ОНЦЛОХ

Бүх эрх хуулиар хамгаалагдана ©0 0 7 3 5

Олон улсын индекс тодорхойлогч FTSE Russell компани хөгжиж буй зах зээлийн ажиглалтын жагсаалтаас Монголыг хассан гэдгээ мэдэгдлээ. Хоёр их наяд төгрөгийн үнэлгээтэй зах зээлд энэ нь том ухралт болов. 12

ЦАГ АГААРЫН ДЭЛГЭРЭНГYЙ МЭДЭЭЛЛИЙГ 8 ДУГААР НҮҮРЭЭС УНШИНА УУ.

ЦАГ АГААР

УЛААНБААТАР2017.10.04

ҮҮЛШИНЭ

16° 1°

АМ.ДОЛЛАР ЮАНЬ РУБЛЬ

2463.12 370.20 42.51

ЗЭС 5-ЧИНГИС БОНД

100.530.00%

97.6100.21%

АЛТMSE ALL 10-ЧИНГИС БОНД

1269.300.09%

УЛС ТӨРЕрөнхийлөгчид Унгарын Элчин сайд итгэмжлэх жуух бичгээ өргөн барив. Монгол Улсын 30 дахь Ерөнхий сайдыг өнөөдөр томилно. Ардчилсан намын бүлэг шинэ Засгийн газрыг дэмжиж ажиллахаа илэрхийллээ. УИХ-д анх удаагаа сонгогдсон гишүүдийг Засгийн газрын гишүүнээр томилохгүй гэв. МҮЭ-ээс Ерөнхий сайдаар томилогдох гэж буй У.Хүрэлсүхэд хандан ил захидал илгээжээ.

ЭДИЙН ЗАСАГМонголбанк энэ сарын байдлаар нийт 15.1 тонн алт худалдан авчээ. Хувьцаат компаниудын үнэт цаасны бүртгэлийн ангиллыг шинэчиллээ.Хадгаламжийн байгууллагуудын нийт зээлийн 7.1 хувь нь хугацаа хэтэрсэн зээл байна.Аялал жуулчлалын салбар эдийн засагт жилд 300 гаруй сая ам.доллар төвлөрүүлж байна.

НИЙГЭМАНУ дахь халдлагад монголчууд өртөөгүй гэдгийг ГХЯ мэдээллээ. Онцгойгийнхон энэ оны эхний есөн сарын байдлаар 860 хүний амь насыг аварчээ. Нээлттэй дуудлагахудалдаагаар 30 байршлын 160.77 га газрыг худалдана. Шүлхий өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх давтан вакцинжуулалт хийжээ. Эрчим хүчний салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл ажил 91 хувьтай байна.

ДЭЛХИЙТрамп АНУ дахь Кубын дипломатуудын гуравны хоёрыг буцаахаар төлөвлөв.Газрын тосноос олдог ISIS-ийн орлого сүүлийн хоёр жилд 90 хувиар буурчээ. Пакистаны нийслэлд рохинжа нарыг дэмжсэн олон мянган хүний жагсаал болов. БНХАУ дахь Умард Солонгосын ажилчид үй олноороо нутаг буцаж байна. Япон улс өндөр хурдны гол замуудаар гадаадын жуулчдыг хязгааргүй зорчуулна.

64930.19%

1070.480.11%

С.Батсайхан / ЗГМ©

2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735) YНЭ: 600₮~ СОЁЛТ ХҮНИЙ ӨГЛӨӨ СОНИН УНШИХААС ЭХЭЛДЭГ ~

ЗГМ

Эсийг эмчилдэг нано робот бүтээжээҮүний үр дүнд төсөөлш гүй зорилго болох мөнх амьдрал руу дөхөж болох юм. > 6

Агшиж буй киноны зах зээл

“Зүрхний хилэн” киног бүтээхэд тэрбум гаруй төгрөг зарцуулжээ. > 4

Хяналтаа чангалахыг сануулсан хядлага

ОХУ-ын эдийн засгийг зэвсэг бус, тархи хөгжүүлнэ

Ubinfo.mn сайт шилдэгт багтлааGogo.mnIkon.mnXopom.comCaak.mnZaluu.com

“Засгийн газрын мэдээ” сонины цахим хуудас Ubinfo.mn нь Монголын мэдээллийн шилдэг сайтуудын зургадугаарт бичигдлээ.

Ubinfo.mnMedee.mnNews.mnBiznetwork.mnView.mn

Эх сурвалж: Alexa.com©

Ташуураар хамгаалсан эх орноо тархиараа хамгаалах цаг ирлээЛ.Түдэв

ubinfo.mnБҮРЭЛДЭХҮҮНКОМПАНИ

THE OFFICIAL GAZETTE

Өсөлттэй зах зээлийн ухралт

ДЭД БҮТЭЦ УЛС ТӨР БИ ҮЙЛДВЭРЛЭГЧ

Гурван улсын сонирхол давхцах цэг

Шинэ Засгийн газрын эдийн засгийн сорилт

Хоёр хөршийг дулаацуулах бизнес

Л.ХангайОнц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд

Б.Даваатогтох@datoZGM

Б.Бямбасүрэн@byambaab_ZGM

Сүүлийн үед мега төсөл гэж их ярьж, бичих боллоо. Жишээлбэл, манайд Таван толгойн нүүрсний ордыг түшиглэн барих болон Улаанбаатарт барих V дулааны цахилгаан станцуудыг мега төсөл гэж нэрлэж байна. Эдгээр нь манай орны хувьд гарцаагүй том төслүүд. Гэхдээ зөвхөн Монголын мега төслүүд гэж хэлж болох байх. Харин олон улсад тогтсон практикаар бол тухайн улс, бүс нутгийн хөгжилд мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлэх, хэдэн тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардсан төслүүдийг ийнхүү нэрлэдэг юм билээ.

Манай орны хувьд хоёр хөрштэй холбоотой дэд бүтцийн төслүүд жинхэнэ мега төслүүд юм. Дэд бүтцийн төслүүд нь өртөг өндөртэй, тэдгээрийг бүтээн босгоход урт хугацаа шаардлагатайгаас гадна олон арван жил, тэр ч бүү хэл хэдэн зуун жил ч ашиглагдаж, улс орон, бүс нутгийн амьдралд чухал нөлөө үзүүлдэг, бүр тодруулбал геостратегийн шинжтэй байдгаараа онцлогтой. Өрнө, дорныг холбосон 9300 километр урттай Транссибирийн төмөр замыг 1891-1903 онд буюу 12 жил барьж ашиглалтад оруулснаас хойш өнөөдрийг хүртэл ашиглаж байгаа, цаашид ч удаан хугацаанд ашиглаж таарна.

Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараагаас МАН-д өрнөсөн дотоод тэмцэл одоо л намжих төлөвтэй. Учир нь өнгөрсөн сард тус намын Бага хурал хуралдаж, Монгол Улсын 30 дахь Ерөнхий сайдад У.Хүрэлсүхийг дэвшүүлэв.

Дулаалгын материалын зах зээлд 12 жилийн турш чулуун хөвөн үйлдвэрлэж буй Basaltwool группийн ерөнхий захирал Л.Ариунболдтой ярилцлаа. Тэрбээр дулаалгын бизнесийн хамгийн гол үнэ цэнэ нь технологи, ноу-хау-д оршиж байгааг онцолсон юм.

-Чулууг 1600 хэмд хай-луулж, дулаалгын хөвөн үйлд вэрлэж буй технологийг

Тэгвэл өнөөдрийн УИХ-ын чуул ганы нэгдсэн хуралдаанаар Ерөн хий сайдыг томилох эсэх асуудлыг хэлэлцэнэ. Үүний дараа гүйцэтгэх засаглалын шинэ тэргүүн танхимынхаа бү тэц, бүрэлдэхүүнийг “зурж”, УИХ-д өргөн мэдүүлэх учиртай. Ингэснээр шинэ Засгийн газар бүрдэж, үйл ажиллагаагаа явуу-лахад бэлэн болох юм.

Тэгвэл шинэ Засгийн газарт эдийн засгийн ямар сорилт тул-гарч буйг энэ удаад онцолъё.

та нил цуулахгүй юу. Базальт бо лон шилэн хөвөнгийн ялгаа нь юу вэ?

-Галт уулын чулуунаас хөвөн материал гаргах туршилтыг анх 1937 онд Дани улсын хоёр инженер хийсэн юм. Энэ тур шилт амжилттай болж, Дэлхийн II дайны дараа ОХУ барилгын салбартаа, европчууд автомашины дулаалгын зах зээлд ашиглаж эхэлсэн. Энэ зах зээлд чулуун болон шилэн гэсэн хоёр төрлийн хөвөн үйлдвэрлэж байна.

3

2 5

Монгол Улсын 30 дахь Ерөнхий сайд өнөөдөр тодорно

ЗГМ: ИНФОГРАФИК

Америк

Европ

Ази

Африк

Австрали28%

30%

37%

4%

1%

861

173.3ТЭРБУМ

ТОНН

ТЭРБУМ ТОНН

БАТАЛГААТ НӨӨЦ

АНУНөөц: 251.5 тэрбум тоннОлборлолт: 906.9 сая.тн/жил

ГерманНөөц: 36.2 тэрбум тоннОлборлолт: 108.7 сая.тн/жил

КазахстанНөөц: 25.6 тэрбум тоннОлборлолт: 108.7 сая.тн/жил

ОХУНөөц: 251.5 тэрбум тоннОлборлолт: 357.6 сая.тн/жил

МонголНөөц: 37.1 тэрбум тоннОлборлолт: 35.4 сая.тн/жил

ЭнэтхэгНөөц: 94.7 тэрбум тоннОлборлолт: 537.6 сая.тн/жил

БНХАУНөөц: 115 тэрбум тоннОлборлолт: 3,874.0 сая.тн/жил

АвстралиНөөц: 77 тэрбум тоннОлборлолт: 644 сая.тн/жил

Монгол Улсын нүүрсний таамаг нөөц, баялаг

Нүүрсний геологийн нөөц

21%

37.1ТЭРБУМ

ТОНН79%

Хүрэн нүүрсЧулуун нүүрс

Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам©

НҮҮРСНИЙ ГОЛ ТОГЛОГЧДЫН НӨӨЦ

2 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН 2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735)

Улс төрЗАСГИЙН ГАЗАР

ТОДРУУЛГА & ЗАЛРУУЛГА

Уншигч та манай сонины мэдээ, нийтлэл, сурвалжилгатай холбоотой тодруулж, залруулах шаардлагатай

санал, хүсэлт байвал

› INFO@ZASAG.CO

Утас: 99903584 хаягаар бидэнтэй холбогдоно уу.

Сонгуулийн цикль дууссан тул эрх баригч хүчин улстөр­

жилтөөс хөндийрч

мэргэжлийн Засгийн газар

байгуулах сонгуулийн

амлалтаа эргэн харах

цаг гарцаагүй болсон.

ТОВЧХОН » ЕРӨНХИЙЛӨГЧ Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгад Унгар улсаас Монгол Улсад суух Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Галошфаи Михай Матиаш итгэмжлэх жуух бичгээ барилаа. Ерөнхийлөгч олон жилийн турш яригдаж байгаа Биокомбинатыг сэргээн засварлах ажлыг түргэн хугацаанд эхлүүлэхэд анхаарал хандуулахыг Элчин сайдаас хүсэв. Мөн Унгарын кино урлагийн хөгжлийн туршлагаас хуваалцах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн юм.

» УУЛЗАЛТУИХ­ын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Л.Энх­Амгалан МҮЭХ­ны ерөнхийлөгч Х.Амгаланбаатар, Боловсрол шинжлэх ухааны үйлдвэрчний эвлэлийн дарга Ж.Батзориг нарыг хүлээн авч уулзав. Энэ үеэр МҮЭХ­ны ерөнхийлөгч нийгмийн зөвшилцлийн гурван талт хэлэлцээрийг яаралтай эхлүүлэх шаардлагатай байгааг дуулгав.

» ТОО

19.8Их наяд төгрөг. 2017 оны наймдугаар сарын байдлаар Засгийн газрын гадаад, дотоод өр, зээлийн өнөөгийн үнэ цэнээр тооцсон үлдэгдэл 19.8 их наяд төгрөг буюу дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 73.8 хувьтай тэнцэж байна.

» СУРГАЛТГадаад харилцааны яамны Хяналт­шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газраас ЗГХЭГ­ын хяналт, шалгалт, дотоод аудитын газартай хамтран хяналт­шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын үйл ажиллагаа сэдэвт сургалт зохион байгуулав. Уг сургалт нь дэлхий нийтийн чиг хандлагад нийцсэн үр дүнд суурилсан хяналт­шинжилгээ, үнэлгээний ач холбогдлыг таниулах, өдөр тутмын ажлаа зөв төлөвлөн тайлагнаж ажлын үр дүнг дээшлүүлэх ойлголт өгснөөрөө ач холбогдолтой боллоо.

-Одоогийн мөрдөгдөж буй Үндсэн хуулиар гишүүн сайд байх, “давхар дээл”-тэй байх боломжтой. Гэхдээ энэ бол хууль тогтоох байгууллага болон гүйцэтгэх засаглалын үйл ажиллагаа холилдсон муу хэлбэр. Ялангуяа, парламентын гишүүдийн тоо нь олон байгаад “дан дээл”-тэй байхыг би зөв гэж боддог. 76 гишүүнтэй, хоёр гурван нам бүлэглэлд хуваагдсан өнөөгийн нөхцөлд бүгд “дан дээл”-тэй байвал Засгийн газартаа дэндүү эрсдэлтэй, хэврэг болчихоод байгаа юм. МАН анх удаа дотроосоо Засгийн газраа унагаасан. Энэ бол хулгай худал, болохгүй бүхнийг намын эв нэгдэл, эрх ашиг нэрээр хаацайлдаг цаг үе өнгөрч, нам эрүүлжиж байгаагийн шинж юм. Мэдээж шинэчлэл хийе хэмээн гарын үсэг зурсан гишүүдээс тодорхой хэмжээгээр засагт томилогдон ажиллах нь дамжиггүй.

УИХ-ын гишүүн Х.Болорчулуун

Б.Ганбаяр / ЗГМ©

ЭШЛЭЛ

1Учир нь энэ удаагийн

Засгийн газрын “толгойн өвчин” нь ахиад л эдийн засаг. Нэн тэргүүнд мэргэжлийн гэх тодотголтой Ж.Эрдэнэбатын тэргүүлсэн Засгийн газрын боловсруулж, өргөн мэдүүлсэн энэ оны төсвийн тодотгол болон ирэх оны төсөв, мөнгөний бодлогод “дүн шинжилгээ” хийх шаардлага үүснэ. Өөрөөр хэлбэл, Сангийн сайдаар хэн томилогдохоос хамаарч Б.Чойжилсүрэнгийн боловсруулсан энэ оны төсвийн тодотгол, ирэх оны төсөв, мөнгөний бодлогод хэр зэрэг засвар оруулах нь тодорхой болно гэсэн үг. Тиймээс хамгийн эхлээд хийх ажлууд нь энэ байх юм.

Харин анхаарал татаж буй хамгийн чухал асуудал нь ирэх онд төлөх бондуудын эргэн төлөлт. Монгол Улс ирэх оны нэгдүгээр сард таван жилийн хугацаатай “Чингис” бондын эхний эргэн төлөлт хийх хуваарьтай. Таван жилийн өмнө олон улсын зах зээлээс босгосон 1.5 тэрбум ам.долларын “Чингис” бондын 500 сая ам.долларыг 2018 оны нэгдүгээр сарын 5-нд барагдуулах ёстой юм. Үүнээс гадна ирэх онд “Дим Сам” бонд буюу нэг

Шинэ Засгийн газрын эдийн засгийн сорилтЭнэ удаагийн Засгийн газрын асуудал нь ахиад л эдийн засаг

тэрбум юанийн зээлийн хүүд 150 сая ам.доллар төлөх хуваарь ч бий. Товчхондоо, шинээр байгуулагдах Засгийн газар 650 сая ам.долларын гадаад өр төлбөр барагдуулах хариуцлага хүлээж буй.

Энэ талаар УИХ-ын дарга М.Энхболд “Он гараад “Чингис”, “Дим Сам” бондын

вэрлэдэг болоход анхаарах учир-тай” хэмээн чуулганы нээлтийн үгэндээ онцолсон юм.

Сангийн яамны мэдээлснээр гадаад өр төлбөрийг бондоор санхүүжүүлэхээр төлөвлөж байгаа аж. Гэхдээ олон улсын санхүүгийн зах зээл дээр гаргах шинэ бондын хүү хэдэн хувь байх нь хамгийн чухал асуудал.

Учир нь Монгол Улсын Засгийн газар өнгөрсөн хоёрдугаар сард “Хуралдай” бондыг 8.75 хувийн хүүтэй гаргасан. Энэхүү бондыг гаргах үед Монгол Улсын төсвийн алдагдал 2016 оны байдлаар 3.6 их наяд төгрөг, валютын нөөц нэг тэрбум ам.долларт хүрээд байв. Тэгвэл одоогийн байдлаар валютын нөөц 1.6 тэрбум

бонд татах боломж шинээр томилогдох Сангийн сайдаас ихээхэн хамаарна. Ялангуяа цаг тулсан дээрх эдийн засгийн асуудлуудыг шийдэж чадах хүн шинэ Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд багтах эсэх нь эрх баригчдаас хамаарч буй. Сонгуулийн мөчлөг өндөрлөсөн тул эрх баригч хүчин улстөр-

УИХ-ын чуулганы өнөөдрийн хуралдаанаар Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч У.Хүрэлсүхийг томилох талаар хэлэлцэнэ.

Гэхдээ уг асуудлаарх олон-хийн бүлэг байр сууриа нэгтгээгүй байгаа бол, сөрөг хүчнийхэн нэр дэвшигчийг багаар нь дэмжихээ өчигдөр илэрхийлэв. Гэхдээ “болзол”-той. Мягмар гарагт Ардчилсан нам бүлгийнхээ ээлжит бус хуралдаанд нэр дэвшигч У.Хүрэлсүхийг оролцуулсан байна. Улмаар нийгэм эдийн засгийн асуудал, хөгжлийн бодлого болон хуулийн байгууллага, шударга ёсны талаар бүлгийнхээ саналыг танилцуулсан аж. Мөн Засгийн

газрын бүтцэд ямар зарчим баримтлахаа ч илэрхийлжээ. Тухайлбал, Хүүхдийн мөнгийг үргэлжлүүлэн олгох ёстой аж. Гэхдээ хүүхдийн мөнгийг халамж гэхээс илүү хүн амын өсөлтөд оруулж буй хөрөнгө оруулалт гэж харахыг Ардчилсан намын бүлэг саналдаа тусгасан байна. Мөн багш, эмч нарын ур чадвартай нь уялдуулан цалин, тэтгэмжийн системийг шинэчлэх, төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажлыг эрчимжүүлж, бодит ажил болгох ёстой аж. Түүнээс гадна нэр дэвшигч У.Хүрэлсүх хөдөө аж ахуй, үйлдвэржилтийн талаар онцгойлон анхаарал хандуулах үүрэг хүлээж байна.

Тус намын бүлэг даваа гарагийн ээлжит хуралдаанаар баялгийн хуваарилалтын талаарх Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн

өргөн барих хуулийн төслийг хамтран боловсруулах болсноо мэдээлж байсан. Тэгвэл энэ ажлыг шинэ Засгийн газрын тэргүүн мөн дэмжиж ажиллах талаар “болзол”-доо тусгажээ. Мөн Хөшигийн хөндийн чөлөөт бүс байгуулах, санхүүгийн зах зээлийн шинэчлэлд хамтарч ажиллах гэх мэт нийгэм, эдийн засгийн чиглэлийн хэд хэдэн асуудлыг оруулсан байна.

Түүнээс гадна сонгуулийн болон улс төрийн намын тухай хуулийг өөрчлөх, шүүхээр буцаан томилох шийдвэр нь гарсан төрийн албан хаагчийг ажилд нь эгүүлэн авах ёстой болж байна.

Ерөнхий сайдад нэр дэвшигч У. Хүрэлсүх Засгийн газрын одоогийн бүтцийг хэвээр хадгална гэдгээ Төрийн бай-гуулалтын байнгын хорооны

хуралдаан дээр хэлсэн. Тэгвэл Ардчилсан намын бүлэг Эдийн засгийн хөгжлийн, Аж үйлдвэр, Хөдөлмөр, Соёлын яам зайлшгүй байх ёстой гэж үзэж байна.

Мөн сайдуудыг томилохдоо ерөнхий чиг үүргийн яамдаас бусад нь парламентын гаднаас байлгахыг баримтлахыг сануулжээ. Ардчилсан нам мөн төсвийн хэмнэлтийг хийх нэг хэлбэр нь шаардлагагүй орон

тоог бууруулах гэж үзлээ. Үүнд дэд сайд нарын цомхтгол оржээ. Үеийн үед шинэ Засгийн газар байгуулагдах болохоор дэд сайдын орон тоог байлгах, эсэх талаар санал шүүмжлэл өрнөдөг. Тэгвэл У.Хүрэлсүх Ерөнхий сайд болохдоо сөрөг хүчний дэмжлэгийг авахын тулд дэд сайдуудыг цомхтгох шаардлага үүсч байна.

Ийнхүү УИХ-д МАН үнэм-лэхүй олонх суудалтай ч Засгийн газраа байгуулахын тулд парламентад есхөн суудалтай Ардчилсан намын бүлгийн саналыг сонсохоос өөр сонголтгүй болов. Дээрх байр суурийг дэмжсэн тохиолдолд тус намын бүлэг У. Хүрэлсүх болон түүний багийг дэмжинэ гэдгээ Ардчилсан намын бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат илэрхийлсэн юм.

БҮЛЭГ

У.Хүрэлсүхийг дэмжинэ, гэхдээ “болзол”-тойБ.Энхжаргал@enkhjrglZGM

УИХ-д есхөн суудалтай АН-ын

саналыг сонсохоос өөр сонголтгүй

болов

5/2017 10/2017

112.57

60

80

100

120

(Сүүлийн зургаан сард)"Хуралдай" бонд

7/11/2017 8/6/2017 10/3/2017

100.53

(Сүүлийн дөрвөн сард)Таван жилийн хугацаатай "Чингис" бонд

80

90

100

110

• Анхаарал татаж буй хамгийн чухал асуудал нь ирэх онд төлөх бондуудын эргэн төлөлт.

• Шинэ Засгийн газар 650 сая ам.долларын гадаад өр төлбөрийг барагдуулах хариуцлага хүлээж буй.

• Цаг хугацааны хувьд хоолой боон бачууруулж буй эдгээр асуудал У.Хүрэлсүхийг танхимаа хэр чамбай байгуулсныг бас сорих нь.

зээлийн эхний төлбөрийг гэрээний дагуу хийж эхлэх ёстой.

Энэ бол шинэ Засгийн газрын төдийгүй Монгол Улсын өмнө тулгарч байгаа томоохон сорилт. Бондын төлбөр төлөхдөө гадаад зах зээлээс эх үүсвэр татаж, дахин санхүүжүүлэх аргаар удаан явахгүй нь ойлгомжтой.

Тиймээс Засгийн газрын өрийн удирдлагын стратеги, бүтцийг шинээр тодорхойлж, өрийн үйлчилгээний төлөв-лөгөөг шинэчлэх, Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрт тусгагдсан томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдээ хэрэгжүүлж, хуримтлал үүсгэх хэрэгтэй. Харин бий болсон хуримтлалаас өр төлбөрийн асуудлаа шийд-

ам.доллар болж, төсвийн алдагдал энэ оны эцэст 560 тэрбум төгрөгт хүрэх тооцоо бий. 2017 он гарсны дараа эдийн засагт эерэг дохио бий болж, эхний хагас жилийн байдлаар эдийн засгийн өсөлт 5.3 хувьд хүрсэн. Өөрөөр хэлбэл, “Хуралдай” бондыг олон улсын санхүүгийн зах зээлд арилжаалсан үетэй харьцуулахад Монгол Улсын эдийн засаг өссөн үзүүлэлттэй байгаа. Тиймээс шинээр гаргах бондын хүү “Хуралдай” бондтой харьцуулахад харьцангүй бага байх боломж байгааг эдийн засагчид онцолж буй.

Хэдийгээр эдийн засгийн суурь үзүүлэлт сайн байгаа ч олон улсын санхүүгийн зах зээл дээрээс бага хүүтэй

жилтөөс түр хөндийрч мэргэж-лийн Засгийн газар байгуулах сонгуулийн амлалтаа эргэн харах цаг гарцаагүй болсон.

Цаг хугацааны хувьд бачууруулж буй эдгээр асуудал У.Хүрэлсүхийг танхимаа хэр чамбай байгуулсныг бас сорих нь. Харин үүний дараа, дунд хугацаанд эдийн засгийг төрөлжүүлэх, уул уурхайгаас бусад салбарыг хөгжүүлэх гээд хариуцлагатай даваанууд хүлээж буй. Гэхдээ шинээр байгуулагдах Засгийн газар эдийн засгийг эмхлэх “цогц” бодлого зангидахын хажуугаар төрийн бодлогын залгамж чанар, тогтвортой байдлыг хадгалахаа мартахгүй байх нь чухал.

Дэд бүтэц

2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735) 3ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН

Б.Ганбаяр / ЗГМ©

Хийн хоолойг Монголын нутгаар

явуулахад дөт учраас тэр хэрээр

хямд болно

С.ЦОГТБАЯР ЗУРЖ БАЙНА

1Энэ төмөр замгүйгээр Орос

орныг ч төсөөлөх аргагүй. Мега төслийн орчин цагийн тод жишээ гэвэл Орос, Хятадыг хол бох хийн болон нефтийн хоо лойн төслүүд байна. Мөн сүү лийн үед “Нэг бүс, нэг зам”, “Эдийн засгийн коридор”, “Та-лын зам” гэх мэт нэртэй цогц санаа чилга, хөтөлбөр, төс лийн талаар ярих болов.

2016 оны зургадугаар сард Таш кент хотноо болсон гур ван улсын төрийн тэргүүн нарын уулзал тын үеэр гарын үсэг зурсан “Монгол-Орос-Хята дын эдийн засгийн коридор байгуу-лах хөтөлбөр” нь ялангуяа ма най орны хувьд гадаадын хөрөн гө оруулалт татах, эдийн зас гийн хүнд рэлээс гарах, улмаар эдийн засгийн тогтвор той өсөл-тийг хангахад үнэхээрийн ач холбогдолтой баримт бичиг юм.

Байгалийн асар их баялагтай Орос, өндөр хурдацтай хөг-жиж байгаа бөгөөд дэлхийд томоохонд тооцогдох эдийн засагтай, хамгийн олон хүн амтай (энэ утгаараа хамгийн том зах зээл) Хятадын дунд орших Монгол Улсын хувьд энэ хоёрыг холбосон коридор (дэд бүтэц) байгуулах асуудал яах аргагүй чухал ач холбогдолтой. Мэргэжлийн хүмү үсийн урьдчилан тооцсоноор уг хөтөлбөрт тусгасан төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд ойролцоогоор 50-60 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай юм билээ.

Монгол Улстай холбоотой ямар мега төслүүд байгаа талаар одоо танилцуулья.

Төмөр зам. Хоёр хөршийг холбосон шинэ төмөр зам барих, одоо байгаа “Улаанбаатар” төмөр замыг шинэчлэх (хос замтай болгох, цахилгаанжуулах) төслийг юуны өмнө дурдах хэрэгтэй байх. Төмөр зам барих, шинэчлэхэд хамгийн чухал нь тээвэрлэх ачаа, ачааны урсгал байгаа эсэхийг тогтоох явдал юм. Зөөх ачаа нь жилд 30-40 сая тоннд хүрвэл төмөр замыг хос болгох, 100 сая тонн хүрсэн тохиолдолд цахилгаанжуулсан хос зам болгох жишээтэй. Иймээс “Улаанбаатар” төмөр замыг хэзээ хос замтай, хэзээнээс цахилгаанжуулсан хос замтай болгох нь ачааны урсгалаас хамаарна. Тус төмөр замын эхний шатны шинэчлэлд 3.5-5 тэрбум ам.доллар шаардлагатай гэсэн тооцоо бий.

“Улаанбаатар” төмөр замын хувьд хамгийн ашигтай нь Хятад-Оросын хоорондох транзит тээвэр учраас түүнийг нэмэгдүүлэхийн тулд юуны өмнө манай нутгаар тээвэрлэх болон хилийн боомтууд дээр зогсох хугацааг багасгах, дээр нь өрсөлдөж чадахуйц уян хатан тарифтай байх чиглэлд анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Ингэснээр ачаа илгээгч, хүлээн авагчийн сонирхол бий болж, улмаар өрсөлдөх чадвар нь нэмэгдэнэ.

БНХАУ болон ОХУ-ын хоорондын бараа эргэлтийг 2020 он гэхэд 200 тэрбум ам.долларт хүргэнэ гэж байгаа. ОХУ-аас мэдээж байгалийн хий, нефть голлон нийлүүлж таарна. Гэхдээ цаана нь байгалийн баялгаас гадна мод, бордоо зэрэг овор ихтэй ачаа нийлүүлдэг тул тэдгээрийг гарцаагүй төмөр замаар тээвэрлэнэ. Харин БНХАУ-аас ОХУ болон Европын орнууд руу гол төлөв аж үйлдвэрийн болоод хүнсний бараа бүхий чингэлгүүд тээвэрлэдэг. Чухам эдгээр бараа, ачаанаас л манай нутгаар тээвэрлэх хэмжээг нэмэгдүүлэхийг эрмэлзэх нь чухал. Оросууд Хятадаас Европ руу чиглэсэн ачааг Монголын нутгаар тээвэрлэх сонирхолтой гэж бодож байна. Учир нь, манай нутгаар тээвэр-

Гурван улсын сонирхол давхцах цэгМега төслүүд улс орны амьдралд чухал нөлөө үзүүлдэг, геостратегийн шинжтэй байдаг

лэж, Транссибирийн төмөр замд хүргэснээр түүний ачаа лал нэмэгдэхээс гадна “Улаанбаатар” төмөр зам нь хоёр орны хамтарсан аж ахуйн нэгж.

“Улаанбаатар” төмөр замыг шинэчлэх төслөөс гадна манай улсын баруун, зүүн хэсгээр хоёр хөрш орныг холбосон төмөр зам барих төслүүд яригддаг. Манай орны баруун хойд хэсгээр хиллэдэг ОХУ-ын Тува улсад сайн чанарын чулуун нүүрсний томоохон орд бий. Оросууд уг ордны нүүрсийг БНХАУ руу гаргахаар идэвхтэй ярьж, судалж байна. ОХУ-ын Кызыл хотоос манай Улаангом, Ховд, Булганыг дайруулаад Хятадын Өрөмч хот хүртэл 1800 километр төмөр зам барих урьдчилсан ТЭЗҮ-ийг оросууд хийсэн байна лээ. Төмөр зам барих нийт өртөг нь 12.3 тэрбум ам.доллар гэнэ. Үүнээс Монголын нутгаар өнгөрөх урт нь 800 километр. Мөн Кызылээс Эрдэнэт хүртэл төмөр зам тавих асуудал бас яригдаж байна.

Өнөөд ри й н ба й д ла ар “Northern Railways” компани Эрдэнэтээс Овоот хүртэл 547 километр зам барих зөвшөөрөл аваад ажлаа эхлүүлэхээр бэлтгэлээ хангаад байна. Хэрэв Овоот хүртэл төмөр зам тавигдвал Монгол-Оросын хилийн Арцсуурь боомт хүртэл 230 километр, цаашаагаа Кызыл хүртэл 300 гаруй километр юм. Кызыл-Эрдэнэтийн төмөр зам тавигдвал манай “Улаанбаатар” төмөр замын ачаалал үлэмж нэмэгдэх сайн талтай. Харин

зүүн чиглэлийн замаар ямар хэмжээний ямар ачаа тээвэрлэх нь одоогоор тодорхойгүй байна.

Авто зам. Хэдийгээр Алтан-булагаас Замын-Үүд хүртэл, өөрөөр хэлбэл Монголын хойд, өмнөд хилийг холбосон авто зам байгаа ч олон улсын хурдны АН-3 зам барих төсөл бэлэн болоод байгаа юм. Мянга гаруй километр урттай уг замын нийт өртөг нь 10-12 тэрбум ам доллар гэсэн. Гэхдээ хурдны авто зам нь уул уурхайн гаралтай биш, гол төлөв зорчигч, аж үйлдвэрийн болон хүнсний бараа тээвэрлэхэд зориулагддаг гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй.

Хийн ба нефть дамжуулах хоолой. ОХУ байгалийн хий болоод нефтийн асар их бая-лагтай орон. ОХУ хийн болон нефтийн хоолойн өргөн сүлжээгээр Европын олон оронд хий, нефть нийлүүлдэг бөгөөд сүүлийн үед Азийн орнуудад нийлүүлэхээр идэвхтэй ажиллаж байна.

Байгалийн хийн хувьд гэвэл 2014 онд ОХУ-ын “Газпром” БНХАУ-ын CNPC-тай хий ний-лүүлэх хэлэлцээр байгуулсан. Хийг баруун болон зүүн чиглэлээр нийлүүлэхээр төлөвлөж байгаа бөгөөд зүүн чиглэлээр тавих хийн хоолойгоо (“Сила Сибири” гэж нэрлээд байгаа) барьж эхэлсэн. Харин баруун чиглэлээр хоолой тавих маршрутаа өнөөдрийн байдлаар эцэслэн тохироогүй байна. Хэрэв хоолойг Монголын нутгаар явуулбал илүү дөт учраас тэр хэмжээгээр хямд болж, барих хугацаа нь богиносно гэдгийг манай тал ойлгуулахын тулд идэвхтэй ажиллах хэрэгтэй байгаа юм. Энэ дашрамд, ОХУ-ын Эрхүү хотоос 400 гаруй километрийн цаана байдаг Ковыктын байгалийн хийн томоохон ордоос (тогтоогдсон нөөц нь 1900 тэрбум шоо метр) Эрхүү хүртэл хоолой тавих гэж байгаа. Хэрэв Эрхүү хүртэл хоолой тавих юм бол түүнийг

үргэлжлүүлээд манай улсын нутгаар дайруулан Бээжин хүртэл тавьж болох тул энэ тухай нэн даруй ярьж эхлэх хэрэгтэй. Бээжин орчмын агаарын бохирдлыг бууруулах асуудал хурцаар тавигдаж байгаа өнөө үед энэ төсөл дэмжлэг авах магадлал тун өндөр. Уг хоолойн маршрут нь Трансмонголын төмөр зам болон авто замын дагуу голдуу тал хээрийн нутгаар өнгөрөх учраас богино хугацаанд барих бололцоотой. Тухайн үед Ковыктын ордын лиценз эзэмшиж байсан “РУСИА Петролеум” компани энэ маршрутаар хоолой барих урьдчилсан ТЭЗҮ-ийг бүр 2000 онд хийсэн байдаг. Уг ТЭЗҮ-д Монголын нутгаар өнгөрөх хоолойг гурван жилд, компрессорын станцууд (8 ширхэг)-ыг дөрвөн жилд багтаан барина гэж тооцжээ. Барилгын ажлын оргил үед 3700 хүн, барьж дууссаны дараа 1354 хүн тогтмол ажиллана гэх мэтээр нарийн тооцоо гаргасан байна лээ.

Өнгөрсөн оны сүүлээр Бээжин хотноо БНХАУ-ын Үндэсний хөгжил, шинэчлэлийн хорооны албаны хүмүүстэй уулзахад тэд хэрэв Оросын тал зөвшөөрвөл хийн хоолойг Монголын нутгаар дайруулахад татгалзах зүйлгүй гэж ярьж байсан.

Нефтийн хоолойн хувьд гэвэл ОХУ-ын Сковородиногоос БНХАУ-ын Дачин хүртэлх хоолойг (жилд 15 сая тонн нефть дамжуулах хүчин чадалтай, цаашдаа хоёр дахин нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж байгаа) 2011 онд ашиглалтад оруулсан. Иймээс манайхаар дамжуулж нефтийн шинэ хоолой тавих асуудлыг ойрын үед бараг л ярихгүй болов уу. Харин Монголын нутгаар дайруулан төмөр замаар нефть нийлүүлэх сонирхолтой байгаа.

Эрчим хүчний шугам. Оросын Зүүн Сибирь эрчим хүчний илүүдэлтэй байдаг.

Эрхүүгийн, Братскийн, Усть-Илимийн, Богучаны гэсэн дөрвөн аварга усан цахилгаан станц, манай хамгийн том ТЭЦ-IV-өөс ч илүү хүчин чадалтай арваад дулааны цахилгаан станцтай “Иркутскэнерго” компани илүүдэл эрчим хүчээ Монголоор дамжуулан БНХАУ-д нийлүүлэх талаар олон жил ярьж байна. Гэтэл монголчууд өөрсдийн нүүрсний ордуудаа түшиглэн дулааны цахилгаан станцууд барьж бас БНХАУ-д эрчим хүч нийлүүлэх сонирхолтой. Өнгөц харвал Орос, манай хоёрын сонирхол давхцаж байгаа мэт боловч хэрэв гурван орныг холбосон эрчим хүчний шугам тавигдах юм бол Зүүн Хойд Азийн эрчим хүчний нэгдсэн системийн бүрэлдэхүүн хэсэг нь болж, аль алиндаа ашигтай байх болно гэж мэргэжлийн хүмүүс ярих юм билээ. Ер нь энэ талаар илүү тодорхой судалгаа хэрэгтэй байгаа юм.

Бусад төслийн тухайд. Монголоор дайруулан холбооны шинэ шугам тавих, агаарын

шинэ зам нээх, тэр ч байтугай Байгаль нуураас манайхаар дайруулан усны хоолой барих зэрэг төслүүдийн талаар ярьдаг. Эдгээрийг хэрэгжүүлэхэд юуны өмнө судалгаа, тооцоо хэрэгтэй. Зарим төслийн тухайд судалгаа хийж, яриа хэлэлцээ явагдаж байна.

Монгол, Хятад, Оросыг хамар-сан дэд бүтцийн эдгээр төсөл нь заавал гурван талын оролцоо шаардах тул төслүүдийг судлах, эхлүүлэх дараалал, хугацааг тодорхойлох, санхүүжүүлэх эх үүсвэрийг нь тохирох, гүйцэтгэгч болон хэрэгжүүлэгч байгууллагуудыг сонгох зэрэг үүрэг бүхий гурван орны хамтарсан Олон улсын төсөл, хөрөнгө оруулалтын судалгааны төв байгуулах хэрэгтэй юм.

Таван жилийн (шаардлагатай гэж үзвэл дахин таван жилээр сунгаж болно) хугацаанд хэрэгжих ёстой гурван орны эдийн засгийн коридор бай-гуулах хөтөлбөрт гарын үсэг зурснаас хойших нэг жилийн хугацаанд түүнийг хэрэгжүүлэх талаар дорвитой ажил хийг-дээгүй байгаа нь энэхүү судалгааны төвийг байгуулахад талууд нэгдсэн ойлголтод хүрч чадаагүйтэй холбоотой.

Төслүүд янз бүрийн салбарт хамаарагдах учраас уг төвийг үүсгэн байгуулагчид нь тодор-хой яам, агентлаг биш (төрийн байгууллага нь бас нэг шат дамжлага болж хувирдаг аюултайг анхаарах хэрэгтэй), харин банк-санхүүгийн бай-гууллага эсвэл олон талт үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн оролцоотой корпораци байвал илүү зохимжтой гэж үзэж байна.

“Талын зам” (саяхан “Хөгж-лийн зам” болгон өөрчилсөн) санаачилга, Евразийн эдийн засгийн холбоо болон Торго-ны замын эдийн засгийн бүсийн бүтээн байгуулалтыг уялдуулахыг харгалзана” гэж заасан тул энэхүү төвийг үүсгэн байгуулагчаар Оросын талаас Евразийн эдийн засгийн холбооны Хөгжлийн банк байж болох талтай. Учир нь, уг банкны дүрэмд хөрөнгө оруулалтын өмнөх судалгаа хийхэд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлж, дэд бүтцийн төслүүдийг тэргүүн эгнээнд санхүүжүүлнэ гэж заасан байдаг.

Хятадын талаас дэд бүтцийн төслүүдийг санхүүжүүлэх зорилгоор байгуулагдсан төрийн өмчийн компанийн статустай “Торгоны замын сан” байж болох бөгөөд уг сан Хятад-Пакистаны эдийн засгийн коридорын төслийг санхүүжүүлж эхлээд байна. Манай талаас олон талт үйл ажиллагаа явуулдаг, гадаадын томоохон компани, банк-санхүүгийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах туршлагатай төрийн өмчийн “Эрдэнэс Монгол” компани байж болох юм.

Хэрэв нарийн тооцоо бүхий судалгаатай төсөл боловсруулж, хэрэгжүүлэх сонирхогчийг нь олох юм бол Азийн хөгжлийн банк (дүрмийн сан нь 55 тэрбум ам.доллар), шинээр байгуулагдсан Азийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын банк (дүрмийн сан нь 100 тэрбум ам.доллар), “Торгоны зам” сан (40 тэрбум ам.доллартай) зэрэг банк-санхүүгийн байгууллагуудад хандаж, санхүүжилт авах боломжтой. Монголыг дайран өнгөрөх дэд бүтцийн төслүүдэд хоёр хөршийн буюу Хятад, Оросын оролцоо, хөрөнгө оруу лалт заавал байх ёстой гэж боддог. Ингэснээр эдгээр төсөл үр ашигтай байх баталгаа бий болно.

Эцэст нь дурьдахад, Хятад, Оростой харилцах харилцаа нь Монгол Улсын хөгжил, аюулгүй байдалтай амин холбоотой учраас энэ хоёр оронтой харилцах харилцааны асуудлыг өргөн цар хүрээтэйгээр алс хэтийн (арав, хорь, магадгүй тавин жилийн дараах) төлөвийг тодорхойлон судалж үзэх хэрэгтэй юм. Манай хоёр хөрш мэдээж энэ чиглэлээр тодорхой судалгаа хийдэг байх гэж бодож байна.

Нарийн судалгаатай төсөл боловсруулж, хэрэгжүүлэх сонирхогчийг нь олох юм бол Азийн хөгжлийн банк, АДБХОБ, “Торгоны зам” сан зэрэг байгууллагаас санхүүжилт авах боломжтой.

• Төмөр зам барих, шинэчлэхэд хамгийн чухал нь тээвэрлэх ачаа, ачааны урсгал байгаа эсэхийг тогтоох явдал юм.

• Байгалийн асар их баялагтай Орос, өндөр хурдацтай хөгжиж байгаа Хятадын дунд орших Монгол Улсын хувьд энэ хоёрыг холбосон коридор байгуулах асуудал яах аргагүй нэн чухал ач холбогдолтой.

• Орос улс Монголын нутгаар дайруулан төмөр замаар нефть нийлүүлэх сонирхолтой байгаа.

нь дүүрээгүй, эсвэл тасалбар хямдарсан өдрүүдэд үзэгчид сууд-лын 30 хувьд хүрэхгүй бол татан буулгадаг аж.

Кино салбарын хөгжлийг доош нь чангааж буй бас нэгэн хү чин зүйл бол зохиогчийн эрхийн хулгай. Кино театр эс вэл Iptv-ээр гарсан киног би чиж, хямд диск дээр хуулж та раах явдал буурахгүй бай на.

Тухайлбал, 2014 оноос хойш 10 гаруй кино бүтээсэн “Фантастик” продакшны бү-тээл бүрт зохиогчийн эрхтэй хол боотой зөрчил 50-100 удаа гарч байсан гэхэд итгэхэд бэрх. Киног хууль бусаар олшруулан зарахад Зөрчлийн тухай хуулиар

хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тооцон торгохоос өөр арга хэмжээ авдаггүй байна.

Кино урлагийг бодлогоор дэмж -сэнээр улс орноо бусдад эерэгээр сурталчилж буй олон орон бий. Тухайлбал, урд хөр шийн кино урлагийн салбар сүүлийн гурван жилд эрчимтэй өсөж, дэлхийн кино урлагийн то моохон тоглогчдын нэг боллоо. Тус улсын хамгийн том кино компани “Алибаба Пикчер” 8.77 сая ам.доллараар үнэлэгдэж бай на. Хятадууд жилд бүтээдэг киноныхоо тоогоор гуравдугаарт, тасалбарын борлуулалтын тоо-гоор хоёрдугаарт жагсаж буй. Тус улсад гаднын бүтээлүүдэд хязгаар тавьснаар дотоодын кино нь зах зээлийн 55 хувийг эзэлж байгаа юм. Харин Өмнөд Солонгост үндэсний киног ту хайн кино театр жилд хамгийн багадаа 73 удаа гаргах шаардлага тавьдаг байна. Мөн ОХУ-д кино урлагт хөрөнгө оруулсан ком паниудыг татвараас тодорхой хувиар чө-лөөлдөг аж. Эдгээр орнууд кино урлагийн салбарыг хуульчилж, зохицуулалттай бол госноор ашиг шимийг нь хүртэж, эдийн засгаа тэтгэж байна.

Харин манайд ашиг олох эсэх нь баталгаагүй энэ салбарт тат-вар, татаас улам дарамт болж буйг уран бүтээлчид хэлж байна. Нэг удаа эрсдэл гаргаад кино хийсэн бүтээлчид орлогынхоо талаас дээш хувийг бусдад өгдөг тул дахин кино хийх урам нь хугардаг. Тиймээс Монголын кино урлагт залуу уран бүтээлчид хөл тавихад эдийн засгийн хө-шүүрэг, хуулийн зохицуулалт үгүйлэгдэж байна.

шаарддаг аж. Манай уран бүтээлчид нэг

кино бүтээхэд дунджаар 100 сая төгрөг зарцуулдаг гэсэн мэдээлэл бий. Харин орлогын хувьд янз бүр. 2013-2015 оны хооронд дэлгэцнээ гарч буй дотоодын кинонуудын ашиг орлогыг олон нийтэд мэдээлдэг байв. Тухайн үед “Зэрлэг цэцэгсийн хүлэмж” кино 731 сая төгрөгийн орлогоор тэргүүлж байлаа. Гэвч сүүлийн үед урлагийн энэ салбар бага багаар агшиж байна.

Өнгөрсөн жил манайд 40 гаруй дотоодын кино нээлтээ хийсэн. 2016 оны есдүгээр сард “Өргөө” кино театрт 13 кино үзэгчдэд анх удаа хүрсний дөнгөж тав нь монгол уран бүтээлчдийнх байв. Харин өнгөрсөн сард дөр вөн монгол кино нээлтээ хий жээ. Ийнхүү дотоодын кино болон түүнийг бүтээгчдийн тоо ааж маар буурсаар.

Өдгөө манайд кино бүтээж буй продакшнууд гарын арван хуруунд багтахаар болсон нь цөөнгүй шалтгаантай. Зарим кино хэдийгээр хэдэн зуун саяар хэмжигдэх орлого олдог ч бүтээгчид нь түүнээс чамлахаар хувь авдаг. Тухайн киног дэл гэцэнд

гаргасны төлбөрт кино театруудад орлогынхоо 50 хувийг өгдөг. 100 сая төгрөгийн тасалбар борлууллаа гэхэд 50 сая нь кино театрын ашиг болно. Мөн нэмүү өртгийн албан татварын 10 хувь төлнө.

“Фантастик” продакшны най-руулагч Б.Тамир “Кино театрууд орлогын тал хувийг авдаг байлаа гэхэд ядаж киноны зохиогчийн эрхийг хамгаалдаг болмоор бай-на. Манайх жижиг зах зээлтэй учраас НӨАТ зэрэг олон татварыг бууруулахгүй бол уран бүтээлчид хөдөлмөрийнхөө үр дүнд маш бага ашиг хүртэж байна. Хэрэв үүнийг өөрчилбөл уран бүтээлчид дараагийн кинондоо илүү их хөрөнгө зарцуулж, улам сайн кино хийхийг хичээнэ. Гэвч үүнийг зохицуулах хууль байхгүй учраас эцэггүй хүүхдүүд шиг хайхрах хүнгүй болчихоод байна” гэв.

“Содура”, “Барьцаа 007” кино-ны найруулагч Б.Жаргалсайхан “Ихэнх уран бү тээл чид киногоо хийхийн тулд зээл авдаг. Тиймээс зээлийнхээ хугацаанд баригдаад өдөр, хо ногтой уралдан байж богино хугацаанд дуусгах нь бий” хэмээн учирлав. Мөн кино театрууд танхимын суудлын тал

4 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН 2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735)

Кино

1867 оны гал туулай жил. Есөн эрүү, гав дөнгөнөөс мул-тарсан зургаан шилийн сайн эр монголчуудад зарахаар ав чир-сан их хэмжээний хар тамхийг устгаснаар манж амбаны хам гийн за налт дай сан болно. Тэд ний олонх нь амь үрэгд сэн ч эц сийн дүн дээ энэ нь монгол чууд эрх чөлөө -нийхөө төлөө нэгдэх эхлэл болсныг “Фантастик” про дакшны “Зүрхний хилэн” кинонд ха руулдаг. Тухайн үеийн Хүрээ хот, монголчуудын аж амьдралыг тун бодитоор дүрсэлсэн уг киног бүтээхэд тэрбум гаруй төг рөг зарцуулжээ. Түүхэн орч-ныг цогцоор нь бүтээхэд бусад төрлийнхөөс 4-5 дахин их зардал

Агшиж буй киноны зах зээлҮзэгчдийн сонирхлыг багагүй татаж буй “Зүрхний хилэн“ киног хоёр жил гаруйн хугацаанд бүтээжээ.Түүхэн орчныг цогцоор нь бүтээхэд бусад төрлийнхөөс 4­5 дахин их зардал шаарддаг аж.

“Зүрхний хилэн” киног бүтээхэд тэрбум гаруй төгрөг зарцуулжээ

Б.Баярмаа@bayarmaaZGM

0 0 7 3 5

ТУЗ-ийн даргаЭрдэнэбаатарын ДОЛГИОН

Тэргүүн орлогч эрхлэгч Баатарын ДУЛАМХОРЛОО

Утас: 99997481

Орлогч эрхлэгчЛхагважавын СУГАРМАА

Утас: 99903584

Улс төр, нийгэм, эрэн сурвалжлах мэдээллийн албаЭдитор Б.Даваатогтох

Утас: 99901637

Эдийн засаг, уул уурхайн мэдээллийн албаЭдитор Б.Баяртогтох

Утас: 99901532

Цахим контент, бүтээлч үйлдвэрлэлийн албаЭдитор Г.Баярсайхан

Утас: 99903574

Э.ЭнхбаатарУтас: 99903578

Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, I хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө,

“Блю Скай тауэр” 407 тоотУлсын бүртгэлийн дугаар. 1024

Утас: 70103131, Факс: 70106065

ubinfo.mn

Дугаарын удирдагчГ.Баярсайхан

“Засгийн газрын мэдээ” сонин нь ардчилсан, шударга ёс, хүний эрхийг дээдэлж, чөлөөт

сэтгүүл зүйн хэм хэмжээг бүрнээ сахин, олон ургальч үзлийг илэрхийлэх мэдээллийн

индэр байж, нийт Монгол үндэстний ойлголцол, эв нэгдлийг бэхжүүлэхийг эрхэм

зорилгоо болгоно.

РЕДАКЦИ

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА

ХАЯГ

ЦАХИМ ХУВИЛБАР

Хуульчдын ээлжит гуравдугаар Их хурлыг зохион байгуулах гэж байгаатай холбогдуулан нийт хуульчид Холбооны www.mglbar.mn цахим хуудсаар дамжуулан гишүүнчлэлийн эрхээрээ нэв тэрч, өөрийн төлөөллийг (шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч, бусад хуульч) баталгаажуулна уу.

Мөн Их хурлын төлөөлөгч дийг сонгох цахим сонгуультай хол боо-тойгоор цахим системд нэвтрэх нууц үгийг шинээр ол госон бөгөөд шинэ нууц үгийг таны нэгдсэн бүртгэлд бүртгэлтэй байгаа гар утасны дугаарт мес сежээр илгээсэн болно. Хэрэв гишүүнчлэлийн эрхээр нэвтрэх нууц үг мессежээр очоогүй бол Хуульчдын холбооны мэдээл лийн технологийн мэргэжилтэн Х.Наранхүүтэй холбогдож, шинэ нууц үгээ авна уу.

НИЙТ ХУУЛЬЧДЫН АНХААРАЛД

МОНГОЛЫН ХУУЛЬЧДЫН ХОЛБООУтас: 7011 6004, 9998 6940

1. Байгууллагын борлуулалт хариуцсан менежер / Enterprise product manager

• Үндсэн хариуцлага:1. Байгууллагын борлуулалт, шийдэл маркетинг болон шинэ боломжийг нээх2. Байгууллагын борлуулалтын төлөвлөгөө гаргах3. Байгууллагын борлуулалтын гэрээ хэлэлцээр хийх4. Борлуулалтын үйл явцыг хянаж шинэчлэх

• Боловсрол болон ажлын туршлага1. Мэдээлэл харилцаа холбооны чиглэлээр их, дээд сургууль төгссөн. 2. Харилцаа холбооны салбарт 2 жил ажилласан туршлагатай.3. Англи хэлний ахисан төвшнээс дээш мэдлэгтэй

2. Сервисийн шийдэл хариуцсан менежер / Service solution manager

• Үндсэн хариуцлага:1. Сервис үйлчилгээний борлуулалт, маркетинг болон шинэ боломжийг хайх2. Сервис үйлчилгээний борлуулалтын төлөвлөгөө гаргах3. Сервис үйлчилгээний гэрээ хэлэлцээр хийх4. Төслийн үйл явцыг хянах, удирдах

• Боловсрол болон ажлын туршлага1. Мэдээлэл харилцаа холбооны чиглэлээр их, дээд сургууль төгссөн. 2. Харилцаа холбооны салбарт 2 жил ажилласан туршлагатай.3. Англи хэлний ахисан төвшинээс дээш

• Бусад шаарлага:1. Хэлэлцээр хийх ур чадвар болон илтгэх тавих чадвартай 2. Манлайлах болон шийдвэр гаргах ур чадвар 3. Харилцааны ур чадвар4. Компьютерийн хэрэглээний чадвартай байх

• Ажилд орохыг хүсэгчид дараах бичиг баримтыг бүрдүүлэн S.Saranchimeg@huawei.com имэйл хаягаар ирүүлнэ үү!

1. Өөрийн намтар /CV/2. Дипломын хуулбар3. 1% Цээж зураг

• Ажилд орох өргөдөл хүлээж авах хугацаа:2017 оны 10 сарын 10­ныг дуустал

Хаяг: Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Баянгол дүүрэг, Үндсэн Хуулийн гудамж-24 “Рокмон” Бюлдинг, 409тоот.

Харилцах утас: 7011 0727, 8811 6687

НЭЭЛТТЭЙ АЖЛЫН БАЙР ТАНД САНАЛ БОЛГОЖ БАЙНАHuawei Technologies LLC

ЗГМ ТОВЧХОН

Кино наадмыг “Чингисийн хүүхдүүд” нээнэ

ХӨТӨЧ

» BOX OFFICEFox студийн “Кингсмэн: Алтан тойрог” кино нээлтээ хийсэн хоёр долоо хоногийн хугацаанд 66.6 сая ам.долларын орлого оллоо. Уг үзүүлэлтээр тус кино энэ долоо хоногийн Box ofiice­ийг тэргүүлэв. Киног бүтээхэд 104 сая ам.доллар зарцуулжээ.

БНХАУ­ын “Дайчин чононууд 2” кино Box ofiice­ийн шилдэг 100­д багтсан анхны Холливудын бус кинонд тооцогдож байна. Тус кино 30.1 сая ам.доллараар бүтэж, 878.3 сая ам.долларын ашиг олсон юм.

» СУДАЛГААКолгейтийн их сургуулиас хийсэн эрдэм шинжилгээний бичгээс үзвэл Оскарын шагнал авсан эрэгтэй жүжигчдийн цалин дунджаар 81 хувиар өсдөг ажээ. Энэ нь нэг кинонд тоглосны төлөө авах цалин 3.9 сая ам.доллараар нэмэгдэнэ гэсэн үг. Харамсалтай нь эмэгтэйчүүдийн цалин хавьгүй бага бөгөөд нэг кинонд авах цалин 500 мянган ам.доллараар л нэмэгддэг байна.

» МОНГОЛ КИНО “Фантастик” кино студи “Маш нууц” киноны хоёрдугаар анги болох “Байтаг Богд” киног бүтээж байна. Уг бүтээлд 1948 онд Ховд аймгийн Булган сумын нутагт оршдог Байтаг Богдод болсон тулааны тухай өгүүлдэг. Кино зохиолыг О.Бат­Өлзий бичиж, найруулжээ.

» ТҮҮХ1970 онд татан буугдсан “Монгол кино үйлдвэр” уран сайхны 52, баримтат 315 кино хийжээ. Жилд уран сайхны 2­4, баримтат 35, орчуулгын 8­11 кино бүтээж, нийт хоёр сая метр хальс боловсруулдаг байсан түүхтэй.

» НЭЭЛТНайруулагч Жэймс Камерон, Paramount Pictures­ийн хамтын бүтээл "Терминатор" киноны шинэ анги 2019 оны зургадугаар сард нээлтээ хийх тов гарлаа. Киноны гол дүрд жүжигчин Арнолд Шварцнеггер, Жессика Хамилтон нар ахин тогло хоор болжээ. Тус киноны анхны анги 1984 онд гарсан юм.

“Каталист” кино компанийн бүтээл “Сониуч” хүүхэлдэйн кино ирэх оны зургадугаар сард нээлтээ хийнэ. Сургуулийн насныханд зориулсан арван ангитай уг анимэйшнд 280 орчим сая төгрөг зарцуулсан байна.

Олон улсын “Улаанбаатар” кино наадам энэ сарын 10-нд нээлтээ хийнэ. Нийслэлд ес дэх удаагаа зохион байгуулагдаж буй уг наадам уран сайхны, баримтат, хүүхдийн, нээлтийн кино гэсэн дөрвөн төрлөөр шилдгүүдийг шалгаруулах юм.

Энэ удаагийн наадмыг най -руулагч Д.Золбаярын “Чин гисийн хүүхдүүд” кино нээхээр болжээ. Мөн онцлох орноор АНУ то-дорсон байна.

Наадмын хүрээнд тус улсын

таван киног “Тэнгис” болон “iCinema” теат руудад үнэ төлбөргүй үзэх боломжтой. Харин энэ жилийн шилдэг дөрвөн бүтээл энэ сарын 12-нд “Тэнгис” кино театрын дэлгэцнээ гарах юм. Таван өдөр үргэлжлэх уг наадмын үеэр АНУ-ын най-руулагч, продюсер Тони Гэрбэр хоёр өдрийн сургалт явуулахаар болжээ.

Тус наадмыг Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газар, нийслэлийн Соёл, урлагийн газар, Монголын урлагийн зөвлөл, Монголын кино ур лагийн зөвлөл хамтран 2008 оноос хойш зохион байгуулж байна.

Э.ЭнхЗГМ

• Кино театрууд танхимын суудлын тал нь дүүрээгүй, эсвэл тасалбар хямдарсан өдрүүдэд үзэгчид суудлын 30 хувьд хүрэхгүй бол татан буулгадаг.

• Киног хууль бусаар олшруулан зарахад Зөрчлийн тухай хуулиар хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тооцон торгохоос өөр арга хэмжээ авдаггүй.

• “Зэрлэг цэцэгсийн хүлэмж” кино 731 сая төгрөгийн орлогоор тэргүүлж байв.

олноор байгуулсан. Тухайн үед 60 мянган ам.доллартай байхад л дунд зэргийн хөөсөнцөрийн үйлдвэр эсвэл Налайхын үйлдвэрийг тү-шиглээд шилэн хөвөнгийн үйлдвэр байгуулах боломж байсан. Гэхдээ дэлхийн хөгжлийн чиг хандлага нь эрдэс, түүхий эдийн гаралтай, эко, галд шатддаггүй, байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх явц руу чиглэж байсан учир богино хугацаанд мөнгө олох бус удаан хугацаанд оршин тогтнох үйлдвэр байгуулж, алс ирээдүйгээ харсан бизнес эрхлэхийг зорь-сон. Тиймээс чулуун хөвөнгийн үйлд в эр байгуулахаар 2000 онд зориг шулуудсан юм. Орост сурч байхдаа ашиглаж байсан хуучин ном дэвтрээ сөхөж, багш нартайгаа зөвлөн, Герман болон Оросын туршлагыг судалсаар таван жи-лийг зарцуулсан байв. Үүний гур ван жилд нь түүхий эдийн орд газраа хайж олох хайгуулийн ажил хийсэн.

Сайн чанарын базальт Говь-Алтай, Өмнөговь, Булган, Сүх баатар зэрэг аймагт олдоц их тэй. Гэхдээ дэд бүтэц тэй гээ ойр хон байл гах үүднээс Бага нуу-рын орчимд маш сайн чанарын ба зальт тай хоёр орд илрүүлсэн. Манай нэг орд гэхэд л 250 жилийн нас тай ба Орос, Хята дын хаас илүү ча нар тай. Үйлдвэр байгуулсан хөрөнгө 2005 оны ханшаар хоёр сая орчим ам.доллар болсон. Зээл хүсч, банкинд очиход надад банк итгээгүй. Арга ч үгүй биз. Хар чу-луу барьчихаад тэрийгээ 1600 хэмд хайлуулж, дулааны хөвөн гаргаж авна гэхээр ямар банк ит гэж, зээл олгох билээ.

-Дулаалгын материалын зах зээлд чулуун хөвөн хэр зэрэг эрэлттэй байна. Үйлдвэрийн

хүчин чадал хэр вэ? -2005 оноос хойш хөдөл мөр-

лөсний эцэст одоо л зах зээлд хөлөө олж эхэлж байна. Бидний хамгийн анхны төсөл “Цонжин болдог”-ийн бүтээн байгуулалт байв. Тал газарт байгаа төмөр хийц зуны улиралд халж, өвлийн цагт салхи сийгэнэ. Тиймээс аюулгүй байдал, дуу чимээний тусгаарлалт, дулаан хадгалах чадамж гээд бүх талаас нь бодолцож, дулаалга хийсэн. Дараа нь “Өргөө” кино театр, “Улаанбаатар их дэлгүүр”, “Рамада”, “Шангри-Ла” зочид буу дал гэх мэт томоохон бүтээн байгуулалтад гар бие оролцож байна. Нийслэлийн шугам хоолойд дулааны алдагдалгүй термобазальт хэмээх цоо шинэ технологи нэвт-рүүлэхээр хоёр жилийн өмнө Оросоос ноу-хау-г худалдан авч оруулж ирсэн. Манайх үйлдвэртээ саяхан инновацийн шинэчлэл хийж, нэг цагт хоёр тонн, жилд 8000 тонн хүчин чадалтай болгосон. Бид бүтээгдэхүүндээ хамгийн багадаа 50 жилийн баталгаа өгдөг.

-Монголын зах зээлд танигдаад эхэлчихлээ. Бүтээгдэхүүнээ га-даад руу экспортлох судалгаа хийсэн үү?

-Сүүлийн гурван жилд Япон руу бүтээгдэхүүнээ экспортлохоор судалж байна. Одоогоор туршил-таар нэг контейнер бараа гаргалаа. Оны эцэст худалдааны гэрээ хийхээр эрмэлзэж байна. Ма-най бүтээгдэхүүн Японы чанар, стандарт, шаардлагыг бүрэн хан-гасан. Энэ бол бидний том даваа байсан. Түүнчлэн дулаалгын ма-териалын хувьд Хятадын зах зээлд гарах бүрэн боломжтой гэж бодож байна. Учир нь хятадууд цэвэр базальт, экологийн чулуун хөвөнг хэрэглэх сонирхолтой болж байгаа.

-Танайхтай ижил төрлийн бизнес эрхэлж байгаа компаниуд байна уу. Энэ зах зээлд хэдий хэмжээний мөнгө эргэлддэг вэ?

-Дулаалгын материалын зах зээлд 60 тэрбум төгрөг эргэлдэж байна. Үүний 40-өөд тэрбумыг хөөсөнцөрийн зах зээл эзэлдэг. Хөөсөнцөр дулаан барих чадамж сайтай ч химийн гаралтай учраас байшингийн дулаалгад удаан нас жилтгүй, галд шатамхай учир барилгын салбарынхан үүнээс татгалзаж эхэлсэн. Тухайлбал, саяхан хөөсөнцөрөөр дулаалсан байшин Лондонд юу ч үгүй шатсан хэрэг гарлаа. Мөн Орост ийм дулаалгатай ресторан шатаж, 120 хүн амь насаа алдсан. Хятадад CCTV-ийн байр шатсан учраас хөөсөнцөрийн дулаалгыг хориглох шийдвэрийг тус улс гаргачихлаа. Тиймээс Хятадад үйл ажиллагаа явуулж байсан хөөсөнцөрийн жижиг үйлдвэрүүд Монгол, Кыр-гызстан, Узбекистан зэрэг буурай оронд нүүгээд ирсэн. Одоогоор дотоодын зах зээлд манайх шиг үйлдвэр байхгүй. Гэхдээ Орос, Хятадаас чулуун хөвөн импортолж,

Хоёр хөршийг дулаацуулах бизнес

Би үйлдвэрлэгч

2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735) 5ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН

21 мянган тоннын хүчин чадалтай үйлдвэр барина

1Ялгаа нь, шилэн хөвөнг квар-

цийн элс, хаягдал шилнээс гар гаж авдаг. Материалын хувьд хөвс гөр, зөөлөн учраас дулаан уур амьс-галтай оронд илүү то хиромжтой. Харин чулуун хө вөн манайх шиг хүйтэн уур амьс галтай оронд тохирдог. Энэ хоёр хөвөн гийн ялгааг зүйрлэвэл чулуун хөвөн ноолууран цамцтай, шилэн хөвөн синтетик материалтай адил хан гэхэд болно. Гэхдээ шилэн хөвөн муу материалтай гэсэн үг биш, дулаанаа удаан барьдаггүй учраас манайд тохиромжгүй гэсэн санаа.

-Таныг үйлдвэрээ өөрөө барьсан гэж сонссон. Та ямар мэргэжилтэй вэ?

-Би ОХУ-ын Свердловскийн политехникийн дээд сургуульд цахиурын ислийн эрдэс түүхий эдийг хайлах болон дулаанаар боловсруулах хими, технологийн инженер, механик мэргэжлээр сурч, дүүргэсэн. Гуравдугаар дамжаанд байхдаа шилэн лонх, машины шил, хавтгай шилний үйлдвэр, дараа жил нь эрдэс хөвөнгийн үйлдвэр, тавдугаар дамжаандаа цементийн үйлдвэрт дадлагажиж байлаа. Сургуулиа төгсөөд эх орондоо ирээд эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллахаар тухайн үеийн шаазан ваарны үйлдвэр, Налайхын шилний үйлдвэрийг их сонирхсон. 1990 оны үед хөгшин, залуугүй ганзагын наймаанд явж байхад би троллейбусны депод машины шилний үйлдвэр байгуулсан юм.Троллейбус, Лада, ЗИЛ-130, Москвич, УАЗ-469 гэх мэт машины бүх шилийг үйлдвэрлэсэн. Гэвч 1996-1997 онд машины шилийг Хятад, Солонгос улсаас импортоор оруулж ирдэг болж, бизнес маань явцгүй болсон. Тиймээс Налайхын шилний үйлд-вэрийг босгох талаар судалсан ч үнэндээ их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хэрэг болсон. Түүнчлэн 1957 онд хятадуудын байгуулсан уг үйлдвэр тоног төхөөрөмжийн хувьд хэтэрхий хуучирсан байсан юм. Ингээд бодоход, 1957 оноос эхлэн монголчууд лонх, шаазан, тараг, ундааны шилээ өөрсдөө үйлдвэрлэж чаддаг байжээ. Гэтэл өнөөдөр гаднаас шилээ зөөж байгаа нь манай улсын аж үйлдвэрийн салбар урагшилсан уу, ухарсан уу гэдгийг харуулна.

-Чулуун хөвөнгийн үйлдвэрээ хэдэн онд байгуулсан бэ. Хэдий хэмжээний хөрөнгө шаардагдаж байв?

-Барилгын салбар 2000 оноос эрчимтэй хөгжиж, дулаалгын зах зээлд хөөсөнцөрийн үйлдвэрийг

зарж байгаа наймаачид бий. -Гэр хорооллын айлууд бай-

шингаа дулаалж чаддаг гүйгээс дулаанаа алддаг. Дундаж хэм-жээтэй байшин дулаалахад хэдий хэмжээний зардал шаардагдах вэ?

-Аялал жуулчлалын байгуул-лагад чулуун хөвөнгөөр гэр дулаалж үзсэн. Бас монгол гэ-рийн дээвэр, туурга дулаалах гэж

туршсан. Гэхдээ чулуун хөвөнг олон дахин хэрэглэхэд жаахан түвэгтэй болчихоод байгаа юм. Гэр хорооллын айлуудын дий-лэнх нь хашаандаа сайн, муу янз бүрийн байшинтай байдаг. Өвөл болохоор байшин хүйтэн болчихдог учир гэрээ барьдаг. Байшингаа сайтар дулаалчихвал гэрт амьдарч, их хэмжээний нүүрс түлэх шаардлагагүй болно. Миний

тооцоолсноор 6х7 хэмжээтэй бай шин дулаалахад бүх зардал нь ороод 3-5 сая төгрөг шаардлагатай.

-Танайх энэ зах зээлд ноёрхож байгаагийн хувьд хэдий хэм-жээний мөнгө эргэлдүүлж байна. Цаашид хэдэн төгрөгт хүргэх боломжтой гэж харж байна вэ?

-Манай нэг метр куб бүтээг-дэхүүний үнэ 145 мянган төгрөг. Харин манайхтай ижил төстэй хэмжээтэй хөөсөнцөр 155 мянган төгрөгийн ханштай. Чулуун хөвөн илүү хямд бас чанартай байхад ком паниуд яагаад хөөсөнцөр сон гож байна гэсэн асуулт гарч ирж бай гаа биз. Учир нь тэд хэзээ ч стан дарт мөрдөггүй юм. Нэг метр кубд 35 кг түүхий эд орох стандарттай ч барилгын компа ниуд 18-20 кг хөөсөнцөр шахчих даг болохоор тэдэнд хэмнэлттэй бай даг. Бид чанар, стандартаар өрсөлдье гэхээр тэд орц, нормоо багас гачихдаг. Гэхдээ 60 тэрбум төгрөгийн зах зээлд үндэсний үйл двэрлэл манлайлах боломж бай гаа. Манайх одоо 10-12 тэрбум төгрөгийн эргэлттэй байна. Гэхдээ дулаалгын зах зээлд 60 тэрбум төгрөгийн тухай ярьж байна шүү дээ. Манай зорилго бизнесэээ 40 тэрбумын эргэлттэй болгох.

Тиймээс дөрвөн жилийн өмнөөс Итали улстай хамтран 21 мянган тоннын хүчин чадалтай бүрэн автомат шинэ үйлдвэр барих төсөл хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Монголд ийм хүчин чадалтай үйлдвэр байгуулвал энэ цэгээс 1800 радиусын зайнд бүтээгдэхүүнээ экспортлох боломжтой. Энэ нь ОХУ-ын Красноярск, БНХАУ-ын Хэбэй муж хүртэл юм.

• Дулаалгын материалын хувьд Хятадын зах зээлд гарах бүрэн боломж байна.

• 6х7 хэмжээтэй байшин дулаалахад бүх зардал нь багтаад 3-5 сая төгрөг шаардлагатай.

• Одоогоор энэ зах зээлд 10-12 тэрбум төгрөг эргэлдэж байна. Ирээдүйд 40 тэрбумд хүргэх зорилготой.

С.Батсайхан / ЗГМ©

Эсийг эмчилдэг нано робот бүтээжээ

6 ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН 2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735)

Шинжлэх ухаан

1990-ээд онд “Сургуулийн шидэт автобус” киног хүүхдүүд шимтэн үздэг байв. Зарим бүлэгт нь автобус нано хэмжээнд хүртлээ жижгэрч хүний биед нэвтрэн нянтай нүүр тулан тэмцдэг. Тухайн үедээ зөгнөл мэт санагдаж байсан авч одоо нэгэнт бодит байдал болж эхэллээ. Нано анагаах ухаан молекулын хими, физикт суурилсан юм. Хэдийгээр энэ шинжлэх ухаан одоохондоо туршилтын шатанд яваа боловч эмч нар анхны эм бэлдмэл, эмчилгээг өвчин анагаахад ашиглаж эхлээд байна.

НАНО РОБОТ ЭМЧУламжлалт үрлэн эм, тарианы

Бразилын Кампинасын их сургуулийн профессор Лисио Веллозо тэргүүтэй хэсэг эр дэм тэн жин нэмэгдэх гол шалтгаа ныг ил рүүл сэн байна. Өөхлөл төд хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөл-дөг. Тарган хүмүүсийн биед хуримт лагддаг бичил биетүүд хоол ноос тэжээллэг бодисыг шин гээн авахад дөхөм болдог байна. Тарга лах хандлагатай хүний хувьд жирийн алим хүр тэл илүү калори өгдөг аж. Түүнчлэн өнчин тархинд орш дог цадах мэдрэмжийг хариуц даг нейронууд устсан байх

боломжтой.Эрдэмтэд энэ хоёр шалтгааны

аль нь анхдагч, аль нь үүсмэл болохыг тогтоох туршилт хийжээ. Туршилтад орсон хулгануудын тархинд задлан шинжилгээ хийж үзээд өнчин тархин дахь гэмтэл эхэлж үүсдгийг тогтоов. Цусан дахь липидийн хэмжээ дээшлэхэд төв мэдрэлийн системийн дархлааны эсүүдээс хорт бодис ялгаран өнчин тархины нейроныг гэмтээдэг аж. Эцэстээ мэдрэлийн эсүүд үхждэг байна. Ийм үйл явц хүн таргалж эхлэхээс бүр өмнө явагддагийг илрүүлжээ.

American Journal of Psychiatry сэтгүүлд нийтлэгдсэн өгүүллээс үзэхэд долоо хоногт ганцхан цаг дасгал хийхэд хүнд нас, хүйсээс үл хамааран хямрал үүсэхээс урьдчилан сэргийлж, сэтгэлийн дарамтаас гарахад тусалдаг байна. Австралийн Сиднейн их сургуулийн эрдэмтэн Сэмьюэл Харви “Бид биеийн дасгал сэтгэлийн дарамттай тэмцэхэд тодорхой үүрэг гүйцэтгэдгийг

мэддэг байсан. Гэхдээ манай хэмжилтээс үзэхэд хамгийн бага буюу долоо хоногт ганц цагийн дасгал хүртэл маш хүчтэй эерэг нөлөө үзүүлдгийг харууллаа” гэж бичсэн байна. Сүүлийн үед сэтгэлийн хямралын эсрэг олон төрлийн эм, бэлдмэл бүтээсэн боловч тэдгээр нь дасах, таргалах, бодисын солилцоо алдагдах гэх мэт дам гаж нөлөөтэй нь илэрсэн билээ.

Шинжлэх ухааны шилдэг зургууд-2017

оронд молекултай жишихүйц өчүүхэн роботыг хүний бид оруулахад оношилгоо хийж, өвчний шалтгааныг илрүүлэх ба тусламж, эмчилгээ шаардлагатай эрхтэн дээр очиж, эм хүргэнэ. Ийм төрлийн хэдэн төрлийн машин бүтээгдсэнээс өмөн үүгийн эсийг устгах, шинжилгээ хийх, молекулын мэс ажилбар хийх зэрэг үйлдэлтэй. Робот бүтээхэд эрчим хүчээр хангах, зүг чигээ олж, шулуун шугамаар урагшлахад сургах зэрэг бэрхшээл тулгарсан байна. Өнөө үед ийм роботыг эрдэмтэд хэт авиа, соронзон ба цахилгааны орон, дулаан болон цахилгаан соронзон үелзэл зэргээр удирдаж байгаа юм.

Роботын батерей хүний бие дэх сахарын молекул болон бусад бодисоос тэжээл авдаг. Тэдний хөдөлгүүр нь органик ба органик бус нано хэсгээс бүрдэж, өөр молекултай үйлчлэлд орох буюу соронзон орны нөлөөгөөр хэлбэр, байрлалаа өөрчилдөг байна. Ийм роботууд ирээдүйд судасны бөглөрөл, холестериний бөөгнөрөл арилгахаас өгсүүлээд судас оёж, цус алдалтыг зогсоох хүртэл олон үүрэг гүйцэтгэх боломжтой.

РОБОТ МЭС ЗАСАЛЧРобот мэс засалчийг бүтээх

шаардлага нь өндөр мэргэжилтэй эмчийн хомсдолоос үүсчээ. АНУ-ын Жон Хопкинсийн их сургуулийн эрдэмтдийн 2016 онд бүтээсэн Smart Tissue (STAR) хэмээх робот амьд гахайн нарийн гэдсийг оёх туршилтыг амжилттай гүйцэтгэсэн. STAR-ыг өвчтөний амаар оруулж, арьсанд нь ямар ч зүсэлт хийлгүйгээр мэс ажилбар хийнэ. Уг аппарат эх компьютерээс 3D зураг, цусны даралт гэх мэт мэдээлэл авч, өгөгдсөн программын дагуу үүргээ гүйцэтгэдэг аж.

ДНК-ЫН НАНО РОБОТИйм робот эд, эс, судаснаас

гадна ДНК-ын бүтцийн судлыг засварлах замаар гене тикийн гажуудлыг арилгах чадвартай. Ийм машиныг боловсруулах ажил дөнгөж эхлэлийн шатандаа явж байна. Калифорнийн технологийн их сургуулийн эрдэмтэд саяхан ДНК-ын судлуудыг ялган таних чадвартай робот бүтээжээ. Ирээдүйд ийм машин генийн гэмтсэн хэсгийг таньж, генетикийн зөв нуклеотидээр солих ажилбар хийнэ.

Үүнээс гадна Манчестерийн

их сургуулийн химичид дэлхийд анх удаа бусад молекулыг цуглуулах чадвартай молекулын робот бүтээсэн байна. Уг робот нүүрстөрөгч, устөрөгч, хүчилтөрөгч болон азотын 150 атомаас бүрдэх ба ирээдүйд “молекулын фабрик, угсрах үйлдвэрийн” суурь болох боломжтой.

ЭДИЙГ ТӨЛЖҮҮЛЭХИйм төрлийн робот организмыг

засаад зогсохгүй түүнийг гэмтлээс хамгаалж чадна. Харвардын эрдэмтэд хүчтэй гэмтлийн дараа ч бүтцээ сэргээх чадвартай нано эд бүтээсэн. Нано технологи хүнд өөрийн эд, эсээ эргэн төлжүүлэх боломж олгоно. Түүнчлэн Охайогийн их сургуулийн эрдэмтэд ген ба уургийн тусгай бүрдлийг эсэд оруулах чадвартай нано машин бүтээсэн байна. Тэдгээр нь эсийн “программыг” өөрчилж, хуваагдах, шархыг эдгээх, гэмтсэн эд, эрхтнийг сэргээх чадвартай болгодог аж.

ОНОШИЛГООНано технологийг эрүүл

мэндэд ашиглах өөр нэг чухал салбар нь өвчний оношилгоо юм. Эрдэмтдийн бүтээсэн наноимп-лантыг хүний биед оруулахад өвчтөний биеийн байдлын талаар мэдээ цуглуулж, бие дотроос өгөгдлийг компьютерт илгээдэг. Жишээ нь, тархинд суулгасан наночип саа өвчний идэвхжилийн түвшнийг тогтоож, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах боломжтой. Үүнээс гадна эхийн хэвлийд буй ургийн хөгжлийг эхнээс нь ажиглаж, удамшлын өвчнийг илрүүлснээр эцэг эх болон эмч нарт эмчилгээний шийдвэр гаргахад туслах юм.

Одоохондоо нано роботыг тусгай эмнэлэг болон лабораторид байрлуулсан компьютерээс удирдах боломжтой. Харин ирээдүйд үүнийг ухаалаг утас буюу ахуйн цахим хэрэгслээс удирдах боломж бүрдэнэ. Өвчтөн өөрийн биеийн байдлын тухай мэдээлэл авахын сацуу нано машины ажиллагаанд өөрчлөлт оруулах ба эмчилгээний статистикийг хянах боломжтой.

Хязгааргүй бөгөөд гайхам-шигтай нано ертөнц шинжлэх ухааны ололтын ачаар өөрийн нууцыг дэлгэж эхлээд байна. Эрдэмтэд үүний асар өргөн болом-жийг ухаарч, нано анагаах ухааны шинэ эринийг ойртуулахын төлөө ажиллаж буй. Үр дүнд нь хүний амьдралын чанар ба наслалт ихээхэн дээшлэхийн зэрэгцээ магадгүй хамгийн төсөөлшгүй зорилго болох мөнх амьдрал руу дөхөж болох юм.

Үүний үр дүнд төсөөлш гүй зорилго болох мөнх амьдрал руу дөхөж болох юм

Ц.УламЗГМ

ФОТО МЭДЭЭ

Хокен Вармстремийн “Симоцефалын эмэгчин” нэртэй гэрэл зураг. Усны бөөсний нэг төрлийн эмэгчний төлөөлөгч гэрэл зургийн дуранд ийн өртжээ. Энэ амьтны хэмжээ гурван миллиметрээс хэтэрдэггүй. Нуруун дээрх толбо нь түрснүүд юм.

Тайваньд iPhone 8 Plus утас дэлбэрчээ

Өөхлөлтийн шалтгааныг тодорхойлов

Сэтгэлийн хямралыг эмнэх энгийн арга

BBM©

Арлын оршин суугч Тай Чун 64 гигабайтын багтаамжтай, мөнгөлөг өнгөтэй ухаалаг утсыг есдүгээр сарын 23-нд худалдан авсан байна. Авснаас дөрөв хоногийн дараа батерей нь 70 хувьтай байхад цэнэглэхээр залгатал дэлбэрсэн гэж Giz-mochina сайтад мэдээлжээ.

Дэл бэрэлтийн улмаас утасны нүүр салан унаж, хагас сантиметр хэртэй нүх гарсан гэнэ. Уг явдал залгаснаас гурван минутын дараа болжээ. Утас эзэмшигч оригинал цэнэглэгч ашигласан байна. Ухаалаг утас дэлбэрсэн шалтгааныг тодруулахаар үйлд-вэрлэгч рүү илгээжээ.

КамбожИндонези

ЛаосМалайз

МьянмарФилиппин

Сингапур

Тайланд

Вьетнам

Зүүн Өмнөд Азийн орнуудын хүн амын илүүдэл жингийн хувь хэмжээ

12.121 13.3

44.218.4 26.5 30.2 32.2

10.3

Тендерийн баримт бичгийг (хүсвэл нэмэлт хувийг) бичгээр хүсэлтээ гаргаж, эргэж төлөгдөхгүй нөхцөлтэйгээр 50000 төгрөгийг Хаан банк 5038008126 тоот дансанд тушаасан баримт авчран худал­дан авч болно. Тендер нь түүнийг нээсэн өдрөөс эхлэн 45 хоногийн дотор хүчинтэй байна.

Тендерт оролцогч нь Санхүүгийн бо лон турш лагын дараах шаардлагыг хан га сан байна.

Үүнд: Борлуулалтын хэмжээ: Сүүлийн 2

жилийн жил тус бүрийн борлуулалтын хэм жээ тендерт санал болгосон үнийн дүн гээс багагүй байх

Түргэн хөрвөх чадвартай хөрөнгө болон авах боломжтой зээлийн хэмжээ:

Тендерийн санал болгосон үнийн дүнгээс багагүй байх

Аудитаар баталгаажуулсан санхүү­гийн тайлан: 2015,2016 оныг ирүүлэх

Ижил төстэй ажил гэрээгээр гүйцэт­гэсэн туршлагын мэдээлэл 2015,2016 он /нотлох баримтын хамт лавлагаа авах тодорхой утас, хаяг

Тендерийн хамт 12.846.000 төгрөгийн тендерийн баталгаа ирүүлнэ. /засгийн газрын бонд байж болно/

Дотоодын давуу эрх: тооцно. Тендерийг 2017 оны 11 дугаар сарын

06­ны 10 цаг 00 минутаас өмнө доорх хаягаар ирүүлэх ба нээлтэд орол цох хүсэлтэй тендерт оролцогчдыг байлцуу­лан тендерийг 2017 оны 11 дугаар сарын 06­ны өдрийн 10 цаг 30 минутад нээнэ.

Сонирхсон этгээд тендерийн баримт бичиг болон бусад мэдээллийг доорх хая­гаар авч болно.

ТЕНДЕРИЙН УРИЛГАОгноо : 2017-10-04

Тендер шалгаруулалтын нэр: Мах /Адуу,Үхэр, Хонь/ нийлүүлэх Тендер шалгаруулалтын дугаар: МС-67/2017

“ДЦС-4” ТӨХК эрх бүхий тендерт оролцогчдоос Мах /Адуу,Үхэр, Хонь/ нийлүүлэх битүүмжилсэн тендер ирүүлэхийг урьж байна.

Улаанбаатар хот. Баянгол дүүрэг 20 дугаар хороо “ДЦС-4 ТӨХК-ий байр 3 давхар 311, 310 тоот өрөө Утас 7018-1309 7000-1357 7017-1357

Факс 7018-1309 7000-1357

Өнгөрсөн бямба гарагт Үндэс-ний цэцэрлэгт хүрээлэн орох замын дөрвөн замын уулзвар дээр хоёр суудлын автомашин тоормосоо гишгэсэн боловч хар мөр татуулан явсаар өөд өөдөөсөө мөргөлдөв. Суудлын тэрэгнүүдийн хамар чихэгдэж, жолоочийн талын хаалга хуу татагдсан ч азаар хүний амь эрсдээгүй юм. Тэгвэл тус ам рал-тын өдрүүдэд улсын хэмжээнд зам, тээврийн ослоор 22 хүн гэмтэж, гурван хүн амь насаа алдсан харамсалтай хэрэг гарчээ. Замын цагдаагийн албанд 760 гаруй дуудлага бүртгэгдсэнээс 580 нь зам тээврийн осол байв.

Замын цагдаагийн албаны Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн мэргэжилтэн, ахлах дэслэгч М.Мөнхгэрэл “Өдөрт дунджаар 300-400 орчим дуудлага бүрт гэгд дэг. Харин өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд цас, бороо холилдон орж, авто замын гадаргууд халтиргаа үүссэнээс зам тээврийн ослын дуудлага нэмэгдсэн. Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд орон нутагт цас их хэмжээгээр орж, үзэгдэх орчин харагдахгүй болсноос гурван хүний амь нас эрсэдсэн зам тээврийн осол гарсан. Тиймээс зөвхөн Улаанбаатар хот төдийгүй хөдөө орон нутгийн нийт иргэд тээврийн хэрэгслийнхээ дугуй, тос, маслоо шалгаж, аюулгүй байдлыг хангах зайлшгүй шаард-лагатай” гэв.

Хоёрхон хоног цас хялмаа- лахад авто замын гадаргууд халтир гаа үүсэж, зам тээврийн ослын дуудлага нэмэгдэж, эрдэнэт хүний амь нас эрсдэж байна.

Уг нь хүйтний эрч чангарахаас урьтаж нийслэл, орон нутгийн удирдлагууд өвлийн бэлтгэлээ хангах учиртай. Гэвч энэ удаа төр засгийн тогтворгүй байдлаас болж бэлтгэл ажил оройтож

Өвлийн бэлтгэл шалгасан анхны цас

Г.Оюунтөгсoyuntugs@ZGM

Замын халтир­гаанаас болж тээв рийн хэрэгс­лүүд “гулгаж тог лоод” эхэллээ

байгаа бололтой.Нийслэл өвөлдөө бэлэн, эсэх

талаар Улаанбаатар хотын ерөн-хий менежер Т.Гантөмөрөөс тодруу лахад “Нийслэл хотын эрчим хүчний эх үүсвэ рийн бэлтгэл 90, магистраль шуга-

С.Батсайхан / ЗГМ©

Нийгэм

2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735) 7ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН

БҮРТГЭЛ: Санхүү эдийн засгийн их сургуулийн www.ufe.edu.mn веб сайтад хандан элсэлт цэсээр бүртгүүлнэ. 2017 оны 09 дүгээр сарын 18-ны өдрөөс эхэлж 2017 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдрийг хүртэл явагдана. ЭЛСЭГЧИД ТАВИГДАХ ШААРДЛАГА:Бүрэн дунд боловсролтой байх;Хувь хүний төлөвшил, ёс зүйн хэм хэмжээг баримталдаг байх;Хувийн зохион байгуулалт сайтай, ажил болон сургалтыг хослуулах боломжтой байх: Сургалтын төлбөр төлөх боломжтой байх ШАЛГАРУУЛАЛТ:Элсэгчдээс хувь хүний төлөвшил, ёс зүй, харилцаа хандлагыг тодорхойлох шалгалтыг 2017 оны 10 дугаар сарын 23-ны өдрийн 10:00 цагт онлайнаар авна. ЭЛСЭГЧИЙГ БҮРТГЭХ:Бүртгэлийн хураамж 15000 төгрөг. Санхүү эдийн засгийн их сургуулийн Улаанбаатар хотын банкны 2612007984 тоот данс, Хас банкны 5000010393 тоот дансанд тухайн элсэгч нь овог нэр, регистрийн дугаар, утасны дугаар, шаталсан сургалт гэж бичээд тушаана

Дэлгэрэнгүй мэдээллийг www.ufe.edu.mn сайтаас авна уу. Холбоо барих утас: 91995005, 99026610

МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГЛЭЛ:

СЭЗИС-ийн шаталсан сургалттай бакалаврын хөтөлбөрийн оройн ангийн элсэлтийн мэдээлэл

1-р үе шат:Мэргэжлийн боловсрол олгох чадамжид суурилсан шаталсан сургалт 1+3Нярав Теллер Борлуулалтын ажилтан Оффисийн ажилтан Комьпютерийн техникч Зочлохуй болон аялал жуулчлалын үйлчилгээ Япон хоол, ундааны туслах тогооч

Д/Д

Хугацаа1234567

Төлбөр

2-р үе шат: Бакалаврын зэрэг олгох шаталсан сургалт

Нягтлан бодох бүртгэл Банк санхүү Маркетинг Бизнесийн менежмент Мэдээллийн системийн менежмент Зочлохуйн үйлчилгээ, Тогтвортой аялал жуулчлалын менежмент Япон хоол, ундааны менежмент

Мэргэжлээс шалтгаалаад нийт төлбөр 2'100'000-3'500'000

ЗГМ ТОВЧХОН» ТООЦагдаагийн ерөнхий газрын Бүртгэл хяналтын төвд энэ оны эхний 10 сарын байдлаар тусгай дуут болон гэрэл дохио хэрэглэх зөвшөөрөл хүссэн 515 аж ахуйн нэгж, хувь хүний хүсэлт иржээ.

» УЛААНБААТАРЭнэ онд агаарын бохирдлыг бууруулахад улсаас тав, нийслэлээс 3.2 тэрбум төгрөг зарцуулахаар төсөвлөсөн. Үүнээс шөнийн цахилгааныг тэглэхэд 3.5 тэрбум, хэвлэл мэдээлэл, зар сурталчилгаанд 450, сайжруулсан зууханд 450, сайжруулсан түлшинд 450 сая төгрөг зарцуулж байна.

» БОЛОВСРОЛХувийн сургуулийн нэгдүгээр ангийн сургалтын төлбөр 4.7 сая төгрөгөөс 19.5 мянган ам доллар бол улсын сургуулийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангийн төлбөр 40­100 мянган төгрөг байгаа аж.

» ЭРҮҮЛ МЭНДДорнод аймгийн Баян­Уул суманд малын гоц халдварт шүлхий өвчин гарч, хоёр өрхийн 12 толгой үхэр өвчилснийг илрүүлэн, хорио тогтоон, холбогдох албаныхан устгалд оруулсан байна. Мал эмнэлгийн газраас хяналт шинжилгээ хийхэд зээрийн сүргээс үүдэлтэй гэж тогтоогджээ.

» ҮЙЛЧИЛГЭЭШинэ орон сууцны хороололд амьдарч буй иргэд СӨХ­нд сард дунджаар 18.500­300.000 төгрөг төлдөг байна.

Огноо: 2017.10.04

Тендер шалгаруулалтын нэр: Телекамерийн хяналтын систем угсрах ажилТендер шалгаруулалтын дугаар: ЭМГЛ/201707044

“Эрдэнэс Монгол” ХХК нь эрх бүхий тендерт оролцогчдоос Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутагт орших Гашуун сухайтын боомтын гадна талбайн гэрэлтүүлгийн цамхаг, гэрэл угсрах ажилд битүүмжилсэн тендер ирүүлэхийг урьж байна.

Тендерийн баримт бичгийг (хүсвэл нэмэлт хувийг) бичгээр хүсэлтээ гаргаж, эргэж төлөгдөхгүй нөхцөлтэйгээр иж бүрдэлээр нь 50,000 (тавин мянга) төгрөгөөр худалдан авч болно. Тендер нь түүнийг нээсэн өдрөөс эхлэн 45 хоногийн дотор хүчинтэй байна.

Тендерт оролцогч нь Санхүүгийн болон туршлагын дараах шаардлагыг хангасан байна.

Үүнд: • Борлуулалтын хэмжээ: Сүүлийн 2 жилийн /2015, 2016 он/ борлуулалтын

орлогын дундаж нь санал болгож буй үнийн дүнгийн 80%­аас багагүй байна.

• Түргэн хөрвөх чадвартай хөрөнгө болон авах боломжтой зээлийн хэмжээ: Санал болгож буй үнийн дүнгийн 80%­аас багагүй байна.

• Санхүүгийн тайлан ирүүлэх жилийн тоо: Сүүлийн 2 жилийн /2015, 2016 он/ санхүүгийн жилийн эцсийн аудитаар баталгаажуулсан тайлан. Мөн 2017 оны 06 дугаар сарын 30­ны санхүүгийн тайланг ирүүлэх.

• Хэрэгжүүлсэн ижил төстэй ажлын гэрээний өртөг: Сүүлийн 2 жилийн /2015, 2016 он/ ижил төстэй ажлын гэрээний үнийн дүнгийн дундаж нь санал болгож буй үнийн дүнгийн 80%­иас багагүй байна /гэрээ болон гэрээ дүгнэсэн актын баталгаажуулсан хуулбарууд/.

Тусгай зөвшөөрөл:Барилга, хот байгуулалтын яамнаас олгодог. 2.2.2. Барилгын дотор гэрэлтүүлэг, цахилгаан хангамж, Холбоо дохиолол, интернет сүлжээ, гал унтраах болон галын аюулын дохиоллын системийн угсралт, тэдгээрийн тоног төхөөрөмж, тухайн барилгын гадна салбар шугам сүлжээний угсралт

Тендерийн баталгаа:Тендерийн хамт 2,698,000 төгрөгийн дүнтэй тендерийн баталгаа ирүүлнэ.Тендерийг 2017 оны 11 дүгээр сарын 03­ны өдрийн 10 цагаас өмнө доорх хаягаар ирүүлэх ба нээлтэд оролцох хүсэлтэй тендерт оролцогчдыг байлцуулан 2017 оны 11 дүгээр сарын 03­ны өдрийн 10.10 минутаас нээнэ.Гадаадын этгээд тендер ирүүлэх эрхгүй. Дотоодын давуу эрх тооцохгүй.

Сонирхсон этгээд тендерийн баримт бичиг болон бусад мэдээллийг доорх хаягаар авч болно.

ТЕНДЕРИЙН УРИЛГА

Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, 1-р хороо, Чингисийн өргөн чөлөө-15, Моннис цамхаг, 15 дугаар давхар “Эрдэнэс Монгол” ХХК,

Мэргэжилтэн Л.Буяндэлгэр, Утас: 75553399

муудын засвар 95 хувьтай байна. Мөн нийслэлийн Засаг даргын хэрэг жүүлэгч агентлаг болон харьяа газруудын өвөлжилтийн бэлтгэл ажил 90 гаруй хувьтай үргэл жилж байгаа. Харин нийслэлийн есөн дүүргийн хувьд 80 гаруй хувьтай бэлтгэлээ базаасан” гэв. Мөн тэрбээр цас, мөсний халтиргаа гулгаанаас урьдчилан сэргийлэх элс, давс болон тусгай зориулалтын бо-дисын 86 хувийг нөөцлөөд буйг дуулгасан юм.

2017-2018 оны өвлийн бэлтгэл ажилд төсөвлөгдсөн санхүү-жил тийн дагуу давсны 1900, тус гай зориулалтын бодисын 1700 гаруй тоннын нөөцтэйгээр энэ өвлийг давахаар төлөвлөжээ. Улаанбаатар хотын дулааны эх үүсвэр, инженерийн байгуу-ламжийн өвөлжилтийн бэлтгэл ажилд 1231 төсөл, арга хэмжээ хэрэг жүүлэхээр төлөвлөж, өнөөд-

• Өдөрт дунджаар 300-400 орчим дуудлага ирдэг бол өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд ослын тоо эрс нэмэгджээ.

• Нийслэлийн өвлийн бэлтгэл хангагдсан гэсэн ч бодит байдал дээр огт өөр. • Улсаас хэчнээн төгрөгийн төсөв зарцуулж байгаа талаар албаны хүмүүс дурдсангүй.

Тооцоо судалгаан дээр үндэс -лэж гаргаагүй шийдвэр биелэх боломж гүй байдаг. Иймээс алдах гүйн тулд долоо хэмжиж нэг огтол гэдэг зарчмаар бодло-гын шийд вэр гаргахад судал гаа хам гийн чухал. Олон улсын судал гаанд төсвөөс хөрөнгө төсөвлөж судалгаанд суурил сан шийдвэр гаргадаг дэл хийн жишиг хэрэгжиж байна. Харин манай улс судал гааны байгууллагуудын

хэлж байгаагаас хөндлөн гажиж ажилласаар ирсэн. Үүний тод жишээг улсын төсөв батлах үйл явцаас харж болно.

Нийгэм популист амлал туудыг сайн хүлээж авдаг атлаа тоо цоо судалгаатай саналуудыг нэг их тоодоггүй нь харамсалтай. Харин намууд биелэх боломжгүй мөрөөдлийн амлалтыг цаасан дээр бичиж олон мянган хувь тараадаг. Энэ нь өнөөдрийг

болтол хөгжлийн замдаа орохгүй байгаа шалтгаан гэдэгт улс төр судлаачид санал нэгдэж байна.

СЭЗИС судалгааны чиглэлд ихээхэн хүчин чармайлт гарган ажилладаг. Энэ жил гэхэд 150 сая төгрөгийг судалгаанд зориулан төсөвлөжээ. Зөвхөн тус сургууль бус төрийн бодлого шийдвэртээ судалгааг тусгаж, шийдвэр гаргах зайлшгүй шаардлага байна.

Судалгаагүй ажил эрсдэл дагуулдаг

хангасан гэж үзэж байгаа аж. Гэвч өнгөрсөн амралтын өдрүү дэд Замын цагдаагийн албанд ирсэн зам, тээврийн ослын мэдээ өвөл-жилтийн бэлтгэл ажил хангагдаж буй, эсэхэд эргэлзэхэд хүргэв. Ганцхан удаа цас хялмаалан ороход ингэж сандарч байгаа улс өвлийн их цаснаар яах бол гэж бодохоос айдас төрнө.

Өвөл жилтийн бэлтгэл ажлыг хол бог дох алба ны хан шалгах тул хү ний нүд хуура хааргүй, бэлтгэлээ сайн хангасан гэх талар хууш тай мэдээ дуулгана гэж най дья.

рийн байдлаар 95 орчим хувийн гүйцэтгэлтэй байгаа аж.

Харин бэлтгэл ажлыг хангахад хэч нээн төгрөг зарцуулж байгаа талаар огт дурдсангүй. Түү-ний тайлбарласнаар энэ жил өвөлжилтийн бэлтгэлээ бүрэн

Хоёр хоногт 22 хүн гэмтэж, гурван хүн амь

насаа алдсан байна

Лавлах

8 2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735)ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН

УДЭТШ.Гүрбазарын “Жаргаагүй нар” түүхэн жүжгийг энэ сарын 6-ны 19.00 цагт тайзнаа толилуулна. Хүрэлцэн ирсэн үзэгчдэдээ зориулж их зохиолч Д.Нацагдоржийн амьдрал, уран бүтээлийг кино урлаг болон дүрслэх урлагт мөнхжүүлсэн "Монгол ардын суут" гэрэл зургийн үзэсгэлэнг дэлгэн үзүүлэх аж.

THE CORPORATE HOTEL AND CONVENTION CENTER

Улсын филармонийн 25 жилийн ойд зориулсан “Чингисийн хүүхдүүд” уран сайхны киноны хөгжим болон дэлхийн шилдэг киноны шилмэл хөгжмийн концерт энэ пүрэв гарагийн 19.00 цагт болно. Тасалбарын үнэ 60 мянган төгрөг.

UB COMEDY CLUBUB comedy клубийн энэ намрын хамгийн том тоглолт аравдугаар сарын 20, 21-нд 20.00 цагт болно. Тоглолтод тус клубийн уран бүтээлчид шилдгийн шилдэг үзүүлбэрүүдээ толилуулна.

УЛААНБААТАР ЧУУЛГА

А.Ундрал, Б.Батжин, Ө.Үнэнбүрэн зэрэг гарааны бизнес эрхлэгчид залууст зориулсан илтгэлийг энэ сарын 8-ны 11.30 цагт тавина. Гарааны бизнес эрхлэхэд туулсан зам, олж авсан туршлага болон хэтийн зорилго сэдвийн хүрээнд ярилцах аж.

УДБЭТТеатрын уран бүтээлчид “Autumn melody” намар цагийн ээлжит тоглолтоо энэ сарын 18-ны 19.00 цагт үзэгчдийн хүртээл болгох гэж байна. Тасалбарын үнэ 10-20 мянган төгрөг.

Билгийн тооллын 14Намрын дунд шарагчин тахиа сарын дөрвөн ногоон мэнгэтэй хөх хулгана өдөрҮс засуулбал: Эд мал арвиднаНаран ургах, шингэх: 07.06-18.34Барилдлага: ҮхэхШүтэн барилдлага: Өтлөх үхэхүйСуудал: Гал

Аргын тооллын аравдугаар сарын 4, Буд гараг. Билгийн тоол-лын 14. Шувуун хушуут одтой, хөх хулгана өдөр.

Өдрийн наран 07.06 цагт мандан, 18.34 цагт жаргана. Тухайн өдөр луу, бич жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба могой, морь жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр элдэв үйлд хянуур хандах хэрэгтэй ба ан, гөрөө хийх, мал, адгуус муулах, лус тахих, хүүхэд үрчлэн авах, урлан бүтээхэд сайн. Улааны үйл, төлөг тавих, морь уралдуулах, сэтгэлд сэвтэй газар очиход муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, үхэр, туулай, морь, бич, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод зүүн урагш мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал эд, мал арвидна.

(Өмнөх дугаарын хариу)

689271534

572639148

321465789

168524973

745893261

934187625

297318456

856942317

413756892

5

4

49

83

6

7

1

32

7

13

8

6

84

52

1

32

ЗГМ: СҮДОКҮ

08.00

12.00

14.00

18.00

20.00

22.00

07.00 “Өглөө” хөтөлбөр

10.15 “Олон нийтийн телевизийн хөгжлийн чиг хандлага” олон улсын хурал

14.15 ШУ баримтат дэлгэц цуврал: “Түүхийн оньсого Пирамид төсөөлшгүй гайхамшиг”

18.10 MNB олон ангит кино: “Амьдрал чиний төлөө” 49 дүгээр анги

20.00 “Цагийн хүрд” мэдээллийн хөтөлбөр

21.45 “Хөгжлийг хурдасгасан 50 жил” баримтат кино

08.00 "Bloomberg Daybreak Asia"

11.35 "Байршил" нэвтрүүлэг

14.30 "Амжилтад хязгаар үгүй " нэвтрүүлэг

17.00 "Bloomberg Surveillance"

20.30 "Цахиурын хөндийгөөс цааш" нэвтрүүлэг

22.00 "Эзэнт гүрнийг босгосон нь" нэвтрүүлэг

08.05 "Монголчууд XX зууны эхэнд" нэвтрүүлэг

12.10 "Төрөлхийн од бүсгүй" ОАК 6 дугаар анги

14.10 "Хүрээлэн" амьд ертөнц нэвтрүүлэг (Монгол адуу)

18.05 "Бяцхан оцон шувуу Пороро" хүүхэлдэйн кино 3.9-14 дүгээр анги

20.35 "Дэлхийн атлас" танин мэдэхүйн нэвтрүүлэг

23.00 "Харваач" ОАК 3.11 дүгээр анги

12.00 “Хөтөч” мэдээллийн хөтөлбөр

14.30 “Наашаа Цаашаа”

18.00 "Тог тог тог" /season-5/ 12 дугаар хэсэг

20.00 “Оргил цаг” мэдээллийн хөтөлбөр

22.30 "Тэрслүү хөвгүүд" ОАК (season-7) 6 дугаар анги

MNB Bloomberg Боловсрол Монгол ТВ06.30 “Өнөө өглөө”

ТВ ХӨТӨЛБӨР

ЗУРХАЙ

ҮЗВЭР

ЦАГ АГААР

УЛААНБААТАР

УВС 10o

-3o

ХОВД 13o

-1o

ЗАВХАН 11o

-6o

БАЯНХОНГОР 10o

-6o

ГОВЬ-АЛТАЙ 9o

-5o

ӨВӨРХАНГАЙ 11o

-4o

АРХАНГАЙ 12o -5o

ХӨВСГӨЛ 11o

-6o

БУЛГАН11o

-8o

ТӨВ 9o

-7o

ДУНДГОВЬ 13o -5o

ӨМНӨГОВЬ16o

-2o

ГОВЬ-СҮМБЭР 11o

-4o

ДОРНОГОВЬ 14o

0o

СҮХБААТАР 11o

-3o

ХЭНТИЙ 12o

-7o

СЭЛЭНГЭ 12o

-5o

ОРХОН 10o

-3o

ДАРХАН-УУЛ 13o

-2o

ДОРНОД 10o

-5o

БАЯН-ӨЛГИЙ 10o

-3o

ОНЦЛОХ ҮЗВЭР

Италийн жазз дуучин Анна Лаувергнак Олон улсын квартетийн бүрэлдэхүүн болох Германы төгөлдөр хуурч Клаус Райбле, контрабасс Мартин Зенкер, Монголын бөмбөрчин Хүслэн нартай хамтарсан тогтолтоо хүргэх гэж байна. Тоглолт энэ сарын 5-нд 19.00 цагаас МУ-ын Консерваторын таван давхрын Концертын танхимд тоглоно.Анна Лаувергнак Италид төрж өссөн бөгөөд жазз дуучны гараагаа эхэлсэн цагаас хойш олон улсын нэрт уран бүтээлчидтэй цуг уран бүтээлээ туурвиж яваа нэгэн юм.

Жазз үдэш

Иргэний боловсролын төвд орон нутгийн түвшинд залуу-чуудын бүтээлч санаа, бизнесийн гарааны санаачилгыг дэмжих төсөл шалгаруулахаар болжээ.

Төслийн саналыг аравдугаар сарын 13-ны дотор Иргэний Бо ловс ролын Төв, Нөлөөллийн жижиг төсөлд гэж хаяглан шуу дан гаар болон имэйлээр хүр гүүлнэ. Нийт 10 төсөл шал-га руулж, тус бүр 3 сая төг рөгийн санхүүжилт олгох юм. Дэлгэ-рэнгүйг 313619 утсаар лавлах боломжтой.

Залуучуудыг дэмжих төсөл шалгаруулна

ТӨСӨЛ

X.7 4o

-1o 10 м/с

8 м/с

Бага зэргийн хур тунадастай

X.6 8o

2o 10 м/с

7 м/с

Бага зэргийн хур тунадастай

X.4 16o

1o

X.5 17o

4o 7 м/с

5 м/с

8 м/с

7 м/с

Үүлшинэ Үүлшинэ

X.8 -1o

-4o 7 м/с

5 м/с

Бага зэргийн хур тунадастай

Өмнөх дугаарын хариу / 10.02

ЗГМ: ҮГИЙН СҮЛЖЭЭ

ТАШУУГААР: 1. Узбек5. Өндөр уулархаг газраар нутагладаг нэн ховордсон шувуу

БОСООГООР:3. Бууны эд анги 4. Италийн мөнгөн тэмдэгт

6. Толгойгоо таслуулчихаад долоо хоног амьд байдаг орон байрны шавж 7. Лам, санваартны өмсгөл, нөмрөг10. Д.Банзрагчийн алдарт роман13. Номхон далайд орших Индонезийн арлууд

НИСЛЭГИЙН ЦАГИЙН ХУВААРЬ

УБ-Бээжин 06.15 08.25Бээжин-УБ 09.30 12.00УБ-Сөүл 08.45 12.50 Сөүл-УБ 14.20 16.50УБ-Токио 07.55 13.40Токио-УБ 14.40 19.15УБ-Ханбумбат 07.30 08.40Ханбумбат-УБ 09.30 10.35

ГАЛТ ТЭРЭГНИЙ ЦАГИЙН ХУВААРЬ

УБ-Москва 13.50 14.28Москва-УБ 21.35 07.30УБ-Эрхүү 21.10 02.40Эрхүү-УБ 15.35 06.20УБ-Сүхбаатар 10.55 19.52Сүхбаатар-УБ 06.30 15.35УБ-Замын-Үүд 17.20 07.05Замын-Үүд-УБ 17.35 08.55УБ-Эрдэнэт 20.30 07.45Эрдэнэт-УБ 19.10 05.48

14. Даавууны өргөний хэмжээ15. Ухаан, санамж

ХӨНДЛӨНГӨӨР:2. Номхон далайн нэрийг өгсөн Португалын нэрт далайчин

8. Үндэсний хөгжмийн зэмсэг 9. Гэгээн ... наадам11. Үндэс12. Хурдан морийг бэлтгэгч16. Леонардо да Винчийн алдарт зураг

УЛААНБААТАР

Газрын дуудлага худалдаатай

М.ЗулЗГМ

Булган аймгийн Рашаант сумын нутаг Элсэн тасархайд өнгөрсөн амралтын өдрүүдээр Зам, тээврийн хөгжлийн яам, “Евро бридж” ХХК-тай хамтран авто замын дагуух үйлчилгээний цогцолборын барилгын шав тавих арга хэмжээг зохион байгууллаа. Энэхүү цогцолбор барилга нь 2018-2019 онд ашиглалтад орсноор зорчигч, тээвэрчид ая тухтай зорчих, үйлчилгээ авах боломж бүрдэх юм. Эхний ээлжинд улсын чанар тай авто зам дагуу үйлчил-гээний 13 цогцолбор байгуулах шаардлагатай аж.

Үйлчилгээний цогцолборууд барина

БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ

Нийслэлийн Газрын албанаас газар эзэмших, ашиглах эрхийн нээлттэй дуудлага худал дааг зохион байгуулах гэж байна. Дуудлага худалдаанд орол-цогчдын хүсэлтийг аравдугаар сарын 3-ны 08.30 цагаас 6-ны өдрийн 09.30 цаг хүртэл Төрийн захиргааны Хангарди ордны, гурван давхарт, нийслэлийн Газрын алба, Газрын менеж-мент, төлөвлөлтийн хэлтэст битүүмжилсэн хайрцгаар хүлээн авна. Энэ үеэр зургаан дүүрэгт үйлдвэрлэл үйлчилгээ, амины орон сууц, аялал жуулчлал, аж ахуй, орон сууц, зочид буудлын зориулалтаар 30 байршлын 160 га газрыг худалдах юм.

КАИД Н АНБМУ

ИТ А А

Г

Е АЧР ДА АТН К Т И

А Й А Р ГД А Л АР АГ

Н РЭ ЯА В

У Г ЗГ СЕО А Л

Ш

1 52

6

9 10

16

11 12 13

7

3

8

14 15

4

ЗГМ: КОМИКС

Mr. Баагийгийн ПАЯН....Хүүе чи яагаад

буцаад ирэв ээ?

Ажлын байрны осол гээд акттай чөлөө авчихлаа.

Айн юу болсон юм бэ?

Эвшээж байгаад эрүү мултарцан.

INFO@ZASAG.CO

Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас цэвэр усны үйлдвэрүүдэд шалгалт хийлээ. Нийслэлд байрлалтай 90 үйлдвэрийн 44 хувь нь түрээ-сийн буюу өөрчлөн засвар ла сан зориулалтын бус хэсгийн усан хангамжтай байранд үйл ажиллагаа явуулж буйг шал-галтаар тогтоосон байна. Ариут галын системийн хувьд нийт үйлдвэрийн 68 хувь нь автомат ажиллагаатай машин ашигладаг, 31 хувь нь бор давс, сода зэрэг бодисоор цэвэрлэж, савыг дахин хэрэглэдэг байна. Шалгалтад хамрагдсан аж ахуйн нэгжүүдийн савласан цэвэр усны 58, худгийн усны 29 гээд нийт 165 сорьцоос дээж авч шинжилгээ хийхэд 43 хувь нь нянгийн бохирдолтой гарчээ. Нийт үйлдвэрүүдийн 55 хувь нь батлагдсан зураг төслийн дагуу баригдаж, төвлөрсөн усан хангамжийн системд холбогдон үйл ажиллагаагаа явуулдаг аж.

Цэвэр уснаас нян илэрчээ

ШАЛГАЛТ

Өмнөд Солонгос дахь геопилитикийн өөрчлөлт

McDonald's брэнд нэрээ хамгаалахаар тэмцэж байна

Сүүлийн хэдэн долоо хоногт ноён Трамп, Ким нар бие биеэ буруутгаж, устгахаар сүрдүүлэхийг сэтгэл түгшин ажиглав. > 10

Энэтхэгт McDonald's­ын зоогийн газрууд гэрээг нь цуцалсан боловч алдарт McAloo Tikki бургерүүдээ худалдсаар байна. > 10

Хяналтаа чангалахыг сануулсан хядлага

АНУ-ын эрдэмтэд Нобель хүртлээ

ОХУ-ын эдийн засгийг зэвсэг бус, тархи хөгжүүлнэ

Tesla-гийн Model 3-ын үйлдвэрлэл таамгаас багасчээTesla компанийн Model 3 загварын шинэ цахилгаан машин үйлдвэрлэх ажлын гараа удаашрах төлөвтэй боллоо. > 10

Тим Брэдшоу, Адам СэмсонНям гарагийн орой Лас Вегаст

болсон кантри хөгжмийн их наад-мын үеэр зэвсэгт этгээд цуг ларсан олон рүү буудсанаас болж наад зах нь 59 хүн амь үрэгдэж, 527 хүн шархадлаа. Буудсан этгээдийн гэрт хожим явуулсан нэгжлэгээр олон тооны буу зэвсэг, сум хэрэгсэл, тэсрэх бодис олджээ.

Орчин үеийн АНУ-ын түүхэнд хамгийн хөнөөлтэйд тооцог дох буу далцааныг Ерөнхийлөгч До-нальд Трамп “Цэвэр хорон муу санаа ны үйлдэл” хэмээн то дор-хойлов. Фло рида муж улсын Orlando Pulse шөнийн клубт 49 хүний амь авсан халд лагаас нэг жил гурван сарын дараа энэхүү аймшигт хэрэг дэгдэж байна.

Хядлага үйлдэгч 64 настай Стивен Пэддок Mandalay Bay зочид буудал, казино цогцолборын 32-р давхарт хөлсөлсөн өрөө -нөөсөө Route 91 Harvest кантри хөгжмийн их наадамд оролцож байсан 22 мянган хүн рүү гал нээснийг Лас Вегасын цагдаагийн газар тогтоосон юм.

Уг хэргийг ганцаараа үйлдсэн, Невада муж улсын Мескит хо-тын оршин суугч этгээд тусгай хүчнийхэн зочид буудлын өрөөнд дайрч орохоос өмнө өөрийгөө егүүт гэс нийг цагдаа гийн газ-раас мэдээлэв. Гэмт этгээ дийн гэрт нэгж лэг явуу лах ту шаа лыг хууль сахиу лах бай гууллага даваа гарагт гар гажээ. Хэдэн жилийн өмнөх “нэр дурдсан“ баримтыг эс тооцвол Пэддокд “сэжиглэхээр” намтар түүх байгаагүйг тойргийн шериф Жозеф Ломбардо мэ-дэгдлээ.

Цагдаагийн ажилтнууд Мескит дахь Пэддокийн гэрт нэгжлэг явуулж дахин 18 нэгж галт зэвсэг, тэсрэх бодис, олон мянган ширхэг сум хураасныг шериф даваа га-ра гийн орой хэвлэлийнхэнд тайлбарласан юм. Цагдаа нар кант ри хөгжмийн наадам болсон газрын эргэн тойрон болон Man-dalay Bay зочид буудал дахь цахим хэрэгслүүдийг давхар шалгаж байна.

Зочид буудлын өрөөнөөс янз бүрийн байлдааны винтов, гар буу зэрэг нийт 16 төрлийн галт хэрэгсэл илрүүлжээ. Буу зэвсгийг гэмт этгээд буудалд байрлах хэд хоногтоо арав гаруй чемоданд хийж нэвтрүүлсэн хэмээн мөрдөгч нар таамаглав.

Дуран хараа бүхий хэд хэдэн винтовыг уг хядлагад ашиг лажээ. Гэмт этгээд есдүгээр сарын 28-наас эхлэн хөлсөлсөн хоёр том өрөө нь хөгжмийн наадам болж байсан газраас 460 орчим метр зайтайг ноён Ломбардо

Клайв КүүксонХүмүүн төдийгүй нийт адгуус

амьтны хоногийн амьдра лын хэм-нэлийг зохицуулагч бие мах бодын ажиллах цагийн молекул түв шин дэх зарч мыг нээгч АНУ-ын гурван эр дэм тэн анагаах ухааны сал барт Нобелийн шагнал хүртлээ.

Жеффри Холл, Майкл Росбэш, Майкл Янг нар унтах, сэрэх, хоол-лох, даавар ялгарах, цусны даралт ихсэх, багасах гэх мэт та бидний 24 цагийн давтамжтай физиологийн үйл ажиллагааг биохимийн про-цесс хэрхэн зохицуулдаг учрыг тайлсан судалгаа хийжээ.

Эрдэмтэд жимсний ялааг “заг вар организм”-аар сонгож, судал гаа ны хаа үндсэн хэсгийг 1980, 1990-ээд онд Бостоны Брэн-дис их сургууль, Нью-Йоркийн Рокфеллерийн их сургуульд явуул сан юм. Бие мах бодын ца-гийн механизм амьтны ертөнцөд шавжнаас сүүн тэжээлтэн хүртэлх бүх адгуусанд ижил зарч маар ажилладаг. Ургамалд хүртэл мөн адил цаг баримтлах тогтолцоо бий.

Шагналыг Стокгольм хотноо ний тэд албан ёсоор зарлахын өм нөхөн профессор Росбэш руу утасдсанаа Нобелийн ассамблейн нарийн бичгийн дарга Томас Перл-ман тайлбарласан юм. Эрдэмтэн хэсэг дуугүй байснаа “Та надаар тоглоод байна” хэмээн өгүүлжээ.

Гурван судлаач “Бидний био-логийн цагны дотоод механизмын ажиллагааны зарчмыг тодорхой болгож өглөө. Энэ нээлт ургамал, амь тан, хүн биологийн хэмнэлээ дэлхийн эргэлттэй хэрхэн ний-цүүл дэг учрыг тайлбарлав” хэмээн есөн сая швед крон буюу 1.1 сая ам.долларын шагналын тайлбарт дурджээ.

“Та бид зөв цагт орондоо орох нь юутай чухлыг ойлгуулж, нойр-ны эрүүл ахуйн ач холбогдлыг хүмүүсийн ухамсарт шингээх

тус гай судалгаа” хэмээн Нобелийн ассамблейн Жульен Зерат үнэллээ.

Цагийн хэд хэдэн бүс дамжин алс зорчих тохиолдолд бидний дотоод цаг гадаад орчныхоос зөрд гөөс шалтгаалан хэмнэл нь ал дагддаг. Ийм нөхцөлд биеийн цагаа шинэчлэн тохируулах зорил гоор байгалийн гаралтай мела то нин даавар хэрэглэдэг хү-мүүс бий. Харин эрдэмтэд үүнээс илүү дэвшилтэт шинэ эм бүтээхээр ажиллаж байна.

Бүгд 1940-өөд онд хорвоод мэн-дэлсэн гурван эрдэмтний гол нээлт бол өөрийнх нь үүсгэдэг уургийн бүтээгдэхүүнээр давтагдах хэмнэл үүсгэдэг “мөчлөг”, ”хуга цаа гүй’ хэмээн нэрлэсэн хос ген. Уг генийн ачаар гэрэл, харанхуй гэх мэт гадаад дохионд зохицон 24 цагийн хэмнэлтэй лугшдаг биеийн цаг үүсэж байгаа юм.

“Шагнал хүртэж буй энэ гурван эрдэмтний нээлтээс улбаалан циркадын (circadian) буюу хо-но гийн хэмнэлийн биологи асар өргөн цар хүрээ хамарсан, эр-

чим тэй хөгжиж буй судалгааны салбар болон хувирлаа. Энэ сал бар та бидний эрүүл мэнд, сайн сайхан амьдралд чухал хувь нэмэр оруулна” хэмээн Стокгольм дахь Каролинска хүрээлэнгийн неврологийн ухааны профессор Карлос Ибанез тайлбарлав.

“Биологийн цагны молеку-лын түвшин дэх загвар гаргасан гур ван эр дэмт ний хөдөлмөр бүтээ лийг үнэлсэн нь маш сайхан хэрэг” хэмээн Оксфордын их сур гуулийн профессор Рассел Фостер сай шаалаа. “Биологийн цагны хэмнэл алдагдах то-хиолдолд бид суурь биологийн мэдлэгээ ашиглан эм чилгээ ний аргаар хөнд лөнгөөс оролцох бо ломж нээгдлээ” хэ-мээн профессор нэмж өгүүлсэн юм.

Жон ТорнхиллОХУ XXI зуунд дэлхийн тэр-

гүү лэх гүрэн хэвээр үлдэхийн тулд хоёр чухал технологид бооцоо тавих ёстой.

Ерөнхийлөгч Владимир Путин хиймэл оюун ухаан аварга боломж, заналын аль аль нь болж буй талаар саяхан оюутнуудтай ярилцах үеэрээ эхнийхийг нь тодорхойлж өгөв. “Хэн энэ салбарт тэргүүлж чадна, тэр хорвоог захирна” хэмээн Ерөнхийлөгч тайлбарласан юм.

Энэ улс технологийн салбарт дэлхийд өрсөлдөх чадвартайд эргэлзэх хүн байхгүй. Дэлхийн түвшний хосгүй математикч, инженерүүд Орос оронд бий. Гэвч орос хүмүүний энгүй чадавх энэ улсад үр өгөөжөө өгч буй эсэх нь бүрхэг. Хиймэл оюун ухаанаар мэргэшсэн олон орос эрдэмтэн Сан Франциско, Тель-Авив, Лондонд ажилладаг. Технологийн энэхүү салбарт шинжлэх ухааны нээлт гаргаж, патент эзэмших тал дээр ОХУ тааруу.

Хиймэл оюуны судалгаанд ОХУ-аас хол түрүүлж чадаж байгаа нь АНУ-ын технологийн компаниуд. ОХУ-аас найм дахин том эдийн засагтай Хятад улс ч энэ салбарт

үсрэнгүй хөгжиж байна. БНХАУ хиймэл оюун ухааны судалгаа хөгжүүлэлтийг стратегийн тэргүү-лэх чиглэл болгосон.

Ноён Путиний тайлбарын утгыг орчуулахад түвэгтэй. Магадгүй тэрбээр хиймэл оюун ухааныг цэрэг дайны зориулалтаар ашиглах талаар дурдсан ч байж болох. Өнгөрсөн онд болсон АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Моск ва хөндлөнгөөс оролцохдоо хиймэл оюун ухааны программ ашигласан хэмээн цуурдаг шинжээч бий.

Москвагийн хоёр дахь боооцоо нь газрын тосны технологи. Газ рын тосны үйлдвэрлэлтэй хол боо бүхий гурван шинэ нөх-цөл бүрдээд байгааг ОХУ-ын неф тийн үйлдвэрлэлийн тэр гүү лэх шинжээч, Жоржтауны их сур-гуулийн профессор Тен Гус таф сон саяхан Лондоны Чэтем Хауст лекц ун ших даа тайлбарлав.

Нэгдүгээрт, занар олборлох тех нологийн хувьсгал АНУ-ыг газ рын тосны аварга үйлдвэрлэгч болгож өглөө. Хэвтээ өрөмдлөг, олон шаттай fracturing буюу

даралттай усаар сэтлэх арга, чичир хийл лийн дүрсэлгээ зэрэг шинэ үеийн технологийг уян хатан олбор лолт той хослуулсан АНУ-д занарын тосны үнэ баррель нь 90 ам.доллараас 40 хүртэл буусан.

Хоёрдугаарт, ОХУ өрнөд Сиби-рийн хямд өртөгтэй “хүрэн” тосны нөөцөө эрчимтэй шавхаж байна. Тус улс цаашид дорнод Сибирийн шинэ ордуудын “ногоон”, магадгүй Умард мөсөн далайн бүс дэх “хөх” тос зэрэг өртөг ихтэй түүхий эд олборлох нь ихэснэ.

Гуравдугаарт, дэлхий ертөнц ца-хил гаан хөдөлгүүрт автомашин, зай хураагуурын технологид шил жих хэрээр дотоод шаталтат хө дөл гүүр, газрын тосны эрэлт багасна. Хямд өртөг зардалтай цөөн олборлогч тэсэж үлдэх ийм ертөн цөд ОХУ өөр арга хайхаас аргагүй.

ОХУ гарцаагүй тулгарах хүнд нөхцөлийг давж, үйлдвэрлэлийнхээ үр ашгийг сайжруулья гэвэл АНУ-ын араас занарын хийн хувьс гал хийх хэрэгтэй хэмээн ноён Густафсон үзэж байна. “Хоёр улсын зөрүүг ихэсгээд байгаа зүйл нь ердөө л технологи” хэмээн тэрбээр тайлбарлав.

Ноён Густафсоныхоор бол шинэ технологи шаардлагатайг ойлгож буй ОХУ-д уян хатан менежмент, мэдлэгээ оновчтой ашиглах чадвар үгүйлэгдэж байгаа юм. Юун түрүүнд ОХУ-ын газрын тосны үйлдвэрлэлд бүтцийн төдийгүй бизнесийн соёлын цогц өөрчлөлт өрнүүлэх шаардлагатай. Төрийн өмчийн группүүдийн ноёрхлыг багасгаж, жижиг, цомхон ол-бор логчдыг дэмжих нь чухлыг про фес сор өгүүллээ.

Өөрөөр тайлбарлавал, ОХУ-д олон арван жил ашиглаж байгаа хуучин техник хангамж нь орчин цагийн эдийн засгийн нөхцөлд хүмүүн-программ хангамжаа ашиглахад нь садаа болж байна.

“Эдүгээ капитал, цэрэг зэвсгийн хүч хоёр хамааралгүй болсон. Хамгийн ухаалаг алгоритм ашигласан нь ялагч. Орос орон тархиндаа суурилсан эдийн засаг хөгжүүлэх цаг эцсийн эцэст ирэх л болно” хэмээн үл хөдлөх хөрөнгийн эрх, жижиг бизнес эрхлэхтэй холбоотой хүндрэлээс болж эх орноо орхин, Лондонд суурьшсан нэгэн орос бизнесмен тайлбарласан юм.

BBM©

BBM©

Энэ удаагийн халдлага өнгөрсөн онд Орландод 49 хүний амь авсан буудалцаанаас ч уршигтай боллоо.

BBM©

тооцоолсон юм. Хумүүс руу буудаж эхэлмэгц

Route 91 хөгжмийн наадмын хам гаалалт хариуцсан зургаан цаг даа Mandalay Bay буудал руу шууд очжээ. Цагдаа нар буудлын хам гаалалтын ажилтнуудтай хамтран өрөө тасалгааг нэг бүрчлэн шал гасаар буудагч 32-р давхрын өрөөнд байрлаж буйг тодорхойлсон байна. Уг өрөөнд ойртох үед гэмт этгээд гал нээж, хамгаалалтын нэг ажилтныг шархдуулсан тул SWAT тусгай хүч яаралтай дууджээ.

Аймшигт халдлага ямар сэдэл-тэй нь тодорхойгүй. Хэдийгээр хэргийн хариуцлагыг ISIS өөртөө хүлээсэн ч ноён Ломбардо “Тэд тусдаа... Бидэнд тийм сэжиг байх-гүй” гэсэн хариу өглөө.

Цаашдын шалгалтаар Пэддо-кийн гэрээс “Таннерит” хэмээх байлдааны зориулалттай тэсрэх бодис хэдэн килограммыг ил рүүлэв. Буудлын зогсоол дахь хэрэгт ний автомашинаас бордоонд хүртэл хэрэглэдэг тэсрэмхий бо дис - нитрат аммоний олдов. Пэд докийн гэрийн компьютерийн хатуу дискийг Лас Вегасын цаг даагийн газраас шалгах ажилд Холбооны

мөрдөх товчоо тусалж байна. Даваа гарагийн оройноос өрнө-

сөн мөрдөн шалгах ажил лагаатай холбогдуулан SWAT баг гэмт этгээдийн умард Невада дахь өөр нэг гэрийг нэгжлээ. Мескит дахь гэртээ амьдардаг байсан Пэддок нь Ренод бас нэг байшинтай ажээ.

Буудагч этгээдтэй урьд нь хамт амьдарч байсан Мэрилю Дэнлигийн байрлалыг тогтоож чадсан тухай мөн өдрийн үдээс өмнө шериф мэдэгдэв. Эмэгтэй болсон хэрэгт холбоогүй хэмээн эрх баригчид үзэж байна.

“Яахлаараа ийм хэрэг үйлд-сэнийх нь учрыг ойлгох ч юм алга” хэмээн гэмт этгээдийн ах Эрик Пэддок Флорид дахь гэрийнхээ гадаа тайлбарлав. “Ер нь буу зэвсэг гэдэг хүн биш ... Хаанаасаа автомат буутай болчихдог байна?” хэмээн тэрбээр орон нутгийн телевизээр ярьж байлаа.

Ноён Трамп лхагва гарагт Лас Вегаст очиж амь үрэгдсэн хүмүүсийн ар гэр, хууль сахиу лах байгууллагын ажилтнуудтай уул-захаа мэдэгдэв. “Бид энэ хүмүүст тохиолдсон гай зовлон, гарз хохирлыг бүрэн мэдэрч, ойлгож дийлэхгүй. Амь үрэгдэгсдийн ар гэрийнхний өмнө залбирч,

хүнд бэрх мөчид энэ хүмүүсийг болгоогтун хэмээн бурханаас гуйх байна” хэмээн Ерөнхийлөгч өгүүлсэн юм.

Галт зэвсэгт илүү хатуу хяналт тогтоох хуулийг Конгресст оруулж амжаагүйдээ харамсаж явдгаа өгүүлж байсан өмнөх Ерөнхийлөгч Барак Обама эмгэнэл илэрхийлэв. Урд нь тэрбээр Орландод болсон хядлагыг “бидэнд бууны гох дарах юутай амархан”-ыг харуулсан хэрэг хэмээн тайлбарласан. Мөн “бид ийм улс орныг л хүсээд байна уу гэдгээ шийдэцгээе” хэмээн уриалсан. Ноён Обамагаас ялгаатай нь ноён Трамп галт зэвсэг ашиг ласан хүчирхийллийн талаар дуу гарсангүй.

Энэ удаагийн хядлага нь АНУ-д хүмүүсийг олноор нь буудаж хөнөөдөг хэргийн шинэ жишээ болж, тус улсын галт зэвсэгт та вих хяналт сулыг харууллаа. Гэхдээ Цагаан ордон, Конгресст хя нал таа тогтоогоод буй Бүгд найрамдах намын гишүүд Үндсэн хуулийн хоёрдугаар нэмэлт буюу америкчуудад зэвсэг агсах эрх олгодог заалтыг хүчингүй болгох али ваа оролдлогыг эрс эсэр гүүцдэг юм.

Брайн ХаррисСүүлийн хэдэн долоо хоногт

ноён Трамп, Ким нар бие биеэ буруутгаж, устгахаар сүрдүү-лэхийг сэтгэл түгшин ажиглаж байв. Гэвч Сөүлийн хувьд АНУ ба Умар дын удирдагчдын харилцан заналхийлэл илүү гүнзгий учир утгатай учир нь Пхеньян бүс нутагт хүчний харьцааг хэдийнэ өөрчлөөд байна. Тусгаарлагдсан үндэстэн цэргийн чадамжаа хувь ахиулж чадсан нь түүнийг хүчирхэг сөргөлдөгч болгоод зогссонгүй. Үүний зэрэгцээ АНУ ба түүний холбоотнуудын хооронд тоо барим т солилцох, түүнд суурилан тооцоо хийх асуудал маргаан үүсгэв.

Хойд Солонгос энэ онд хоёр зүйлд чухал амжилт олсны нэг нь алсын тусгалтай баллистик пуужин юм. Нөгөө нь, тус улсын хамгийн хүчтэй цөмийн зэвсэг хэмээн нотолж буй устөрөгчийн бөмбөг. Шинжээчид болон Сөү-лийн хуучин албаныхан ярихдаа дээрх үйл явц тоглоомыг бүрэн өөрчилж, Зүүн хойд Ази дахь Вашингтоны аюулгүйн баталгааг үнэгүй дүүлж, энэ бүс нутагт цөмийн зэвсэглэлээр хөөцөлдөх өрсөлдөөн дэгдэж болзошгүйг анхааруул лаа. Засгийн газрын зөвлөх асан Соган их сургуулийн профес сор Ким Жаэ Чун “Хойд Солон гос маш түрэмгий бодло-го той улс. Тэд бүс нутгийн дэг жур мыг өөрт таатайгаар эр гүү -лэхийг оролдож байна. Пхенья ны зорилго бол АНУ, Өм нөд Солон-госын түншлэлийг бусниу лах явдал. Тиймээс тив алга сах баллистик пуужин бол тог лоо м өөрчлөгч” хэмээн тайл барлав.

Энэ оны үйл явдлуудаас нь ха рахад АНУ ба холбоотнуудын дунд хагар лын үр тарьж Өм-нөд Солонгосыг галын тэр гүүн шугамд тавихуйц хямрал үүс гэх зорилго нь үр дүнд хүрч буй болол той. Есдүгээр сарын эхээр болсон цөмийн туршилтын дараа энхийг эрхэм лэгч Сөүл болон илүү түрэмгий Вашинг тоны хооронд зааг гарах түгшүүр биеллээ олсон юм. Тухайн үед АНУ-ын Ерөн-хийлөгч Дональд Трамп Өмнөд Солонгосын Ерөнхийлөгч Мун Жаэ Инийг өөгшүүлэгч хэмээн

Өмнөд Солонгос дахь геополитикийн өөрчлөлт

Киран СтейсиЭнэтхэгийн хойд мужууд дахь

McDonald's-ын зоогийн газрууд сар гаруйн өмнө гэрээг нь цуцал-сан боловч алдарт McAloo Tikki бургерүүдээ худалдсаар байна. Дэлхийн түргэн хоолны сүлжээ орон нутгийн түншдээ уг бургер худалдах эрхээ алд сан бөгөөд буцааж авахаар тэмцэж байгаа юм. Тус компани 1996 оноос хойш түншилсэн Шинэ Делийн үл хөдлөхийн эзэн Викрам Бакшитэй есөн жил маргалд-саны эцэст 169 зоогийн газрын франчайзын гэрээгээ цуцалжээ. Түүнээс хойш сар гаруйн хуга цаа өнгөрсөн ч ноён Бак ши захирал, зоогийн газруудаа ажиллуулсаар байгаа тул McDonald's хэд хэдэн шүүхийн маргаан үүсгэжээ.

Түргэн хоолны сүлжээ 1996 онд ноён Бакшитай хамтран Connaught Plaza нэртэй анхны зоогийн газраа нээхдээ үхрийн

болон гахайн махаар үйлчлэхгүй гэсэн тохиролцоо хийжээ. Хамтарсан компани Энэтхэг даяар 400 гаруй зоогийн газар нээж, Биг Макын тахианы мах хавчуулсан хувилбар буюу Maharaja Mac, амтат төмсний хавчуургатай McAloo Tikki зэрэг брэнд бүтээгдэхүүн гаргасан аж. Гэвч McDonald's франчайз гэрээг цуцалсан атал ханган нийлүү-лэгчид нь Connaught Plaza-тай хамтран ажилласаар байгаа юм. Учир нь тэд АНУ-ын компанитай бус Энэтхэгийн хамтарсан компа-нитай гэрээ байгуулсан гэсэн үндэс лэл гаргав.

McDonald's-ын төлөөлөгч фран чайзын гэрээ төгссөнөөр Connaught Plaza цаашдаа Mc-Donald's-ын систем болон оюуны өм чийн бүтээгдэхүүнийг ашиглах эрх гүй болсныг тайлбарлажээ. Тэр бээр “Бид одоо гэрээ цуцалсны дараах хуулийн ба гэрээний

эрхээ хэрэгжүүлэх үйл явц дээр ажиллаж байна” хэмээв. Харин Энэт хэгийн шүүх ноён Бакшиг буцаан захирлаар томилж, бизнес явуулахад саад хийхгүй байхыг McDonald's-д даалгасан аж. Уг шийдвэрт үндэслэн Connaught Plaza брэндийн хүнс болон ундаа-гаар үйлчлэх хууль ёсны эрхтэй хэмээн үздэг.

Ноён Бакшигийн эхнэр Мад-хурима “McDonald's франчайзыг цуцалсан нь үйл ажиллагаанд саад хийхээс давсан хэрэг” хэмээн мэдэгдсэн. Уг маргааныг мэдэх нэгэн хүн “Одоо АНУ-ын компанид ганц арга үлдсэн. Тэр нь биеэр очиж Бакшигийн хоолны газраас брэнд нэртэй зүйлийг нь хурааж авах явдал” гэв. Гэвч бид тийм байдалд орчихоогүй байна хэмээн нөлөө талаас тайлбарласан байна. McDonald's-ын байдлыг ойлгодог хүмүүс ярихдаа энэ бол эрх зүй нь ярвигтай, гэрээний

Ричард УотерсTesla компанийн Model 3 заг-

варын шинэ цахилгаан машин үйлдвэрлэх ажлын гараа удааш-рах төлөвтэй боллоо. Даваа га рагт АНУ-ын цахилгаан машин үйлд вэр лэгч гуравдугаар улиралд 260 машин гаргаснаа мэдэгдсэн нь таамгаас хамаагүй доогуур тоо юм. Tesla-гийн захирал Илон Маск урьд нь зөвхөн есдүгээр сард 1500-аас илүү машин үйлд вэрлэх хүлээлттэй байгаа хэмээн ярьж байв. Тус компани уг бэрх шээлийг үйлдвэрлэлийн дутаг далтай холбон тайлбарлаад асууд лыг тун удахгүй засна хэмээн мэдэгдлээ. Ноён Маск сүү лийн саруудад шинэ машины үйлд вэрлэлд саад учирсныг зөв-хөн нэг эд ангийн нийлүүлэлт зог соход нийт үйлдвэрлэл саатна хэмээн тайлбарласан юм.

Гэхдээ долдугаар сард анхны Model 3-ыг гар гахад үйлд вэрлэлээ асар хур дас гаж, арванхоёрдугаар сар гэхэд 20 мянган машин гар га на гэсэн амлал таасаа буцаа гүй бололтой. Үйлдвэр-

лэлийн дутагдлыг “Калифорни болон Невада муж улсууд дахь үйлдвэрлэлийн ихэнх дэд систем түргэн ажиллах чадвартай ч зарим нь төлөвлөснөөр идэвхжиж чадсангүй” гэсэн тайлбар өгчээ. Гэхдээ энэ машины үйлдвэрлэл болон нийлүүлэлтийн сүлжээний суурь асуудал биш хэмээсэн байна.

Энд дурдсанаар “Юуг засах ёстойг ойлгосон. Ойрын үед дутагд лыг арилгана гэдэгт итгэл-тэй байгаа” аж. Нийтэд зориулсан Model 3-ын үйлдвэрлэлд бэрх-шээл үүссэн хэдий ч тус компани оны үлдсэн хугацаанд S ба X загваруудын борлуулалтыг илүү өөдрөгөөр харж байгаа юм. Өмнө нь оны эхний хагаст 47077 машин борлуулсан үзүүлэлтээ хоёрдугаар хагаст давтана гэсэн таамаг гаргасан. Гэвч даваа гарагийн мэдээ лэлд уг тоо 100 мянга орчим болж нэмэгдсэн байна. Tesla есдү гээр сард 26150 машин борлуул сан нь өмнөх оны мөн үеэс 4.5 хувь өс сөн үзүүлэлт юм.

Tesla-гийн Model 3-ын үйлдвэрлэл таамгаас багасчээ

McDonald's брэнд нэрээ хамгаалахаар тэмцэж байна

BBM©

BBM©

BBM©

шүүмжилжээ.Сөүл түүнчлэн Хойд Солон-

госын цөмийн ба пуужингийн туршил тын талаар ноён Трам-пын эрс хатуу хариултад түг ших болов. Тэрбээр НҮБ-ын чуул ган дээр Умардыг “бүрэн устгана” хэмээ сэн нь үүний нэг илрэл. Гэвч Өмнөд Солонгос, Япон хоёр Трам пын таамаглах арга-гүй байр суурьт түгшихийн сацуу Вашингтон олон жилийн аюул гүйн батал гаагаа сулруулж болзош гүй хэмээн болгоомжилж буй. Шинжээчдийн хэлснээр Хойд Солонгосын технологийн ахиц нь Америкийн нутагт цөмийн цохилт өгөхөөр сүрдүүлэн тус улсын

цэргийн хүчийг тогтоогоод Өмнөд Солонгос, Японы эсрэг цэр гийн ажиллагаа явуулах нөхцөл бий болгоод байна.

Сүүлийн туршилтуудаас хойш ирээ дүйн мөргөлдөөнд АНУ Сөү-лийг хамгаалахын тулд иргэ дээ аюулд оруулах уу? гэсэн асуулт улам бүр тод тавиг дах боллоо. Пхеньян туршил таа царцаасны хариуд Өмнөд Солонгос дахь АНУ-ын 30 мянга цэргийг гар-гах шаардлага тавьж, Сөүл, Вашингтоны хол боог сулруу-лахыг оролдож магад гүй. “Энэ тохиолдолд Трам п улс төрийн нааштай ший дэлд хүрч, энхийг тогтоолоо, ялалт байгууллаа

хэмээн зарлаж болзошгүй. Гэвч асуудал нь Хойд Солонгос цөмийн ба пуу жин гийн хүчин чадлаа нэгэнт зузаат гаж амжсан тул цар-цаасны ач холбогдол гэж үгүй. Өмнөд Солонгосын хувьд ялагдал болж хувирна” хэмээн KDI их сургуулийн профессор Ким Биён Жу дүгнэсэн байна.

Түүний хэлснээр ийм хувилбар бүс нутагт АНУ-ын байр суурийг хязгаарлахыг эрмэлзэж буй Орос, Хятадын хувьд мөн ялалт болох аж. Хойд Солонгос АНУ руу дайрвал хариуд нь асар хүчтэй цохилт амсах тул Бусаны их сургуу лийн судлаач Боб Келли бусад олонх шинжээчдийн адилаар дайн гарна

гэдэгт эргэл зэж буй. Харин үүний оронд Пхеньян буулт хийлгэхийн тулд цөмийн зэвсгээ ашиглан Сөүл, Токиог ганхуулж болзош-гүйг тэмдэглээд “Дайн бус цөмийн зэвс гээр далайлгах нь бодит аюул занал” хэмээн өгүүлсэн. Ноён Келлийн бодлоор энэхүү хямралын улмаас бүс нутагт зэвсэглэлээр хөөцөлдөх явдал гаарах бөгөөд зарим нь уг үйл явц хэдийн эхэлсэн гэж үздэг.

Токио, Сөүл хоёр пуужингаас эсэр гүүцэн хамгаалах системээ сайж руулахыг эрмэлзэж буй агаад энэ онд Өмнөд Солонгост Америкийн пуужингийн систем байрлуулав. Түүнчлэн АНУ-ын

так тикийн цөмийн зэвсгийг буцаан байрлуулах буюу өөрийн цөмийн пуужин боловсруулах уриалга хүртэл сонсогдож эхэллээ. Профессор Ким “Бодит аюу лаас зайлсхийхийн тулд бид өөрсдөө цөмийн зэвсэгтэй байх ёстой. Гэвч энэ нь цөмийн зэвс гээс ангиж рахын тулд цөмийн зэвсгээр хөөцөлд сөн явдал. Нөгөө талаас Пхеньян тай эн тэнцүү ярилцах боломж олгоно” гэжээ.

Ерөн хийлөгч Мун ийм уриал -гыг няцаасан боловч Өм нөд Солон госын хатуу бод логотнууд түүнийг шүүмжилж, Сөү лийн бодлогын хувилбар ба хэлэлцээний хөшүүргийг хязгаар лаж байна хэмээн буруутгав. Зөвлөгч асан ноён Ким “Тэсэж үлдэх ганц арга зам бол илүү хүчтэй байх. Одоо маш ноцтой цаг үе тулгараад байна. Бүх боломжийг ширээнд тавих ёстой бөгөөд үүнд Өмнөд Солонгос өөрийн цөмийн зэвсэгтэй болох асуудал багтана” хэмээн онцолсон юм.

АНУ­ын тактикийн цөмийн зэвсгийг буцаан байрлуулах буюу өөрийн цөмийн пуужин боловсруулах уриалга хүртэл сонсогдож эхэллээ.

хэрэгжилт будилаантай улс оронд олон улсын компаниудад тулгардаг нийтлэг бэрхшээл болохыг онцлов.

2008 онд McDonald's ноён Бакшигаас хамтарсан үйлд-вэрийнх нь хувийг хямд үнээр худал дан авахыг оролдсоны дараа хоёр тал түнжин хагарчээ. Мар гаан захирлуудын зөвлөл, шүү хийн танхимаар дамжин үргэл жилж, эцэст энэ оны найм ду гаар сард McDonald's фран чайзын гэрээгээ дангаар цуцал сан байна. Хатагтай Бакши бид өөрийн хувиа зохих үнээр худал дахыг хүсэж байсан гэв. Тэрбээр “Манай хаягийг хуулж хаявал бид цагдаа дуудна. Бизнесийн ажиллагаанд биет хохирол учруулахыг оролдвол олон зүйлээр буруудна шүү” хэмээн анхааруулжээ. Энэтхэгийн түр гэн хоолны зах зээл 18.9 тэрбум ам.долларын баг-таамжтай бөгөөд Азид гуравдугаарт ордог аж.

Түргэн хоолны сүлжээ 1996 онд ноён Бакшитай хамтран Connaught Plaza нэртэй анхны зоогийн газраа нээхдээ үхрийн болон гахайн махаар үйлчлэхгүй гэсэн тохиролцоо хийжээ.

Б.МөнхЗГМ

Монголбанкнаас энэ оны наймдугаар сарын төлбөрийн тэнцлийн урьдчилсан гүй-цэт гэлийг танилцууллаа. Ал даг далтай байсан тус үзүү-лэлт тайлант хугацаанд 215.4

сая ам.долларын ашигтай гарав. Урсгал болон хөрөнгийн данс ны тэнцэл 328.7 сая ам.дол ларын алдагдалтай гарч, алдагд лын хэмжээ өнгөрсөн оны мөн үеэс 44 хувиар буюу 260.6 сая ам.доллараар буурчээ. Энэхүү өөрчлөлт нь бараа ба үйлчилгээний дансны алдагдал 571.9 сая ам.доллараар буурч

360.5 сая ам.долларын ашигтай гарснаар бий болжээ.

Санхүүгийн дансны тэнцэл тайлант хугацаанд 649.2 сая ам.долларын ашигтай гарав. Монгол Улс өнгөрсөн оны мөн үед цэвэр дүнгээр 643.2 сая ам.долларын эх үүсвэрийг гадаадаас авч байсан. Тэгвэл энэ оны эхний найман сарын байдлаар

649.2 сая ам.доллар буюу цэвэр дүнгээр гадаад санхүүжилт зургаан сая ам.доллараар нэмэгдсэн байна. Гадаад валютын албан нөөц тайлант сард 1.6 тэрбум ам.долларт хүрчээ. Энэ нь дотоодын импортын гурван сарын хэрэгцээг үлэмж хангах төдийгүй олон улсын жишгээр хэвийн үзүүлэлт юм.

ТАЙЛАН

Гадаад санхүүжилт зургаан сая ам.доллараар нэмэгдэв

гол шалтгаан нь гаалийн тариф, НӨАТ өндөр, мөн тарифын бус саад бэрхшээл ихтэй гэж Засгийн газар дүгнэж байна.

Гэхдээ хоёр орны худалдаа бүрмөсөн зогссон гэсэн үг биш. Зарим нааштай үзүүлэлт байгааг “Монгол Оросын хамтын ажиллагаа-2017” эдийн засгийн чуулга уулзалтын үеэр Гадаад харилцааны сайд Ц.Мөнх-Оргил хэлсэн юм. Тухайлбал, энэ оны эхний долоон сарын байдлаар Монгол, Оросын худалдааны эргэлт 705.3 сая ам.долларт хүрсэн бөгөөд энэ нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 46.8 хувь өссөн дүн аж. Үүн дотор ОХУ-д гаргасан манай экспорт 33.4 сая ам.доллар юм. Энэ нь өмнөх жилтэй харьцуулахад 8.5 хувийн өсөлт бол ОХУ-аас манайд импортолсон бараа бүтээгдэхүүний өсөлт 49.5 хувиар нэмэгджээ. Мөнгөн дүнгээр тооцвол нийт 671.9 сая ам.долларын бараа, бү тээг-

дэхүүнийг бид ОХУ-аас авсан байна.

Уг чуулга уулзалтад орол-цо хоор тус улсын Хол бооны хурлын Холбооны зөв лө лийн Эдийн засгийн бодлогын байн гын хорооны нэгдү гээр орлогч дарга Сергей Вячеславович Калаш-ников тэргүүтэй төлөөлөгчид болон бизнес эрхлэгчид ирсэн байв.

С.В. Калашниковын хувьд хоёр орны худалдааны эргэлтийг нэмэгдүүлэх эхний алхам нь Орос, Монголын бизнес эрхлэг-чид хоорондоо хамтарч ажиллах гэсэн юм.

Харин ОХУ-ын Новосибирск хотын дарга зөвлөлтийн үед Монголд барьсан орон сууц-нуудыг шинэчлэн, засварлахад хамтарч ажиллах боломжтойг онцолж байлаа. Улаанбаатар болон Новосибирск хотын хуучны орон сууцууд ижилхэн. Харин эдгээр орон сууцыг шинэчлэн, сайжруулах техникийг

тус хотын барилгын салбарынхан амжилттай бүтээснийг тэрбээр танилцуулсан юм.

Ц.МӨНХ-ОРГИЛ: СТАНДАРТАА НИЙЦҮҮЛВЭЛ

ГААЛЬ ДЭЭР ГАЦАА ҮҮСЭХГҮЙ

“Монгол Оросын хамтын ажиллагаа-2017” эдийн зас-гийн чуулга уулзалтын үеэр Га даад харилцааны сайд Ц.Мөнх-Оргилоос зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Хоёр орны эдийн засгийн чуулга уулзалтын үеэр хам гийн анхаарал хандуулж буй зүйл нь юу байна?

-3700 гаруй километр хил залгаа нутаг, уламжлалт найрсаг харилцааг хэрхэн худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажилла гаатай болгох нь чухал. Хоёр орны худалдааны тэнцлийг харвал ОХУ-аас Монгол руу оруулж байгаа импорт нь 80, харин

Эдийн засаг

2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735) 11

ЗГМ ТОВЧХОН

Ам.доллар 2463.12

Евро 2892.44

Япон иен 21.78

ОХУ рубль 42.51

БНХАУ юань 370.20

БНСУ вон 2.15

ВАЛЮТЫН ХАНШ

Манай улсын гадаад худал­дааны 11 хувийг ОХУ эзэлдэг

ХУДАЛДАА

» ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ Монголын хөрөнгийн бир­жид бүртгэлтэй хувьцаат компаниудын үнэт цаасны бүртгэлийн ангиллыг шинэчилсэн байна.

» ИПОТЕК

22.4 Хувь. Орон нутаг дахь банкуу­дын ипотекийн зээлийн үлдэг­дэл нийт банкны салбарын ипотекийн зээлийн үлдэгдлийн 22.4 хувийг эзлэв.

» БАНК, САНХҮҮ

7.1 Хувь. Хадгаламжийн байгууллагуудын нийт зээлийн 7.1 хувь нь хугацаа хэтэрсэн зээл байна.

» МӨНГӨНИЙ НИЙЛҮҮЛЭЛТ

3.3 Их наяд төгрөг. Банкуудын төв банк дахь харилцах өссөнөөр нөөц 3.3 их наяд төгрөг болов.

» АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ

5.4 Хувь. “Утаагүй үйлдвэрлэл” хэмээн тодотгодог аялал жуулчлалын салбарын орлого ДНБ­ий 5.4 хувийг бүрдүүлж, эдийн засагт жилд дунджаар 300 гаруй сая ам.доллар төвлөрүүлж байна.

» ИМПОРТ

12 Хувь. Манай улс энэ оны эхний есөн сарын байдлаар 450 мянган ширхэг бүртгэлтэй үсний будаг импортолсон та лаар Гаалийн ерөнхий газ­рын тайлан мэдээнд дурд сан байна. Энэ нь жилийн өмнө­хөөс 12 хувиар өссөн дүн юм.

» ТАТВАР

33 Мянган компани. “Татварын өршөөлийн хуулиар 33 мянган компанийн 17 тэр бум ам.доллартай тэнцэх хэм­жээний үйл ажиллагааг ил болгосон” хэмээн МҮХАҮТ­ын ерөнхийлөгч Б.Лхагважав ярилаа.

» УУЛ УУРХАЙ

15.1Тонн. Монголбанк энэ сарын байдлаар нийт 15.1 тонн алт худалдан авчээ. Үүнийг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 13 тонноор өссөн дүн юм.

» ХУДАЛДАА

1.1 Их наяд төгрөг. Худалдааны салбарын нийт борлуулалт энэ оны эхний хагас жилд 6.4 их наяд төгрөгт хүрч, өмнөх оны мөн үеэс 1.1 их наяд төгрөгөөр өсчээ. Ялангуяа, жижиглэн худалдааны борлуулалт өмнөх оны мөн үеэс 26.1 хувиар өссөн байна.

1990 оноос өмнө манай ул сын гадаад худалдааны 90 ор чим хувийг ОХУ буюу тухайн үеийн ЗХУ-руу гаргасан бараа бүтээг-дэхүүн эзэлдэг байсан. Тэгвэл 2016 оны эцсийн байдлаар дээрх үзүүлэлт дөнгөж 11 хувь болж буурсан статистик тоо байна.

Үндсэндээ бид ОХУ-аас нефть бүтээгдэхүүн, зарим машин тоног төхөөрөмж импортоор авч, харин бараа бүтээгдэхүүнээ экспортолж чадахгүй байдалд хүрчээ. Оросын зах зээлд ам жилт тай нэвтэрч чадахгүй байгаагийн

Б.Энхжаргал @enkhjrglZGM

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН

Оросын зах зээлд нэвтрэхэд тарифын бус саад их

ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА

Гадаад худалдаанд тэгш ёс үйлчлэхгүй байна

Монгол дахь гадаадын хөрөн-гө оруулалтыг нэмэгдүүлэхэд чиг лэсэн Ил тод байдлын хэлэл-цээрийг хэрэгжүүлэх нь цаашид Монгол Улс, АНУ хоорондын худалдаанд чухал үүрэгтэй гэдгийг Монгол дахь Америкийн Худалдааны танхим (АмЧам)-ын энэ сарын уулзалтаар онцоллоо.

Дэлхийн хамгийн том эдийн засгийн хувьд Монгол Улс хэдийгээр жижиг зах зээл байж болно. Гэхдээ чөлөөт зах зээлийн тогтолцоотой гэдгээрээ АНУ-ын хувьд бүс нутагт худалдааны дипломат бодлого явуулахад чухал түнш гэдгийг АмЧам-ын ТУЗ-ын дарга Жэймс Лиотта уулзалтын эхэнд дурдсан юм. Тиймээс Д.Трампын засаг захиргаа манай улстай эдийн засаг, худалдааны харилцаагаа гүнзгийрүүлэхэд онцгойлон

анхаарах даалгаварыг АмЧам-д өгсөн аж.

Энэ сарын уулзалтын онцлох зочноор АНУ-ын Худалдааны яамны Хятад, Монголын худалдаа хариуцсан нарийн бичгийн дэд дарга Алан Турли оролцлоо. Тэрбээр хоёр улсын худалдааны амин судас болсон Монголын бизнес эрхлэгч, АНУ-ын мэргэжилтнүүдийн санал бодлыг сонсож, байр сууриа илэрхийлсэн. Уулзатын үеэр Эрчим хүчний сайд асан Д.Зоригт гуравдугаар сараас хэрэгжиж эхэлсэн Ил тод байдлын хэлэлцээрийн хүртээмжийг сайжруулах боломжийг хөндсөн юм. Энэ талаар ноён А.Турли хэлэлцээрийн ачаар Монгол дахь АНУ-ын хөрөнгө оруулалт автоматаар нэмэгдсэн, цаашид ч үр дүнгээ үзүүлнэ гэсэн байр суурь илэрхийлэв. Үүнээс гадна махны экспорт, ложистик гээд Монгол, Хятадын худалдаанд тул гамдсан хэд хэдэн асууд-лын та лаар оролцогчид санал солилцов.

Монгол, Хятадын гадаад ху дал даа ялгавартай нөхцөл бай-далд явагдаж буйд Алан Турли шүүмжлэлтэй хандаж буйгаа илэрхийлсэн юм. Энэ намар гэхэд ямааны махны үнэ хонины махныхтай бараг дүйж байна.

Ил тод байд лын хэлэл цээрийн хэрэг жилтэд анхаарна

З.Цэлмэг@tselmegZGM

АНУ-тай хийж буй гадаад худалдаа(сая ам.доллараар)

Экспорт Импорт

2015 2016

187.3

1164.91392.2

104.6

ГЕГ©

Хятадууд Монголын зах зээлээс шууд худалдан авалт хийдэгтэй энэ нь холбоо той. Уг нь бодит байдал дээр дотоодын махны компаниуд Хятадад экспорт хийх боломж хомс. Энэ талаар Алан Турли “Хятадын гааль болон экспорт, импортын сертификатын талаар 15 жилийн туршлагатайн хувьд та бүхний зовлонг ойлгож байна. Бид энэ бэрхшээлийг Хятадын талд байнга хэлдэг. Хятад улс ямааны махыг Монголын Засгийн газарт албан ёсоор хэлж авах ёстой. Махны ариутгал, халдваргүйжүүлэлт, экспортын хувьд хоёр талд

адилхан хууль, дүрэм, журам үйлчлэх ёстой. Монголын Засгийн газар махны экспортоо албажуулах ажлыг яаралтай хийх хэрэгтэй” гэсэн юм. Уулзалтад хүрэлцэн ирсэн АНУ-ын Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Женифер Зимдал Галт ч мах ны эрүүл ахуй, хяналт шалгалтыг сайжруулах талаар дэмжлэг үзүүлж буйгаа илэрхийлсэн.

Гэхдээ Хятад бол Монгол шиг жижиг зах зээл байтугай бүхэл бүтэн дэлхийн эдийн засгийг савлуулах хүчтэй. Дотоод бодлого нь гадаад зах зээлд нөлөөлдөг гэдгийг тэрбээр анхаарууллаа. Тухайлбал, ирэх оноос Хятад тодорхой төрлийн цаасны импортыг хориглохоор болсон. Гэтэл уг импортынх нь гол түнш нь АНУ. Үүнээс үүдэн АНУ-ын хаягдал дахин бо ловс руулах салбар бүхэлдээ хөдөл гөөнд орж буй аж.

Монгол Улс зөвхөн газрын доорх эрдэс төдийгүй малын гаралтай түүхий эд, сүү, сүүн бүтээгдэхүүний арвин их нөөц-тэй. Тиймээс бидний хувьд энэ нөөц эдийн засгаа төрөлжүүлэх хамгийн том боломж гэж АНУ хардаг байна. Дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнийн таатай үе тохиож буйг ашиглан

уг зорилгодоо хүрэх хэрэгтэйг тэд зөвлөсөн. Харамсалтай нь, үүнийг хэрэгжүүлэх эсэх нь Засгийн газрын хүсэл сонирхлоос шалтгаалах ч өнөөг хүртэл шийдэгдээгүй нь манлайлал дутаж байгаатай холбоотой гэдгийг зочид илэрхийллээ. Мөн хагас жилийн эдийн засгийн өсөлтийн гол зүтгүүр болсон нүүрсээр жи шээлэн уул уурхайн салбарт үр ашигтай, зардал багатай ложистикийн сүлжээ үгүйлэгдэж буйг тэд онцолсон.

Харин дэлхийн хоёр том эдийн засгийг ирэх 10 жилд юу тодорхойлох вэ гэсэн асуултад мэдээлэл, харилцааны технологи гэдэг хариултыг Алан Турли өгсөн юм. Гэхдээ худалдааны шударга бус байдал мөн тус хоёр улсын хувьд тулгамдаж буй асуудал аж. АНУ-ын зах зээл Хятадын хөрөнгө оруулалт, экспортод маш нээлт тэй. Гэтэл Хятад эсрэгээрээ. Тиймээс ирэх 10 жилд энэ асуудлыг ам жилттай шийдэхийг Номхон далайн баруун эргийн түнш чармайж буй юм. Алан Турли зочдод хандан “Хэрэв Хятадын импорт нээлттэй болбол АНУ-аас гадна олон оронд ашигтай. Үүнээс Монгол Улс ч хувь хүртэх боломж байгаа” хэмээв.

манай экспорт 20 хувь байна. Тиймээс энэхүү чуул га уул-залтаар худалдааны тэнц вэргүй байдлыг яаж тэн ц вэр жүү лэхэд анхаарлаа хан дуулж байна.

-Монгол Улс ОХУ-тай эдийн засгийн харилцаагаа сайж-руулахын тулд юу хийх ёстой вэ?

-Таван асуудалд анхаарлаа хандуулж байна. Юуны түрүүнд, эрчим хүчний хамтын ажиллагаа. Тухайлбал, эрчим хүчний шинэ эх үүсвэр барих, одоо байгаа гол эх үүсвэрүүдээ шинэчлэн засварлах, мөн Монголын эрчим хүчний сүлжээг улам боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Үүний тулд ОХУ болон БНХАУ-ын эрчим хүчний сүлжээнд холбох нь нэн тэргүүний асуудал болж байгаа. Хоёрдугаарт, төмөр замын тээвэрт анхаарлаа хандуулж байна. Түүний дараа Евразийн эдийн засгийн холбоотой хамтарч ажиллах. Хамтарч ажиллах гэхээр тус холбоонд гишүүнээр элсэх мэтээр ойлгодог. Бид гишүүнээр элсэх тухай яриагүй. Харин чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулъя гэдэг санал тавьж байгаа юм. Ингэснээр зөвхөн тари фын хүндрэлийг багасгахгүй. Харин ч Орос, Монголын эдийн засгийн харилцаанд саад болж бай гаа зүйл нь тарифын бус хяз-гаар лалт байдаг. Яагаад гэвэл хоёр улсын стандарт, ариун цэвэр, мал эмнэлгийн шаардлагууд хоорондоо нийцдэггүй. Мөн мэргэжлийн хяналтын шаардлага байна. Энэ бүгдийг нийцүүлж байж хоёр талын худалдааны бараа, бүтээгдэхүүн гааль дээр гацдаггүй болох юм.

-Монгол Улс ОХУ-ын шахал-тын дагуу Сэлэнгэ мөрөн дээрх усан цахилгаан станцын бүх тендерийг зогсоосон гэх мэ-дээ лэл бий. Үүн дээр та ямар тайлбар өгөх вэ?

-Төслийн ажлыг зогсоогоогүй. Бэлтгэл ажил хийж байна. Эгийн голын усан цахилгаан станц барих Монголын төслийн нэг-жийн ажил хэвийн үргэлжилж байгаа. Хамгийн гол нь, энэ стан цыг барьснаар Байгаль нуур, Сэлэнгэ мөрний экологийн тэнц-вэрт нөлөөлөх үү гэдэг дээр хоёр тал хамтарч судалъя гэж то хир-сон. Энэ сард ОХУ-аас 20 га руй мэргэ жилтэн ирнэ. Харин манай талаас 30 гаруй эрдэмтэн орсон хам тарсан судалгааны баг ажил -лаж, дүнгээ танилцуулна.

Б.Ганбаяр / ЗГМ©

Эдийн засаг

12 2017.10.04, ЛХАГВА ~ №189 (735)

Монголын хөрөнгийн биржийн “MSE ALL” индекс мягмар гарагт 1070.48 нэгж болж 0.11 хувиар өсөв. Энэ өдөр 20 компанийн хувьцааны ханшид өөрчлөлт орсон байна. Үүнээс зургаан компанийн хувьцааны ханш өсөж, 14 компанийнх буурснаар зах зээлд уналт давамгайллаа. “УИД”-ийн хувьцааны ханш 4.9 хувиар өссөн бол “Монгол

нэхмэл”-ийнх хамгийн өндөр буюу 10 хувиар унав. Энэ өдөр арилжаагаар 20 хувьцаат компанийн 104,609 ширхэг хувьцаа арилжжээ. Ингэснээр хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ хоёр их наяд төгрөгтэй тэнцлээ.

Энэ оны 187 дахь өдрийн хоёр-догч зах зээлийн арилжаагаар нийт 42.36 сая төгрөгийн гүйлгээ хийгджээ.

Хөрөнгийн зах зээлд уналт давамгайллаа

Манай улс 2012 онд FTSE Russell компанийн хөгжиж буй зах зээлийн ажиглалтын жагсаалтад багтсан юм.

МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ

Тухайн өдөр арилжаалагдсан хувьцаа

НЭР СИМБОЛ ХАНШ (нэгж) ӨӨРЧЛӨЛТ % ОГНООАПУ ХК APU 632.61 1.34% 3/10/2017ГОВЬ ХК GOV 17880 -0.11% 3/10/2017МАХ ИМПЕКС ХК MMX 2622 -2.89% 3/10/2017ДАРХАН НЭХИЙ ХК NEH 23540 0.17% 3/10/2017СҮҮ ХК SUU 189.02 4.51% 3/10/2017БИ ДИ СЕК ХК BDS 1175 -1.76% 3/10/2017АРИГ ГАЛ ХК EER 3950 -0.38% 3/10/2017ХАЙ БИ ОЙЛ ХК HBO 55 0.70% 3/10/2017ЖЕНКО ТУР БЮРА ХК JTB 57.99 -0.14% 3/10/2017МОНГОЛЫН ЦАХИЛГААН ХОЛБОО ХК MCH 540 -3.57% 3/10/2017МОНГОЛ НЭХМЭЛ ХК MNH 4851 -10% 3/10/2017МОНГОЛ ШУУДАН ХК MNP 377.17 -1.52% 3/10/2017МЕРЕКС ХК MRX 40.04 -4.67% 3/10/2017РЕМИКОН ХК RMC 41.63 1.49% 3/10/2017ЖУУЛЧИН ДЮТИ ФРИЙ ХК SUL 58100 -1.53% 3/10/2017ТАВАН ТОЛГОЙ ХК TTL 9220 -2.07% 3/10/2017

▲▼▼▲▲▼▼▲ ▼▼▼▼▼▲▼▼

МОНГОЛД ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ЯВУУЛДАГ ГАДААД КОМПАНИУД

ТҮҮХИЙ ЭД

НЭР СИМБОЛ НЭГЖ ХАНШ ($) ӨӨРЧЛӨЛТ % ОГНОО

АЛТНЫ СПОТ XAU унци 1271.47 +0.03% 10/3/2017

ЦАГААН АЛТ PLA унци 918.7 +0.23% 10/3/2017

МӨНГӨ SIA унци 16.625 -0.17% 10/3/2017

ЗЭС (COMEX) HGA фунт 293.25 -0.78% 10/3/2017

ТӨМРИЙН ХҮДЭР TIOA тонн 62.43 -0.33% 10/3/2017

WTI ТОС CLA баррель 50.36 -0.43% 10/3/2017

БРЕНТ COA баррель 55.78 -0.61% 10/3/2017

БЕНЗИН XBA 154.96 -0.37% 10/3/2017

БАЙГАЛИЙН ХИЙ NGA Mmbtu 2.932 +0.55% 10/3/2017

НҮҮРС (NYMEX) QZA тонн 336.55 +0.21% 10/3/2017

НҮҮРС (NEW CASTLE) XWA тонн 92.5 +0.76% 10/3/2017

ЭЛСЭН ЧИХЭР SBA фунт 0.143 +1.49% 10/3/2017

БУДАА RRA центнер 12.05 +0.25% 10/3/2017

БУУДАЙ WA бушель 445.75 +0.22% 10/3/2017

КАКАО CCA тонн 2037 -0.29% 10/3/2017

КОФЕ KCA фунт 1.272 -0.66% 10/3/2017

Энэхүү ханшийн мэдээлэл нь хүснэгтэд заасан өдрийн 15 цагийн байдлаарх дүн тул үүнээс хойш өөрчлөгдсөн байх боломжтой.

▲

▲

▼

▼

▼

▼

▼

▼

▲

▲

▲

▲

▲

▲

▼

▼

RIO TINTO RIO ASX AUD

WOLF PETROLEUM WOF ASX AUD

PETRO MATAD MATD LON GBX

ASPIRE MINING AKM ASX AUD

GUILDFORD COAL GUF ASX AUD

PROPHECY DEVELOPMENT PCY TSX CAD

TURQUOISE HILL RESOURCES TRQ TSX CAD

SOUTHGOBI RESOURCES SGQ TSX CAD

XANADU MINES XAM ASX AUD

ENTREE GOLD ETG TSX CAD

НЭР СИМБОЛ ХАНШ (нэгж) ӨӨРЧЛӨЛТ ӨӨРЧЛӨЛТ % ОГНОО

NASDAQ COMPOSITE CCMP 6516.719 +20.76 +0.32% 10/3/2017DAX INDEX DAX 12902.65 +73.79 +0.58% 10/3/2017TORONTO STOCK EXCHANGE SPTSX 15705 +70.06 +0.45% 10/3/2017S&P/ASX 200 AS51 5701.442 -27.89 -0.49% 10/3/2017S&P 500 INX 2529.12 +9.76 +0.39% 10/3/2017SHANGHAI COMPOSITE SHCOMP 3348.943 +9.3 +0.28% 10/3/2017TOP 20 MSETOP 18596.25 +56.73 +0.31% 10/3/2017FTSE 100 UKX 7438.84 +66.08 +0.9% 10/3/2017HANG SENG HSI 28090.45 +536.15 +1.95% 10/3/2017NIKKEI 225 NKY 20614.07 +213.29 +1.05% 10/3/2017

▲▲▲ ▼▲▲▲▲ ▲▲

ДЭЛХИЙН ГОЛЛОХ ИНДЕКСҮҮД

НЭР СИМБОЛ БИРЖ ВАЛЮТ ХАНШ ӨӨРЧЛӨЛТ % ОГНОО

68.49 +0.72% 10/3/2017

0.019 +5.56% 10/3/2017

5.5 -2.22% 10/3/2017

0.019 -9.52% 10/3/2017

0.013 -7.69% 10/3/2017

4.24 +5.74% 10/3/2017

4 +3.63% 10/3/2017

0.145 -46.3% 10/3/2017

0.245 -10.91% 10/3/2017

0.52 -5.45% 10/3/2017

▲

▲

▼

▼

▼

▲

▲

▼

▼

▼

ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ

Б.Ганбаяр / ЗГМ©

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН МЭДЭЭ СОНИН

Монголын хөрөнгийн бир-жийн зах зээлийн үнэлгээ хагас сарын өмнө хоёр их наяд төгрөгийн босго давсан. Ингэснээр сүүлийн таван жилийн хамгийн өндөр түвшинд хүрсэн билээ. Гэвч өнөөдөр манай хөрөнгийн зах зээл хүндхэн байдалд ороод байна. Олон улсын индекс тодорхойлогч FTSE Russell компани Frontier зах зээлийн ажиглалтын жагсаалтаасаа Мон голыг хассан гэдгээ мэдэгдлээ. Ингэснээр дотоодын болон гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татах, дотоодын бүртгэлтэй компаниудыг гадаад зах зээлтэй холбож өгөх боломж хумигдаж байгаа юм.

Монголын хөрөнгийн зах зээлийг олон улсад тодорхойлогч индекстэй болгох зорилт ч энэ байдлаараа удааширч мэдэх нь. Шалтгааныг нь тодруулбал, төлбөр тооцооны Т+2 системийг эргэн нэвтрүүлж чадаагүйн улмаас ийнхүү хатуухан шийтгэл ногдуулж байгаа юм байна. FTSE Russell компани өнгөрсөн сард хийсэн жилийн үнэлгээний хурлаараа дээрх шийдвэрт хүрч, Хөрөнгийн биржид албан ёсоор мэдээллээ ирүүллээ. Үнэт цаасны арилжааны хэлцэл хийгдсэнээс хойш ажлын хоёр хоногийн дараа төлбөр тооцоо гүйцэтгэдэг тогтолцооноос болж манайх өрсөлдөх чадвараа алдах болов. Тэрчлэн үнэт цаасны

Б.Чингүнжав: Хөрөнгийн зах зээлийн шинжээч-Монголын хөрөнгийн зах

зээлд, ялангуяа, компаниудын хувьцааны ханшид учиргүй сөрөг

нөлөө үзүүлээд байхгүй. Дунд болон урт хугацаанд хөгжиж буй зах зээлийн ангилалд багтах нь дотоодын болон гадаадын хөрөнгийн зах зээлд оролцогчдыг татах боломж нээгдэх юм. Хэдий цаг хугацааны асуудал боловч тодорхой бэлтгэл үүнд шаардлагатай. Эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдлаас ч шалтгаалсан байх талтай.

Б.Тулгат ЗГМ

Өсөлттэй зах зээлийн ухралтМонгол Улс хөгжиж буй зах зээлийн ажиглалтын жагсаалтаас мултарлаа

төлбөр тооцооны байгууллага, кастодиан банкны үйлчилгээ дутуу дулимаг байгаа нь дээрх байдалд сөргөөр нөлөөлжээ.

Уг нь олон улсын төлбөр тооцооны системийг манай улс 2012 онд нэвтрүүлж, индексийн тооцоо, судалгаагаар тэргүүлэгч FTSE Russell компанийн хөгжиж буй зах зээлийн ажиглалтын жагсаалтад багтсан юм. Төлбөр тооцооны Т+2 системийг 2015 онд урьдчилсан төлбөрт систем рүү эргүүлэн ухраасан, зах зээлийн төлбөр тооцооны эрсдэлийг хаах төлбөрийн баталгааны санг тараасан зэрэг шалтгаан нь уг жагсаалтаас хасагдахад нэрмээс боллоо. FTSE Russell компанийн хөгжиж буй зах зээлийн ажиглалтын жагсаалтаас Монголын хөрөн-гийн зах зээл зүүгдэж явсаар ийнхүү мултарлаа. Үүнтэй хамт мөн албан ёсны зэрэглэлтэй болох боломжоо ч давхар алдаж байна.

Олон улсад хөрөнгийн зах зээлийн зэрэглэл тогтоодог хоёр үндсэн байгууллагын нэг нь FTSE Russell. Тус компанийн

үнэлгээний дараагийн хурал ирэх оны гуравдугаар сард болох юм. Энэ үед шаардлагатай өөрчлөлтү үдийг манайх дотооддоо хийж дуусгаад, эргэн ажиглалтын жагсаалтад хамрагдах боломж уг нь бий. Гэвч ажиглалтын жагсаалтаас хоосон үлдсэн зах зээлд итгэх хөрөнгө оруулагч олдох уу гэсэн асуулт хариулт нэхнэ. Даанч FTSE Russell индексийг дагаж хөрөнгө оруулдаг 3.5 их наяд ам.долларын хөрөнгө бүхий мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчид манай зах зээлээс холдож байгаа нь тун харамсалтай. Хуучин жагсаалт руу шилжлээ гэхэд бараг хагас жилийн зай бий. Тодотгох индексгүй зах зээл олон улсад “нэрийн хуудас”-гүй гэсэн үг. Ийм нөхцөлд хэн бидэнтэй хорших билээ. “Хөгжиж буй зах зээл”-ийн ажиглалтын жагсаалтаас зэрэглэлээ ахиулж чадаагүй нь Монгол Улс “гэрийн даалгавар”-аа тааруу хийсэн гэсэн үг.

FTSE Russell нь дэлхийн санхүүгийн төв Лондон хотноо байрладаг бөгөөд 80 гаруй

улсын хөрөнгийн зах зээлийн 250 мянга гаруй индексийг арилжааны эцэст болон бодит цагийн горимоор тооцоолон зах зээлд мэдээлж байдаг.

Хөрөнгийн зах зээл дээр ус, агаар шиг чухал болсон индексийн мэдээллийг тэд түгээж амьдардаг. Монгол

Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа мөртлөө Торонтогийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 11 компани бий. Уул уурхайн чиглэлээр ажиллаж байгаа эдгээр компани Канадын хөрөнгийн биржийг сонгосон нь олон улсад Монголыг төлөөлөх индекс байхгүйтэй

давхар холбоотой юм. Дэлхийн томоохон хөрөнгө оруулалтын сан болон хөрөнгө оруулалтын банкууд шийдвэр гаргахдаа FTSE-г гол эх сурвалжаа болгодог. Харамсалтай нь, манай улсын хувьд хөгжиж буй зах зээлийн тойргийн гадна үлдлээ.

БАЙР СУУРЬ:

Онцын өөрчлөлт гарахгүйД.Ангар “Новел инвестмент” компанийн гүйцэтгэх захирал

-Хөгжиж буй зах зээ лийн ажиг-лалтын жагсаал таас ма найх хасагд-сан нь до тоо дын хө рөнгийн зах зээлд төдий лэн сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй. Ялангуяа, хувь-цааны зах зээлд FTSE-гийн шийдвэр хөдөлгөөн гаргах хэмжээний хүчтэй шалтгаан болох нь харьцангуй бага. Өөрөөр хэлбэл, онцын өөрчлөлт дотоодын зах зээлд үүсэхгүй болов уу гэж бодож байна. Олон улсын хөрөнгийн зах зээлд индекстэй болох талаар манайх олон жил ярьж байна.

Эдийн засгийн нөхцөл байдал нөлөөлсөн

20,000

18,000

16,000

14,000

12,000

10,0002017 9/2017

ТОП 20 индекс(нэгжээр)