feskÖk 5. sinif ÖĞretmen klavuzufeskok.weebly.com/uploads/4/6/4/2/46429121/feskÖk_5...bölgede...

1

FESKÖK 5. SINIF ÖĞRETMEN KLAVUZU

PERİ BACALARINDA TURİZM YAPILMALI MI?

Bu öğretmen klavuzu 115K492 nolu 1001 projesi olan FESKÖK

kapsamında TÜBİTAK’tan sağlanan destek ile proje ekibi tarafından

geliştirilmiştir.

2

ÖĞRETMEN KILAVUZU

Sınıf: 5

Ünite: Yer Kabuğunun Gizemi/ Dünya ve Evren

Konu: Yer Kabuğunda neler var?

Kazanımlar:

1.Yer kabuğunun kara tabakasının kayaçlardan oluştuğunu bilir.

2.Kayaçlarla madenleri ilişkilendirir ve madenlerin teknolojik ham madde olarak önemini tartışır.

3.Fosillerin oluşumunu ve fosil çeşitlerini araştırır ve sunar.

4. Fosil bilimin bir bilim dalı olduğunu kavrar ve bu alanda çalışan uzmanlara ne ad verildiğini bilir.

5.Doğal anıtlara örnekler verir ve kültürel miras olarak önemini tartışır.

6.Doğal anıtların korunarak gelecek nesillere aktarılmasına yönelik öneriler sunar.

Önerilen Ders Saati: 8 saat

Değerlendirme Kağıtları (1): Yer kabuğundan peri bacalarına, Fosiller nasıl oluşur?, Altın madeni

Profesyonel Gelişimde Bu Hafta: Monolojik ve Diyalojik Öğretim

3

PERİLERİN BACALARI

DİYALOJİK ÖĞRETİM İÇİN İŞLEM SIRASI

1. Öğrencilerin öğrenci defterinde bölümün bulunduğu sayfalara gelmelerini isteyiniz.

2. Bölümde yer alan soruları öğrencilerin dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine

cevaplarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.

3. Öğrencilerin tamamının yazım sürecini tamamladıklarını gözlemledikten sonra birinci soru ile

başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin parmak

kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz vermek

dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az beş-altı öğrencinin

fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne gelen cevapları özetleyiniz.

Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli gördüğünüz bilgileri de

ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.

4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin metinden çıkarsamalar yapmalarıdır.

5. Birinci soruda öğrencilerden her bir çıkarım ile ilgili düşüncelerini nedenleriyle beraber aldıktan

sonra doğru cevapları veriniz. Birinci çıkarım olan ‘Peri Bacaları Kapadokya’da yer alır’ ifadesi verilen

metinden çıkarılabilir. Metnin girişinde bu bilgi zaten verilmiştir. İkinci çıkarım olan ‘Toprağın

hammaddesi kayaçlardır’ ifadesi verilen metinden çıkarılabilir. İkinci paragrafın sonunda kayaçların

ufalanması sonucunda toprağın oluştuğu ifade edilmiştir. Üçüncü çıkarım olan ‘Peri bacaları volkanik

patlamalar sonucu oluşmuştur’ ifadesi verilen metinden çıkarılabilir. Son paragrafta Erciyes,

Hasandağ ve Güllüdağ gibi volkanik dağların patlaması ve erimiş kayaçları püskürtmesi sonucu peri

bacalarının oluştuğu ifade edilmiştir. Dördüncü çıkarım olan mineraller yer kabuğunu, yer kabuğu da

kayaçları oluşturur ifadesi verilen metinden çıkarılamaz. Doğru ifade minerallerin kayaçları

oluşturması, kayaçlarında yer kabuğunu oluşturmasıdır. Beşinci çıkarım olan ‘Bir bölgede turizm

yapılabilmesi için o bölgede ilginç kayaçlar olmalıdır.’ ifadesi verilen metinden çıkarılamaz. Sonuçta

turizm yapılan ancak ilginç kayaçlar bulunmayan birçok bölge vardır. Akdeniz sahillerinde deniz

turizmi buna örnek olarak verilebilir. Altıncı çıkarım olan ‘Kayaçların kökeni yer altından gelen erimiş

maddelerdir’ ifadesi verilen metinden çıkarılabilir. Son paragrafta peri bacalarının oluşumu

anlatılırken yer altından volkanik püskürmeler sonucunda yumuşak kayaç tabakalarının oluştuğu ifade

edilmiştir.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bireysel gözlemlerini paylaşmaları ve bu gözlemleri

daha sonraki muhakemeler için kanıt olarak kullanmalarıdır.

7. İkinci soruda öğrencilerden farklı gözlemler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu kişisel

gözlemleri özetleyiniz. Tartışma sonuçlarında öğrenciler ilgili bölgede net olarak bilinen bazı büyük

kayalar, doğal anıtlar, kanyonlar, şelaleler ve rüzgar aşındırması sonucu oluşmuş şekilli kayaçlar gibi

duyu organları ile elde edilebilecek gözlemler söyleyebilirler. Ayrıca bu yapıların oluşma süreçleri ile

ilgili olarak tahminlerini de paylaşabilirler. Bu noktada doğru örneklendirmeleri tartışma sonuçları

kısmına yazdırabilirsiniz.

8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt kaynaklarının güvenilirliğini test etmesidir.

4

9. Üçüncü soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler internet sitelerindeki bu tip bilgilere güvenebileceklerini,

bu bilgilerin bilimsel bilgiler olduğunu, kitaplarındaki bilgilere benzediğini söyleyeceklerdir. Ancak bazı

öğrenciler internet sitelerindeki bazı bilgilere güvenilemeyeceğini, yanlış birçok bilginin internette

olduğunu ifade edebilirler. Bu noktada internet sitesinin araştırılmasının gerekli olduğu veya

internetteki bilgilerin güvenilir kaynaklar olan ders kitapları ve bilimsel çalışmalar ile kıyaslanabileceği

ifade edilmelidir. Özellikle internetteki bilginin yazarının belli olması ve internet sitesinin bakanlık ve

üniversite gibi güvenilir kurumlara ait olması önerilmelidir. Ayrıca bu kurum sitelerinde bile bazen

yanlış bilgilerin paylaşılabileceği dolayısıyla internetteki bilgilerin birkaç farklı kaynaktan kontrol

edildikten sonra kullanılmasının daha uygun olacağı vurgulanabilir.

10. Dördüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin eşleştirme yapması ve peri bacalarının

oluşum ve bozulma süreçlerinde doğal faktörlerin de etkili olduğunu görmeleridir.

11. Dördüncü soruda öğrencilerin cevapları alındıktan sonra oluşum evreleri ile ilgili şekil dikkatle

incelenirse altta verilen tabloda ilk resmin başlangıç aşamasındaki peri bacalarına (I), ortadaki resmin

olgunlaşıp bozulmuş peri bacalarına (IV), en alttaki resmin ise oluşum aşamasındaki peri bacalarına

(II) benzediği vurgulanmalıdır.

5

MEHMET SEFER’İN KAPADOKYA YOLCULUĞU












4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin Kapadokya bölgesini harita üzerinde tanımalarını

sağlamaktır.

5. Birinci soruda 5- 6 öğrencinin çizimlerini inceledikten sonra öğrenci defteri üzerinde bütün sınıfa

göstererek ve anlatarak doğru gezi rotasını harita üzerinde sırasıyla göstererek çiziniz.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin verilen metini yeterince dikkatli bir şekilde okuyup

okumadıklarını ve ifadeleri anlayıp anlamadıklarını belirlemektir.

7. İkinci soruda yine 5-6 öğrencinin eşleştirmelerini inceledikten sonra tüm sınıf önünde her bir

bölgeyi yüksek sesle ilgili fotoğraflarla eşleştiriniz. Burada Ürgüp-Derin Kuyu ile Perlit, Hacı Bektaş ile

Oniks, Avanos ile Çömlek ve Gülşehir ile Linyit’in eşleşmesi gerekmektedir.

8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt kaynaklarının çeşitliliği ve güvenilirliğini

test etmektir.


düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bir bölümü başka birinin benzer fotolar çekebileceğini ve bu

fotoları kullanarak benzer düşüncelere sahip olacağını ifade edebilirler. Bir diğer bölüm ise diğer bir

gezginin farklı fotolar çekebileceğini, benzer fotolarda bile farklı düşüncelere sahip olabileceğini ifade

edebilir. Burada Mehmet Sefer gibi birçok gezgin veya bilim insanının günlükler tuttuğu ve günlük

tutmanın özellikle bu tip bölgeleri daha iyi anlamakta ve gözlemleri biriktirmekte önemli bir araştırma

yöntemi olduğu vurgulanmalıdır. Öte yandan bireylerin bölge ile ilgili günlük tutma amaçları da

toplayacakları materyalleri ve bu materyaller üzerindeki düşüncelerini etkileyebilir. Sadece bölgeyi

tanıtma amaçlı olan iki kişi benzer fotolar toplasa bile bu fotolar üzerinde biri olumlu düşünceler

geliştirebilir, bir diğer ise birçok eleştiri ve negatif düşünceye sahip olabilir. Öte yandan bölgenin yer

şekilleri ile ilgili günlük tutan bir jeoloji mühendisi ile bölgeyi tanıtma amacında olan bir turist

rehberinin günlükleri birbirinden farklı olacaktır1,2.

6

KAPADOKYA’DA BİR PALEONTOLOG












4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilim insanlarının deliller üzerine nasıl yorumlar ve

tahminler yaptıklarını ve bu yorum ila tahminlerin ne kadar çeşitli olabileceğini göstermektir.

5. Birinci soruda 5- 6 öğrencinin çizimlerini inceledikten sonra öğrencilerden benzettikleri hayvanları

tek tek söylemelerini isteyiniz. Bu hayvanlar ve hayvanları söyleyen öğrenci sayısını belirlemek için

tahtada çetele tutunuz. En son öğrencilerin hayvanlara göre frekans dağılımını öğrencilere bildiriniz1,2.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilim insanlarının aynı veri ve delillerden farklı

yorumlar ve sonuçlar çıkarabileceğini görmelerini sağlamaktır. Ayrıca bilim insanları arasındaki fikirsel

ayrılıkların nasıl çözülebileceği de vurgulanmaktadır.

7. İkinci soruda öğrenciler genelde insanların yaratıcı fikirlerle aynı verilerden farklı sonuçlar

çıkarabileceğini vurgulayacaktır. Bu çeşitliliği azaltmak için ise frekansı en yüksek olan hayvanın

seçilebileceği veya farklı fikirlere sahip olan bireylerin bir araya gelerek birbirlerini ikna edebilecekleri

öğrenciler tarafından ifade edilebilir. Burada özellikle bilim insanlarının aynı veriler ve kanıtlardan

farklı sonuçlar ve yorumlar çıkarabildiği vurgulanmalıdır. Bu çeşitlilik örneğin atom modellerinde veya

yer çekimi ile ilgili teorilerde kendisini göstermektedir. Bu çeşitliliğin oluşmasında bilim insanlarının

deneyimleri, bakış açıları ve ölçme yöntemlerindeki farklılık etkili olabilir. Öte yandan var olan çeşitli

fikirlerin azaltılması ve belli bazı fikirler üzerinde anlaşılması için daha fazla kanıt toplanması, yine

bilim insanlarının kongre ve konferans gibi toplantılarda bir araya gelerek bu fikirlerin güçlü ve zayıf

yönlerini tartışması gerekmektedir1,2.

7

GAZETE KAPADOKYA












4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin Kapadokya’dan yola çıkarak Türkiye’de benzer

doğal anıtlar hakkındaki bilgilerini sınamaktır.

5. Birinci soruda öğrencilerden doğal anıt olabilecek ve olamayacak birçok örnek gelecektir. Özellikle

kabul edilebilecek örnekler Pamukkale travertenleri, Antalya’da Karain mağarası ve bazı anıt ağaçlar

olabilir. Burada özellikle Milli Parklar Yönetmeliği3’nde Doğal Anıtı olarak ayrılacak yerler hakkında

aşağıdaki kriterler öğrencilere söylenmeli ve yazdırılmalıdır:

Kriter 1. Tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği tek veya nadir olmaları sebebiyle bilimsel ve

estetik yönden ulusal öneme sahip, bir ve birkaç jeolojik ve jeomorfolojik formasyon ve bitki türleri

gibi eşsiz değerleri barındırmalıdır.

Kriter 2. Özellikle insan faaliyetlerinden çok az zarar görmüş veya hiç zarar görmemiş olmalıdır.

Kriter 3. Saha büyüklüğü Milli Parklardan küçük, fakat koruma yönünden bütünlüğü sağlayacak

yeterlikte olmalıdır.

Kriter 4. Devlet mülkiyetinde olmalıdır.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin sosyobilimsel konular ile ilgili düşünme araçlarını

kullanmalarını sağlamaktır.

7. İkinci soruda öğrencilerden gelen cevapları ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne özetledikten sonra

aşağıdaki fayda ve zararlar vurgulanabilir.

Fayda 1. Yerel halka ekonomik katkıları olacaktır. Bölgede bulunan yerel halktan bazı bireyler

Kapadokya’da oteller, moteller, restoranlar ve mağazalar açmıştır. Bu bölgeye birçok ülkeden turist

geldiği düşünüldüğünde ciddi bir müşteri ve döviz potansiyeli vardır. Ayrıca bazı bireyler evlerini

yüksek fiyatlara kiraya vermektedir.

Fayda 2. Bölgenin turizm bölgesi olması itibariyle yerel halkın birçok ulustan bireylerle tanışması ve

kültürleri tanıma fırsatı doğmuştur. Bu tip iletişim ile hem yeni dilleri öğrenmeleri hem de bir dünya

vatandaşı olarak hareket etmelerini sağlamaktadır.

8

Fayda 3. Bölgenin doğal anıt olmasından dolayı devletin ciddi yatırımlar yaptığı gözlenmektedir.

Özellikle bazı köylerin koruma altına alındığı, kanalizasyon, elektrik ve birçok belediyecilik

çalışmasının aksatılmadan yürütüldüğü gözlenmektedir. Öte yandan koruma faaliyetleri ile yerel

halkın gelecek nesillerinin de aynı bölgeden istifade etmesi sağlanabilecektir.

Zarar 1. Bölgede yoğunlaşan turizm faaliyetleri insan sağlığı üzerinde tehdit oluşturmaktadır. Turist

otobüsleri ve araçları hava kirliliği yaratmakta, özellikle otellerin ürettiği katı atıklar hem su hem de

toprak kirliliğine neden olmaktadır.

Zarar 2. Bölge halkının bir bölümü bölgede turizm faaliyetleri sonrasında sosyal bir dönüşüm

olduğunu ve eski kültürlerini yaşatamadıklarını ifade etmektedir. Özellikle düğünler, bayramlar ve

cenazelerde gözlenen bazı geleneklerin artık azaldığını düşünmektedirler.

Zarar 3. Bölgede yoğun bir toprak ve ev alım-satımı yapılmaktadır. Birçok bölgede halk kendi evlerini

veya tarlalarını satmış ve büyük şehirlere göç etmek zorunda kalmıştır. Ayrıca bu kesimin içinde elde

ettikleri parayı etkili kullanamadıkları için tekrar köylerine veya kasabalarına dönmek isteyenler de

mevcuttur. Öte yandan bazı alanlar sit alanı olarak ilan edildiği için bu bölgelerde yerel halkın

herhangi bir değişiklik yapmasına izin verilmemektedir.

8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerde sosyobilimsel konularda düşünme araçlarından

olan sürdürülebilirlik, sorumluluk ve toplumsal fayda algılarının geliştirilmesidir.

9. Üçüncü soruda öğrencilerden gelen cevapları ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne özetledikten sonra

sürdürülebilirlik ve gelecek jenerasyonların bu mirası görme hakkı vurgulanabilir. Bu tip bölgelerin

sürdürülebilir kullanımında aslında bu bölgelerin geçmişteki atalarımızdan miras alındığı ve bu mirasın

en iyi şekilde korunarak gelecek kuşaklara aktarılmasının gerektiği vurgulanmalıdır. Öte yandan

bölgenin hem jeolojik hem de arkeolojik özelliklerinin gelecek kuşaklar tarafından öğrenilmesi ve

bölgedeki müzelerde bölgenin geçmiş dönemlerinde yaşayan kültürler hakkında fikir edinilmesi

önemlidir.

9

DEĞERLENDİRME KÂĞIDI 1

Değerlendirme Öncesi

1. Yer kabuğundan peri bacalarına, Fosiller nasıl oluşur? ve Altın madeni adlı değerlendirme kağıtlarını

öğrencilerinize dağıtınız.

2. Öğrencilerin bütün soruları ve senaryoları dikkatli bir şekilde okuduklarından ve cevaplarını doğru yerlere

yazdıklarından emin olunuz.

3. Üç değerlendirme kağıdı için toplam 25 ila 30 dakika süre veriniz.

4. Bütün öğrencilerin değerlendirme kağıtlarını doldurduklarından emin olduğunuzda kağıtları toplayınız.

Değerlendirme Kriterleri

1.Her bir değerlendirme kağıdı için aşağıda verilen kriterlere göre puanlama yapınız.

2.Değerlendirme sırasında öğrencilerin hatalarını gösterecek kısa notları değerlendirme kağıtları üzerine yazınız.

YER KABUĞUNDAN PERİ BACALARINA

Doğru sıralama:

1. Yer’in dış kabuğunu oluşturan katmanda bulunan kayaç ve topraklar karasal bölgeyi oluşturur. 2. Karasal bölgede dağlar, vadiler ve ovalar bulunmaktadır. 3. Karasal bölgelerde bulunan bazı dağlar (yanardağ) yerin derinliklerinden gelen lav adı verilen

maddeleri püskürtürler. 4. Püskürtülen lavlar ve küller yeryüzünde yumuşak bir alan oluşturur. 5. Oluşan yumuşak yüzeylerin yağmur rüzgâr ile aşınması ile peri bacaları oluşur.

2 puan: Beş cümleyi de doğru bir şekilde sıralama

1 puan: Beş cümleden en az dördünü doğru sıralama

0 puan: Sıralamada üç altında cümleyi doğru sıralama veya sorunun boş bırakılması

FOSİLLER NASIL OLUŞUR?

SORU 1.

2 puan: Metinde verilen bilgilere göre hayvan ve bitki fosilleri özellikle volkanik faaliyetlerin olduğu yerler ile

çürüme olaylarının sınırlı olduğu nehir ve deniz zeminlerinde olmaktadır. Kapadokya bölgesinin volkanik

faaliyetler sonucunda oluştuğu düşünülürse bu bölgede hayvan ve bitki fosilinin çok gözlenmesi beklenir.

0 puan: Hayvan ve bitki fosillerinin çok gözlenmesini bölgenin diğer özellikleri (iklim koşulları, turizm, vb) ile

ilişkilendirme veya sorunun boş bırakılması

SORU 2.

2 puan: C seçeneği doğru cevaptır. 4. Aşamada fosil diğerlerine göre daha fazla toprak tabakası tarafından

örtülmüş ve derinlerde yer almaktadır. Ayrıca taşlaşma sürecinde olduğu için fark edilmeme şansı da vardır.

0 puan: Diğer seçenekler veya sorunun boş bırakılması.

10

ALTIN MADENİ

Soru 1. Bu madde bir argümanın gerekçelendirilmesi gibi bir beceriyi tespit etmeye yöneliktir.

2 puan: En az bir gerekçe içeren ancak devamında bu gerekçenin neden kabul edilmesinin gerektiğini

de gösteren bir argüman (Örneğin: Altın madeni kurulmalıdır. Çünkü bölgedeki gelir maden

mühendisine göre 5 milyon liradan 30 milyon liraya çıkacaktır. Bu ekonomik ilerleme bölgede sosyal bir

kalkınmaya neden olabilir)

1 puan: En az bir gerekçe ile gerekçelendirilmiş basit bir sonuç (Örneğin: Altın madenleri

kurulmamalıdır. Siyanür insan sağlığına zararlıdır).

0 puan: Argüman yok (geçerli gerekçeler yok) (Örneğin: Altın madenleri kurulabilir de kurulmayabilir

de. Tercih meselesi).

SORU 2. Bu madde karşı argümanın çürütülmesi ve bunun gerekçelendirilmesi ile ilgilidir. Soru 1’deki puanlama

burada aynen kullanılır.

Değerlendirme Sonrası

1. Öğrencinin almış olduğu toplam puanı oluşturduğunuz Süreç Cetveli’ne ekleyiniz.

2. Öğrencilerin almış oldukları puanlar ve cevapları düşünerek bir sonraki adım için öğretim hedeflerinizi

revize edebilirsiniz. Örneğin puanlarda ciddi bir düşüklük görüyorsanız ilgili kazanım için farklı bir

yöntem deneyebilirsiniz.

3. Değerlendirme sonrasında Değerlendirme Kağıtlarını öğrencilere bir sonraki derste dağıtınız ve puan

ile dönütlerinizi detaylı bir şekilde okumaları için zaman veriniz.

4. Öğrencilerden değerlendirmeniz ile ilgili olarak gelecek soru ve dönütleri sınıf içinde tartışınız. Ortak

bir öğrenme süreci içerisinde olduğunuzu onlara hissettiriniz.

5. Öğrencilerin puanlama yapılan Değerlendirme Kağıtlarını öğrenci defterlerine eklediklerinden emin

olunuz.

11

PROFESYONEL GELİŞİMDE BU HAFTA

1. Ders videonuzu veya ses kaydınızı paylaşma toplantısına getirmeden önce birkaç kez

izleyiniz/dinleyiniz ve aşağıdaki listede verilen monolojik ve diyalojik öğretimi nerelerde ve nasıl

kullandığınızı tespit ediniz, notlar çıkarınız.

2. Moderatör aşağıdaki monolojik ve diyalojik öğretim ile ilgili bilgileri detaylı olarak sizlere açıklayacaktır.

3. Moderatörün açıklamaları tamamlandıktan sonra monolojik öğretim tipleri ile tartışmanıza

başlayabilirsiniz. Deneyimlerinizi ve notlarınızı diğer öğretmen arkadaşlarınız ile paylaşınız. Gerekirse

video veya ses kaydınızdan birkaç dakikalık bölümleri gösterebilir/dinletebilirsiniz.

4. Tartışmalar sırasında diğer arkadaşlarınızı dikkatle dinleyiniz ve onların sorularına mümkün olduğunca

cevap vermeye çalışınız.

5. Tartışmaların sonlarına doğru ulaştığınız genel sonuçları moderatör sizlere özetleyecektir. Bu genel

sonuçları sınıfınıza nasıl aktaracağınızı düşününüz ve bu konuda da bir süre tartışınız.

6. Paylaşım toplantısında elde edilen sonuçlar bir sonraki toplantıda sizlere moderatör tarafından özet

halinde verilecek ve kısa bir süre hatırlatılacaktır.

MONOLOJİK VE DİYALOJİK ÖĞRETİM

Söylem sözel, görsel veya hareketli dil kullanılarak yapılan her şeydir. İki tip söylem vardır. Bunlardan ilki olan

monolojik söylem tek taraflı olup bir tarafın diğer tarafı eğitmesi, ikna etmesi veya fikirlerini empoze etmesi

şeklindedir. Diyalojik söylemde ise söyleme katılan iki tarafta aktiftir. Taraflar kendi deneyimlerini ve

düşüncelerini paylaşırlar ve konuşulan konular daha farklı anlamlar kazanmaya başlar4.

Öğretmenler sınıf içinde kullandıkları söylemlere göre iki tip öğretim yaparlar. Aşağıda otorite, sorular, dönüt,

öğrenci fikirlerini bağlama, açıklama ve işbirliği açısından öğretmen davranışlarının monolojikten diyalojiğe

doğru bir derecelendirilmesi verilmiştir4.

Derecelendirme4

Gösterge

Monolojik 1,2

3, 4

Diyalojik 5,6

1.Otorite Öğretmen tartışma içeriği ve sürecine ilişkin önemli bir kontrol rolüne sahiptir. Öğrencileri belirler, sorular sorar, konusal kaydırmaları başlatır ve cevapları değerlendirir.

Tartışmalara özgür bir şekilde müdahil olabilmeleri için öğrencilere yönelik bazı fırsatlar vardır. Bunlar nadiren gerçekleşir ve sadece birkaç öğrenciyi kapsar. Çoğu zaman öğretmen konuşma sırasını kontrol eder, konu seçimini belirler ve belirli bir içerik üzerinde yoğunlaşmak için tartışmayı yeniden şekillendirir.

Tartışma sürecine ve maddelerine yönelik öğrenciler önemli sorumluluklar paylaşırlar. Konuşma sırasını kontrol ederler, sorular sorarlar, birbirlerinin fikirlerine tepki verirler, konusal kaydırmalar önerirler ve yöntemsel değişiklikler öne sürerler.

2.Sorular Öğretmen metin içerisinden hatırlanması gereken hedef olaylara yönelik sorular sorar. Bu sorular, cevabı doğru veya yanlış olan ve metinden ya da başka bir kaynaktan cevaplarına ulaşılabilinen basit “test” sorularıdır.

Öğretmen farklı nitelikte ve karmaşık olan ucu açık sorular sorar. Ucu açık sorular genellikle öğrencileri geçerliliği öğretmen tarafından belirlenen metni dar bir bakış açısı ile yorumlamalarına “yol açacak” şekilde tasarlanır.

Tartışma tamamen ucu açık ve bilişsel açıdan iddialı sorular üzerine odaklanır. Sorular, öğrencileri eleştirel değerlendirmeye ve analize yönelten üst düzey düşünmeyi hedef alır.

3.Dönüt Öğretmen kısa, formülsel veya muğlak dönütlerde bulunur. Dönütler öğrencileri vermiş oldukları cevapları geliştirmeye sevk etmez (örnek: Hımm. Tamam.).

Öğretmenin takip etme niteliği karışıktır. Genellikle öğrencileri dinler ve onların cevapları üzerine çalışır fakat bazen öğrencilerin çalışmalarını daha ileriye götürmelerine yardımcı olacak önemli fırsatları kaçırır.

Öğretmen daha sonraki araştırmalara ilham verecek öğrenci cevapları üzerine sıkı bir şekilde odaklanır. Genellikle ödüllendirir ve sonuca değil sürece yönelik sorular sorar. (Örn: “Peki, Kandırmanın yalan söylemekten farkı nedir?”).

4.Meta düzey yansıma: Öğrenci

Öğretmen, öğrenci cevaplarını birbirleri ile ilişkilendirmez.

Öğretmen bazen öğrenci fikirleri arasında bağ kurma fırsatını kaçırır.

Öğretmen öğrenci fikirleri arasında bağlantıları görünür

12

fikirleri ile bağ kurma

yapan fırsatları kaçırmaz ve öğrencilerin ileri sürdükleri fikirleri daha önce söylenenler ile ilişkilendirmelerini ister. Genellikle öğrenci fikirlerine atıfta bulunur ve belli bir konuşmacıya soru yöneltir (Örn: Bill, Kim’in örneğine cevap vermek ister misin?”).

5.Açıklama Öğrenciler ne ve niçin düşündüklerini açıklamazlar. Cevapları bir cümle veya kelimeden oluşan kısa ve gerçekçidir.

Öğrenciler bazen görüşlerini paylaşırlar ve bunlar için iyi bir gerekçe sunarlar. Uzun öğrenci cevapları metin olaylarının tekrarı şeklinde ortaya çıkabilir.

Öğrenciler konu üzerine bireysel roller üstlenirler (Örn: “Bence”, “İnanıyorum ki”, “Hissediyorum ki”) ve bunları gerekçelerle ve örneklerle desteklerler. Düşüncelerini diğerlerine açıklayan ayrıntılı ve kapsamlı katkılar sağlarlar.

6.İşbirliği Öğrenci cevapları kısa, ayrışık ve diğerleri ile ilgili değildir. Öğrenciler genel olarak var olanları rapor ederler.

Öğrenciler ara sıra diğerlerinin fikirlerine katkıda bulunurlar. İşbirliği birbirlerinin fikirlerini eleştirel bir analizden ziyade genellikle benzer deneyimlerin paylaşılmasını içerir (Örn: “Bu bana da oldu! Ben Ankara’daki teyzemi ziyaret ederken…..”).

Öğrenciler eleştirel ve işbirlikli fikir yapılandırma sürecine dahil olurlar. Birbirlerinin fikirlerine tepki verdikçe, yanıtları birbirine zincirlenir.

13

Sınıf: 5

Ünite: Yer Kabuğunun Gizemi/ Dünya ve Evren

Konular:

1. Erozyon ve Heyelanın Yer Kabuğuna Etkisi

2. Yer Kabuğundaki yer altı ve yer üstü suları

Kazanımlar:

1. Erozyon ile heyelan arasındaki farkı açıklar ve erozyonun gelecekte yol açabileceği sonuçları tahmin

eder.

2. Toprağı erozyonun olumsuz etkilerinden korumak için çözüm önerileri sunar.

3. Yer altı ve yer üstü sularına örnekler verir ve kullanım alanını açıklar.

Önerilen Ders Saati: Toplam 10 saat

Değerlendirme Kağıtları: Peri bacalarında erozyon

Profesyonel Gelişimde Bu Hafta: Soru sorma, Cevap Verme ve Değerlendirme.

14

EROZYON












4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bireysel gözlemlerini paylaşmaları ve bu

gözlemleri daha sonraki muhakemeler için kanıt olarak kullanmalarıdır.

5. Birinci soruda öğrencilerden farklı gözlemler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu

kişisel gözlemleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde ilgili bölgede varsa nehir ve deniz kenarlarında veya

ormanlık alanlarda erozyona dair bazı bilgiler paylaşacaklardır. Ayrıca erozyonu toprak kaybı ile

ilişkilendirecekler ve bazıları erozyon ile heyelanı birbirine karıştıracaklardır. Öte yandan erozyonun

nedenleri ile ilgili olarak ağaçların kesilmesi ve kentleşme örnek olarak verilecektir. Tartışma

sonuçlarında özellikle erozyonun ‘toprağın verimli olan üst kısmının yağmur, sel ve rüzgar gibi

nedenlerle aşınarak başka yerlere taşınması olayı’ olduğu ifade edilmelidir. Erozyonun oluşmasında

yanlış sulama, toprağın yanlış sürülmesi ve yanlış otlatma gibi tarımsal nedenler, kıyıların plansız

kentleşmesi ve turizm için kullanılması, ormanların tahrip edilmesi, orman yangınları ve çölleşme gibi

faktörlerin etkili olduğu belirtilmelidir1.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin farklı bilim alanlarını ve meslekleri tanımalarını

sağlamaktır.

7. İkinci soruda öğrencilerden doğru cevap dışında birçok muhtemel yanlış cevap da gelecektir.

Erozyon toprak kaybı ile ilişkili olduğu için özellikle jeolog ve çevre mühendislerinin ilgilendiği bir

konudur. Jeologların toprağın özellikleri, toprak tipleri ve erozyona neden olan faktörlerin toprak ve

kayaçlara olan etkilerini çalışmaktadırlar. Çevre mühendisleri ise erozyon gibi birçok doğal veya insan

eliyle meydana gelen felaketi önlemeye yönelik çözümler üreten insanlardır. Seçeneklerde verilen

iklim bilimciler daha çok hava olayları ve tahminleri ile ilgilenmektedirler. Antropologlar ise insan

türünün tarihsel olarak gelişimi ve yaşam biçimleri ile ilgilenmektedir. Sosyologlar ise insanların

oluşturduğu toplumları ve toplu davranışları incelemektedir. Endüstri mühendisleri ise birçok

endüstri alanında yenilikçi çözümler üreten kişilerdir.

8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt bulma ve üretme ile ilgili yöntemlerin

farkında olmalarını sağlamaktır.


düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler erozyonun gerçekleştiğini ispatlamak için bazı ölçme

15

aletlerinin kullanılabileceğini ifade edeceklerdir. Bazı öğrenciler o bölgedeki kişilerle

görüşülebileceğini ifade edebilirler. Bu soruda öğrencilerden gelen cevapları özetledikten sonra

yüzeysel akış parseli yönteminden5 bahsedilmelidir. Bu yöntemde erozyonun takip edileceği eğimli

bölge yüzeysel akış toplama alanı olarak belirlenir. Bu dikdörtgen bölgenin etrafı ince metal ile diğer

ortamlardan yalıtılır. Yüzeysel akış toplama alanının alt ucunda bir bağlantı düzeneği oluşturulur. Bu

üçgen şekilli düzenek toplama alanından gelen su ve toprağın dışarı kaçmasını engeller ve bu

birikintinin depolama birimine aktarılmasını sağlar. Depolama birimi ise genelde metaldan yapılmış

bir tank veya bidon şeklindedir. Bu birimde zamana bağlı olarak biriken toprak ve su birikintisi metre

veya sensörler yardımıyla tespit edilir.

10. Dördünü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kavramlar ve deneyimleri üzerinden kanıt

bulmaları ve kıyaslamalar yapmalarıdır.

11. Dördüncü soruda düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu düşünceleri

özetleyiniz. Bu soruda öğrenciler erozyonun uzun zamanda heyelanın ise aniden olduğunu ifade

edeceklerdir. Ayrıca erozyonun toprağın küçük parçalar halinde taşınması şeklinde olduğu heyelanın

ise toprağın bütün halinde zeminiyle beraber kayması olduğunu ifade edebilirler. Tartışma

sonuçlarında bu iki doğru kıyaslamanın yanında özellikle heyelanın aşırı yağış sonucunda meydana

geldiği erozyonda ise böyle bir şartın olmadığı vurgulanabilir.

16

PET ŞİŞELERDE EROZYON



2. Öğrencilerin 4. Tahminim bölümünün sonuna kadar gözlem ile ilgili bilgileri okumaları için 3 ila 4

dakika zaman veriniz. Sonrasında Tahminim kısmını doldurmalarını isteyiniz. Öğrencilerin çoğu

sadece su bulunan pet şişenin altındaki kovada su ve talaş bulunan pet şişenin altındaki kovaya göre

daha fazla su bulunacağını tahmin edeceklerdir. Burada öğrencilerin doğru veya yanlış tahminlerini

tartışma sonuçlarına özetleyiniz.

4. Öğrencilerin 3.Yapılacak İşlemler bölümünde verilen sıralamaya göre dört-beş kişilik küçük gruplar

halinde (her bir grupta deney düzeneğinin kurulması gereklidir) gözlemi yapmalarını isteyiniz. Gözlem

sonrasında 5.Gözlemlerim kısmını doldurmalarını talep ediniz. Burada öğrencilerin büyük bir bölümü

ince kum bulunan pet şişenin altındaki kovada daha fazla su toplandığını gözlemleyeceklerdir. Ancak

bazı gruplarda bu gözlemin tam tersi gözlemlerde olabilir. Bu gruplarda gözlem ve ölçme sırasındaki

muhtemel hataları tartışınız.

6. Sonraki aşamada öğrencilerden 6. Sonuçlarım bölümünü doldurmalarını isteyiniz. Öğrenciler bu

aşamada gözlem bulgularını düşünerek bazı sonuçlar elde edeceklerdir. Diğer bir deyişle bu bölümün

amacı öğrencilerin tablodaki bulguları yorumlayarak yani kanıta (gözlem ve sayısal veriler) dayalı

muhakeme yaparak bilimsel sonuçlar elde etmeleridir. Sonuç olarak öğrencilerin çoğunluğu talaş kum

karışımı olan pet şişede olmayana göre daha az su birikmesinin nedenini talaşın suyu emmesine

bağlayacaklardır. Burada özellikle talaşın ağaçların köklerini temsil ettiği ve talaşın suyu emerek

kovaya geçişini engellediği vurgulanmalıdır. Ayrıca ağaçlandırma olan bölgelerde olmayan bölgelere

göre daha az erozyon olacağı vurgulanabilir.

8. Birinci sorunun sorulmasının amacı farklı bilim insanlarının aynı problem üzerinde farklı veriler

ürettiği ve farklı sonuçlar çıkardıklarının göstermek ve birbirlerini nasıl ikna ettikleri konusunda

öğrencilerin deneyim elde etmelerini sağlamaktır.

9. Birinci soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bir bölümü ölçme faaliyetlerinin doğru yapıldığını ancak ters

sonuç bulan kişilerin ölçme sırasında hatalar yapabileceklerini ifade edebilirler. Burada pet şişelerde

eşit miktarda su bulunup bulunmadığı, farklı gruplarda kullanılan talaş miktarı, pet şişelerin eğim

miktarlarının eşit olup olmaması gibi durumlar incelenebilir1,2.

10. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerdeki epistemolojik olarak öğrencileri daha

değerlendirmeci bir yaklaşıma yönlendirmek ve kanıt-yorum uyumunu anlamalarını sağlamaktır.

11. İkinci soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde birinci ifadeye katılacaklardır. Bu yaş grubu öğrencilerde

herkesin düşüncesinin doğru olabileceği ve herkesin fikirlerini söylemesinin gerekli olduğu fikri vardır.

Burada doğru cevap Katılmıyorum olmalıdır. Çünkü ifadelere bakıldığında Nergiz ve Aylin her ne

kadar rakamsal olarak farklı değerler bulsa da her ikisi de ince kum olan kovada daha fazla su tespit

etmiştir. Ancak gözlemler ile ilgili düşüncelerine (yorumlarına) bakıldığında Nergiz’in yorumu

deneyden çıkarılacak bir yorum değildir. Sonuçta deneyde toprak kaybı değil su kaybı gözlenmiştir.

Aylin’in yorumu ise kanıtla uyumludur. İkinci ifadeye bakıldığında öğrencilerin bir bölümü bu ifadeye

katılabilirler. Normalde insanların bazı olaylarla ilgili şiddetli ön tahminleri vardır. Bu ön tahminlere

17

göre sonuçları yorumlama isteği duyarlar. Ancak burada doğru cevap Katılmıyorum olmalıdır.

Beklenen durum ince kum olan pet şişenin altındaki kovada daha fazla su birikmesidir ve bu durum

hem Nergiz hem de Aylin’in gözlemlerinde ortaya çıkmıştır. Ancak kovalar arası farkın miktarı

hakkında bir tahminde bulunmak mantıklı değildir. Üçüncü ifadede ise öğrencilerin Katılıyorum

seçeneğini işaretlemesi beklenmektedir. Bu durumun nedeni birinci ifade için anlatılmıştır1,2.

12. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı bilimsel sorgulamanın önemli bir parçası olan test edilebilir

sorular ürettirmektir.

13. Üçüncü soruda öğrencilerden farklı sorular aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genel olarak ‘akarsu kenarında erozyon var mı?’, ‘erozyonun

nedenleri nelerdir?’, ‘erozyonu nasıl önleyebiliriz?’ gibi çok genel ve nasıl test edileceği belli olmayan

sorular üreteceklerdir. Burada özellikle bu soruların test edilebilir bir forma çevrilmesi önemlidir. Bu

çevirme işleminde özellikle kontrollü deneyler vurgulanabilir ve iki farklı grup arasındaki kıyaslamalar

ön plana çıkarılabilir. Örneğin ‘akarsu kenarında erozyon var mı?’ sorusu ‘içinden akarsu geçen bir

ormanla, akarsu geçmeyen bir orman kıyaslandığında hangisinde daha fazla erozyon gözlenir?’

şeklinde çevrilebilir. ‘Erozyonun nedenleri nelerdir?’ sorusu ise ‘ağaç kesimi yapılmış on metrekarelik

bir arazi ile ağaçlandırma yapılmış on metrekarelik bir arazi kıyaslandığında hangisinde daha fazla

erozyon gözlenir?’ şeklinde çevrilerek erozyonun nedenlerinden biri olan ağaç kesimi test edilebilir1,2.

18

KASABADA EROZYON



2. Öğrencilerin senaryoyu dikkatli bir şekilde okumalarını isteyiniz. Gerekirse senaryo üzerinden

notlar alabilirler.

3. Bu senaryonun amacı öğrencilerde karar verme becerilerini geliştirmektir.

4. Birinci soruda öğrencilerden senaryodaki ifadeleri tabloya özetlemelerini isteyiniz. Birinci

ziraat mühendisinin önerisi damlama-sulama tekniğidir. Bu önerinin olumlu sonuçları:

erozyon sorununun çözülmesi, daha az su ile daha çok verim elde edilmesi ve karpuzların

ortalama ağırlıklarının 4.5 kg’a çıkmasıdır. Bu önerinin olumsuz sonuçları: kuruluş maliyetinin

yüksek olması ve damlama deliklerinin sıklıkla tıkanmasıdır. İkinci ziraat mühendisinin önerisi

tarlayı sürme tekniklerinin değiştirilmesidir. Bu önerinin olumlu sonuçları: toprak kaybının

azalması, toprakta verimin artması ve ortalama karpuz ağırlığının 4kga çıkmasıdır. Bu önerinin

olumsuz sonuçları: mazot giderinin fazla olması ve daha fazla su kullanımının gerekmesi.

Üçüncü ziraat mühendisinin önerisi ise ayrık otu ekilmesidir. Bu önerinin olumlu sonuçları:

toprak ve mineral kaybının azalması, su kirliliğinin önlenmesi ve karpuzların ortalama

ağırlıklarının 3.5 kg’a çıkmasıdır. Bu önerinin olumsuz sonuçları: ayrık otunun tarladaki

karpuzlar ile su için rekabete girmesi ve karpuzların kullandığı suyun azalması

5. İkinci soruda öğrenciler her bir olumlu veya olumsuz sonucun yanına kendisi için önem

derecesini 1-10 arası puan vererek puanlayacaktır. Aşağıda örnek bir puanlama verilmiştir6:

Birinci ziraat mühendisinin önerisi damlama-sulama tekniğidir. Bu önerinin olumlu sonuçları:

erozyon sorununun çözülmesi (10), daha az su ile daha çok verim elde edilmesi (7) ve

karpuzların ortalama ağırlıklarının 4.5 kg’a çıkmasıdır (10). Bu önerinin olumsuz sonuçları:

kuruluş maliyetinin yüksek olması (7) ve damlama deliklerinin sıklıkla tıkanmasıdır (7).

İkinci ziraat mühendisinin önerisi tarlayı sürme tekniklerinin değiştirilmesidir. Bu önerinin

olumlu sonuçları: toprak kaybının azalması (10), toprakta verimin artması (10) ve ortalama

karpuz ağırlığının 4kga çıkmasıdır (9). Bu önerinin olumsuz sonuçları: mazot giderinin fazla

olması (7) ve daha fazla su kullanımının gerekmesi (8).

Üçüncü ziraat mühendisinin önerisi ise ayrık otu ekilmesidir. Bu önerinin olumlu sonuçları:

toprak ve mineral kaybının azalması (10), su kirliliğinin önlenmesi (7) ve karpuzların ortalama

ağırlıklarının 3.5 kg’a çıkmasıdır (7). Bu önerinin olumsuz sonuçları: ayrık otunun tarladaki

karpuzlar ile su için rekabete girmesi (10) ve karpuzların kullandığı suyun azalması (10)

6. Üçüncü soruda öğrenciler en iyi savunulabilecek ve en uygun olan öneriyi seçeceklerdir.

Burada her üç ziraat mühendisinin önerisi de eğer iyi bir puanlama yapılır ve mantıklı

nedenlere bağlanırsa kabul edilebilir. Yukarıdaki örnekte örneğin öğrenci olumlu sonuçlar için

verdiği önem puanlarını toplayabilir. Aynı şekilde olumsuz sonuçlar için verdiği önem

puanlarını toplayabilir ve olumlu sonuç puanından olumsuz sonuç puanını çıkarabilir. Buna

göre birinci ziraat mühendisi için bu puan 13, ikinci için 14, üçüncü için ise 4’tür. Öğrenci ikinci

öneriyi seçebilir. Çünkü bu önerinin olumlu sonuçları olumsuz sonuçlarına göre çok daha

önemlidir ve kabul edilebilirdir. Ayrıca öğrenci birinci ve üçüncü önerideki sonuçlarda vermiş

olduğu düşük puanları da ikinci ile ilgili kararını açıklarken kullanabilir6.

19

YERALTI VE YERÜSTÜ SULARI



2. Öğrencilerin bilgi metnini dikkatli bir şekilde okumalarını isteyiniz. Gerekirse metin üzerinden

notlar alabilirler.

3. Bu metnin amacı öğrencilerin kanıt kaynaklarını görmelerini ve bu kaynakları kesinlik ve

güvenilirlik açısından kıyaslamalarını sağlamaktır.

4. Birinci soruda öğrencilerin metinde geçen cümleleri nereden bildiklerini tik veya çarpı atarak

belirtmelerini isteyiniz. Verilen bir ifade birden fazla bilgi kaynağı sayesinde biliniyor olabilir.

Dolayısıyla aynı satırda birden fazla işaret koyabilirler.

5. İkinci soruda en çok güvenilir olan iki bilgi kaynağı ile en az güvenilir olan iki bilgi kaynağını

belirtmeleri istenmiştir. Burada verilen bilgi kaynaklarının hepsinin bazı durumlarda çok

güvenilir bazı durumlarda ise az güvenilir oldukları ifade edilmelidir. Dolayısıyla öğrencilerin

bütün kombinasyonları kabul edilebilir. Ancak öğrencilerin az güvenilir ve çok güvenilir

gruplarını neden bu şekilde seçtikleri hakkındaki yorumlarına odaklanınız. Kişisel gözlemler

doğrudan kanıt sağladığı için ve aracı herhangi biri olmadığı için güvenilirken, kişisel

gözlemlerde yanılsamalar olabilir. Bilimsel çalışmalar güçlü yöntemler ile birçok bilim

insanının katılımı ile yapılırken bazı bilimsel çalışmaların zamanla yanlışlanabildiği

düşünülmelidir. Ders kitapları ise yine birçok bilimsel kaynaktan ve birçok eğitimcinin katılımı

ile hazırlanmış olsa da bazı durumlarda bu kitaplardaki bilgilerin hatalı olduğu ya da var olan

bilgilerin zaman içinde değiştiği söylenebilir. Sezgiler ise birçok durumda yanıltıcı olmasına

rağmen bireylerin birçok kararını sezgileriyle aldıklarını ve bu durumun insanların bugünlere

kadar bazı doğru kararlar vermelerinde etkili oldukları vurgulanabilir. Kelimelerin anlamını

düşünerek bir bilgiyi öğrenmek ise insanın sürekli olarak yaptığı bir beceri olmasına rağmen

bazı durumlarda kelime anlamları yanıltıcı olabilir. Medya ise birçok durumda temel bilgi

kaynağı olmasına rağmen bazı durumlarda gazetecilerin kendi isteklerine göre haberleri öne

çıkardıkları ya da küçük değişiklikler yaptıkları söylenmelidir. Çevremizdeki insanlar ise

hayattaki birçok durumda önemli bir bilgi kaynağı olmasına rağmen bu bireylerinde bilgileri

kendi isteklerine göre değiştirebilecekleri ya da yanılmaların mümkün olacağı

vurgulanabilir1,2.

6. Üçüncü soruda yine bütün farklı sıralamalar kabul edilebilir. Burada önemli olan sıralamalar

yapılırken öğrencinin yukarıda belirtilen güçlü ve zayıf yönlerin farkında olup olmadığını

gözlemlemektir.

20

SU KAYNAKLARI




dakika zaman veriniz. Sonrasında Tahminim kısmını doldurmalarını isteyiniz. Burada öğrencilerin

doğru veya yanlış tahminlerini tartışma sonuçlarına özetleyiniz.

4. Öğrencilerin 3.Yapılacak İşlemler bölümünde verilen sıralamaya göre dört-beş kişilik küçük gruplar

halinde (her bir grupta deney düzeneğinin kurulması gereklidir) gözlemi yapmalarını isteyiniz. Gözlem

sonrasında 5.Gözlemlerim kısmını doldurmalarını talep ediniz. Burada öğrencilerin büyük bir bölümü

çakılla sarılı rulonun içinde en fazla oranda sonrasında ise ince kum ve yine ince kum + tebeşir

bulunan rulolarda daha az oranda su olduğunu (bu iki rulo kıyaslandığında herhangi birinde

diğerinden daha fazla su olabilir) gözlemleyecektir. Ancak bazı gruplarda bu gözlemin tam tersi

gözlemlerde olabilir. Bu gruplarda gözlem ve ölçme sırasındaki muhtemel hataları tartışınız. Öte

yandan renklere bakıldığında ince kum olanda su renginde ciddi bir değişim yokken, tebeşirli

düzenekte suyun kırmızıya boyandığı, beyaz çakıllı olanda da suyun beyaz renge dönüştüğü

gözlenecektir. Yine bazı gruplarda bu gözlemin dışında gözlemlerde olabilir. Bu gruplarda gözlem ve

sırasındaki muhtemel hataları tartışınız.

6. Sonraki aşamada öğrencilerden 6. Sonuçlarım bölümünü doldurmalarını isteyiniz. Öğrenciler bu

aşamada gözlem bulgularını düşünerek bazı sonuçlar elde edeceklerdir. Diğer bir deyişle bu bölümün

amacı öğrencilerin tablodaki bulguları yorumlayarak yani kanıta (gözlem ve sayısal veriler) dayalı

muhakeme yaparak bilimsel sonuçlar elde etmeleridir. Sonuç olarak öğrencilerin çoğunluğu çakıllar

arasında kuma göre büyük boşluklar olduğu için suyun kolaylıkla ruloya sızdığını ifade edeceklerdir.

Öte yandan suyun tebeşirli düzenekte kırmızıya çakıllı düzenekte beyaza boyanması ise su süzülürken

beraberinde rulo dışındaki maddeleri de içeriye aktarmaktadır. Her iki durum ise şu şekilde

yorumlanabilir. Rulo yer altı suyunu etrafındaki maddeler ise kayaçları ifade etmektedir. Yer altında

çakıl gibi kayaçlar arasında su kolaylıkla hareket ederken, kumda boşluklar az olduğu için hareket

daha zordur. Öte yandan yer altı suları kayaçlardan geçerken bu kayaçlardan minareler kopararak bu

mineralleri yer altı sularına sonrasında ise kaynak sularına karıştırırlar.

8. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilimin ve deney yapmanın amaçlarını

kavramalarını sağlamaktır. Öğrencilerden bazıları Selim’in ifadesine katılırken burada Selim’in

ifadesine katılmamalarının gerekli olduğu vurgulanmalıdır. Her ne kadar sularda minerallerin

olduğunu bilsek te bu minerallerin suya nasıl geçtiği ile ilgili mekanizmayı bilmiyoruz. Yapılan deney

bu mekanizmanın laboratuvar ortamında canlandırılmasıdır. Sonuçlar bilimin temel amaçlarından biri

doğa olaylarının arkasındaki nedenlerin ve mekanizmaların anlaşılmasıdır. Öğrencilerin büyük bir

bölümü Ömer’in ifadesine katılacaktır. Nitekim katılmaları istenmektedir. Bu durumun neden Selim

ile ilgili açıklamada verilmiştir. Umay’ın ifadesine öğrencilerin büyük bir bölümü katılacaktır. Yine

katılmaları istenmektedir. Normalde halk arasında birçok bilimsel olayların meydana geliş şekilleri ile

ilgili tahminler yapılır. Bu tahminler ‘az yağmur yağacak’, ‘çok süt alacağız’ şeklindedir. Burada

görüldüğü üzere ifadelerdeki azlık çokluk gibi durumlar kişiden kişiye değişeceği ve kıyaslanabilir

olmadığı için bilimde ilişkiler ve özellikler daha güvenilir olan rakamlarla ifade edilir1,2.

9. İkinci soruda öğrencilerin veri/kanıt ve veriye/kanıta dayalı açıklama arasındaki ilişkiyi

gözlemlemeleri istenmiştir. Öğrencilerde birçok sıralama hatası gözlenecektir. Burada özellikle neden

21

bu sıralamaları yaptıkları sorgulanmalıdır. Burada doğru sıralama NOT 1, NOT 3, NOT 2 şeklindedir.

NOT 1’de deneyde yapılan bir gözlem sonucu bir veri/kanıt olarak ifade edilmiştir. NOT 3’te bu

veriye/kanıta bağlı olarak ve yine deney içinde kalarak bir açıklama yapılmıştır. NOT 2’de ise yine

veriye/kanıta dayalı ancak bu sefer daha genel bir açıklama yapılmıştır. Sonuçta yapılan bilimsel

gözlemlerin amacı var olan doğa olaylarının arkasındaki nedenleri açıklamaktır. Burada da bir doğa

olayı laboratuvar ortamında canlandırılmış ve bu olayın arkasındaki nedenler ile ilgili veriler elde

edilerek bu verilerle doğa olayı açıklanmıştır1,2.

10. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilimde yanlışlamanın önemini görmelerini

sağlamaktır. Bilim insanının hipotezi yanlıştır çünkü minerallerin ana kaynağı yer altı sularının içinden

geçtikleri kayaçlardır. Deneyde bardaklardan dökülen sular yağmur ve kar sularına benzetilebilir. Bu

sular çakıllardan ve tebeşirli kumdan geçerken bu renk verici maddeleri rulolar içine taşımışlardır. Bu

renk verici maddelerin mineral olduğu düşünülürse minerallerin kaynağı kar ve yağmur suları değil,

yer altı sularının içinden geçerek çözdüğü kayaçlardır1,2.

22

DEĞERLENDİRME KÂĞIDI 2


1. Peri bacalarında erozyon adlı değerlendirme kağıdını öğrencilerinize dağıtınız.



3. Bu değerlendirme kağıdı için toplam 25 ila 30 dakika süre veriniz.





PERİ BACALARINDA EROZYON

Soru 1.

Birinci ifade: 1 puan: Çıkarılabilir, 0 puan: Çıkarılamaz.

İkinci ifade: 1 puan: Çıkarılabilir, 0 puan: Çıkarılamaz.

Üçüncü ifade: 1 puan: Çıkarılamaz. 0 puan: Çıkarılabilir

Dördüncü ifade: 1 puan: Çıkarılamaz. 0 puan: Çıkarılabilir

Beşinci ifade: 1 puan: Çıkarılabilir, 0 puan: Çıkarılamaz.

Soru 2.

2 puan: Birinci örnek kontrol grubu olarak bulundurulmuştur. Kontrollü deneylerde deney gruplarında bir

faktörün değiştirilmesi söz konusu iken kontrol gruplarında herhangi bir değişiklik yapılmaz ve bu şekilde deney

grupları kontrol grupları ile kıyaslanarak ilgili faktörün etkisi anlaşılır.

1 puan: İçerisinde ‘kıyaslama’ anlamı içeren ancak iki puanlık açıklama kadar detaylı olmayan açıklamalar

0 puan: İlgisiz cevaplar veya soruyu boş bırakma

Soru 3.

2 puan: Yöntemin sınırlılıklarından biri gerçek ortamda değil laboratuvar ortamında yapılıyor olması. Bunun

dışında 24 saat gibi kısa bir sürede olayların gözlemlenmesi de bir snırlılıktır. Normalde doğada erozyon ve

ufalanmalar yıllar içinde olur. Bu iki sınırlılıktan biri iki puan için yeterlidir. Ayrıca mantıklı gördüğünüz ve buraya

yazılmamış olan bir sınırlılığı da kabul edebilirsiniz.

0 puan: İlgisiz cevaplar veya soruyu boş bırakma

23



2. Öğrencilerin almış oldukları puanlar ve cevapları düşünerek bir sonraki adım için öğretim

hedeflerinizi revize edebilirsiniz. Örneğin puanlarda ciddi bir düşüklük görüyorsanız ilgili kazanım

için farklı bir yöntem deneyebilirsiniz.

3. Değerlendirme sonrasında Değerlendirme Kağıtlarını öğrencilere bir sonraki derste dağıtınız ve

puan ile dönütlerinizi detaylı bir şekilde okumaları için zaman veriniz.

4. Öğrencilerden değerlendirmeniz ile ilgili olarak gelecek soru ve dönütleri sınıf içinde tartışınız.

Ortak bir öğrenme süreci içerisinde olduğunuzu onlara hissettiriniz.

5. Öğrencilerin puanlama yapılan Değerlendirme Kağıtlarını öğrenci defterlerine eklediklerinden

emin olunuz.

24


1. Ders videonuzu veya ses kaydınızı paylaşma toplantısına getirmeden önce birkaç kez izleyiniz/dinleyiniz ve

aşağıdaki listede verilen soru, cevap ve değerlendirme nerelerde ve nasıl kullandığınızı tespit ediniz, notlar

çıkarınız

2. Moderatör aşağıdaki soru sorma, cevap verme ve değerlendirme ile ilgili bilgileri detaylı olarak sizlere

açıklayacaktır.

3. Moderatörün açıklamaları tamamlandıktan sonra soru sorma ile tartışmanıza başlayabilirsiniz. Deneyimlerinizi ve

notlarınızı diğer öğretmen arkadaşlarınız ile paylaşınız. Gerekirse video veya ses kaydınızdan birkaç dakikalık

bölümleri gösterebilir/dinletebilirsiniz.

4. Tartışmalar sırasında diğer arkadaşlarınızı dikkatle dinleyiniz ve onların sorularına mümkün olduğunca cevap

vermeye çalışınız.

5. Tartışmaların sonlarına doğru ulaştığınız genel sonuçları moderatör sizlere özetleyecektir. Bu genel sonuçları

sınıfınıza nasıl aktaracağınızı düşününüz ve bu konuda da bir süre tartışınız.

6. Paylaşım toplantısında elde edilen sonuçlar bir sonraki toplantıda sizlere moderatör tarafından özet halinde

verilecek ve kısa bir süre hatırlatılacaktır.

1.SORU SORMA7,8,9,10,11

A. SORU TİPLERİ

Öğretmenlerin veya öğrencilerin kullanmış olduğu soru tipleri aşağıda verilmiştir:

Otantik Soru: Konuşmacı tarafından sorulan ve cevabı daha önceden belirlenmemiş olan sorulardır. Özellikle

daha fazla düşünme ve beyin fırtınası için kullanılır. Konuşmacıların tartışma sürecine aktif olarak katılmasını

sağlar.

Test Edici Soru: Cevabı belli ve kısa olan sorulardır. Konuşmacılar sınırlı katkılar sunar.

Başka? Sorusu: Konuşmacı ‘başka?’ sorusunu hem otantik hem de test amaçlı kullanabilir. Örneğin öğretmen

eğer öğrencinin cevabının istenen doğru cevap olmadığını görürse, doğru cevabı bulmak için ‘başka?’ diyebilir.

Bu durumda soru test amaçlıdır. Otantik amaçlı ‘başka?’ sorusu ise bütün cevapların kabul edildiği beyin

fırtınası yapılan bir ortamda kullanılır.

Bağlayıcı Soru: Konuşmacının bir öncekinin söylediğine ek yaparak yeni soru üretmesi durumudur. (Örneğin

öğrenci: o bir motor bence. Öğretmen: peki o nasıl çalışıyor?) Bağlayıcı soru da otantik ve test amaçlı

kullanılabilir.

NOT: Bunların dışında öğretmenler prosedürel (herhangi bir sorusu olan var mı? Bu senin sorunu cevapladı mı?)

ve söylem-yönetimi (ney? Onun hakkında konuşmuş muyduk? Şimdi metinde neredeyiz? Dünkü tartışmamızı

hatırlıyor musunuz?) şeklinde sorular da sorabilir.

B. SORULARIN BİLİŞSEL SEVİYELERİ

Soruların bilişsel seviyeleri aşağıda verilmiştir. Burada özellikle soruların ortaya çıkardığı cevaplar üzerinden

düşünmek faydalıdır.

İleri Seviye: Cevap yeni bir bilginin üretimi ile sonuçlanır.

Düşük Seviye: Cevaptaki bilginin daha önceden bilindiği veya bilinmesi gerektiği

üzerine kuruludur.

25

2.CEVAP VERME7,8,9,10,11

Öğretmen veya öğrenci aşağıdaki tiplerde cevaplar verir:

Karşılayıcı: Doğrudan sorunun istenen cevabının verilmesi veya sorunun karşılanmasıdır.

İlişkilendirici: Sorunun cevabının başkalarının cevaplarıyla ilişkiler kurularak veya kıyaslamalar

yapılarak verilmesidir.

Cevaba hazırlık: Birey özellikle cevabı tam olarak planlamak için önden kısa anlamlı veya anlamsız

cevaplar verebilir (Meselaaa…, Hımmm, Ben gitmiştim, ama… gibi)

Cevabın derinliği için aşağıdaki tipler söz konusudur:

Yüzeysel: Cevap kısa bir şekilde ifade edilir. Çoğu zaman herhangi bir muhakeme, örnek ve kanıt

eklenmez.

Derin: Cevap görece uzun bir şekilde ifade edilir. Cevap birden fazla muhakeme veya örnek/kanıt ile

desteklenir.

3. DEĞERLENDİRME7,8,9,10,11

Cevapların öğretmen veya öğrenciler tarafından değerlendirilmesi durumudur. Burada doğruluk-yanlışlık ile

yüzeysellik-derinlik üzerinden ikili bir sistem kullanılır.

Doğru-Yanlış/Yüzeysel: Bireyin cevabını doğru ve yanlış gibi kısa cevaplar vererek değerlendirme. Ya

da sadece istenen cevabı söyleme.

Doğru-Yanlış/Derin: Bireyin veya bireylerin cevaplarını doğru yanlış şeklinde gruplama ancak cevapları

tartışarak ve derinleştirerek değerlendirme.

26

HAVAMIZ KİRLİ Mİ?















kişisel gözlemleri özetleyiniz. Tartışma sonuçlarında ilgili şehirde hava kirliliğinin yaşandığı, havadaki

kül ve partiküllerin gözle görüldüğü, havanın kötü koktuğu, elbiselere ve evlere hava kirliliğinin

hissedilir şekilde yansıdığı, fabrika bacalarından ve evlerden dumanların çıktığı gibi duyu organları ile

elde edilebilecek gözlemler söylenebilir. Ayrıca bazı şehirlerde hava kirliliğinin gözlenmediği, doğal

gaz gibi önlemlerin bu kirliliği önlediği öğrenciler tarafından ifade edilebilir. Öte yandan bazı

öğrenciler medyadan veya bazı dokümanlardan şehirlerinde hava kirliliği olup olmadığı ile ilgili

kanıtlar sunabilir, bu kanıtları kişisel gözlemler olmadığı için kullanmayınız1.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt olarak sunmuş oldukları gözlemlerde

hataların olup olmadığını test etmektir.

7. İkinci soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler kendi gözlemlerine yaşadıkları bölgedeki insanların da

katıldıklarını ve gözlemlerinde yanlışlıklar olmadığını ifade edeceklerdir. Bazı öğrenciler hava kirliliği

ile ilgili gözlemlerin kişiden kişiye değişebileceğini çünkü duyu organlarının yanılabileceğini ifade

edebilirler. Bu soruda öğrencilerden gelen cevapları özetledikten sonra bireylerin hava kirliliği ile ilgili

kişisel gözlemlerinin duyu organları ile yapıldığını ve bu tip gözlemlerde her zaman hata yapılabileceği

vurgulanmalıdır. Ancak bu gözlemlerin doğruluk derecesinin arttırılması için farklı insanlara danışıldığı

ve onların da onayı alındığında gözlemlere belli oranda güvenilebileceği ifade edilmelidir1.




düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler hava kirliliğinin yoğun olduğunu ispatlamak için bazı

ölçme aletlerinin kullanılabileceğini ifade edeceklerdir. Bazı öğrenciler o bölgedeki kişilerle

görüşülebileceğini ifade edebilirler. Bu soruda öğrencilerden gelen cevapları özetledikten sonra Hava

Kalite İndeksinden12 bahsedilmeli ve bu indeks ile ilgili bilgiler tartışma sonuçları bölümüne

27

eklenmelidir. Hava kalite indeksi kükürt dioksit, partikül madde, karbonmonoksit ve ozon gibi hava

kirliliği yaratan gazlar ve maddelerin miktarını gösteren bir değerdir. Her bir kirletici madde için insan

sağlığına zarar verebilecek maksimum değerler belirlenmiş ve bu değerlerin üzerine çıkıldığında bu

duruma neden olan kurumlar uyarılmakta veya cezalandırılmaktadır. Ülkemizde Çevre ve Şehircilik

Bakanlığı bütün illerde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonları kurmuştur. Bu istasyonlarda bazı otomatik

cihazlarla hava kirletici gazlar ve maddelerin günlük ölçümü yapılmaktadır. Bu ölçümlerle aylık ve

yıllık raporlar hazırlanmakta ve şehirler birbirleriyle kıyaslanmaktadır.

28

HABER, HABER, HABER












4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin inançların kanıtlara dayandırıldığını görmelerini

sağlamaktır.


düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bir bölümü kendi ön bilgileri ya da çevre ile ilgili

hassasiyetlerinden dolayı haberin hava kirliliğinin olduğunu söylemek için yeterli olduğunu ifade

edeceklerdir. Bazı öğrenciler ise şüpheci davranarak gazetecinin o bölgede yaşadığını ve kendi

düşüncelerini empoze etmeye çalışabileceğini ifade edebilir. Burada özellikle medyanın kararlarımızı

almada ve bazı düşünceler geliştirmede önemli bir kanıt olduğu vurgulanabilir. Ancak medyada ilgili

gazetenin ve gazetecinin probleme bakış açısının başka bir gazete veya gazeteciden farklı olabileceği,

dolayısıyla tek bir haber ile genel sonuçlar çıkarmanın doğru olmayacağını ifade edilebilir1.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıt kaynaklarını sorgulamasını sağlamaktır.


düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin çoğunluğu gazetecinin kendi düşüncelerine göre gerçekleri

saptırabileceğini ifade edeceklerdir. Burada bazı gazetelerden örnekler verebilirler. Ayrıca sınırlı

sayıda öğrenci gazetecilerin objektif olduğu ve ne gördülerse onu yazdıklarını ifade edebilir. Burada

özellikle tek bir bireyin gözlemleri veya düşüncelerine göre Kapadokya’da hava kirliliğinin olduğunu

ifade etmenin doğru olmadığı, gazetecilerin bazı gerçekleri kendi istedikleri yönde

yorumlayabilecekleri ve sunarken değiştirebilecekleri vurgulanabilir1.

8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin kanıtları güçlülük açısından kıyaslamalarını ve

daha güçlü kanıt üretmede nelerin gerekli olduğunu anlamlarını sağlamaktır.

9. Üçüncü soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerden bazıları gazetecinin ilgili bölgede fotoğraflar çekmesini, halkla

görüşmeler yapmasını ya da bilimsel çalışmaların sonuçlarına yer vermesini isteyebilir. Burada

özellikle bir haberin daha inandırıcı olması için bilimsel çalışmaların sonuçlarını içermesi, bu

çalışmaların uzun yıllar boyunca yapıldığının vurgulanması, fotoğraf ve belli ölçme araçları ile üretilen

sayısal veriler kullanılması vurgulanabilir1.

29

HAVA KİRLİLİĞİNİN VARLIĞINI İSPATLAMAK İÇİN BİR BİLİMSEL GÖZLEM YAPALIM


1.Bilimsel gözlemin tamamlanması için 24 saat gerekli olduğundan etkinliğin öğrenci defterinde 4.

Tahminim bölümünün sonuna kadar olan kısmı bir günde, kalan kısmın ise 24 saat sonrasındaki başka

bir günde (bir sonraki hafta devam edilebilir) yapılacak şekilde planlanması gerekmektedir.



dakika zaman veriniz. Sonrasında Tahminim kısmını doldurmalarını isteyiniz. Öğrencilerin çoğu bahçe

ve evin salonundaki kartonların araba park alanındaki kartona göre daha az sayıda leke içereceğini

tahmin edeceklerdir. Burada araba egzozlarından çıkan gazların vazelin üzerinde yoğun lekeler

bırakabileceği evin salonu ve bahçe arasında bir tahminde bulunmanın zor olacağı vurgulanabilir. Evin

ve bahçenin bulunduğu bölgenin leke sayısının az veya fazla çıkmasında etkili olabileceği ifade

edilebilir.

4. Öğrencilerin 2. Malzemelerimiz ve 3.Yapılacak İşlemler bölümlerini okuyarak eve gittiklerinde bu

gözlemleri bireysel olarak yapmalarını talep ediniz. Ayrıca kartonları ilgili yerlere bıraktıktan sonra 24

saat bekleyeceklerini hatırlatınız.

5. 24 saat sonrasında öğrencilerin 5. Gözlemim kısmını evlerinde doldurmalarını isteyiniz.

6. Bir sonraki derste 6. Sonuçlarım bölümü ile başlayınız. Bu bölümde leke sayısı ile kartonların

konulduğu bölgeler arasındaki ilişkinin ortaya çıkarılması istenmektedir. Bu bölümün amacı

öğrencilerin tablodaki bulguları da yorumlayarak kanıta (gözlem ve sayısal veriler) dayalı muhakeme

yaparak bilimsel sonuçlar elde etmeleridir. Öğrencilerin bu bölümü dikkatli bir şekilde okumalarını ve

öğrenci defterlerine sonuçlarını bireysel olarak yazmalarını isteyiniz.

7. Sonuç olarak öğrencilerin çoğunluğu araba park alanı gibi ortamlarda hava kirliliğinin evin salonu

ve bahçe gibi ortamlara göre daha yoğun olduğunu yazacaklardır. Ancak bazı öğrencilerde bu tip bir

ilişki ortaya çıkmayabilir. Örneğin bahçedeki leke sayısı araba park alanından daha fazla çıkabilir.

‘Tartışma Sonuçları’nda bu tip sonuçlar hatalı olarak düşünülmemeli, bilim insanlarının veri

üretmelerindeki çeşitlilik açısından ele alınmalıdır. Burada özellikle araba gibi bir kirlilik kaynağının

bulunduğu bölgedeki hava kirliliğinin bu tip bir kaynağın olmadığı bir yerden daha fazla olduğu ve

bunun lekeler sayesinde anlaşıldığı vurgulanmalıdır. Ayrıca evin salonu ile bahçe arasındaki

kıyaslamalarda evin salonunun havalandırıldığı ve belli bir kirlilik tespit edildiğinde havalandırmanın

kesildiği, ancak bahçede yeşillikler olmasına rağmen dış ortamda olduğu ve kirlilik unsurlarının

bahçelere taşınabileceği gibi sonuçlar leke sayısına göre ifade edilebilir.

8. Birinci sorunun sorulmasının amacı farklı bilim insanlarının aynı problem üzerinde farklı veriler

ürettiği ve farklı sonuçlar çıkardıklarının gösterilmesidir.


düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bir bölümü kirlilik açısından aynı sıralamayı (örneğin temizden

kirliye doğru evin salonu > bahçe > park alanı) bulmuş olsa da elde ettikleri sayılarda farklılıklar

olacaktır. Bu farklılıkların kaynağı olarak hem farklı bölgelerde yaşıyor olmaları hem de sayma

sırasında hatalar yapmış olabilecekleri vurgulanabilir. Ayrıca öğrenciler arasından kirlilik açısından

farklı sıralamalar da elde edilecektir. Burada özellikle bilim insanlarının da benzer şekilde çeşitli

30

sonuçlar elde ettikleri, ancak benzer sonuçlar zamanla arttıkça daha net sonuçlar ürettikleri

vurgulanmalıdır1,2.

10. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerdeki otorite algısını sorgulamaktır.


düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde bilim insanlarının daha güvenilir kişiler olduklarını, onların

daha dikkatli olduklarını ve bulgulardan daha doğru sonuçlar çıkarabileceklerini ifade edeceklerdir.

Burada uzman bilim insanlarının kartonlarda leke sayımı yaparken öğrencilerden farklı gözlemler

yapmayacakları, onların da hatalar yapabildikleri vurgulanabilir. Sadece bilim insanları benzer

çalışmaları sıklıkla yaptıkları için daha önceki hatalardan ders çıkararak daha az hata yapmaya

çalıştıkları da ifade edilebilir1,2.

12. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı bilimsel muhakemelerin genellemesinin gösterilmesidir.

13. Üçüncü soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genel olarak yapmış oldukları gözlemle benzer şekilde Kapadokya

bölgesindeki geziler için kullanılan otobüs, araba ve motosikletlerin de hava kirliliğine yol açacağını

düşüneceklerdir. Burada özellikle yaşadıkları bölgedeki taşıt yoğunluğu ile Kapadokya’daki taşıt

yoğunluğunun farklı olabileceği ve dolayısıyla böyle küçük çaplı bir gözlemden farklı bir bölge

hakkında yorumlar yapmanın uygun olmayacağı vurgulanabilir1,2.

31

SULARIMIZ KİRLİ Mİ?















kişisel gözlemleri özetleyiniz. Tartışma sonuçlarında ilgili şehirde su kirliliğinin yaşandığı, varsa yakın

bölgedeki dere, nehir, göl veya denizde katı atıkları gözleriyle görebildiklerini, bu suların koktuğu, bazı

balık ölümlerinin olduğu gibi duyu organları ile elde edilebilecek gözlemler söylenebilir. Ayrıca bazı

şehirlerde su kirliliğinin gözlenmediği, arıtma tesisleri gibi önlemlerin bu kirliliği önlediği öğrenciler

tarafından ifade edilebilir. Öte yandan bazı öğrenciler medyadan veya bazı dokümanlardan

şehirlerinde su kirliliği olup olmadığı ile ilgili kanıtlar sunabilir, bu kanıtları kişisel gözlemler olmadığı

için kullanmayınız1.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerde otorite algısını sorgulamaktır.


düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler ailelerindeki bireylerin kendileri ile benzer gözlemler

yaptıklarını ifade edeceklerdir. Ayrıca ebeveynlerinin yaşlarından ve deneyimlerinden dolayı

kendilerine göre daha iyi gözlemler yapabileceğini ifade edebilirler. Burada kişisel gözlemlerde

özellikle diğer bireylerin fikirlerini almanın önemli olduğu ve bu şekilde gözlemlerin doğruluk

derecesinin arttığı vurgulanabilir. Ayrıca ebeveynlerin her ne kadar daha deneyimli olsalar da

öğrencilerden daha iyi gözlemler yapamayabilecekleri sonuçta sadece duyu organları kullanıldığı için

benzer gözlemler yapacakları vurgulanabilir1.




düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler örneğin bir göldeki kirliliğin arttığını ispatlamak için su

yüzeyindeki çöplerin sayılması ya da ölen canlıların sayılması gibi önerilerde bulunabilirler. Burada

bazı kimyasal maddelerin ve bazı canlıların varlığının su kirliliğinin arttığını anlamada kullanılabileceği

ifade edilebilir. Örneğin cıva ve bakır gibi canlıların zehirlenmesine neden olan kimyasal maddelerin

zamana bağlı olarak artıp artmadığı bazı otomatik cihazlar sayesinde anlaşılabilir. Ayrıca bazı canlı

32

türlerinin ilgili sularda gözlenip gözlenmemesi ve sayısal değişimi de su kirliliğinin artıp artmadığını

gösterir. Örneğin helikopter böceği de denen yusufçuk böcekleri sadece çok temiz su

ekosistemlerinde yaşayabilmektedir. Bu böceklerin zamana bağlı olarak azalması o bölgede su

kirliliğinin arttığını gösterir. Son olarak denizlerdeki kirlilik ile ilgili olarak Mavi Bayrak

uygulamasından bahsedilebilir. Buna göre yüzülebilecek göl ve denizler içerdikleri mikrop miktarı

bakımından incelenir ve mikrop oranı çok düşük olan örneğin plajlara bu bayrak verilir. Türkiye

Avrupa’da 436 mavi bayraklı plaj ile en temiz denizleri olan ikinci ülkedir1,2.

33

SU KİRLİLİĞİ ÖRDEKLERE ZARAR VERİYOR MU?


1.Öncelikle bir önceki derste ikinci sırada belirtilen malzemelerin öğrenciler tarafından getirilmesini

talep ediniz. Bu noktada öğrencilerden 4-5 kişilik çalışma grupları oluşturabilirsiniz. Bu gruptaki

bireyler getirilecek malzemeleri paylaşabilirler.

2.Malzemelerin hazır olduğu derste öncelikle öğrencilerin 1. Tahminim bölümünün sonuna kadar giriş

metnini okumalarını isteyiniz. Bunun için 2 ila 3 dakika süre veriniz.

3.Öğrencilerden 1. Tahminim bölümüne ilgili soruya yönelik tahminlerini bireysel olarak yazmalarını

isteyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne öğrencilerden gelen cevapları özetleyiniz.

Öğrencilerden bir bölümü deterjanların ördeklerin ölmelerine neden olabileceğini ifade edeceklerdir.

Bazı öğrenciler ise deterjanların kuş tüylerinin su üzerinde durmayı sağlayan özelliklerini (gerilim

yaratma ve yağdan dolayı itme) bozduğunu ifade edebilirler. Burada özellikle belirtilen ikinci tahminin

doğru olduğu ve deterjanların kuş tüylerindeki yağı çözdüğü ve bu şekilde kuşun suyun üzerinde

durmasının zorlaştığı vurgulanabilir.

4.Yapılacak işlemler kısmını her bir grubun okuyarak grup içinde gözlemi yapmalarını sağlayınız.

Burada her bir grubu gözlem sürecinde sürekli ziyaret ediniz ve anlaşılmayan hususları açıklayınız.

Ayrıca sadece sizin getirdiğiniz deterjandan zamanı geldiğinde leğenlerin içine belirtilen miktarda

dökünüz.

5.Gözlem tamamlandığında öğrenci gruplarının ortak bir şekilde 4.Gözlemlerim bölümünü

doldurmalarını isteğiniz. Daha sonra gruplardan gelen farklı gözlemleri aldıktan sonra ‘Tartışma

sonuçları’ bölümüne bu kişisel gözlemleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde deterjan bulunan sudaki

tüylerin deterjan olmayan duruma göre daha fazla suya battığını ve bunu kulak çubuklarının ve kağıt

havluların boyanma miktarlarından anladıklarını ifade edeceklerdir. Bunun dışında bu ifadenin tam

tersi şeklinde sonuçlar elde edenler de olabilir. Burada deterjanın kuş tüylerinin yarattığı yüzey

gerilimini bozduğu ve tüylerde bulunan yağı çözerek tüyün kolayca suyun içine doğru batmasını

sağladığı vurgulanabilir.

6.Grupların 5. Sonuçlarım bölümünde deterjanlar ile ördeklerin su yüzeyinde kalmaları arasındaki

ilişkiyi elde ettikleri gözlem bulgularına dayanarak yazmalarını isteyiniz. Öğrencilerin düşüncelerini

alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde

deterjanın tüylerin su yüzeyinde kalmasını engellediğini ifade edeceklerdir. Bu durum beklenen bir

sonuçtur. Yapılan gözlemlerdeki farklılıklara dayanarak bazı gruplarda bu durumun tersi sonuçlar elde

edilebilir. Bu sonuçlar da bilim insanlarının gözlem yaparken farklı veriler ürettikleri ve bu verilerden

çeşitli sonuçlar çıkardıkları vurgulanabilir.

7.Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilim insanlarının yapmış olduğu tahmin, gözlem

ve sonuçlar arasında farklılıklar olduğunu görmelerini sağlamaktır.

8.Birinci soruda öğrencilerin görüşlerini aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu görüşleri

özetleyiniz. Öğrenciler genelde tahminleri, gözlemleri ve sonuçlar arasında farklılıklar olmadığını ifade

edebilirler. Ancak bazı öğrenciler özellikle tahminleri ile gözlem ve sonuçlar arasında farklar olduğunu

34

ifade edebilirler. Sonuçta herhangi bir çalışmanın yapılmamış olması ve rakamsal verilerin

üretilmemiş olması tahminlerin güvenilirliğini düşürmektedir. Burada özellikle bilim insanlarının da

benzer şekilde herhangi bir olay veya problemi anlamak için öncelikle bazı tahminlerde bulundukları,

bu tahminleri gözlemler ve deneyler ile test ettikleri vurgulanabilir. Bazı durumlarda bilim insanlarının

tahminlerinin yapılan gözlemlerde çıkmadığı ve bilim insanlarının başka tahminleri test ettikleri

vurgulanabilir1,2.

9.İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilimsel çalışmalarda aynı gözlemlerin tekrar

edilmesinin (replikasyon çalışmaları) sonuçların güvenilirliği açısından önemli olduğunu anlamalarını

sağlamaktır.

10.İkinci soruda öğrencilerin görüşlerini aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu görüşleri

özetleyiniz. Öğrenciler genelde tekrar yapıldığında aynı sonuçları alabileceklerini ifade edeceklerdir.

Bazı öğrenciler gözlem tekrarlandığında örneğin tüylerin batma derecelerinin fark edebileceğini ifade

edebilirler. Burada öncelikle tüylerin batma derecelerinin kulak pamukları ve havlu kağıtlardaki

boyama ile izlenmesinin çok güvenilir birer gözlem olmadığı vurgulanmalıdır. Ayrıca gözlem tekrar

edildiğinde eğer aynı sonuçlar üretilirse bu durumun sonuçların güvenilirlik derecesini arttırdığı

vurgulanmalıdır. Eğer farklı sonuçlar çıkarsa ilk veya ikinci gözlemde bazı hataların yapıldığı dolayısıyla

ilk gözlemden elde edilen sonuçların doğruluğu hakkında şüphelenmek gerektiği vurgulanmalıdır1,2.

11.Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin bilimsel bilimsel muhakemelerin genellemesinin

gösterilmesidir.

12.Üçüncü soruda öğrencilerden farklı düşünceler aldıktan sonra ‘Tartışma sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genel olarak yapmış oldukları gözlemle benzer şekilde Kapadokya

bölgesindeki Kızılırmak’ta da benzer şekilde deterjanların ördeklerin su yüzeyinde kalmalarını

engelleyebileceği ifade edeceklerdir. Burada özellikle sınıf içi gözlemde kullandıkları deterjan

yoğunluğu ile Kızılırmak’a karışan deterjan yoğunluğunun farklı olabileceği ve dolayısıyla böyle küçük

çaplı bir gözlemden büyük bir bölge hakkında yorumlar yapma konusunda dikkatli olunmasının

gerekli olduğu vurgulanmalıdır1,2.

35

TOPRAĞIMIZ KİRLİ Mİ?















kişisel gözlemleri özetleyiniz. Tartışma sonuçlarında ilgili şehirde toprak kirliliğinin yaşandığı, katı

atıkları ve çöp yığınlarını gözleriyle görebildikleri, bu bölgelerin kötü koktuğu gibi duyu organları ile

elde edilebilecek gözlemler söylenebilir. Ayrıca bazı şehirlerde toprak kirliliğinin gözlenmediği, geri

dönüşüm ve etkili çöp yönetimi gibi önlemlerin bu kirliliği önlediği öğrenciler tarafından ifade

edilebilir. Öte yandan bazı öğrenciler medyadan veya bazı dokümanlardan şehirlerinde toprak kirliliği

olup olmadığı ile ilgili kanıtlar sunabilir, bu kanıtları kişisel gözlemler olmadığı için kullanmayınız1.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerde sürdürülebilirlik ve sorumluluk bilincinin

oluşturulmasını sağlamak ve çözüm önerileri ile ilgili farkındalıklarını arttırmaktır.


düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler insanların bilinçlendirilmesi, eğitimler verilmesi, çöp

atanların uyarılması, geri dönüşüm yapılması ve çöp atanların cezalandırılması gibi cevapları

vereceklerdir. Burada özellikle birey olarak kendilerinin neler yapabileceği vurgulanmalıdır. Çöpleri

geri dönüşüm amaçlı olarak plastik, kağıt, metal ve cam şeklinde evlerinde ayırabilecekleri,

arkadaşlarını çöp atma konusunda uyarabilecekleri ve yemeklerinde ve alışverişlerinde israfın önüne

geçebilecekleri ifade edilebilir1.




düşünceleri özetleyiniz. Genelde öğrenciler toprak kirliliğini tespit etmek amacıyla doğrudan duyu

organları ile gözlemler yapabileceklerini, çöplerin miktarını sayabileceklerini ifade edebilirler. Burada

özellikle daha güvenilir bilimsel ölçümlerin yapılabileceği vurgulanabilir. Özellikle çöpler, tarla ilaçları

ve gübrelerde bulunan kimyasal maddelerin miktarları hem topraktan alınan örnekler hem de o

bölgedeki bitkiler ve hayvanlardan alınan örneklerin otomatik cihazlarla incelenmesi sonucunda

tespit edilmektedir. Ayrıca bu miktarlar için insan sağlığına normal ve zararlı kabul edilen oranlar

belirlenmiştir. Örneğin bir ağır metal olan demirin bitkilerde bulunma miktarı 30 miligram’dan fazla

ise bu miktarın insan sağlığına zararlı olduğu tespit edilmiştir1.

36

ACABA TARLA İLAÇLARI İÇME SULARINA KARIŞIYOR MU?



2. Öğrencilerin senaryoyu dikkatli bir şekilde okumalarını ve öğrenci defterlerine cevaplarını

bireysel olarak yazmalarını isteyiniz. Bu süreçte 8 ila 10 dakika süre veriniz.


başlayınız. Soruyu kendiniz yüksek sesle okuyunuz ve cevap vermek isteyen öğrencilerin

parmak kaldırmalarını isteyiniz. Bu süreçte parmak kaldırmayan öğrencilere de doğrudan söz

vermek dersinizi zenginleştirecek ve bu öğrencileri motive edecektir. Her bir soruda en az

beş-altı öğrencinin fikrini alana kadar bekleyiniz. Sonrasında ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne

gelen cevapları özetleyiniz. Özetleme sırasında öğrencilerden gelmeyen ancak sizin önemli

gördüğünüz bilgileri de ekleyebilirsiniz. Bu durumu bütün sorular için tekrar ediniz.

4. Birinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin karar verme becerilerini kullanmalarını

sağlamak ve onlara ahlaki ve kanıta dayalı muhakeme yaptırmaktır.

5. Birinci soruda öğrencilerin düşünceleri alındıktan sonra ‘Tartışma Sonuçları’ bölümüne bu

düşünceleri özetleyiniz. Öğrenciler genelde biyokimya uzmanının ifadelerine güvenerek

kaymakamın ilgili su kaynağını bir süreliğine kapatmasının uygun olacağını ifade edeceklerdir.

Bazı öğrenciler ise muhtarın ifadelerini kabul ederek zehirlenmelerin su kaynağı ile ilgili

olmadığını ifade edebilirler. Burada öğrencilerin farklı kanıtları doğruluk, gerçeğe yakınlık,

tutarlılık, yeterlilik, kişiden kişiye değişebilirlik ve akla yatkınlık açısından değerlendirmesi

beklenmektedir. Muhtarın iddiasını içme suyu kaynağının Kızılırmak’a çok uzak olmasına

bağlamaktadır. Ancak kirleticiler su ile kolaylıkla farklı bölgelere taşınabilirler. Öte yandan

tarla ilaçlarını atmak zorunda olmalarını ekonomik kaygılara bağlamaktadır. Bu noktada da

tarla ilacı yerine biyolojik mücadele önlemleri alabilirler. Biyokimya Uzmanı ise bilimsel bir yol

izleyerek farklı bölgeler ve kişilerden kan örnekleri almış ve bu örneklerde beş yer/kişiden

ikisinde kurşun oranının normalin üzerinde olduğunu tespit etmiştir. Her ne kadar kurşun

tarla ilaçlarında bulunan bir madde olsa da bireylerin kanlarında kurşun bulunması bunun

tarla ilaçlarından dolayı olduğunu kesinlikle göstermez. Ayrıca biyokimya uzmanının yapmış

olduğu testlerin bir başka uzman tarafından da test edilmesi ürettiği verilerin güvenilirliğini

arttıracaktır. Kaymakam farklı kararlar alabilir ama her bir sınıfta bu argümanların

konuşulması ve vurgulanması önemlidir1,2.

6. İkinci sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin farklı kanıtlar ve muhakemeler arasında

kıyaslamalar yapmalarını sağlamaktır.


düşünceleri özetleyiniz. Muhtarın söylemlerinde iddiasını kişisel bir tahmin ile

gerekçelendirdiği gözlenecektir. Ayrıca zehirlenmelerin nedeni olarak tarla ilaçlarını

düşünmekte bunu ekonomik nedenlerden dolayı kullanmak zorunda olduğunu ifade

etmektedir. Her ne kadar bu tip sosyal nedenler önemli olsa da alternatif çözümlerin

bulunması bu gerekçeyi zayıflatmaktadır. Tarla ilacı gibi kimyasal maddeler yerine biyolojik

mücadele ile bazı böceklerin öldürülmesi sağlanabilir. Ancak biyolojik mücadelenin de tarla

ilaçları kadar başarılı olamayacağı da bilinmelidir. Öte yandan bilim insanı bilimsel bir neden-

sonuç ilişkisi kurmaktadır. Köyün farklı yerlerinden örnek alması ve zehirlenmelerde sıklıkla

gözlenen kurşun miktarını analiz etmesi zehirlenmenin nedenini anlamak için uygun

yöntemlerdir. Ancak bu yöntemler zehirlenmelerin kurşundan kaynaklandığını söylemek için

yeterli değildir. Başka bir madde de bu zehirlenmelere neden olmuş olabilir. Ayrıca biyokimya

37

uzmanı aynı çalışmayı tekrar ettiğinde farklı sonuçlar elde edebilir. Bu farklar ölçme

araçlarından ve bireylerin kan özelliklerinden de kaynaklanabilir. Ancak iki konuşmada

kıyaslandığında bilim insanının konuşmasında belirtilen eksiklikler olsa da muhtarın

konuşmasına göre daha uygun bir şekilde gerekçelendirildiği söylenebilir1,2.

8. Üçüncü sorunun sorulmasının amacı öğrencilerin farklı kanıtlar ve muhakemeler arasında

kıyaslamalar yapmalarını sağlamaktır.


düşünceleri özetleyiniz. Öğrencilerin bazıları biyokimya uzmanının bilimsel veriler verdiğini ve

bunun kendileri için yeterli olacağını ifade edebilir. Bazı öğrenciler ise her iki konuşmanın da

karar vermek için yeterli olmayacağını ifade edebilir. Burada hem muhtarın konuşmaları hem

de biyokimya uzmanının konuşmaları zehirlenme vakaları ile ilgili karar vermek için yeterli

değildir. Muhtar zehirlenmenin tarla ilaçlarından kaynaklanmadığı ileri sürmekte ve bunun

için su kaynağının tarım yaptıkları bölgeye uzak olmasını ifade etmektedir. Burada tarla

ilaçlarının suyla o bölgelere taşınabileceği gerçeğini atlamaktadır. Ayrıca tarla ilaçlarını

ekonomik nedenlerden dolayı kullanıyor olmaları zehirlenmenin ilaçlardan kaynaklanmadığını

göstermez. Öte yandan biyokimya uzmanı her ne kadar uygun yöntemler kullansa da iki

bireyde kurşun miktarının yüksek çıkması zehirlenmeye kurşunun neden olduğunu

göstermez. Başka kimyasal maddeler de bu zehirlenmeye neden olabilir. Ayrıca biyokimya

uzmanı ölçümleri sırasında hatalar da yapmış olabilir. Dolayısıyla testlerinin bir başka uzman

tarafından birkaç kez tekrar edilmesi gerekirdi. Ayrıca beş bölge ve kişiden örnek almak

yeterli olmayabilir. Örnek sayısı arttırıldığında sonuçların güvenilirliği artacaktır. Bu

durumların vurgulanması yerinde olacaktır1,2.

38

DEĞERLENDİRME KAĞIDI 3


1. Bir röportaj, Ağır Metaller Sebzeleri Etkiliyor mu? ve Haritalar adlı değerlendirme kağıtlarını öğrencilerinize

dağıtınız.



3. Üç değerlendirme kağıdı için 15 ila 20 dakika süre veriniz.





Bir Röportaj

2 puan: Mehmet Yılmazın ifadeleri Ali Güler’in ifadelerinden daha ikna edicidir. Sonuçta hava kirliliğinin zamana

bağlı değişimini test edebileceği uygun gözlemler (perdelerin kararması, çift pencere yapılması) edinmiştir. Ali

Güler ise havanın temiz olduğu ile ilgili iddiasını herhangi bir net nedene bağlamamış ve neden olarak konu ile

ilgisi olmayan ekonomik faktörleri öne sürmüştür.

1 puan: Mehmet Yılmaz’ın ifadeleri Ali Gülerin ifadelerinden daha ikna edicidir (Ancak öğrenci bu cevabının

sonrasında yukarıdaki gibi ifadelerin güçlü ve zayıf yönlerini yeterince tartışmaz).

0 puan: Ali Güler’in ifadesi Mehmet Yılmaz’dan daha ikna edicidir veya her ikisinin ifadeleri de ikna edicidir veya

değildir.

Ağır Metaller Sebzeleri Etkiliyor mu?

1 puan: Sonuç 1’de cevap doğrudur.

0 puan: Sonuç 1’de yanlış ve olabilir cevapları.

1 puan: Sonuç 2’de cevap doğrudur.

0 puan: Sonuç 2’de yanlış ve olabilir cevapları.

1 puan: Sonuç 3’te cevap olabilirdir.

0 puan: Sonuç 1’de doğru ve yanlış cevapları.

Haritalar

Soru 1.

1 puan: Atıklar

0 puan: Diğer cevaplar

Soru 2.

a ve d seçeneklerinin her biri için 1’er puan. Diğer seçenekler için 0 puan.

39

Soru 3.

2 puan: Doğu illerinde diğer bölgelere göre atık işleme ve yok etme tesisleri daha az olduğu için atık sorunu

daha fazla, İç Anadolu bölgesinde ise hava şartlarının özellikle kışın sert geçmesinden dolayı köür ve odun

kullanımının fazla olması ile hava kirliliğinin daha fazla olması, Marmara bölgesinde ise hem sanayi hem de

evsel atıklardan dolayı hem de arıtma tesislerinin yetersiz olmasından dolayı su kirliliğinin fazla olduğu

gözlenmektedir.

1 puan: Bölgelerden birinde yukarıda verilen nedenlerin ifade edilmemesi durumu.

0 puan: İki puanlık cevapta verilen nedenlerle ilişkisiz cevaplar verilmesi veya sorunun boş bırakılması.



8. Öğrencilerin almış oldukları puanlar ve cevapları düşünerek bir sonraki adım için öğretim hedeflerinizi

revize edebilirsiniz. Örneğin puanlarda ciddi bir düşüklük görüyorsanız ilgili kazanım için farklı bir

yöntem deneyebilirsiniz.

9. Değerlendirme sonrasında Değerlendirme Kağıtlarını öğrencilere bir sonraki derste dağıtınız ve puan

ile dönütlerinizi detaylı bir şekilde okumaları için zaman veriniz.

10. Öğrencilerden değerlendirmeniz ile ilgili olarak gelecek soru ve dönütleri sınıf içinde tartışınız. Ortak

bir öğrenme süreci içerisinde olduğunuzu onlara hissettiriniz.

11. Öğrencilerin puanlama yapılan Değerlendirme Kağıtlarını öğrenci defterlerine eklediklerinden emin

olunuz.

40


1. Ders videonuzu veya ses kaydınızı paylaşma toplantısına getirmeden önce birkaç kez izleyiniz/dinleyiniz ve

aşağıdaki listede verilen konuşma hamlelerini nerelerde ve nasıl kullandığınızı tespit ediniz, notlar çıkarınız. 2. Moderatör aşağıdaki konuşma hamlelerini detaylı olarak sizlere açıklayacaktır 3. Moderatörün açıklamaları tamamlandıktan sonra ilk hamle (Dahasını söyle) ile tartışmanıza başlayabilirsiniz.

Deneyimlerinizi ve notlarınızı diğer öğretmen arkadaşlarınız ile paylaşınız. Gerekirse video veya ses kaydınızdan

birkaç dakikalık bölümleri gösterebilir/dinletebilirsiniz. 4. Tartışmalar sırasında diğer arkadaşlarınızı dikkatle dinleyiniz ve onların sorularına mümkün olduğunca cevap

vermeye çalışınız. 5. Tartışmaların sonlarına doğru ulaştığınız genel sonuçları moderatör sizlere özetleyecektir. Bu genel sonuçları

sınıfınıza nasıl aktaracağınızı düşününüz ve bu konuda da bir süre tartışınız. 6. Paylaşım toplantısında elde edilen sonuçlar bir sonraki toplantıda sizlere moderatör tarafından özet halinde

verilecek ve kısa bir süre hatırlatılacaktır.

KONUŞMA HAMLELERİ7,8,9,10,11

Tartışmaların canlı ve istenen amaca yönelik olabilmesi için yıllardır yapılan sınıf içi gözlemlerde öğretmenlerin bazı

konuşma hamlelerinden istifade ettikleri tespit edilmiştir. Bu hamleler öğrencilerin düşünmelerini, muhakeme etmelerini ve

işbirliği içinde çalışmalarını uyarmaktadır. Diyalojiler sırasında öğretmenlerin kullandığı hamleler(ifadeler) aşağıda

verilmiştir:

Dahasını söyle: Öğrencinin ifadesini detaylandırmasını isteme.

Bekleme: Öğrencinin düşünmesi için bekleme

Yani, diyorsun ki?: Öğrencinin söylediklerini öğretmen penceresinden özetleme ve öğrencilerin bu özetlere katılıp

katılmadığına bakarak onları daha fazlasını söyleme konusunda cesaretlendirme.

Örnek?: Dahasını söyleye yakın olmakla beraber özellikle örneklendirme talep etme.

Katılıyor musun/katılmıyor musun?: Öğrencilerin akranlarının fikirlerine katılıp katılmadıkları konusunda

sorgulayarak aktif tartışma ortamına katılmalarını sağlama.

Neden?: Dahasını söyleye yakın olmakla beraber özellikle nedensel muhakeme talep etme.

Kim tekrar edebilir?: Bir öğrenci konuştuktan sonra diğer bir öğrenciyi sürece dahil etmek için önceki öğrencinin

ne söylediğini kendi cümleleri ile yeni bir öğrencinin söylemesini talep etme.

Acaba öyle mi?: Öğrencinin fikrini karşı bir fikir sunarak veya şeytanın avukatlığını yaparak zorlama ve

muhakemesinin derinleştirmesi için onu kışkırtma

Kim ekleme yapmak ister?: Öğrencilerin diğerleri ile beraber düşünmelerini geliştirmek için birinin öne sürdüğü

fikirlere başka birinin eklemeler yapması veya fikri ileri basamaklara taşıması talep edilir.

Ne demek istediğini nasıl açıklarsın?: Öğrencilerin birlikte düşünmelerini ve tartışılan fikirler konusunda herkesin

düşünmesini sağlamak için birin söylediklerini başka birinin kendi cümleleri ile yeniden ifade etmesi talep edilir.

41

Kaynakça

1.Morton, A. (2003). A guide through the theory of knowledge. Berlin: Blackwell Publishing.

2.Boyd, R., Gasper, P., & Trout, J. D. (1991). The philosophy of science. MIT Press.

3.Milli Parklar Yönetmeliği(2016) http://www.milliparklar.gov.tr/korunanalanlar/yasa.htm adresinden

18.08.2016 tarihinde alınmıştır.

4.Reznitskaya, A. (2012). Dialogic teaching: Rethinking language use during literature discussions. The

Reading Teacher, 65(7), 446–456.

5.Şensoy, H., Kara, Ö., & Hizal, A. (2011). Erozyonun belirlenmesinde yüzeysel akış parseli kullanımının

irdelenmesi. Uluslararası Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 13(19), 1-13.

6.Beyth-Marom, R., Fischhoff, B., Quadrel, M. J., & Furby, L. (1991). Teaching decision making to

adolescents: A critical review. Teaching decision making to adolescents, 19-59.

7.Alexander, R.J. (2008) Towards Dialogic Teaching: rethinking classroom talk (4th edition), Dialogos

8.Doubler, S. J., & Bopardikar, A. (2014). Talk Science (#0918435): Annual report written for the National

Science Foundation. Cambridge, MA: TERC

9.Johnston, P., Woodside-Jiron, H. ve Day, J. (2001). Teaching and learning literate epistemologies. Journal

of Educational Psychology, 93(1), 223-233.

10.Littleton, K. & Mercer, N. (2013) Interthinking: putting talk to work. Abingdon: Routledge.

11.Nystrand, M., Wu, L., Gamoran, A., Zeiser, S., & Long, D. (2003, March-April). Questions in time:

Investigating the structure and dynamics of unfolding classroom discourse. Discourse Processes, 35, 135-

196.

12. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2016) Hava Kalite İndeksi http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx

adresinden 18.08.2016 tarihinde alınmıştır.

http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx%20adresinden%2018.08.2016

http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx%20adresinden%2018.08.2016

feskÖk 5. sinif ÖĞretmen klavuzufeskok.weebly.com/uploads/4/6/4/2/46429121/feskÖk_5...bölgede...

Documents