εκλογικό τους ποσοστό είχε τριπλασιαστεί, είχαν εκλέξει σοσιαλιστές

δημάρχους σε αρκετές περιοχές της χώρας. Για παράδειγμα στην περιοχή του Πάδου οι σοσιαλιστές

είχαν φτιάξει Γραφεία Απασχόλησης, στα οποία έπρεπε να απευθυνθούν οι γαιοκτήμονες για να

προσλάβουν τους αγρότες. Αυτά λειτουργούσαν σαν κέντρα πίεσης για καλύτερους μισθούς και για

μόνιμη εργασία όλο το χρόνο και όχι για εποχιακή εργασία όπως συνηθίζονταν μέχρι τότε. Οιμεγαλοκτηματίες βρέθηκαν σε οικονομικό αδιέξοδο, επιζητούσαν την βοήθεια και την παρέμβαση του

κράτους εναντίον των σοσιαλιστών, αυτό δεν έγινε. Οπότε, στράφηκαν στους Μελανοχιτώνες που

ήταν πρόθυμοι να δράσουν εναντίον των σοσιαλιστών προασπίζοντας τα συμφέροντα των

γαιοκτημόνων στην κοιλάδα του Πάδου.6 Στις 24 Οκτωβρίου του 1922 πραγματοποιήθηκε το ετήσιο φασιστικό συνέδριο στην Νάπολη, στο

οποίο ο Μουσολίνι διέταξε την κατάληψη δημόσιων κτιρίων, την επίταξη τρένων και την

περικύκλωση της Ρώμης από τρία σημεία. Εκεί πάρθηκε η απόφαση για την «Πορεία προς την Ρώμη».

Ο Μουσολίνι έστειλε τέσσερα επιφανή στελέχη του να κατευθυνθούν στα τρία αυτά σημεία ώστε α

περικυκλώσουν την πόλη, ενώ ο ίδιος παρέμεινε στα γραφεία τους στο Μιλάνο .


11/83

11

11

τον εκτοπισμό των σοσιαλιστών και την κατάληψη ολόκληρων πόλεων στη Βόρεια

Ιταλία7. Η «Πορεία προς τη Ρώμη», που προσπάθησαν να μιμηθούν λίγα χρόνια

αργότερα οι φασίστες της ΕΕΕ, δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία, αλλά ο βασιλιάς

δεν δέχτηκε την επιβολή στρατιωτικού νόμου που είχε προταθεί από τον

πρωθυπουργό Φάκτα και κάλεσε το Μουσολίνι στη Ρώμη όπου τον διόρισε

πρωθυπουργό.

Παρατηρούμε ότι η άνοδο των φασιστών στην εξουσία δεν έγινε με

πραξικοπηματικό τρόπο, αλλά με σχεδόν συνταγματικό τρόπο. Ο φασισμός ήρθε

στην εξουσία με τη ανοχή και την πρωτοβουλία των παλαιών καθεστώτων, δηλαδή

με τρόπο «συνταγματικό». Χρησιμοποίησαν βία εναντίον των σοσιαλιστών για να

περιορίσουν τη δύναμη που είχαν αποκτήσει από το 1920, αλλά δεν ανήλθαν στην

εξουσία με τη χρήση βίας8.

Αρχικά, ο Μουσολίνι κυβερνούσε περισσότερο σαν αρχηγός ενός

συντηρητικού συνασπισμού. Βέβαια, οι μελανοχιτώνες όποτε ένιωθαν ότι πήγαινε

προς τα «αριστερά», δεν δίσταζαν να του στείλουν κάποιο μήνυμα ότι επιθυμούσαν

μια «δεύτερη επανάσταση». Το 1925 μετά την εξάμηνη κρίση που μεσολάβησε από

τη δολοφονία του σοσιαλιστή Ματεότι και κάτω την πίεση των αρχηγών των ras, ο

Μουσολίνι υποσχέθηκε την ανάληψη δράσης. Τα δύο επόμενα χρόνια ψηφίστηκαν

μια σειρά νόμων για την άμυνα της χώρας, την αντικατάσταση των εκλεγμένων

δημάρχων με εντεταλμένους, την λογοκρισία στον τύπο και στο ραδιόφωνο, την

επαναφορά της θανατικής ποινής, έδωσαν στα φασιστικά συνδικάτα το μονοπώλιο

7 Στις 3 Μαρτίου Κατέλαβαν το Φίουμε που βρίσκονταν κάτω από διεθνή διακυβέρνηση, το Μάιο τη

Φερράρα και τη Μπολόνια και στις 12 Ιουλίου την Κρεμόνα.8 Ρόμπερτ Παξτον, « Η ανατομία του Φασισμού», σ. 84, 86-94, 124-128


12/83

12

12

της αντιπροσώπευσης των εργατών και διέλυσαν όλα τα κόμματα εκτός από το PNF.

Στις αρχές του 1927 η Ιταλία είχε μετατραπεί σε μια μονοκομματική δικτατορία9.

Τέλος, μια ουσιαστική διαφορά του ιταλικού φασισμού με τα υπόλοιπα

παρόμοια κινήματα που αναπτύχθηκαν την ίδια περίοδο(συμπεριλαμβανόμενης και

της ΕΕΕ) ήταν η απουσία τόσο στη ρητορεία όσο και στην πρακτική του ρατσισμού

και πιο συγκεκριμένα του αντισημιτισμού. Στην Ιταλία σε μεγάλο βαθμό δεν υπήρξε

αντισημιτισμός και η εβραϊκή κοινότητα της χώρας ήταν καλά ενταγμένη στην εκεί

κοινωνία. Ανάμεσα στους μεγάλους βιομηχάνους και γαιοκτήμονες που στήριξαν το

φασισμό αρχικά υπήρχαν και εβραίοι. Επίσης, στον άμεσα στενό κύκλο του

Μουσολίνι υπήρχαν εβραίοι με τους οποίους διατηρούσε στενές σχέσεις.

Οι Ιταλοί φασίστες δεν ανέπτυξαν κάποια ρατσιστική θεωρία με την οποία να

υποστηρίζουν την φυλετική τους ανωτερότητα έναντι των άλλων λαών. Ρατσιστικοί

νόμοι κατά των εβραίων δεν θεσπίστηκαν μέχρι τον Ιούλιο του 1938, που ψηφίστηκε

το «Μανιφέστο του φασιστικού ρατσισμού». Ακολούθησαν οι νόμοι που απαγόρευαν

την επιμειξία σύμφωνα με τα πρότυπα των Νόμων της Νυρεμβέργης(1935),

απέκλεισαν τους εβραίους από τη στρατιωτική θητεία και από την μεγάλη ιδιοκτησία

γης και απαγόρευσαν τη συμμετοχή τους σε δημόσιες υπηρεσίες και σε μια σειρά

άλλα επαγγέλματα. Οι νόμοι αυτοί υιοθετήθηκαν για να δοθεί μια νέα δυναμική στο

καθεστώς που βρίσκονταν στην εξουσία από το 1922 και ως ένδειξη φιλίας προς το

Χίτλερ. Στη θέσπιση αυτών των νόμων και στην εμφάνιση του ρατσισμού στην

ιταλική πραγματικότητα, συνέβαλλε ο πόλεμος στην Αιθιοπία το 1935, με τη

νικηφόρα έκβαση του για την Ιταλία. Η επαφή των ιταλών με τους γηγενείς

κατοίκους τόσο της Αιθιοπίας όσο και της Λιβύης ήδη από το 1912, τους οδήγησαν

9 Ο. π , σ. 153-156


13/83

13

13

να αναπτύξουν μια αίσθηση ανωτερότητας και ρατσισμού έναντι των γηγενών

πληθυσμών. Βέβαια, ο ρατσισμός τους εκδηλώθηκε εναντίον των μαύρων και όχι

εναντίον των εβραίων10

.

Κάποια υψηλόβαθμα στελέχη του φασιστικού καθεστώτος, όπως ο Φαρινάτσι,

ικανοποιήθηκαν από τους νόμους αυτούς, καθώς ήδη από το 1930 είχαν υπάρξει

αντισημίτες και θαυμαστές του Χίτλερ. Όμως, η νέα φυλετική πολιτική που

υιοθέτησε το φασιστικό κράτος δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής και δεν πήρε τις

διαστάσεις που επιθυμούσαν και επιδίωκαν οι πιο ακραίοι οπαδοί του Μουσολίνι. Οι

λίγοι ρατσιστές φασίστες έμειναν απομονωμένοι μέχρι τη Δημοκρατία του Σαλό11.

1.2 «Ο Ναζισμός στη Γερμανία»

Το Σεπτέμβριο του 1919 ιδρύθηκε το Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (DAP) από

τον Άντον Ντρεξλερ, στο οποίο έγινε μέλος του ο Χίτλερ. Ένα χρόνο αργότερα, στις

24 Φεβρουαρίου του 1920 σε μια μπυραρία το κίνημα μετονομάστηκε σε

Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα ή Ναζιστικό Κόμμα- NSDAP και διακήρυξε τα

25σημεία του νέου κόμματος, τα οποία αποτελούσαν ένα μείγμα εθνικισμού,

αντισημιτισμού με επίθεση στα πολυκαταστήματα και στο διεθνές κεφάλαιο.

Πιο συγκεκριμένα, διακηρύσσονταν ο εθνικοσοσιαλισμός, ο οποίος

βασίστηκε στον ακραίο εθνικισμό και στην ένωση όλων των αληθινών Γερμανών, οι

οποίοι τοποθετούνταν σε ένα ξεχωριστό επίπεδο από τους υπόλοιπους λαούς. Δεν

εκφράστηκε η αντίθεση τους στην ατομική ιδιοκτησία και πρωτοβουλία, αλλά στους

αργόσχολούς πλούσιους και στην καπιταλιστική εκμετάλλευση. Διακήρυξαν την

10 George L. Mosse, “ Towards the final solution. A history of European racism”, Howard Fertig, Inc

Publisher, New York, σ. 200-20211 Ο. π, 201-202


14/83


15/83

15

15

Το 1925 το κόμμα επανιδρύθηκε και ένα χρόνο αργότερα ακολούθησε η

επανίδρυση της Πολιτοφυλακής του κόμματος- SA, ενώ δημιουργήθηκαν διάφορες

κλαδικές οργανώσεις, όπως η χιτλερική νεολαία και η Ένωση Εθνικοσοσιαλιστών

Γυναικών15. Μια νέα ευκαιρία εμφανίστηκε με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης,

που προστέθηκε στην ήδη υπάρχουσα απογοήτευση από την εθνική ταπείνωση του

Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και των αποζημιώσεων, η οποία οδήγησε σε μεγάλη

αύξηση της ανεργίας και του πληθωρισμού.

Αρχικά, τα εκλογικά αποτελέσματα τόσο στις εκλογές του 1924 όπως και του

1928 ήταν πενιχρά. Μέχρι τότε η δράση τους είχε επικεντρωθεί στις πόλεις και η

στρατηγική τους στόχευε στην προσέγγιση των εργατών16. Στη συνέχεια,

υιοθετήθηκε μια διαφορετική στρατηγική. Απευθύνθηκε πλέον σε όλες τις κοινωνικές

τάξεις έχοντας να υποσχεθεί κάτι διαφορετικό σε κάθε μια. Ταυτόχρονα, στράφηκε

και στους αγροτικούς πληθυσμούς, χαρακτηριστικό παράδειγμα η περιοχή Σλέσβιχ -

Χολσταιν, εκμεταλλευόμενος τη δυσαρέσκεια που υπήρχε από την πτώση των τιμών

των αγροτικών προϊόντων και τον κατακλυσμό από εισαγόμενα προϊόντα είτε από

την Αργεντινή είτε από τις ΗΠΑ17.

Στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις το ναζιστικό κόμμα κατάφερε να

αναδειχθεί αρχικά σε δεύτερο κόμμα και στη συνέχεια σε πρώτο18. Έτσι, στις 30

Ιανουαρίου του 1933 ο Χίτλερ διορίστηκε καγκελάριος ενός κανονικού και νόμιμου

15 Ο. π, σ.235

16 Ο .π, σ. 235

17 Ρ. Πάξτον, ο. π , σ. 94-98

18 Μέχρι το 1930 το Ναζιστικό Κόμμα ήταν πολύ μικρό, αλλά το σχέδιο Γιάνγκ, η κατάρρευση των

τιμών στα γεωργικά προϊόντα και η αύξηση της ανεργίας το εκτόξευσαν σε δεύτερο κόμμα στις

εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1930. Στις εκλογές στις 31 Ιουλίου 1932 το Ναζιστικό Κόμμα

συγκέντρωσε το 37,2%, ενώ στις νέες εκλογές τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου το ποσοστό του

μειώθηκε λίγο, στο 33% και στις εκλογές στις 6μαρτίου του 1933 το κόμμα συγκέντρωσε 44%. -Πάξτον, ο. π , σ. 136-137


16/83

16

16

κυβερνητικού συνασπισμού. Όπως και στην περίπτωση της Ιταλίας, οι ναζιστές δεν

κατέλαβαν την εξουσία με βίαια μέσα, αλλά αντίθετα ανήλθαν σ’ αυτή με σχεδόν

συνταγματικό τρόπο. Εκμεταλλευόμενοι την πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ και το γενικό

φόβο για το ξέσπασμα μιας επανάστασης, οι ναζί πρότειναν μια Πράξη

Νομιμοποίησης, που θα έδινε στον Χίτλερ απεριόριστες εξουσίες για τέσσερα

χρόνια19. Έτσι, ο Χίτλερ κατάφερε να προχωρήσει σε ένα πραξικόπημα εκ των έσω,

να αποκτήσει απεριόριστες εξουσίες με την υποστήριξη ή την ανοχή των

συντηρητικών και να δομήσει ένα ολοκληρωτικό κράτος που στόχο του είχε την

φυλετική καθαρότητα και την εθνική αναγέννηση. Κύρια στοιχεία του αποτέλεσαν ο

αντισημιτισμός και ο αντικομμουνισμός.

Από δω και πέρα αρχίζει η διακυβέρνηση της χώρας από το ναζιστικό κόμμα

και η μετατροπή του σε μια μονοκομματική συγκεντρωτική δικτατορία. Άμεσο

αποτέλεσμα ήταν την άνοιξη του 1933 να ξεσπάσουν ανεπίσημα βίαιες ενέργειες

εναντίον των κομμουνιστών και των εβραίων με την ίδρυση του πρώτου στρατοπέδου

συγκέντρωσης στο Νταχάου για τους πολιτικούς αντιπάλους20. Το Σεπτέμβριο του

1935 οι Νόμοι της Νυρεμβέργης υιοθετήθηκαν από το γερμανικό κράτος,

απαγορεύτηκαν οι μικτοί γάμοι, οι σεξουαλικές επαφές με Εβραίους, να έχουν

Αρίους υπηρέτες και να κρατούν το ναζιστικό λάβαρο. Σταδιακά ο αντισημιτισμός

του καθεστώτος θα οδηγήσει στην Τελική Λύση λίγα χρόνια αργότερα21.

1.3 «Τα φασιστικά κινήματα σε Αυστρία, Ουγγαρία και Ρουμανία»

19 Παξτον, ο. π, σ. 150-151

20

Ο. π, σ.152-15321 G. O. Mousse, ο. π , σ. 208-209


17/83

17

17

Η Γερμανία όπως και η Ιταλία δεν είχαν την αποκλειστικότητα στην εμφάνιση

πολιτικών κινημάτων με αυτά τα χαρακτηριστικά. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σε

διάφορες στιγμές και φάσεις του μεσοπολέμου, εμφανίστηκαν σε όλες σχεδόν τις

χώρες της Ευρώπης φασιστικές οργανώσεις και κινήματα. Λίγα όμως από αυτά

κατάφεραν να αναδειχθούν σε υπολογίσιμες δυνάμεις, ενώ τα υπόλοιπα έμειναν στο

περιθώριο. Τα πιο σημαντικά φασιστικά κινήματα με έρεισμα στην κοινωνία που

όμως δεν κατάφεραν να ανέλθουν στην εξουσία ήταν οι αυστριακοί ναζί, η Λεγεώνα

του Αρχάγγελου Μιχαήλ στη Ρουμανία και ο Σταυρός- Βέλος στην Ουγγαρία.

Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση της Ουγγαρίας μετά το τέλος του Α’

Παγκοσμίου Πολέμου αναπτύχθηκε πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη ενός

φασιστικού κινήματος, καθώς η Ουγγαρία ήταν ένας από τους μεγάλους χαμένους

του πολέμου με μεγάλες εδαφικές απώλειες22. Επίσης, ξέσπασε μια σοσιαλιστική

επανάσταση υπό τον Μπέλα Κούν το 1919 και ένα σοσιαλιστικό καθεστώς

εγκαθιδρύθηκε στη Βουδαπέστη, το οποίο στη συνέχεια ανατράπηκε. Ο Μπέλα Κούν

και μεγάλος αριθμός των κομισάριων (εκλεγμένων επιτρόπων του Λαού – κατά το

πρότυπο των Σοβιέτ) ήταν Εβραίοι. Αυτό ενίσχυσε τον ήδη υπάρχοντα

αντισημιτισμό, μετά την αύξηση της αναλογίας του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας

λόγω των εδαφικών απωλειών. Ταυτόχρονα, η επιτυχία τους στα ελεύθερα

επαγγέλματα είχε ενισχύσει την μνησικακία των ντόπιων.

Μετά την Αντεπανάσταση του 1919 και την ανατροπή του κομμουνιστικού

καθεστώτος, τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε ένα δεξιό αυταρχικό καθεστώς υπό

22 Η Ουγγαρία μέχρι τότε ήταν μέρος της Αυστροουγγαρίας καταλαμβάνοντας προνομιακή θέση. Το

βασίλειο της Ουγγαρίας αποτελούνταν από ένα πολύγλωσσο πλήθος νότιων σλάβων, Σλοβένων,

ρουμάνων και άλλων εθνικοτήτων μεταξύ των οποίων οι Ούγγροι είχαν προνομιακό ρόλο. Τους

τελευταίους μήνες του ΑΠΠ η αυτοκρατορία διαλύεται και η Ουγγαρία χάνει την προνομιακή τηςθέση.


18/83

18

18

τον ναύαρχο Χόρτυ. Αυτή την περίοδο αναπτύχθηκε ένα κίνημα που είχε κάποια από

τα χαρακτηριστικά του φασισμού, οι λεγόμενοι «φασίστες της Ζέγκεντ»23(1919-

1922) υπό τον Γκιούλα Γκέμπες. Πίστευαν, ότι οι παραδοσιακές ελίτ δεν ήταν σε

θέση να βγάλουν την χώρα από την κρίση και επιδίωκαν την κινητοποίηση των

μαζών για ένα στρατιωτικό κίνημα εθνικής αναγέννησης. Δεν επιθυμούσαν μια

στρατιωτική δικτατορία, ούτε ένα κοινοβουλευτικό καθεστώς, αλλά κάτι πιο

δυναμικό που θα βασίζονταν στον εθνικισμό και την ξενοφοβία με κύρια

χαρακτηριστικά του τον αντισημιτισμό και τον αντι-μπολσεβικισμό.

Όμως, δεν κατάφεραν να ανέλθουν στην εξουσία σ’ αυτή τη φάση, καθώς οι

συντηρητικοί κατάφεραν να εδραιώσουν χωρίς τη βοήθεια τους την αστική εξουσία.

Το 1929 ο Χόρτυ, που ήταν πλέον αντιβασιλέας, πρόσφερε στο Γκίουλα Γκέμπες το

Υπουργείο Άμυνας και στη συνέχεια υπό την επίδραση της ύφεσης του πρόσφερε

την πρωθυπουργία το 193224, ο οποίος παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τον αιφνίδιο

θάνατο του το 1936. Το παραπάνω κίνημα είχε κάποια από τα εξωτερικά

χαρακτηριστικά του φασισμού, αλλά πάλευε για ένα ριζοσπαστικό, αυταρχικό

καθεστώς με βάση τη γραφειοκρατία και το στρατό25.

Το πιο σημαντικό ουγγρικό φασιστικό κίνημα ήταν ο Σταυρός- Βέλος ή

Ουγγρικό Κίνημα26 που ιδρύθηκε από τον Φ. Ζαλασί το 1935. Επιθυμούσε να

ξεφορτωθεί το καθεστώς του Χόρτυ και τις ημι-φεουδαρχικές τάξεις στις οποίες αυτό

στηρίζονταν. Στόχος του ήταν η δημιουργία της Μεγάλης Καρπαθοδουνάβιας

23 Ονομάστηκαν έτσι από την πόλη που ήταν η έδρα της αντεπανάστασης του 1919.

24 Διέλυσε τους «Φασίστες της Ζέγκεντ», αλλά είχε το κυβερνητικό κόμμα κάτω από τον έλεγχο του,

το οποίο μετονόμασε σε Κόμμα Εθνικής Ενότητας. Στη συνέχεια δημιούργησε νεολαία και ένα είδος

πολιτοφυλακής, τους Προωθημένους Σταυρούς. Αυξήθηκαν οι σχέσεις του με τη ναζιστική Γερμανία

και στη συνέχεια στόχος του ήταν να φτιάξει ένα κορπορατιστικό, εθνικοσοσιαλιστικό κράτος, πέθανε

όμως αιφνίδια το 1936. Επόμενος πρωθυπουργός στη θέση του ο Νταράνι.25

Σ. Πέιν, ο. π, σ. 376- 38026 Σε άλλα βιβλία το συναντάμε επίσης με το όνομα Σταυρωτά Βέλη


19/83

19

19

Πατρώας Γης, η οποία θα διοικούνταν από τους Ούγγρους, μια ξεχωριστή φυλή με

ιδιαίτερες διοικητικές και ηγετικές ικανότητες27. Ο Ζαλασί θεωρούσε ότι απαιτούνταν

ένας χαρισματικός ηγέτης που θα αναλάμβανε να φέρει αυτή την αποστολή εις πέρας

και πίστευε ότι αυτός ο ηγέτης ήταν ο ίδιος. Μίλησε για την έννοια του πολέμου, που

τον θεώρησε απαραίτητο για να πραγματοποιηθεί αυτό το μεγαλόπνοο σχέδιο. Αφού

πραγματοποιούνταν το σχέδιο του, η Ουγγαρία θα αναδεικνύονταν σε μια από τις

ηγέτιδες δυνάμεις της Νέας Ευρώπης μαζί με την φασιστική Ιταλία και τη ναζιστική

Γερμανία.

Ο «Ουγγρισμός» θα συνδύαζε τα καλύτερα στοιχεία του χριστιανισμού και

του σοσιαλισμού σε έναν πεφωτισμένο εθνικοσοσιαλισμό απαλλαγμένο από τον

υλισμό του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού. Σ’ αυτή την νέα κοινωνία δεν είχαν

καμία θέση οι Εβραίοι, οι οποίοι δε θα καταδιώκονταν, αλλά θα έπρεπε να

μεταναστεύσουν. Ο Σταυρός- Βέλος βρέθηκε σε θέση να μπορεί να κινητοποιήσει

μάζες εργατών και αγροτών κάτω από τα λάβαρα του. Το 1937 διαλύθηκε από το

κράτος και ο Ζαλαζί φυλακίστηκε με άλλα μέλη του κινήματος. Στη συνέχεια, όμως

επανίδρυσαν το νέο Ουγγρικό Κόμμα και στις εκλογές του 1939(παρότι μετά από

συγκρούσεις στη Βουδαπέστη είχε βρεθεί ξανά στην παρανομία) ο

εθνικοσοσιαλιστικός συνασπισμός σε κοινό μέτωπο συγκέντρωσε 25%28.

Παρατηρούμε ότι στην περίπτωση αυτή η οργάνωση Σταυρός- Βέλος

κατάφερε να αναδειχθεί σε μια σημαντική πολιτική δύναμη, αλλά δεν κατάφερε να

ανέλθει στην εξουσία. Η εξουσία μονοπωλούνταν από τους συντηρητικούς, οι οποίοι

δεν χρειάστηκαν την βοήθεια των φασιστών, όπως συνέβη στις περιπτώσεις της

27 Η ομοσπονδία αυτή θα διαιρούνταν σε γη των Μαγυάρων, των Σλοβάκων, των Ρούθηνων, των

Κροατών, των Σλοβένων και των Δυτικών Συνόρων.28 Ο. π, σ. 381-389


20/83

20

20

Ιταλία και της Γερμανία. Μετά την κατάληψη της χώρας από τους ναζί τον Μάρτιο

του 1944, η οργάνωση Σταυρός- Βέλος ανήλθε στην εξουσία για ένα χρόνο και

εξαπέλυσαν άγρια τρομοκρατία29

.

Η δεύτερη περίπτωση που θα εξετάσουμε είναι αυτή της Λεγεώνας του

Αρχάγγελου Μιχαήλ ή Σιδηρά Φρουρά στην Ρουμανία. Στα τέλη της δεκαετίας του

1930 η Λεγεώνα ήταν το τρίτο μεγαλύτερο φασιστικό κίνημα στην Ευρώπη σε

αναλογία με το πληθυσμό της. Παρότι, η Ρουμανία ήταν ωφελημένη από τον Α’

Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς είχε διπλασιάσει τα εδάφη και τον πληθυσμό της, η

τεράστιας έκτασης οικονομική, πολιτισμική και κοινωνική οπισθοχώρηση της

προξένησε σοβαρά προβλήματα.

Επίσης, ο αντισημιτισμός είχε πολύ ισχυρή βάση στη Ρουμανία, επειδή η

εβραϊκή κοινότητα ήταν αρκετά μεγάλη και διασκορπισμένη σε όλη τη χώρα.

Ταυτόχρονα, ένα μέρος των Εβραίων αποτελούσαν μέρος της ρουμανικής μεσαίας

τάξης, γεγονός που προκαλούσε τον φθόνο και τη μνησικακία των ντόπιων. Ως

αποτέλεσμα, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο θεσμοθετήθηκαν διακρίσεις στα

πανεπιστήμια με σκοπό να περιορίσουν την είσοδο των Εβραίων σε αυτά. Η

Ρουμανία πέρασε μια περίοδο διακυβέρνησης από το Αγροτικό Κόμμα, μέχρι την

οικονομική ύφεση, κατά την οποία επέστρεψε ο βασιλιάς της Κάρολος. Το 1933 η

χώρα βρίσκονταν σε μια κατάσταση αποσύνθεσης30. Το 1938 ο βασιλιάς Κάρολος

εγκαθίδρυσε τη δική του δικτατορία που θα διαρκέσει μέχρι το 1940 και θα

29 Ο. π, σ. 389

30 Το 1926 αναδύθηκε ένα μαζικό Αγροτικό Κόμμα, δύο χρόνια αργότερα κέρδισε με μεγάλη

πλειοψηφία τις εκλογές. Όμως, πολύ σύντομα το Αγροτικό Κόμμα διαιρέθηκε με αποτέλεσμα ηδιακυβέρνηση του να μην είναι και τόσο αποτελεσματική.


21/83

21

21

αναγκαστεί σε παραίτηση αφού αναγνωρίσει τη στρατιωτική δικτατορία του

στρατηγού Ι. Αντονέσκου31.

Η Λεγεώνα ιδρύθηκε το 1927 από το νεαρό δικηγόρο Κορνήλιο Ζέα

Κοντρεάνου, από το 1930 έγινε γνωστή με την επωνυμία Σιδηρά Φρουρά. Και οι δύο

ονομασίες της καταδεικνύουν το στρατιωτικό χαρακτήρα της. Θεμελιώδεις άξονες

της αποτέλεσαν ο εθνικισμός, η ορθοδοξία και ο αντισημιτισμός32. Φιλοδοξία της

υπήρξε η μεταμόρφωση της Ρουμανίας σε μια δικτατορία που θα την υποστήριζαν

τόσο οι αγρότες όσο και οι εργάτες. Η πολιτοφυλακή της, η Σιδηρά Φρουρά,

δημιουργήθηκε το 1930 και είχε ένα φανατικό μίσος εναντίον των Εβραίων, τους

οποίους έβλεπε σαν σύμβολο εκμετάλλευσης του ρουμάνικου λαού.

Αποτελούνταν κυρίως από αγρότες, ενώ η ηγεσία της από πρώην φοιτητές,

μέλη της μεσαίας τάξης. Ευαγγελίζονταν την εθνική αναγέννηση με τους όρους του

αίματος, της γης και του χριστιανισμού. Στόχος ήταν η αντικατάσταση του

υπάρχοντος καθεστώτος από μια κορπορατιστική συνέλευση βασισμένη στην

«οικογενειακή ψήφο». Για την οικονομία ήθελαν μια πιο κοινοτική βάση ενώ

εξέφραζαν μια απέχθεια για τον υλισμό τόσο του καπιταλισμού όσο και του

σοσιαλισμού.

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ήταν έντονα αντισημιτική, καθώς

θεωρούσαν ότι οι εβραίοι ήθελαν να πάρουν μέρος της Ρουμανίας για να φτιάξουν

την νέα Παλαιστίνη. Επίσης, τους κατηγορούσαν ότι εφεύραν το μπολσεβικισμό,

31 Σ. Πειν , Ο. π , σ. 389-391

32

Κ. Τσοπανης, «Η Σιδηρά Φρουρά της Ρουμανίας, Η Λεγεώνα του Αρχάγγελου Μιχαήλ και ο ρόλος τηςστο Β’ ΠΠ», Στρατιωτική Ιστορία, Τεύχος 72, Αύγουστος 2002


22/83

22

22

τους αντιλαμβάνονταν τόσο σαν εκμεταλλευτές όσο και ως υποκινητές εναντίον της

Ρουμανίας. Οι εβραίοι συμβόλιζαν το απόλυτο κακό33.

Αυτό που καθιστά ένα ιδιόμορφο κίνημα τη Λεγεώνα είναι ότι ήταν ένα

βαθιά θρησκευτικό κίνημα. Οι τελικοί στόχοι του κινήματος ήταν πνευματικοί και

υπερβατικοί, καθώς το δόγμα του Κοντρεάνου χωρίζεται σε δύο σφαίρες, τη γεμάτη

αμαρτία καθημερινή ζωή που ήταν αρένα της πολιτικής δραστηριότητας και την

αρμονική και λυτρωτική πνευματική κοινότητα του έθνους. Θεωρούσαν τη βία και τις

δολοφονίες απαραίτητες για τη λύτρωση του έθνους. Η έννοια της αυτοθυσίας για

την προάσπιση της πατρώας γης θεωρούνταν πάρα πολύ σημαντική, για τη Λεγεώνα

να γίνεις μάρτυρας ήταν απόλυτη απαίτηση. Επίσης, υπήρχε μια έντονη λατρεία στο

θάνατο σαν συνέπεια της αυτοθυσίας που έπρεπε να επιδείξουν οι λεγεωνάριοι για

την προάσπιση της πατρώας γης από τους εχθρούς. Ταυτόχρονα, ο Κοντρεάνου

θεωρούσε ότι η βούληση παίζει το σημαντικότερο ρόλο υιοθετώντας τα συνθήματα

«όλα είναι δυνατά» και « τα πάντα εξαρτώνται από τη βούληση»34.

Για αρκετά χρόνια παρέμενε μια περιθωριακή σέχτα. Στη συνέχεια άρχισε να

αναπτύσσεται με μια σταθερή πορεία φτάνοντας το 1937 να αριθμεί 200.000 μέλη 35.

Το 1938 έλαβε χώρα το πραξικόπημα του βασιλιά Καρόλου και ο Κοντρέανου

συλλήφθηκε και φυλακίστηκε. Τη θέση του στην ηγεσία του κινήματος ανέλαβε ο

Χόριο Σίμα, ο οποίος οργάνωσε μια εξέγερση με σκοπό την ανατροπή του Καρόλου.

33 George L. Mosse, ο. π, σ. 197-198

34 Σ. Πέιν, ο. π, σ. 393- 396

35 Είχε προηγηθεί η διάλυση της το 1931 και η σύλληψη του Κοντρεάνου. Το 1933 είχε την άδεια να

λειτουργήσει ξανά, αλλά μετά την εμπλοκή της σε διάφορα βίαια επεισόδια απαγορεύτηκε ξανά. Το

1933 αυξήθηκαν οι επιθέσεις της Λεγεώνας και δημιούργησε μονάδες άμεσης δράσης, με το όνομα

αποσπάσματα θανάτου. Η δολοφονία του νεοφιλελεύθερου πρωθυπουργού Ίον Ντούκα από τη

Λεγεώνα οδήγησε στη σύλληψη του Κοντρεάνου και χιλιάδων λεγεωνάριων και πήγαν σε δίκη στην

οποία ο Κοντρεάνου απαλλάχθηκε από την κατηγορία. Το Δεκέμβρη του 1934 το νομικά παράνομοκίνημα αναδιοργανώνεται με το όνομα «Όλα για την Πατρώα Γη» με ηγέτη έναν απόστρατο στρατηγό.


23/83

23

23

Τελικά, η εξέγερση δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα και καταπνίγηκε, με

αποτέλεσμα ο Σίμα μαζί με άλλα μέλη του κινήματος να διαφύγουν στο εξωτερικό.

Λίγο πριν, είχε προηγηθεί η δολοφονία του Κοντρεάνου και άλλων λεγεωνάριων.

Το 1940 μετά από παραίτηση του βασιλιά Κάρολου, η εξουσία καταλήφθηκε

από το στρατηγό Ι. Αντονέσκου, ο οποίος προσπάθησε να ενσωματώσει τη Σιδηρά

Φρουρά στο πλέγμα εξουσίας του. Η Σιδηρά Φρουρά προέβη σε εκτεταμένες βίαιες

ενέργειες εναντίον των Εβραίων. Σημειώθηκαν κάποια από τα πιο άγρια πογκρόμ

εναντίον τους, σφαγιάστηκαν περισσότεροι από χίλιοι Εβραίοι μόνο στην πόλη της

Βουδαπέστη. Ο Αντόνεσκου τότε λόγω του φόβου του για την αποσταθεροποίηση

του καθεστώτος του μετά τα εκτεταμένα βίαια επεισόδια, με τη βοήθεια του Χίτλερ

κατέπνιξε την Λεγεώνα και τους εναπομείναντες ηγέτες της τους έστειλε στην

εξορία36.

Η τρίτη και τελευταία εξεταζόμενη περίπτωση είναι η Αυστρία, στην οποία

ήδη πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν δημιουργηθεί παγγερμανικές ενώσεις με

αντισημιτικό και εθνικιστικό χαρακτήρα37.

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην πολιτική σκηνή της Αυστρίας

κυριάρχησαν οι Χριστιανοκοινωνιστές και οι Σοσιαλδημοκράτες, οι οποίοι επιδίωκαν

την ένωση με τη Γερμανία. Αρχικά, η πιο σημαντική ομάδα που ασπάζονταν τον

αυταρχικό ακτιβισμό ήταν η «Heimwehr », η οποία δημιουργήθηκε το 1919-1920.

Στόχος της ήταν η προστασία των συνόρων που ήταν ακόμα ρευστά και η προστασία

από τον μαρξισμό δευτερευόντως. Όμως, δεν απέκτησε ποτέ σφιχτή οργανωτική

36 George L. Mosse, ο. π, σ. 198

37 Παράδειγμα αποτέλεσε η Παγγερμανική Ένωση(1881-1907), το γερμανικό Εργατικό Κόμμα στη

Βοημία το 1882. Επίσης, θα έπρεπε να αναφέρουμε τη διακυβέρνηση της Βίεννης υπό τον Καρλ

Λούεγκερ , σαν δήμαρχος της πόλης την περίοδο 1897-1910. Διαμόρφωσε ένα καθεστώς βασισμένοστον αντισημιτισμό, στον μιλιταρισμό και την καθολική πίστη.


24/83

24

24

δομή ούτε ιδιαίτερη ιδεολογία, ενώ η κοινωνική της βάση βρίσκονταν στην ύπαιθρο

και στις μικρές πόλεις.

Σ’ αυτή την περίπτωση ο φασισμός αναπτύχθηκε με τη μορφή του

αυστριακού ναζισμού (ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός είχε γεννηθεί στην Αυστρία

ήδη το 1903-1904). Το 1918 λίγο πριν την λήξη του πολέμου το DAP μετονομάστηκε

σε DNSAP με θέσεις του τον αντισημιτισμό, έναν πιο σοσιαλιστικό προσανατολισμό

για την οικονομία με εθνικοποίηση των μεγάλων περιουσιών και με

ημιδημοκρατικούς πολιτικούς προσανατολισμούς. Στην ουσία, αναπτύχθηκε στις

ίδιες βάσεις με τους γερμανούς ομόλογους τους. Το 1926 υπήρξε ένα σχίσμα στο

κόμμα. Από τη μια μεριά βρίσκονταν τα παλιότερα στελέχη με προσανατολισμό προς

τους εργάτες και τους φοιτητές που έλκονταν από τη βία και τον εξτρεμισμό των

Γερμανών ναζί, αποσχίστηκαν και έφτιαξαν το δικό τους αυστριακό τμήμα του

γερμανικού NSAP. Οι υπόλοιποι αποκήρυξαν τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό και

έμειναν μια περιθωριακή ομάδα μέχρι τη διάλυση τους το 1935.

Η πρώτη ευκαιρία για τους ναζί ήρθε με το ξέσπασμα της ύφεσης. Παρότι,

στις εκλογές του 1930 αυτοί που διπλασίασαν το ποσοστό τους ήταν η Heimwehr . Η

πρώτη εντυπωσιακή εμφάνιση των ναζί έγινε στις περιφερειακές εκλογές του 1932,

που συγκέντρωσαν το 16,4%.

Το Μάιο του 1932 σχηματίστηκε κυβέρνηση των Χριστιανοκοινωνιστών υπό

τον Ντόλφους, ο οποίος το Μάρτιο του 1933 απέκτησε πλήρεις εξουσίες και έφτιαξε

ένα δικτατορικού τύπου καθεστώς. Μετά από μια αποτυχημένη εξέγερση των

σοσιαλιστών η μόνη αντιπολίτευση ήταν οι ναζί, οι οποίοι εξαπέλυσαν μια

εκστρατεία τρομοκρατίας με κορύφωση της, μια προσπάθεια πραξικοπήματος. Στις


25/83

25

25

25 Ιουλίου έλαβαν χώρα σποραδικές συγκρούσεις κατά τις οποίες δολοφονήθηκε ο

Ντόλφους. Η εξέγερση των αυστριακών ναζί όμως καταπνίχθηκε ολοκληρωτικά και

τέθηκαν υπό απαγόρευση. Το 1938 μετά από την ξαφνική εισβολή του Χίτλερ στην

Αυστρία και την ενσωμάτωση της στο Γ’ Ράιχ, οι αυστριακοί ναζί ανέβηκαν στην

εξουσία, αλλά δεν αποτέλεσαν τίποτα παραπάνω από ένα παρακλάδι των γερμανών

ναζί38.

1.4 « Η περίπτωση της Πορτογαλίας»

Στην Πορτογαλία εμφανίστηκαν ομάδες αντιφιλελεύθερες, μοναρχικές και

συντηρητικές πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο σαν αντίδραση στο φιλελεύθερο

καθεστώς που είχε εμφανιστεί το 1910. Η πρώτη προσπάθεια για την δημιουργία ενός

φασιστικού κόμματος έγινε από τον Nacionalismo Lusitano-NL, το οποίο

αποτελούσε ένα κλάμπ νέων μοναρχικών που εξέδιδε ένα περιοδικό. Στις παραμονές

του Πολέμου μετατράπηκε σε πολιτική κίνηση με στόχο να επαναφέρει μια

αντιφιλελεύθερη, κορπορατιστική παραδοσιακή μοναρχία και στη συνέχεια

επηρεάστηκαν από την Αξιον Φρανσεζ39.

Το 1923 εμφανίστηκαν οι πρώτες δημοσιεύσεις για τον πορτογαλικό φασισμό

στο περιοδικό «Revolution» του NL, που αναφέρθηκε παραπάνω, το οποίο είχε

ιδρυθεί τον ίδιο χρόνο. Το NL δεν ήταν μόνο ένα ιδεολογικό κόμμα, είχε φτιάξει και

μια στρατιωτική οργάνωση την “Integralismo Lusitano”, η οποία επηρέασε

σημαντικά τον πορτογαλικό φασισμό. Βέβαια, με το ξέσπασμα των πρώτων σοβαρών

38 Σ. Πέιν, ο. π , σ. 347-356

39

Antonio Costa Pinto, “The blue shirts, portuguese fascists and the new state”, Social ScienceMonographs, Boulder, Distributed by Columbia University, New York, 2000, σ. 2-4


26/83

26

26

αποπειρών τον Απρίλιο του 1925 για την ανατροπή του φιλελεύθερου καθεστώτος οι

φασιστικές ομάδες τέθηκαν στο περιθώριο.

Συνοπτικά, ο IL έθεσε τα θεμέλια για έναν νέο αντιδραστικό εθνικισμό

εφευρίσκοντας μια μεσαιωνική κορπορατιστική κοινωνική παράδοση, η οποία

ισχυρίζονταν ότι καταστράφηκε από τον φιλελευθερισμό. Έτσι, σκοπός τους ήταν να

ξαναφτιάξουν μια τέτοια κοινωνία, που θα βασίζονταν στην κορπορατιστική

αντιπροσώπευση απορρίπτοντας το κοινοβούλιο και την καθολική ψηφοφορία.

Τέθηκαν ενάντια στη βιομηχανοποίηση καθώς ήθελαν μια αντιφιλελεύθερη, εθνική,

αγροτική κοινωνία. Κύριο εχθρό τους θεωρούσαν τους αντικληρικούς δημοκράτες.

Οι σοσιαλιστές και οι κομμουνιστές θεωρήθηκαν απλά ένα μέρος των φιλελεύθερων

και δε τους έδωσαν μεγάλη σημασία. Αποτέλεσε μια ελιτίστικη οργάνωση, που ο

πυρήνας του βρίσκονταν στα μικρά πανεπιστημιακά δίκτυα, ενώ ξαναέφτιαξαν τους

μοναρχικούς κύκλους40.

Έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πρώτη φάση της δικτατορίας του 1926, όμως η

νέα πολιτική κατάσταση τους διέσπασε. Ένα μέρος διασκορπίστηκε σε άλλες

οργανώσεις, ενώ αποτέλεσαν τον πυρήνα του National Syndicalism που θα ιδρυθεί το

1932. Τα σκληροπυρηνικά μέλη του παρέμειναν μοναρχικοί και ήθελαν την

εγκαθίδρυση μιας ριζοσπαστικής κορπορατιστικής τάξης, ενώ είδαν με καχυποψία

τον Σαλαζάρ.

Όπως ειπώθηκε το 1926 το φιλελεύθερο καθεστώς ανατράπηκε από ένα

στρατιωτικό πραξικόπημα υπό τον Gomes da Costa. Στη συνέχεια, ενόψει των

οικονομικών προβλημάτων λόγω της οικονομικής κρίσης διόρισαν τον Α. Σαλαζάρ

40

Antonio Costa Pinto, “ Contemporary Portugal. Politics, society and culture”, New York, SSM-Columbia University Press , σ. 20-22


27/83

27

27

πρωθυπουργό το 1932, καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο της Κοίμπρα. Τον

επόμενο χρόνο ένα νέο Σύνταγμα διακήρυξε ότι η Πορτογαλία ήταν μια ενωμένη

κορπορατιστική δημοκρατία ισορροπώντας ανάμεσα στις φιλελεύθερες και

κορπορατιστικές αρχές της αντιπροσώπευσης δημιουργώντας τους πολιτικούς

θεσμούς του «Νέου Καθεστώτος». Το αποτέλεσμα ήταν μια δικτατορία με αρχηγό

τον πρωθυπουργό με μια εθνοσυνέλευση που κυριαρχούνταν από UN- Uniao

Nacional, το κόμμα που είχε ιδρύσει το 1930 ο Σαλαζάρ και ήταν άμεσα συνδεδεμένο

και ελεγχόμενο από την κρατική εξουσία.

Βασικές αρχές του νέου καθεστώτος υπήρξαν η οργανική αντίληψη του

έθνους, κατά την οποία δεν υφίσταται πάλη των τάξεων και απαιτείται η συνεργασία

όλων για το καλό του έθνους και της κοινότητας. Επίσης, οργανώθηκε με

κορπορατιστική αντιπροσώπευση, κύτταρό της κοινωνίας αποτέλεσε η οικογένεια και

μετά η κοινότητα. Καθοριστική ήταν η συμβολή του καθολικισμού στη διαμόρφωση

του καθεστώτος. Η εκκλησία επηρέασε τα κύρια κείμενα του καθεστώτος

συμπεριλαμβανομένου του Συντάγματος και της Διακήρυξης των Κορπορατιστικών

Αρχών. Τέσσερες βασικές αξίες ήταν η πατρίδα, η οικογένεια, η θρησκεία και η

εργασία. Ενώ ο σεβασμός και η υπακοή προς την ιεραρχία και την εξουσία

θεωρούνταν βασική αρχή της κοινωνικής ζωής41.

Πιο συγκεκριμένα, το καθεστώς αποτέλεσε μια αυταρχική,

αντικομμουνιστική, κορπορατιστική και αντιφιλελεύθερη δικτατορία. Είχε κάποια

φασιστικά χαρακτηριστικά, αλλά σε καμιά περίπτωση δε θα μπορούσαμε να το

κατατάξουμε σ’ αυτήν την κατηγορία. Πρώτον, επιθυμούσε την οικοδόμηση μιας

παραδοσιακής κοινωνίας βασισμένη στην αγροτική οικονομία ενάντια στη

41 Ο. π, σ. 23-27


28/83

28

28

βιομηχανοποίηση και τον μοντερνισμό. Επιπλέον, ο μη κινητοποιητικός χαρακτήρας

του καθεστώτος δικαιολογεί το παραπάνω. Δεν επεδίωξαν την κινητοποίηση των

μαζών για την οικοδόμηση του καθεστώτος, απλά επεδίωκαν την παθητική αποδοχή

του.

Ήταν βαθιά συντηρητικό και στηρίχθηκε σε παραδοσιακές αξίες, στην

εκκλησία και στις τοπικές ελίτ και όχι στη μαζική οργάνωση. Έτσι, δεν ανέπτυξε ένα

μαζικό κόμμα ούτε μαζικές οργανώσεις, το κόμμα του ήταν άμεσα ελεγχόμενο από το

κράτος και φτιάχτηκε από τα πάνω χωρίς να μαζικοποιηθεί. Οι ακραίοι φασίστες

ηγέτες εξορίστηκαν και το κόμμα Movimento Nacional Sindicalista42, το οποίο

ιδρύθηκε 1932 μετά από κάποιες αποτυχημένες προσπάθειες ανατροπής του Σαλαζάρ

απαγορεύτηκε και οι ηγέτες του εξορίστηκαν. Μαζικές οργανώσεις, φτιάχτηκαν

μόνο μετά το 1936 με το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου, όπου οργανώθηκε η

Πορτογαλική Λεγεώνα, μια φασιστικού τύπου παραστρατιωτικής οργάνωσης, και η

Πορτογαλική Νεολαία43.

Επίσης, ο εθνικισμός του καθεστώτος βασίστηκε στην εθνική αίγλη του

παρελθόντος και στην πορτογαλική αποικιακή κληρονομία. Δεν είχε επεκτατικά

χαρακτηριστικά, με μόνη εξαίρεση κάποιες παροδικές βλέψεις στην ισπανική

Γαλικία. Το μόνο που επιθυμούσε ήταν η διατήρηση των αποικιών στην Αφρική.

Επίσης, το καθεστώς δεν ανέπτυξε κάποια ρατσιστική πολιτική, καθώς δεν υπήρχαν

μειονότητες ούτε εθνικές ομάδες στην χώρα. Υιοθέτησε μια «κάπως παράξενη»

θεωρία για την αποικιοκρατία, το “Lusotropicalism”.

42 Το προαναφερθέν κόμμα ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 1932, πολλά από τα ιδρυτικά του στελέχη

άνηκαν στο IL, όπως ο αρχηγός του Rolao Preto. Το κόμμα άσκησε έλξη στα πιο ριζοσπαστικά μέλη

των κομμάτων και των ομάδων της μεταπολεμικής δεξιάς στην Πορτογαλία. Μετά από μια

προσπάθεια πραξικοπήματος με σκοπό να ανατρέψουν το καθεστώς του Σαλαζάρ, το κόμμα

απαγορεύτηκε και τα ηγετικά στελέχη του εξορίστηκαν. 43 Ο. π , σ. 32-39


29/83

29

29

Αυτή η θεωρία υποστήριζε ότι οι πορτογάλοι διέφεραν από τους υπόλοιπους

αποικιοκράτες, γιατί είχαν μια φιλική και μη ρατσιστική συμπεριφορά απέναντι στους

γηγενείς των αποικιών. Αυτό εξηγούνταν από την πορτογαλική ιστορία, καθώς δεν

αποτελούσαν μια καθαρή φυλή, αφού είχαν περάσει πολλοί διαφορετικοί λαοί από τη

χώρα. Μια πολυφυλετική κοινωνία δεν θεωρούνταν ένα αρνητικό στοιχείο, το ίδιο

και οι επιμειξίες των αποικιοκρατών με τους γηγενείς των αφρικανικών αποικιών44.

Συμπερασματικά, παρατηρούμε το διαφορετικό χαρακτήρα του αυταρχικού

καθεστώτος που αναπτύχθηκε στην Πορτογαλία από τα υπόλοιπα φασιστικά

κινήματα ή καθεστώτα που προαναφέρθηκαν. Αυτό ισχύει και για την περίπτωση της

ΕΕΕ, η οποία ανέπτυξε έντονη αντισημιτική ρητορεία και πρακτική, ενώ αντίθετα

τόσο το καθεστώς όσο και φασιστικές κινήσεις στην Πορτογαλία δεν υιοθέτησαν κάτι

τέτοιο. Επίσης, ένα σημείο διαφοροποίησης είναι ο κορπορατισμός, που είναι έντονος

σε όλα τα παραπάνω κινήματα και καθεστώτα. Αντίθετα, η ΕΕΕ δεν αναφέρθηκε σε

συντεχνίες ούτε στην οργάνωση της αντιπροσώπευσης με βάση αυτές τις αρχές. Το

μόνο που συναντάμε σε κάποια δημοσιεύματα της εποχής είναι η παρότρυνση για

μποϋκοτάζ στα εβραϊκά ή στα ξένα προϊόντα και η στήριξη των τοπικών προϊόντων.

44

Gerald Bender, “Angola under the Portuguese: The myth and the reality” , University of CaliforniaPress, Berkley and Los Angeles, σ.3-4


30/83

30

30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο :

«Η οργάνωση Εθνική Ένωση Ελλάς»

Η ΕΕΕ, όπως είδαμε είναι προϊόν του γενικού κοινωνικού και πολιτικού

κλίματος που επικρατούσε στον μεσοπόλεμο. Κρίνεται λοιπόν εύλογο να εξετάσουμε

συνοπτικά ποία ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου , στην Ευρώπη και

στην Ελλάδα πιο ειδικά και ποιες οι συνθήκες που ευνόησαν την ανάπτυξη μιας

φασιστικής, εθνικιστικής οργάνωσης. Επίσης, θα αναφερθούμε στην πόλη της

Θεσσαλονίκης αυτή την περίοδο, καθώς εκεί ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε η ΕΕΕ

καθώς και πληθώρα άλλων εθνικιστικών συλλόγων.

Στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου εμφανίστηκε πληθώρα οργανώσεων με

εθνικιστικό και αντικομμουνιστικό χαρακτήρα και ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα. Στη

Θεσσαλονίκη μέχρι το 1928 ιδρύθηκαν περίπου δέκα τέτοιοι σύλλογοι. Όμως, δεν

κατέστ

ethini ellas

Documents