Struktura inteligencijeFaktorski modeli inteligencijeFaktorski modeli inteligencije

� Opšte intelektualne sposobnosti vs. specifične sposobnosti

� Kako utvrditi strukturu inteligencije?

� Kakav je značaj testa inteligencije?

� Šta zapravo mjerimo testom inteligencije?

� Faktorska analiza je statističko-matematički postupak za svođenje složenog sistema korelacija na manji broj dimenzija.

� Pojednostavljeno: “rastavljanje” matrice koeficijenata korealcije u faktore.

� Cilj faktorske analize je da međusobnu povezanost većeg broja varijabli objasni nekim manjim brojem latentnih varijabli, odnosno dimenzija, odnosno izvora kovarijacija.

� Dva su tipa faktorskih procedura: eksploratorna faktorska analiza i konfirmatorna faktorska analiza. konfirmatorna faktorska analiza. � Eksploratorna faktorska analiza trebala bi omogućiti identifikaciju onoga što u

podacima o modelu postoji. Omogućava da se utvrde temeljni faktori odnosno izvori varijacija i kovarijacija između manifestnih varijabi.

� Konfirmatorna faktorska analiza pretpostavlja postojanje unaprijed formuliranog modela, hipoteze ili teorije o strukturi temeljnih izvora varijacija i kovarijacija među promatranim varijablama. Testira se da li se empirijski podaci slažu s hipotetičkim.

� Faktorska analiza prostor manifestnih varijabli aproksimira prostorom koji mu je dovoljno blizak, koji nosi otprilike istu količinu informacija kao originalni prostor ali s manjim brojem dimenzija, tj. latentnih varijabli, manjim brojem varijabli koje ga opisuju.

� Geometrijska interpretacija metode glavnih komponenata

� Postavljanje osi (koja predstavlja latentnu varijablu) kroz hiperelipsoid tačaka

� Prva glavna komponenta� Druga glavna komponenta, itd.

� Prva komponenta objašnjava najviše varijance.� Druga komponanta (koja je okomita na prvu) objašnjava

preostalu varijance, itd.preostalu varijance, itd.

1

2

vektor AB

vektor AC

A

B

C

B´

C´Količina informacija koju os objašnjava je omjer projicirane dužine na osi i prave dužine vektora:

• ako vektor leži blizu osi, taj omjer je visok; os objašnjava veću količinu informacija u vektoru (vektor AC),

• ako vektor leži daleko od osi, omjer je nizak; os objašnjava manju količinu A

os

Određivanje količine informacija u vektoru, koju objašnjava os.

je nizak; os objašnjava manju količinu informacija u vektoru (vektor AB).

� Metodu glavnih komponenti prvi je upotrijebio Charles Spearman

prva glavna komponenta

T1

T2 T3T4

Spearmanova dvo-faktorska teorija inteligencije (1904, 1927)(1904, 1927)

� Kako objasniti pozitivne korelacije između testova inteligencije?r (klasični jezici i matematika) =0,70r (francuski i matematika)=0,67r (matematika i razlikovanje tonova)=0,45

� U osnovi je neka jednostavnija struktura:� Oligarhijska teorija inteligencije-manji skup nezavisnih atributa,

“sposobnosti”.� Monarhijska teorija inteligencije-jedan opšti temeljni faktor.

� Spearman je zaključio da svaki test odražava djelovanje jednog posebnog � Spearman je zaključio da svaki test odražava djelovanje jednog posebnog osnovnog fakotora koji je nazvao g ili opštom inteligencijom i specifične informacije ili s.

� Rezirualna varijanca-informacije koje su važne za pojedinačan test i nisu povezane ni s kojim drugim – specifična informacija.

� 1904 objavio je članak “General Intelligence Objactively Measured and Determined”.

� Rođena je dvo-faktorska teorija inteligencije.

� “Svim granama razumske djelatnosti zajednička je jedna funkcija.... dok se preostali ili specifični elementi u svakom slučaju pokazuju potpuno drugačiji od temeljnih elemenata u svim drugim... Taj faktor g nije ni izdaleka ograničen na neki manji skup sposobnosti... Već možda ulazi u sve moguće sposobnost.”

� g se odnosi na neurološki utemeljenu snagu (energiju) koja upravlja sposobnošću obavljanja intelektualnog rada.

� Za neka područja udio opšte inteligencije znatno je veći od udjela � Za neka područja udio opšte inteligencije znatno je veći od udjela specifične inteligencije

Sp

earm

ano

v g

verbalni testovi

matematički testovi

Geometrijska reprezentacija g faktora (prva glavna komponenata)

testovi testovi

g

1

2

3

Korelacijski model dvo-faktorske teorije

Na slici je shematski prikazan odnos između tri hipotetička testa sposobnosti prema Spearmanovoj dvo-faktorskoj teoriji. Opšti faktor prikazan je navećim krugom, dok su pojedini testovi prikazani 3 pojedini testovi prikazani manjim krugovima i označeni brojevima 1, 2 i 3. Dio manjeg kruga (test) koji se preklapa sa većim (g faktor) označava udio g faktora, dok bijela površina manjeg kruga predstavlja specifični faktor.

Povezanost između testa 1 i 3 je visoka jer su oba testa visoko zasićenja g faktorom, dok su povezanost između 1 i 2, kao i između 3 i 2 niske jer je test 2 u znatno manjoj mjeri zasićen g faktorom od testova 1 i 3.

� S ciljem objašnjenja osnovnih procesa intelektualnog funkcioniranja, Spearman je razvio kognitivnu teoriju prema kojoj noegenetičkiprincipi čine osnovu inteligencije.

� Ovi principi su noegenetički generativni jer «porađaju», tj. stvaraju novo znanje.

� Noegenetički principi predstavljaju psihološku interpetaciju g faktora.

� Osnovni noegenetički principi formulisani su u okviru tri noegenetička zakona: zakon iskustva, zakon odnosa i zakon korelata.

� Spearman je koristio analogije kao paradigmu noegenetičkog mišljenja, jer rješavanje analogija zavisi od sva tri principa.

Zakon iskustva

� Prema prvom zakonu, «svako iskustvo ima tendenciju pobuđivanja neposrednog uviđanja o njegovim direktnim atributima i samom iskustvu».

� Podržaji za neku osobu imaju značenje kada su relevantni za � Podržaji za neku osobu imaju značenje kada su relevantni za iskustvo ili znanje o atributima povezanih sa podražajem.

Zakon odnosa (edukcije relacija)

� Drugim zakonom objašnjava se edukcija (izvođenje) relacija. � «Sa prezentacijom dvije ili više ideja javlja se tendencija

pobuđivanja neposrednog uviđanja međusobnih odnosa». � Ideje su zapravo sadržaji svijesti koji mogu biti zamišljeni ili opaženi,

a Spearman ih naziva fundamentima. � Između dva fundamenta moguće je utvrditi jednu od deset relacija. � Odnos između dva fundamenta može određivati fundamente višeg

reda, koji opet mogu biti u relaciji sa drugim fundamentima višeg Odnos između dva fundamenta može određivati fundamente višeg reda, koji opet mogu biti u relaciji sa drugim fundamentima višeg reda itd.

� Dakle, suština drugog noegenetičkog principa je proces zaključivanja.

fundament 1(vruće)

fundament 2(hladno)

relacija(suprotnost)

Zakon korelata

� «Sa prezentacijom bilo koje ideje zajedno sa relacijom, javlja se tendencija pobuđivanja neposrednog uviđanja korelativne ideje».

� Spearman je smatrao da se stvaralački proces odvija prema noegenetičkom principu edukcije korelata.

fundament 1(vruće)

fundament 2(hladno)

relacija(suprotnost)

Testiranje inteligencije

� Cilj psihološkog testiranja je mjerenje opšteg faktora; mjerenje specifičnih faktora je nepotrebno (jer je g faktor zajednički sadržilac svih intelektualnih aktivnosti, posebno onih koje su u bliskoj vezi sa školskim uspjehom npr.) ali i neekonomično (za svaku moguću intelektualnu aktivnost potrebno je konstuirati specifičan test).

� Stoga je Spearman predlagao da se veliki broj različitih testova zamijeni jednim koji je visoko zasićen g faktorom; zadaci apstraktnih odnosa i korelata najbolji primjeri za konstukciju takvog testa. odnosa i korelata najbolji primjeri za konstukciju takvog testa.

� Ravenove progresivne matrice� Matricama se mjeri sposobnost izdvajanja odnosa� Počinje se sa traženjem geštalta; holistička impresija prezentirane

informacije (prepoznavanje “cjeline” važan uslov analitičkog djelovanja)� Analiza podrazumijeva istraživanje mogućih odnosa

� Kada se analiziraju rezultati koje ispitanici postižu na testovima sposobnosti koji su slični s obzirom na vrstu intelektualne funkcije koju mjere, sasvim je opravdano očekivati visoke korelacije.

� Međutim, ako upoređujemo korelacije između grupa testova koji su različiti, tj. pripadaju različitim klasama, dobićemo rezultate koje ne očekujemo s pozicije Spearmanove teorije.

� Npr. pretpostavimo da smo primjenili dvije grupe testova, jednu koja se sastoji od testova koji mjere matematičke sposobnosti i drugu koju sačinjavaju testovi verbalnih sposobnosti. Korelacije između testova koji pripadaju istoj klasi sposobnosti bit će veće nego što možemo očekivati prema dvo-faktorskoj teoriji, što je posljedica činjenice da su korelacije između testova koji pripadaju različitim klasama manje nego korealcije između testova koji pripadaju istoj klasi.

� Dakle, korelacije između testova nisu određene samo opštim faktorom (kojeg dijele svi testovi) nego i sličnostima između specifičnih faktora zajedničkim jednoj grupi testova, što je, zapravo, u kontradikciji sa određenjem specifičnog faktora kao jedinstvenog za svaki test, bez obzira na grupu kojoj pripada.

� Postojanje faktora zajedničkih jednoj grupi intelektualnih aktivnosti, nazvanih grupni faktor, Spearman je dugo pobijao, ali je ipak nazvanih grupni faktor, Spearman je dugo pobijao, ali je ipak kasnije, prihvatio postojanje prilično širokih grupnih faktora kao što su aritmetičke, mehaničke i lingvističke sposobnosti.

� Spearmanov rad može se smatrati značajnim doprinosom u razumijevanju individualnih razlika u inteligenciji iz više razloga:

� Najprije, u radu su date teorijske postavke konstrukcije testova inteligencije: test treba sadržavati subskale koje imaju visok g-sodnos.

� Također, iz Spearmanove teorije proizilazi princip mjerenja, prema kojem je inteligenciju najbolje definirati kroz agregirane indekse zasnovane na različitim mjerama općeg intelektualnog funkcioniranja.funkcioniranja.

� Nadalje, Spearman je razvio metodu analiziranja matrica korelacija koja čini osnovu faktorske analize. Njegove analize mogu se smatrati pretečama postupka utvrđivanja konstrukte valjanosti.

� Značaj Spearmanovog rada ogleda se i u njegovom razumijevanju inteligencije kao hipotetičkog konstrukta.

� Noegenetički principi - jedna od prvih kognitivnih teorija inteligencije

Thurstonova teorija primarnih mentalnih sposobnosti (1935, 1947)primarnih mentalnih sposobnosti (1935, 1947)

� Rotacija faktorskih osi� Cilj rotacija je postavljanje osi u blizini klastera vektora

verbalne matematičke

� Matematički testovi projiciraju se visoko na osi 2, a nisko na osi 1.

� Verbalni testovi projiciraju se visoko na osi 1, ali nisko na osi 2.2

1

� Nestao je g faktor!

� Dvije ose objašnjavaju istu količinu informacija četiri vektora kao što su to činile dvije glavne komponente.

� Iste informacije su drugačije distribuirane po osima koje ih objašnjavaju.

1

� Rotiranjem glavnih komponenti svaka faktorska os dobiva visoke pozitivne projekcije za vektore koji su blizu nje tvorili klaster, a za sve druge vektore je nula ili blizu nule.

� Ovakvu faktorsku soluciju Thurstone je nazvao “jednostavna struktura”.

� Spearmanova metoda glavnih komponenti nije uspjela identificirati � Spearmanova metoda glavnih komponenti nije uspjela identificirati stvarne vektore uma. Prva osa nije ništa drugo do prosjek svih vektora, koja prema Thursonu nema nikakvo psihološko značenje.

� Jedna od prvih značajnijih alternativnih teorija Srearmanovoj dvo-faktorskoj teoriji.

� Pokušaj pronalaženja “odvojenih i jedinstvenih mentalnih sposobnosti”.

� Primarne mentalne sposobnosti.

� Baterija od 56 različitih testova (N=240).

� Sedam nezavisnih primarnih mentalnih sposobnosti:

1. Verbalno razumijevanje (sposobnost shvaćanja verbalnih informacija),

2. Verbalna fluentnost (sposobnost produkcije verbalnog sadržaja),3. Računanje (sposobnost računanja i rješavanja problemskih

aritmetičkih zadataka),4. Pamćenje (sposobnost pamćenja različitih vrsta sadržaja),5. Perceptivna brzina (brzina kojom se prepoznaju različiti

sadržaji),6. Induktivno zaključivanje (sposobnost shvaćanja opštih ideja iz

pojedinačnih slučajeva) i7. Prostorno predočavanje (sposobnost rotiranja predmeta,

rješavanje vizuelnih problema i predočavanje različitih likova)

� Thurstone je insistirao da osi budu pod pravim uglom, što znači da osi ne mogu ležati stvarno blizu klastera vektora.

� Ali, zašto ne bismo odbacili ovaj kriterij i dopustili da same osi budu u korelaciji?

� Međutim, ako su same faktorske osi u korelaciji, onda je uzrok te korelacije “primarniji” od samih faktora!

� Kosokute rotacije “izumio” je Thurstone i primjenio u svojim istraživanjima.

� Dobio je fakotor g drugog reda i priznao postojanje općeg faktora drugog reda.

Burtov model intelekta (1940, 1949) Burtov model intelekta (1940, 1949)

� Prvi hijerarhijski model strukture inteligencije.

� Četiri vrste faktora: generalni, grupni, specifični i faktori pogreške.

� Pet nivoa organizacije kognitivnih procesa:

1. Ljudski um je nasljeđen i nepromjenjiv potencijal2. G-faktor i praktični faktor

Asocijacijski nivo3. Asocijacijski nivo4. Motorički procesi i percepcija5. Osjeti

ljudski um

praktični umnivo relacija

Shematski prikaz Burtovog modela intelekta

H1 H2

C1 C2 C3 C4

V1 V2 V3 V4 V5 V6 V7 V8

nivo asocijacija

percepcije

osjeti

Vernonov model intelekta (1950) Vernonov model intelekta (1950)

Test gGrupni faktori

Spec.A B C D

1 X X X

2 X X X

Vernonov prikaz hijerarhijskih modela

3 X X X

4 X X X

5 X X X

6 X X X

7 X X X

8 X X X

� Hijerarhijski model

� Četiri nivoa organizacije:

1. Generalna kognitivna sposobnost2. Verbalno-edukacijska i spacijalno-mehanička sposobnost3. Verbalne i numeričke sposobnosti i spacijalna, manuelna i

sposobnost korištenja mehaničkih informacijasposobnost korištenja mehaničkih informacija4. Specifični faktori

� U svakodnevnom životu g-faktor ima najveću važnost.

Shematski prikaz Vernonovog modela intelekta

40%

Glavni grupni

20%

40%

Glavni grupni faktori

Manji grupni faktori

Specifični faktori

Guilfordov model strukture intelekta (1967)Guilfordov model strukture intelekta (1967)

� Jedan od najopsežnijih modela ljudskog intelekta.� Tri dimenzije (operacije, sadržaji i produkti)� 120 nezavisnih hipotetičkih faktor kognitivnih sposobnosti (5x4x6)

� Trigrami: npr. DSU = divergentna produkcija simboličkih jedinica

Operacije Sadržaji Produkti

Kognicija (C) Figuralni (F) Jedinice (U)Kognicija (C) Figuralni (F) Jedinice (U)

Konvergentna produkcija (N) Simbolički (S) Klase (C)

Evaluacija (E) Semantički (M) Relacije (R)

Divergentna produkcija (D) Ponašajni (B) Sistemi (S)

Pamćenje (P) Transformacije (T)

Implikacije (I)

J

C

R

S

PR

OD

UK

TI

Shematski prikaz Guilfordovog modela strukture intelekta

F S M B

T

I

EK

DM

C

SADRŽAJI

PR

OD

UK

TI

� Faktori su operacionalno definisani (u terminima postupka mjerenja)

� Faktori su ortogonalni

� Vrijednost Guilfordovog modela:� Divergentna produkcija� Evaluacija (suđenje ili kritičko mišljenje)� Bihevioralni sadržaj (socijalna inteligencija)Bihevioralni sadržaj (socijalna inteligencija)� Model je potaknuo mnoga istraživanja

� Prigovori:� Caroll: nije uveo kognitiivnu brzinu� Stankov, Horn i dr. – ortogonalnost kognitivnih sposobnosti

� Promjene u novoj verziji (150 faktora)

Teorija fluidnih i kristaliziranih sposobosti (gf - gc teorija)(gf - gc teorija)

(Raymond B. Cattell i John Horn, 1943, 1963, 1985)

� Faktorska analiza drugog reda pruža dovoljno dokaza o postojanju dva i više faktora drugog reda (Cattell, 1941, 1963).

� U svom radu o inteligenciji odraslih iz 1943 godine (prema Carroll 1993), Cattell po prvi put predlaže mogućnost postojanja dvije vrste inteligencije:

� „fluidne“ koja se odnosi na osnovne sposobnosti rezoniranja, i

„kristalizirane“ određene kao sposobnost pojedinca da kroz � „kristalizirane“ određene kao sposobnost pojedinca da kroz obrazovanje i iskustvo stiče različita znanja, vještine i sposoobnosti.

� „Fluidna sposobnost pojavljuje se kao opšti faktor, jer je neka vrsta djelotvorne mentalne sposobnosti ili energije, koja je čas bačena na rješavanje ovog problema a čas onog“ (Cattell, 1978).

� Fluidna inteligencija određena je testovima za koje se pretpostavlja da mjere biološki kapacitet osoba za stjecanje znanja.

� Biološki status organizma (moždana oštećenja, prenatalne � Biološki status organizma (moždana oštećenja, prenatalne komplikacije ili nutricioni faktori) značajno utječe na fluidne sposobnosti. S obzirom na fiziološke promjene u mozgu uvjetovane starenjem, fluidne sposobnosti opadaju u funkciji dobi.

� Kristalizirana inteligencija (Gc) je dobila ovakav naziv jer se smatra svojevrsnim „završnim produktom“ iskustva.

� Odnosi se na znanje usvojeno pod utjecajem odgoja, obrazovanja.

� „Ono što nazivamo kristaliziranom inteligencijom jeste zbir uvježbanih prosuđivanja koje je ličnost stekla primjenjujući svoju fluidnu inteligenciju na mogućnosti pružene školovanjem“ (Cattell 1978).

� Verbalno razumijevanje, poznavanje semantičkih relacija, leksičko znanje i drugo, blisko su povezani sa ovom vrstom inteligencije.

� Na kristalizirane sposobnosti ne utječe značajno biološki status organizma, i ovaj faktor ne opada sa godinama. Promjene u kvalitetu školovanja i drugi činioci socijalizacije više utječu na kristaliziranu nego na fluidnu sposobnost.

� Prvu temeljnu provjeru ove teorije sproveo je Cattellov učenik, John Horn (1985).

� Koristeći kognitivne mjere (npr. sposobnosti diskriminacije između zvučnih sklopova, vremenskog praćenja zvuka, vizualizacije, spacijalne orijentacije itd.) kao primarne faktore, faktorskom analizom drugog reda ekstrahirao je pet faktora:

� auditorne sposobnosti, � sposobnost senzorne auditorne detekcije, � sposobnost senzorne auditorne detekcije, � kristalizirane sposobnosti, � fluidne sposobnosti i � opća vizualna sposobnost.

� Osnovne razlike između Cattellove i Hornove verzije teorije fluidne i kristalizirane sposobnosti je u psihološkoj interpretaciji faktora. Za Horna fluidna sposobnost nije biološki utemeljena.

Teorija ulaganja

� Cattell (1971, prema Zarevski 2000) je razvio teoriju ulaganja kojom je pokušao objasniti kauzalni odnos između fluidne i kristalizirane inteligencije.

� Fluidna inteligencija «ulaže» se u kristalizirane sposobnosti kroz učenje, tj. iskustvo. U šta se ulaže fluidna sposobnost određeno je prvenstveno kulturalnim i socijalnim kontekstom. Međusobni odnos između fluidne i kristalizirane sposobnosti Brody (1992) objašnjava između fluidne i kristalizirane sposobnosti Brody (1992) objašnjava terminima «sposobnost» i «postignuće».

� Intelektualne sposobnosti odnose se na kapacitet ili potencijal za učenje. S druge strane, postignuće predstavlja dostizanje nečega za što su sposobnosti bile nužne.

� Stoga je nemoguće stjecati znanje bez sposobnosti učenje.

� Odnos između fluidne i kristalizirane sposobnosti je kauzalan i kompleksan i mijenja se tokom vremena.

� Fluidna sposobost je inicijalni i neophodan uvjet za razvoj kristaliziranih sposobnosti. Ona predstavlja najvažniju determinantu postignuća u ranom periodu razvoja.

� Empirijska istraživanja su djelimično potvrdila postavke Teorije ulaganja.

� Rezultati istraživanja Schmidta i Cranoa (1974) doveli su do zaključka da su promjene fluidne i kristalizirane inteligencije međusobno nezavisne, tj. njihova povećanja i smanjenja ne ukazuju na određeni sklop očekivan prema Teoriji ulaganja.

� Schweizer i Koch (2002) revizija Teorije ulaganja.

� Koristeći spoznaje akumulirane tokom zadnjih desetljeća iz područja kognitivne psihologije (kognitivne procese i komponente koji su u osnovi fluidne inteligencije, koncepte kapaciteta radnog pamćenja i osnovi fluidne inteligencije, koncepte kapaciteta radnog pamćenja i pažnje, brzina procesiranja, kognitivne osnove učenja), autori predlažu reviziju nekih osnovnih postavki Teorije ulaganja.

Odnos između fluidne i kristalizirane inteligencije prema (a) klasičnoj i (b) revidiranoj Teoriji ulaganja (preuzeto: Schweizer i Koch 2002).

Isprekidane linije sa strelicama na oba kraja označavaju povezanost označavaju povezanost između varijabli.Pune linije označavaju direktan efekat jedne na drugu variablu. Strelica ukazuje na smjer djelovanja. U oba modela fluidna i kristalizirana inteligencija su povezane isprekidanim linijama sa strelicama na oba kraja čime se označava povezanost između ove dvije vrste inteligencije. Prema revidiranom modelu efekat fluidne na kristaliziranu inteligenciju ostvaruje se preko učenja (kao i kod klasične verzije) koje sa fluidnom inteligencijom dijeli zajedničke kognitivne osnove.

Carrollova teorije tri stratuma (1993)

� Teorija tri stratuma (Carroll 1993) nastala je kao rezultat Carrollovog enciklopedijskog poduhvata ponovne analize 467 korelacijskih matrica testova kognitivnih sposobnosti objavljenih u periodu od 1927. do 1987. godine (Carroll je tako došao do podataka od 131.571 ispitanika).

� 2850 faktora koje je grupirao u 19 domena (npr. opšte sposobnosti, sposobnosti rezoniranja, sposobnosti u domenu verbalnog ponašanja, sposobnosti pamćenja itd.) prvog stratuma Carrollove hijerarhijske strukture inteligencije. hijerarhijske strukture inteligencije.

� Faktorskom analizom korelacijskih matrica faktora prvog reda izdvojeno je nekoliko faktora drugog reda koji se stoga smještaju u drugi statum.

� Iz matrice korelacija faktora drugog reda izdvojen je jedan faktor trećeg reda, koji pripada trećem stratumu.

� Na vrh je treći stratum koji sadrži g, odnosno konceptualni ekvivalent Spearmanovog općeg faktora g.

� Carroll odbacuje Spearmanovu interpretaciju općeg faktora kao reprezentanta mentalne energije; slaže se da je g u osnovi svih intelektualnih aktivnosti i da ima visok stupanj nasljednosti.

� Drugi stratum sadržava osam faktora na koje opći faktor različito djeluje. djeluje.

� Faktori drugog reda predstavljaju temeljne i trajne karakteristike osobe koje utječu na njegov uradak u datom domenu. Ovi široki faktori su: � fluidna inteligencija, � kristalizirana inteligencija, � opće pamćenje i učenje, � široka vizuelna percepcija, � široka auditivna percepcija, � široka sposobnost dosjećanja, � široka sposobnost dosjećanja, � široka kognitivna brzina i � brzina procesiranja.

� Redosljed kojim su faktori pobrojani odražava stupanj u kojem je svaki od faktora pod utjecajem opšteg faktora. Sa opštim faktorom najviše je povezana fluidna inteligencija a najmanje brzina procesiranja.

� Carroll naglašava da ova tri niva nisu rigidno definisana i da je moguće da između pojedinih nivoa postoje i međunivoi.

Opća inteligencija (g)III

Struktura inteligencije prema Carrollovoj teoriji tri stratuma

Fluidna inteligencija

Kristalizirana inteligencija

Opće pamćenje i

učenje

Široka vizualna

percepcija

Široka auditivna percepcija

Široka sposobnost dosjećanja

Široka kognitivna

brzina

Brzina procesiranja

......

I

II

...... ...... ...... ...... ...... ............

� Psihometrijska istraživanja ljudskih sposobnosti pružaju odgovor na dva osnovna pitanja o strukturi inteligencije: � koji su bazični faktori kojima možemo objasniti inteligencije, i � u kakvom su odnosu ti faktori.

Hijerarhijska organizacija intelektualnih sposobnosti

� Danas među autorima postoji konsenzus o hijerarhijskoj organizaciji intelektulnih sposobnosti (Gustafsson 1988; Carroll 1993; Bickley, Keith i Wolfe 1995).

� Na vrhu hijerarhije nalazi se jedan generalni faktor kojim se mogu objasniti individualne razlike u subordinirajućim faktorima.

� Ovaj faktor predstavlja opću mentalnu sposobnost (g).

� CHC (Cattell-Horn-Carroll) model inteligencije.

� CHC je hijerarhijski model ljudskih kognitivnih sposobnosti. Sastoji se od tri stratuma:�Opšta inteligencija (III stratum)�Opšta inteligencija (III stratum)�Široke kognitivne sposobnosti (II stratum)�Uske kognitivne sposobnosti (I stratum).

� Fluidno rezoniranje (Gf),� Kristalizirane sposobnosti (razumijevanje-

znanje) (Gc),� Kratkoročno pamćenje (Gsm),� Vizuo-spacijalno mišljenje (Gv),� Auditivno procesiranje (Ga),� Dugoročno pamćenje (Glr),� Brzina procesiranja (Gs),� Sposobnosti čitanja i pisanja (Grw)� Kvantitativno znanje (Gq)