fimm ára og fær í flestan sjó - wordpress.comverkefni og kennslugögn eru sum afar einföld en...

Fimm ára

og fær í flestan sjó

Lestrar-, ritunar- og stærðfræðinám

í gegnum leik

Kennarahefti

http://idavollur.akureyri.is/fimmaraogfaer/

Leikskólinn Iðavöllur, Akureyri

Anna Elísa Hreiðarsdóttir

2008


2

Þróunarverkefni unnið í leikskólanum Iðavelli Akureyri,

með styrk frá Menntamálaráðuneytinu veturinn 2007–2008.

Anna Elísa Hreiðarsdóttir

Sérfræðingur á Skólaþróunarsviði Háskólans á Akureyri

3

Þetta verkefni varð til á Jötunheimi, leikskólanum Iðavelli Akureyri.

Það hafa ótal margir haft áhrif á það hvernig starfið þróaðist á þann veg sem varð.

Kennarar á Jötunheimi og aðrir kennarar í skólanum hafa lagt sitt af mörkum

að ógleymdum skólastjórnendum og deildarstjóra sérkennslu.

Verkefnin sem kennarar bjuggu til eða nýttu sér eru fengin að láni héðan og þaðan og

löngu gleymt nákvæmlega hvar upphafið lá. Það er gamall sannleikur að ekkert er nýtt

undir sólinni og telji einhver sig bera kennsl á eigin fingraför einhvers staðar þá er honum

þakkað fyrir lánið.

Krakkarnir á Jötunheimi í gegnum tíðina eiga heiðurinn af sumum af allra bestu

hugmyndunum og þetta verkefni er tileinkað þeim og foreldrum þeirra sem

undantekningarlaust hafa staðið dyggilega við bakið á kennurum.

Takk öll

4

Efnisyfirlit Fyrri hluti .................................................................................................................................... 6

1. kafli Inngangur ....................................................................................................................... 7

2. kafli Að leggja grunninn....................................................................................................... 10

3. kafli Hvetjandi umhverfi ...................................................................................................... 12

4. kafli Myndræn framsetning .................................................................................................. 15

5. kafli Verkefni – Hópastarf .................................................................................................... 18

5.1 Rím ................................................................................................................................. 18

5.1.1 Rímbækur ................................................................................................................ 18

5.1.2 Rímspjöld ................................................................................................................ 19

5.1.3 Tölurím .................................................................................................................... 19

5.1.4 Minnisrím ................................................................................................................ 20

5.1.5 Rímveggur ............................................................................................................... 20

5.2 Flokkun ........................................................................................................................... 21

5.3 Lestur .............................................................................................................................. 24

5.3.1 Stafaveggur .............................................................................................................. 26

5.3.2 Stafrófsverkefni ....................................................................................................... 26

5.3.3 Stafapokar ................................................................................................................ 27

5.3.4 Býflugustafróf ......................................................................................................... 28

5.3.5 Stafabúð ................................................................................................................... 29

5.3.6 Útileikir ................................................................................................................... 29

5.3.7 Nafnið mitt .............................................................................................................. 31

5.3.8 Fleiri hugmyndir ...................................................................................................... 34

5.3.9 Ljóð og vísur ........................................................................................................... 36

5.3.10 Skrifstofa ............................................................................................................... 37

5.4 Ritun ............................................................................................................................... 38

5.4.1 Sjóræningjaverkefni ................................................................................................ 39

5.4.2 Sögu- og bókagerð................................................................................................... 40

5.4.3 Ritun í tölvu ............................................................................................................. 41

5.5 Stærðfræði ...................................................................................................................... 42

5.5.1 Hamaperlur .............................................................................................................. 42

5.5.2 Magn ........................................................................................................................ 43

5.5.3 Einföld línurit og gröf.............................................................................................. 44

5.5.4 Dagatöl – tímalína ................................................................................................... 46

6. kafli Lokaorð ........................................................................................................................ 48

Seinni hluti ............................................................................................................................... 49

7. kafli Stafrófsverkefni ............................................................................................................ 50

7.1 Kennslugögn ................................................................................................................... 52

7.1.1 Stafrófsbækur .......................................................................................................... 52

7.1.2 Ljóðabækur .............................................................................................................. 52

7.1.3 Bækur um tölur ........................................................................................................ 53

7.1.4 Tölvuleikir og forrit ................................................................................................. 53

7.1.5 Spil........................................................................................................................... 54

7.2 Stafrófið – Hugmyndabanki ........................................................................................... 55

8. kafli Foræfingar .................................................................................................................... 83

8.1 Undirbúningur kennara................................................................................................... 83

8.2 Verkefni .......................................................................................................................... 85

Verkefni 1 Sjálfsmynd.......................................................................................................... 85

Verkefni 2 Sporun ................................................................................................................ 86

5

Verkefni 2a Sporun .......................................................................................................... 86

Verkefni 2b Sporun .......................................................................................................... 86

Verkefni 3 Form (hringur, þríhyrningur, ferhyrningur) ....................................................... 87

Verkefni 3a Form (hringur) .............................................................................................. 87

Verkefni 3b Form (hringur) .............................................................................................. 87

Verkefni 3c Form (hringur) .............................................................................................. 88

Verkefni 3d Form (hringur – spírall) ................................................................................ 88

Verkefni 3e Form (hringur – spírall) ................................................................................ 89

Verkefni 3f Form (þríhyrningur) ...................................................................................... 89

Verkefni 3g Form (þríhyrningur) ..................................................................................... 90

Verkefni 3h Form – magn (ferhyrningur, 1,2,3) .............................................................. 90

Verkefni 4 Algengustu formin þrjú, ýmsar útfærslur ........................................................... 91

Verkefni 4a Form (ferhyrningur, hringur, þríhyrningur) ................................................. 91

Verkefni 4b Form (þríhyrningur, hringur, ferhyrningur, 1–3 og grunnlitir) .................... 91

Verkefni 4c Form – annað hvert, þriðja hvert, tölur 1–7, litir ......................................... 92

Verkefni 4d Form – hugtök (hringur, ferhyrningur) ........................................................ 92

Verkefni 4e Form – magn (1, 2, 3) ................................................................................... 93

Verkefni 4f Form – magn (þríhyrningur, 1, 2, 3) ............................................................. 93

Verkefni 4g Form – magn (hringur 1,2,3) ........................................................................ 94

Verkefni 4h Form – magn (þríhyrningur, stjarna) ........................................................... 94

Verkefni 4i Form – magn (ferhyrningur, þríhyrningur) .................................................. 95

Verkefni 5 Bókstafir – tölur ................................................................................................. 96

Verkefni 5a Bókstafurinn minn ........................................................................................ 96

Verkefni 5b Bókstafurinn minn ........................................................................................ 96

Verkefni 5c Tölur (magn 1 og 2)...................................................................................... 97

Verkefni 5d Tölur (magn 1–5) ......................................................................................... 97

Verkefni 5e Tölur og sporun (6–10)................................................................................. 98

Verkefni 5f Tölur (framhaldsverkefni)............................................................................. 99

Verkefni 5g Tölur, magn, hugtök, efst, neðst, í miðjunni ................................................ 99

Verkefni 5h Tölur – klukka (1–12) ................................................................................ 100

Verkefni 5i Tölur – reglustika (1–9) .............................................................................. 100

Verkefni 5j Tölur – reiknivél (1–9, plús, mínus, sama sem) .......................................... 101

Verkefni 5k Tölur – farsími (1–9) .................................................................................. 101

Verkefni 5l Tölustafir og bókstafir – fartölva ................................................................ 101

Verkefni 6 Rím ................................................................................................................... 102

Verkefni 6a Rím (hús, mús) ........................................................................................... 102

Verkefni 6b Rím (hús) .................................................................................................... 102

Verkefni 6c Rím (fíll) ..................................................................................................... 103

Verkefni 6d Rím (sól)..................................................................................................... 103

Verkefni 6e Rím (ís) ....................................................................................................... 104

Verkefni 6f Rím (köttur) ................................................................................................ 104

Verkefni 6g Rím (hundur) .............................................................................................. 105

Verkefni 6h Rím (ormur) ............................................................................................... 105

Verkefni 7 Klukkan (tölustafir frá 1–12) ........................................................................... 106

6

Fyrri hluti

7

1. kafli Inngangur

Leikskólinn Iðavöllur er fjögurra deilda leikskóli, staðsettur á Eyrinni á Akureyri. Skólinn á

sér langa sögu en fyrst var byggt yfir starfsemina árið 1959. Árið 2001 flutti skólinn í

núverandi húsnæði og er að jafnaði einn árgangur á hverri deild. Á deildunum er húsbúnaður

og leikföng sem henta aldri hópsins og hægt er að hafa aðgengi að hlutum og vinnuumhverfi

sérhæfðara en ella. Jafnframt hafa kennarar þann möguleika að sérhæfa sig í kennslu fyrir

afmarkaðan aldur. Verkefnið Fimm ára og fær í flestan sjó var unnið á Jötunheimi sem er

deild fimm ára barna. Nánar er hægt að fræðast um starfið á Iðavelli á slóðinni:

http://www.idavollur.akureyri.is/.

Í sumarlok ár hvert fá kennarar allra deilda nýjan barnahóp að vinna með. Þegar

flutningum er lokið hefst vinna við að kortleggja þarfir hópsins og einstaklinganna, aðlaga

umhverfið og leggja línur fyrir viðfangsefni vetrarins. Einn þáttur í starfi Jötunheims er að

leggja grunn að lestrar-, ritunar- og stærðfræðinámi barnanna. Í gegnum árin hafa kennarar

verið að útbúa kennslugögn og safna saman hugmyndum og leikjum sem efla tilfinningu fyrir

málinu, bæði rituðu og mæltu. Ein leiðin að þessu markmiði er að börnin hafi óheftan aðgang

að margskonar efnivið í örvandi umhverfi, bæði úti og inni, og geti lært á eigin forsendum.

Leitast er við að nota fjölbreyttar aðferðir í stórum og litlum hópum, skipuleggja hluta af

starfinu en skilja nóg eftir fyrir frumkvæði barnanna.

Mörg verkefnanna eru heimatilbúin og eldri verkefni hafa verið löguð að aðferðafræðinni.

Kennarar útbjuggu kennslugögn og söfnuðu hugmyndum og leikjum, prufukenndu og héldu

til haga því sem vakti áhuga barnanna. Leitað var að aðferðum, kennslugögnum og

viðfangsefnum sem vöktu áhuga og virkni barna og fengu þau nær óheftan aðgang að

margskonar efnivið í örvandi umhverfi, bæði úti og inni. Leitast var við að nota fjölbreyttar

aðferðir í stórum og litlum hópum, skipuleggja hluta af starfinu en skilja nóg eftir fyrir

frumkvæði barnanna og gefa þeim möguleika á að læra á eigin forsendum.

Vorið 2007 var sótt um styrk hjá Menntamálaráðuneytinu sem styrkti verkefnið

rausnarlega um 500.000 kr. Þar með var komin forsenda til að taka verkefnið saman og búa

það til útgáfu og var sú vinna í höndum höfundar sem skrifaði skýrslu, tók saman kennarahefti

og hugmyndabanka og bar ábyrgð á framsetningu kennslugagna fyrir vef. Gerð kennslugagna

og tilraunakennsla var, auk höfundar, í höndum Hönnu Bjargar Ólafsdóttur, Guðrúnar Gretu

Benjamínsdóttur og Sigurbjargar Óskar Sigurðardóttur og sömu aðilar tóku einnig

ljósmyndirnar sem hér birtast. Hugmyndir voru fengnar víða að, staðfærðar og lagaðar að

http://www.idavollur.akureyri.is/

8

þörfum barnanna á Jötunheimi. Arnar Yngvason hannaði vefinn sem heldur utan um

verkefnið og sá um vefumsjón.

Unnið í stórum hóp Einn að spila með kennara

Þróunarverkefnið Fimm ára og fær í flestan sjó er sett fram í þrennu lagi og er þetta

kennarahefti einn hlutinn, annar er skýrsla um þróunarverkefnið og í þriðja lagi er vefur um

verkefnið og á honum eru meðal annars verkefni sem kennarar geta prentað út og notað.

Slóðin að vefnum er: http://idavollur.akureyri.is/fimmaraogfaer/

Bókstafaveggur Bókstafir og orð

Athygli er vakin á því að verkefni Fimm ára og fær í flestan sjó snýst um afmakaðan þátt í

starfi deildarinnar og ótal margt fer þar fram sem ekki er nefnt hér þrátt fyrir að það tengist

lestri, ritun eða stærðfræði. Kubbar eru í boði daglega, bæði einingakubbar (unit blocks) og

aðrar gerðir sem eru góð æfing í stærðfræði og fleiru. Börnin vinna mikið við smíðar og

skapandi starf sem eykur formskyn og margt fleira. Leikfimi er stunduð úti og inni og farið í

hópleiki sem styrkja líkamann, æfa reglur og efla fínhreyfingarnar. Einnig er mikið um


9

fjölbreytta tónlistariðkun. Tæknin er hluti af daglegum efnivið og þar má vinna náttúru- og

vísindaverkefni, æfa sig í kennsluforritum, leita á vef og margt fleira. Börnin fá mörg tækifæri

til að efla sjálfstraust sitt, læra að koma fram og standa fyrir sínu, vera sjálfbjarga og sjálfum

sér næg og þannig mætti lengi telja.

Kennaraheftið er í tveimur hlutum, í fyrri hlutanum er fjallað um mikilvægi þess að leggja

góðan grunn að áframhaldandi námi og þroska. Einnig er hugmyndafræðin um hvetjandi

umhverfi útskýrð en hluti af henni er áhersla á myndræna framsetningu gagna. Þá eru gefnar

hugmyndir að viðfangsefnum, leikjum, spilum og fleiru til að nota með fámennari hópum og í

hópastarfi. Í kafla 5 eru hugmyndir að allskyns verkefnum og kennslugögnum en í 6. kafla

eru nokkur lokaorð.

Seinni hluti kennaraheftisins skiptist í tvo kafla. Í kafla 7 er sagt frá dæmi um verkefni

fyrir eitt skólaár. Þar er fjallað um stafrófið og gefnar hugmyndir að lykilorðum,

viðfangsefnum og föndri, söngvum, ljóðum og bókum. 8. kafli inniheldur verkefnahefti fyrir

vinnustundir sem henta stærri hópum þó að sjálfsögðu megi nota þau öðruvísi. Þessi verkefni

eru foræfingar og sett þannig fram að börn með ólíka getu hafi möguleika á að vinna þau,

hvert með sínu lagi. Verkefni og kennslugögn eru sum afar einföld en reynslan sýnir að þau

geta skilað miklum árangri.

10

2. kafli Að leggja grunninn

Í leikskóla er meðal margs annars lagður grunnur að lestrar-, ritunar- og stærðfræðinámi barna

og í verkefninu Fimm ára og fær í flestan sjó eru þessi þættir í brennidepli. Kennsla elstu

barna leikskólans snýst um að efla þá þætti í fari barnanna sem koma þeim vel í framtíðinni

og ekki hvað síst við frekari skólagöngu. Mikilvægt að efla sjálfsmyndina, byggja upp

sjálfstraustið og hlúa að félagsfærni barnanna. Mikið er gert af því að þjálfa verklagni og

vinnubrögð, bæði í hóp en einnig einstaklingslega. Sjálfsagi er einnig talinn mikilvægur sem

og starfsgleði og almenn lífsgleði og ánægja.

Við fæðingu hefur hver einstaklingur námsferli sem stendur alla ævina. Það er mikilvægt

að muna að nám verður aldrei til í tómarúmi heldur í samþættingu alls þess sem fyrr hefur

gerst í lífi einstaklingsins og gildi þessa fornáms verður seint ofmetið. Lestrar-, ritunar- og

stærðfræðinám byggir á fjölbreyttri færni, þekkingu og þroska og hlutverk leikskólakennarans

er meðal margs annars að leggja góðan grunn á öllum sviðum.

Áður en lengra er haldið er vert að minna á að bóknám byggir á mörgum þáttum og

mikilvægt að leggja vinnu í grunninn áður en reynt er að byggja ofan á. Almenn líðan hefur

áhrif á námsframvindu og gott að muna að barn í góðu jafnvægi er barn sem er líklegra til að

geta einbeitt sér og haldið út við verkefni. Að sama skapi þarf kennari að gæta að hvernig

einstaklingarnir í hópnum eru staddir í félagsþroska og tilfinningaþroska. Ef þar eru augljós

verkefni fyrir höndum er mikilvægt að sinna þeim af kostgæfni áður en lengra er haldið.

Hreyfiþroski skiptir máli fyrir árangur í hópastarfi og vinnustundum, fínhreyfingar og

samhæfing hafa til dæmis bein áhrif á blýantsgrip, því betri sem samhæfing augna og handa er

því betur má vinna verkefni. Til að geta skrifað eða lesið heila línu þarf að ráða við krossun

miðlínu og það hefur einnig áhrif á teikningar og vinnu með skæri. Ákveðin vinnubrögð og

færni, svo sem við blýant, skæri, yddara, strokleður og reglustiku eru æfð í verkefnum en

grunnurinn þarf að vera einhver.

Einbeiting og úthald eru atriðið sem þjálfa þarf smám saman frá unga aldri og kennari þarf

að byrja snemma og gefa verkefni við hæfi. Hið sama á við um hlustun og eftirtekt og áhugi

getur hjálpað og hann má vekja með ýmsum hætti.

11

Einbeiting Hópverkefni

Málörvun er eitt af námssviðum leikskóla og málþroski á sér margar hliðar. Framburður

og tjáning er forsenda samskipta. Málskilningur gefur möguleikann á að skilja fyrirmæli sem

og hugtakaskilningur en hann segir meðal annars til um þekkingu á grunnformum, færni í að

flokka og para og að síðustu að kunna að telja og þekkja magnhugtök.

Margt í leikskólastarfi byggir á áhuga barnanna og þeirra hugmyndum og oft geta þau

valið sér viðfangsefni. Hugmyndafræði leikskólans beinir sjónum að einstaklingnum í

hópnum og í hópastarfi vinna börn og kennari saman að fjölbreyttum verkefnum sem gjarnan

byggja einmitt á þessum grunni. Með elstu börnunum (fimm ára) bætast annarskonar stundir

við sem fengið hafa nafnið vinnustundir. Þær eru mótvægi við annað starf og sem dæmi má

nefna að þá ræður kennarinn för. Börnin læra nauðsyn þess að gefa sjálfum sér og öðrum

vinnufrið þar sem við á. Þau æfa rétta setstöðu og góðar vinnustellingar, notkun á verkfærum

eins og blýanti, yddara, strokleðri, reglustiku og möppu. Þau æfa sig í að taka við skilaboðum

yfir hópinn og vinna sjálfstætt í hópnum.

12

3. kafli Hvetjandi umhverfi

Eins og áður hefur komið fram á leikskólinn sér einkunnarorðin Þar er leikur að læra og

áhersla er lögð á börnin hafi samfelldan tíma til að leika sér, bæði úti og inni. Þetta

endurspeglast í verkefninu Fimm ára og fær í flestan sjó en fjölbreytt og örvandi umhverfi

skiptir einnig miklu máli, umhverfi sem hvetur til sjálfsnáms, náms með jafningjum og náms

með kennara. Viðfangsefni og verkefni eru tengd sem flestum þáttum daglegs starfs.

Lífsleikni skipar stóran sess í framkvæmdinni og áhersla er lögð á samhjálp, félagastuðning,

virðingu og gott námsumhverfi þar sem allir bera ábyrgð á líðan og vinnufriði. Sterk

sjálfsmynd og traust á eigin verðleika og getu eru lykilatriði sem og gera börnin sjálfbjarga í

eigin námi og leitað er leiða til að gera umhverfið þannig að það ýti undir sjálfsnám, sjálfstæð

vinnubrögð og höfði til mismunandi námshraða og námsaðferða barnanna í hópnum.

Áhersla er lögð á hvatningu, hrós og uppörvun, bæði í hópnum og frá kennurum.

Reynslan hefur sýnt kennurum að fimm ára börn hafa töluverða hæfileika til

hugarreiknings og þessi aðferð er mikið notuð áður en þau fara að setja tölur á blað. Hið sama

á við um lesturinn, börnin vinna í huganum, fá tilfinningu fyrir hljóðum, takti og hlutverki

stafanna í málinu. Þegar þessi tilfinning er komin á veg er stutt í að hægt sé að skrifa orð og

setningar.

Við val á verkefnum er leitast við að virkja og nota hugmyndir barnanna og gera þær að

verkefnum, nota efni tengt börnunum, svo sem bækur og geisladiska að heiman, en annars

efni tengt þeim persónulega eða úr reynsluheimi þeirra. Þar með er námssviðið menning og

samfélag partur af verkefninu.

Barn kom með síld sem pabbi, sjómaðurinn veiddi Að flokka og para háralit, líkt og ólíkt

13

Stór hluti verkefna tengist málörvun, máltilfinningu, orðaforða, hugtakaskilningi og

máltjáningu. Tónlist, er einnig hluti af verkefnum svo sem taktur, söngvar/ljóð og rím.

Útfærsla verkefna tengist einnig hreyfiþjálfun, bæði grófhreyfinga en meira þó fínhreyfinga

með áherslu á færni við skriffæri og fleira. Að lokum má nefna að vinnugleði og starfsánægja

skipta miklu máli. Vettvangsferðir í tengslum við verkefni eru einnig mikilvæg sem og

myndsköpun þó minna fari fyrir umfjöllun um þær hliðar hér en efni standa til.

Hvetjandi umhverfi er lykilatriði í starfinu og stöðugt eru að fæðast nýjar hugmyndir eða

að börnin kalla á nýjar útfærslur á eldri hugmyndum. Það var til dæmis alfarið hugmynd

barnanna að breyta afmælisdagatalinu á þá leið að auðvelt væri að lesa út úr því hvar í röðinni

sérhvert þeirra ætti afmæli, hverjir væru búnir og hverjir eftir. Núna er mánuðunum raðað í

rétta röð í eina línu, lesáttin er skýr, hvert barn og kennari á mynd af sér á réttum stað á

línunni ásamt upplýsingum um fæðingardaginn. Þetta dagatal er reglulega tilefni til umræðu

auk þess sem það hjálpar börnunum að læra afmælisdaginn sinn.

Afmælisdagatal Bóktafir perlaðir til að merkja á pennastauka.

14

Hér má sjá þrjú mismunandi listaverk unnin út frá ljóðum

Jóhannesar úr Kötlum um jólasveinana, Grýlu og

jólaköttinn. Fyrsta verkefnið er risastór mósaíkmynd sem

varð til með þeim hætti að barn teiknaði mynd sem síðan

var ljósrituð á glæru og varpað á vegg. Þá var hægt að

teikna hana risa stóra og fylla inn í fletina með

afgangspappír. Næstu tvær myndir eru af Grýlu með börn í

poka og jólakötturinn sést á þeirri fyrri.

Ljóðin voru fest upp á vegg hjá myndunum.

15

4. kafli Myndræn framsetning

Myndræn framsetning gagna er atriði sem kennarar lærðu í tengslum við þróunarverkefni um

móttöku og kennslu barna frá öðrum löndum. Myndir geta sagt meira en orð og fyrir suma eru

myndir mikilvægur þáttur í að fylgjast með og fá innsýn í starfið. Börn geta fæst lesið nema

afar takmarkað á leikskólaaldri og kennarar lærðu fljótt að fyrstu skrefin að lestri má stíga

með því að nota myndir, hvort heldur sem er ljósmyndir eða myndir úr smámyndasöfnum

(ClipArt). Lögð er áhersla á myndræna framsetningu sem studd er með texta. Kennarar hengja

verkefni upp og hafa þau sýnileg svo börnin geti notað þau ein eða þegar þau vilja. Í sumum

tilvikum er verið að kenna ákveðna færni og sem dæmi um það þá er á salernum lítil

myndasyrpa sem sýnir hvernig á að þvo sé um hendur (bleyta–sápa–nudda–skola–þurrka). Á

haustin fara kennarar yfir myndirnar með börnunum og tengja mynd og athöfn. Síðan má

benda á myndirnar ef einhver gleymir sér.

Dagskipulag deildarinnar má setja upp myndrænt og margar ólíkar útgáfur hafa verið

gerðar á því. Hér fyrir neðan er sýnishorn af dagskipulagi sem hefur reynst vel en þar eru

notaðar saman myndir og texti og uppsetning er líkt og í bók, þar sem hver dagur á eina

blaðsíðu.

Myndrænt dagskipulag Áhugamálin notuð sem kennsluleið

Það er ekki sjálfsagt að foreldrar viti hvað kennarar telja nauðsynlegan búnað í

leikskólanum. Kennarar útbjuggu myndrænan búnaðarlista yfir það sem þeir vilja að börnin

komi með í skólann. Listinn var prentaður út á spjöld sem síðan voru plöstuð og hengd á

tösku sérhvers barns. Á vorin eru spjöldin tekin og geymd handa næsta hóp.

Einu sinni henti það að nokkur börn hófu tilraunastarfsemi á skrifstofunni sem endaði með

því að kennarar sáu sig tilneydda til að takmarka aðgang að lími, svörtum túss og skærum á

16

ákveðnu svæði um tíma. Þá var útbúið spjald með myndum og texta líkt og hér fyrir neðan. Í

raun voru myndirnar töluvert stærri og rétt að benda á að þannig er um flest það sem sett er

upp, það er haft stórt, auðskilið og einfalt.

SKRIFSTOFAN:

Ekkert lím engir svartir tússpennar engin skæri

Kennarar nota sömu aðferð til að koma skilaboðum á milli sín og á það mest við úti þar

sem fólk af mörgum deildum gengur um eða sinnir kennslu. Ef kennari hefur tekið ákvörðum

um að leyfa eða stoppa ákveðin atriði setur hann upp viðeigandi mynd þar sem allir sjá. Á

útidótaskúrinn er hægt að hengja mynd sem sýnir: Engin hjól í dag eða krítarnar eru komnar

út. Á útihurðir er hægt að hengja mynd sem segir: Börnin mega sjálf ná sér í vatn inn. Þetta

auðveldar samskipti, börnin sjá hvað má og hvað ekki án þess að það þurfi að ræða meira og

kennarar standa saman um ákvarðanir án þess að þurfa að ræða það á öllum deildum.

Kennarar gæta þess að velja myndir sem tengjast reynsluheimi barnanna, myndir sem

börnin þekkja. Myndir sem tengjast orðum sem þau nota, hvorki óviðeigandi orð fyrir þennan

aldur né orð sem þau þekkja ekki eða eru þeim fjarlæg.

Stafaleikur í eldspýtnastokkum Saga og leikir

17

Það liggur töluverð vinna í sumum verkefnanna og um að gera að útbúa í upphafi varanleg

eintök svo hægt sé að nota þau aftur og aftur. Það má einnig nýta sömu spjöldin við mörg

verkefni. Ef verkefnin eru geymd þar sem börnin sjá, til dæmis upp á vegg, gefast mörg

tækifæri til að rifja upp og þau leika sér sjálf með þau án afskipta kennara.

Mælt er með að nota saman myndir og texta, hvenær sem við verður komið, til að hjálpa

börnunum að tengja, vekja áhuga þeirra og eftirtekt. Notið læsilegt letur og skýrar myndir.

Markmiðið með vinnunni er að hver og einn bæti við sig og læri á eigin hraða og

forsendum. Leitast er við að vekja áhuga og auðvelda aðgengi barnanna að fjölbreyttum

efnivið þar sem kennarinn er vakandi fyrir því að aðstoða börnin þegar þau sýna áhuga. Því er

ekki um eiginlegar lestrar-, ritunar- eða stærðfræðistundir að ræða heldur eru tækifærin gripin

og mikið liggur við að kennarar séu vakandi og sífellt með augun á tilganginum.

Vinnustund, hringir og línur Vinnustund, hringir og línur

Úr stílabók barns Úr stílabók barns

18

5. kafli Verkefni – Hópastarf

Flestallar hugmyndirnar eru ætlaðar fyrir hóp barna og sumar hafa verið notaðar með 20–26

barna hópum í einu þó margar henti betur í 6–10 barna hóp. Svo eru verkefni sem vel má

vinna með einstaklingum en þá er gjarnan um eftirvinnu að ræða, upprifjun eða slíkt.

Það á vel við að safna afrakstri vetrarins saman í möppu eða gám og binda inn að vori svo

verkin verði eigulegri. Einnig hafa börnin fengið verkefnabækur að vinna í og þó kennarinn

geymi þær og dragi fram á sérstökum stundum geta börnin beðið um þær til að vinna ákveðin

verkefni.

Í kaflanum hér á eftir eru dæmi um verkefni sem snúa að ákveðnum þáttum í námi

barnanna. Ákveðið var að flokka þau með eftirfarandi hætti:

• Stafir og hljóð

• Rím

• Leikir og söngur

• Flokkun

• Lestur

• Ritun

• Stærðfræði

Þó má minna á að verkefni eru sjaldan svo einhliða að þau æfi einungis eitt svið og stundum

eru verkefni aðlöguð að fleiri þáttum.

5.1 Rím

Rím er mikilvægur og stór þáttur í kennslu fimm ára barna. Verkefni sem snúast um rím æfa

tilfinningu fyrir hljóðum og það er hægt að örva þennan þátt með margvíslegum hætti. Í fyrstu

má rímið vera bull og ómerkingarbært en smám saman þarf að fikra sig í átt að

merkingarbæru rími með alvöru orð. Það gefst vel að nota tækifærin á daglegu róli til að ríma,

í forstofunni, við matarborðið, úti og inni þegar lítið annað er um að vera.

5.1.1 Rímbækur

Kennarar geta útbúið flettibækur með rímorðum. Þessar bækur hafa verið gerðar úr

afgangskartoni sem er klippt niður í hæfilega stóra miða til dæmis í stærð A–5. Nokkur blöð

eru gormuð saman og hægt að nota afgangsgorma úr öðrum verkefnum.. Þá er komin lítil bók

eða hefti. Á hverri blaðsíðu er síðan ritað eitt orð þannig að öll orðin í bókinni rími hvert við

annað. Þeim má svo fletta og skoða hvaða stafir hverfa og koma til að merkingin breytist.

19

• Hús, mús, krús, lús, knús, djús, fús

• Fíll, bíll, díll

• Eyra, meira, heyra, keyra, leira

Þetta getur líka aukið hugtakaskilning ef orðin eru vel valin og kennari gætir þess að spjalla

við börnin um orðin.

5.1.2 Rímspjöld

Hægt er að útbúa spjald með nokkrum vösum á og á hverjum vasa er mynd af einum hlut sem

gott er að ríma við. Setjið endilega texta undir. Orð sem hægt er að nota eru til dæmis:

Hestur – hús – hundur – stóll – sól.

Svo eru útbúnir strimlar með nokkrum orðum sem ríma við hvert þessara orða.

• Hestur: Mestur, prestur, gestur, bestur

• Hús: Djús, lús, fús, krús, mús

• Stóll: Póll, kjóll

• Hundur: Undur, sundur, fundur, lundur

• Sól: Gól, ól, ból, jól, hól, fól

Að sjálfsögðu má nota hvaða orð sem er en gott að byrja á stuttum orðum og lengja þau svo

þegar á líður. Spjöldin eru tekin úr spilinu og börnin skiptast á að koma og draga spjald. Svo

skoða þau spjaldið og fá aðstoð við að lesa það. Þau finna svo rétta vasann fyrir orðið sitt og

setja það þar.

5.1.3 Tölurím

Það er hægt að ríma við tölustafi, sérstaklega ef það er leyfilegt að bulla (og það gerum við

alltaf fyrst í ríminu, bullum mikið og færum okkur svo í orð sem hafa merkingu).

Einn: Seinn, beinn, teinn

Tveir: Þeir, geir, meir

Þrír: Nýr, hýr, flýr

Fjórir: Stórir, klórir, tórir

Fimm: Dimm, simm, rimm

Sex: Kex, rex, mex

Sjö: Spjö, rjö hjö

Átta: Sátta, hátta, mátta

Níu, Tíu: síu, bíu, fríu, nýju, gíu, líu, ríu

20

5.1.4 Minnisrím

Útbúið minnisspil með orðum sem ríma (eða myndum af orðum sem ríma)

• Bíll – fíll

• Mús – hús

• Ás – hás

• Ís – lýs

• Ól – gól

• Óli – skóli

• Ása – pása

• Kanna – panna

• Eyra – heyra

Spilið minnisspil og hafið það eins flókið og hópurinn ræður við, reyndar ögn flóknara.

Þannig má nota eingöngu myndir eða mynd og staf eða staf á móti staf.

Þessa hugmynd og margar fleiri má útfæra svo hægt sé að nota þær úti. Til dæmis með því

að fá þunnt MDF efni í byggingavöruverslun, saga það í hentugar stærðir (10x10 eða 15x15

sm.) og líma myndir og stafi á spjöldin. Það er gott að lakka yfir svo þetta þoli veður og vind.

Til viðbótar er hægt að bora gat efst á hvert spjald og þræða skóreim í. Þá er hægt að fela

spjöldin úti, binda þau á girðinguna og fleiri góða staði.

• Hægt er að spila venjulegt minnisspil

• Börnin leita að spjöldum og parast svo saman til að leiðast í gönguferð

• Börnin leita að spjöldum og finna félaga sinn, svo má spila minnisspil í liðum.

5.1.5 Rímveggur

Á vefnum eða í smámyndasafni (ClipArt) er hægt að finna myndir til að útbúa verkefni, til

dæmis orð sem ríma, samsett orð eða orð í ákveðnum flokkum. Orðin eru hengd upp á vegg í

hæð barnanna og þar geta þau leikið sér að því að para þau rétt saman. Hér ögn aftar er

sýnishorn af rímvegg og myndir eins og þar sjást eru aðgengilegar til útprentunar á vef

verkefnisins http://idavollur.akureyri.is/fimmaraogfaer/ ).


21

Sýnishorn af rímvegg, gormur – ormur Sýnishorn af rímvegg, kokkur – sokkur

5.2 Flokkun

Flokkun eykur hugtakaskilningur og eflir þekkingu á máli og notkun orða. Yngri börn geta

unnið með einfalda flokkun eins og:

• Hvort fer húfan á höfuð eða í munninn?

• Húfa fer á höfuð

• Húfa er föt

Með auknum þroska er unnið með fleiri flokka og fleiri atriði, unnið er frá hinu einfalda að

hinu flókna.

Hafa má sérstakan dag í tengslum við hvern staf. Þemadagar af þessu tagi gætu verið G:

Gulur dagur, þar sem allir koma í einhverju gulu eða B: Bangsadagur og allir koma með

bangsa. Það eru fleiri hugmyndir um þemadaga í kafla 6.

Minnisspjöld má nota til að flokka börnin saman og para þau fyrir verkefni eða sem félaga

í gönguferð. Einnig er hægt er að nota stafapoka (sjá kafla 5.3.3), setja í þá nöfn barnanna og

draga þau saman. Ef börnin hafa nöfnin sín eða bókstafinn í höndunum er hægt að flokka þá

sem eiga sama stafinn fremst, sama staf aftast, sama staf einhvers staðar í nafninu sínu.

Bókstafir – mynd – texti : Útbúið spjöld, þrjú samstæð fyrir hvern bókstaf. Flokkarnir eru:

• Há- og lágstafir, eitt spjald fyrir hvern bókstaf

• Mynd af hlut sem byrjar á hverjum bókstaf

• Heiti hlutarins skrifað með texta, ekki of smátt

Svo má leika minnisspil með spjöldin eða skoða þau saman. Þetta er hægt að gera með valda

flokka ávexti, grænmeti, föt, farartæki og margt fleira.

Börnin geta teiknað í myndir í ákveðnum flokkum. Kennari hengir upp stórt blað, eitt fyrir

hvern flokk sem unnið er með. Börnin fá það verkefni að teikna í reitina eftir ákveðnu þema.

Einn flokkurinn gæti verið húsdýr, til dæmis kýr, hestar, svín, kindur og þessi atriði mætti þá

22

teikna á eitt blaðið. Aðrir flokkar gætu verið ávextir, grænmeti, föt, hluti sem eru úti, hlutir

sem eru inni og þannig má lengi finna fleiri flokka. Einnig væri hægt að nota dagblöð og

klippa út myndir og líma í flokka á stór blöð eða blað sem hefur verið skipt í hólf.

Kennarinn getur útbúið spjöld, til dæmis með því að nota smámyndasafn (ClipArt) þar

sem þrjár myndir passa í sama flokkinn en ein gerir það ekki. Verkefni barnanna væri þá að

finna það sem ekki passar.Þannig má flokka stráka, stelpur, hnífapör og leirtau, drykki, veður,

ljóshærða, leikföng og fleira.

Hvað passar ekki í flokkinn. Kennarinn telur upp þrjá til fjóra hluti, þar sem allt nema eitt

passar í ákveðinn flokk. Þetta gengur best ef umræddir hlutir eru í boði einmitt þann dag sem

um þá er fjallað í fyrstu en svo verða börnin fljótt fær í þessu og geta þá sjálf fundið orð fyrir

hin að flokka.

• Gulrót, agúrka, rófa og vatn (allt er þetta grænmeti nema vatnið)

• Fiskur, kartöflur, hrísgrjón, stóll (allt ætt nema stólinn)

• Gaffall, skeið, hnífur, borð (hnífapör og borð)

• Kanna, skál, glas, gaffall (ílát og gaffall)

Eftir nokkra æfingu geta börnin sjálf leikið þennan leik og skipst á að stjórna leiknum. Þetta

hentar vel við matarborðið eða á biðtíma.

Þegar skilningur eykst er hægt að æfa börnin í að flokka texta, myndir og bókstafi í

sundur. Gott er að nota tússtöflu, helst stóra, en einnig má nota stór blöð eða flettitöflu.

Töflunni er skipt í þrjú hólf sem eru merkt svona:

Bókstafir Orð Myndir

Börnin fá smámyndir af hlutum sem byrja á þeim staf sem unnið er með, þau fá líka

bókstafinn í ýmsum myndum (nota Word Art) og orð sem byrja á stafnum.

Þau eiga svo að flokka þessi þrjú viðfangsefni á réttan stað á spjaldinu. Þegar lengra er komið

geta börnin fengið bland af tveimur stöfum og svo fleiri til að flækja málin.

Sama verkefni má vinna með tölurnar og þá fá börnin tölustafina 1-9, myndir af fjölda og

tölur í tugum og hundruðum.

Þetta verkefni má einnig útfæra fyrir einstaklinga og þá er verkefnið að flokka stafina í

nafninu þeirra í tvo flokka:

• Stafir í nafninu mínu

• Stafir sem eru ekki í nafninu mínu

23

Hlutir sem koma í pörum eru einnig verðugt viðfangsefni. Þá má ræða um og teikna hluti

sem eru í pörum svo sem hendur, fætur, augu, eyru, vettlinga, sokka og svo framvegis.

Í gegnum árin hafa kennarar útbúið fjölmörg spil og leiki sem hægt er að grípa til. Hér á

eftir er farið yfir það helsta sem vakti áhuga barnanna og kennurum fannst handhægt.

Kennarar útbjuggu stafabingó og orðabingó þar sem 4–6 spjöld eru í hverju spili, hægt er að

hafa spilið með stökum stöfum, tveggja stafa orðmyndum eða stuttum orðum. Síðan er búið til

minnisspil með stöfum/stuttum orðum/ tölustöfum eða talnaspil þar sem börnin para saman

tölustaf og fjölda til dæmis töluna 3 við 3 epli. Þetta verkefni má ná í á vef verkefnis

(http://idavollur.akureyri.is/fimmaraogfaer/).

Sambærileg spil má útbúa til að æfa flokkun. Kennarinn safnar saman myndum í

ákveðnum flokkum, prentar út og plastar. Hægt er að nota ávexti, föt, húsgögn og farartæki

sem yfirflokka en einnig margt annað. Hann útbýr líka renninga eða spjöld þar sem kemur

fram hver yfirflokkurinn er. Börnin skiptast á að draga spjald og setja í réttan flokk.

Hér á eftir eru fleiri hugmyndir fyrir kennara að grípa til. Flest verkefnin hér á eftir eru

ætluð til að vekja athygli barna á texta, bókstöfum og tölustöfum og ritun. Kennarinn prentar

út og plastar alla bókstafi í stafrófinu, bæði hástafi og lágstafi. Stafina má nota sem minnisspil

þar sem öllum spjöldunum er hvolft á borðið og börnin skiptast á að draga tvö spjöld og reyna

að finna samstætt par. Það er gott að nota fáa stafi í upphafi og byrjað á stöfum barna í

hópnum en síðan er fleirum bætt við. Það er líka hægt að vera með fjóra eins stafi og spila

veiðimann.

Barn leitar að ákveðnum bókstöfum í ljóði Niðurstaða leitar skráð

Ef börnin eru frá mörgum löndum má skrifa nafn hvers lands á spjald, skoða þau og tengja

við landakort, myndir, tónlist og fleira frá landinu. Einnig er hægt að vinna með nöfn foreldra

eða systkina, skrifa þau niður og bera saman lengd, stafi í orði og fleira.


24

Þegar bók hefur verið lesin má skoða síðurnar og finna ákveðna stafi, tölur eða orð, skrifa

þau upp á blað eða í ritvinnslu og prenta út. Svo má vinna áfram með lykilorð úr sögunni með

ýmsum hætti.

Venjuleg spil eru einnig góð leið til að æfa flokkun og þegar börn spila Ólsen, Ólsen,

Veiðimann eða Lönguvitleysu, þjálfa þau flokkun en einnig samlagningu, samvinnu og

rökhugsun.

5.3 Lestur

Þegar unnið er með bókstafi hjá fjögurra og fimm ára börnum hefur reynst happadrjúgt að

byrja að vinna með bókstafi barnanna í hópnum, það heldur athyglinni og áhuganum lengur.

Þó er vert að muna að stafirnir geta verið börnunum miserfiðir og að sjálfsögðu best að finna

auðvelda stafi fyrst eftir því sem tök eru á. Sérhljóðar eru að mörgu leyti auðveldir en er það

ekki einhlítt því Ææ er erfitt í ritun og fá orð sem byrja á þeim staf. Kk kemur vel út og Ss

líka en íslensku broddstafirnir vilja flækjast lengur fyrir krökkunum. Í fyrstu eru unnið með

staka stafi og síðan smáorð, þannig er smám saman bætt við.

Það má útbúa spjöld með stuttum texta og nota ljósmynd eða mynd úr smámyndasafni og

setja texta við hliðina sem passar við myndina. Það er gott að hafa stækka letrið í 18pt. hið

minnsta. Í fyrstu eru orðin stutt og einföld en svo má lengja þau og flækja textann.

Hægt er að tengja stafi við heyrnleysingjastafrófið og læra hvort tveggja.

Örsögur úr lífi og leik Unnið í vinnustund

Það þarf ekki að leita langt yfir skammt eftir viðfangsefnum og um að gera að nota það

sem til er og kunnuglegt. Hægt er að syngja stafrófsvísurnar A, b, c, d. eða íslensku útfærsluna

a, á, b, d. Einnig má syngja nafnavísur þar sem sungið er um börnin í hópnum en að auki geta

25

börnin verið með bókstafinn sinn í höndunum og sýnt hann þegar sungið er um þau eða

táknað hann með tákni úr heyrnleysingjastafrófinu.

Hægt er að búa til bæði bókstafi og tölur úr ýmsum efnivið. Fjölbreytt nálgun er lykilatriði

og það hentar börnum vel að fá að handleika og gera hluti í höndunum. Á meðan er hægt að

spjalla um hljóð eða leita að orðum sem byrja á stöfunum sem unnið er að, ríma og æfa

hlustun.

Leir, trölladeig og saltkeramik duga vel í stafagerð en það er hægt að búa til stafi úr mörgu

fleiru, til dæmis rafmagnsvír, svo má klippa stafi úr sandpappír, líma garn svo þeir móti stafi,

smíða stafi úr (afgangs-) timbri. Einnig má líma stafi úr ónýtum trélitastubbum svo má blanda

tækninni og nota eyrnapinna, pasta, tappa, trjágreinar, skeljar og hvað eina sem hentar.

Þegar börn eru að læra um bókstafi má fara í leik þar sem þau sitja í hring og kennarinn

útbýtir spjöldum, einu fyrir hvern bókstaf í stafrófinu. Svo má syngja ABCD og þá þurfa

börnin að fylgjast með og lyfta upp stafnum sínum þegar kemur að honum. Í fyrstu þarf að

syngja hægt en síðan má auka hraðann, einfaldasta útgáfan væri þó að börnin væru með sinn

bókstaf og þá má líka einfalda verkefnið enn meira með því að segja stafrófið í stað þess að

syngja það.

Segulstafir á töflu Hér má æfa sig í að skrifa tölustafi

Margir söngvar snúast um tölur og magn eða má nota til að tengja þessu tvennu.

• Hreyfa litla fingur

• Þumalfingur, þumalfingur

• Tíu indíánar

• Fimm apar í tré

Þegar sungið er má klappa taktinn í laginu og/eða klappa atkvæði í nöfnum barnanna og

orðum sem verið er að vinna með.

26

Að síðustu má nefna að hægt er að prenta út eða teikna stóra bókstafi á A–4 blöð og raða á

gólfið, svo má fara í leik þar sem börnin fá það verkefni að henda baunapoka á ákveðinn staf.

5.3.1 Stafaveggur

Þema veggir hafa verið vinsælir og þegar þessi aðferð er notuð og börnunum bent á fjölbreytta

notkunarmöguleika þá hafa þau notað þá mikið. Kennari útbýr nokkra bókstafi og man að

gera bæði há- og lágstaf. Fyrst eru bókstafir barnanna í hópnum notaðir en síðan má bæta

öðrum við. Rætt er við börnin um hvað bókstafirnir heita og hvað þeir segja og börnin finna

orð sem byrja á sama staf. Síðan leitar kennarinn í smámyndasafni að þessum orðum, prentar

þau út og festir upp á vegg hjá stafnum. Svo má vinna með fleiri stafi en alltaf hægt að bæta

við myndum þegar börnin læra meira eða finna fleiri orð.

Bókstafir og tengd orð Að telja stafina í nöfnunum okkar

5.3.2 Stafrófsverkefni

Kennari getur fengið hópinn til að hjálpast að við að útbúa stafróf. Þá fær hvert barn það

verkefni að skrifa stóran bókstaf, teikna viðeigandi mynd og skrifa viðeigandi orð fyrir neðan.

Stafrófið er svo hengt upp á vegg þar sem allir sjá.

Þegar unnið er með stafi barnanna í hópnum geta börnin hjálpast að við að myndskreyta

spjöld fyrir hvert barn. Á spjaldið getur farið mynd af barninu, stutt kynning unnin af

hópnum, bakgrunnsupplýsingar og jafnvel myndir sem hópurinn gerir af hlutum sem byrja á

sama staf og nafn barnsins.

27

Hægt er að láta börnin teikna og klippa út stóra bókstafi og skreyta þá með einhverju sem

hentar þessum staf. Þannig má teikna epli inn í E, gera gorma á G eða orma inn í O.

Þegar unnið er með einn staf í einu hefur reynst best að byrja á að skoða stafinn vel, bæði

stóra og litla stafinn. Síðan má ræða um hvað hann heitir og hvað hann segir. Þá má leita að

orðum sem byrja á stafnum og teikna myndir af þeim. Hér er hægt að bæta inn hugmyndum

að talnaleikjum, til dæmis að telja orðin sem börnin finna, telja stafina í orðunum og margt

fleira. Síðan getur kennarinn prentað út stóra hola bókstafi sem börnin skreyta, klippa út og

líma á blað eða safna inn í stílabækur en það er alltaf vinsælt að eiga sína eigin vinnubók í

skólanum.

Þegar kennari vill æfa börnin í að tengja bókstafi við orð sem byrja á stafnum getur hann

beðið börnin að lita litlar myndir af orðum sem byrja á stafnum, klippa út og líma á blað.

Einnig getur verkefnið snúist um að teikna ákveðinn fjölda hluti sem byrja á ákveðnum staf,

til dæmis:

• 1 Appelsínu, 2 Apa, 3 Agúrkur, 4 Asna og 5 Armbönd

• 1 Bíl, 2 Báta, 3 Bangsa, 4 Býflugur og 5 Bolta

Síðan lita börnin myndirnar og jafnvel klippa þær út og líma í vinnubók.

Ef börnin eru með vinnubækur má biðja þau að skrifa 1-2 línur með stafnum, bæði stórum

og litlum og teikna mynd með. Einnig má biðja þau að teikna og lita stóra mynd af einhverju

sem byrjar á stafnum. Kennarinn getur líka komið undirbúinn með útprentaðar smámyndir.

Börnum finnst flestum gaman að leika sér með nöfnin sín og kennarinn getur hjálpað þeim

að skrifa orð og setningar þar sem stafur hvers barns er í aðalhlutverki: Anna appelsína og

apinn voru með axlabönd. Siggi strákur sefur stundum eins og steinn. Hópurinn hjálpast að

við að finna orð fyrir alla og síðan má skrifa útkomuna inn í tölvuna, prenta hana út og skoða

hana aftur síðar. Þá er eins víst að bætist við orðalistann.

Þegar unnið er með einn staf í einu er um að gera að lesa bækur sem byrja á þessum staf,

finna þulur, ljóð, romsur sem eiga það sameiginlegt að byrja á stafnum. Í kafla 6 er dæmi um

þetta. Hægt er að búa til stafi með því að raða börnum upp liggjandi á gólfinu, svo má taka

ljósmyndir og skoða hvernig gekk.

5.3.3 Stafapokar

Útbúið léreftspoka (30x40 sm. með reim í opinu) Saumið glæran A–5 vasa framan á. Í vasana

má svo setja hvað það sem unnið er með og þyngja eftir þörfum. Gott er að eiga einn poka á

barn, hvort sem er fyrir hópastarf eða stærri uppákomur á deildinni.

28

Upphaflega hugmyndin snerist um að finna hluti sem byrja á ákveðnum bókstaf og fær þá

hvert barn poka og í vasann er sett blað með þeim staf sem unnið er með. Barnið á síðan að

finna hluti sem byrja á þessum staf, fyrst bara einn en síðar fleiri og allt að 10 ef þau geta.

Það er hægt að senda börnin tvö og tvö saman, þrjú eða fjögur í hóp, allt umfram það

eykur líkurnar á að einhver verði atkvæðalítill.

Börnin tína upp úr stafapokum Innihald stafapoka

Síðan má auðvitað einfalda þetta verkefni fyrir allt að tveggja ára börn:

• Einfaldasta útgáfan er að nota grunnlitina (þyngja svo með því að finna fleiri liti, ljóst

og dökkt o.fl.)

• Síðan má æfa magn með því að ná í 1–5 hluti eða síðar 5–20

• Hægt er að finna form í umhverfinu: Hring, þríhyrning og ferhyrning

Pokaverkefnið má framkvæma með bréfpoka og einnig sem heimaverkefni af ýmsu tagi.

Börnin geta þá safnað söngtextum, bókum eða öðrum nöfnum sem byrja á viðkomandi

bókstaf, kennarinn þarf bara að nota hugmyndaflugið.

5.3.4 Býflugustafróf

Býflugustafrófið, búið til spjöld (t.d. 10x15 sm). Á hverju spjaldi er einn bókstafur og nokkrar

gerðir af býflugumyndum á fáeinum. Spjöldin eru sett í bunka og hópurinn skiptist á að koma

og draga sér spjald hjá kennaranum. Barnið sýnir stafinn og segir hvað hann heitir og hvað

hann segir. Hægt er að spjalla um orð og hluti sem byrja á þessum staf og svona er haldið

áfram þar til einhver dregur býflugu. Þá standa allir upp, búa til fálmara með vísifingrum og

suða í stutta stund eins og býflugur. Svo setjast allir og næsta barn dregur spjald.

Einnig má búa til sambærilega leiki þar sem hreyfing kemur við sögu, Stafrófið er þá á

spjöldum en að auki myndir þar sem krakkarnir eiga að bregðast við svo sem að hlaupa á

29

staðnum, setjast eða standa upp, klappa ákveðið mörgum sinnum, gretta sig eða brosa. Þau

gætu átt að leika eitthvað eins og tröll, eða fiðrildi, fisk eða snigil.

Kennarar útbjuggu leik um leikfimi í þessum dúr þar sem ein tillaga að æfingu var á

hverju spjaldi og henni lýst með mynd og orðum. Börnin koma svo eitt í einu, draga spjald,

gera sitt í að lesa það og segja síðan hinum hvað á að gera og stjórna æfingunni. Síðan kemst

næsta barn að. Sama leik má nota til að halda utan um söngstund, þá kæmu hugmyndir að

lögum inn á milli, til dæmis að hreyfisöngvum. Þetta verkefni er á vef verkefnisins

(http://idavollur.akureyri.is/fimmaraogfaer/).

5.3.5 Stafabúð

Stafabúðin hefur verið vinsæl um nokkurra ára skeið, sérstakalega þegar börnin eru að læra að

tengja stafi og orð. Kennarinn útbýr nokkra skókassa, málar þá eða límir utan um þá efni til

skrauts.Hann velur nokkra bókstafi til að byrja á og finnur fáeina hluti sem byrja á hverjum

bókstaf. Hver skókassi virkar svo sem hilla í búð. Þeir eru merktir með viðkomandi staf og

hlutirnir settir í hilluna, svo er gott að prenta út heiti allra hlutanna í kassanum og setja

merkimiða við þá í hillunni. Svo þarf að útbúa peninga og þeir eru bókstafirnir sem eru í boði

í búðinni hverju sinni. Þegar farið er í búðina er bara hægt að kaupa hluti sem byrja á stafnum

sem maður borgar með. Það er nóg að vera með fjóra til átta kassa í einu og skipta svo út þeim

bókstöfum sem eru í boði hverju sinni.

Lesið fyrir vini sína Barn býr til fartölvu

5.3.6 Útileikir

Það er óþarfi að vanmeta það nám sem getur farið fram í útiveru og margar af hugmyndunum

má allt eins framkvæma úti. Til viðbótar má nefna að hægt er að skrifa einfalt rím á stéttina

(búr, lúr, súr eða seinn, beinn, einn) og vekja athygli barnanna á hve lítið þarf til að breyta


30

alveg orðinu. Þetta er auðvitað einnig hægt að gera inni á blöð eða strimla sem svo má hengja

upp á vegg eða geyma í kassa á aðgengilegum stað.

Stafir sem hljóma líkt geta vafist fyrir börnum lengi vel og til að æfa þessi hljóð má útbúa

parís úti þar sem stafirnir eru skrifaðir með sérhljóða eins og sýnt er hér í þremur útgáfum:

Vv Bb Kk

Aa Óó Ææ

Ff Pp Gg

Börnin hoppa svo á milli, til dæmis Va og Fa og kennarinn hjálpar þeim að hljóða útkomuna

nokkuð ýkt til að leggja áherslu á muninn. Þetta má útfæra á fleiri vegu

• Kk og Gg á móti Áá eða Óó eða Úú eða Ææ

• Pp og Bb á móti Óó eða Áá eða Íí eða Úú

• Vv og Ff á móti Ææ eða Áá eða Éé eða Úú

• Mm og Nn á móti Íí eða Áá eða Úú eða Ææ

Svo má skrifa á stéttina sérhljóða á móti samhljóða til að sýna hve lítið þarf að breytast til að

hafa áhrif á hljóðin og þá ekki síður merkinguna.

Áá Ii Ææ

Óó Ss Aa Ll Íí Rr

Íí Ee Úú

Ef þessi verkefni eru máluð á stéttina og eru alltaf aðgengileg er hægt að grípa til þeirra

hvenær sem er, jafnvel með einu barni í einu þegar vel stendur á. Það er reyndar alveg hægt

líka þó kennarinn noti krít.

31

Búinn að leira stafinn sinn D Að teikna landakort

Börnunum þykir gaman af einföldum hreyfileik sem stundum er boðið upp á. Hann er

þannig að kennari prentar út bókstafi, eins stóra og hægt var að koma fyrir á blað í stærð A–4.

Það er gott að hafa fleiri en eitt eintak af algengari sérhljóðum. Blöðin eru lögð á gólfið og

börnin hoppa svo á milli stafa.

• Þau segja hvað stafurinn heitir

• Þau segja hvað hann segir

• Þegar lengra er komið geta þau búið til einföld orð eða hoppað á milli stafa til að búa

til nafnið sitt

Þetta verkefni má auðveldlega nota úti og þá eru bókstafirnir skrifaðir á stéttina með krít.

5.3.7 Nafnið mitt

Eins og áður hefur komið fram er happadrjúgt að tengja viðfangsefnin börnunum sjálfum. Því

eru mörg verkefni sem snúast um nöfn barnanna og þau sjálf og fjölskyldur þeirra.

Hvert barn á sitt sæti við matarborðið og þar hafa kennarar límt renning með nafni hvers

og eins. Þegar líður á veturinn er merkingum skipt út fyrir skammstöfun barnanna. Þannig

læra börnin alla upphafstafina sína en ekki bara fyrsta staf í nafninu sínu. Við matarborðið má

einnig gera ótal margt annað sem tengist stöfum og rími. Börn og kennarar geta eldað saman

stafasúpu og borðað hana í hádeginu. Það má líka baka stafakökur og borða þær í kaffinu.

32

Nöfn barnanna til að herma eftir Að púsla eigið andlit en finnur ekki rétta nefið

Það má tengja nöfn barnanna við stærðfræði með því að útbúa spjöld með nafni hvers

barns (helst stór) svo hægt sé að telja stafina og jafnvel raða nöfnum á rétta staði undir

tölustöfunum 1–12 eftir því hve löng nöfnin eru. Síðan er hægt að bera saman og flokka.

• Hver á fæsta stafi

• Hver flesta stafi

• Hver á flest A (eða R eða I o.fl.)

• Hver á stysta nafnið

• Hver á lengsta nafnið

Hvert barn fær útprentað blað með mörgum bókstöfum á, kennari gætir þess að stafirnir

séu nokkuð stórir og gott bil á milli þeirra. Sérhver á síðan að finna stafina í sínu nafni og

líma á blað.

Hvert barn fær blað og skrifar nafnið sitt á það, svo skiptast börnin á blöðum og skrifa

nafnið sitt á blöð allra hinna barnanna. Þá eiga allir blað með nöfnum allra. Einnig er hægt að

gera símaskrá fyrir krakkana þar sem nöfnin þeirra og símanúmer eru skráð. Svo má hvetja

þau til að hringjast á í hlutverkaleiknum og nota til þess símaskrána þeirra.

Börnin á deildinni eiga sér gám til einkanota og þessir gámar eru merktir með nafni barns,

bæði á lausum renningum en einnig ljósmynd. Þannig geta allir fundið gáminn sinn, tekið

nafnið og hermt eftir því til að merkja myndir og verkefni.

33

Myndin mín, sýnd, útskýrð og merkt Orðaveggur notaður til að skrifa sögu

Kennari getur útbúið einfalt ritunarverkefni með því að búa til stuttan texta þar sem nafn

hvers barns kemur fram, kannski tvisvar eða þrisvar og síðan fær barnið það verkefni að finna

nafnið sitt og gera hring um það. Athugið að hér er átt við stuttan texta sem nota má eins fyrir

öll börnin utan við það að rétt nafn er sett inn fyrir hvert og eitt. Önnur æfing tengd nöfnum

gæti snúist um að búa til spjöld eða renninga með nafni hvers og eins skrifað með stóru letri.

Blaðið er plastað og síðan geta börnin æft sig að skrifa ofan í nafnið sitt, fyrst með

fingramálningu og fingrinum en eldri börn geta æft sig með glærupenna sem má þurrka af svo

hægt sé að endurtaka leikinn.

Í leikfangabúðum er hægt að kaupa bókstafi úr einhverskonar froðuplasti. Setjið stafi

barnanna í hópnum í poka og svo fær hver eina tilraun til að fálma blindandi í pokann til að

finna sinn staf. Í fyrstu þurfa þau bara að finna fyrsta stafinn sinn en síðan allt nafnið og þeir

sem eiga lengri nöfn geta fengið hjálp og svo geta börnin gefið með sér ef þau draga stafi sem

þau þurfa ekki að nota.

Þegar börn eru að byrja að skrifa nafnið sitt getur tússtafla eða krítartafla verið góð því þar

má skrifa og stroka út. Það er líka hægt að fá aðstoð með forskrift ef þarf.

Það má búa til stafi á þvottaklemmur. Þá er nafn hvers barns skrifað þannig að einn stafur

er á hverri klemmu og meðfylgjandi eru spjöld þar sem nöfnin eru skrifuð skýrum stöfum, eitt

nafn á hvern renning. Svo raða börnin nafninu sínu á spjaldið með því að setja klemmurnar á

rétta staði. Í fyrstu er þetta haft einfalt og börnin klemma ofan á rétta stafinn, síðar má setja

nafnið neðar á blaðið en þá er tengingin ekki eins skýr. Þessa hugmynd má betrumbæta með

því að hafa líka mynd af barninu á spjaldinu og þau spjöld geta nýst sem forskrift, t.d. þegar

34

börnin vilja eða þurfa að merkja myndir og verkefni. Slík spjöld geta líka nýst við fleiri

verkefni.

5.3.8 Fleiri hugmyndir

Það má nota íspinnaspýtur til að búa til stafaþraut. Þá skrifar kennarinn Íí á eina spýtu og Ss á

aðra með sama litnum, notaðu svo annan lit til að skrifa Áá, á eina spýtu og Ss á aðra. Gott er

að hafa jafn mörg litaafbrigði og fjöldi barna í hópnum. Börnin skiptast á að draga sér spýtur

og leita að samstæðu. Það má hjálpast að og spjalla saman um hljóðin og festa þau þannig í

sessi. Kennarinn getur svo útbúið fleiri útgáfur, til dæmis Óó–Ss, Áá–Ss og svo bætt inn

þriðja stafnum í orð eins og sól, Ss–Óó–Ll o.fl.

Önnur útgáfa gæti verið þannig að kennari skrifar fleiri tveggja stafa orð, sérhvert með

ólíkum lit þannig að einn stafur sé á hverri spýtu. Börnin leika svo minnisleik og leita að

samstæðum spýtum og lesa orðin með hjálp ef þarf. Þennan leik má líka leika með stutt

rímorð en þá er orðið allt á spýtunni og börnin leita að samstæðu, sjá tvær hugmyndir, aðra

með tveggja stafa rími þar sem tvö og tvö passa saman en hinsvegar samhljóða sem ríma við

Áá en þá þarf að útbúa jafnmörg Áá og allir hinir stafirnir eru samtals og börnin byrja öll með

spýtu með Áá.

• La, ta, sá, tá, te, me, fi, ti, sí, lí, po, go, ró, tó, fæ, ræ, o.fl.

• Dá, fá, gá, há, já, lá, má, ná, rá, sá, tá, o.fl.

Þessa hugmynd má svo gera erfiðari með því að nota þriggja stafa orð eða jafnvel fjögurra

stafa en þá eru orðin færri og nóg að safna tveimur í einu.

Í hópastarfi er hægt að vinna verkefni þar sem börnin fá hvert sitt blað og hjálpast að við

að finna orð sem byrja á sama staf og nöfnin þeirra. Sérhver í hópnum teiknar síðan á blaðið

sitt orð sem byrja á stafnum hans. Tilgangurinn er að börnin æfist í að tengja nafn sitt við

bókstaf. Kennarinn prentar út A4 blað með mynd af hverju barni efst til hægri og stórum

bókstafnum þeirra til vinstri.

• Fyrst má leika með hljóðið, Hvað heitir stafurinn, hvernig segir hann

• Svo má hugsa um hvaða hlutir byrja á þessum staf

• Svo má teikna hluti sem byrja á sama staf

• Hægt er að leita að smámyndum á vef eða í myndasafni sem byrja á þessum staf og

festa upp á vegg ásamt þessum staf

Önnur útgáfa af leiknum hér að ofan er að prenta út spjöld þar sem einn bókstafur er á

hverju spjaldi til dæmis fimm sentimetra á kant. Svo má útbúa nógu mörg spjöld til að hægt sé

að stafa nöfn allra í hópnum og svo eru spjöldin sett á hvolf á borðið og þeim ruglað. Börnin

35

skiptast á að draga sér spjald og mega halda því ef þau draga staf í nafninu sínu. Það er orðið

nokkuð flókið að fá stafina í rangri röð og því best að byrja á að ná fyrsta stafnum og svo fá

þá í réttri röð en um að gera að fara svo í flóknari útgáfu með báðum nöfnunum.

Það er hægt að búa til orð úr bókstöfunum í nafni hvers og eins,útbúa stafina fyrir fram og

gera tilraun til að finna orð úr nafni hvers barns.

Eldri börn hafa gaman af að fá nafnið sitt skrifað í mörgum leturgerðum, síðan geta þau

klippt þau út og límt í bækur. Einnig má teikna sjálfsmynd og líma svo nöfnin inn á myndina

Algeng orð höfð aðgengileg ei, au og ey haft sýnilegt

Gott er að hafa valin, algeng orð sýnileg svo sem smáorð og samtengingar, au, ey og ei og

svo má vinna með muninn á líkum stöfum. Þá býr kennarinn til spjöld, t.d í stærð A–5 þar

sem annarsvegar er bókstafur og hinsvegar stafurinn sem hljómar líkt.

• Bb og Pp

• Gg og Kk

• Ff og Vv

• Dd og Tt

Það hefur reynst vel að eiga eitt spjald á hvert barn, hvort sem er til að nota í hópastarfi eða

stundum þar sem allir eru saman. Börnin fá hvert sitt spjald og einungis er unnið með eina

gerð af stafapari í einu.

Hér fylgja orðarunur til að æfa muninn á líkum stöfum. Kennarinn segir orðaparið og ýkir

fremsta hljóðið, þá spyr hann börnin: Hvort byrjar Vara á V eða F?

36

Vv og Ff

Vara–fara

Vála–fála

Vela–fela

Véla–féla

Vinna–finna

Víla–fíla

Vona–fona

Vóta–fóta

Vura–fura

Vúma–fúma

Vær–fær

Vör–för

Bb og Pp

Bara–para

Bása–pása

Bera–pera

Biti–piti

Bíta–píta

Bota–pota

Bóta–póta

Buku–puku

Búra–púra

Bæta–pæta

Böku–pöku

Gg og Kk

Gata–kata

Gáta–káta

Geta–keta

Gikk–kikk

Gítar–kítar

Gota–kota

Góa–kóa

Gulla–kulla

Gúta–kúta

Gæta–kæta

Göt–köt

Dd og Tt

Dala–tala

Dár–tár

Detta–tetta

Diskur–tiskur

Dís–tís

Dolla–tolla

Dós–tós

Dugga–tugga

Dúkka–túkka

Dæsi–tæsi

Dökk–tökk

Að sjálfsögðu geta kennarar útbúið sínar eigin orðarunur en mikilvægt er að hafa þær við

hendina þegar á þarf að halda.

5.3.9 Ljóð og vísur

Kennarar vilja að börnin kunni margskonar vísur og söngva og að þau geti notið fjölbreyttrar

tónlistar. Því mega þau koma með geisladiska að heiman hvenær sem þau langar til. Sungið er

flesta daga, efnisvalið haft sem fjölbreyttast og unnið með vísur, söngva, þulur og orðaleiki,

helst að vali barnanna. Þess vegna koma börnin með texta að heiman til að syngja og vinna

með en það eykur fjölbreytnina og áhuga.

Reglulega eru lesin ljóð og sömu ljóðin gjarnan endurtekið. Kennari velur sér ljóðabók

sem börnin geta flett upp í og valið ljóð sem kennarinn les síðan fyrir hópinn. Óðhalaringla

Þórarins Eldjárns hefur endurtekið orðið fyrir valinu enda vekja ljóðin áhuga barnanna og

myndskreytingarnar eru góðar. Þegar ljóðabækur eru aðgengilegar aukast líkurnar á að börnin

biðji um að lesið sé úr þeim en einnig geta kennarar flett þeim á rólegum stundum og þá má

treysta því að barn kemur og vill fá að vera með. Þá er hægt að lesa upphátt, fletta í gegnum

ljóðin eða spjalla um myndirnar. Þegar börn eru vön því að heyra ljóð og vinna með þau getur

verið stutt í að þau ráði við að semja vísur, sérstaklega ef hópurinn vinnur með rím og

úrtöluvísur samhliða. Hér eru dæmi um ljóð sem einn hópurinn gerði:

37

Myndskreytt ljóð úr hópastarfi

Einu sinni var lítill api

hann var latur, í vondu skapi.

Apinn átti enga vini

og nennti ekki að finna vini

Höfundar: Sylvía, Lilja, Björg, Dagur og

Sóley

Iðavöllur

Einu sinni var leikskóli,

í skólann fór hann litli Óli.

Þar lærði hann að lesa og reikna

og hann lærði líka að teikna.

Höfundar: Björg Elva, Lilja Katrín,

Víkingur og Unnar Óli

Útbúið einfalda og stutta texta eða notið vísur (t.d. Þórarins Eldjárns). Hafið textann

stóran (16–18 pt.) og gefið börnunum það verkefni að teikna hring utan um ákveðinn staf í

textanum, svo sem öll Aa sem þau finna.

Þegar ávaxtatíminn, hefst hvort sem hann er að morgni eða sem eftirmatur hafa kennara

búið til leiki með vísur sem telja úr. Margir þekkja Ugla sat á kvisti en til eru margar fleiri

slíkar vísur og hugmyndir sem eru birtar á vefnum http://idavollur.akureyri.is/fimmaraogfaer/.

Leikurinn er þá leikinn þannig að kennari telur úr og sá sem er hann fær að velja sér ávöxt

fyrst. Þó er leikurinn oftar leikinn þannig að kennarinn telur ávextina úr og barnið sem talið er

fyrir fær ávöxtinn sem það lendir á. Þetta hefur aukið fjölbreytni í mataræði því fátítt er að

barn vilji ekki það sem leikurinn færir því. Vísur sem telja úr eru hluti af menningararfinum

og gott að kenna þær þess vegna en þær ríma líka oftast og svo má nota þetta á öðrum

stundum í starfinu.

5.3.10 Skrifstofa

Skrifstofan er leiksvæði sem hefur verið sívinsælt hjá börnunum. Það er ekki mikið mál að

útbúa áhugavert skrifstofuhorn til dæmis með því að safna í kassa skrifstofudóti, svo sem

símum, bæði GSM og snúrusímar, handfrjálsum búnaði eins og höfuðsett, reiknivélum,

lyklaborði, skriffærum, skrifbókum og skrifbrettum, umslögum, frímerkjum, póstkassa o.fl.

Kennarinn þarf að muna að hvetjið börnin til að leika skrifstofuleik, skrifast á, hringja, senda

bréf eða jafnvel búa til bækur.


38

Skrifstofan er opin Bréf á skrifstofunni

5.4 Ritun

Þegar stafir og orð eru sýnileg í umhverfinu geta börnin notað þau til að æfa ritun án þess að

þurfa aðstoð kennara. Börnin geta náð í orð og hermt eftir þeim, skrifað bréf, skilaboð eða

sögur, líkt og lýst er í kafla 5.3.1, en mikilvægt er að kennarinn gefi börnunum hugmyndir

hjálpi þeim að sjá þá möguleika sem þau geta nýtt sér.

Saga barns Sjálfvalin skriftaræfing þar sem orðaveggur

var notaður

Við matarborðið gefast mörg tækifæri til náms. Það er hægt að skera út stafi úr

appelsínuberki, bananahýði, melónuskel o.fl. Þá getur hópurinn spjallað um hvaða stafir eru

fyrst í orði eða nafni, hvernig stafirnir hljóma og fleira. Einnig má skrifa heitin á því sem er í

39

matinn og safna orðum á spjald (disk eða fat). Þannig væri hægt að fylgjast með matseðli

dagsins á myndrænu formi eða hafa þetta einfalt og skoða einn ákveðinn dag.

Hægt er að útbúa eyðufyllingarverkefni þar sem börnin tengja staf við ákveðinn flokk.

Þetta verkefni er framhaldsverkefni eða tengt umræðu um ákveðin atriði í bók eða sögu. Þá

hafa börnin í raun fengið fyrirfram möguleikann á að geta leyst þetta af hendi.

Ef Aa er fyrir mat þá get ég skrifað ________________. Börnin fylla inn í verkefnið.

Ef Aa er fyrir dýr þá get ég skrifað ________________. Börnin fylla inn í verkefnið.

Þegar von er á gestum eða farið í ferðir má nota tækifærið og útbúa nafnspjöld sem börnin

skrifa sjálf ef þau geta, hægt er að vekja athygli barnanna á því sem gerist í kringum þau og fá

þau til að skrá það niður eða grípa tækifærin til að skrifa stutt bréf, senda kort eða skilaboð við

ýmis tækifæri.

5.4.1 Sjóræningjaverkefni

Þegar unnið er með þema má skrá niður þau orð sem börnin telja að passi við þemað. Hér eru

sjóræningjar til umfjöllunar og börnin búin að vinna lista yfir það sem þau vita um málið.

Orðalistann má endurskoða og rifja upp reglulega, orðin má flokka eftir því sem við á og í

þessu tilfelli voru flokkarnir það sem sjóræningjar eiga, það sem sjóræningjar gera og

náttúran.

Hvað tengist sjóræningjum? Ritað og unnið áfram Fjársjóðsleit með málmleitartæki og korti

Börnin teiknuðu sjóræningjakort, mældu út og íhuguðu vegalengdir, þau skoðuðu kort

annarra, bjuggu sér til fána og augnleppa og smíðuðu skip. Svo var farið í fjársjóðsleit.

40

Fjársjóðskort Fjársjóðskort

5.4.2 Sögu- og bókagerð

Það eru margar leiðir í sögu- og bókagerð og enn má minna á að það sem snýst um börnin

sjálf er líklegt til að halda áhuga þeirra lengur. Það er hægt að vinna eina sameiginlega bók

um alla á deildinni þar sem hverju barni er tileinkuð ein síða. Í bókina er safnað ljósmyndum,

listaverkum, sögum og umsögnum annarra um viðkomandi barn. Einnig má útbúa bók fyrir

deildina þar sem ein síða er tileinkuð hverjum bók- og tölustaf eða gera slíkar bækur fyrir alla.

Verkefnið má þá taka allan veturinn og börnin finna orð sem byrja á viðkomandi bókstaf,

teikna myndir, finna vísur eða bækur sem byrja á stafnum og svo mætti lengi telja.

Hljóðfærasaga

Allir bæjarbúar á Akureyri voru leiðir því það var óveður og eldingar og rok og

allt blautt. Bófarnir Óli, Bóli og Ari voru að skjóta á hús og þá vissi fólkið ekki

hvar það átti heima lengur. Þá kom lestin sem var á leið til útlanda og svo til

Reykjavíkur. Fólkið fór í lestina, sumir fóru til útlanda og aðrir til Reykjavíkur.

Svo kom sól og gott veður og allir voru glaðir á ný og fóru í sólbað og sund.

Bófarnir fóru í fangelsi og dóu þar.

Höfundar: Karólína, Diljá, Birgitta, Leónóra, Anna Elísabet, Berglind og María.

41

Eitt bókagerðarverkefni snerist um að endurgera söguna Dimma, dimma höllin. Sú bók hefur

stuttan texta sem er sífelld endurtekning og skýr tengsl á milli blaðsíðna. Hún hentar því vel

til bókagerðar. Kennari getur flutt textann af einni síðu í einu inn í ritvinnslu þannig að textinn

komi efst eða neðst á síðunni. Börnin fá hvert sína síðu, fjalla um textann og myndskreyta

síðuna. Þegar allir hafa lokið við allar síðurnar má binda verkefnin inn, gera forsíðu og

baksíðu.

Börnin unnu auglýsingu fyrir risadansleik Barn að skrifa sér til ánægju

sem þau héldu

5.4.3 Ritun í tölvu

Skrifið niður ferðasögur, brandara, sögur sem börnin segja, vísur sem þau kunna o. fl. Prentið

út í læsilegu letri og 16 eða 18pt. stærð. Hengið upp þar sem börnin sjá og lesið fyrir þau

reglulega til að rifja upp. Þá er hægt að láta fingurinn fylgja línunni og æfa lesáttina og tengja

saman texta og orð. Markviss vinna með þessari aðferð getur líka lagt áherslu á upphaf, miðju

og endi (kynningu, aðalefni og samantekt eða inngang, meginmál og lokaorð).

Emil a´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´ttrei´

ttrei´ttrei´ttrei´ttrareeeefvnnhhbbblllll08ðlkiuujhgffffdd55gfffffffeeeseddd

sewyyhghghgghghgjgjggjghjghhkhgjkhkhkihihkhjhkgjhkghkjhgjhgjkggpæfjkgtkvlyfkhgklhlb

khjighjkhjhghhjjhghghjjhhghhjjjhjjfdsdreuiutlkjbgccvbngffvgfvgggbggbbvbvgghifythiio

9iuyiuhouj khuojukhuuuuhyi8yhhh8uihiiiiiiiiiggggggggggghhujjjjjjjjgho88888tgvbvhjjb hb

nvhydrvvvgffggjgjggjkk 5 ára stelpa skrifar á tölvu (upphaflega með 18pt. og leturgerinni Arial

42

Ef haldnar eru sýningar í skólanum má gjarnan gera kynningabækling eða sýningaskrár.

Einnig er gaman að búa til falleg spjöld með mynd af listamanninum og stuttri kynningu á

honum eins og má sjá hér fyrir neðan. Ef börnin fá að hjálpa til, skrifa hvert um annað og sjálf

sig er þetta enn meira spennandi.

Listamaðurinn að störfum

Anna er 5 ára og byrjaði

á Iðavelli 2004.

Hún kom á Jötunheim sumarið 2006

og er ásamt fleirum í hóp hjá Önnu

Hún er mikill teiknari og er alltaf að

gera betur og betur.

Anna er áhugamanneskja um málun

af öllu tagi

og vill gjarnan vatnslita

og mála með þekjulitum

Kynning á listamanni gert fyrir sýningu í leikskólanum.

5.5 Stærðfræði

Þegar unnið er með tölustafina er gott að byrja á því sem tengist börnunum og ef þau eru

fimm ára ættu þau almennt að hafa magnhugmyndina á bak við töluna á hreinu og svo bætist

við að bráðum verða þau sex ára (1+5=?) Svo eiga þau systkini sem eru yngri og eldri og

aldur kennara og foreldra gefur tilefni til að skoða margar tölur. Ekki má gleyma að nota

núllið eftir því sem hægt er.

5.5.1 Hamaperlur

Hamaperlur eru sívinsælt viðfangsefni í skólanum, yngstu börnin fá stærstu gerðina af perlum

til að æfa fínhreyfingar og samhæfingu en kennarar nota einnig tækifærið til að kenna þeim

litina. Við þriggja ára aldur er skipt yfir í miðlungsstórar perlur og börnin perla á litla

perlubotna og þó að flest geri óregluleg munstur má sjá fyrstu merkingarbæru tilburðina.

Fjögurra ára börnin hafa mörg áhuga á perlum og perla mikið og þá fara að sjást línur,

rammar og hringir í verkum þeirra.

Þegar börnin koma á Jötunheim fara kennarar fram á að allir geri munstur og síðan er til

mikið safn af fyrirmyndum til að herma eftir. Í október eru allir farnir að gera merkingarbærar

myndir og flest geta talið út eftir einföldu mynstri og þegar líður á veturinn verða verkefnin

flóknari og myndirnar stærri. Þegar börnin telja út mynstur eru þau að æfa stærðfræði, þau

telja og flokka, skipuleggja sig og þurfa að vera útsjónarsöm, stundum gera þau vitleysur og

43

þá verður að bakka eða byrja upp á nýtt sem er góð þjálfun og mikill hjalli fyrir suma. Vinnan

með perlurnar er oft heilmikil samlagning og frádráttur og í nóvember heyrðu kennarar barn

segja: Ég þarf að gera átta, nú er ég búin með sex og þá eru tvær eftir.

Að telja stafi í nafninu sínu og flokka jafnlöng nöfn Að skrifa og lita nafnið sitt, klippa það í sundur og

setja aftur saman

5.5.2 Magn

Það er hægt að æfa magn með því að telja stafina í nöfnum allra í hópnum. Þá þarf að búa til

spjöld með tölum (1 til 12 dugar oftast) og setjið upp á vegg. Síðan þarf að hafa við hendina

spjöld með nafni hvers og eins, tvö spjöld ef nöfnin eru tvö. Síðan má telja stafina og festa

nöfnin á rétta staði, undir tölustafnum sem við á. Að lokum má telja hve mörg nöfn eru í

hverjum dálki.

Útbúið spjöld með nafni hvers og eins. Sérhvert barn kemur með sitt spjald og festir á

vegginn.

• Teljið nöfnin

• Flokkið stráka sér og stelpur sér og leggið saman

• Flokkið þá sem eru ljóshærðir, dökkhærðir og rauðhærðir, leggið saman

• Flokkið þá sem eru í bláu eða rauðu og grænu

• Flokkið þá sem eru í þessum hóp eða hinum og svona má endalaust flokka og leggja

saman

Úti má setja upp einföld reikningsdæmi þar sem tölur og punktar líkt og á teningi standa

saman, plús og mínus merki sett á milli og sama sem merkið í endann. Notum hugtökin, plús,

mínus og sama sem eða jafnt og.

44

Það er hægt að fjalla um hluti sem koma í pörum, svo sem augu, eyru, hendur, fætur,

sokka, skór og vettlinga. Einnig má teikna umrædda hluti, klippa út úr blöðum og líma á blað,

tengja vettlinga við hendur o.s.frv.

Við matarborðið gefast ótal tækifæri til að leggja saman og draga frá. Þegar lagt er á borð

þarf að telja hvað þarf mikið fyrir ákveðinn fjölda, stundum breytist talan af því einhver er

fjarverandi og þá þarf að draga frá og kennari getur sagt: Venjulega erum við tíu en nú vantar

tvo, hvað þarf þá marga diska? Kennarinn þarf að muna að setja orð á athafnirnar og

endurtaka: Já, tveir mínus tíu eru jafnt og ___. Heilt epli má skera í tvennt eða fernt,

brauðsneiðar í helminga eða ¼. Agúrkan þarf að fara í 20 bita svo allir fái tvo. Möguleikarnir

eru óteljandi.

Húsin okkar og hvar þau eru á Akureyri

Í hópastarfi er hægt að skrifa heimilisföng barnanna á spjöld eða renninga og skoða

mislöng orð og svo má tengja göturnar við kort, ganga um þær og mynda húsin.

5.5.3 Einföld línurit og gröf

Börn á leikskólaaldri geta tileinkað sér grunnhugsun línurita og grafa ef efnið er framsett

þannig að hæfi aldri þeirra og þroska. Verkefni geta tengst veðri og veðurathugunum en

skráningar á veðurfari, hitastigi og skyggni eru auðveldar í sjónrænum skráningum sem gröf

eru. Einnig er hægt að skrá vísindalega niðurstöður úr eðlis- eða efnafræðitilraunum af ýmsu

tagi svo sem árangur af mótstöðutilraunum, vaxtarhraða plantna, tímann sem tekur að bræða

ólíkar stærðir af ísmolum og ótal margt fleira. Fjöldi tanna sem dettur á einum vetri úr börnum

á fimm ára deild er þó nokkur og efni í skráningar af þessu tagi. Svo má skrá hæð barna, bera

saman hæð barna á ólíkum aldri, skrefalengd eða árangur í íþróttum.

45

Kennari getur útbúið blað með hólfum þar sem tölurnar 1-12 eru á lóðrétta ásnum en nöfn

barnanna á þeim lárétta, hver stafur í einu hólfi, eitt blað fyrir hvert barn. Hér vinnur hvert

barn blað með sínu nafni og telur stafina í nafninu sínu og merkir inn á línuritið með X. Þegar

allir hafa talið stafina sína má færa allar upplýsingarnar inn á eitt blað og flokka saman hve

margir eru með fimm stafi í nafninu sínu, hve margir hafa 10 og svo framvegis. Síðan má

finna út hver á fæsta stafi, hver flesta og fleira.

Önnur útgáfa er að setja nafn barns á lágrétta ásinn en bókstafi á þann lóðrétta og síðan

telur barnið stafina og merkir tölur á grafið.

Útbúið blað með öllum bókstöfunum í dálkum þar sem uppsetningin er:

Nafn barns___________________

Aa=___ Áá=___ Bb=___

Dd=___ Ee=___ Ff=___

fimm ára og fær í flestan sjó - wordpress.comverkefni og kennslugögn eru sum afar einföld en...

Documents