ezama - tolosako leku izenak

Ezama (Santa Lutzia) Tolosako leku izenak - 1

EZAMA (SANTA LUTZIA)

Euskal Herrian oso ohikoa izan da, euskarak pairatu duen baztertzearen ondorioz haginomioek, hau da,santu izenek, jatorrizko izenak ordezkatzea. Gertaera hau aspaldian hasi bazen ere, euskararen gainbe-herarekin areagotu egin zen izen batzuk belaunialdi bakar batean desagertzeraino. Adibide ugari ditugueta era askotakoak, Beriain mendia San Donato eran ezagutua edo Basauri herria, ahoz San Migel deituizan dena. Horrelako kasuetan Akademiak nori berea eman behar zaiola uste du eta santua gutxitu gabeeuskaldunon eginkizuna jatorrizko izena berreskuratzea dela. Gogoan izan behar dugu, Santa Luzia ugaridaudela munduan, Siracusako santuarekiko gurtza aspaldikoa baita, baina Ezama bakarra,Tolosako hau.Tolosako auzorik zaharrenetariko bat dugu, Uzturre mendiaren begiradapean. Madril-Behobia errege-bidea auzo honetatik igarotzen zen eta antzinako hilerria ere auzo honetan kokatuta zegoen.Antzinako nekazaritza izaera galdu gabe, 1979an, errepide eta errekaren ondoan dagoen auzo honetan,zenbait lantoki bildu ziren eta orduz geroztik industriagune garrantzitsua da. Tolosaldea goimailako lanbideheziketako institutuko obrak, bestalde, 1972ko ekainaren 23an hasi ziren, Carlos Doussinague Garinalkate zela, Tolosako Irakaskuntza Hiria bezala ezagutzen denaren lekuko.

Abarolekua (-a)leku izena

Ibarra mugakide duen aurkintza hau Kisuaga baserritik urrun kokatuta dago. Izenaren osagaiak argiakdira, abaro eta leku, artikulua gaineratuta eta itzalean dagoen abereentzako babeslekua aditzera ematendu. Euskaraz ezagunak dira abaro egin (“siesta egin”) edo abaroan egon (“babestuta egon, gerizpeanegon”) bezalakoak.

Dokumentazioa:Abarolekua (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 ...en terreno claro de Herbal hasta el punto llamado de Abarolekua, situado sobre eldespeñadero situado sobre el caserío Pixuaga)Abaro Lekua (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Aiaberro hegia

Abarolekua parajetik gertu dagoen hegia. Lehen osagaiaren adiera “aldapa” da, bigarrenak, berro hitzak,hain justu, gaztelaniazko “seto, cercado, zarza” esan nahi duela badakigu. Euskal Herrian baditugu Aia etaBerro izeneko udalerriak, bata Gipuzkoan eta bestea Nafarroan.

Ahozko aldaerak:Ayabarro (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921), Aldeabarro (Saralegi, R. / Iturralde 1921)

Dokumentazioa:Ayaberro (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 140 Vibero que la villa tiene a su cuidado en el partido deAyaberro sobre la casseria de Illarramendi, 1719/09/28)Aiaberro (1749 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6), Reconocimiento mojones Montes y Partido deBelariote y Hernio 1749/02/10)Ayaberro (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios de Izaskuny Santa Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones, 1753/09/02)Ayaberro (1771 Tolosako Udal Artxiboa A-1-23 331 v Trasplante de robles en tierras concejiles de Ayaberro,

2 - Tolosako leku izenak Ezama (Santa Lutzia)

1771/12/24)

Ayaberro (XVIII-XIX Estado de los propios. Gipuzkoako Foru Aldundia.)

Ayaberro (1853 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 45-46 Término confinante con Ibarra (45-46).)

Ayaberro (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 internándose en el bosque de Ayaberro)

Aiaberro (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Aiaberro (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Aiaberroiturriko aldea (-a)leku izena

Aiaberro, iturri, -ko leku genitibozko atzizkia eta alde osagaiez eratutako toponimoa, artikulua gehituta.Ikus Aiaberro.

Dokumentazioa:Aiabarroiturrikoaldea (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak IIAlea 1989)Aiabarroiturrikoaldea (1989 Amilaramendua. Finantza Ministeritzaren Ordezkaritza Artxiboa 1938-1950 L.M.Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)

Aldabanea (-a)borda

Aldaba leku izena, hemen ziur aski ezizen moduan erabilia, eta hainbatetan ageri den –ene atzizkiaz osat-utakoa dugu aztergai duguna, artikulua alde batera utzita. Ikus Illarrazu izen adierakidea.

Andramiliasoroleku izena

Aipuak eta Andramiliasoro tontor-izenaz esandakoa ikus.

Dokumentazioa:Andramiliasoro (1676 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Término litigioso entre Villabona Amasaapeado este año (45))Andramiliasoro (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Pasaremos por Escuiturri...no lejos de la cumbre de este monte, también conocido porDescarga...y siguiendo siempre el curso de la pared antes citada, por los parajes Zabuzokoa y Andramiliasoro, llegare-mos a la borda de Ibarbarrutieta)Andramillos (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)

Andramiliasorotontorra

Albo batean Villabona eta bestean Ibarra dituen mendi hau Belauriate inguruan dago kokatuta. Osagaieidagokienez, lehena andre hitza dugu, konposaketetan andra bilakatuta.Toponimian gizonezkoen aipame-nak ohikoagoak diren arren, emakumezkoenak ere falta ez direla dakusagu. Erromatar garaiko hilobi-etako izenenak ditugu, gainera, andre hitzaren lehen agerpenak. Bestalde, amaierako soro hitza ere ezagu-


na da eta hasieran Emilia- Milia emakume izena dago.

Garibaik Memorias liburuan jasotako tesku arkaiko batean bada jada izen honen lekukorik:

“…la dicha Doña Emilia de Lastur, habiendo fallecido moça de parto, su marido Pedro Garcia de Orose entendio que quería casar con Doña Marina de Arraçola, a quien de antes estaba aficionado. Hizomucho sentimiento dello una hermana de Doña Emilia, y venida de Deva a Mondragón canto las ende-chas siguientes en cierto día de sus honras, cosa muy usada en este siglo:

Mondr<a>goeri artu deusat gorroto,Guipuç andraoc artu ditu gaxtoto:

Iturrioç calean andra Maria Balda-co,Arte calean andra Ojanda Gabiola-co,

Errebalean andra Milia Lastur-co.”

Geuk egungo idazkeran honela emango genuke:

Mondragoeri hartu deutsat (diot) gorroto,Giputz androk hartu ditu gaiztoto:

Iturriotz kalean andra Maria Baldako,Artekalean andra Oianda Gabiolako,

Errebalean andra Milia Lasturko.

Ikus Aldaba auzoko Andresoro hitzaz esan dena.

Dokumentazioa:Aldramillassoro (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v Cima de Aldramillassoro,Reconocimiento demojones del parttido de Usturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun,síndico. 1719/09/27)

Antzaerrekaerreka

Irurako lurrak bustitzen dituen erreka hau Goldazpi parajetik gertu igarotzen da. Erreka izenak sortzekoeuskaraz gehien erabiltzen den egitura “izena + erreka” da, eta ez hainbeste “izena + -ko + erreka”.Aipuak irakur.

Dokumentazioa:Anza erreca (1871 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.2 Exp. 9, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosa conIbarra, Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/06/15)Anza erreka (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 ...alcanzando a 540 m.de la muga con Villabona, la regata Lorreta, que se inicia en lasinmediaciones de la loma Goroldiketa... Pasando por el paraje llamado Goldazpi y bajando suavemente hasta dar conla regata de Anza erreka, a un kilometro aproximadamente de la regata Lorreta)


Ardinzintzerrietamugarria

Belauriate aldean Amasa-Villabona eta Tolosa bereizten dituen mugarria. Izenaren osagaiak, ardi, -en lekugenitibo atzizkia eta zintzarri hitzak dira, -eta atzizkia gaineratuta.

Dokumentazioa:Ardizinzerrieta (1615 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Tolosa y Amasa nombran comisionadospara solventar diferencia sobre mojones en el termino de Ardizinzerrieta (43).)Andreçinçerrieta (1664 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 200 Al moxon llamado Andreçinçerrieta que es el puestoadonde an echo la tala tres o quattro años poco mas o menos, 1664/01/26)Andres Çinçerrietta (1664 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 200 Linean al otro moxon de Andres Çinçerrietta yaparecen de los otros terminos, 1664/01/26)Ardinzinzerrieta (1670 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Existian diferencias por ciertos mojonesen Ardizinzerrieta (44,45) con Amasa-Villabona.)Ardinzinzerrieta (1670 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 211 v * Se nombran comisionados por las diferencias entreTolosa y Amasa Billabona por los mojones y terminos de Belauriate y Loazu en los puestos de Escuyturri yArdinzinzerrieta (Fol. 211), 1670/11/04)

Argorri bizkarra

Ibarra eta Villabonako lurrek inguratzen duten parajea, Muñazki menditik nahiko hurbil. Lehen osagaiaharri hitza da, konposatuetan ar- bilakatu ohi dena, eta bigarrena, gorri izenondoa. Harri hitzarekin osatu-tako toponimo askotxo dugu gurean: Artzabaltza, Artxipiaga, Artzubi…

Ahozko aldaerak:Argorri (Arretxe, E. / Sandra (Amasa) 1913)

Arramele CD2 14(hiri) auzoa

Arrameleko zubia pasa bezain laister eskuin-ezker kokatuta dauden etxeek osatzen duten auzoa, garaibateko auzo antolaketa aintzat hartuz, Santa Lutzia auzoan bildu beharrekoa.

Ahozko aldaerak:Arramele (Saralegi, R. /Iturralde 1921), Arramele(Lorentzo Leunda / Iturralde1920)

Dokumentazioa:Arramele (1986 GipuzkoakoToponimia Aranzadi ZientziElkartea)


Arramele kaleakalea

Egun Aita Larramendi kalea bezala ezagutzen duguna 1900. urtera arte Arramele kalea izan zen. GaurkoArramele kalea, ordea, Aita Larramendi kalearekiko zut dago, Arrameleko zubia igaro eta berehala, Oriaibaiaren ondoan. 1950ean hala izendatu zuten, desagertutako Arramele baserria inguruan kokatuta egonzela uste baita. Kontuak kontu, izen bereko plaza zein zubiarekin nahasketarik sor ez zedin, Udalak1972an Miserikordiazarra kalea izendatzea egoki ikusi zuen, antzina Miserikordiaetxea han egon zelako.Orduko auzokideen desadostasunari esker, Arramele kalea izendapena mantendu da.

Ahozko aldaerak:Arramele (José León Egiguren 1942)

Dokumentazioa:Arramele (1900 Tolosako Udal Artxiboa D-3-1-3 2 Propuesta modificación nombres de calles, 1900/09/22)

Arrameleko San Joan ermita ermita

Urteetan zehar Miserikordiaetxea egon zen lekuan kokatutako ermita hau antzina tenplarioen ordenakoaizan zela dirudi. 1312an ordena hau debekatu egin zenez, Jerusalemgo San Joan izatera igaro zen.1671ean, ordena honetako Fray José Lunak Diego Antonio Zabala Arangureni saldu zion eta Udalakazken honi erosi. 1773an Miserikordiaetxea eraikitzean, bota egin zuten eta 1785ean beste bat eginzuten ondoan. Azkenik, egun dagoen lekuan eraiki zuten 1849an. 1989an bi milioiko inbertsioa egin zuenUdalak teilatua konpontzeko.Ekainaren 24an jaiera ospatzen duen Arrameleko San Joan Tolosako patroi dugu. Jaiegunetan meza izatenda.Arramele Tolosako toponimo zabaldu eta zaharrenetariko bat dugu, ezbairik gabe. Hizkuntzalari askok eti-moa argitu nahi izan badute ere, ilun samar jarraitzen duen kontua da. Labaienen iritziz, Erdi ArokoErramel edo Arramel izenarekin du zerikusia. Errioxan ere, Haro inguruan zehazki, bada Herramelluriizeneko herri bat eta Labastidan izen bera zuen murturia, gaur egun ardandegia dena.Arrabad arabiar hitzetik eratorritakoa dela esan duenik ere izan da gaztelaniazko arrabal hitzaren haritik,baina –b-dun aldaerarik ez da inoiz dokumentatu eta amaierako bokala azalgaitza dateke.Aipuak ikus.

Ahozko aldaerak:San Juan de Arramele (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Ramel (1205 S. García Larragueta “El Gran Priorato de Navarra” (131.dokumentua) 178 Aparece unComendador de Ramel llamado Fortunio, de los Hospitalarios de San Juan de Jerusalen. Jose Luis Lopetegi)Arramel (1301 Nafarroako Artxibo Historiko Nazionala 645.legajoa, 79.zenb. Figura Frey Lope de GuiÇerudiaga,Comendador de Arramel y de Santa Catalina que actúa en nombre del Comendador de Cizur de los Hospitalarios deSan Juan de Jerusalen. Jose Luis Lopetegi 1301/02/21)Arramel (1478 Nafarroako Artxibo Historiko Nazionala 3420.sorta, 904.karpeta, 12.zenb. Frey Pedro d`Aubusson,Gran Maestre y su Convento de Rodas, comunica que en el Capítulo General celebrado en estos días se dió sentencia(2 de Diciembre) en el pleito que mantenía el Gran Priorato de Navarra contra la lengua de Castilla, en el cual sedeclara que las encomiendas de Santa Catalina, en la Villa de San Sebastian, y de San Juan de Arramelen Tolosa deGuipuzcoa, que la lengua de Castilla pretendía le correspondían, pertenecen al Priorato de Navarra. Jose LuisLopetegi 1478/12/04)Arramele (1532 Udal-ordenantzak Jose Luis Lopetegi Elección del Fiel de la Cofradía de San Juan de Arramele.El Fiel juntamente con el alcalde se tienen que ocupar de la ejecución de los acuerdos tomados por los


Regidores. Custodia el Libro de Actas de la Cofradía de San Juan de Arramele.)Arramele (1573 Gipuzkoako Artxibo Orokorra PT-IPT 50 590,664tik 673ra Jose Luis Lopetegi Maestre Fermínde Atodo, Comendador de Calchetas e Yndurain, Santa Catalina e San Juan de Arramele inspecciona los bienesy la Ermita de San Juan de Arramele.- Escribano Juan de Aburruza. 1573/10/15)Arramel (1596 Nafarroako Artxibo Historiko Nazionala 3457.sorta, 8555/1.kaxa, 37/1-2. zenb. Jose LuisLopetegi Visita a la Ermita de San Juan de Arramel, extramuros de Tolosa según acuerdo del capítulo provincialconvocado por el Gran Prior Frey Miguel Cruzat, hecha por frey Bernardino de Baquedano, comendador deLeache, y frey Francisco de Tauste, capellan del monasterio de Leache.)Aramel (1671 Nafarroako Artxibo Historiko Nazionala 3477.sorta, 8555/2.kaxa, 52/1-3.zenb. Jose Luis LopetegiVenta de los bienes y tierras de la ermita de San Juan de Arramel, extramuros de Tolosa, pertenecientes a laOrden de San Juan, otorgada por Frey José de Luna, recibidor de la Orden, a favor del Gobernador DiegoAntonio de Zabala y Aranguren, caballero de la Orden de Santiago. 1671/10/09)Arramele (1671 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Esta orden la véndió a D. Diego Antonio deZabala y Aranguren (137).Y la villa compró a éste, la ermita, su casa, huerta, patronato, mitad de diezmos y primiciaentera de sus campos, y otros derechos, por precio de 1.000 ducados de plata (87).)San Juan (1671 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 251 El Ayuntamiento otorga poder para comprar a Fray Jose deLuna, uno de los caballeros de la religion de San Juan y representante de ella, la ermita de San Juan, su casa, huerta,patronato, diezmo, primicia y demas preminencias y servidumbre de la dicha ermita que se expresan en el acta,1671/10/10)San Juan (1671 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 264 v * Se acuerda suspender hasta nueva orden el censo impuestopara pagar la ermita de San Juan, 1671/12/13)San Juan (1672 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 262 El Ayuntamiento general acuerda que con hipoteca especial desus bienes, se tomen a censo 1100 ducados de plata para con ellos pagar valor de la ermita de SanJuan,1672/04/05)San Juan (1706 Tolosako Udal Artxiboa A-1-11 416 v Por el estipendio de la misa que se celebra, en la hermitade San Juan, el dia de la letanía, 1706/05/09)San Juan (1706 Tolosako Udal Artxiboa A-1-11 416 v Al cabildo eclesiastico se pagan ochenta tarjas de vellon,por las completas que cantan en la dicha hermita de San Juan vispera de San Juan y el mismo dia de laNatividad, 1706/05/09)Arramele (1748 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 La villa permutó tierras con el Marqués deSanta Cruz, para la traslación de la ermita (90).)Arramele (1773 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 La ermita desapareció al construirse la nuevaMisericordia, a la cual se adjudicó su pavimento y plazuela (138).)Arramele (1849 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Pero derribada también, se ha ejecutado lacapilla actual con la denominación del mismo Santo, al norte del establecimiento.)Arramele (1853 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 El Ayuntamiento, la víspera del día de fiestas deSan Juan, va a vísperas a Santa Maria y concluidas éstas, a la ermita de San Juan de Arramele, a completas, acom-pañada del clero del cabildo eclesiástico (289).)San Juan de Arramele (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa”)Arramele (San Juan de) (1986 San Juan de Arramele-Eliza Arramele auzoa Tolosatik Donostia alderako zubiaJ.I.Elosegi)

Arrameleko San Joan plaza plaza

Arrameleko San Joan ermitaren ondoko plaza. Egun Felipe Gorriti plaza bezala ezagutzen duguna, 1896.urterarte Arrameleko plaza izan zen. San Joan bezperan, ekainaren 23an, udal-agintariak eta eliz-kabildoaherriko santuari eskainitako arrats otoitzera (Completas) joaten dira urtero. Hurrengo egunean, arrat-saldeko lauetan, Udal Musika Banda, Txistulari eta Bordondantzariak lagun dituztela, Arramelerabueltatzen dira.Santuaren izenaren ildotik, bestalde, Leizarragak XVI.mendean, Nafarroako erreginak eraginda, Itun


Berriaren itzultzean, Joanes Bataiatzailea eta Joan Ebanjelaria bereizi zituela esan daiteke. Euskaraz, Joan,Joanes, Joanis, Joango, Joanikote, Ganiz eta Jon aldaerak dira ezagunenak. Maiz erabili da izen hau gureartean.Erromesaldiekin zerikusia duen santua. Ikus Arrameleko San Joan ermita.

Santuaren izenaren Ahozko aldaerak:Arrameleko plaza (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Arramele (1822 Tolosako Udal Artxiboa D-6-1 1 Plazuela de Arramele, 1822/03/15)Arramele (1846 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se trató de ensanchar la plazuela Arramele(91).)Arramele (1849 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 En el parador, casa n. 4 actual, de la plazuelade Arramele, Carlos Alberto rey de Cerdeña, por acta que otorgó ante el escribano de número de esta villa D. JuanFermin de Furundarena, abdicó la corona en su hijo primogénito Victor Manuel (268).1849/06/03)Arramele (1853 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se ha formado la plazuela de Arramele, restau-rando el nombre antiguo del sitio donde estabá el puente viejo (305).)Arramel (1859 Tolosako Udal Artxiboa D-3-1 1 Plazuela de Arramele, 1859/03/27)Arramele (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2 de carretera general a Plazuela de Arramele,)Arramele (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa”)Arramele (1900 Tolosako Udal Artxiboa D-3-1-3 2 de la Puerta de Castilla a la Plazuela de Arramele,1900/09.22)Arramele (1900 Tolosako Udal Artxiboa D-3-1-3 2 de carretera general a Plazuela de Arramele,1900/09.22)

Arrameleko zubiazubia

Zubi hau ez zegoen garai batean egun ezagutzen dugun lekuan kokatuta, pixka bat gorago baizik.


Hasierako kokalekua erabat deserosoa eta arriskutsua zen, Korreo kaletik zetozen gurdiak igarotzeko,norabidez aldatzera behartzen baitzuen. 1776. urtean Diputazioak zubi hau konpondu eta zabaltzekoasmoa azaldu zuen aipatutako arazoa ekiditeko. Herriak, bestalde, beherago zubi berri bat eraikitzeaproposatu zuen, gurdien igarobidea errazte aldera.Tirabira eta liskarrak tarteko, Arrameleko zubi berria1784tik 1787ra eraiki zen. 1791an beste arku bat gehitu zitzaion, 1787ko uholdeek egindako kalteekbultzata.Geroztik, leku berean jarraitzen duen zubi honetan konponketak egin dira. Gorritiko zubia bezala ereezagutzen da. Ikus aipuak.

Aldaerak:Gorritiko zubia

Ahozko aldaerak:Arrameleko zubia (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920), Gorritiko zubiya (Jimenez Azueza, A. / San Blasauzoa 1920)

Dokumentazioa:Arramele (1547 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 251v que los çapateros que echan los cueros a remojar e descarnarlos echan debaxo de la puente de Arramele, 1547/10/15)Arramele (1554 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 11v en la calçada y camino real de junto a la puente de,1554/09/13)Arramele (1555 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 34v las puertas de los puentes de, 1555/03/31)Arramele (1556 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 104r que se quiten los maderos que estan sobre la puente deArramele, 1556/10/01)Arramele (1558 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 171r la calçada de la puente de Arramele y de Arozteguieta y lapared de Yerondo, 1558/09/10)Arramele (1615 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Uno de los siete que daban acceso a Tolosa, ver-dadera isla (10). Con el puente de Navarra, única salida de la villa aislada en tiempo de avenidas (191).)Arramele (1657 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 50 * Se manda reparar las calzadas de la villa, en particular lospuentes de Arramele y Navarra, 1657/10/01)Arramele (1680 Tolosako Udal Artxiboa A-1-9 340 * Se otorga poder para demandar en juicio al convento de SanFrancisco, siempre que no desistiese de la novedad que ha hecho de salir al puente de Arramele para el recibimientode la bula de la Santa Cruzada, sin entrar primero a la parroquia segun costumbre (fol. 340), 1680/08/30)Arramele (1765 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 La villa compró tierras a varios particulares paredar ensanche a la estrada desde el puente de Arramele a Irura (89).)Arramele (1781 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se compraron .por la villa diferentes huertas yterrenos para la ejecución del nuevo puente de Arramele (89).)Arramele (1784-1787 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se construyó el nuevo puente de Arramele,prevaleciendo así el deseo de la villa, partidaria de nuevo puente, y no el de la Diputacion de Guipuzcoa que desabaarreglar el viejo situadó 36 varas más arriba de lactual, donde la éntrada dé la posada de Mendia en direccion alcamino carretil que baja de la casería de Arrillaga (313-314).)Arramele (1787 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se acordó aumentar un arco en el puente deArramele (198).)Arramele (1801 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 La villa cedió terreno bajo canon, existente juntoal puente de Arramele, para construir fraguas (94,95).)Arramele (1881 Tolosako Udal Artxiboa D-7-1 7 entre el puente de Arramele de esa Villa y Villabona,1881/06/11)


Arretxe baserria

Autobiaren azpitik igarotzen den tunelaren ondoan kokatu-tako baserria,Tolosatik Andoain alderako irteeran. Zientzia-gizon askok bisitatu dute baserri hau. Izan ere, harriz zizelka-turiko erliebe misteriotsua du ogiba-atearen gainean.Europar unibertsitate desberdinetako historialari eta pale-ografoek ez dute gaurdaino idatziaren edukia argitzerik izan.Hübner irakasle alemaniarraren ustez, lehen lerroan 1389urtea ager liteke, baina gainontzekoari buruz arrastorik ereez; asma ezin litekeen grafian zizelkatutako izen-abizenen laburdurak, beharbada. Liberto Anglada ida-zlearen laguna den bartzeloniar artearen obren adituak zaharberritu du tolosar ondarearen erlikiabaliotsu hau. Gipuzkoako Foru Aldundiaren liburutegian faksimilea dago ikusgai.

Izenaren azken osagaia gardena bada ere, etxe hitza, hain justu, lehena dirudiena baino ilunagoa da.Dokumentatua agertzen den estreinako forma Arraiechea denez, oinarrian dagoena harri hitza ez baizikarrai dela pentsa liteke.

Ahozko aldaerak:Arretxe (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Arretxe (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Arraiechea (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa”)

Arraeche (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios de Izaskuny Santa Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones, 1753/09/02)Arraietxea (1.769 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 2.lib.53 L.M. Mujika Euskaltoponimiazko materialeak II Alea 1989)Arreche (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Arreche (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Arreche o Arraieche (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa”)Harretche (1922-36 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)

Arreche (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)

Arretxe (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863.L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Arretxe (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Arretxe (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Arrillaga baserria (des)

1967an inauguratutako Asunzion klinika eraikitzeko botaegin zuten baserri hau eta egun ingurua izendatzekoerabiltzen den izena dugu. Osagaiak, bestalde, harri hitza,konposatuetan ar-bilakatua, bil eta –aga atzizkia. Arribillagadeitura ezagunaren adierakidea dela esan daiteke.

Ahozko aldaerak:Arrillaga (Jimenez Azueza, A. / San Blas auzoa 1920),Arrillaga (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)


Dokumentazioa:Arrillaga (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa”)Arrillaga (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v Cassas de Arrillaga y Perrategui, Reconocimiento demojones del parttido de Usturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun,síndico. 1719/09/27)Arrillaga (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios de Izaskun ySanta Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones, 1753/09/02)Arrillaga (1760 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6) casería de, Reconocimiento mojones Montes yPartido de Belauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde(Lescalde),Verondia y otros)Arrillaga (1773 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 4.lib. 49 L.M. Mujika Euskaltoponimiazko materialeak II Alea 1989)Arrillaga (1776 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Desde esta caseria de Arrillaga bajaba uncamino carretil al antiguo puente de Arramele (313).)Arrillaga (1804 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Desde la caseria de Arrillaga un camino, consider-ado como público, se dirigía a los montes de Uzturre, Archipiaga y Belauriate (49).Arrillaga (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Arrillaga (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Arrillaga (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Arrillaga (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Arrillaga (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Arrillaga (Desaparecido) (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Arrillagaldeko soroa (-a)soroa

Izenak berak salatzen du soroaren kokalekua. Arrillaga, alde, -ko leku genitibo atzizkia eta soro osagaiezeratutako toponimoa, artikulua alde batera utzita. Ikus Arrillaga.

Dokumentazioa:Arrillagaldekosoroa (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak IIAlea 1989)

Arrobigaña (-a)tontorra

Mojattonttor bezala ezagunagoa den mendi honek Ibarra eta Tolosa bereizten ditu. Izenaren osagaiak har-robi eta gain dira, artikulua gehituta. Harrobi hitzaren ildotik esan daiteke gipuzkeraz baino bizkaierazohikoagoak direla arro > arru gisako bilakaerak. Ikus Mojattonttor.

Artxipiaga baserria (des)

Desagertutako baserria. Izen gardena da: harri, konposatuetan ar-, txipi izenondoa eta –aga atzizkiazosatuta. Hegoaldean, oro har, txiki gehiago erabiltzen da eta ez hainbeste txipi. Bestalde, ahozko aldaereierreparatzen badiegu, -aga-dun forma zein –aga gabea jaso ditugu. Gertaera hau ez da batere har-ritzekoa.


Ahozko aldaerak:Atxupi (Arretxe, E. / Sandra (Amasa) 1913), Atxupiaga (Arretxe, E. / Sandra (Amasa) 1913)

Dokumentazioa:Archipiaga (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)

Artxipiaga (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Artxipiaga (eror) (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Artxipiaga (desaparecido) (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Artxipiaga leku izena

Izen bereko baserria desagertu zenetik, inguru guztia izendatzeko erabiltzen da eta Tolosa, Irura etaVillabona besarkatzen ditu. Ikus Artxipiaga baserriaren sarreran esan dena.

Ahozko aldaerak:Artxipiaga (José Brit J.I.Elosegi 1986/12/27), Artxipiaga (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920), Atxupiya(Etxeberria, A. / Irura 1907)

Dokumentazioa:Archipiaga (1523-1609 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 6(7), Notas relativas a cuestiones de límites entreTolosa e Ibarra (de Doc.Antiguos))

Archipiaga (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v, Reconocimiento de mojones del parttido de Usturre.Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico.1719/09/27)Archipiaga (1745 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6), Reconocimiento mojones Montes y Partido deBelauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde (Lescalde),Verondia y otros)

Archipiaga (1804 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Monte al que se dirigía un camino consideradocomo publico, desde las caserias de Irañeta, Perrategui y Arrillaga (49).)

Archipiaga (1871 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 9, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosa conIbarra, Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/06/14)

Artxipia (Artxipi) (1989 Amilaramendua. Finantza Ministeritzaren Ordezkaritza Artxiboa 1938-1950 91ord.zenb. L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)

Achupiaga (1979 Mapa Topográfico Nacional (1:25000) Instituto Geográfico Nacional)

Atxupiaga (Gipuzkoako Foru Aldundia (1:100))

Artxipiagabaso zuhaitz-basoa

Artxipiaga eta baso hitzez osatutako toponimoa. Ikus Artxipiaga.

Ahozko aldaerak:Atxupi-baso (Arretxe, E. / Sandra (Amasa) 1913)

Dokumentazioa:Artxipiaga eta Olajangotxulo (1989 Amilaramendua. Finantza Ministeritzaren Ordezkaritza Artxiboa 1938-1950L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)


Artxipiagako langa langa

Tolosa, Irura eta Villabona udalerriak bereizten dituen langa. Artxipiaga ikus.

Ahozko aldaerak:Atxupiako langa (Arretxe, E. / Sandra (Amasa) 1913)

Dokumentazioa:Artxipiagako langa (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Artzaienea (-a)borda

Ikus Illarrazu izen adierakidea.

Asunzion klinika klinika

Izaskungo bidean zegoen Arrillaga baserria bota eta 1967an inaguratutako klinika hau eraiki zuten.Jasokunde egunean Andre Dena Maria zerura joatea ospatzen da, ez baitzen hil eta ondoren zerurajoan, “lokartu” eta aingeruen laguntzaz jaso baizik.

Ahozko aldaerak:Asuncion klinika (Saralegi, R. / Iturralde 1921)

Dokumentazioa:Clínica Santa María de la Asunción

Auzate leku izena

Garai batean Miserikordiazarra kokatuta zegoen lekutik gertu, Bordazpi parajearen inguruan. Antzaerrekaaurkintza honetatik gertu dagoela kontutan hartuta, baliteke erreka izenak eta aztergai dugun honekoinarri berbera izatea, baina zail da. Osagaiak hauzo eta ate direla dirudi.

Ahozko aldaerak:Ausate (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Auzate (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Anzate (1658 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 79 Acuerdo de trasmochar robles en Anzate y Zulotegui, 1658/09/07)

Aucate (1659 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 104 v * Lbto. para los examinadores del monte de Auzate,1659/09/24)

Auçate (1659 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 104 v * Lbto. por el salario de los hombres que trabajaron en eltrasmocho del monte de Auzate y un azumbre de sidra a cada uno por haber trabajado en arboles peligrosos,1659/09/24)Auzate (1671 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 219 Obras de carpinteria de las casas nuebas del conzejo y alondigade esta villa han hecho ya el corte y desbasto de todos los arboles que son nezesarios para dicha obra en los montesde Aldaua, Auzate, Eula, Oasca y Yguerondo, 1671/04/23)Auzate (1673 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 310 Tres grandes robles que ha traido del termino de Auzate para el


horno de Elyçaldea, 1673/08/22)Auzate (1681 Tolosako Udal Artxiboa A-1-9 381 * Se acuerda vender arboles en el partido de Auzate,1681/01/09)Auzatte (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 145 * Razon por menor de los trasplantes de robles y castañoshechos en el año ultimo (en dicho partido de Auzatte), 1719/09/28)

Anzate (XVIII-XIX Estado de los propios. Gipuzkoako Foru Aldundia. XVIII-XIX mendeak Deiker/E.J. 1993)

Anzate (Antzarrate) (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak IIAlea)Auzato (Auzate?) (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Askaleku leku izena

Kisuaga baserrietatik gertu dagoen parajea. Osagaiak aska hitza, bustidura medio axka, eta leku dira.Deigarria da kasu honetan ahozko aldaera, Axkapelu.

Ahozko aldaerak:Axkapelu (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/01)

Dokumentazioa:Axkalecu (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Bañuetxezarra (-a)leku izena

Kaxkardi inguruan dagoen aurkintza. Izen gardena, bainuetxe hitzaz eta zahar adjektiboaz osatua, artikuluagaineratuta. Antzina, bainuetxerik ote inguruan?

Ahozko aldaerak:Bañuetxezarra (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Bañuetxezarra (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Baratzako hegia (-a)hegia

llarrazu bordaren inguruko hegia. Baratza hitz ezaguna, -ko leku genitibo atzizkia, hegi hitza eta artikuluazosatutako toponimoa.

Ahozko aldaerak:Baretzako egia (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/07)

Dokumentazioa:Baretzako egia (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)


Belauriate leku izena

Izen honen osagaiak belauri eta ate direla dirudi eta, orduan, litekeena da lehenengo osagaia pertsonaizena izatea. Belauri izenaren azpian Bela izena eta uri ‘hiri’ egotea zail dirudi Tolosan ez baitago uri-renerabileraren lekukorik. Belauriate > Belabieta aldaketaren arrazoia herri-etimologia dela dirudi, izena “gar-denago” bihurtzeko nahian aldatu baitzen. Hau ohikoa da eta Bilbon, esaterako, euskal jatorriko Miribilaerdara dela medio, Miravilla eta Maravillas bihurtu zen.Belauriateko lurretan, ustez erromatarrenak izan daitezkeen hilobi moduko harlauzen lekukotzak agertudira eta bitxikeria moduan esan liteke antzina Nafarroa zein Donostialdera joateko Belauriateko lurre-tatik igarotzeko ohitura zegoela, batik bat, laburragoa eta doakoa zelako.

Ahozko aldaerak:Belabieta (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Belauriate (1399 GAO-AGG JM IM 1/18/3... Otrosi, que pascan de Belauriate e de Olanz los ganados d’Elduayensueltamente sin embargo alguno de ganado del dicho busto en todo tienpo de noche e de dia e a los tienpos que la(...) fortuna que el tienpo fuerte, que en los seles de la costalada de çerca de Lauriate, que son llamados Ynturia eSapal, que puedan albergar e estar los dichos ganados d’Elduayen sin contrariedad alguna en (****) noches e nomas. 1399.09.21

Belauriate (1498 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 En pleito que Tolosa siguió contra Berastegui yElduayen sobre el paso de Belauriate, consiguió que el paso de Navarra a los puertos de Mar de Guipuzcoa, o yendode ellos a Navarra, se efectuara por Tolosa ().)

Belauriate (1498 BAPG Boletín de Amigos del País de Gipuzkoa Tolosa consigue que Berastegi no pueda construirun camino en Belauriate, directo por Andoain a San Sebastian, sin pasar por Tolosa L.M. Mujika Euskal toponimiazkomaterialeak II Alea 1989)Velauriate (1558 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 152v los caminos de Velauriate e Leuneta, 1558/01/30)Velauriate (1558 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 155v la publicaçion del previllejo de sobre Velauriate, 1558/02/28)Belauriate (1577 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Pendia pleito entre Tolosa y el concejo de Ibarra,sobre el hacer rozaduras para sembradios en los terminos y ejidos de Belauriate (35).)Belauriate (1657 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 52 * Poder al sindico para el seguimiento de un pleito por unasmercancias que pasaron a Berasteui por, 1657/10/30)Belauriate (1664 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Habia diferencias entre Tolosa y Amasa sobrelos limites de ambas jurisdicciones en la parte de Belauriate (44) 26.1.1664.)Belauriatte (1664 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 200, * Informe sobre los mojones entre Tolosa y Amasa tras lavisita del termino de Belauriatte a raiz de unas telas hechas por unos vecinos de Amasa 1664/01/26)Belauratte (1664 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 200 A los terminos de Belauratte, 1664/01/26)Belauriate (1664 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 En acta del ayuntamiento se indica la existen-cia de losas en forma de sepultura en los términos de Belauriate ().Belauriate (1670 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Tolosa tenia diferencias con Amasa y Villabonaen razon de mojones de los montes de Belauriate y otros (45).Belauriate (1701 Tolosako Udal Artxiboa A-1-11 3 v Terminos de Loazu y Belauriate, 1701/09/30)Velauriotte (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 131, 1719/09/27)

Belauriate (1720 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se verificó amojonamiento de los terminos deTolosa y los de Amasa-Villabona por la parte de Belauriate y Escuiturri (47).)

Belauriotte (1720 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 201, Documento por el que aparece el modo en que tuvoefecto la fijacion de mojones divisorios de Tolosa y Billabona por la parte de Belauriote y Eskuiturri (habiendosederribado el mojon de entre Belauriotte y Escuitturri))

Belauriote (1743 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6), Reconocimiento mojones Montes y Partido deBelauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde (Lescalde),


Verondia y otros 1743/12/12)

Belauriate (1804 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 49 A Belauriate se dirigía un camino considera-do como publico, desde las caserlas de Irañeta azpicoa y garaicoa, Perrategui y Arrillaga (49).)Belauriote (1889 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp.10, Actas de amojonamiento de Tolosa con otrosR.D.de 30.08.1889 1889/10/25)Belabiate (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Belauriote (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa. VIICentenario. 1256-1956 alcanzaremos en la misma dirección la langa situada en el puerto de Ibiñ, en Belabieta oBelauriote, según se llama en antiguos papeles.)Belabieta (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa. VIICentenario. 1256-1956...pasa por terrenos situados debajo de la cantera vieja llamada Uzturreko arrobia, por el para-je Erregebideko zokua y más tarde por Erregebideko iturria, pequeño manantial sito en el camino que de Uzturre sedirige a Belabieta por el paraje de Charagain.)Belabieta-Ibiñ (1989 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp.10, Actas de amojonamiento de Tolosa con otrosR.D.de 30.08.1889)Belabieta, Collado de (1993 Mapa Topografikoa (1:5000) Gipuzkoako Foru Aldundia)

Belauriatemugarria

Tolosa, Amasa eta Berastegi bereizten dituen mugarria. Ikus aurrekoak.

Dokumentazioa:Belauriate (1705 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se habia hallado un mojón puesto entre los dosde Belauriate y Escuitúrri (45).)

Belauriotte (1720 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 202 A la peña que esta pegante al camino sendero que subedesde dicho mojon de Belauriotte al de Escuyturri...Desde la cruz de dicha peña en línea recta al dicho mojon...semidio haver la distancia de treintta y cinco codos y medio pie, 1720/09/28)Belabieta (1889 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp.10 mojón de, Actas de amojonamiento de Tolosa conotros R.D.de 30.08.1889 1889/10/29)

Belauriate tontorra

Deskarga eta Eskuiturri bezala ere ezagutzen den 689 metroko mendi-tontorra. Aurrekoak ikus.

Aldaerak:Deskarga, Eskuiturri

Ahozko aldaerak:Belabieta (Arretxe, E. / Sandra (Amasa) 1913), Belabita (Amundarain, J. L. / Sales (Elduain) 1922),Euzkitturri (Amundarain, J. L. / Sales (Elduain) 1922)

Dokumentazioa:Belauriaste (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa” 1625-1676)

Escuiturri (1705 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se había hallado un mojón, nuevamente puesto,entre los de Belauriate y Escuiturri (45).)

Escuyturri (1720 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 202 A la peña que esta pegante el camino sendero que subedicho mojon de Belauriotte al de Escuyturri...desde la cruz de dicha peña en línea recta el dicho mojon...se midiohaver la distancia de treintta y cinco codos y medio pie, 1720/09/28)


Escuiturri (1720 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 201, Documento por el que aparece el modo en que tuvoefecto la fijacion de mojones divisorios de Tolosa y Billabona por la parte de Belauriate y Eskuiturri (habiendosederrivado el mojon de entre Belauriotte y Escuyturri) 1720/09/28)

Descarga (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 41 Pasaremos por Escuiturri...no lejos de la cumbre de este monte, también conocido porDescarga...y siguiendo siempre el curso de la pared antes citada, por los parajes Zabuzokoa y Andramiliasoro, llegare-mos a la borda de Ibarbarrutieta)

Escuiturri (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 41 Pasaremos por Escuiturri...no lejos de la cumbre de este monte, también conocido porDescarga...y siguiendo siempre el curso de la pared antes citada, por los parajes Zabuzokoa y Andramiliasoro, llegare-mos a la borda de Ibarbarrutieta)

Bordazpileku izena

Kisuaga baserrien inguruko aurkintza. Izen gardena, azalpenik apenas behar duena.

Ahozko aldaerak:Bordazpi (Etxeberria, A. / Irura 1907)

Deskarga leku izena

Adiera gardeneko erdal etimoa duen izena. Jakina denez, mendate hasiera hauetan egiten zen mandoenzama aldaketa eta hortik dator izena. Ikus Eskuiturri izen adierakidea.

Deskarga tontorra

Ikus Belauriate izen adierakidea.

Donostia etorbidea etorbidea

Hiltegia dagoen lekutik Anoetako zubiraino luzatzen den kalea.

Donostia hitzaren haritik, honakoa dio Euskaltzaindiko Luis Mitxelenak egindako txosten batek:

“Que Done es la forma primitiva usada en euskara como equivalente de santo, existiendo abundantes testi-monios en todo el País: Doneztebe (Saint-Etienne), en Zuberoa; Donaixti ( Saint-Just-Ibarre), en la BajaNavarra; Doneztebe (Santesteban), en la Alta Navarra…

Que la evolución de este vocablo pudo haber sido Donasebastiani o Donesebastiane > Donasabastiai >Donasastiai > Donastia > Donostia, con la presumible pérdida disimilatoria de la primera silbante.

Que la primera prueba documentada de la forma Donostia data de finales del siglo XV, concretamente de“El Cantar de Bretaña, poema inédito que se encuentra en la Sección Osuna del Archivo Histórico Nacional yque en su copla D-l dice –actualizándolo para su transcripción a la ortogragía actual-: “Donostiako murruan,islaren goienean abade guztiok daode prozesioan”.


Que Donostia, es asimismo, el nombre de un caserío próximo a la ermita de San Sebastián, llamada JaunDonostia, en la villa guipuzcoana de Orendain. En Arano (Navarra), hay también una ermita de dicho santo,con el mismo nombre de Donostia.

Que la declinación de Donostia es la siguiente: Donostia, Donostian, Donostiara, Donostiatik…

Que la forma Donosti se ha producido por asimilación de la i, siendo su uso relativamente moderno y local-izado, ya que en amplias zonas del País se sigue usando la forma Donostia, que es la forma normalizadaacadémica. Sin embargo se puede considerar correcta la forma Donosti, no para designar el nombre de laciudad, sino como hipocorístico, concretamente para llamar a un natural de la misma, como sucede con otraslocalidades del País, así a un otxandiarra, natural de Otxandio (Ochandiano), se le suele conocer con el apela-tivo de Otxandi, o a un getariarra, Getari.

Ejito borda

Besteren artean Ejito izendapena ere jasotzen duen Uzturre magaleko borda. Inguruko lur saila izen-datzeko ere erabili izan da inoiz izen hau. Izenaren etimoa ez da hain argia, euskarazko ijito hitzarekinzerikusia duela pentsatzea zilegi bada ere, ez baita kontu ziurra.Ikus Illarrazu izen adierakidea.

Erregebideko iturria (-a)iturria

Uzturretik Belauriate alderako bidean dagoen iturria, Txaragain aurkintzatik gertu. Izenaren osagaiakerrege-bide, -ko leku genitibozko atzizkia eta iturri hitza dira, artikulua gehituta. Ezaguna da errepide hitzaketimologikoki esanahi eta osaketa bera duela: erreg(e)+bide. Antzina, kaltzada nagusiak, gure egungo auto-bideen parekoak, erregearen jabetza ziren eta handik datorkie izena.

Dokumentazioa:Erregebideko iturria (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje aTolosa.VII Centenario. 1256-1956 ...pasa por terrenos situados debajo de la cantera vieja llamada Uzturreko arro-bia, por el paraje Erregebideko zokua y más tarde po Erregebideko iturria, pequeño manantial sito en el camino quede Uzturre se dirige a Belabieta por el paraje de Charagain.)

Erregebideko iturria (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Erregebideko zokoa (-a)leku izena

Uzturretik oso hurbil dagoen aurkintza, Txaragain inguruan. Aurreko izenaren egitura berberaerrepikatzen da, iturri hitzaren ordez oraingoan zoko dugula. Ikus aipua.

Dokumentazioa:Erregebideko zokua (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje aTolosa.VII Centenario. 1256-1956 ...pasa por terrenos situados debajo de la cantera vieja llamada Uzturreko arro-bia, por el paraje Erregebideko zokua y más tarde po Erregebideko iturria, pequeño manantial sito en el camino quede Uzturre se dirige a Belabieta por el paraje de Charagain.)

Erregebideko Zokua (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)


Errekazarra (-a)erreka

Kisuagagoikoa baserriaren albo bakoitzetik erreka bana igarotzen da; bata, baserriaren izen berbera duenKisuagaerreka eta bestea, aztergai duguna, Errekazarra, hain justu. Izen gardena, erreka hitza eta zaharizenondoaz osatuta.

Ahozko aldaerak:Errekazarra (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/01)

Dokumentazioa:Errekazarra (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Eskuiturrileku izena

Belauriate mendiaren inguruan dagoen parajea. Osagaiak esku eta iturri hitzak dira.

Aldaerak:Deskarga

Dokumentazioa:Descarga (1664 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 200 Otro moxon que esta mas debajo de las sepulturas deBelauriatte a tiro de Arcabuz de del puesto llamado Descarga, 1664/01/26)

Descarga (1664 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 200 En el puesto llamado Descarga se halla el moxon que confinacon la juridiccion de Verastegui con la de Tolossa, 1664/01/26)

Descarga celaia (1664 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 205 v Asimismo en el puesto llamado Descarga Celaia sealla otro mojon que linea con el mojon de Andres Çinçerrieta en la jurisdicion de la villa de Tolosa, 1664/07/09)

Escuiturri (1670 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Paraje por el que Tolosa tuvo diferencias, pormotivo de mojones, con Amasa Villabona (45).)

Escuyturri (1670 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 211 v * Se nombran comisionados por las diferencias entre Tolosay Amasa Billabona por los mojones y terminos de Belauriate y Loazu en los puestos de Escuyturri y Ardinzinzerrieta,1670/11/04)

Escuyturri (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 131,Reconocimineto de mojones del parttido de Usturre. Sehizo el 23 del dicho mes de Septiembtre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico. 1719/09/27)

Escuiturri (1720 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se verificó amojonamiento de los términos deBelauriate y Escuiturri, pertenecientes a Tolosa y Amasa Villabona (47).)Escuiturri (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Pasaremos por Escuiturri...no lejos de la cumbre de este monte, también conocido porDescarga...y siguiendo siempre el curso de la pared antes citada, por los parajes Zabuzokoa y Andramiliasoro, llegare-mos a la borda de Ibarbarrutieta)

Eskuiturri tontorra

Ikus Belauriate izen adierakidea. Dokumentazioan, bertako mugarria dela eta, behin baino gehiagotanageri zaigu.


Esperanza, La paper-fabrika

1842ko ekainaren 11n inauguratutako paper-fabrika hau Santa Lutzia auzoko gasolindegiaren pareanzegoen kokatuta. Penintsula osoan paper jarraitua landu zuen lehena izan zen. 1969an itxi zituen bereateak.

Esan beharrik ez dago,Tolosako eta eskualdeko oinarrizko gremioa papergintza dela eta mende eta erdida irin-errotak paper-errota bilakatzen hasi zirela. 1818an Igerondoko errotaren ondoan ireki zenlehenengo paper-fabrika eta urtebete geroago Otzarainen. Garai hartan burdinolaren krisiari aurre egit-eko errekurtso baino izan ez zena indarra hartuz joan zen denboraren poderioz.Itxaropena bertute teologaletako bat da, fedea eta karitatea dira besteak. Horretaz gain ItxaropenarenAndre Maria deitzen zaio haurdun dagoen Ama Birjinari. Aipuak ikus.

Dokumentazioa:Esperanza (P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Fue inaugurada este año en los campos de San Juan(369).)Esperanza (1845 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se le autorizó utilizar una parte de las aguasque venían por Quisuaga (369). Era fábrica de papel continuo.)Esperanza, La (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa”)

Etxeberri baserria

Arretxe baserritik metro batzutara kokatuta dagoen baserria.Toponimo arras ezaguna. Euskal Herrian nonhai aurki ditza-kegu Etxeberri izeneko etxeak.

Ahozko aldaerak:Etxeberri (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Echeverria de Aiestaran (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v Cassa de Echeverria de Aiestaran,Reconocimiento de mojones del parttido de Usturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. JossephAnttonio de Uzcudun, síndico. 1719/09/27)


Echeberria (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios deIzaskun y Santa Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones,1753/09/02)Echeberri (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Etxeberri (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Etxeberria (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 8 58 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea1989)Etxeberria (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Etxetxo baserria

Arans-gi gorren eskola ondoan dagoen baserria, Etxetxogoikoa baserritik oso gertu. Etxe hitzaz eta –txoatzizki txikigarriaz osatutako izena. Etxetxobekoa eta Etxetxoazpikoa izendapenak ere jaso izan ditu oinar-rian izen berbera duen Etxetxogoikoa baserritik bereizteko.

Ahozko aldaerak:Etxetxo (Etxeberria, A. / Irura 1907), Etxetxo (LorentzoLeunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Echecho (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede per-miso a los habitantes de los barrios de Izaskun y Santa Lucia papaaprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con cier-tas condiciones, 1753/09/02)Echecho Azpicoa (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa.Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)

Echecho Becoa (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Etxetxo-Azpikoa (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Etxetxo Bekoa (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Etxetxobekoa (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Etxetxobekoa eta Etxetxogoikoa (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Etxetxo (1993 Mapa Topografikoa (1:5000) Gipuzkoako Foru Aldundia)

Etxetxogoikoa (-a)baserria

Etxeberri baserritik gertu kokatutako baserria. Euskaraz ohikoa denez, baserri izenari ezaugarri berei-zleren bat gehituta sortutakoa dugu hau ere, etxetxo + goiko, artikulua gaineratuta.

Ahozko aldaerak:

Etxetxo goikoa (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Echecho Goico (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)

Etxetxo Gaikoa (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Términomunicipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VII Centenario.1256-1956)Etxetxogoikoa (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M.


Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Etxetxobekoa eta Etxetxogoikoa (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Ezama auzoa

Ikus kapitulu honen hasieran esandakoa.

Ezama baserria

Santalutziaberri baserriaren inguruan kokatuta dago.

Ahozko aldaerak:Ezama (Etxeberria, A. / Irura 1907), Ezama (LorentzoLeunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Ezama (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial deGuipuzcoa”)Ezama (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios Izaskun ySanta Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones, 1753/09/02)Ezama (1760 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6), Reconocimiento mojones Montes y Partido deBelauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde (Lescalde),Verondia y otros)Ezama (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Ezama (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Ezama (1922-36 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Ezama (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa. VII Centenario.1256-1956)Ezama (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Ezama (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Ezama (1993 Mapa Topografikoa (1:5000) Gipuzkoako Foru Aldundia)

Goldazpileku izena

Irura mugakide duen Goroldiketa inguruko aurkintza. Osagaiak argiak direla dirudi, golde eta azpi; bainanon dagoen ikusita, goroldiazpi ere egon liteke izen honen barruan.

Dokumentazioa:Goldazpi (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 ...alcanzando a 540 m.de la muga con Villabona, la regata Lorreta, que se inicia en lasinmediaciones de la loma Goroldiketa... Pasando por el paraje llamado Goldazpi y bajando suavemente hasta dar conla regata de Anza erreka, a un kilometro aproximadamente de la regata Lorreta)


Goroldiketamuinoa

Lorretaerrekatik gertu dagoen parajea. Dirudienez, izenaren osagaiak goroldio hitza eta ugaritasun kutsuaduen –(k)eta atzizkia dira.

Ahozko aldaerak:Goroldiketa (José Brit J.I.Elosegi 1986/12/27)

Dokumentazioa:Goroldiketa (1871 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.2 Exp. 9, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosa conIbarra, Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/06/15)Goroldiketa (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956...alcanzando a 540 m.de la muga con Villabona, la regata Lorreta, que se inicia en lasinmediaciones de la loma Goroldiketa... Pasando por el paraje llamado Goldazpi y bajando suavemente hasta dar conla regata de Anza erreka, a un kilometro aproximadamente de la regata Lorreta)

Gorritiko zubiazubia

Ikus Arrameleko zubia.

Guadalupe auzunea

Iturralde baserri ingurutik Anoetako zubira arteko etxeek osatzen duten auzunea. Auzoak lantegitik hartuzuen izena. Guadalupeko Andre Maria Extremaduran dago.

Ahozko aldaerak:Guadalupe (Altuna, J. / Agerre (Hernialde) 1917)

Guadalupe, La fabrika

1842an Don Bernardino Abello Llanok eraikitako Fábrica de alambres y puntas de Paris deitzen zena1872an Baldomero Ollok erosi eta paper-fabrika berria La Guadalupe izendatu zuen. Anoetako zubiarenparean jarraitzen duen eta egun lokal desberdinetan zatituta dagoen eraikinean gremio desberdinak aridira lanean. Enkarterrin erdaraz “punta de París” deitzen zaie iltze handiei eta susmatzekoa da Legazpineuskaraz erabiltzen den puntapasak, izatez, puntaparisak izatea.

Guadalupeko presa presa

Ikus Guadalupe.

Ahozko aldaerak:Guadalupeko presa (Altuna, J. / Agerre (Hernialde) 1917)


Hiltegia (-a)ganadu hiltegia

Antzina ez zegoen egun ezagutzen dugun lekuan kokatuta, Arrameleko zubitik Belate alderako bideanbaizik. 1541. urtean Udalak erosi zuen eraikina 1702ko otsailaren 26ko uholdearen ondorioz erabathondatuta geratu zenez, hura bota eta beste bat egin zuten. 1848rako, ordea, nahiko egoera kaxkarreanzegoenez, erori egin zen eta ondoan eraiki zuten berria. Hiltegiko jarduera jorratzeko aproposagoa ziru-dien egungo kokalekura, Donostia etorbidera, igaro zuten azkenik 1925. urtean.

Dokumentazioa:Matadero - Mataderia (P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Antiguamente. Casa junto a la quedesemboca en el rto una parte del mismo que entraba por donde hoy existe la casa de los herederos del Marqués deVargas y siguiendo por el terreno que hoy ocupa la calle de la Rondilla volvía al río (191).)Matadero (1570 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 En la antigüedad era esta una de las cincopuertas de entrada de la villa (303).)Matadero (1674 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 256* Lbto a Sebastian Jauregi por hierros puestos en el molino delmatadero, 1674/09/28)Matadero (1682 Tolosako Udal Artxiboa A-1-9 459 Los molinos del matadero,* Lbto a Adrian Roteta pormaderamen franqueado por varias obras 1682/09/29)Matadero (1702 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 La riada del 26 de Febrero, causó la destruccióndel molino llamado del Matadero, por estar junto a él (194).)Matadero - Mataderia (1702 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 El matadero quedó muy destroza-do a consecuencia de la riada de este dia (342). Se decretó su demolición y la construoción de otro nuevo, to quetuvo lugar desde luego. 1702/11/26)Matadero (1706 Tolosako Udal Artxiboa A-1-11 417, * Se concede licencia a Ignacio Aiero para extender sucasa Zuloagaenecoa sita en la calle Arozteguieta y Plaza Nueva, sobresaliendo al muro de ella en la azera deRetenguibel y el molino del matadero 1706/05/09)Matadero - Mataderia (1801 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 En la inundación de este día, elagua, por retroceso siempre experimentadó desde Matadero y Rondilla inundó la plaza nueva y calles bajas (197).1801/05/29,21)Matadero - Mataderia (1848 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Derribado otra vez este año acausa de su mal estado se fabricó de nueva planta en el inmediato con coste de 119.451 reales (342?343).)

Ibaiondo kaleakalea

1979ko ekainaren 15ean hala izenpetu zen kale hau Naparzubitik Arrameleko zubiraino luzatzen da, Oriaibaiaren eskuinaldetik.

Dokumentazioa:Ibaiondo Kalea (1980 Iñaki Linazasoro. “Historia y guía de Tolosa” 96-97)

Ibarbarrutietaborda eta leku izena

Andramiliasoro parajetik gertu eta Villabonako mugari itsatsita, Ibarbarrutietako borda aurkituko dugu.Ingurua izendatzeko ere erabili ohi den izena. Izenaren osagaiak, ibar eta barruti hitzak dira, hainbatetanageri den –eta atzizkia gaineratuta.

Dokumentazioa:Ibarbarrutieta (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VII


Centenario. 1256-1956 Pasaremos por Escuiturri...no lejos de la cumbre de este monte, también conocido porDescarga...y siguiendo siempre el curso de la pared antes citada, por los parajes Zabuzokoa y Andramiliasoro, llegare-mos a la borda de Ibarbarrutieta)

Ibarbarrutietaborda eta leku izena

Andramiliasoro parajetik gertu eta Villabonako mugari itsatsita Ibarbarrutietako borda aurkituko dugu.Ingurua izendatzeko ere erabili ohi den izena. Izenaren osagaiak, ibar eta barruti hitzak dira, hainbatetanageri den –eta atzizkia gaineratuta.

Dokumentazioa:Ibarbarrutieta (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Pasaremos por Escuiturri...no lejos de la cumbre de este monte, también conocido porDescarga...y siguiendo siempre el curso de la pared antes citada, por los parajes Zabuzokoa y Andramiliasoro, llegare-mos a la borda de Ibarbarrutieta)

Ibinleku izena

Katxolaiz parajetik gertu. Osagaiak ilunak dira, baina badirudi hasieran ibi hitza dugula.

Dokumentazioa:Ibin (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14131 Paraje llamado Ibin, Reconocimiento de mojones del parttido deUsturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico. 1719/09/27)

Ibiñ (1956 edro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VII Centenario.1256-1956 …alcanzaremos en la misma dirección la langa situada en el puerto de Ibiñ, en Belabieta o Belauriote,según se llama en antiguos papeles.)

Ibingo langalanga

Berastegi, Amasa eta Tolosako mugak biltzen dituen langa. Ikus Ibin.

Ahozko aldaerak:Ibingo langa (J.I.Elosegi)

Idoiagaputzua

Tolosa eta Ibarrako mugak ukitzen dituen putzua. Izen gardena, “putzu” adiera duen idoi hitza eta –agaatzizkiaz osatua. Inguruari erreferentzia egiteko ere izen berbera erabili ohi da. Aipuak ikus.

Dokumentazioa:Idoyaga (1523-1609 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 6(7) pozo de, Notas relativas a cuestiones de límitesentre Tolosa e Ibarra (de Doc.Antiguos))

Idoyaga (P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Pozo junto a términos comunes de esta villa y de Ibarra(92).)Idoyaga (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)


Idoyaga (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 junto al pozo antiguo de Idoyaga, cuyos restos se pueden ver junto a un camino carretil, queseguiremos hasta cruzarnos con el el camino que del caserío Irañeta se dirige hacia Uzturre)

Igerondo kaleakalea

Santa Klara eta Ibaiondo kaleak elkartzen diren puntuarekiko zut dagoen kalezuloa. Izenaren osagaiak,igera (“errota”) hitza eta ondo atzizkia.

Dokumentazioa:Igarondo Karkaba (1980 Iñaki Linazasoro. “Historia y guía de Tolosa” 99)

Illarramendileku izena

Illarramendi baserrien inguruko aurkintza. Izenaren lehen osagaia uste baino ilunagoa da. Batzuekdiotenez illarra *inarra-irarra (Erica sp.) formetatik eratorritakoa da, -n- > -l-, -ll- bilakaera. Bigarren osagaiagardena da, mendi hitza. Bada Illarramendi Iurramendiren okerreko idazkera dela uste duenik ere. Halaere, ez dago lekuko bakar bat bera ere Iurre etimoaren alde.

Dokumentazioa:Yllarramendi (1667 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 55* Lbto de gastos ocasionados en plantar biveros de Yerrondoy Yllarramendi, 1667/02/11)

Illarramendi (1669 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 140 Los biveros de Berrano y Illarramendi, 1669/04/09)Illarramendi (1673 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 310 * Lbto a Bartolome Galarza por cuidar el vivero deIllarramendi, 1673/08/22)

Illarramendi (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 97 v Parttido de Ayaberro sobre Illarramendi, 1719/06/11)

Yllarramendi (XVIII-XIX Estado de los propios. Gipuzkoako Foru Aldundia)

Irarramendi (1975 J.I. Iztueta “Guipuzcoaco provinciaren condaira” (1847))

Illarramendibarrena (-a)baserria

Etxeberri baserritik gertu kokatuta dago. Izenaren osagaiakIllarramendi, barren eta artikulua dira. Ikus Illarramendi.Dokumentazioari erreparatzen badiogu, Illarramendiazpikoaeta Illarramendibarrena forma osatuak, oro har, garai bateanjasotakoak direla dakusagu, eta azken urteetan gailentzendena, berriz, Barrena/Barrene aldaera laburtua dugu. Ahozkoaldaeran ageri den amaierako –e, paragogikoa deitzen dena,deklinabidearen ondorioa da. Izan ere, mintzatzean, batezere non, nondik eta nora kasuak erabiltzen ditugu leku-izenekin eta ondorioz Barrenean, Barrenetik etaBarrenera darabilgu. Azkenik, erabiltzearen ondorioz, jendeak izena Barrene dela pentsatzen du.

Ahozko aldaerak:Barrena (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Barrene (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)


Dokumentazioa:Illarramendi Azpicoa (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa”)Ylarramendi de Suso (1670 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 201 * Lbto por salario del cuidador del bibero quetiene la villa sobre la dicha casa Yllarramendi de Suso, 1670/09/20)Yllarramendi (1671 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 229 v El vibero que tiene la villa sobre la casseria deYllarramendi, 1671/08/28)Yllarramendibarrena (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v, Reconocimiento de mojones del parttido deUsturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico. 1719/09/27)Illarramendi Barrena (1776 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 5.lib. 209.zenb.130“...para la nueba fabrica de la casa solar de Illarramendi barrena sita en esta villa y compresa en el vinculo yMaiorazgo que posehe dicho Aranalde’)Barrena (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Illarramendi Barrena (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Barrena (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Barrene (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Illarramendibarrena (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Barrene (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Illarramendibitartea (-a)baserria

Illarramendibarrena eta Illarramendigoiena baserrien artean kokatutako baserria. Illarramendibitartea formadenboraren poderioz laburtuz joan dela ikus dezakegu, dokumentazioari erreparatzen badiogu. Bitarteforma laburtua da azken aipamenetan errepikatzen dena. Illarramendi sarreran esandakoa ikus.

Ahozko aldaerak:Bitarte (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Bitarte (LorentzoLeunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Illarramendi Erdicoa (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial deGuipuzcoa”)Illarramendi Bitartea (1701 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa deTolosa” 1853 Hubo diferencias de mojones con la caseria deIllarramendi bitartea (100?101).)Illarramendibitartea (1701 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863

672 371 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Yllarramendi Vittarttea (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v Jurisdicion de Yllarramendi vittartteaJ.I.Elosegi2000-2002Reconocimiento de mojones del parttido de Usturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre.Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico. 1719/09/27)Illarramendi Vittarttea (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso permiso a los habitantes delos barrios de Izaskun y Santa Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskuncon ciertascondiciones, 1753/09/02)Bitarte de Santa Lucía (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Bitarte (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Bitarte (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Bitarte (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)


Illarramendiburuleku izena

Izenaren osagaiek salatzen dute parajearen kokalekua. Ikus Illarramendi.

Dokumentazioa:Illarramendiburu (1667 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 85 v Por adrezar el vivero de Illarramendiburu, 1667/09/23)Illarramendiburu (1667 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 85 v Gastos que han hecho en escardar y limpiar los viverosde Illarramendiburu y Berrano, 1667/09/23)Illarramendiburu (1667 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 89 v Los pastos de Illarramendiburu se remataron en...,1667/09/28)Ylarramendiburu (1670 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 199 Cargas de carbon en la partida de Yllarramendiburu,1670/09/20)Illarremendiburu (1674 Tolosako Udal Artxiboa A-1-8 356 * Lbto del salario del cuidador del vivero deIllarremendiburu, 1674/09/28)Yllarramendiburu (1720 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 313 Trasplanto que han hecho...sobre Yllarramendiburu,1720/09/28)

Illarramendigoiena (-a)baserria

llarramendibitartea baserriaren ondoan dago. Osagaien ingu-ruko argibideak Illarramendi leku izenaren sarreran.

Ahozko aldaerak:Goine (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Goine (LorentzoLeunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Illarramendi Garaicoa (1625-1676 L. Isasti “CompendioHistorial de Guipuzcoa”)Illarramendi Goiena (1702 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se hizo conformidad respecto a cier-tos mojones divisorios de to concejil y términos de la casería Illarramendi goiena (101).)Illarramendigoiena (1702-1774 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 4.lib. 121 L.M.Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Yllarramendigoiena (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v,Reconocimiento de mojones del parttido deUsturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico...jurisdicion de lacassa de Sarobe y Yllarramendigoiena 1719/09/27)Illarramendigoiena (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios deIzaskun y Santa Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones,1753/09/02)Goyena (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Goine (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Illarramendigoikoa (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea1989)Goine (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)


Illarrazu CD1borda

Uzturre mendia gainean duen borda honetan aspaldi ez da inor bizi. Izenaren osagaiak illarra (*inarra, irar-ra) eta ugaritasun kutsua duen –zu atzizkia dira. Ikus Illarramendi.

Uzturreko magaletik urrun ez dagoen borda honetan aspal-di ez da inor bizi. Artzaienea izen adierakidearen kasuan,artzai hitzaz eta –ene atzizkiaz osatutako izena dugu, artiku-luaz gain. Borda honek jasotako izendapenak ugariak dira.Aldabanea izenaren kasuan Aldabakoa izateagatik deiturikoartzain bat dugu. Uzturreko artzaia izenean artzaina nondikibiltzen zen zehazten digu, Uzturre mendian. Illarrazuizenaren azpian deitura daukagula pentsa genezake, bainabeste daturik ez badugu, ezin zehaztu.

Aldaerak:Artzaienea, Uzturreko artzaia, Ejito, Aldabanea

Ahozko aldaerak:Aldabanea, Artzayanea, Ejipto, Ejito, Ijito, Uzturreko artzaya (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921), Ejito(Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Higito (XVIII-XIX Estado de los propios. Gipuzkoako Foru Aldundia)Illarrazu (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Illarratzu (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Illarrazu (Egipto) (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Illarrazu (Egipto) (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea1989)Ejipto (Ijito ?) (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 1445546 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak IIAlea 1989)Artzaienea (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)Artzaienea (1986 J.I.Elosegi)

Irañetaleku izena

Irañetagoikoa baserriaren inguruko aurkintza. Badirudi, osagiak ira landarea, eta –eta atzizkia direla, bainazail da jakitea. Gogoratu behar dugu, Nafarroan badela izen bera duen mendatea, Orreaga gainean,zeinetan 722an euskaldunek Erroldan hil zuten, Iruñeko sarraskia mendekatzeko.

Dokumentazioa:Yrañeta (XVIII-XIX Estado de los propios. Gipuzkoako Foru Aldundia)Irañeta (1871 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.2 Exp. 9 fuente de, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosacon Ibarra, Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/04/27)Irañeta (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)


Irañetabekoa (-a)baserria (des)

Desagertutako baserria. Irañeta eta beheko osagaiez eratu-tako izena, artikulua gaineratuta. Irañetazpikoa zeinIrañetazarra izendapenak ere jaso izan ditu. Ikus Irañeta.

Ahozko aldaerak:Irañeta beya (Jimenez Azueza, A. / San Blas auzoa 1920)

Dokumentazioa:Irañeta Azpicoa (1804 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa deTolosa” 1853 Casería junto a camino considerado público que se dirige a Uzturre y otros montes (49).

Irañeta Becoa (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)

Irañeta Zarra (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)

Irañeta-Bekoa (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Irañeta Bekoa (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Irañetazpikoa (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Irañetagoikoa (-a) baserria

Asunción klinikaren gainean kokatuta dagoen baserria.Izenaren osagaiak Irañeta, goiko eta artikulua dira.Irañetagaraikoa eta Irañetaberria aldaerak ere dokumen-tatzen dira. Ikus Irañeta.

Ahozko aldaerak:Irañeta, Irañeta-goya (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Irañetagoikoa (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Iraneta (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa”)Yrañetta (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v Cassa de Yrañetta, Reconocimiento de mojones del partti-do de Usturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico. 1719/09/27)Irañeta (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios de Izaskun ySanta Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones, 1753/09/02)Yrañeta (1760 Tolosako Udal Artxiboa C5-ILib.1Exp. 5(6) casería de, Reconocimiento mojones Montes yPartido de Belauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde(Lescalde),Verondia y otros)Irañeta Garaicoa (1804 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Casería junto a camino consideradopúblico que se dirige a Uzturre y otros montes (49).)Irañetagaraikoa (1804 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 289 204 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeakII Alea 1989)Irañeta Garaicoa (1816 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se colocó un mojón divisorio con Ibarra,hacia la casería de Irañeta sita ésta en Tolosa (49).)Irañeta (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Irañeta Berria (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Irañeta (1889 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp.10, Actas de amojonamiento de Tolosa con otros R.D.de


30.08.1889 1889/10/25)Irañeta-Goikoa (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Irañeta Gaikoa (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Irañeta (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa. VII Centenario.1256-1956...alcanza la fuente y lavadero del caserío Irañeta, punto denominado Irañetaburua, virando más tardea las cercanías del caserío Artetxe, punto denominado Artuchaburua,...)Irañetagaraikoa (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Irañeta (1979 Mapa Topográfico Nacional (1:25000) Instituto Geográfico Nacional)Irañeta Goikoa (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)Irañeta Goiko (1993 Mapa Topografikoa (1:5000) Gipuzkoako Foru Aldundia)

Irañetaburua (-a)leku izena

Izenak berak adierazten digu Irañeta parajearen goialdea izendatzen duela. Irañeta ikus.

Ahozko aldaerak:Irañeta-buru (Jimenez Azueza, A. / San Blas auzoa 1920)

Dokumentazioa:Irañetaburua (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 ...alcanza la fuente y lavadero del caserío Irañeta, punto denominado Irañetaburua, virandomás tarde a las cercanías del caserío Artetxe, punto denominado Artuchaburua,...)Irañetaburua (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea1989)Irañeta-Buru (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Iturralde baserria

Hiltegia pasa eta Guadalupe auzunera iritsi baino lehenago aurkituko dugun baserria. Iturri eta aldeosagaiek eratzen duten izen hau deitura ezaguna da gurean, zalantzarik gabe.

Ahozko aldaerak:Itturralde (Altuna, J. / Agerre (Hernialde) 1917), Iturralde(Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Yturralde (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v Cassa deYturralde, 1719/09/27)Iturralde (1743 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6),Reconocimiento mojones Montes y Partido de Belauriote yHernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu,Usturre, Leixalde (Lescalde),Verondia y otros 1743/12/12)

Itturralde (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios de Izaskuny Santa Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones, 1753/09/02)Iturralde (1755 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 5.lib. 19.zenb. 12.or. “...y lacaseria llamada Iturralde con todos sus pertene-cidos en jurisdiccion de ella, y otra casa con su tienda y lagares en lacalle del Correo de dicha villa” L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Iturralde (1770 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 2 lib. 87 or L.M. Mujika Euskal


toponimiazko materialeak II Alea 1989)Iturralde (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Iturralde (1871 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 9 caserio, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosa conIbarra, Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/06/15)Iturralde (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Iturralde (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Ithurralde (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Iturralde (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Iturralde (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Iturriotz baserria

Santalutziaberri eta Ezama baserrien ondorengoa, Samaniegoikastetxea igaro eta eskuinaldeko bideari jarraitzen badiogu,aurrenekoa eta ezkerrekoari segituz gero, bigarrena.Osagaiak iturri hitza eta hotz izenondoa dira. Begibistakoa daAzpirotz, Lekaroz edota Oronoz toponimoetan ageri den -ozbestelakoa dela eta ez duela hotz adjektiboarekin zerikusirik.Deitura bezala ere erabiltzen diren forma hauek patron-imikoak direla dirudi eta arruntak dira Nafarroako herriizenetan.

Ahozko aldaerak:Iturriotz (Etxeberria, A. / Irura 1907), Iturrioz (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Yturrioz (1556 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 93r mandaron librar a Miguel de Echeuerria casero de Yturrioznuebe ducados y medio por el toro que del se conpro con que sea cargo del dicho Miguel el traer del dicho toro aesta villa para correr las fiestas de Sant Joan, 1556/06/13)Iturrioz (Iturriotz) (1556 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 673 371 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materi-aleak II Alea 1989)Iturrioz (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa” 1625-1676)Yturrioz (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v, Reconocimiento de mojones del parttido de Usturre. Sehizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico...en la mitad de la heredad deYturrioz. 1719/09/27)Iturrioz (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede permiso a los habitantes de los barrios de Izaskuny Santa Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones,)Iturrioz (1760 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6) casería de, Reconocimiento mojones Montes yPartido de Belauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde(Lescalde),Verondia y otros)Iturrioz (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Iturrioz (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Iturriotz (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Iturrioz (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Iturrioz (Iturriotz) (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)


Izaskungo aldapaaldapa

Santa Klara komentuan hasi eta Izaskuneraino hiru kilometroz luzatzen den aldapa. Francisco MariaLabaienek bultzata, 1956an egin zuten errepide honetatik paisaia zoragarriak ikus daitezke, Aiaberrobasoan barrena. Uzturre mendiaren begiradapean eta Ibarrako udal barrutian Izaskungo Andre Mari ermi-ta aurkituko dugu.

Karaño leku izena

Zenteno eta Larrinkota parajeetatik gertu. Litekeena da izenaren atzean ezkutatzen dena “zaldi” adieraduen garaiño hitza izatea, hitz hasierako g > k bilakatzea arrunta baita gurean.

Ahozko aldaerak:Karaño (Arretxe, E. / Sandra (Amasa) 1913)

Dokumentazioa:Garañon (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v, Reconocimiento de mojones del parttido de Usturre. Sehizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico. 1719/09/27)Caraño (1871 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.2 Exp. 9 Termino de, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosacon Ibarra, Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/04/27)Caraño (1889 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.2 Exp.10, Actas de amojonamiento de Tolosa con otros R.D.de30.08.1889 1889/10/25)Caraño (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 40 ...nos encaminamos monte abajo en dirección opuesta, por los parajes de Caraño...)Caraño (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Al llegar al término de Caraño, viraremos nuevamente al Sur, lindando ahora con Ibarra, hastala cumbre de Muñazki.)Karaño (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Karaño tontorra

Aurreko izena ikus.

Ahozko aldaerak:Kaño (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921)

Katxolaitzleku izena

Garai batean labe izandako aurkintza honek Berastegi eta Ibarrako mugak biltzen ditu. Esanahia iluna da.Egungo izena ikusita, pentsatu beharko genuke (h)aitz dugula, eta aurrean ola, baina lehenengo aipuak(Katxala) azalpen hori ezinezko egiten du.

Dokumentazioa:Cachalaz (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 131 Partido llamado Cachalaz, Reconocimiento de mojones delparttido de Usturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico.1719/09/27)Cacholaiz (1749 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6) Horno que llaman Cacholaiz, Reconocimiento


mojones Montes y Partido de Belauriote y Hernio 1749/02/10)Cacholaiz (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 junto a lo que en un tiempo fue horno de Cacholaiz entablamos contacto con Berastegui, ensu pertenecido de eldua)

Kaskardi lur saila

Uzturreko gurutzea goian eta Kisuagaerreka azpian duen parajea. Berriki sortutako izena dirudi eta osaga-iak kaskar izenondoa, bustidura medio kaxkar, eta –di atzizkia dira.

Ahozko aldaerak:Kaxkardi (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921), Kaxkardi (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/01),Kaxkardi (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Kaskardia (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Kaskardia (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Kaxkardi (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Kisuagaleku izena

Kisuaga baserrien ingurua izendatzeko erabiltzen den izena Kisuagabekoa.

Dokumentazioa:Quisuaga (1625 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Algunos particulares tenian ocupados terrenosconcejiles en el termino de Quísuaga y en otros (105).)Kisuaga (1625-1769 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 2.lib. 47 L.M. MujikaEuskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Quisuaga (1779 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se colocaron tres mojones divisorios de un ter-reno que habia comprado Francisco de Arrivillaga para establecer una máquina de afilar espadas en el paraje llama-do Quisuaga (102).)Quisuaga (1815 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se autorizó a la fabrica de papel La Esperanzala utilización de parte de las aguas que vienen de Quisuaga (369).)Pisuaga (1822 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se determinó otorgar escritura de venta de un ter-reno existente en el término de Pisuaga (97))

Kisuagazubia

Aipuak ikus.

Aldaerak:Zupikarro

Dokumentazioa:Zupicarro o Quisuaga (1791 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se acordó la reparación del puentede Zupicarro ().)Zupicarro o Quisuaga (1845 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se autorizó a la fabrica de laEsperanza la utilización de parte de las aguas que vienen que Quisuaga, tomandolas en la presa que se debía con-struir junto al puente de Zupicarro (369).)


Kisuagabekoa (-a)baserria

Uzturre mendiaren magalean kokatuta dago. Baserri izenetan gertatu ohi denez, oinarrizko izenari ezau-garri bereizleren bat eransten zaio, kasu honetan, beheko, artikulua gaineratuta. Atzizki ezaguna dugu, -aga, eta lehen osagaia “kare” adiera duen gisu hitza, denborarekin kisu eta azkenik pisu izatera igarodena. G>K aldaketa ohikoa da euskaraz, K>P aldaketa berriz herri etimologiak eragin zuen izena“argiagoa” izan zedin. Zernahi gisaz, Pisuagaaundia forma ere inoiz dokumentatzen da.

Ahozko aldaerak:Pixua bekoa (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921), Pixuagabekoa (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/01),Pixuaga bekoa (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Pisuaga Becoa (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa.Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Pisuaga Aundia (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Pisuaga-Bekoa (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de vocestoponomásticas vascas”)

Pixuaga Bekoa (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Kisuagaerreka erreka

Kisuagagoikoa baserriaren lurrak bustitzen dituen erreka hau Zupikarroko erreka bezala ere ezagutzen da.Nolanahi dela ere, Kisuagaerreka moduko eraketak arruntagoak dira Zupikarroko erreka gisakoak baino.Ikus Kisuagabekoa.

Aldaerak:Zupikarroko erreka

Ahozko aldaerak:Bixuako erreka (Etxeberria, A. / Irura 1907), Pixuako erreka(Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921), Pixuaga erreka (JoseAntonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/01), Pixuaga erreka(Lorentzo Leunda / Iturralde 1920), Zubikarroko erreka(Etxeberria, A. / Irura 1907), Zubizarroko erreka (Alzaga, F. /Txulonea (Ibarra) 1921)

Dokumentazioa:Zupicarro (1864 Tolosako Udal Artxiboa D-5-9-12 Presupuesto relativo a un lavadero a construir debajo delpuente del camino real, en la regata de Zupicarro,)Zupicarro (1899 Tolosako Udal Artxiboa D-5-9-11 se sirva disponer que en la regata de Zupicarro ,J.I.Elosegi2000-2002)Pixuaga erreka (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)


Kisuagagoikoa (-a) baserria

Errekazarra eta Kisuagaerrekak inguratzen duten baserria.Izenaren osagaiak argiak dira: Kisuaga, goiko, eta artikulua.Pisuagatxiki izendapena ere izan du eta baitaKisuaga/Pixuaga aldaerak ere.

Ahozko aldaerak:Pixua goikoa (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921),Pixuaga goikoa (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi1986/12/01), Pixuaga goikoa (Lorentzo Leunda /Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Guisuaga (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa”)Gisuaga (Kisuaga) (1625 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 104)Quisuaga (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v Jurisdicion de la casa de Quisuaga, 1719/09/27)Quisuaga (1760 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6) casería de, Reconocimiento mojones Montes yPartido de Belauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde(Lescalde),Verondia y otros)Pisuaga (Kisuaga) (1822 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea1989)Pisuaga Goicoa (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Pisuaga Chiquia (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Pisuaga-Goikoa (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Pixuaga (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa. VII Centenario.1256-1956 39 ...en terreno claro de Herbal hasta el punto llamado de Abarolekua, situado sobre el despeñadero situ-ado sobre el caserío Pixuaga)Pixuaga Txiki (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Pisuaga edo Kisuaga (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak IIAlea)Kizuaga (Kisuaga) (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Pisuaga (Kisuaga) (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Pisuaga (1979 Mapa Topográfico Nacional (1:25000) Instituto Geográfico Nacional)Pixuaga Goikoa (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)Pixuaga Txiki (1993 Mapa Topografikoa (1:5000) Gipuzkoako Foru Aldundia)

Larramendi kalea kalea

Arrameleko zubitik hasi eta Santa Lutzia auzoko industrialdera bitarte luzatzen den kalea dugu. Antzina,Arramele kalea deitzen bazitzaion ere, 1900. urtean Aita Larramendi deitura hartu zuen, zinegotziek halaproposatuta.Manuel Garagorri Larramendi 1690ean jaio zen Andoainen. Hernaniko eskolan Manuel Larramendi esat-en ziotenez, geroztik amaren abizena hartu zuen. Filosofia ikasketak Medina del Campon eta TeologiaSalamankan egin zituen. 1720ko hamarkadan Teologia irakasteaz gain, idazten ere aritu zen etaSalamankako Unibertsitateko katedradun egin zen.De la Antigüedad y Universalidad del Bascuence en España. El imposible vencido, euskaraz idatzitakolehenengo gramatika, euskararen etsaiei aurre egiteko asmoz eginda. Izenburuan aipatzen den


“garaitezin” hori gure hizkuntza baita. Discurso histórico sobre la antigüa famosa Cantabria edo Diccionariotrilingüe del Castellano, Bascuence y Latín bezalako lanei esker egin zen ezagun. 1754an idatzi zuen berelibururik ezagunena: Corografía o Descripción general de la muy noble y muy leal provincia de Guipúzcoa.Geroago, Conferencias jurídico-político-morales sobre los Fueros de Guipúzcoa argitaratu zuen. ManuelLarramendiren liburu gehienak Loiolako santutegian daude dataturik, 1734tik 1766ra bertan bizi izanbaitzen, urte bereko urtarrilaren 29an hil zen arte.

Ezbairik gabe, Gipuzkoa gehien maite izan duen pertsonetako bat dugu Larramendi eta honen lekukodugu Corografía liburua, bereziki gipuzkoar sentitzen direnei eskainia.

Ahozko aldaerak:Larramendi (José León Egiguren 1942)

Dokumentazioa:Padre Larramendi (1900 Tolosako Udal Artxiboa D-3-1-3 2 Propuesta modificación nombres de calles1900/09/22)

Larrinkotaleku izena

Usarralde eta Zenteno parajeen arteko inguruari deritzo. Izen honen osagaiak ilunak dira. Itxuraz, larrain,“garia jotzeko lekua” eta kota, “oiloak biltzeko gunea”, direla dirudien arren, mendian egoteak aukera hauzailtzen du.

Ahozko aldaerak:Larrinkota (Jose Loidi J.I.Elosegi 1986/12/14)


Dokumentazioa:Larrinkota (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Alcanzamos la cumbre del monte en el cerro de Cerberamuño continuando el camino por lacumbre y pasando por Larrinkota, abandonaremos más tarde en Zenteno)

Larrinkote (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Loazumendia eta leku izena

Izenaren bigarren osagaia argia bada ere, -(t)zu ugaritasun atzizkia, hain justu, lehena ilunagoa da, baina loihitzarekin egon daiteke lotuta. Dokumentazioan hainbat bider errepikatzen den mendialde-izen haubadirudi Ibarrako mugetatik gertu dagoela, baina ez dugu zehatz-mehatz kokatzerik izan. Ikus aipuak.

Dokumentazioa:Loazu (1523-1609 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 6(7) monte llamado, Notas relativas a cuestiones delímites entre Tolosa e Ibarra (de Doc.Antiguos))Loazu (1533 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Tolosa pleiteó contra Ibarra ante el Corregidor, portérminos del monte Loazu (32).)Loazu (1533 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Tolosa obtuvo ejecutoria favorable contra Ibarra enla Real Chancilleria de Valladolid, por aprovechamiento de éste y otros montes)Loaçu (1556 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 106v, 1556/10/09)Loazu (1575 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Monte por el que litigó Tolosa con Berrobi (34).)Loacu (1598 Gipuzkoako Artxibo Orokorra PT-IPT 103 170, 171, Bisita mojones términos publicos concejo villade Tolosa -Escribano Domingo de Iriarte 1598/10/06)Loazu (1608 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Pendía pleito entre Tolosa a Ibarra, ante elCorregidor, por aprovechamiento del monte Loazu y otros (35).)Loazu (1610-1621 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se hicieron apeos en los términos de Loazu(44).)Loazu (1641 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Este término de Loazu y otros, con árboles, pasto,leña, bellota, aguas y demás fueron objeto de escritura por parte de Tolosa a Ibarra (30).)Loazu (1658 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 84, * Lbto. al Sr. Aguirre por sus gestiones en el pleito con la villa deIbarra por los montes de Loazu 1658/09/20)Loazu (1659 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 104 v,* Lbto. a los hombres que buscaron la bellota para el viverode Loazu y los que pusieron espinos a los robles recien plantados 1659/09/24)Loazu (1659 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 104 v,* Lbto. por la sidra dada a los peones que trabajaron el viverode Loazu 1659/09/24)Loazu (1665 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 220 v, Apeamiento ultimo hecho por señor alcalde y otros doshechos en la partida de Loazu en 1610 y 1921. 1665/03/31)Loazu (1666 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se acordó hacer visita ocular .y ajuste de losmojones de los términos de Loazu (44).)Loazu (1737 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 3(4),Traslado poder a comisionado ajuste convenio Ibarraaprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde (Lescalde),Verondia y otros 1737/01/15)Loazu (1744 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Escritura de concordia arreglando las diferenciasexistentes entre Tolosa a Ibarra por aprovechamiento de parajes comunes de ambos concejos en el monte Loazu yotros, fuera de los aplicados a cada uno en propiedad en la concordia de 1641 (30).)Loazu (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa” 1862)


Lorretaerrekaerreka

Irurako mugen barnean jaiotzen den erreka hau Goroldiketa ingurutik igarotzen da. Lor hitzari –eta atz-izkia gehituta sorturiko lorreta hitzak “garraio”, erdarazko “acarreo”, adiera du.

Dokumentazioa:Lorreta (1871 Tolosako Udal Artxibo aC5-I Lib.2 Exp. 9, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosa con Ibarra,Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/06/15)Lorreta (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VII Centenario. 1256-1956 ...alcanzando a 540 m.de la muga con Villabona, la regata Lorreta, que se ini-cia en las inmediaciones de la loma Goroldiketa... Pasando por el paraje llamado Goldazpi y bajandosuavemente hasta dar con la regata de Anza erreka, a un kilometro aproximadamente de la regataLorreta)

Madalena kaleakalea

Aita Larramendi kalearekiko zut dago eta Uzturre kalera arte luzatzen da. Antzina, kale honek, ondokoakbezala, Montetxe deitura zuenez, Udalak bietako bati izena aldatzea erabaki zuen, nahasketak sor ezzitezen. Inoiz ospitale funtzioak bete zituen, Madalenako ermita ondoan zegoenez, eta 1768. urteanMiserikordiaetxea egiteko saldu egin zutenez, Madalen kalea izendapena egokia zela iruditu zitzaien. IkusMadalenako ermita.

Ahozko aldaerak:Madalena (José León Egiguren 1942)

Madalena baserria (des)

Madalenazar bezala ere inoiz dokumentatu den desagertutako baserria. Madalenako ermita ikus.

Ahozko aldaerak:Maalena (Saralegi, R. / Iturralde 1921)

Dokumentazioa:Magdalena Zarra (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Magdalena-Zar (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Magdalena (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)

Madalena leku izena

Garai batean Madalenako ermita zegoen lekua izendatzeko erabiltzen da. Ikus Madalenako ermita.

Ahozko aldaerak:Maalena (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Madalena (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Magdalena (1.775 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 5734 ... Su muger con-


trayentes mancomunados vecinos de esta villa hipotecaron una tierra manzanal situada en el barrio dela Magdalenadella propia dicha Ana Joaquina L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Magdalena (1865 Tolosako Udal Artxiboa D-5-9-13 puntos mas ventajosos de esta Villa para la edificación de teja-banas que alberguen a las personas que se dedican al lavado de ropa blanca,)

Madalenaberri baserria (des)

Desagertutako baserria. Ikus Madalenako ermita.

Ahozko aldaerak:Maalena berri (Saralegi, R. / Iturralde 1921)Dokumentazioa:Magdalena Berri (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Magdalena-Berri (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Magdalenaberri (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Magdalenaberri (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Madalenako ermitaermita (des)

Arretxe baserriaren parean kokatuta zegoen ermita hau; egun,Tolosatik Andoain alderako autobiarenazpiko tunela dagoen lekuan, hain justu. 1540. urtean Madalena, Jakue eta Lazarori eskainitako hiru aldarezituen eta bi ziren ermitaren ardura zuten serorak. Garai hartan herri barruan ospitalea bazen ere, besteermita askok bezala, erietxe funtzioak betetzen zituen eta, diotenez, Compostelako Done Jakuerazihoazen erromesen babesleku ere izan zen. 1550. urtean Maria Eulda eta Juana Zelarian seroren arteanika-mikak sortu ziren ermitaren diru-kontuak eramateko eskubidea nork bereganatu. 1691an KatalinaLarrartek ordezkatu zuen Mariana Urdiaran serora adintsua. 1704. urtean Madalena Vergara izendatuzuten. Madalena Bengoetxea izan zen hurrena eta 1761ean hil zenean, Manuela Rafaela Bengoetxeaizenpetu zuten.Miserikordiazarra egoera txarrean egoteaz gain, erosoegia ez zen lekuan kokatuta zegoenez, Udalakermita hau eta Santa Lutziakoa saltzeko baimena eskatu zuen 1768an. Carlos III.a erregeak 1771. urteaneman zuen baiezkoa eta Miserikordia berria Arrameleko San Joan ermitaren ondoan eraikiko zenez, biermitetako irudiak hara eramatea agindu zuen.Francisco Xabier Etnillenek 1775ean erosi zituen ermita eta serora-etxearen eraikin eta lurrak.Magdalako Maria Itun Berrian agertzen da Jesusekin batera. Kristauentzat andre honek irudikatzen duzuzendutako bekataria .Tradizioaren arabera, Jesus hil eta gero, Madalena basamortuko leize batera joanzen bizitzera, bere bekatuak garbitzeko asmoz.

Dokumentazioa:Magdalena (P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Parece fue estos años hospital (343).)Madalena (1548 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 300v yglesia de la1548/11/11)Madalena (1554 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 11v el mayordomo de la, 1554/09/13)Madalena (1555 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1 64 rcasa y ospital de la Madalena, 1555/12/21)Magdalena (1601 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 El vecino de esta villa Martínez de AyestaránBarrena y Zaldivia trató, sin éxito, de fundar en esta ermita un convento de monjas profesas de San Agustín(159?160).)Magdalena (1609 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Miguel Pérez de Mendiola de Iturriza propusofundar un monasterio de monjas recoletas de Santa Cruz en. esta ermita (154).)Magdalena, La (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa”)


Magdalena (1683 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se firmó escritura de concordia entre la villa yel cabildo, referente a ésta y otras ermitas propiedad de la villa (120).)Santta Maria Magdalena (1720 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 A-1-14 Las campanas de las basilicas de Sanpedro de Urquizu y Santta Maria Magdalena, 1720/09/28)Magdalena (1775 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Fue vendida por la villa, para costear con suproducto las obras de erección de la nueva Casa de Misericordia (94) (132).)Sta. Mª Magdalena (des.) (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa”)Magdalena, La (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa”)

Miserikordiaetxea (-a) etxea (des)

Garai bateko ospitale edo karitate-etxea Andre Maria elizaren ondoan kokatuta zegoen eta bereziki her-riko gaixoen eta erromesen babesleku izan zen. Denborak aurrera egin ahala, eta egoitza hau egoeraeta leku txarrean zegoela ikusita, itxurazko miserikordiaetxea eta ospitalea toki aproposago batean eraik-itzeko beharra nabarmenago egin zen. Egitasmo hau bideratzeko, Udalak Santa Lutzia ermita etaMadalenako ermita saltzea erabaki zuen 1768an. 1774. urtean Arrameleko San Joan ermitaren ondoaneraikitako etxe berria, ordea, erre egin zen 1813an eta 1818tik 1821era berritu egin behar izan zuten.Bertako gaixoen beharrak geroz eta handiagoak zirenez, handitzeko erabakia hartu eta hala egin zuten1846tik 1848ra. Uzturre mendiaren magalean ere bazuten garai hartan gaixoentzako beste egoitza bat.1915. urtean, oraingo Iurramendiko zahar-etxea dagoen egoitzak lekukoa hartu zion Arramelekoari.

Ahozko aldaerak:Mixerikordi zarra (Etxeberria, A. / Irura 1907)

Dokumentazioa:Casa de Misericordia (1768 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villade Tolosa” 1853 Se acordó la erección de la nueva casa de miseri-cordia en la inmediación de la ermita de San Juan de Arramele(344).)Casa de Misericordia (1775 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villade Tolosa” 1853 Los productos de venta de las ermitas de SantaLucia y Maria Magdalena se destinaron a construcción de la

nueva casa de misericordia (94).)Casa de Misericordia (1775 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 El camino real, frente de la casa demisericordia, quedó intransitable por el mucho barro y tierra que cayó a resultas de la inundacion del 19.VI(195).1775/06/19)Casa de Misericordia (1777 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 El Hospital viejo fué vendido por lavilla en beneficio de la casa de misericordia (94).)Casa de Misericordia (1784 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Por marzo, reinó entre los habi-tantes de esta villa y su casa de misericordia una epidemia contagiosa y maligna que causó varios estragos y elterror de todo el vecindario (209210).)Casa de Misericordia (1804 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Unos 70 contagiados de erifer-medad contagiosa fueron conducidos a la casa de misericordia (212).)Casa de Misericordia (1813 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 El 25.IV, fue quemada la casa demisericordia (por quién?) al retirarse las tropas francesas que guarnecían Tolosa (204) (237) (247).)Casa de Misericordia (1833 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Habia en la Casa de Misericordiagran numero de soldados enfermos cuyas estancias nadie pagaba ().)Casa de Misericordia (1834 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 En la casa de misericordia se habil-itó un salón con sus correspondientes camas pare los paisanos que fuesen atacados del cólera ().)Casa de Misericordia (1851 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Quedaron terminadas las obras de


ampliación de la casa de Misericordia (348).)Misericordia (desaparecido) (1979 Mapa Topográfico Nacional (1:25000) Instituto Geográfico Nacional)

Mojattonttor baserria (des)

Mojattonttor mendi aldean kokatuta zegoen baserria, errepi-de berria egitean bota zutena.

Ahozko aldaerak:Monja-ttonttor (Jimenez Azueza, A. / San Blas auzoa1920)

Mojattonttor tontorra

Santa Klara komentuaren atzealdean dagoen mendixka, Ibarrako Etxeberritxo baserritik gertu. Osagaiakargiak dira, moja hitza eta tontor, bustidura medio ttonttor bilakatu dena. Arrubigaña bezala ere ezagutzenda. Ikus aipua.

Aldaerak:Arrubigaña

Ahozko aldaerak:Monja-ttonttor (Jimenez Azueza, A. / San Blas auzoa 1920)

Dokumentazioa:Moja-Tontor (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Junto a la casa denominada Benta-txabal hay otro mojón de Ibarra y Tolosa y sigue el linderoun gran muro hasta alcanzar la cumbre de Arrubi-gaña o Moja-Tontor y terrenos del caserio Etxeberritxu.)

Montetxe kaleakalea

Aita Larramendi kalearekiko zut dago. Antzina, Santa Lutzia auzoko baserritarrek nahitaez kale haugurutzatu behar zuten herri barrura joateko eta bertan Euskal Herriko hainbat herritan Jantzietxe bezalaezagutzen ziren lokaztutako arropa zein oinetako aldaketa egiteko denda zegoen.Tolosakoak,Jantzietxeren ordez, Montetxe deitura hartu zuen eta denda desagertu arren, kaleak izena mantendu dugaur egun arte.

Ahozko aldaerak:Montetxe (José León Egiguren 1942)

Muñazkitontorra

Belaurite inguruan Ibarra eta Tolosa bereizten dituen mendi-tontorra. Etimo iluna duen lekua. Mendi batdela ikusita, badirudi muino hitza dugula, baina lekuko bakarrak, Munizkiok, azalpena zailtzen du.

Dokumentazioa:


Munizquio (1523-1609 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 6(7), Notas relativas a cuestiones de límites entreTolosa e Ibarra (de Doc.Antiguos))Muñazki (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 cumbre de Muñazki con mojón divisorio de Ibarra y Tolosa.)

Olajaunleku izena

Uzturre mendiaren inguruko parajea. Izenaren osagaiak, batetik, borda adiera duen ola hitza eta bestetik,jaun hitza.

Ahozko aldaerak:Olajaun (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/01), Olajaun (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Olajaun (1728 Tolosako Udal Artxiboa A-1-15234 v Paraje que llaman Olajaun, 1728/09/28)Olajaun (1989 Amilaramendua. Finantza Ministeritzaren Ordezkaritza Artxiboa 1938-1950 161.ord.zenb. L.M.Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Olajaun (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Orixe institutua (-a)institutua

Samaniego ikastetxearen ondoan dagoen institutua, Txaboleta baserritik gertu.Nikolas Ormaetxea Orixe (1888-1961), sortzez Orexakoa zen, baina hirukiak jaio zirenez, amak hirurakhazi ezinik, Uitzira eraman zuten. Jesuita izateko utzi zuen etxea, 16 urte zituela, baina Jesusen Lagundiakez zuen hartu.Jesuitak utzita, euskal lanetan murgildu zen buru-belarri: Euskaltzaindian Azkue laguntzen zuen, Euzkadiegunkarian euskal atalaren ardura hartu zuen Kirikiñoren ondoren, itzulpenak, poemak eta beste hainbatsorkuntza-lan idatzi zituen.Gerra aurreko belaunaldi harentzat Orixe zen euskal gauzetan jakintsurik handiena eta baita “euskalarima” adierazteko idazle egokiena ere. Orixe dugu euskararen lehen liberatua: Aberriaren pizkundeanlagunduko zuen poema nazionala egiteko Aitzolen enkarguz erretiratu zen Bilbotik Orexara, 1931n.36ko Gerra piztu zenean, Orixek bukatua zuen liburua, ez ordea argitaratua. Faxistek kartzelan sartuzuten; askatu eta, berriz bila zihoazkiola, Ipar Euskal Herrian ezkutatu zen. 1950ean Ameriketara jo zueneta handik sei urtera itzuli zen, jada giroa arras aldatua baitzegoen Hego Euskal Herrian. Orixekonartzen ez zituen ideia eta joera berriak zeuden indarrean eta polemika eta kritika handiak piztuzituen. Noizbait izan zuen ospea galdu egin zuen belaunaldi berrien aurrean.Maite zutenek, maite ez zutenek bezala, bere euskararen aberastasuna eta kontakizunerako artea nabar-mendu izan dituzte.Poesiari bagagozkio, Orixek baztertu egiten zituen literaturako azken mugimenduak. Nahiago zituenklasikoak.

Dokumentazioa:Orixe institutua (2002 Irma Goikoetxea 2002/12/27)


Perrategi baserria

Asunción klinikaren ondoko bidezidorretik hel daiteke baser-ri honetara. Gaztelaniazko “herradura” adiera duen ferrahitzaz eta hainbatetan ageri den –tegi atzizkiaz osaturikobaserri-izena. Bertan aberei, zaldi, idi zein behiei ferrakjartzen zitzaizkien, lanean erabiltzeko. Euskaraz ohikoa da f> p bilakaera: Fernando > Pernando, afari > apari, feria >peria…

Ahozko aldaerak:Perratei (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Perrategi (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Ferrarategui (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa”)Perrategui (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v Cassas de Arrillaga y Perrategui, Reconocimiento demojones del parttido de Usturre. Se hizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun,síndico. 1719/09/27)Perrategui (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-19 25 Se concede a los habitantes de los barrios de Izaskun y SantaLucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones, 1753/09/02)Perrategui (1760 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6) casería de, Reconocimiento mojones Montes yPartido de Belauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde(Lescalde),Verondia y otros)Ferrategui (1771 Tolosako Udal Artxiboa A-1-23 332 87 mojones se hallan fixados en la jurisdicciones siguientes: 1en Ferrategui, 1771/12/24)Perrategui (1804 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Caserta desde la que se dirigía un camino con-siderado como público a Uzturre y otros montes (49).)Perrategui (1813 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Fué quemada esta caseria al retirarse lastropas francesas que guarnecían Tolosa (204238). 1813/06/25)Perrátegui (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Perrategui (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Perrategi (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Perrategui (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Perrategi (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)Perrate (1993 Mapa Topografikoa (1:5000) Gipuzkoako Foru Aldundia)

Perrategiazpia (-a)lur saila

Perrategi baserriaren inguruko lur saila. Osagaiak argiak dira, Perrategi eta azpi, artikulua gaineratuta.

Dokumentazioa:Perrategi Azpia (1775 Oñatiko Gipuzkoar Protokolo Artxiboa. Contaduría de Hipotecas. 5.lib. 103.zenb. 61 ...elotro en el partido de San Blas y el otro en el termino de Illarramendi; una tierra en el partido llamado Perrategi azpiaL.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)


Samaniego ikastetxeaikastetxea

Etxetxo eta Etxetxogoikoa baserrien inguruan kokatuta dagoen ikastetxea. Ondoan du Orixe institutua.Arabako Errioxako herria da Samaniego, baina munduan ezaguna, idazlearengatik.Felix Maria Samaniego Guardian (Araban) jaio zen 1745ean. Nobles de Vergara Apaizgaitegiko zuzendariizan zen eta Euskalerriaren Adiskideen Elkartean parte hartu zuen.Frantzian izan zen hango ideia berriak ezagutzeko asmoz, baina Euskal Herrira bueltatu zen azkenean.Musika eta literatura gogoko zituen eta alegilari bikaina izan zen. Fábulas morales (1781) osatzen duten137 apologoetan nabaria da Esopo, Fedro, La Fontaine eta John Gay-ren eragina.Satira-olerkiez eta alegiez gain, poesia erotikoa ere idatzi zuen. 1801ean hil zen Guardian.

Dokumentazioa:Samaniego ikastetxea (2002 Irma Goikoetxea 2002/12/27)

Santa Lutziaauzoa

Ikus kapitulu honen hitzaurrean idatzitakoa.Deigarria da lekuko guztiek bailara hitza egoki erabiltzea, adiera ez baita, azken urteotan modan jarriden bezala, “harana”, eskualde txikia edo auzoa baizik.Ikus izen bereko ermita eta Ezama auzoaren sarreran esan dena.

Ahozko aldaerak:Santa Luzi ballara (Saralegi, R. / Iturralde 1921), Santa Lutzi ballara (Saralegi, R. / Iturralde 1921)

Dokumentazioa:Santa Lucia (1663 Tolosako Udal Artxiboa A-1-7 176 v, 1663/01/26)Santalucía (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 130 v, Reconocimiento de mojones del parttido de Usturre. Sehizo el 23 del dicho mes de Septiembre. Josseph Anttonio de Uzcudun, síndico...camino carretil sobre Santalucía1719/09/27)Santa Lucía (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 132 Las rozaduras que havía en el parttido de Montescue,Echaizqui, Urquizu y Barrio de Santa Lucía, 1719/09/27)Santa Luzia (1728 Tolosako Udal Artxiboa A-1-15 233 v 29 confinan con las caserias del barrio de Santa Luziaempezando de las casserias de Izazcun hasta el puente de Anoeta, 1728/09/28)Santa Lucia (1760 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6) Barrio de, Reconocimiento mojones Montes yPartido de Belauriote y Hernio ajuste convenio Ibarra aprovechamiento terrenos Loazu, Usturre, Leixalde(Lescalde),Verondia y otros)Santa Lucía (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa” 1862)Santa Lucia (1865 Tolosako Udal Artxiboa D-5-9-1 3 proyecto de cubierto y reforma del lavadero denominadode la Magdalena, sito en el barrio de Santa Lucia de esta Villa,)Santa Lucia (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Santa Lucia (1979 Mapa Topográfico Nacional (1:25000) Instituto Geográfico Nacional)Santa Lutzi (Gipuzkoako Foru Aldundia, 1:1000)


Santalutziaberri baserria

Santa Lutzia ermitatik gertu dagoen baserria. Santa Lutziaeta berri adjektiboaz eratutako baserri-izena.

Ahozko aldaerak:Santa Lutzi (Etxeberria, A. / Irura 1907), Santalutziberri(Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Santa Lucia Berri (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Santa Lucia Berria (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Santa Luzi Berri (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956)Santaluziberri (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 805 421 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak IIAlea)Santa Luzi (1993 Mapa Topografikoa (1:5000) Gipuzkoako Foru Aldundia)

Santa Lutzia ermita ermita

Santalutziaberri baserriaren gainaldeankokatuta dagoen ermita. Estreinakoz 1350.urtean dokumentatzen da. 1540an bialdare zituen; bata, Trinitateari eskainia etabestea, Santa Lutziari . Garai hartan hiruziren ermita zaintzen zuten serorak, batnagusia eta languntzaileak beste biak.1687.urtean Inesa Etxegarai izendatu zutenEstefania Mendioroz serora adintsuarenordezko eta Inesa hiltzean, 1693an, MariaTolosak hartu zion lekukoa.1709an Lucia Elola zen serora nagusia eta 1726an Teresa Aranalde izendatuzen Luciaren laguntzaile. 1758an, berriz, Pedro Villanueva zen ermitaua.Arrameleko Miserikordiaetxea eraiki ahal izateko, Madalenako ermitarekin batera ermita hau ere salduegin zuen Udalak 1775. urtean eta bi ermitetako irudiak Arrameleko San Joan elizara eraman zituzten.Zernahi gisaz, badirudi kultuan jarraitu zuela, kapera pribatu moduan, ziurrenik.Otoiztegi zaharra botatzean, Santa Lutziaren irudia Eskolapioen ikastetxera eraman eta etxebizitza bateraiki zuten 1932. urtean. Auzolanean bildutako hainbat auzokideri esker, 1979ko irailaren 22an inaugu-ratu zuten egun ezagutzen dugun ermita, jatorrizkoa baino pixka bat gorago eraikia. Eskolapioen ikastetx-ean zegoen santaren irudia ere berreskuratu zuten.Jaieguna abenduaren 13an da eta meza-elizkizuna arratsaldeko bostetan izaten da.Lutzia Siciliako Siracusan jaio zen eta gurasoek kristautasunean hezi zuten. Jada Erdi Aroan begietakogaixotasunak uxatu aldera joaten ziren Lutzia gurtzera, bere izena argiarekin lotuta degoelako, ziurrenik.Gorputza Constantinoplara eraman zuten eta handik Veneciara, azkenik 2004an bere jaiotze herrira itzulizuten arte.Bitxikeria moduan esan liteke, Sopuertan, Santa Lutzia ermita barruan dagoen haitzuloko urez garbitzenzituztela begiak jai egunean.

Ahozko aldaerak:Santa Lutzi ermita (Etxeberria, A. / Irura 1907), Santalutzi ermita (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)


Dokumentazioa:Santa Luicia (1625-1676 L. Isasti “Compendio Historial de Guipuzcoa”)Santa Lucia (P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se firmó escritura de concordia entre la villa y elcabildo, referente a ésta y otras ermitas propiedad de la villa (120).)Santaluzia (1683 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 1069 500 141 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeakII Alea 1989)Santta Lucía (1719 Tolosako Udal Artxiboa A-1-14 132 v Hermitta de Santta Lucía, 1719/09/27)Santa Lucia (1775 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Fue vendida por la villa, para con su importeconstruir nueva Casa de Misericordia (94) (132).)

Santalutziazar baserria (des)

Desagertutako baserria.

Ahozko aldaerak:Santalutzizar (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Santa Lucia Zarra (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Santa Luzi Zarra (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Términomunicipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VII Centenario.1256-1956)Santaluzizar (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak IIAlea)

Telegrafoadorrea

Garai bateko dorre telegrafikoa, Uzturre mendiaren magalean kokatua.

Ahozko aldaerak:Telegrafoa (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/01),Telegrafoa (Lorentzo Leunda / Iturralde1920)

Dokumentazioa:Telegrafo optico (1871 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.2 Exp. 9, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosa conIbarra, Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/07/10)Torre del Telegrafo (1889 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp.10, Actas de amojonamiento de Tolosa conotros R.D.de 30.08.1889 1889/10/24)

Tolosaldea goimailako lanbide heziketako institutuainstitutua

1972ko ekainaren 23an hasi ziren institutu hau eraikitzeko obrak. Orixe institutuaren gainaldean kokatutadago.

Dokumentazioa:Goi-mailako lanbide heziketako institutua (2002 Irma Goikoetxea 2002/12/27)


Txaboleta baserria

Orixe institutuaren ondoan kokatuta dagoen baserria.Txabola hitzari –eta atzizkia gehituta sortu den izena.Euskaraz baditugu txabola esateko beste bi forma, bordaeta etxola, hain justu.

Ahozko aldaerak:Txaboleta (Etxeberria, A. / Irura 1907),Txaboleta(Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Chaboletta (1753 Tolosako Udal Artxiboa A-1-1925 Se concede permiso a los habitantes de los barrios de Izaskuny Santa Lucia para aprovecharse de la hoja en el partido de Ayaberro e Izaskun con ciertas condiciones, 1753/09/02)Chaboleta (1857 Nomenclátor de la Provincia de Guipúzcoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, 1857-64)Chaboleta (1860 Tolosako Udal Artxiboa D-3-2,)Txaboleta (1922-1936 Eleizalde, L. “Listas alfabéticas de voces toponomásticas vascas”)Chaboleta ( 1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa. VIICentenario. 1256-1956)Txabolita (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)

Txapeltxobizkarra

Errekazarra eta Kisuagaerrekaren artean dagoen aurkintzari deitzen zaio. Txapel hitzaz gain –txo atzizkitxikigarria jasotzen duen toponimoa.

Ahozko aldaerak:Txapeltxo (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi 1986/12/01)

Dokumentazioa:Txapeltxo (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Txaragainleku izena

Txaragain tontorraren ingurua izendatzeko ere erabiltzen den izena. Ikus Txaragain tontorraren sarreranesandakoa.

Dokumentazioa:Characain (1523-1609 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 6(7), Notas relativas a cuestiones de límites entreTolosa e Ibarra (de Doc.Antiguos))Charagain (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 40 ...pasa por terrenos situados debajo de la cantera vieja llamada Uzturreko arrobia, por elparaje Erregebideko zokua y más tarde po Erregebideko iturria, pequeño manantial sito en el camino que de Uzturrese dirige a Belabieta por el paraje de Charagain.)Txagain (Txagagain) (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak IIAlea 1989)Txagagain (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Txarakain (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)


Txarakain (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Txaragain (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Txaragain tontorra

Uzturretik Belauriate alderako bidean, Erregebideko zokoaren ondoan dagoen mendi-tontorra. Izenarenosagaiak erdaraz “jaral” adiera duen txara hitza eta –gain atzizkia dira.

Ahozko aldaerak:Txagagain (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921),Txaragain (Jose Antonio / Kisuaga J.I.Elosegi1986/12/01),Txaragain (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Txaragain (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Urkietaleku izena

Izaskun aldeko parajea. Enbor zuria duen urki (Betula sp.) zuhaitz izenari –eta atzizkia erantsita sor-turikoa.Toponimian asko erabiltzen den zuhaitz izena; ezagunak dira, besteak beste, Urkiaga, Urkidi,Urkiola, Urkiza…

Ahozko aldaerak:Urkita (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921), Urkieta (C. Elutsun Imanol Goikoetxea 1985/12/01),Urkieta (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Urkita (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 desde este alcanzamos el punto llamado Urkita, que es el lugar rodeado de un paredón,endonde hace años se encerraban los toros para las corrida de San Juan.)Urkieta (1989 Tolosako Jabego Erregistroa. <1863 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)Urkieta (1989 L.M. Mujika Euskal toponimiazko materialeak II Alea)Urkita (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)Urkieta (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Uzturpe kiroldegia (-a)kiroldegia

Tolosaldea institutuaren ondoan dagoen kiroldegia. Uzturre eta behe > pe osagaiez eratutako izena.

Dokumentazioa:Uzturpe kiroldegia (2002 Irma Goikoetxea 2002/12/27)

Uzturre mendia

Zalantzarik gabe, herriko paisaiaren mendirik bereizgarri eta ezagunena dugu. 730 metroko garaieraduen tontor honetatik makina bat mendi, herri eta haran ikus daiteke.Uzturre deitzen den mendi-elkartea ere bada.


Ahozko aldaerak:Uzturre (Lorentzo Leunda / Iturralde 1920), Uzturreko gaña (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921)

Dokumentazioa:Usturre (1523-1609 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 6(7) monte llamado, Notas relativas a cuestiones delímites entre Tolosa e Ibarra (de Doc.Antiguos))Uzturre (1567 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Tolosa obtuvo ejecutoria favorable, contra lbarra,en la Real Chancillería de Valladolid, sobre aprovechamiento de este y otros montes (32).)Uzturre (1608 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Pendía pleito entre Tolosa a Ibarra, ante elCorregidor de Guipuzcoa sobre cumplimiento de ejecutoria anterior, sobre aprovechamiento de este y otros montes(35).)Uzturre (1618 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Finalizó litigio que Tolosa mantenía con Ibarrasobre use y aprovechamiento de este y otros montes (40).)Uzturre (1641 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se otorgó essritura entre Tolosa a Ibarra sobreaprovechamiento de estos y otros montes (30).)Uzturre (1719 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se describen mojones divisorios de to concejil yvarias propiedades particulares en el partido de Uzturre y otros (101?102).)Uzturre (1723 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se debió hacer la separation y division de losmontes comunes con el lugar de Ibarra por la parte de Uzturre (47).)Usturre (1728 Tolosako Udal Artxiboa A-1-15 233 v En el partido de Usturre y sus confines hay en todo 98mojones, 1728/09/28)Uzturre (1744 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se otorgó escritura entre Tolosa a Ibarra arreglan-do las diferencias que se habían suscitado entre los dos pueblos sobre aprovechamiento del monte Uzturre y otros(30).)Uzturre (1804 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 A Uzturre y otros montes se dirigía un caminoconsiderado como publico desde las caserias de Irañeta y otras (49).)Uzturre, Monte (1862 P. Gorosabel “Diccionario Histórico-geográfico de Guipuzcoa”)Uzturre (1871 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 9 cuspide de, Actas deslinde y amojonamiento de Tolosacon Ibarra, Leaburu, Gaztelu, Altzo, Billabona y otros. 1871/04/27)Uzturre (1889 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp.10 cuspide de, Actas de amojonamiento de Tolosa conotros R.D.de 30.08.1889 1889/10/25)Uzturre (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa”. Libro-homenaje a Tolosa. VIICentenario. 1256-1956 39 junto al pozo antiguo de Idoyaga, cuyos restos se pueden ver junto a un camino car-retil, que seguiremos hasta cruzarnos con el el camino que del caserío Irañeta se dirige hacia Uzturre)Uzturre (1979 Mapa Topográfico Nacional (1:25000) Instituto Geográfico Nacional)Uzturre (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)Uzturre (9) (1993 Mapa Topografikoa (1:5000) Gipuzkoako Foru Aldundia)Uzturre (Gipuzkoako Foru Aldundia (1:100))Uzturre (Euskal Herriko Mendi Federazioa 100 mendi)

Uzturre kaleakalea

Aita Larramendi kalearekiko paralelo eta Madalen eta Montetxe kaleekiko zut dago. 1950ean hartu zuenUzturre izena kale estu honek. Garai bateko hilerria ondoko lurretan egon zen.

Ahozko aldaerak:Uzturre (José León Egiguren 1942)


Uzturreko artzaia (-a)borda

Ikus Illarrazu izen adierakidea.

Uzturreko harrobia harrobia

Uzturre aldeko harrobia. Aipuak ikus.

Ahozko aldaerak:Uzturreko barrutiya (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921)

Dokumentazioa:Uzturreko arrobia (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VII Centenario. 1256-1956...pasa por terrenos situados debajo de la cantera vieja llamada Uzturreko arrobia, por elparaje Erregebideko zokua y más tarde po Erregebideko iturria, pequeño manantial sito en el camino que de Uzturrese dirige a Belabieta por el paraje de Charagain.)Uzturreko Arrobi (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Uzturreko gurutzeagurutzea

Uzturre mendi-tontorretik gertu dagoen gurutzea. Bertan, Emeterio Arrese poetaren hitzak daudeirakurgai. Hona hemen:

Mendi gañean beso zabalikzauden gurutze laztana

otoitz egiñez muiñ emanzaleapalki nator zugana

Ahozko aldaerak:Uzturreko gurutzia (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921), Uzturreko gurutzea (Lorentzo Leunda /Iturralde 1920)

Dokumentazioa:Uzturre (gurutzea) (1986 J.I.Elosegi)

Uzturreko guruzbidea (-a)guruzbidea

Izenaren osagaiak Uzturre, -ko leku-genitiboa, gurutze eta bide dira, artikulua gehituta. Ikus aipuak.

Dokumentazioa:Uzturre (P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Antiguamente. Los penitentes, por Semana Santa, solíanir por las cruces del calvario de Uzturre (257).)Uzturre (1616 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se cita el camino, indebidamente cerrado, delCalvario de Uzturre (104).)Uzturre (1626 P. Gorosabel “Bosquejo...de la villa de Tolosa” 1853 Se menciona el camino que se dirige a la cruz delCalvario (92).)


Zabuzokoa (-a) leku izena

Andramiliasoro inguruko parajea. Izen bitxia, “balantza” adiera duen zabu hitzaz eta zoko hitzaz osatua.Izenaren adiera aintzat hartuz, paraje honetan gauzak pisatzen zituztela pentsa liteke. Amaieran artikuluadu.

Dokumentazioa:Zabuzokoa (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Pasaremos por Escuiturri...no lejos de la cumbre de este monte, también conocido porDescarga...y siguiendo siempre el curso de la pared antes citada, por los parajes Zabuzokoa y Andramiliasoro, llegare-mos a la borda de Ibarbarrutieta)

Zenteno tontorra

Karaño eta Larrinkota parajeen inguruko mendia. Izen iluna, itxuraz erdarazkoa dena.

Ahozko aldaerak:Zenteno (Alzaga, F. / Txulonea (Ibarra) 1921), Zenteno (J. Larrarte J.I.Elosegi 1986/12/28)

Dokumentazioa:Zenteno (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Alcanzamos la cumbre del monte en el cerro de Cerberamuño continuando el camino por lacumbre y pasando por Larrinkota, abandonaremos más tarde en Zenteno)Zenteno (1986 Gipuzkoako Toponimia Aranzadi Zientzi Elkartea)

Zerberamuñomuinoa

Txaragain eta Usarralde artean dagoen muinoa. Amaierako osagaia argia bada ere, muino hitza, bustiduramedio muño, lehen zatian zer dagoen ez dago batere argi. Izen bitxia, baliteke oinarrian erdarazkoCervera deitura egotea, euskarazko zerba landarea nekez aurki baitaiteke horrelako inguruetan.

Dokumentazioa:Zerbera Muñoa (1749 Tolosako Udal Artxiboa C5-I Lib.1 Exp. 5(6), Reconocimiento mojones Montes y Partidode Belauriote y Hernio 1749/02/10)Cerberamuño (1956 Pedro Elosegi . “Perímetro del Término municipal de Tolosa” Libro-homenaje a Tolosa.VIICentenario. 1256-1956 Alcanzamos la cumbre del monte en el cerro de Cerberamuño continuando el camino por lacumbre y pasando por Larrinkota, abandonaremos más tarde en Zenteno)Zerbalamuño (1989Amilaramendua. Finantza Ministeritzaren Ordezkaritza Artxiboa 1938-1950L.M. MujikaEuskal toponimiazko materialeak II Alea 1989)

Zupikarroko erreka erreka

Ikus Kisuagaerreka izen adierakidea.

ezama - tolosako leku izenak

Documents