PAG-IBIG SA TINUBUANG LUPAni Andres Bonifacio

Aling pag-ibig pa ang hihigit kayasa pagka-dalisay at pagka-dakila

gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa?Alin pag-ibig pa? Wala na nga, wala.

Ulit-ulitin mang basahin ng isipat isa-isahing talastasing pilit

ang salita’t buhay na limbag at titikng isang katauhan ito’y namamasid.

Banal na pag-ibig pag ikaw ang nukalsa tapat na puso ng sino’t alinman,

imbit taong gubat, maralita’t mangmangnagiging dakila at iginagalang.

Pagpuring lubos ang nagiging hangadsa bayan ng taong may dangal na ingat,

umawit, tumula, kumatha’t sumulat,kalakhan din nila’y isinisiwalat.

Walang mahalagang hindi inihandogng pusong mahal sa Bayang nagkupkop,

dugo, yaman, dunong, tiisa’t pagod,buhay ma’y abuting magkalagot-lagot.

Bakit? Ano itong sakdal nang lakina hinahandugan ng buong pag kasi

na sa lalong mahal kapangyayariat ginugugulan ng buhay na iwi.

Ay! Ito’y ang Inang Bayang tinubuan,siya’y ina’t tangi na kinamulatanng kawili-wiling liwanag ng araw

na nagbibigay init sa lunong katawan.

Sa kanya’y utang ang unang pagtanggolng simoy ng hanging nagbigay lunas,sa inis na puso na sisinghap-singhap,sa balong malalim ng siphayo’t hirap.

Kalakip din nito’y pag-ibig sa Bayanang lahat ng lalong sa gunita’y mahal

mula sa masaya’t gasong kasanggulan

hanggang sa katawan ay mapasa-libingan.Ang na nga kapanahon ng aliw,

ang inaasahang araw na daratingng pagka-timawa ng mga alipin,

liban pa ba sa bayan tatanghalin?

At ang balang kahoy at ang balang sangana parang niya’t gubat na kaaya-aya

sukat ang makita’t sasa-ala-alaang ina’t ang giliw lampas sa saya.

Tubig niyang malinaw sa anak’y bulogbukal sa batisang nagkalat sa bundokmalambot na huni ng matuling agos

na nakaa-aliw sa pusong may lungkot.

Sa kaba ng abang mawalay sa Bayan!gunita ma’y laging sakbibi ng lumbay

walang ala-ala’t inaasam-asamkundi ang makita’ng lupang tinubuan.

Pati na’ng magdusa’t sampung kamatayanwaring masarap kung dahil sa Bayan

at lalong maghirap, O! himalang bagay,lalong pag-irog pa ang sa kanya’y alay.

Kung ang bayang ito’y nasa panganibat siya ay dapat na ipagtangkilik

ang anak, asawa, magulang, kapatidisang tawag niya’y tatalikdang pilit.

Datapwa kung bayan ng ka-Tagaloganay nilalapastangan at niyuyurakan

katwiran, puri niya’t kamahalanng sama ng lilong ibang bayan.Di gaano kaya ang paghinagpis

ng pusong Tagalog sa puring nalaitat aling kaluoban na lalong tahimik

ang di pupukawin sa paghihimagsik?

Saan magbubuhat ang paghihinaysa paghihiganti’t gumugol ng buhaykung wala ring ibang kasasadlakankundi ang lugami sa ka-alipinan?

Kung ang pagka-baon niya’t pagka-busabossa lusak ng daya’t tunay na pag-ayop

supil ng pang-hampas tanikalang gaposat luha na lamang ang pinaa-agos

Sa kanyang anyo’y sino ang tutunghayna di-aakayin sa gawang magdamdampusong naglilipak sa pagka-sukabanna hindi gumagalang dugo at buhay.

Mangyari kayang ito’y masulyapng mga Tagalog at hindi lumingap

sa naghihingalong Inang nasa yapakng kasuklam-suklam na Castilang hamak.

Nasaan ang dangal ng mga Tagalog,nasaan ang dugong dapat na ibuhos?bayan ay inaapi, bakit di kumikilos?

at natitilihang ito’y mapanuod.

Hayo na nga kayo, kayong ngang buhaysa pag-asang lubos na kaginhawahan

at walang tinamo kundi kapaitan,kaya nga’t ibigin ang naaabang bayan.

Kayong antayan na sa kapapasakitng dakilang hangad sa batis ng dibdibmuling pabalungit tunay na pag-ibig

kusang ibulalas sa bayang piniit.

Kayong nalagasan ng bunga’t bulaklakkahoy niyaring buhay na nilant sukat

ng bala-balakit makapal na hirapmuling manariwa’t sa baya’y lumiyag.

Kayong mga pusong kusang (pugal)ng dagat at bagsik ng ganid na asal,ngayon magbangon’t baya’y itanghal

agawin sa kuko ng mga sukaban.

Kayong mga dukhang walang tanging (lasap)kundi ang mabuhay sa dalita’t hirap,

ampunin ang bayan kung nasa ay lunassapagkat ang ginhawa niya ay sa lahat.

Ipaghandog-handog ang buong pag-ibighanggang sa mga dugo’y ubusang itigiskung sa pagtatanggol, buhay ay (mailit)

ito’y kapalaran at tunay na langit.

HULING PAALAMNi Dr. Jose Rizal

Paalam, sintang lupang tinubuan,bayang masagana sa init ng araw,

Edeng maligaya sa ami’y pumanaw,at perlas ng dagat sa dakong Silangan.

Inihahandog ko ng ganap na tuwasa iyo yaring buhay na lanta na’t aba;

naging dakila ma’y iaalay rin ngakung dahil sa iyong ikatitimawa.

Ang nanga sa digmaan dumog sa paglabanhandog din sa iyo ang kanilang buhay,hirap ay di pansin at di gunamgunam

ang pagkaparool o pagtagumpay.

Bibitaya’t madlang mabangis na sakito pakikibakang lubhang mapanganib,

pawang titiisin kung ito ang naisng baya’t tahanang pinakaiibig.

Ako’y mamamatay ngayong minamalasang kulay ng langit na nanganganinag

ibinababalang araw ay sisikat,sa kabila niyang mapanglaw na ulap.

Kung dugo ang iyong kinakailangansa ikadidilag ng iyong pagsilang,

dugo ko’y ibubo’t sa isa man lamangnang gumigiti mong sinag ay kuminang.Ang mga nasa ko, mulang magkaisip,

magpahanggang ngayong maganap ang bait,ang ikaw’y makitang hiyas na marikit

ng dagat Silangan na nakaliligid.

Noo mo’y maningning at sa mga matamapait na luha bakas ma’y wala na,

wala ka ng poot, wala ng balisa,walang kadungua’t munti mang pangamba.

Sa sandaling buhay maalab kong naisang kagalingan mo’t ang paiwang sulit

ng kaluluwa kong gayak ng aalis,ginhawa’y kamtan mo. Anong pagkarikit!Nang maaba’t ikaw’y mapataas lamang,

mamatay at upang mabigyan kang buhay,malibing sa lupang puspos ng karikta’tsa silong ng iyong langit ay mahimlay.

Kung sa ibang araw ikaw’y may mapansinnipot na bulaklak sa aba kong libing,sa gitna ng mga damong masisinsin,hagka’t ang halik mo’y itaos sa akin.

Sa samyo ng iyong pagsuyong matamis,mataos na taghoy ng may sintang dibdib,

bayang tumaggap noo ko ng init,na natatabunan ng lupang malamig.

Bayaan mong ako’y malasin ng buwansa liwanag niyang hilaw at malamlam;

bayaang ihatid sa aking liwaywayang banaag niyang dagling napaparam.

Bayaang humalik ang simoy ng hangin;bayaang sa huning masaya’y awitin;ng darapong ibon sa kurus ng libing

ang buhay payapang ikinaaaliw.

Bayaang ang araw na lubhang maningaspawiin ang ulan, gawing pawang ulap,maging panginuring sa langit umakyat,at ang aking daing ay mapakilangkap.

Bayaang ang aking maagang pagpanaw,itangis ng isang lubos na nagmamahal;

kung may umalala sa akin ng dasal,ako’y iyo sanang idalangin naman.Idalangin mo rin ang di nagkapalad,

na nangamatay na’t yaong nangaghirapsa daming pasakit, at ang lumalanghapnaming mga ina ng luhang masaklap.

Idalangin sampo ng bawa’t ulilaat nangapipiit na tigib ng dusa;

idalangin mo ring ikaw’y matubos nasa pagkaaping laong binabata.

Kung nababalot na ang mga libinganng sapot na itim ng gabing mapanglaw,at wala ng tanod kundi pawang patay,huwang gambalain ang katahimikan.

Pagpitaganan mo ang hiwagang lihim,at mapapakinggan ang tinig marahil,ng isang salteryo: Ito nga’y ako ring

inaawitan ka ng aking paggiliw.

Kung ang libingan ko'y limot na ng madlaay wala nang kurus at bato mang tanda

sa nangagbubukid ay ipaubayangbungkali’t isabog ang natipong lupa.

Ang mga abo ko’y bago pailanlangmauwi sa wala na pinanggalingan,

ay makaulit munang parang kapupunanng iyong alabok sa lupang tuntungan.

Sa gayo’y wala ng anoman sa akin,na limutin mo na’t aking lilibutin

ang himpapawid mo kaparanga’t hanginat ako sa iyo’y magiging taginting.

Bango, tinig, higing, awit na masayaliwanag at kulay na lugod ng mata’t

uulit-ulitin sa tuwi-tuwinaang kataimtiman ng aking pag-asa.

Sintang Pilipinas, lupa kong hinirang,sakit ng sakit ko, ngayon ay pakinggan

huling paalam ko't sa iyo'y iiwanang lahat at madlang inirog sa buhay.

Ako’y yayao na sa bayang payapa,na walang alipi’t punong mapang-aba,

doo’y di nanatay ang paniniwalaat ang naghahari'y Diyos na dakila.

Paalam anak, magulang, kapatid,bahagi ng puso’t unang nakaniig,ipagpasalamat ang aking pag-alissa buhay na itong lagi ng ligalig.

Paalam na liyag, tanging kaulayaw,taga ibang lupang aking katuwaan;paaalam sa inyo, mga minamahal;

mamatay ay ganap na katahimikan.

Dekalogong katipunansinulat ni Gat Andres Bonifacio

"KATUNGKULANG GAGAWIN NG MGA ANAK NG BAYAN"

I - Ibigin mo ang Dios ng boong puso.

II - Pakatandaang lagi na ang tunay na pagibig sa Dios ay siya ring pagibig sa Tinubuan, at iyan din ang pagibig sa kapwa.

III - Itanim sa iyong puso na, ang tunay na kahalagahan ng puri ' t kaginhawahan ay ang ikaw ' y mamatay dahil sa ikaliligtas ng

Inang-Bayan.

IV - Lahat ng iyong mabuting hangad ay magwawagi kapag ikaw ' y may hinahon, tiyaga, katwiran at pag-asa sa iyong inaasal at

ginagawa.

V - Pagingatan mo, kapara ng pagiingat sa sariling puri, ang mga pasya at adhikain ng K.K.K.

VI - Katungkulan ng lahat na, ang nabibingit sa malaking kapahamakan sa pagtupad ng kanyang tungkulin ay iligtas

sukdang ikapariwara ng sariling buhay at kayamanan.

VII - Ang kaugalian natin sa ating sarili at sa pagtupad ng ating tungkol ay siyang kukunang halimbawa ng ating kapwa.

VIII - Bahaginan mo ng iyong makakayanan ang sino mang mahirap at kapus-palad.

IX - Ang sipag sa paggawa na iyong ikabubuhay ay siyang tunay na sanhi ng pagibig, pagmamahal sa sarili, sa iyong asawa ' t mga

anak, sa iyong kapatid at mga kababayan.

X - Parusahan ang sinomang masamang tao ' t taksil at purihin ang mabubuting gawa. Dapat mong paniwalaan na ang tinutungo

ng K.K.K. ay mga biyaya ng Dios;

Bayan ko

Ang bayan ninasa ng Inang-Bayan, ay mga nasain din ng Dios.kong Pilipinas,Lupain ng ginto't bulaklák.Pag-ibig ang sa kaniyang paladNag-alay ng ganda't dilág.At sa kaniyang yumi at ganda,Dayuhan ay nahalina.Bayan ko, binihag ka,Nasadlak sa dusa.

Ibon mang may layang lumipad,Kulungin mo at umiiyak!Bayan pa kayáng sakdál dilág,Ang 'dì magnasang makaalpás?Pilipinas kong minumutyaPugad ng luhà ko't dalitaAking adhikaMakita kang sakdál laya!

LUPANG HINIRANG

Bayang magiliw,Perlas ng Silanganan,Alab ng puso,Sa dibdib mo'y buhay.

Lupang Hinirang,Duyan ka ng magiting,Sa manlulupig,'Di ka pasisiil.

Sa dagat at bundok,Sa simoy at sa langit mong bughaw,May dilag ang tulaAt awit sa paglayang minamahal.

Ang kislap ng watawat mongTagumpay na nagniningning,Ang bituin at araw niyaKailan pa ma'y di magdidilim.

Lupa ng araw,ng luwalhati't pagsinta,Buhay ay langitsa piling mo;

Aming ligaya,na 'pag may mang-aapiAng mamataynang dahil sa iyo.

Mga Sinaunang Kabihasnan sa Asya

Nagbago ang pamumuhay ng tao sa panahong neolitiko.

Nagsimula ang malawakang agrikultura.

Ang mga tao sa kapuluan ay natutong magtanim ng halamang ugat at palay.

Marunong din silang maglayag at mangisda.

Sa lambak-ilog, ang tao doon ay natutong magtanim ng mga crops. At nag aalaga din sila ng mga hayop tulad ng kabayo, tupa, camel at ox.

Nagtanim sa oasis ang mga taong nakatira sa disyerto.

Batayang Salik sa Pagbubuo ng Kabihasnan

Sibilisasyon [ Latin word: civitas = Lungsod]

-kabihasnan > pagkakaroon ng organisado at sentralisadong pamahalaan.> masalimout na relihiyon.

Espesyalisasyon sa gawaing pang-ekonomiya at uring panlipunan.

Mataas na antas ng kaalaman sa teknolohiya, sining at arkitektura.

Sistema ng pagsulat.Kabihasnang Sumer

Mesopotamia [ Greek word : meso = middle ; potamus= river ]

> Makikita sa Fertile Crescent ang Mesopotamia

Sa pamayanang agrikultural sa nabuo, may hamon ang kalikasan ng mesopotamia.

hindi regular ang pag apaw ng ilog at pag bagsak ng ulan.

ginawan ito ng paraan : isang lider ang mapipili upang mamahala sa pampublikong proyekto.

ito ang simula ng pag – usbong ng organisadong pamahalaan.

Mga Pamayanang Neolitiko bago ang Sumer

> Bago lumitaw ang lungsod estado ng kabihasnang Sumer sa Mesopotamia, may ilang pamayanang Neolitiko na lumitaw sa rehiyon sa labas ng Mesopotamia. Ito ay ang:

Ang Jericho sa Israel bandang 7000 B.C.E

Nag tatanim sila ng trigo at barley.Nangangaso din silaNangangalakal ng sulfur at asin na

galing sa dead sea.Ang Çatal Hüyük sa Anatolia noong

6000 B.C.Eº Nangangalakal sila ng obsidian isang volcanic glass na maaaring gamitin bilang salamin, kutsilyo, at iba pang matatalas na kagamitan.

Ang Halicar sa Anatolia bandang 5700 B.C.E

Doon natagpuan ang mga katangi-tanging mga Pottery o palayok.

Nagtatanim ang mga tao rito ng trigo, barley, gisantes, mais, at hackberries.

natutunan din nilang mag-alaga ng aso.

Sistemang Pampulitika at Pang - ekonomiya

Tinatayang noong 3500 – 3000 B.C.E umusbong ang Lungsod ng Sumer.

ang mga pinakamahalagang lungsod na lumitaw sa Sumer ay ang

Ur,

Uruk,

Eridu,

Lagash,

Nippur,

at Kish.Ang pinakamalaking gusali sa Sumer

ay ang templo na tinatawag na

ziggurat. Nasa tuktok ng ziggurat ang Dambana

para sa mga diyos at diyosa ng lungsod.

May lugar din para sa mga bazaar at pagawaan ng mga artisano o may mga kasanayan tulad ng manghahabi at karpintero.

mahalaga ang naging papel na ginampanan ng paring – hari sa mga templong – estado.

may mga tungkulin siya na dapat tuparin bilang isang pulitikal at ispiritwal na lider.

Sistemang Panrelihiyon

Ang mga ziggurat o templo ay tahanan ng mga sumerian.

habang tumataas ang ziggurat lumiliit ang mga baitang patungong tuktok nito.

ang bawat baitang ay pinag-uugnay ng mga hagdan.

pagsapit sa tuktok, matatagpuan ang isang dambana na alay sa diyos kung saan nananampalataya ang mga mamamayan ng bawat lungsod.

ang ibabang palapag ng ziggurat ay nagsisilbing bahay ng mga pari at gawaan ng mga artisano.

naniniwala sila sa maraming diyos.apat sa pinakamahalagang nilang mga

diyos.Si An ay diyos na kumakatawan sa

kalangitan.Si Enlil naman ay diyos ng hangin.Si Enki ang diyos ng katubigan.Si Ninhursag ang dakilang diyosa ng

sangkalupaan.

 Sistemang Panlipunan

Ang mga sumerian ay may mga espelisasyon sa trabaho na nag-bibigay daan sa pag-usbong ng mga uring panlipunan.

Nasa tuktok ng lipunan ang mga pinunong pulitikal at ispiritwal.

kasama sa naghaharing uri ang matataas na opisyal at kanilang mga pamilya.

kasunod ang mga mangangalakal, artisano,

scribe o tagasulat

at mababang opisyal.pangatlo ang nakakaraming

magsasaka at nasa ibabang uri ang mga alipin.Kontribusyon ng Sumer sa Kabihasnang Pandaigdig

Ang Pagsulat na tinatawag na Cuneiform. Na isinusulat sa clay tablet uapang magtala ng import

anteng detalye.

Ang pinakaunang Epiko sa daigdig – ang Epiko ni Gilgamesh.

Gumamit sila ng araro na de –gulong.

 Pagpapalayok na gamit ang gulong.

Metalurhiya ng bronse.

Paggamit ng perang pilak.

Naimbento nila ang decimal system.

ang hugis na bilog na hinati nila sa 360 degrees.

At paggamit ng kalendaryong lunar.

Kabihasnang IndusAng lambak-ilog ng Indus at Ganges

ay makikita sa Timog Asya.Ang rehiyong ito ay binabantayan ng

matatayog na kabundukan sa hilaga – ang kabundukan ng Himalayas at ang hindu kush.

May ilang daanan na nagsisilbing lagusan ng mga mandarayuhan at mananakop sa kanlurang asya ito ang Khyber Pass.

ang Indus at ganges ay taunang umaapaw dahil sa pagkatunaw ng yelo sa Himalayas at pagbagsak ng ulan.Ang Pamayanang Neolitiko Bago

ang IndusNoong 3500 B.C.E tinatayang lumitaw

ang mga neolitikong pamayanan sa Baluchistan ( nasa Pakistan ngayon ) nasa bandang kanluran ng Ilog Indus.

Mergash – batay sa mga nahukay na labi, agrikultural at sedementaryo ang pamumuhay ng mga tao rito.

ebidensiya din ang pag –aalaga ng tupa, kambing, at ox.

nagsimula din sa panahong neolitiko ang paggawa ng palayok na may pintura at paghumo ng tinapay gawa sa cereal.

ang kanilang mga bahay ay gawa sa ladrilyo mula sa luwad tulad ng sa sumer.Sistemang Pampulitikal at Pang

– ekonomiya

Umusbong ang kabihasnan ng timog Asya noong 1922 natuklasan ang mga labi ng sinaunang kabihasnan.

Bandang 2700 B.C.E nabuo ang ilang lungsod sa indus dito limang lungsod ang nahukay dalawa sa pinakaimportanteng Lungsod ay ang Harappa at Mohenjo – Daro umabot ang populasyon sa dalawa sa 40, 000 katao.

sinasabi na ang mga Dravidian ang bumuo ng kabihasnang Indus.

katulad sa sumer kulang rin sa mga likas na yaman ang Indus tulad ng metal, kahoy, at mga semi – precious stone.

upang makontrol ang pag –apaw ng tubog sa indus, gumawa ng irigasyon, kanal, at dike ang mga dravidian.

ilan sa kanilang pananim ay trigo, barley, melon, date, at bulak.

nakikipag – kalakalan din ang Dravidian sa mga bayabayin ng Arabian Sea at Persian Gulf hanggang sa mga lungsod ng Sumer.

lulan sa kanilang barko ang samu’t saring mga produkto tulad ng perlas, tela , ivory comb, at mga butil.

Harappa at Mohenjo – DaroPagsasaka ang pangunahing gawain.mga planado at organisadong lungsod.citadel o mataas na moog at

mababang bayan.Nasa bansang kanluran ng lungsod

ang moog.

nakapatong sa plataporma na ladrilyo na may taas na 12 metro at napalilibutan ng pader.

ang malaking imbakan ng butil ay nasa loob ng malaking bulwagan at pambulikong paliguan.

nakalatag sa ibaba ng moog ang lansangan nakadisenyong kwadrado ( grid – patterned ) at pare – pareho ang sukat ng bloke ng kabahayan. Bahay – gawa sa mga ladrilyo na pinapatayo sa pugon.

pantay ang bubong at karaniwang nakatalikod sa pangunahing kalsada.

may mga bahay na umaabot sa 2 o 3 na palapag at may balkonahe na gawa sa kahoy.

Bawat bahay ay may isa o higit pang bayo na nakakonekta sa sentralisadong sistema ng tubo at imburnal sa ilalim ng lupa.

patunay ito na may sentralisadong pamahalaan ang mga Dravidian na namamahala ng paggawa ng mga pampublikong proyekto tulad ng irigasyon at imburnal.

Maraming nahukay na artifact sa mga lungsod ng Harappa at mohenjo – Daro wala namang artifact ng anumang armas o sandata.

Sistemang PanlipunanAng kabihasnang Indus ay sinasabing

may Hirar Kiya ng uring Panlipunan.

Ang mga nakatira sa mataas na moog ay ang mga mataas na uri.

Nasa ilalim nito ang mangangalakal, artisano, at magsasaka.

Gumagawa ng mga dike ang mga magsasaka .

ang mga nasa lungsod na artisano ay abala sa paggawa ng samu’t saring produkto.

Sistema ng PagsulatAng mga Ebidensiya ng pagsulat na

ito ay mga selyo na may “ pictogram”.

wala pang nakakatuklas kung paano basahin ang mga pictogram o simbolo ng indus.

Dahil dito, kulang ang kaalaman sa Kabihasnang Indus.

Ang Dravidian ay isang sistema ng pagsukat at pagtimbang.

Paglaho ng KabihasnanUntiunting gumuho ang kabihasnang

Indus noong 1750 B.C.E.May mga iba’t – ibang paliwanag ang

mga iskolar ukol dito.Isa na rito ang ekolohiya na problema.sinasabi rin na nagkaroon ng lindol at

pagsabog ng bulkan.May mga iba’t – ibang pangkat ng

nomadiko – pastoral mula sa Gitnang asya na nakarating sa Indus.

isa na rito ang aryan.simula noong 1500 B.C.C, ang

lungsod bg Harappa at Mohenjo- Daro ay nilisan na.