ახალდაბის მეწყერი · 1 . ახალდაბის...

1

ახალდაბის მეწყერი (ფოტო მოგვაწოდა GeoGraphics GIS and Remote Sensing Consulting

Center)

თბილისის წყალდიდობა, 2015

კვლევის პირველი შედეგები და მისაღები ზომები კარენ ბენეტი – გუნდის ხელმძღვანელი - USFS გეოფიზიკოსი, ჰიდროლოგიის სპეციალისტი ჯოლინ გოსელინ-კემპბელი – USFS-ის ინჟენერ-კონსტრუქტორი ლიზ შნაკერბერგი - USFS-ის ჰიდროლოგი, ფლუვიალური გეომორფოლოგი შინაარსი მოკლე შინაარსი……………………………………………………………………...……………7. I.ზოგადი ინფორმაცია………………………………………................................…………….7 II. პროექტის მიზნები……………………………………………………………......……...........8 III.ადგილის კვლევა………………………………………………………………………….........8 IV.წყალდიდობის ზემოქმედების შეფასება......……..….......................................................27

2

V.ღირებულების მაჩვენებლების ანალიზი………………………………………..................34 VI. რისკის შეფასება………………………………………………………………………...........35 VII.მისაღები ზომები…………………………………………………………………….............37

VIII.დასკვნები……………………………………………………………………………………73 IX.გამოყენებული ლიტერატურა………………………………………………..….................74 მადლიერების გამოხატვა: USFS-ის გუნდი მადლობას გამოხატავს საზოგადოების ყველა იმ წევრის მიმართ, რომელთანაც ვმუშაობდით, რომლებმაც ცოტა ხნის წინ გადატანილი უბედურების მიუხედავად, წარმოუდგენლად გულთბილი მასპინძლობა და დახმარება გაგვიწიეს. განსაკუთრებულ მადლობას ვუხდით USAID-ს (კეროლ უილსონს და ვერონიკა ლის) მათ მიერ გაწეული ლოჯისტიკური დახმარებისა და მითითებებისთვის, და ასევე გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს და მერიას, რომლებმაც თავიანთი მცოდნე პერსონალი გამოგვიყვეს. ეს ადამიანები სიტუაციაში სწრაფად გარკვევაში დაგვეხმარნენ. განსაკუთრებულ მადლობას გამოვხატავთ გეოლოგიის დეპარტამენტის თანამშრომლების, გიორგი გაფრინდაშვილის და ომარი აბუთიძის მიმართ, რომლებმაც ჩვენთან ერთად საველე პირობებში რამდენიმე დღე გაატარეს, მადლობას ვუხდით საზღვაო ქვეითების სერჟანტს, ჯეისონ სტენდერს, რომელიც მონაცემთა შესაგროვებლად ყველა სირთულის გადალახვაში დაგვეხმარა და მადლობას ვუხდით აშშ ჯარის სამოქალაქო საქმეების დანაყოფის კაპიტან ჯერეტ რედმენს დოკუმენტების თარგმანის უზრუნველყოფისა და ინციდენტთან დაკავშირებით საკუთარი ცოდნის გაზიარებისათვის. ასევე მადლობას ვუხდით მერიის თანამშრომელს, დიმიტრი ტატინაშვილს, რომელმაც დაგვათვალიერებინა ქალაქის მასშტაბით წყალდიდობით მიყენებული ზარალი და ჰიდროლოგიისა და მეტეოროლოგიის დეპარტამენტის თანამშრომელს, ირაკლის, რომელმაც გაგვაცნო მდინარის შესახებ და კლიმატური მონაცემები. განსაკუთრებული მადლიერება გვსურს გამოვხატოთ USAID-ის თანამშრომლის, ლევან ლომინაძის მიმართ, რომელმაც ცხოვრებაში პირველად გამოიარა ფეხით საქართველოს მდინარეები და, რომლის ხუმრობაც „კიდევ ერთი მოსახვევიც“ გვამხნევებდა, რომ გზა გაგვეგრძელებინა. აგრეთვე განსაკუთრებულ მადლობას ვუხდით USFS-ის ადგილობრივ თანამშრომელს, მარიამ თევზაძეს, რომელიც სწრაფი აკრეფის საშუალებით ნებისმიერს უკავშირდებოდა და რომელიც მუშაობდა ყველა უწვრილეს დეტალზე, რათა შეეგროვებინა ჩვენთვის საჭირო ინფორმაცია.

3

თბილისის წყალდიდობა, 2015

კვლევის პირველი შედეგები და მისაღები ზომები ანგარიში

2015 წლის 13 ივნისის წყალდიდობას 19 ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა. განადგურდა სახლები და საგზაო ინფრასტრუქტურა, დაიტბორა ზოოპარკი და დაიღუპა მრავალი ცხოველი. ეს იყო ბუნებრივი კატასტროფის მრავლობითი საფრთხე, ინტენსიური ნალექით. გარემოს ეროვნული სააგენტოს და კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელის ანგარიშის თანახმად, 3-4 საათში უკვე წყალნაჯერ ნიადაგზე მოვიდა დაახლოებით 100 მმ რაოდენობის ნალექი. ჩამოწვა ასობით მეწყერი, რასაც მოყვა მთის ფერდობებიდან ხეების, კლდეების მოწყვეტა და ნიადაგის დაცურება, რომლებიც ადიდებული მდინარე ვერეს წყლებს შეუერთდა. ქალაქ თბილისთან ნაკადის მიახლოებისას, საგვირაბო სისტემამ ეს ნაკადი შეზღუდა და მდინარის დაგუბება გამოიწვია, რის შემდეგაც, წნევის მატების გამო, მასალამ გვირაბებში შეაღწია, რაც ჯებირების რღვევის სახელით ცნობილ ჰიდროლოგიურ მოვლენას ახასიათებს. ქალაქის პირველი გვირაბი 72 მოცულობისაა, ქალაქის შვიდი მომდევნო გვირაბიდან თითოეულის მოცულობა 18 მ2-ით კლებულობს პირველ გვირაბთან შედარებით. როდესაც წყლის ნაკადმა დატბორა წყალგამტარი ნაგებობები, რომელთა ზომა არ იყო საკმარისი იმისათვის, რომ გაეძლოთ ნატანით და ნარიყი მასით გაჯერებული წყლის ნაკადისთვის, ნატანით გაძლიერებულმა წყალმა გაარღვია მდინარის ნაპირები, დატბორა ჭაბუა ამირეჯიბის ქუჩა და ყველაფერი, რაც გზათ შეხვდა. საბოლოო გვირაბამდე მიღწევისას, რომელიც მიწის ქვეშ 1100 მ სიგრძეზეა გადაჭიმული, ზოოპარკიდან ზედა დინების მიმართულებით მდებარე ტერიტორიიდან მდინარე მტკვრის გამომყვან არხამდე, წყლის ნაკადი დაგუბდა და დატბორა მზიურის პარკის და ზოოპარკის ტერიტორია, რომელიც ისტორიულად იტბორებოდა ხოლმე, სადაც თავი მოიყარა დიდი რაოდენობით დანალექმა და ნარჩენმა. იმისთვის, რომ გავიგოთ, თუ რატომ მოხდა ნატანით გაჯერებული წყალმოვარდნის შედეგად დატბორვა, თუ რა ზეგავლენა ჰქონდა ამას ქალაქზე და რომელი საპასუხო ზომები უნდა იქნეს მიღებული, მნიშვნელოვანია გავიაზროთ ის ბუნებრივი პროცესები, რომლებიც მართავს მდინარის სისტემის დინამიკას მდინარე ვერეს აუზში. ეს ტერიტორია გეოლოგიური თვალსაზრისით ახალგაზრდაა და ეროზიისკენ დიდი მიდრეკილება აქვს სუსტი ნალექოვანი ქანების არსებობის გამო. აუზის სამხრეთ მხარეს, კლდეების დაფენების სიბრტყე ფერდობის პარალელურია, მსგავსად ბანქოს დაყირავებული დასტისა, რომლებსაც ერთმანეთის მიმართ ჩამოცურების მიდრეკილება აქვთ. აუზის მოცემული განლაგება ქმნის ფერდობის სტაბილურობის უდიდეს საფრთხეს, და სწორედ აქ, სოფელ ახალდაბასთან ჩამოწვა უდიდესი მეწყერი. ამ გუნდის მიერ, გარემოს ეროვნული სააგენტოს თანამშრომლების დახმარებით, აგრეთვე აღინიშნა ფერდობის სტაბილურობის დამატებითი საფრთხეები. მდინარე ვერე ძალზე მიხვეულ-მოხვეულია და ქვემოთ დინებისას თითქმის ყველა მოსახვევში ხდება ნაპირის წარეცხვა. მდინარეს ბუნებრივად იმდენად დიდი რაოდენობით ნატანი ჩამოაქვს, რომ ხეობის თითქმის მთლიანი ძირი არის მრავლად დატოტვილი სისტემა. მდინარის შიდა კლაკნილებში განვითარებულია მდინარის ჭალის ტერასები, სადაც განლაგებულია ადგილობრივი ალვის ხეები და სხვადასხვა ბუჩქნარები. ეს ხეები ბუნებრივი მცველი გისოსებია და ხელს უწყობს

4

ტონობით ნატანის და ნარიყი მასების დაგროვებას. აუზზე ადამიანის საქმიანობის ზეგავლენამ შეცვალა ბუნებრივი ტყის საფარი, შეამცირა ტყის რეგენერაცია გარე საძოვრებით გადატვირთვის და მრავალი გზისა და რამდენიმე სოფლის აშენების შედეგად. მიწის ასეთმა გამოყენებამ დააჩქარა მდინარის სისტემის დატბორვის დრო და გაზარდა დროთა განმავლობაში წყალმოვარდნის მოვლენების მასშტაბი. გუნდის მიერ შემუშავებული იქნა დაუყოვნებლივი, საშუალო ვადიანი და გრძელვადიანი რეაგირების რამდენიმე ზომა, რომლებიც მიზნად ისახავს ზედა აუზის და უკანხევის ქვე-აუზის მდგრადობის გაუმჯობესებას, ასევე თბილისის მასშტაბით ბუნებრივი მდინარეების ფუნქციების გაუმჯობესებას. მიუხედავად იმისა, რომ ადგილობრივმა მაცხოვრებლებმა ფანტასტიური სამუშაო ჩაატარეს წყალდიდობისგან ტერიტორიის დასასუფთავებლად და ეცადნენ აღდგენითი სამუშაოების ჩატარებას, მომავლისთვის მოსამზადებლად მოვიყვანთ ძირითად რეკომენდაციებს:

• მდინარის სისტემის მართვის აღდგენის საქმეს მიუდექით კომპლექსურად. ვინაიდან კლიმატური ცვლილებების მოდელების პროგნოზის თანახმად, გაზაფხულობით უფრო დიდი ინტენსივობის ნიაღვრები ჭარბობს და აუცილებელია მდინარეთა ისეთი სისტემის შემუშავება, რომელზეც ამ ნიაღვრების ზემოქმედება კატასტროფული შედეგების გარეშე ჩაივლის.

• შეამცირეთ წყალმოვარდნის დონე გზების რეგულირებით, გზის მშენებლობის ტექნიკის გაუმჯობესებით, უნდა მოხდეს სანაპირო მცენარეულობის და მთის ტყის აღდგენა და აკრძალეთ საგზაო მშენებლობა და საქმიანობა იმ ზონებში სადაც იზრდება მეწყრის აქტივობა.

• შეამცირეთ სიცოცხლის, საკუთრების, ინფრასტრუქტურის და კულტურული რესუსებისთვის შექმნილი რისკები მდინარის სათანადოდ ფუნქციონირების უზრუნველყოფით. ეს მოითხოვს მდინარის მართვის ზონების განსაზღვრას, ინფრასტრუქტურის მოშორებას, მდინარის მართვის ზონაში საქმიანობის (მშენებლობის) მართვას, მიწის გამოყენების კომპლექსურ დაგეგმვაში მონაწილეობას. ეს ასევე საჭიროებს ქალაქ თბილისში მდინარის მაქსიმალური სავარაუდო წყალმოვარდნის განსაზღვრას, საგვირაბე სისტემით გამოწვეული შეზღუდვების შემცირებას. ჭალას საშუალება უნდა მიეცეს, რომ დაიკავოს საკუთარი ურბანული მწვანე ხეობა, რომელიც ქალაქს იცავს და ასევე ამაღლებს ადამიანების სიცოცხლის ხარისხს.

I. ზოგადი ინფორმაცია მდინარე ვერეს აუზის ნაკადი ჩაედინება აღმოსავლეთით, დედაქალაქ თბილისში. 2015 წლის 13 ივნისს, დაახლოებით ღამის 11 საათზე, თბილისის საზღვრებში, მდინარე ვერეს ხეობაში მოხდა წყალმოვარდნა. შემდეგი რამდენიმე საათის მანძილზე, წყალდიდობამ საგრძნობლად იმატა და გამოიწვია როგორც ზოგი ადგილის დატბორვა, ასევე სხვა ადგილებში წარეცხვა და ნატანის და დანალექის დაგროვება. 2008-2009 წლიებში აშენებული ჭაბუა ამირეჯიბის ქუჩა რამდენიმე ადგილში დაიტბორა. დაიტბორა სახლები, საწარმოები და სკოლები და ასევე ზოოპარკი. 19 ადამიანი დაიღუპა, აქედან სამი უგზო-უკვლოდ დაიკარგა,

5

განადგურდა 40 სახლი, იქ მყოფი დანარჩენი სახლები კი დაზიანდნენ. წყალდიდობის დროს დაიხრჩო ზოოპარკის გაქრობის პირას მყოფი მრავალი ცხოველი. არსებობს ბევრი ანგარიში (NEA 2015, CENN 2015), რომლებშიც აღწერილია მომხდარი წყალდიდობის ზონები, ამიტომ აქ მათ აღარ ჩამოვთვლით. ნალექების რაოდენობის შესახებ მონაცემთა სისტემის არარსებობის გამო, უცნობია მდინარის აუზის ზედა ნაწილში ნალექის მოსვლის ზუსტი დრო და რაოდენობა. მიუხედავად ამისა, გარემოს დაცვის სამინისტროს, ჰიდროლოგიის და მეტეოროლოგიის დეპარტამენტის მიერ დადგენილი იქნა, რომ 3-3,5 სთ-ის მანძილზე მდინარის აუზში მოვიდა დაახლოებით 100 მმ ნალექი (CENN,2015). ასობით მეწყერი ჩამოწვა მანამდე მოსული ატმოსფერული ნალექების გამო. თბილისში ნალექმზომის მეტეოროლოგიური მონაცემების თანახმად, ამ მოვლენამდე 75 დღის მანძილზე მოვიდა საშუალო წლიური ნალექის 60% (NEA 2015). ამის გამო ნიადაგი უკვე გაჟღენთილი იყო როდესაც წყალდიდობა დაიწყო. ამის შედეგად წარმოქმნილმა მეწყერებმა და წყალმოვარდნამ მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენა სიცოცხლეს და საკუთრებას როგორც აუზის ზედა ნაწილში, ასევე მდინარე ვერეს ხეობაში. II. პროექტის მიზნები: 2015 წლის 13 ივნისს თბილისის წყალდიდობით მიყენებულ ზარალთან დაკავშირებით, USAID-მა დახმარების თხოვნით მიმართა USDA სატყეო სამსახურს, რათა:

• ჩატარეს სწრაფი, ერთკვირიანი შეფასება: ადგილის კვლევა, მათ შორის, მდინარე ვერეს აუზის საველე კვლევა,

• შეფასდეს წყალდიდობის ზეგავლენა აუზის სხვადასხვა ადგილში. • გათვალისწინებული იქნეს ღირებულებები, რომლებიც მნიშვნელოვანია ქალაქ

თბილისისთვის და გარემოს დაცვის სამინისტროსთვის • შეფასდეს მომავალი საფრთხეები • შემუშავდეს დაუყოვნებლივი, საშუალო ხანგრძლივობის და გრძელვადიანი

რეკომენდაციები უშუალო საფრთხეების ზემოხსენებულ მნიშვნელობებამდე შესამცირებლად, რათა ზემოაღნიშნულმა აუზმა გაუძლოს ამგვარ მოვლენებს მომავალში

ეს არ არის გზის ან ინფრასტრუქტურის დაზიანების ან უსაფრთხოების კვლევა III. ადგილის კვლევა - მდინარე ვერეს აუზის გაგება აუზის გეოეკოლოგიის შესწავლა პირველი ნაბიჯია იმის გასაგებად, თუ რატომ მოხდა ეს მოვლენა, არსებობს თუ არა ამგვარი მოვლენის განმეორების შესაძლებლობა და იმისთვის, რომ გაიცეს რეკომენდაციები საფრთხის შემცირების ან რეაგირების თაობაზე. ეს ფაზა მოიცავს ისეთი ფაქტორების გაგებას, როგორიცაა კლიმატი, გეოლოგია, გეომორფოლოგია (ლანდშაფტები) და ნიადაგები, ასევე მდინარის კალაპოტის მახასიათებლები და ბუნებრივი მცენარეულობის ნიმუშები. ნალექი:

6

მდინარე ვერეს აუზი ორიენტირებულია აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ და უერთდება მდინარე მტკვარს დედაქალაქ თბილისში. აუზის მოცულობაა 156 კმ2.წყალმოვარდნას ძირითადად ადგილი აქვს სამხრეთიდან და ჩამონადენი თავიდან ხვდება აუზის ყველაზე არასტაბილურ ნაწილს. ყოველთვიური საშუალო ნალექის (სურ. 1) შესახებ თბილისის მეტეოროლოგიური სადგურის მონაცემების თანახმად, ნალექების მაქსიმალური რაოდენობა მოდის აპრილზე (60 მმ), მაისსა (82 მმ) და ივნისზე (78 მმ). თბილისი წელიწადში საშუალოდ 507 მმ ნალექს ღებულობს. ნალექიანობის ოდნავ უფრო მაღალი მაჩვენებლებია მდინარე ვერეს აუზის ზედა ნაწილებისკენ. 2015 წლის გაზაფხული განსაკუთრებით ნალექიანი იყო და 13 ივნისის მოვლენამდე 75 დღეში მოვიდა დაახლოებით 300 მმ ნალექი (წყარო: გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტრო). ეს იმას ნიSნავს, რომ 2,5 თვიან პერიოდში მოვიდა წლიური ნალექის 60 %. ამ პერიოდში ჩვეულებრივ წვიმის მხოლოდ 43% მოდის.ამის გამო, მანამდე, სანამ 2015 წლის 13 ივნისს მაღალი ინტენსივობის ხანგრძლივი წვიმა დაიწყებოდა, ნიადაგის სინოტივე უკვე მომატებული იყო. ბოლო ნახევარი საუკუნის მანძილზე ნალექის წლიური რაოდენობა 6%-ით გაიზარდა. კლიმატის ცვლილებასთან ერთად მოსალოენელი არაა წლიური ნალექის მაჩვენებლების ცვლილება, მაგრამ გაიზრდება ნალექების რაოდენობა გაზაფხულზე, ხოლო ზაფხულის თვეებში მაქსიმალურად შემცირდება. ამიტომ მოსალოდნელია, რომ მომავალშიც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს 2015 წლის ივნისის მსგავს ნიაღვარს. გეოლოგია/გეომორფოლოგია/ნიადაგები მდინარის აუზი პატარა კავკასიონის ნაწილია. ეს მთები გეოლოგიურად ახალგაზრდაა და ამაჟამადაც მიმდინარეობს ნათი ამოსვლა და წარეცხვა. ძირითადი ქანები მოიცავს ქვიშაქვის, ალევრიტის და თიხის ან არგილიტის სხვადასხვა კომბინაციას. ახალგაზრდა, სუსტად დამაგრებული შრეები ცუდად უძლებს დატვირთვას (ადვილად იშლება) და ამიტომ ეროზიისკენ დიდი მიდრეკილება აქვთ. აუზის ზოგიერთი ზონა სხვადასხვა ნალექი ქანის კომბინაციების ტიპის და რაოდენობის მიხედვით (სურ. 2) ჩამოშლის, ჩამომწეყრებისა და ჩამონაზვავისკენ უფრო მეტად ან ნაკლებად მიდრეკილია. გარდა ამისა, მთაწარმოქმნის მოვლენების დროს ტექტონიკური დარღვევის ზონის გასწვრივ მოცემული შრეების აწევამ მდინარე ვერეს აუზში ქანების შრეების წარმოქმნა გამოიწვია, რომლებიც დახრილია ჩრდილოეთისკენ (სურ. 3).ამიტომ მდინარე ვერეს აუზის სამხრეთ მხარეს ფერდობი ზუსტად პარალელურია ძირითადი ქანების შრეებისა.ბანქოს დახრილად დადებული დასტის მსგავსად, რომლებიც ერთმანეთის მიმართ შეიძლება ადვილად ჩამოცურდეს.

7

ზედაპირული მასალის ბუნებრივი დაშლა იწვევს ქანების გამოფიტვას და მათ ნიადაგად გადაქცევას. გამოფიტვასთან ერთად, საბოლოო ჯამში გვხვდება ქანების სუსტი შრეები (ჩვეულებრივ, თიხის შემადგენლობით). შესაბამის პირობებში, ე.ი. როდესაც არის ქანების და ნიადაგის საკმარისი ზეწოლა და ჭარბი სინესტე, იწყება მეწყრების ჩამოსვლა. პროექტის ზონაში ნიადაგი სხვადასხვაა, დაწყებული არაღრმა, თიხნარი, მეტად კირიანი ნიადაგიდან, დამთავრებული ძალიან ღრმა, ძალზე თიხოვანი ნიადაგით, რომელიც მიწის ძველი ჩამონაზვავის შედეგია, და მდინარის ტერასაზე ქვიშის ღრმა დაგროვებებია. ნიადაგის მრავალფეროვნება ზემოქმედებას ახდენს წყალშემკავებლობაზე, სხვადასხვა არეში გაჯერებასა და მის მიერ გასამაგრებელი მცენარეული საფარის ტიპზე. ფერდობის სტაბილურობა: 2015 წლის 13 ივნისის ღამის განმავლობაში ვერეს აუზში მოხდა მნიშვნელოვანი მეწყრული აქტივობა. გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს გეოლოგიის დეპარტამენტის მიერ სოფელ ახალდაბის მიმდებარედ დაფიქსირდა 75 მეწყერი და ერთი დიდი მეწყერი, რომელიც იქ ჩამოწვა. მეწყრის კონტურმა შეადგინა 13,3 კვ. კმ - რომელიც თითქმის მთლიანად ან უმეტესწილად განლაგებული იყო დიდი მეწყერის ქვევითკენ მიმართულებით ( და საერთოდ არ იყო ზედა მიმართულებით). რუკაზე იდენტიფიცირებული იქნა ასევე დამატებითი 28 მეწყერის განლაგება (მათ შორის, ჩამონაზვავის ერთი შემთხვევა), რომლებიც შემოკონტურებული არ ყოფილა პოლიგონების სახით. ეს იმას ნიშნავს, რომ აუზის ქვედა ნაწილის (ახალდაბის მეწყრის ზონიდან ქვედა ნაკადის მიმართულებით, თბილისისკენ) 7%-ზე ზემოქმედება იქონია ამ წყალდიდობით გამოწვეულმა მეწყერებმა. დაახლოებით 100-მდე მეწყერი და მიწის ჩამონაზვავი ჩამოწვა ამ ზონის როგორც ზედა, ასევე ქვედა დინების მიმართულებით, ძირითადად მდინარე ვერეს სამხრეთ ნაწილში თუმცა აგრეთვე შეზღუდულად - ჩრდილოეთ ნაწილშიც. გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს (NEA 2015) მონაცემებით ქ. ახალდაბასთან უდიდესი მეწყერის მასშტაბი იყო დაახლოებით 32 ჰექტარი, მან 1,3 კმ დაფარა მდინარე ვერესთან შერწყმამდე და შესაბამისად, წარმოქმნა დაახლოებით 1 მლნ კუბომეტრი ნარიყი მასა. ამ გუნდის მიერ გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს გეოლოგებთან თანამშრომლობით შედგენილი იქნა ფერდობის სტაბილურობის რისკების რუკა, რომელიც მოიცავს შესაძლო ჩამონაზვავებს, ქვატალახოვან მასებს და მეწყერებს (სურ. 4). მასზე ნაჩვენებია პოტენციური არასტაბილური მიწები მდინარე ვერეს სხვადასხვა მონაკვეთზე. ამ შედგენილი რუკის თანახმად, აუზის 8% და 11% ფერდობის სტაბილურობის პოტენციურად დიდი და საშუალო საფრთხის წინაშეა.

8

თბილისის მერიის მიერ აქამდე შეძენილი LiDar (მეტეოროლოგიური ლაზერული ლოკატორის) გამოსახულების გამოყენება გაცილებით უკეთესია პოტენციურად არასტაბილური მიწის საწყისი მოდელირებისათვის. გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო აპირებს 2015 წლის ივლისის დასასრულამდე განახორციელოს LiDar-ით აუზის სრულად გადაღება, რაც შეიძლება გამოყენებული იქნეს აუზის ფერდობის სტაბილურობის საფრთხეების რუკაზე უფრო დეტალურად დატანისათვის. მდინარე ვერეს სამხრეთ მონაკვეთის მხოლოდ ნაწილის თაობაზე ხელმისაწვდომი ინფორმაცია აჩვენებს, რომ ფერდობის სტაბილურობის დიდი საფრთხე 12%-ით, ხოლო საშუალო საფრთხე 21%-ით მატულობს, რაც აუზის სამხრეთ ნაწილში გეოლოგიური საფრთხეების უფრო მაღალ კონცენტრეაციასა და მასშტაბზე მიუთითებს (სურ. 5). ეს წინასწარი რუკები ყველაზე უკეთ გამოიყენება გეოლოგიური საფრთხეების საველე ნიმუშების მდებარეობის განსაზღვრის და არა ფერდობის არასტაბილურობის ზუსტი დადგენის მიზნით. რეკომენდირებულია გეოლოგიური საფრთხეების რუკის საველე პირობებში შექმნა. გეოლოგიური საფრთხეების ინფორმაცია უმნიშვნელოვანესი საფუძველია აუზში ნებისმიერი მოვლენის თვალსაზრისით, განსაკუთრებით, გზების და საქმიანობის (მშენებლობის) დაპროექტებისათვის. ტერიტორიის მეწყერსაშიშროების განსაზღვრა დაგეხმარებათ სიცოცხლის და საკუთრების დაკარგვის შესაძლებლობის მინიმუმამდე დაყვანაში. მნიშვნელოვანია მდინარე ვერეს აუზის გაგება, განსაკუთრებით მისი სამხრეთ ნაწილისა, სადაც ლანდშაფტის ეროზია ძალზე სწრაფია.

თვით წყალდიდობის მოვლენამდეც ადგილი ჰქონდა მრავალ მეწყრულ მოვლენას. ნატანი, რომელმაც თბილისამდე ჩამოიტანა ქანები, ნიადაგი და ხეები. საყრდენი კედლიდან მიწის გაზიდვამ გამოიწვია არა მხოლოდ ნატანის ქვემოთ მიმართულებით ჩამოწოლა, არამედ აასევე ადგილი ჰქონდა ლანდშაფტის რეგრესიულ ეროზიას, რომელმაც საბოლოო ჯამში გზის ქვემოთ და გზაზე ქანის ზედაპირული შრე წარეცხა. გზის ზემოთ ეროზიამ გამოიწვია ფერდობზე ქანების, ნიადაგის და ხეების თაღებად დაგროვება. თითოული მათგანი მის ზემოთ არსებული ფერდობის მდგრადობას არღვევდა. ამ მასის ჩამოსვლა მთის წვერიდან რომ ყოფილიყო, როგორც ეს ზოგიერთს მიაჩნია, ამ ლოდებს უნდა გაეგრძელებინათ გზა ფერდობის დაქანებაზე მთელ სხვა დანაჩენ მასალასთან ერთად. გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს გეოლოგების მონაცემებით, რომლებთანაც კონსულტაცია გვქონდა, ზედა ზონა იმყოფება რამდენიმე ტექტონიკური დარღვევის გაერთიანებაში. ამის შედეგად, ქანების ნაპრალოვნებამ საშუალება მისცა ნიაღვრის წყალს შეღწეულიყო ღრმად, ფუძექანში, გამოეწვია მისი და თიხოვანი შრეების გაჯერება და დარღვევა. მეწყერის ჩამოსვლის ძირითადი ზონის ორივე მხარეს შეინიშნება ფლატეები და ნაპრალები. მეწყერის ჩამოსვლის ზონაში ჯერ კიდევ არსებობს დიდი რაოდენობის არასტაბილური ნატანი მასალა. მდინარის სისტემის დინამიკა: მდინარეთა ბუნებრივი სისტემის წყალმოვარდნის მარშრუტი და დრო რამდენიმე ფაქტორით განისაზღვრება, მათ შორის: 1) ხეობის ფორმა,

9

2) კლაკნილობა და მდინარის ქანობი, 3) აუზის წყალი, ნალექი და სხვა ნატანი მასალა (მაგ. ხე) 4) ჭალის არსებობა და 5) მიმდებარე სანაპირო მცენარეულობის მდგომარეობა ქვემოთ მოკლედ აღწერილია თითოეული ამ ფაქტორის ფუნქცია წყალმოვარდნის მარშრუტისა და დროის მართვაში. ხეობის ფორმა: ხეობის ფორმა განსაზღვრავს მდინარის საზღვრებს და იმ ზონას, სადაც ადგილი აქვს მდინარის ურთიერთქმედებას ან ფუნქციებს. ხეობის დახრილობა და მისი განლაგება, სადაც მიედინება მდინარე, განსაზღვრავს მდინარის კალაპოტისთვის დამახასიათებელ თავისებურებებს. კალაპოტის თავისებურებებში, რომლებსაც განსაზღვრავს ხეობის ტიპი, შედის მდინარის ქანობი, რომელსაც უშუალო ზეგავლენა აქვს ნაკადის ენერგიაზე, და შესაბამისად, ნალექისა და ფსკერული ნატანის გამტარიანობაზე. ხეობის ფორმას ასევე ზემოქმედება აქვს მდინარის მიხვეულ-მოხვეულობაზე (მეანდრები), რაც ფიტავს ნაკადის ენერგიას. და ბოლოს, ხეობის ფორმას ზემოქმედება აქვს ჭალის შესაძლო განვითარების დონეზე. ჭალა ამცირებს წყალმოვარდნის მოცულობას. თბილისში მდინარე ვერეს ზედა დინება შემოფარგლულია დახრილი გვერდითი კედლებით, რომლებიც აკონტროლებენ მდინარე ვერეს გვერდით მიგრაციას და ჭალის დონეს. ერთ დროს თბილისში მდინარე ვერეს ხეობის ქვედა მონაკვეთი არ იყო შემოსაზღვრული, და იქ არსებობდა მრავლობითი ფართო ჭალები, სადაც ხდებოდა წყალმოვარდნის შემცირება, თუმცა არხში ადამიანის საქმიანობის შედეგად მდინარე შეიზღუდა კალაპოტის რამდენიმე გვირაბში/წყალგამტარ ნაგებობაში და ბეტონირებულ არხებში გაშვების შედეგად, რის გამოც გაჩნდა ხეობის შემოფარგლული ფორმა ჭალის მცირე ურთიერთქმედებით.

მდინარის ტიპი: მდინარეები ერთი ან რამდენიმე ნაკადისგან შემდგარი არხებია და ისინი ვითარდებიან ადგილობრივ ფაქტორებზე საპასუხოდ, როგოროიცაა ხეობის ფორმა, ხეობის ფერდი, ადგილობრივი გეოლოგიური მახასიათებლები და ნალექის მოსვლა. დატოტვილი მდინარე კალაპოტები შედგება რამდენიმე მცირე, წყალმარჩხი არხისგან კალაპოტის შუაში მდებარე მრავალი ზოლით, რომელიც ბევრჯერ იყოფა და ერთიანდება (სურ. 6). დატოტვილი მდინარეები იქმნება იქ, სადაც ნარიყის დატვირთვა იმდენად დიდია, რომ ნაწილი ილექება არხებს შორის პატარა კუნძულების ან მიწის ზოლების სახით.რამდენიმე აქტიური მეწყერი და ხეობის კედლის ეროზია მდინარე ვერეს აუზის ძალზე კლაკნილი მდინარის გარე კლაკნილებთან განუწყვეტლივ აწვდის ნარიყს ფსკერულ ნატანს, რაც აღემატება მდინარის ტრანსპორტირების დატვირთვას. ქალაქ თბილისის ფარგლებში მდინარე ვერე ერთ ტოტად მოედინება მასშტაბური კანალიზირების და იმ ადგილებში ფსკერული დანალექის და ნატანის დალექვის გამო, სადაც მდინარე შეზღუდულია და ნაკადი შენელებას იწყებს მ. თამარაშვილის ქუჩასთან. წყარო: http://dictionary.reference.com/browse/braided+stream

ჭალები: ჭალა არის უშუალოდ მდინარის აქტიური კალაპოტის მიმდებარედ არსებული სწორი ტერიტორია.

http://dictionary.reference.com/browse/braided+stream

10

ბუნებრივ მდინარეთა სისტემებში ჭალის დონე დამოკიდებულია ხეობის ტიპზე. ფართო ფსკერიან ხეობებში მდინარეებს შეიძლება ფართო ჭალა ჰქონდეთ. წყალმოვარდნის დროს, ის წყალი, რომელიც აღემატება ბუნებრივად სავსე ნაპირებიანი კალაპოტის ტევადობას, გადაინაცვლებს ჭალაში, სადაც ენერგია სწრაფად მცირდება და ხდება ნარიყის და ნატანის დაგროვება. ამ დროს მიმდინარეობს ჭალის ნიადაგში წყლით ინფილტრაცია, რომელიც ნიადაგის წყალმარჩხი წყლების შევსების ფუნქციას ახორციელებს, შემდეგ ჩაედინება მდინარის სისტემაში და ხელს უწყობს აკვაბიოტას და გარშემო სანაპირო მცენარეულობის შენარჩუნებას. ჭალები უმთავრესი ფაქტორია წყალმოვარდნის სიცოცხლესა და საკუთრებაზე უარყოფითი ზეგავლენის შესამცირებლად. ჭალებში ეს მიიღწევა წყალმოვარდნის გვერდით გადანაცვლებისა და შემდგომ ენერგიის შემცირებით. თუ ჭალის ფუნქცია გაქრება მდინარის შებოჭვის შედეგად, როდესაც მდინარესთვის ჭალა აღარ არის ხელმისაწვდომი, წყალმოვარდნის მოვლენების უარყოფითი ზეგავლენა მკვეთრად იზრდება. თბილისში მდინარე ვერეს ზედა დინების ჭალა აქტიური არხია, რადგან ეს მდინარე დატოტვილია. თბილისში და თამარაშვილის ქუჩასთან, #1 გვირაბის თავზე, მდინარე კანალიზირების გამო ჭალას და მის ყველა ფუნქციას მოკლებულია. კლაკნილობა: კლაკნილობა გამოითვლება, როგორც მდინარის სიგრძე გაყოფილი ხევის სიგრძეზე. რაც უფრო გრძელია მდინარის არხი ხეობის სიგრძესთან შედარებით, მით უფრო დიდი ენერგია იხარჯება წყლის ქვემოთ მიმართულებით გადაადგილებაზე და იზრდება ტრანსპორტირების დრო. კლაკნილობა ენერგიის ბუნებრივი შემამცირებელი ფაქტორია. ის მნიშვნელოვანია წყალმოვარდნების დროს, რადგან წყალმოვარდნასთან დაკავშირებული ენერგია მცირდება და ფანტავს იმ ენერგიას, რომელიც ახდენს მდინარის ნაპირების და ინფრასტრუქტურის ეროზიას, ხოლო წყალმოვარდნის ჩამონადენი მცირდება და დროში ყოვნდება. თბილისის ზედა დინებაზე მდინარე ვერე ძლიერი კლაკნილობით ხასიათდება და ამას განსაზღვრავს ადგილობრივი გეოგრაფიული თავისებურებები. ეს ინტენსიური კლაკნილობა ზრდის მდინარის სიგრძეს და ამცირებს მდინარის ქანობს დაახლოებით 2%-ით ხოლო ეს ორივე მოვლენა ხელს უწყობს წყალმოვარდნის დაყოვნებას და ენერგიის შემცირებას. თბილისის ფარგლებში მდინარე ვერეს შეზღუდული კლაკნილობა აქვს, რაც ამცირებს მდინარის სიგრძეს, ზრდის ქანობს და აჩქარებს წყალმოვარდნას. ნაპირები/სანაპირო მცენარეულობა: სანაპირო მცენარეულობას წყალმოვარდნის დროს მრავალი ფუნქცია აქვს. მცენარეულობის ფესვების გადატვირთული სისტემა ასტაბილურებს მდინარის ნაპირებს და იცავს ეროზიისგან. მდინარის ნაპირის ეროზიამ შეიძლება ხელი შეუწყოს წყალმოვარდნის დროს დამატებითი ნატანის წარმოქმნას, რაც ზრდის დანალექი მასების მოცულობას და წყალმოვარდნის ჩამონადენს.სანაპირო მცენარეულობას ასევე შეუძლია ნარიყის და ფსკერული ნატანის დაჭერა და ასრულებს ნატანი მასებისგან მცველი გისოსის ან ნარიყის ფილტრის ფუნქციას (სურ. 8). თბილისის ზედა დინებაზე სანაპირო მცენარეულობა შემოიფარგლება შევიწროებული ხეობის ფარგლებში აქტიური კალაპოტის მიმდებარედ განლაგებული ტერასებით. მცენარეულობა შედგება ფოთლოვანი ჯიშებისგან, როგორიცაა ალვის ხეები და ქვედა იარუსის ბუჩქნარები. აღინიშნა რამდენიმე მაგალითი იმისა, თუ როგორ

11

იკავებდა და ხელს უშლიდა ალვის ხეები ბუნებრივი ნატანის ქვემოთ ჩამოტანას. მდინარე ვერეს ხეობის საძოვრებად გამოყენებამ ალვის ხეების რეგენერაცია შეზღუდა და შეინიშნება მხოლოდ ძველი, უკვე ჩამოყალიბებული ხეები. წყალგამტარი ნაგებობები და მდინარის დინამიკა: წყალგამტარი ნაგებობები ცვლიან მდინარის დინამიკას ჭალის შეერთების უნარის შემცირებით და ნაკადის აჩქარებით. წყალგამტარ ნაგებობებში მდინარის ჩამონადენის სიჩქარე მცირდება სიგანის შემცირების შედეგად. წყალგამტარ ნაგებობებში შემავალი მდინარის ნაკადების სიჩქარე ჩველებრივ, უფრო დაბალია ვიდრე წყალგამტარი ნაგებობებიდან გამომავალი ნაკადების სიჩქარეები. ამის შედეგად, იზრდება მდინარის ეროზიის და არხისთვის საჭირო ენერგია და კალაპოტის ეროზია წყალგამტარი ნაგებობიდან ქვემოთ, მდინარის მიმართულებით, რის შედეგადაც იზრდება დანალექის და ფსკერული ნატანის ტრანსპორტირება. თბილისში მდინარე ვერეს დაახლოებით 50% მიედინება გვირაბებში ან წყალგამტარ ნაგებობებში და მთლიანობაში არის რვა გვირაბი/წყალგამტარი ნაგებობა. მდინარის ესოდენ დიდი პროცენტული ნაწილის შეზღუდვა აჩქარებს წყალმოვარდნის ნაკადს და ზრდის ეროზიულ ენერგიას. „ამ კვლევაში არ ყოფილა შეფასებული წყალგამტარი ნაგებობების/გვირაბული სისტემის გამტარუნარიანობა და მოსალოდნელი მაქსიმალური წყალმოვარდნა. მაგრამ წყალგამტარი ნაგებობების გამტარიანობის მიუხედავად, წყალგამტარი ნაგებობების/გვირაბების სისტემა ზრდის სიჩქარეს რომელიც დაკავშირებულია მისაწვდომი ჭალის მქონე მდინარის მიხვეულ-მოხვეულ კალაპოტთან. აღინიშნა, რომ წყალგამტარი ნაგებობის ზომები, დაწყებული პირველი გვირაბიდან, რომლის სიგანე არის 9 მეტრი, ხოლო სიმაღლე 8 მეტრი, კლებულობს, ხოლო უფრო დაბალი წყალგამტარი ნაგებობების სიგანე არის 9 მეტრი, მაგრამ სიმაღლეში ისინი მხოლოდ 6 მეტრს აღწევენ რასაც შედეგად მოაქვს კვეთის მაქსიმალური 18 მ2 მოცულობის დაკარგვა. თუ ამას გაამრავლებთ წყალგამტარი ნაგებობების სისტემის მთელ სიგრძეზე, მიიღებთ მოცულობის მნიშვნელოვან კლებას, რაც ზრდის ნაკადის სიჩქარეს. ნატანის დაგროვება: წყალმოვარდნის ნაკადის მოცულობის გამოთვლა ძირითადად დამყარებულია მდინარის წინა წყალმოვარდნის მონაცემებზე, რომლებშიც ყურადღება გამახვილებულია წყლის მოცულობაზე, მაგრამ ჩვეულებრივ არ ითვალისწინებს სხვა ფაქტორებსაც, რომლებმაც შეიძლება გაზარდოს წყალმოვარდნის ნაკადის მოცულობა. პირველი გვირაბის აშენების დროს აუზში არ იყო მდინარის ნაკადის მზომი საშუალებები და შესაძლო წყალდიდობის ნაკადის გამოთვლა ხდებოდა გვირაბის ზომის მიხედვით. როდესაც ადგილი აქვს ისეთ ბუნებრივ მოვლენებს, როგორიცაა ხრამის ეროზია, მეწყერი ან ნაყარის ჩამოწოლა, წყალმოვარდნას თან ახლავს ხოლმე დამატებითი ნაყარის და ფსკერული ნატანის დაგროვება. ამას ზოგადად ეწოდება ნატანის დაგროვება. მდინარე ვერეს ძალზე დიდი რაოდენობით ნატანი და ნარიყი აქვს მისი ეროზიული გეოლოგიური თავისებურებების და არასტაბილური მიწის მაღალი პროცენტული შემადგენლობის გამო. ნატანის დაგროვების შედეგია წყალმოვარდნის ჩამონადენის მოცულობის 25%-ით გაზრდა მხოლოდ ნატანის ხარჯზე (პირადი კომუნიკაცია USFS -ის

12

თანამშრომელთან გრეგ კუიუმიჯანთან). ნატანის მოცულობა მნიშვნელოვნად მატულობს, როდესაც წყალმოვარდნის დროს აქტიურ მეწყერებს ნატანი და ნარიყი მასა მდინარის კალაპოტში ჩამოაქვთ, როგორც ეს 2015 წლის 13 ივნისს მოხდა. მეწყერის დროს წარმოქმნილ ნარიყს, როგორიცაა ხეები, და ნარიყ მასებს შეუძლია ნარიყის კაშხლების წარმოქმნა მდინარის შემოფარგლულ მონაკვეთებში, როგორიცაა წყალგამტარი ნაგებობების მილების შესავალი სათავისები. აუზის ამ მასალის (წყალი, ნატანი და ნარიყი მასები) წყალგამტარი ნაგებობების/გვირაბების და მდინარის სხვა ინფრასტრუქტურის ზომების განსაზღვრის დროს გათვალისწინება რათა მოხდეს სათანადო ტევადობის უზრუნველყოფა და დაგუბებული ჩამონადენის მოცულობის მშენებლობის პროექტებში გათვალისწინება, უნდა იყოს სტანდარტული სამშენებლო პრაქტიკა. ეს ინფორმაცია ასევე გამოყენებული უნდა იქნეს მიწით სარგებლობის სათანადო წესების დასადგენად. შესაძლო მაქსიმალური ნაკადის სათანადოდ გამოთვლა, რომელიც მოიცავს დაგროვების კოეფიციენტებს, მნიშვნელოვანია მომავალი წყალმოვარდნის მოვლენების დროს სიკვდილის, საკუთრების და ინფრასტრუქტურის განადგურების მოვლენების თავიდან ასაცილებლად. მდინარის დონის საკონტროლო კვეთები: მდინარე ვერეს აუზში არის რამდენიმე ადგილი, სადაც ფუძექანი ქმნის მდინარის ბუნებრივი ნაკადების ეროზიის ბაზისის საკონტროლო კვეთებს. ამ ადგილებში მდინარის კალაპოტი მედეგია ეროზიის და ფსკერული ეროზიის მიმართ ან შეუძლებელია მდინარის აწეული კალაპოტის დადაბლება. მნიშვნელოვანია ამ საკონტროლო კვეთების გათვალისწინება რადგანაც ისინი ხელს უშლიან მდინარის კალაპოტის დონის დადაბლებას ზედა დინებაზე. ამ საკონტროლო კვეთების მოშორების და მდინარის კალაპოტის დონის დადაბლების შემთხვევაში, მოხდება მეწყერის ძირის დამატებით გამორეცხვა, რაც გაზრდის მეწყრის აქტივობას. რამდენიმე ბუნებრივი საკონტროლო კვეთა შეიმჩნეოდა იქ, სადაც რეზისტენული დედაქანი ქმნიდა გადასვლებს მდინარე ვერეს ძირითად ნაკადში. მდინარე უკანხევის აუზში (სურ. 9) შეიქმნა ხელოვნური საკონტროლო კვეთა მდინარეზე გადასასვლელზე, რომელიც შედეგად მოყვა წყალგამტარი ნაგებობის დახშობას და მდინარის ძლიერ ეროზიას წყალგამტარი ნაგებობიდან ქვედა დინების მიმართულებით. საკონტროლო კვეთის მოშორების შემთხვევაში, ეს გამოიწვევდა მდინარის რეგრესიულ ეროზიას მანამდე, სანამ ის არ დაიბრუნებდა თავის საწყის ქანობს. ამ ადგილში მდინარის კალაპოტის დადაბლებამ შეიძლება გაააქტიუროს მეწყრები აუზში, ელექტროქვესადგურიდან ზედა დინების ადგილში, რაც მომავალში საფრთხეს შეუქმნის ქვესადგურს და მის მუშაობას. ამ ადგილის ზემოთ ლანდშაფტის არამდგრადობის გამო უნდა მოხდეს რეგრესიული ეროზიის მართვა. მცენარეული საფარის თავისებურებები: მდინარე ვერეს აუზში ერთ დროს ტყეები ჭარბობდა. ამ კვლევაში ჩვენ არ ვაპირებთ არსებული მცენარეული საფარის და გაშენებული ზომების პროცენტული მაჩენებლების დადგენას თუმცა ზოგადად აუზში არის შერეული ტყეები, საძოვრები, შენობები და ეროზიული ლანდშაფტები. დავადგინეთ, რომ ახალდაბის მეწყრის ზონის გარშემო ყველა ტყე ახალგაზრდაა, შეინიშნება ახალგაზრდა (50 წელზე ნაკლები ასაკის) ხეების სიჭარბე. ვერტმფრენით აეროფოტოგადაღებით დადგინდა, რომ აუზის ჩრდილო-დასავლეთ კუთხეში ჭარბობს ტყიანი საფარი, რომელიც როგორც ჩანს, უფრო ასაკოვანი ხეებისგან შედგება. ტყიანი ლანდშაფტები უდიდეს როლს თამაშობენ მდინარის ჩამონადენის შემცირებასა და მთის ფერდობების დასტაბილურებაში. ეს ფესვები უზრუნველყოფს ნიადაგის

13

სტაბილურობას დამაგრებული ფესვების გადგმით, რომლებიც, ჯიშის მიხედვით, ნიადაგის ზედაპირში 3-7 ფუტ სიღრმეზე აღწევენ (წყარო- ჩიკაგოს უნივერსიტეტი) და ეს ფერდობის სტაბილურობის კლების რისკს ამცირებს. ეს განსაკუთრებით შეეხება იმ ზონებს, რომლებშიც ფესვებს შეუძლია ფუძექანში ჩაღწევა რასაც ადგილი აქვს მდინარე ვერეს აუზის სუსტად დამაგრებული ნალექი ქანების შემთხვევაში. ტყის საფარველი აკავებს წვიმას და წყალი თვით საფარველში გუბდება.წყლის ეს შრე შემდგომში ატმოსფეროში ორთქლდება. ხეები ასევე იყენებენ წყალს სუნთქვისთვის. ტყის ნიადაგს საფენის დიდი შრე, დაბალის სიმკვრივის ნიადაგი და ფილტრაციის მაღალი სიჩქარე ახასიათებს. შემდეგ წყალი გადადის საფარველში, ახდენს სწრაფ ფილტრაციას, ინახავს მეტ წვიმის წყალს და დროთა განმავლობაში ანელებს მის მდინარის სისტემაში გადანაცვლებას. ფიქსაცია, შეკავება, აორთქლება, ფილტრაცია, შენახვა და ნელი გამოთავისუფლება - ყველაფერი ეს ერთად მუშაობს ჯანმრთელი ტყის ექოსისტემაში იმ წყლის შესამცირებლად, რომელიც ხელს უწყობს წყალმოვარდნას, და ამრიგად ეკოსისტემის სამსახურით უზრუნველყოფს საზოგადოებას, რომელსაც მდინარის ქვედა დინებაზე წყალმოვარდნისგან დაცვის უზრუნველყოფა სურს. ადამიანის მიერ წყლის აუზებით ამჟამინდელმა და წარსულში სარგებლობამ დიდად შეცვალა მიწის მიერ ზემოხსენებული ფუნქციის შესრულების უნარი, ტყეებს კაფავენ, ხოლო მიწაზე სოფლებს და ქალაქებს აშენებენ გზების ქსელებით, რომლებზეც წყალი სწრაფად მიედინება. საგზაო სისტემაში ვერ ვნახეთ დრენაჟი. საგზაო დრენაჟის სისტემა გზისპირა თხრილებში ან წყალმოვარდნის დროს გზის ზედაპირზე დაგუბებულ წყალს საშუალებას აძლევს, რომ სწრაფად დაბრუნდეს რეგულარული ინტერვალებით და ისეთი სიჩქარით, რომ ქვემოთ ფერდობებზე ფილტრაცია ადვილი იყოს, სადაც მას შეუძლია კიდევ ერთხელ დაბრუნდეს ნიადაგში ან შეუერთდეს გრუნტის წყლებს. ნაცვლად ამისა, ჩვენ მოწმენი გავხდით წყალდიდობისა, რომელსაც მოყვა საგზაო სისტემის მნიშვნელოვანი დაზიანება (სადაც გზა მთლიანად დაფარეს მეწყრულმა მოვლენებმა, ომლებმაც გაარღვიეს არასათანადო, მცირე ზომის წყალგამტარი ნაგებობები მდინარის გადასასვლელებთან) ან წყლით გადავსებულ ტრანშეის ზოლებში ეროზია, (სადაც არ იყო განივი დრენაჟი, რომელიც ჩამონადენის მოცულობას შეამცირებდა). ჩვენ ვნახეთ მრავალი სოფლის გზა, რომელიც ზუსტად პერპენდიკულარულად განლაგებულია ქედების კონტურის მიმართ ან უშუალოდ მდინარის კალაპოტის ვიწრო არხებისკენ მიემართება, რომლებიც წყალმოვარდნის დროს ღრმა ნაღვარევებად გადაიქცა. საბოლოო ჯამში, ეს ნაკადი ჩაედინებოდა უშუალოდ მდინარის სისტემაში და ფაქტიურად ხელს უწყობდა მდინარეის სისტემის წაგრძელებას და აძლიერებდა წყალმოვარდნის პიკის მოვლენას. საძოვრების დატვირთვის შედეგად მიღებული კომპაქტური საძოვრებიდან წყალი ასევე უფრო სწრფად მოემართებოდა ვიდრე ეს მოხდებოდა ბუნებრივი ტყეების სისტემების შემთხვევაში და აძლიერებდა წყალმოვარდნას. IV. წყალდიდობის ზემოქმედების შეფასება წყალდიდობის პირობები და წყალმოვარდნები გასაუბრებისას შევიტყვეთ, რომ 2015 წლის 13 ივნისს მდინარის სათავეში ნალექების მოსვლა დაიწყო დაახლოებით საღამოს 10 სთ და 30 წთ-ზე, ქალაქის დატბორვა კი დაიწყო ღამის დაახლოებით პირველ საათზე. ჩვენი მიახლოებითი გამოთვლების თანახმად, კონცენტრაციის დრო შეადგენდა დაახლოებით 110 წუთს რაც მიახლოებით ემთხვევა ამ გუნდის მიერ დაკავშირებული მოვლენების დროს. კონცენტრაციის დროში იგულისხმება აუზის მიერ წვიმის

14

მოვლენაზე რეაგირება; დრო, რომელიც წყალს სჭირდება აუზის ყველაზე მოშორებული წერტილიდან ჩამოსადენად. ეს არის აუზის ტოპოგრაფიული, გეოლოგიური და აუზში მიწით სარგებლობის ფუნქცია. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს ჰიდროლოგიისა და მეტეოროლოგიის დეპარტამენტმა დაადგინა, რომ წყალმოვარდნის სიჩქარე თბილისის პირველ წყალგამტარ ნაგებობამდე მიღწევისას შეადგენდა 438 მ3/წმ-ს და ეს ჰიდროლოგიური ანგარიშების თანახმად, უდრის 300 წლიან განმეორებადობას (NEA 2015). ჩვენი აზრით, მოვლენები შემდეგნაირად წარიმართა. თუმცა იმისათვის, რომ სურათი ბოლომდე შევისწავლოთ და იმისათვის, რომ ეს ინფორმაცია თბილისის მდინარე ვერეს სისტემაში ცვლილებების შესატანად გამოვიყენოთ, ჩვენი რეკომენდაცია იქნება წყალდიდობის და ღვარცოფის მოვლენების მოდელის შექმნა. ზედა აუზში მოხდა ასობით მეწყერის ჩამოწოლა და მდინარის მიმდებარედ ციცაბო ფერდობების გამორეცხვა. იქ უდიდესი მეწყერი ჩამოწვა მდინარის სათავეებში, სოფელ ახალდაბის აღმოსავლეთით. ვერტმფრენით ავიაფოტოგადაღების შედეგად აღმოვაჩინეთ, რომ წყალი ადიდდა მთელი აუზის სიგრძეზე, ხეების, ნატანის და დანალექის მასები შეიმჩნეოდა სამხრეთ-დასავლეთ შენაკადებიდან თბილისამდე. მდინარე ვერეში ჩრდილოეთიდან შემომავალ შენაკადებს ნაკლებად შესამჩნევი ზეგავლენა ჰქონდათ ზედა აუზში ვიდრე დინების უფრო დაბალ მიმართულებებსა და აღმოსავლეთ მონაკვეთზე. არსებობს ბევრი მოსაზრება იმის თაობაზე, გამოიწვია თუ არა კაშხლის წარმოქმნა, რომლის გარღვევას მოყვა მთელი ეს ზარალი, ზედა აუზში მეწყრების მოქმედებამ. ახალდაბის მეწყერის შესწავლის შედეგად დავადგინეთ, რომ როდესაც წამოსული ნარიყი მასები შეეჯახა მდინარე ვერეს ძირითად ნაკადს, წყლის სიბლანტე და დამხმარე გზების სისტემიდან ჩამოტანილი ნაყარი საკმარისი გახდა მდინარის მთავარი ნაკადის ნატბორის შესაქმნელად. როდესაც ჩამონადენი გამოემართა მდინარის ძირითადი ნაკადიდან, და მისი სიმაღლე იზრდებოდა, მან საბოლოო ჯამში გაარღვია მეწყრული ნარიყი და ქალაქში დიდი რაოდენობით ნატანი მასები ჩამოიტანა. მიჩნეულია, რომ ამ ადგილში მდინარე ვერე ძალიან სწრაფად დაიტბორა ველის ტბიდან მომავალი ნარიყით. მდინარე უკანხევში, რომელიც პატარა აუზია და მდინარე ვერეს უერთდება, ადგილი ჰქონდა წყალდიდობასთან დაკავშირებულ რამდენიმე მოვლენას. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს გეოლოგიის დეპარტამენტის ინფორმაციის თანახმად, 2014 წელს მოხდა წყალგამყვანი ნაგებობის დახშობა და დაიწყო ქვემოთ კალაპოტის ეროზიის პროცესი (სურ. 9), გარდა ამისა, მათ რუკაზე მონიშნეს მიწის ჩამონაზვავი ამ გადაკეტილი წყალგამტარი ნაგებობიდან ქვემოთ მიმართულებით. წყალმოვარდნის დროს მოცემული მიწის ჩამონაზვავის ზომები არ შეცვლილა, თუმცა წყალმოვარდნის დროს მიწის ჩამონაზავი წაირეცხა და მისი წინა მხარე ჩამოიშალა, აღინიშნა მრავალი ნაპრალი და როტაცია (სურ. 10A). წყალდიდობის დროს დინების მიმართულებით დაბლა და უშუალოდ ელექტროქვესადგურიდან და წყალსადენი სადგურიდან მაღლა დინების მიმართულებით ადგილი ჰქონდა ჩამონაზვავს, რომელმაც გადაკეტა მდინარე და დატბორა მცირე ტბა (სურ. 10B). მდინარე გზას იკვლევს ჩამონაზვავის ლოდებს შუა და ტბის დონე სტაბილური ჩანს, თუმცა დროთა განმავლობაში ეს მდგომარეობა შეიძლება შეიცვალოს ჩამონაზვავის შიდა ცარიელი ნაპრალების ნატანით ამოვსების გამო. შემდეგ ნაწილში აღწერილი იქნება ეს შემაშფოთებელი მოვლენა. იმის გამო, რომ წყალმოვარდნის ჩამონადენმა, რომელსაც მოჰქონდა არა მხოლოდ

15

მნიშვნელოვანი რაოდენობის წყალი, არამედ ასევე ყველა მეწყერიდან ჩამოტანილი დიდი რაოდენობით ნატანი და ნარიყი მასები, თავი მოიყარა გვირაბთან, წარმოიქმნა ნარიყი მასების კაშხალი. ამან შეანელა ნაკადი და მდინარის დაგუბება გამოიწვია. მისი შენელებისას ნარიყის და ნატანი მასის დიდი რაოდენობა ჩამოშორდა, თუმცა დატბორვის დონის გაზრდასთან ერთად, ნარიყი მასის დიდი ნაწილი ამოტივტივდა. როდესაც წყლის წნევამ დახშობა გაარღვია, წყალი შევარდა წყალგამომყვან ნაგებობაში ჰიდროლოგიაში ცნობილი მოვლენის - კაშხლის გარღვევის მსგავსად. ამის შემდეგ ნაკადის ძალამ იმატა როგორც ჰიდროსტატიკური წნევის, ასევე #1 გვირაბის მცირე ზომის გამო. ეს უზარმაზარი ნაკადი პირველ გვირაბს ისეთი ძალით მიაწვა, რომ მდინარის ნაპირმა დაახლოებით 30 მეტრიანი ეროზია განიცადა წყალგამყვანი ნაგებობის გასასვლელთან და სახლები მოწყვიტა (სურ. 12). ქალაქში ნაკადმა გააგრძელა ქვევით მოძრაობა მდინარე ვერეს გაყოლებაზე, გუბდებოდა თითოეულ წყალგამყვან ნაგებობასთან/გვირაბთან და ჩქარდებოდა ნაგებობის გარღვევასთან ერთად. ზოოპარკის ზემოთ, მზიურის პარკში მდინარეს საბოლოო ჯამში საშუალება ჰქონდა დაეკავებინა მისი ისტორიული ჭალა (სურ. 11) და სწორედ აქ დაიტბორა ნატანი და ნარიყი მასების უმეტესი ნაწილი.ზოოპარკის თავზე საბოლოო გვირაბი, რომლის სიგრძე დაახლოებით 1100 მ-ია, ნაკადს ვეღარ იტევდა და წყალი კალაპოტიდან გადმოვიდა, დატბორა ზოოპარკი და ჩაიტანა ნარიყი მასები. წარსულში მდინარე ვერე ორჯერ ადიდებულა (1924 და 1961 წლებში). თავიდან იყო მცირეოდენი ინფრასტრუქტურა, რომელიც ზეგავლენას ახდენდა მდინარის კალაპოტზე და იქ ადგილი ჰქონდა მცირე ოდენობის ზარალს. მეორე შემთხვევაში ადამიანებს ახსოვთ, რომ ზოოპარკი 2015 წლის წყალდიდობის მსგავსად დაიტბორა (ეს პირადი კომუნიკაციის დროს შევიტყვეთ). ჩვენ ასევე გვითხრეს, რომ მდინარე ვერეს სიგანე 3 მეტრს არ აღემატება. ჩვენ დავადგინეთ, რომ წყალდიდობის დროს მდინარის სიგანე იყო 47 მეტრი ახალდაბის მეწყერს ზემოთ ზონაში და 50 მეტრი სიგანე თბილისის ფარგლებში. V. ღირებულების მაჩენებლების ანალიზი განისაზღვრა შემდეგი კრიტიკული მაჩვენებლები და კვლევის დარჩენილ ნაწილში ამ მაჩვენებლებით ვიხელმძღვანელებთ:

• ადამიანის სიცოცხლე და უსაფრთხოება • საკუთრება • წვდომის საჭიროება • მდგრადი ინფრსტრუქტურა • კულტურული რესურსები

შემდგომ ნაწილში რეაგირების ზომების სახით მითითებულია პირობები, რომლებიც ძალზე სავარაუდოდ ან სავარაუდოდ თავს იჩენს დიდი ან საშუალო მასშტაბის ზარალთან ერთად.

16

ცხრილი 1. რისკის შეფასება

ზარალის ან დანაკარგის ალბათობა

ზარალის მასშტაბი

სერიოზული საშუალო მცირე რისკი ძალზე სავარაუდო

ძალზე მაღალი ძალზე მაღალი დაბალი

სავარაუდო ძალზე მღალი მაღალი დაბალი

შესაძლო მაღალი საშუალო დაბალი

შეუძლებელია

საშუალო დაბალი ძალზე დაბალი

ზარალის ან დანაკარგის ალბათობა: შემდეგ ნაწილში მითითებულია შედარებითი ალბათობა, რომლითაც ზარალს ან დანაკარგს ადგილი ექნება 1-დან 3 წლამდე პერიოდში (რესურსის მიხედვით):

• ძალზე სავარაუდოდ. თითქმის უეჭველია (90% - 100%))

• სავარაუდოდ.სავარაუდო შემთხვევა (50% - 89%)

• შესაძლებელია. შესაძლო შემთხვევა (10% - 49%)

• არ არის მოსალოდნელი. შემთხვევა არ არის მოსალოდნელი (0% - 9%) შედეგების მასშტაბი: სერიოზული. ადამიანების სიკვდილის ან მათი ფიზიკური დაზიანების შემთხვევები; კრიტიკული და კულტურული რესურსებისთვის მიყენებული აღუდგენელი ზარალი. საშუალო. ადამიანების ფიზიკური დაზიანება ან ავადმყოფობა; საკუთრებისთვის მიყენებული ზომიერი ზარალი; კრიტიკული ბუნებრივი და კულტურული რესურსებისთვის მიყენებული ზარალი, რომელსაც მოყვება მნიშვნელოვანი ან გრძელვადიანი შედეგები. მცირე. საკუთრებისთვის მიყენებული ზარალი შემოიფარგლება ეკონომიკური ღირებულებით და/ან რამდენიმე ინვესტირებით; კრიტიკული ბუნებრივი ან კულტურული რესურსებისადმი მიყენებული ზარალი, რომელსაც აქვს მინიმალური, აღდგენადი და ლოკალიზებული შედეგები. თბილისის ინფრასტრუქტურისადმი და მდინარის ზედა დინებაზე საზოგადოებისა და გზებისადმი მომავალში შექმნილი საფრთხეები. ამ ლანდშაფტში არის გეოლოგიური საფრთხეები, რომლებიც მოიცავს სხვადასხვა ტიპის მეწყერებს, წყალმოვარდნებს და მიწისძვრებს. ისინი შეიძლება მოხდეს და მათი თავიდან აცილების საშუალება არ არის.

17

რისკი წარმოიქმნება, როდესაც გეოლოგიური რისკის გზაზე ადამიანის ინფრასტრუქტურა იმყოფება (სურ. 14). რისკის გაგება და მიწის მართვის სათანადოდ დაგეგმვა და დანერგვა საუკეთესო რეაგირებაა. VII. მისაღები ზომები ამ ანგარიშის რეაგირების ნაწილის ყველაზე მნიშვნელოვანი რეკომენდაციაა თავიდან შეჩერდეთ, დაფიქრდეთ და ისე შეადგინოთ კომპლექსური გეგმა. ქალაქის მოსახლეობამ და გარე საზოგადოებამ საოცრად კარგად აწარმოეს გაწმენდითი და წყალდიდობით მიყენებული ზოგიერთი ზარალის აღდგენის სამუშაოები. მიუხედავად ამისა, არ არის კომპლექსური გეგმა რომელშიც გაერთიანებული იქნება სხვადასხვა შემთხვევითი ხასიათის პროექტი. მრავალი მიმდინარე პროექტი, მაგალითად, როგორიცაა დამცავი მოპირკეთება დაბლა უშუალოდ პირველი გვირაბიდან ქვედა დინების მიმართულებით არ მოგვცემს მომავალში თბილისის მდინარის სისტემის აღდგენის საშუალებას. რესტავრაციის მოკლევადიანი პროექტების დანერგვამდე, თბილისმა უნდა განსაზღვროს, როგორი ქალაქი უნდა იყოს ის შორ პერსპექტივაში. გარდა ამისა, ზოგიერთმა პროექტმა, რომელიც მთაში ხორციელდება, მაგალითად, სოფელ ახალდაბაში გზის რეკონსტრუქცია, შეიძლება გამოიწვიოს ლანდშაფტის და, კერძოდ, დიდი მეწყრული ზონის დამატებითი დესტაბილიზაცია, რითაც რისკის ქვეშ დააყენებს იმ ადამიანების სიცოცხლეს და ქონებას, რომლებიც ამ გზით ისარებლებენ, შეიძლება მწყობრიდან გამოვიდეს წყალგამტარი ნაგებობები ან მეწყერმა ხელმეორედ დაიწყოს ჩამოსვლა. შემდეგ ნაწილში განხილული იქნება ქვემოთ, სურ. 15-ზე ნაჩვენები ზონები. ქვემოთ მოყვანილია რეაგირების ზომები, რომლებიც რეკომენდირებულია მომავალში წყალმოვარდნის მოვლენებით გამოწვეული უარყოფითი ზემოქმედების შესამცირებლად. შემდეგ ნაწილში შემოთავაზებული რეაგირების ზომები მითითებული იქნება როგორც დაუყოვნებლივ მისაღები, საშუალო ხანგრძლივობის და გრძელვადიანი ზომები, რომლებიც შეეხება: 1. მდინარე ვერეს მთლიან აუზს; 2.მდინარე ვერეს თბილისში; 3.უკანხევის ქვე-აუზს; ან 4. მდინარე ვერეს ზედა აუზს ზემოთ სურ. 15-ის შესაბამისად. ჩვენ ვეცადეთ, რომ დაგვეხასიათებინა რეაგირების ზომები პოტენციური რისკის და ზარალის მასშტაბის შესაბამისად (თუ ეს არ არის განხორციელებული). რისკის შედარებითი შემცირების კოეფიციენტის განსაზღვრა თითოეულ რეაგირების ზომასთან მიმართებაში გვეხმარება დანერგვის პრიორიტეტების განსაზღვრაში.და ბოლოს, მითითებულია თითოეული რეაგირების ზომის დადებითი და უარყოფითი მხარეები. ეს უფრო მარტივად ნაჩვენებია ცხრილში 2 და ოდნავ უფრო დეტალურად მითითებულია ცხრილის შემდეგ მოყვანილ პროექტში. რენტაბელობის კოეფიციენტი: აშშ-ს გარემოს დაცვის სააგენტოს ეკონომიკური ანალიზის

18

მომზადების გაიდლაინებში მითითებულია გარემოს რეგულაციების და დებულებების ეკონომიკური ანალიზის გონივრული სამეცნიერო სტრუქტურა. ისინი იყენებენ გარემოს დაცვის ეკონომიკის სფეროს თეორიულ და პრაქტიკულ ინოვაციებს. გაიდლაინებში მოყვანილი მითითებები რეგულაციების და დებულებების სარგებლის, ხარჯის და ეკონომიკური ზეგავლენის ანალიზის შესახებ, მათ შორის, მოსახლეობის სხვადასხვა ნაწილში ხარჯების და სარგებლის განაწილება (წყარო:ამონაწერი აშშ გარემოს დაცვის სააგენტოს დოკუმენტიდან). ვარიანტების არჩევისას მნიშვნელოვანია, რომ გაითვალისწინოთ ყველა ხარჯი და ყველა სარგებელი რომელიც შეიძლება მოყვეს თქვენს გადაწყვეტილებას.გარემოს დაცვს გრძელვადიანი ზეგავლენის რენტაბელობის ანალიზის დროს ერთმანეთთან შედარებული უნდა იქნეს ის შემთხვევა, როდესაც აუზში არაფერი გაკეთდება და გაუმჯობესებული ბუნებრივი პროცესების შესაძლო ხარჯები. რენტაბელობის ანალიზი არის საზოგადოებასთან ერთად მუშაობა ბუნების სამყაროზე და საშუალებას გვაძლევს, რომ გავითვალისწინოთ არამატერიალური სარგებელი, რომელსაც ადამიანი როგორც წესი, არ იღებენ მხედველობაში.როგორც წესი, ეკონომიურია, როდესაც საინჟინრო გადაწყვეტილებების მიღების ნაცვლად ბუნებრივ სისტემებს საშუალებას აძლევენ, რომ თავად იმუშავონ.არამატერიალური სარგებელი მოიცავს: ტურიზმის ზრდას, სიცოცხლის ხარისხის ამაღლებას, ბიომრავალფეროვნებას, გარეული ბუნების პირობებს და საზოგადოების შეკვრას. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ანალიზის შესრულება ნებისმიერ კონსულტანტს შეუძლია, კარგი ანალიზის გაკეთება ჩვეულებრივ, ძალიან რთულია. თბილისი იზრდება და მისი ზრდის მართვა შესაძლებელია სათანადო გეგმის გამოყენებით, რომელიც ქალაქს სრული პოტენციალის მიღწევაში დაეხმარება. ცხრილი 2. რეკომენდირებული დაუყოვნებლივ მისაღები ზომები:

მისაღები ზომები

ზარალის ან დანაკარგის ალბათობა რეაგირების გარეშე


რისკის შემცირების შეფასება

პლუსები მინუსები

მდინარე ვერეს მთლიანი აუზი დააყენეთ ადრეული გაფრთხილების სისტემა (წვიმის, ორთქლის ნაკადის, მეწყერის) ინტერპრეტაციის შეტყობინებით და ჩართეთ საზოგადოების ინფორმირებულობის ზრდის კომპონენტი

სავარაუდო სერიოზული

საშუალო სათანადოდ განლაგებული გაფრთხილების სისტემები, სწრაფი კომუნიკაცია და ევაკუაციის გეგმები სიცოცხლის გადასარჩენად

მოუვლელი სისტემები ან მათი ადგილზე არარსებობა ვერ დაგვეხმარება , გაფრთხილებების მიღებასა და ინტერპრეტირებასა და რეაგირებაში ადამიანებს შეიძლება დაუცველობის გრძნობა გაუჩნდეთ

შემოიღეთ და განამტკიცეთ მდინარისპირა განვითარების (მშენებლობის)


მაღალი შეიძლება სწრაფად განვითარება, წარუმატებლობის დაბალი პერსპექტივა.

არსებული სახლების, საწარმოების და სხვა ინფრასტრუქტურის გადაადგილება; გადაადგილების ხარჯი

19

პოლიტიკა. შემოიღეთ მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონა

მაღალი იქნება მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონებში აკრძალული იქნება მომავალი საქმიანობა (მშენებლობა) რაც ზღუდავს მშენებლობის საშუალებას

მდინარე ვერე თბილისში განსაზღვრეთ ბუნებრივი მდინარის ფუნქციის აღდგენაში მხარდაჭრა

ძალზე სავარაუდო

სერიოზული

მაღალი გეგმის მხარდაჭრა მიუთითებს პროექტის გაგრძელების მხარდაჭერაზე

მხარდაჭრა მოითხოვს მდინარისპირა ტერიტორიის მართვის ზონაში მომავალი განვიათარების (მშენებლობის) აკრძალვას

გადაიტანეთ თბილისის ზოოპარკი



მაღალი მოხდება გადაშენების პირას მდგარი ცხოველების დაცვა; თავიდან იქნება აცილებული დატბორვის რისკი. ტერიტორიას საშუალებას აძლევს, რომ აღდგეს მდინარე ველეს ჭალა

ნაგებობების დაშლის და რეკონსტრუქციის ხარჯები მაღალი იქნება,

წყლის და საკანალიზაციო სისტემის ერთმანეთისგან გათიშვა


საშუალო მაღალი წყლის ხარისხის ზეგავლენა. რისკი ჯანმრთელობისათვის

სისტემის აღდგენის ხარჯები

მდინარე უკანხევის ქვეაუზი

დააყენეთ ეფექტური მცველი გისოსი ექტროქვესადგურის გვირაბის ზემოთ


შესაძლებელია იყოს სერიოზული წყალდიდობის შემთხვევაში

საშუალო ამცირებს გადაკეტვას, ხდება საგვირაბე სისტემის ნარიყი მასების მიერ დახშვის თავიდან აცილება

პოტენციურად ემუქრება ელექტროქვესადგურის ნაგებობას

ააშენეთ დამცავი კედელი ელექტროქვესადგურის გარშემო


საშუალო იცავს არსებულ ინფრასტრუქტურას გვირაბის დახშობის შემთხვევაში და ნარიყი ქვემოთ ჩამოდის კაშხლის გამრღვევ ნაკადთან ერთად

თუ გრძელვადიან პერსპექტივაში ისახება ამ შენობის მოცილება, მოკლე პერსპექტივაში შეკეთება ხარჯებთან იქნება დაკავშირებული

ზედა აუზი დაკეტეთ წყნეთის ძირითადი გზატკეცილი - გამოიყენეთ ალტერნატიული მარშრუტი კოჯრის გავლით, ახალი გზის უსაფრთხოების და სტაბილურობის



მაღალი სიცოცხლის და საკუთრების დაცვა; გზაზე მომუშავე კონტრაქტორებს არ უქმნის რისკს გზის გაწმენდისა და აღდგენის სამუშაოების დროს. რისკს არ უქმნის

კოჯრის გავლით მგზავრობის დიდი დრო

20

შეფასებამდე გზით მოსარგებლეებს შეაფასეთ ახალდაბის მეწყრის და მიმდებარე ტერიტორიის სტაბილურობა

სავარაუდო საშუალო მაღალი დგინდება წყნეთის გზის გახსნის საშუალების არსებობა, გადაწყვეტილების მიმღებ პირებსეხმარება იმაში, რომ შემდეგი მისაღები ზომების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებაში

არ არის

გამოიყენეთ გზის მშენენბლობის მდგრადი და უსაფრთხო ტექნიკა თუნდაც დროებითი შეკეთების მიზნით (მართვის მოწინავე პრაქტიკა BMP)

სავარაუდო საშუალო მაღალი გზის მომხმარებლები ს უსაფრთხოების გაზრდა, გზის დამატებიტი მწყობრიდან გამოსვლის შესაძლებლობის თავიდან აცილება

გაიზრდება აღდგენის ხარჯები და დრო

რისკის შემცირების რეიტინგი: მაღალი: რეაგირების მაღალი უნარი სიცოცხლის და სიკვდილს და ზიანის თავიდან ასაცილებლად საშუალო: სიცოხცლის მოსპობის და საკუთრების დაზიანების საშუალო პოტენციალი დაბალი:სიცოხცლის მოსპობის და საკუთრების დაზიანების დაბალი პოტენციალი

ცხრილი 3. საშუალო ხანგრძლივობის რეკომენდირებული მისაღები ზომები

მისაღები ზომები ზარალის ან დანაკარგის ალბათობა რეაგირების გარეშე




მდინარე ვერეს მთლიანი აუზი შექმენით ადგილის სპეციალური მეწყერსაშიშრო- ების რუკა, გააფრთხილეთ საზოგადოება/ ადამიანები მოსალოდნელი რისკის შესახებ

სავარაუდო საშუალოდან სერიოზულამდე

საშუალო არსებული ინფრასტრუქტურა გაფრთხილებულია არსებული რისკების შესახებ

შეიძლება ვერ მოიცვას ყველა არასტაბილური უბანი და შექმნას დაუცველობის შეგრძნება

ხელახლა გააშენეთ ბუნებრივი ტყეები, მდინარისპირა ტერიტორიაზე და არასტაბილურ უბნებში - დაიცავით ძოვებისგან

სავარაუდო საშუალო საშუალო მწყობრიდან გამოსვლის დაბალი რისკი; არ საჭიროებს ტექმომსახურებას

ეფექტურობის გრძელვადიანი პერსპექტივათავიდან აცილებული უნდა იქნას საქონლის ძოვების ზეგავლენა სანაპირო მცენარეულობაზე

შემოიღეთ საგზაო სტანდარტები, მათ შორის, მართვის


საშუალოდან სერიოზუ

მაღალი საგზაო სისტემა ხდება უსაფრთხო და მდგრადი გარემოს

მართვის მოწინავე პრაქტიკის (BMP) დანერგვის ხარჯები

21

მოწინავე პრაქტიკა და მოითხოვეთ ნებართვების გადამოწმება საგზაო მშენებლობის კვალიფიცირებული ინჟინრის მიერ

ლამდე ზეგავლენის შემცირებასთან ერთად

მოკლე პერსპექტივაში უფრო მაღალია, ვიდრე ჩვეულებრივი საქმიანობა

მდინარე ვერე თბილისში განსაზღვრეთ ბუნებრივი მდინარის ფუნქციის აღდგენაში მხარდაჭრა



მაღალი გამოიყენეთ წყალგამტარი ნაგებობის ზომის სწორედ განსაზღვრის ან ქალაქში ხიდების სისტემის დაყენების სწორი მეთოდი. განსაზღვრავს წყლის მაკონტროლებელი ნებისმიერი დასაპროექტებელი ნაგებობის ზომას

შეზღუდულ მონაცემებს შეიძლება მოყვეს ნაკლებად საიმედო გამოთვლები

შექმენით თბილისში მდინარე ვერეს ხეობის მშენებლობის პროექტის კონცეფცია.ხელმისაწვდომი გახადეთ გზები, მდინარის ფუნქცია და მდინარე/ჭალა და საზოგადოების დასასვენებელი ადგილები



მაღალი ქალაქის მერიის/მთავრობის/საზოგადოების მიერ მდინარე ვერეს ხეობის ერთმანეთთან თანამშრომლობაში დაგეგმვა. შეიძლება აქედან დაიწყოს ერთობლივი შეხვედრები თანამშორმლობის მიზნით

შესაძლებელია გარკვეული ფუნქციონალური ჯგუფების პროცესიდან გამოთიშვა იმ შემთხვევაში, თუ პროექტი არ მოეწონებათ.

შეაფასეთ მდინარე ვერეს და მტკვრის დაკავშირების უნარი

შესაძლო მცირედან- საშუალომდე

საშუალო შეფასდეს ნებისმიერი პრობლემა, რომელიც შეიძლება წარმოიშვას ნარიყ ჩამონადენთან კავშირის შემთხვევაში.ანგარი-შების თანახმად მტკვარი შეიძლება იყოს ადიდებისკენ მიდრეკილი ამიტომ შესაძლებელია, რომ მდინარე ვერე ბოლომდე ვერ დაიცალოს ან ვერ გამაგრდეს გვირაბის საშუალებით.

აეც ერთი

მდინარე უკანხევის ქვეაუზი დააყენეთ ეფექტური მცველი გისოსი ქვესადგურის გვირაბის ზემოთ


დაბალიდან საშუალომდე

თავიდან აგაცილებთ კაშხლის გარღვევასთან დაკავშირებულ ჩამონადენს, რომელსაც ახლავდა ამჟამინდელი ჩამონაზვავი

ჩამონაზვავი შეიძლება გაგრძელდეს ამჟამინდელი ჩამოწოლის ადგილის ზემოდან

ააშენეთ დამცავი კედელი



დაბალიდან საშუალომდე

თავიდან მიწის ჩამონაზვავის დაცურების სიბრტყე

22

ელექტროქვესადგურის გარშემო

აგაცილებთ მიწის ჩამონაზვავის მუდმივ ჩამოწოლას და მდინარის მიერ ძირის მუდმივ გამორეცხვას.

შეიძლება იყოს უფრო ღრმა და ჰქონდეს სათანადო საყრდენი მდინარის კალაპოტში.საინჟინრო ნაგებობა შეიძლება დაინგრეს

ქანობის მაკონტროლებელი ნაგებობა, ეკექტროსადგურიანი აუზი

სავარაუდო დსაშუალოდენ სერიოზულამდე

საშუალო: ამცირებს მეწყრის ჩამოწოლის შესაძლებლობას რომელმაც შეიძლება დააზიანოს ელექტროქვესადგური და ქვედა დინებაზე მდებარე საზოგადოება და ინფრასტრუქტურა

ეფექტურობისათვის საჭიროა სათანადო მდებარეობის და პროექტის შერჩევა. მეწყრის მოცულობა შეიძლება შემცირდეს, მაგრამ ბოლომდე შემცირება შეუძლებელია.

ზედა აუზი დაკეტეთ წყნეთის ძირითადი გზატკეცილი - გამოიყენეთ ალტერნატიული მარშრუტი კოჯრის გავლით, ახალი გზის უსაფრთხოების და სტაბილურობის შეფასებამდე


საშუალო მინიმუმადეა დაყვანილი სიცოცხლისა და საკუთრებისადმი შექმნილი საფრთხე.

მაღალი ხარჯები, მნიშვნელოვან დროს მოითხოვს, რაც დამოკიდებულია გამოყენებულ ტექნიკაზე

ცხრილი 4. გრძელვადიან პერსპექტივაში რეკომენდირებული მისაღები ზომები

მისაღები ზომები ზარალის ან

დანაკარგის ალბათობა რეაგირების გარეშე




მდინარე ვერეს მთლიანი აუზი დაიწყეთ მიწით კომპლექსური სარგებლობის დაგეგმვა ზონების რეგულირებით და


მაღალი ხელს უწყობს მიწის მრავალფეროვანი გამოყენების შეფასებას.ადამიანის სიცოცხლე და

ხანგრძლივი და ძვირადღირებული პროცესია, რადგან პროექტის შედგენაში მონაწილეობენ

Formatted: Font: Sylfaen



Formatted: Font: Sylfaen, 9 pt


23

შემოღებით საკუთრება დაცულია ბუნებრივი საფრთხეებისგან

სამთავრობო უწყებები, არასამთავრობო ორგანიზაციები და საზოგადოება

შეიმუშავეთ გზის მშენებლობის გენერალური გეგმა


მაღალი აშენდება მხოლოდ საჭირო საგზაო სისტემა, დამტკიცდება გზების მართვის მოწინავე პრაქტიკა და გამოყენებული იქნება სტანდარტული პროცედურის სახით. დასრულება მოითხოვს მრავალი სამთავრობო უწყების მონაწილეობას.

ზღუდავს გზების მშენებლობას დაგეგმილი ზონების ფარგლებს გარეთ

დააყენეთ დრენაჟი გზების მთელ სისტემაში

სავარაუდო საშუალო

მაღალი საგზაო სისტემების დაცვა ეროზიისგან.ამცირებს წყალმოვარდნის ჩამონადენს წყლის ფილიტრაციის გზით

ძვირადღირებულია რადგან საჭიროებს არსებული გზების მოდელირებას სათანადო დრენაჟის უზრუნველყოფით

მდინარე ვერე თბილისში შექმენით მდინარის ხეობის რესტავრაციისყოვლისმომცველი პროექტი


მაღალი გეგმის მხარდაჭრა მიუთითებს პროექტის გაგრძელების მხარდაჭერაზე

მხარდაჭრა მოითხოვს მდინარისპირა ტერიტორიის მართვის ზონაში მომავალი განვიათარების (მშენებლობის) აკრძალვას

შეიმუშავეთ და დანერგეთ ქვესადგურის და წყალმომარაგების სადგურის გადატანის ან დაცვის ან გადატანის გეგმა

შესაძლო სერიოზული

მაღალი აღდგება მდინარის ბუნებრივი ფუნქცია; უზრუნველყოფილი იქნება სოციალური სარგებელი და შემცირდება დატბორვის რისკი თუმცა გარკვეული დატბორვის რისკი დარჩება მაგრამ დაიწევს დატბორვის ინტენსიურობა

ძვირად ღირებულია; არსებული სახლების , საწარმოების და სხვა ინფრასტრუქტურის გადაადგილება

მდინარე უკანხევის ქვეაუზი დააყენეთ ეფექტური მცველი გისოსი ქვესადგურის გვირაბის ზემოთ


მაღალი უზრუნველყოფს ელექტრო სისტემის და ამ სადგურებიდან წყლის მიწოდების მდგრადობას გრძელვადიან პერსპექტივაში

ძვირია, ალტერნატიული მდებარეობის პოვნა ძნელია



















24

ცხრილი 5. შმოთავაზებული ალტერნატივები რომლებიც არ ყოფილა არჩეულ

მისაღები ზომები ზარალის ან

დანაკარგის ალბათობა რეაგირების გარეშე




მდინარე ვერეს მთლიანი აუზი ნაკადის ქანობის მაკონტროლებელი ნაგებობა მდინარე ვერეს მთავარ ნაკადში


მცირე შეუძლიათ მდინარის ქანობის შემცირება თუ სათანადოდ იმუშავებენ

მდინარე ვერეს ბუნბრივი ნატანით დატვირთვის დონე ძალზე მაღალია, რასაც მოყვება ნაგებობების სწრაფი დატბორვა, სანაპიროს ფუძექანსაც არ შეუძლია ნაგებობების სათანადოდ დაჭერა, ამიტომ ნაკადი შევარდება დიდი წყალმოვარდნის შემთხვევაში.საინჟინრო მშენებლობის და დანერგვის მაღალი ხარჯები.შენობების დანგრევის შედეგები მნიშვნელოვანი იქნება; საჭიროებს განუწყვეტლივ ტექმომსახურებას რათა სათანადოდ იმუშავოს, შენობების ნგრევის შედეგები მნიშვნელოვანია

მდინარე ვერეს ძირითად ნაკადში დამცავი გისოსი


მცირე შეამცირებს ნარიყი მასების დაგუბებას თუ საკმაოდ ძლიერი იქნება იმისათვის, რომ გაუძლოს ნაკადის ძალას

საჭიროებს განუწყვეტლივ ტექმომსახურებას რათა სათანადოდ იმუშავოს, შენობების ნგრევის შედეგები მნიშვნელოვანია

მდინარე ვერეს ძირითადი ნაკადის კაშხალი და წყალსაცავი


მცირე კარგად მუშაბის შემთხვევაში შეუძლია მნიშვნელოვნად შეამციროს წყალმოვარდნის ჩამონადენი

მდინარე ვერეს ბუნებრივი ნატანით დატვირთვის დონე ძალზე მაღალია, რასაც მოყვება ნაგებობების სწრაფი დატბორვა, სანაპიროს ფუძექანსაც არ შეუძლია ნაგებობების სათანადოდ დაჭერა, ამიტომ ნაკადი შევარდება დიდი წყალმოვარდნის

სავარაუდო საშუალოდ სერიოზულ






25

შემთხვევაში.საინჟინრო მშენებლობასა და დანერგვასთან დაკავშირებული ძალიან დიდი ხარჯები. საჭიროა ტექმომსახურება.

რეაგირების ზომების აღწერა 1 დაუყოვნებლივ მისაღები ზომები ადრეული გაფრთხილების სისტემა - მთელ აუზში გამაგრებული ადრეული გაფრთხილების ფუნქციის მქონე ნალექმზომები სატელიტურ სისტემაზე დამაგრების შემთხვევაში, რომელიც გადასცემს მონაცემებს მეტეოროლოგიურ დეპარტამენტს, დროულ ინფორმაციას მოგაწვდით ნიაღვრის ინტენსივობის და ხანგრძლივობის შესახებ. ამ ინფორმაციის ინტერპრეტაცია უნდა აწარმოონ პროფესიონალებმა, როლებმაც იციან თუ როდის არის საჭირო საზოგადოების გაფრთხილება მოსალოდნელი წყალდიდობის შესახებ. ამასთანავე, საჭირო იქნება საზოგადოების ინფორმირებულობის კამპანიის ჩატარება იმისთვის, რომ ადამიანებმა იცოდნენ თუ ვინ უნდა მოახდინოს რეაგირება და როგორ არის საჭირო გაფრთხილებაზე რეაგირება. წყალმოვარდნის საფრთხის ზონების შესახებ ინფორმაცია გაკრული უნდა იყოს გზებზე და გამოქვეყნებული იყოს მობილური ტელეფონების GPS საძიებო სისტმეებში, რათა ის ადამიანები, რომლებიც მგზავრობენ ან ცხოვრობენ სახიფათო ზონაში, დროულად გაფრთხილებულები იყვნენ. იმ არეებისთვის, სადაც ფერდობის სტაბილურობის რისკები არსებობს, საჭირო იქნება ინტერპრეტაცია ინტენსიურობისა და არსებული ინფორმაციის მიხედვით. სურათზე 16 ნაჩვენებია მოსული ნალექის შედეგად დაწყებული მეწყრული პროცესების მსოფლიო მასშტაბით შესწავლა, რომელიც შეიძლება გამოყენებული იქნეს ადგილობრივი ნალექი-მეწყრის სასურველი დამოკიდებულების მიღწევამდე.

გარდა ამისა, მდინარის ნაკადის ეტაპობრივი ავტომატური გაზომვა სათანადოდ შეგატყობინებთ ნაკადის სიჩქარის ზრდის შესახებ იმისთვის, რომ მოხდეს წყალდიდობის შესახებ გაფრთხილება. საჭირო იქნება სიმაღლის და ნაკადის გაზომვა და ნიაღვრის განმეორების პერიოდის არჩევა, რომლის თაობაზეც უნდა მოხდეს გაფრთხილება. დაბოლოს, შერჩეულ ზონებში, სადაც საზოგადოება ან გზები იმყოფება უშუალოდ არასტაბილურ ზონასთან, შესაძლებელია დონის სენსორების დამონტაჟება მეწყრის მოძრაობაზე დასაკვირვებლად. ეს ვერ დაგეხმარებათ მეწყერის დაუყოვნებლივ ჩამოსვლის შემთხვევაში, მაგრამ შეიძლება გაგაფრთხილოთ უშუალო რისკის თაობაზე თუ დადგინდება მუდმივი ან აჩქარებული მოძრაობა. მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონები - მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონა გულისხმობს იმ ზონებს, რომლებიც მიდრეკილია დატბორვისაკენ და რომლებსაც ურთიერთმოქმედება აქვთ მდინარის ბუნებრივ პროცესებთან. მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონაში მიწით სარგებლობა მნიშვნელოვნად ამცირებს დატბორვის რისკს, რომელიც სიცოცხლის ან საკუთრების დაკარგვას იწვევს. მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონის მასშტაბი დამოკიდებულია ადგილის სპეციფიურ პირობებზე და როგორც მინიმუმი, მოიცავს

26

300 წლიანი მოვლენის ფარგლებში დატბორვისკენ მიდრეკილ ყველა უბანს (2015 წლის 13 ივნისის წყალდიდობის განმეორებადობის პროგნოზირებული ინტერვალი). მდინარე ვერეს აუზში არსებობს სიცოცხლის, საკუთრების და ინფრასტრუქტურის განადგურების მრავალი მაგალითი, რომელიც გამოწვეული იყო მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონის დარღვევებით. მცირე კვლევის შედეგად იდენტიფიცირებული იქნა წყალდიდობის დროს დაზიანების/დანაკარგის რისკის ქვეშ მყოფი შემდეგი ზონები მათი მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონაში განლაგების გამო.

• სოფელ ახალდაბის სახლები • ელექტროქვესადგური მდინარე ვერეს შენაკადზე • თბილისში მდებარე სახლები • თბილისის ზოოპარკი

თბილისის პირველი წყალგამყვანი ნაგებობის/გვირაბიდან ზედა დინებაზე მდებარე სასაფლაოს აეროფოტოგადაღებით დადგინდა, რომ ბევრი სხვა ნაგებობა და საცხოვრებელი რისკის ქვეშაა რადგან იმყოფებიან მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონასთან ახლოს ან მის უშუალო სიახლოვეში. მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონის საზღვრების შემოღება და ამ ფარგლებში საქმიანობის (მშენებლობის) შეზღუდვა საგრძნობლად შეამცირებს როგორც ადამიანის სიცოცხლის განადგურების, ასევე მომავალი წყალდიდობებით მიყენებული ზარალის შესაძლო საფრთხეს. ყველა ის შენობა, რომელიც მდებარეობს მეწყრის და დატბორვისკენ მიდრეკილ ზონებში, უნდა მაქსიმალურად შესაძლო ფარგლებში მოშორებული იქნეს. მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონის რეგულირებისას ასევე უნდა გაკონტროლდეს მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონაში დასაშვები ნაგებობების ტიპები. არასათანადო მშენებლობის მაგალითია პირველი გვირაბიდან ზედა დინება, სადაც მდინარე ვერე კანალიზირებული იქნა გარკვეული შენობების მიმდებარედ. ბეტონის საყრდენი კედელი სავარაუდოდ დამაგრებული არ იყო არც მდინარე ვერეს მონოლითურ გვერდით კედლებზე და არც მდინარის ფსკერზე. ამის გამო ეს კედელი ეროზიას განიცდიდა და ტივტივებდა წყალმოვარდნის მოვლენის დროს (სურ. 17). მდინარის არხში დაყენებულ გამაგრებულ საინჟინრო თავისებურებებს ნგრევისკენ მიდრეკილება აქვთ. თბილისში მდინარე ვერეს ხეობის აღდგენა: თბილისში მდინარე ვერეს ხეობის აღდგენა გათვალისწინებული უნდა იქნეს ფაზებად, დაწყებული დაუყოვნებლივ მისაღები ზომებით და დამთავრებული გრძელვადიანი პერსპექტივით (ცხრილები 2-5). ამ პროექტის პირველი ფაზა შეეხება თბილისის ხელმძღვანელობას და ქალაქის ფარგლებში მდინარის ფუნქციების აღდგენაში მისი მხარდაჭერის განსაზღვრას. ამ მხარდაჭერის მიღებაში დარწმუნების გარეშე დაუშვებელია დაპროექტების დაწყება. მდინარისპირა ტერიტორიების მართვის ზონის იდენტიფიკაციის დასრულება ასევე ხელს შეუწყობს მდინარის აღსადგენი ტერიტორიის დადგენას. როდესაც მიღებული იქნება თბილისში მდინარე ვერეს აღდგენაში მხარდაჭერის გარანტია, ამის შემდეგ ყველა შესაძლო სამომავლოდ გათვალისწინებელი

27

ქმედებები, მაგალითად, პირველი გვირაბის ქვემოთ მოპირკეთება უნდა შეჩერდეს. ამის შემდეგ, საჭირო იქნება საწყისი პროექტის კონცეფცია (სურ. 18), რომელიც გზატკეცილს მისაწვდომს გახდის, უზრუნველყოფს მდინარის ფუნქციას და ქალაქში საველოსიპედო ბილიკებს, და რომელზე მუშაობაც დასრულდება Tbilisi Open Space კომიტეტთან პარტნიორობაში. ეს შემდგომ გამოიყენება შემდეგ დისკუსიებში და პროექტის მხარდასაჭერად. მას შემდეგ დაიწყება თანამშორმლობის პროცესი, რომელშიც ბევრი მონაწილე ჯგუფი შეძლებს ამ არხის მომავლის განჭვრეტას. ინტერაქტიული შეხვედრები და დაგეგმვის სხდომები ჩატარდება გეგმის შეთანხმებამდე და საბოლოო კონცეფციის ჩამოყალიბებამდე. საბოლოო კონცეფცია იქნებოდა მიგემართათ კვალიფიციური საპროექტო საინჟინრო ფირმისთვის საინჟინტრო პროექტის შედგენისა და დანერგვის მიზნით. ამჟამინდელ საყრდენ კედელს, რომელიც აგებულია მდინარე ვერეზე დასახლებული მთის ფერდობის დასტაბილურებისათვის, გააჩნია ფიქსირებული მორების უწყვეტი რიგი მდინარის მოსახვევთან და ასევე შენაცვლებითი მორები კედლის ზედაპირის პერპენდიკულარულად, რომლებიც ფრთასავით მოქმედებენ და ამით სიმყარეს მატებენ (სურ. 19). ეს კარგად გამოთვლილი კონსტრუქციაა და გრძელვადიან სტაბილურობას უზრუნველყოფს. მიუხედავად ამისა, ეს ასევე ისეთი ნაგებობის მაგალითია, რომელიც შეიძლება არ შეესაბამებოდეს მანამდე დაგეგმილ მდინარის აღდგენის პროექტს, ამიტომ მოცემული ნაგებობის აშენებამ შეიძლება მომავალი არჩევანის საშუალება არ მოგვცეს. მდინარის აღდგენის საბოლო გეგმაში რეკომენდირებულია, რომ გვირაბების და წყალგამტარი ნაგებობების რიცხვი შეზღუდული იყოს თბილისში და, სადაც შესაძლებელია, ჩანაცვლებული იქნეს ხიდებით. 13 ივნისის წყალდიდობით დატბორილი ტერიტორია გამოყენებული უნდა იქნეს მდინარის ბუნებრივი ხასიათის აღსადგენად, ჭალებით და სანაპირო მცენარეულობით. მდინარის ბუნებრივი კალაპოტის, მათ შორის, მიმდებარე ჭალების აღდგენა შეამცირებს წყალმოვარდნის ჩამონადენს და დატბორვისკენ მიდრეკილ ზონებს. მდინარის ხეობის აღდგენას შეიძლება მოყვეს სოციალური სარგებელი, თუ ჭალის ტერიტორია გადაიქცევა პარკად და ღია სივრცედ არა მხოლოდ ადგილობრივი მაცხოვრებლებისათვის, არამედ ასევე ტურისტებისთვისაც. საკანალიზაციო სისტემა გათიშეთ მდინარისგან: თბილისის ფარგლებში არ იყო ჩამდინარი წყლის გამწმენდი სადგური, კანალიზაციის ძველი არხები რომლებიც მდინარეში ჩადიოდა, დაზიანდა წყალმოვარდნის დროს და ახლა ჩამდინარი წყლები უშუალოდ მიემართება მდინარე ვერეში ან მის შენაკადებში მდინარის კალაპოტის თავზე განლაგებული გატეხილი მილებიდან მოედინება. ჩამდინარი წყლები უარყოფითად მოქმედებს წყლის ხარისხზე და კანალიზაციის ბაქტერიები და პათოგენური მიკროორგანიზმები მნიშვნელოვან რისკს ქმნიან საზოგადოებისათვის. გადაიტანეთ თბილისის ზოოპარკი:

28

ზოოპარკი მისი აშენებიდან უკვე მეორედ დაიტბორა. ეს არის წყალმოვარდნის რისკის ზონა, რომელიც საფრთხეს უქმნის ადამიანებს და ცხოველებს. დაიღუპნენ გადაშენების საფრთხის წინაშე მდგარი ცხოველები. საშუალება მიეცით, რომ ამ ტერიტორიამ დაიბრუნოს ყოფილი ჭალის იერი, როგორც ადრე იყო, გამოაჩინეთ მდინარე. იმუშავეთ მდინარის დამპროექტებელ გუნდთან ერთად ამ ტერიტორიის მომავალზე. დააყენეთ ეფექტური მცველი გისოსი მდინარე უკანხევში ელექტროქვესადგურის ზემოთ: საველე შემოწმებისას შემჩნეული ყუთის მაგვარ მცველ გისოსს ძალზე მცირე ღიობები აქვს და ის არ გამოდგება. არსებობს საშიშროება იმისა, რომ ეს მცირე ღიობები დააკავებს მცირე ნარიყს და ფოთლებს და ამით შექმნის ტექმომსახურების მხრივ პრობლემებს და საბოლოო ჯამში მტყუნებას გამოიწვევს უფრო დიდი წყალმოვარდნის შემთხვევაში, რამაც ზარალისგან დაცვის ნაცვლად, პირიქით მეტი ზარალი შეიძლება გამოიწვიოს. ჩვენი რეკომენდაციაა, რომ დააყენოთ ტიპიური ფოლადის მცველი გისოსი, რომელიც შედგება გრძელი ზოლისგან 0,5 მ დანაყოფებით და რომელიც ერთ კუთხესთან არის (სურ. 20). ელექტროქვესადგურის გარშემო დაამონტაჟეთ დამცავი კედელი: ელექტროქვესადგური განლაგებულია მაღალი რისკის არეში და მიუხედავად იმისა, რომ საუკეთესო იქნებოდა ინფრასტრუქტურის ამ ტერიტორიიდან მთლიანად გადატანა, შეიძლება მიზანშეწონილი არ იყოს ელექტროსადგურის ყველაზე ფასეული აქტივის გარშემო პერიმეტრული დამცავი კედელის აშენება, არამედ ჯობდეს ნარიყის და ნაკადის გასავალი გზის მოწყობა. დახურეთ წყნეთის ძირითადი გზატკეცილი სანამ სრულყოფილი გეოტექნიკური ანალიზით არ დადასტურდება ახალდაბის მეწყრული ზონის სტაბილურობა: გზის დაკეტვა შეამცირებს არასტაბილურ ზონაში ტრანსპორტის ნაკადს. კოჯრის გავლით არსებული გზა უზრუნველყოფს მგზავრობას მეწყრის ზემოდან თუმცა მგზავრობის დროს სამჯერ გაზრდის, ოცი წუთის ნაცვლად მგზავრობას საათზე მეტი დასჭირდება, რაც დამოკიდებულია სატრანსპორტო მოძრაობაზე. თუნდაც წყნეთის ძველი გზის ნარიყისგან გაწმენდა მოწყობილობასთან მომუშავე ოპერატორებს რისკს შეუქმნის. შეაფასეთ ახალდაბის მეწყრის და მიმდებარე ტერიტორიის სტაბილურობა: მიუხედავად იმისა, რომ წყნეთის ძირითადი გზა ნაყარით გადაკეტილია, წყნეთი-ახალდაბის გზა ხელახლა გაიხსნა ადგილობრივი კონტრაქტიორების მიერ. წყნეთი-ახალდაბის გზა კატასტროფული მოველენების მხრივ მაღალ რისკს შეიცავს და სოფელ ახალდაბასთან დაკავშირების ერთად-ერთი საშუალებაა. თვით მეწყრული ზონის გარდა, ახალდაბის მეწყრის თავი და გვერდები დიდად დანაპრალებულია და გააჩნია მომავალში მეწყრული აქტივობის ნიშნები. შემდეგში ჭარბი ნალექის შემთხვევაში ეს მთლიანი ტერიტორია ძალზე არასტაბილური იქნება. თავისუფალი ნიადაგი და ქანების ნატეხები გაჟღენთვის შემდეგ ჩასრიალებისკენ მიდრეკილებას იჩენს, რადგან ქვემოთ მდებარე ბევრი ფერდობი ზედმეტად დაქანებულია ბოლოდროინდელი მოვლენის გამო. ახალდაბის მეწყერი მთლიანად უნდა შეფასდეს გეოტექნოლოგიური თვალსაზრისით იმისთვის, რომ დადგინდეს მეწყრის სტაბილურობა და ის ადგილები, სადაც მას ეს სტაბილურობა არა აქვს. უნდა განისაზღვროს მეწყრის სტაბილიზაციის სხვადასხვა მეთოდოლოგია, განსაკუთრებით სატრანსპორტო მოძრაობით გადატვირთული წყნეთის გზის გახსნამდე. ადგილის კვლევის შედეგად შეიძლება დადგინდეს უსაფრთხოა თუ არა გზის გახსნა

29

ადგილზე მეწყრული მასების არსებობისას თუ გზა მოითხოვს მთელი მასალის მოშორებას. კვლევის დროს უნდა განისაზღვროს სხვადასხვა ტექნიკა, როგორიცაა მასალის აფეთქება ან მოწერაქვება. ასევე გამოკვლეული უნდა იქნეს ალტერნატიული მარშრუტები. უნდა ჩატარდეს სახიფათო მეწყრულ ზონაში სატრანსპორტო მოძრაობის და არსებული ადგილობრივი გზის გაფართოების რენტაბელურობის კვლევა და მოსახლეობის წვდომის მისაღები პუნქტით ყოფა. გეოტექნიკური კვლევა გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს დაეხმარება შემდგომი ოპტიმალური ზომების შერჩევაში. გამოიყენეთ გზის მშენებლობის სათანადო ტექნიკა და მართვის მოწინავე პრაქტიკა თუნდაც დროებითი მშენებლობის შემთხვევაში: ჩვენ დავტოვებთ ორ ელექტრონულ დოკუმენტს, რომლებიც დაგეხმარებათ საგზაო მშენებლობის სათანადო ტექნიკის განსაზღვრაში (დაბალი მოცულობის გზების ტექნიკის და წყალდიდობის შედეგად მიღებული ზარალის რისკის შემცირების სახელმძღვანელო). ის შეეხება სასარგებლო სასოფლო გზებს და არა გზატკეცილებს, თუმცა ორივეს მიმართ მრავალი მსგავსი პრინციპი გამოიყენება. ამ მასალის საგზაო სისტემის დაპროექტებასა და დაგეგმვაში გამოყენება ძალზე შეამცირებს ტექმომსახურების ხარჯებს, საგზაო ინფრასტრუქტურის ხარჯებსა და გარემოსათვის მიყენებულ ზარალს. მოვიყვანთ საგზაო მშენებლობასთან დაკავშირებულ ზოგიერთ მიუღებელ მოქმედებას, რომელიც შემჩნეული იქნა წყნეთი-ახალდაბის გზის აღდგენისას:

• გვერდით გადმოტვირთვა: გვერდით გადმოტვირთვაში იგულისხმება ფხვიერი გრუნტის გზის გვერდით გადაწევა, დახრილი ფერდისკენ. ამ მოქმედების შედეგად წონა ემატება გარეთა კიდეს და მოცემულ წონასა და ფხვიერ გრუნტს თავად შეუძლია მეწყრის შექმნა. ფხვიერი გრუნტი უნდა მოთავსდეს ნაგვის მანქანაში და გადატანილი უნდა იქნეს ისეთ ადგილში, სადაც მისი შენახვა სტაბილურია.

• ყრილის გამკვრივება დაუშვებელია: ეს მკაცრად დაუშვებელია. არსებობს შედარებითი გამკვრივების მიღწევის გზები, როდესაც მძიმე ტექნიკით ხდება ამოწეული ადგილების გასწორება, რომელთა სისქე არ აღემატება 12"-ს მანამდე, სანამ გზა არ შეწყვეტს დაჯდომას.საგზაო მშენებლობა იწყება ძირში, მყარი მასალით, იმ შემთხვევაში, თუ შეხვდებით რბილ სველ ან მიუღებელ მასალას, როგორიცაა თიხა, ხდება მასალის ამოღება (ამოთხრა) ან სათანადო მასალასთან შეერთება.

• წყალგამტარი ნაგებობის არასწორედ განთავსება და გასწორება: მდინარის

გადასასვლელები სათანადოდ გაშლილი უნდა იყოს იმისათვის, რომ მდინარის ნაკადს საშუალება მიეცეს გაიაროს წყალგამტარ ნაგებობაში ან ხიდის ქვეშ. წყალგამტარი ნაგებობები უნდა დამაგრებული იყოს მიწაში, ისე, რომ მდინარის ნაკადმა მათში და არა მათ ქვეშ ან მათ გარშემო გადაიაროს, როგორც ეს რამდენჯერმე მოხდა. წყალგამყვანი ნაგებობის თავზე უნდა განთავსდეს ნაყარი და სათანადოდ შეკუმშდეს იმისათვის, რომ მძიმე მოწყობილობამ (მაგ. ავტოცისტერნები) არ გატკეპნოს ან არ ამოატრიალოს მილი.

• საგზაო დრენაჟის ნაკლებობა: გზის ზედაპირის დასაცავად უნდა დამონტაჟდეს განივი

დრენაჟები ან ჩასაშვები არეები. წყლის სადრენაჟე შესავლისა და გამოსავლის დაცვა

30

წყალსადინრის გამოსავალთან ენერგიის შემცირებით შეამცირებს ფერდობის დაბლა მიმართულებით მიმავალ ეროზიას და მიწის სტაბილურობის დარღვევას. წყალმოვარდნის წყლის გამოსავალი უნდა იყოს ქვიანი ან მცენარეებიანი. მცენარეულობა უზრუნველყოფს ზონებს წყლის შესაკავებლად, მაღალ ბალახს შეუძლია ნატანის შეკავება და ნიადაგის დასტაბილურება.

2. საშუალო ხანგრძლივობის რეაგირების ზომები შექმენით მეწყერსაშიშროების რისკების სპეციალური რუკა: მიწის მართვის ნებისმიერი გეგმა შედგენილი უნდა იყოს ლანდშაფტისთვის სტაბილურობის ბუნებრივი დარღვევის ცოდნით. სტაბილურობის ბუნებრივი დარღვევის რუკაზე დატანა არ გულისხმობს უბრალოდ არსებული მეწყერების რუკაზე დატანას. არამდგრადი ლანდშაფტების ფარგლებში ხდება მეწყრების რეაქტივაცია. შეუძლებელია იმის თქმა, თუ ზუსტად როდის ან სად ხდება მეწყერების ჩამოსვლა, თუმცა შეიძლება მეწყერების ინფრასტრუქტურაზე უარყოფითი ზეგავლენის ან ადამიანების სიკვდილის შემთხვევების რისკის შემცირება იმ შემთხვევაში, თუ წინასწარ ცნობილი იქნება არასტაბილური ზონების საზღვრები. მიწით სარგებლობის დაგეგმვა და ადგილის მშენებლობისთვის შერჩევა შეიძლება ზონირებული იქნეს დიდი რისკის შემცველ ზონებში საქმიანობის (მშენებლობის) შესაზღუდად. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს მიერ მომავალში შეძენილი LiDar-ით გადაღება საუკეთესო დასაწყისი იქნება მეწყერსაშიშროების რუკის შესადგენად. გარდა ამისა, საჭირო იქნება საველე კვლევა ნებისმიერი შექმნილი რისკის მოდელის დასადასტურებლად. საუკეთესო პერსონალის არსებობის და კომპეტენტური საველე სამუშაოს შესრულების პირობებშიც კი შეიძლება გამოტოვებული იქნეს ზოგიერთი არასტაბილური ზონა, რომელიც იძლევა ცრუ უსაფრთხოების სურათს იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც ცხოვრობენ რუკაზე მონიშნული ზონების ფარგლებს გარეთ. მდინარის ნაპირების მიმდებარედ და არასტაბილურ ადგილებში ახალი ტყეების გაშენება: საველე კვლევებით გამოვლინდა რამდენიმე ზონა, სადაც მდინარე ვერეს მიმდებარე ტერასებზე იზრდებოდა ალვის ხეები, რომლებიც აკავებდნენ ხეების და სხვა ნარიყს, მათ შორის ფოლადის ძელებს (სურ. 8). 13 ივნისის წყალდიდობის მასშტაბმა გამოიწვია დიდი რაოდენობით ხეების ნარიყის ტრანსპორტირება. რეკომენდირებულია მდინარე ვერეს ძირითადი ნაკადის ტერასებზე ალვის ხეების საფარის აღდგენა, რომლებიც წყალმოვარდნის დროს ნარიყის შეკავებას შეძლებენ. საველე კვლევამ ასევე გამოავლინა, რომ ახალგაზრდა ალვის ხეები არ იყვნენ სანაპირო მცენარეულობის რიცხვში, რაც სავარაუდოდ, განპირობებულია საძოვარი დატვირთვით, რომლის შედეგად სისტემიდან ქრება ახალგაზრდა სანაპირო ხეები და ბუჩქნარები. ნებისმიერი მცენარეული ზონა დაცული უნდა იყოს ძოვებისაგან. ამ ზომის ეფექტურობა დროში გაიწელება სანამ ალვის ხეები გაიზრდება, მაგრამ როგორც კი ეს ხეები ჩამოყალიბდება, ისინი შეასრულებენ ნარიყისგან მცველი ბუნებრივი გისოსების ფუნქციას და ნაკლებად სავარაუდოა ნარიყი გაატარონ წყალმოვარდნის შემთხვევაში. მდინარის მიმდებარე ფერდობებსა და არასტაბილურ ზონებში ასევე საჭიროა ტყეების

31

სათანადოდ გაშენება რათა გაიზარდოს ლანდშაფტების წყალმოვარდნის ჩამონადენის შემცირების უნარი ნალექების მიღების, ფილტრაციის და დაგუბების საშუალებით და მდინარის კალაპოტში მათი თანდათან გადაშვებით. შემოიღეთ გზების მშენებლობის და ნებართვების პოლიტიკა: ეს მსგავსია სათანადო სამშენებლო ტექნიკის შემთხვევისა, გამონაკლისს წარმოადგენს ის, რომ მოითხოვს ახალი კანონმდებლობის და წესების შემუშავებას სათანადო საგზაო ტექნიკის გამოსაყენებლად. ამჟამად გზების მშენებლობა ყველგან შეიძლება და ფაქტობრივად საგზაო ტექნიკის ოპერატორი განსაზღვრავს განლაგებისა და მშენებლობის ტექნიკას. ბევრი გზა მიემართებოდა კონტურის პერპენდიკულარულად და მრავალი ნაღვარევი ჰქონდა. არც ერთ გზაზე, სადაც კი ვიარეთ ან ვიყავით, არ იყო სადრენაჟო ნაგებობები. შიდა გამანაწილებელი არხები მილების მანძილზე გრძელდებოდა და არ გააჩნდათ განივი დრენაჟები წყლის წნევის და რაოდენობის შესამსუბუქებლად. გზების მშენებლობის და კვალიფიციური ინჟინრის მიერ ნებართვების შემოწმების სტანდარტების შემოღება თავიდან აგაცილებთ გზის მშენებლობის შეცდომებს და შეამცირებს საგზაო სისტემის ეკოლოგიაზე უარყოფით ზეგავლენას. მშენებლობის დროს ადგილზე უნდა იმყოფებოდნენ კვალიფიცირებული ინსპექტორები იმისათვის, რომ შესრულდეს გეგმები და მშენებლობის სტანდარტები. განსაზღვრეთ შესაძლო მაქსიმალური წყალმოვარდნა (PMF): შესაძლო მაქსიმალური წყალმოვარდნა არის უდიდესი წყალმოვარდნა, რომელსაც შეიძლება ადგილი ჰქონდეს კონკრეტულ ადგილმდებარეობაში, და ჩვეულებრივ განისაზღვრება როგორც მაქსიმალური ნალექის (საჭიროებისამებრ), მაქსიმალური მდნარი თოვლის პლიუს წყალმოვარდნის გამომწვევი ყველაზე უარესი დრენაჟის პირობები. ჩვეულებრივ ფიზიკურად ან ეკონომიკურად შუძლებელია ამ მოვლენისგან სრულად დაცვა. შესაძლო მაქსიმალური წყალმოვარდნა განსაზღვრავს იმ მიწის რაოდენობას, რომელიც მიდრეკილია დატბორვისაკენ, ე.ი. ჭალის მიწის რაოდენობას.წყალმოვარდნაზე უფრო იშვიათი მოვლენების სპექტრთან დაკავშირებული წყალმოვარდნის ინტენსიურობა, ხასიათი და შესაძლო შედეგები, რომლებიც გამოიყენება ნეგატიური შედეგების თავიდან ასაცილებელი სამუშაოების დასაგეგმად და საქმიანობის (მშენებლობის) გასაკონტროლებლად, მათ შორის, შესაძლო მაქსიმალური წყალმოვარდნა უნდა შედიოდეს ჭალის რისკების მართვის კვლევაში (http://www.hurstville.floodstudy.com.au/index.php/component/glossary/Glossary-1/P/Probable-Maximum-Flood-(PMF)-47/) ურბანული მშენებლობის გამო, შესაძლო მაქსიმალური წყალმოვარდნა უნდა დარეგულირდეს რამდენიმე გვირაბის და შეზღუდულ წყალსადინარის მეშვეობით. ეს ძნელი ამოცანაა. ამიტომ წყალმოვარდნისა და ნარიყის შეკავების არეების განვითარება ისტორიული ჭალების გამოყენებით აღდგენის პროექტში უნდა შედიოდეს. წყალგამტარი არხები და გვირაბები მოშორებული უნდა იქნეს და ისინი უნდა ჩაანაცვლოს ხიდებმა (სადაც შესაძლებელია). ჭალის მომავალი ინფრასტრუქტურა, ე.ი. გზები, ხიდები, წყალგამყვანი ნაგებობები, აგებული უნდა იყოს საინჟინრო გამოთვლებზე დაყრდნობით, ნარიყით დატვირთული წყლების შესაძლო მაქსიმალური ჩამონადენის გათვალისწინებით, ტევადობის და ეროზიის შესაძლებლობის გამოსათვლელად. ასავე უნდა ითვალისწინებდეს შესაძლო მიწისძვრის ანალიზს. ჭალაში განთავსებული ნებისმიერი ნაგებობა ამცირებს გამტარუნარიანობას.

32

აალაგეთ ჩამონაზვავი მდინარე უკანხევზე ელექტროქვესადგურის ზემოთ: ზუსტად ელექტრსადგურიდან ზედა მიმართულებით მდებარე ტერიტორია კიდევ ერთ დიდ პრობლემას წარმოადგენს, რადგან იქ მისაწვდომად ძალიან ვიწრო ხევია. იფიქრეთ ჩამოწოლილი ნაზვავის მოშორების და თავზე ქანისგან საყრდენის აგების საინჟინრო მიზანშეწონილობაზე. მიზანშეწონილია ელექტრო გადამცემი ხაზების გვერდით გზის ჩართვა იმისათვის, რომ ჩამონაზვავი მასალა თავიდან ჩამოიყაროს და შემდეგ ზედმეტი მოშორებული იქნეს მდინარის სავსე კალაპოტის სიგანის და მეწყერის მდგრადობის და სტაბილურიბის მიღწევამდე. უნდა მოიძებნოს მოშორებული ქანების მოსაგროვებელი სტაბილური უბანი. თუ ქანი ხელსაყრელია მშენებლობის პროექტებში გამოსაყენებლად, შეიძლება მისი გაყიდვა. დაასტაბილურეთ მდინარე უკანხევში ღრმად ჩამჯდარი მიწის ჩამონაზვავი: არსებული დიდი როტაციული მეწყერი განლაგებულია უშუალოდ მდინარე უკანხევის ზემოთ ხოლო ფერდობის ძირისკენ მიმართულებით მეწყრის ძირი ირეცხება მდინარის მიერ, რაც იწვევს წინა ნაწილთან ნიადაგის დახეთქილი მასების ჩამოშლას. მეწყერის ზედაპირზე ჭარბად არის ნაპრალები, რომლებიც ღრმად მიწამდე აღწევენ. ნიადაგის მასა გაჟღენთვის შემდეგ წონაში მატულობს და ნაპრალებში შემავალი წყალი ასველებს სრიალის სიბრტყეს. ეს მეწყერი გაარძელებს მოძრაობას და შეიძლება იმოძრაოს გათხრების დროსაც კი. ეს ზონა ითვლება მაღალი მეწყერსაშიშროების ზონად და ასეთად უნდა მიჩნეული იქნეს რისკის შემცირების ზომების მიღების შემთხვევაშიც. ამ ზონის სრული კონტროლი ძნელია მასალის ინტენსიური მოშორების და ძლიერი ფიქსაციის შემთხვევაშიც. რეკომენდაციას გაძლევთ, მოაცილოთ მეწყერის მწვერვალი ნაპრალების სიღრმემდე გათხრით და კლდის ძირში საყრდენის აგებით. ამის მიზანია მწვერვალის სიმძიმისგან განთავისუფლება და ძირში სიმძიმის დამატება. ასევე რეკომენდირებულია მეწყერის მწვერვალის უბნის პროფილირება წყლის შეღწევის თავიდან ასაცილებლად. ძირის საყრდენის აგება შეიძლება დიდი დიამეტრის მქონე ერთად შეკრული ლოდებისგან ან გაბიონის ტიპის ნაგებობის საშუალებით (სურ. 21). მიუხედავად იმისა, რომ მეწყერის მწვერვალის მოშორება ამცირებს მამოძრავებელ ძალას და რიგ შემთხვევაში, სიტუაციას აუმჯობესებს, მეწყერის მასის მოშორება რეკომენდირებული არაა ვინაიდან მას შეუძლია უკვე ისედაც არასტაბილური ფერდობის დესტაბილიზაცია. ეფექტური არაა გათხრები ღრმა ნიადაგში, განსაკუთრებით, რბილ თიხაში, სადაც არსებობს დაცურების ორი პოტენციური ზედაპირი, რომელთაგან ერთი ღრმა არის, მეორე კი არა. პირველ დაცურების ზედაპირამდე გათხრამ შეიძლება უფრო ღრმა დაცურების ზედაპირის ნგრევა გამოიწვიოს. ამიტომ რეკომენდირებულია ნიადაგის სიმტკიცის მონაცემების გამოყენებით სტაბილურობის ანალიზის ჩატარება. ნაკადის ქანობის მაკონტროლებელი ნაგებობა ელეტროსადგურიან აუზში: მდინარის რეგრესიული ეროზიის თავიდან ასაცილებლად რეკოემნდირებულია ნაკადის ქანობის მაკონტროლებელი ნაგებობის აშენება წყალგამტარი ნაგებობის გვერდით, რომელიც გაირღვა ან

33

მის სიახლოვეში. ამ მდინარის სათავე მაღალი მეწყერსაშიშროების საფრთხის ზონაშია. მდინარის ამჟამად დადაბლებული ნაკადის ქანობის რეგრესიული ეროზია გამორეცხავს ამ არასატაბილურ არეს და გამოიწვევს გრუნტის და ნარჩენების შემცველი ზვავისებრი ნაკადის ელექტრო ქვესადგურამდე დაშვებას. დაბალ წყლებში უნდა აშენდეს მყარი გადასასვლელი, რომელიც ჩაანაცვლებს წყალგამტარ ნაგებობას, ვინაიდან ეს დიდი რაოდენობით ნატანის შემცველი მდინარე მომავალში გააგრძელებს მდინარის გადასასვლელებთან მდებარე წყალგამტარი ნაგებობების დახშობას. ეს გადასასვლელი შეიძლება გადაებას ქანობის მაკონტროლებელ ნაგებობას. ქანობის მაკონტროლებელი ნაგებობის განთავსება (სურ. 22) ხელს შეუწყობს ეროზიის და რეგრესიული ეროზიის შემცირებას. ამ ნაგებობის მდინარის ნაპირებზე ისე დამაგრება, რომ მის გარშემო არ ხდებოდეს ეროზია და საყრდენის აშენება, სადაც წყალი გადაუვლის ნაგებობას, რაც შეამცირებს ეროზიას და ნაგებობის წარეცხვას, კონსტრუქციის უმნიშვნელოვანესი შემადგენელი ელემენტებია. დაასტაბილურეთ ახალდაბის მეწყერი: ტერიტორიას კვეთდა წყნეთის გზატკეცილი და წყნეთი-ახალდაბის გზა. ორივე მათგანი დაზიანებული იყო მეწყერით. პრობლემის გადაჭრის საუკეთესო გზაა წყნეთის მთავარი გზატკეცილის გაუქმება და პოტენციური ალტერნატიული მარშრუტების გეოტექნიკური ანალიზი (იხ. დაუყოვნებლივი ზომების ნაწილი) და უნდა დადგინდეს, იმყოფება თუ არა ეს გზები უშუალოდ მეწყერსაშიშ ზონასთან. სავარაუდოდ, ამ მეწყრის დასტაბილურება მოითხოვს ჩამოშლილი ფერდობიდან დამატებითი თავისუფალი ნაყარი მასებისგან გაწმენდას ზემოთ და ასევე გვერდებზე. ნაყარი მასებისგან გაწმენდა უნდა მოხდეს ზემოდან-ქვემოთ.მეწყერის ჩამოწოლის არე გასუფთავებული უნდა იყოს ნაყარი მასებისა და ნებისმიერი მასალისგან. ეს შეიძლება უფრო უსაფრთხო იყოს, ვიდრე აფეთქება ქანის გამოფიტვის გამო. ალბათ, ზედაპირის ადვილად აცლა შეიძლება სათანადო უკუნიჩბით. აფეთქებამ გარშემო ზონაში შეიძლება კიდევ უფრო დახეთქოს ფუძექანი და ამით კიდევ უფრო შეამციროს ფერდობის სტაბილურობა. სტანდარტული სამშენებლო ტექნიკის თანახმად, შუა ადგილიდან ნატანი მასების გაწმენდა ვერ მოხდება არასტაბილურობის პრობლემების გამო. გათხრა უნდა დაიწყოს მწვერვალიდან ფერდობის განივებად კვეთით და ამგვარად გზის გაკვლევით და იმ მასალის ამოღებით, რომელიც აფხვიერებს არასტაბილურ მასალას. მთელი ეს ნარჩენი მასალა გადატანილი უნდა იქნეს ამ ადგილიდან სტაბილურ ადგილმდებარეობაში. ეს ოპერაცია დიდ დროს მოითხოვს. ამ პროექტის წარმატებით შესასრულებლად უმნიშვნელოვანესია ინჟინერ-გეოტქნოლოგის ყოლა. მოსალოდნელი ხარჯი შეადგენს რამდენიმე მილიონ დოლარს. 3. გრძელვადიანი საპახუხო ზომები დაიწყეთ მიწით სარგებლობის კომპლექსური დაგეგმვა მიწით სარგებლობის დაგეგმვა ზონირების წესებსა და კარტოგრაფიასთან ერთად მნიშვნელოვანია თბილისის ტერიტორიის მომავალი კეთილდღეობისათვის. მიწით

34

სარგებლობის დაგეგმვა და წესები საჭიროა არასტაბილურ და წყალდიდობისკენ მიდრეკილ ზონებში მომავალი საქმიანობის (მშენებლობის) თავიდან ასაცილებლად. შეიმუშავეთ გზის მშენებლობის გენერალური გეგმა გზის მშენებლობის გენერალურ გეგმაში მშენებლობის დაწყებამდე მითითებულია, საჭიროა თუ არა შემდეგ 20 წელიწადში ყველა საგზაო სისტემა და მცირდება დუბლირებული გზების რაოდენობა, რომლებიც არ არის აუცილებელი. გრძელვადიან გეგმაში განსაზღვრულია ტრანსპორტირებაში ინვესტირება. გეგმის მიერ კოორდინირებული იქნება საზოგადოების მიერ მიწით და სატრანსპორტო სისტემით ეფექტური სარგებლობა და ის გათვლილია საზოგადოების სურვილების სხვადასხვა მოდელის გათვალისწინებით. გენერალური გეგმა განსაზღვარვს არასტაბილურ ან წყალდიდობისკენ მიდრეკილ ზონებს და ზღუდავს საქმიანობას (მშენებლობას) ამ ზონებში. ის მიწით სარგებლობის დაგეგმვის კრიტიკული კომპონენტია. დასრულების შემდეგ, გზები, რომლებიც საჭირო არაა, შეიძლება გაუქმდეს, მოხდეს მათი კონტურის მოდელირება და ხელახლა გამწვანება. ხაზგასმით რეკომენდირებულია მართვის მოწინავე პრაქტიკის გამოყენება. ამაში შედის ქანობის კომპაქტურობის და სანიაღვრე წყლების კონტროლის ზომები. ყველა საგზაო სისტემაზე დააყენეთ სადრენაჟე სისტემა საგზაო სისტემების სათანადო დრენაჟის გათვალისწინებით დაგეგმვა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწილია გზების მართვის მოწინავე პრაქტიკაში საგზაო სისტემის მთლიანობის და ასევე გზის ეროზიისა და მეწყრებისაგან დასაცავად. თავდაპირველი მშენებლობის დროს დრენაჟის გაყვანა გაცილებით ნაკლებ ხარჯს მოითხოვს, ვიდრე შემდგომ არსებულ სისტემებთან შეთავსება. ჩვენი საველე ვიზიტის დროს საგზაო დრენაჟის სისტემები არ შეგვიმჩნევია. ახლად აშენებულ ჭაბუა ამერიჯიბის ქუჩაზეც კი არ არის სანიაღვრე კანალიზაცია. არსებობს საგზაო დრენაჟის მრავალი კომპონენტი (სურ. 23), რომელშიც შედის განივი დრენაჟი (წყალსატარები), სათანადო დაშორების განსაზღვრა და დრენაჟის თავისებურებების ზომის დადგენა, მოსალოდნელი ნიაღვრის და წყალდიდობის გათვალისწინებით. მიუხედავად იმისა, რომ აუზში წელიწადში მოდის 500 მმ-ზე მეტი ნალექი, სანიაღვრე დრენაჟი უნდა ითვალისწინებდეს ტიპიურ მაღალი ინტენსივობის ხანომკლე ნიაღვარს, რომელმაც შეიძლება საფრთხე შუქმნას საგზაო მოძრაობას და გამოიწვიოს ეკოლოგიური ზარალი. შეიმუშავეთ და დანერგეთ გეგმა ელექტროქვესადგურის გადასატანად ან დასაცავად მდინარე უკანხევზე და ორ სხვა შენაკადზე არსებობს ერთი ელექტროქვესადგური და წყალმომმარაგებელი სადგური. ყველა ამ კანალიზაციის არასტაბილურ მიწებზე, ეს შენობები იმყოფებიან კაშხლის შემტვრევით წყალმოვარდნის შედეგად დატბორვის საფრთხის ქვეშ. ელექტროსადგურის ცენტრში უკვე არსებობს 2 მეტრიანი ნაპრალი, სადაც ამჟამად ხდება ფსკერის ამოტუმბვა გვირაბის გარშემო არსებული მილების სისტემის შედეგად. ქალაქის ხელმძღვანელობამ უნდა გადაიტანოს ეს ნაგებობები უფრო სტაბილურ ზონებში.

35

მდინარეების ვერესა და მტკვარის კავშირის შეფასება. შეიძლება საჭირო იყოს იმ პრობლემების დასადგენად, რომლებმაც შეიძლება თავი იჩინოს ნატანიან ჩამონადენთან კავშირის გამო. მტკვარს შეიძლება ჰქონდეს ადიდებისკენ მიდრეკილება რადგან არსებობს მისი ადიდების შესახებ შეტყობინებები, ამიტომ შესაძლებელია, რომ მდინარე ვერე ბოლომდე ვერ დაიცალოს ან ვერ გამაგრდეს გვირაბის საშუალებით. VII. დასკვნები ამჟამად არსებობს ქალაქის და გარშემო ტერიტორიების სამომავლო დაგეგმვის საშუალება. ეს შეიძლება განვახორციელოთ აღდგენის და მიწით სარგებლობის კომპლექსური გეგმის შემუშავებით. ეს პროცესი ასევე უნდა მოიცავდეს მდინარის განვითარების და ზრდის მარეგულირებელ კანონმდებლობას. წყალდიდობის შედეგებთან გასამკლავებლად, არსებობს საშუალება, რომ გამოყენებული იქნეს მწვანე ინფრასტრუქტურა აუზის პირობების აღსადგენად, სისტემის მდგრადობის გასაუმჯობესებლად, პიკური ჩამონადენის შესამცირებლად და ცხოვრების დონის ასამაღლებლად.

გამოყენებული ლიტერატურა

CENN, 2015, მდინარე ვერეს კატასტროფული წყალდიდობის მიზეზების შესახებ, კავკასიის გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელი, თბილისი, საქართველო, 2015 წლის 17 ივნისი http://www.CENN.org/ გარემოს დაცვის სააგენტო, 2015, თბილისის ტერიტორიაზე სტიქიური მოვლენების საშიშროების ზოგადი ანალიზი და მდ. ვერეს აუზში განვითარებული კატასტროფით გამოწვეული მდგომარეობის წინასწარი შეფასება'', საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო, 2015 წლის ივნისი

ახალდაბის მეწყერი · 1 . ახალდაბის...

Documents