fundacja ambitna polska - energetyka obywatelska · koncepcja transformacji energetycznej opiera...
TRANSCRIPT
FUNDACJA AMBITNA POLSKA
Energetyka obywatelska
Anna Dyląg, Ewa Gabryelak, Anna Kucharska, Sebastian Szklarek
2019-01-01
Publikacja powstała w ramach projektu: EOP-Energetyka obywatelska, partycypacja
mieszkańców dla dobra środowiska
ISBN 978-83-954304-0-4
Sfinansowano przez Narodowy Instytut
Wolności - Centrum Rozwoju
Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw
Obywatelskich na lata 2014 – 2020
1
Spis treści WSTĘP ....................................................................................................................................... 3
1. ENERGETYKA W WYMIARZE SPOŁECZNYM – WSPÓŁPRACA ADMINISTRACJI
I SPOŁECZEŃSTWA .................................................................................................................. 6
Rola gminy ............................................................................................................................. 6
Społeczeństwo obywatelskie .................................................................................................. 6
Możliwe modele współpracy aktorów ................................................................................... 7
2. PRODUKCJA ENERGII I JEJ ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO ....................... 10
Energetyka wiatrowa ............................................................................................................ 10
Energetyka solarna ............................................................................................................... 12
Energetyka geotermalna ....................................................................................................... 13
Hydroenergetyka .................................................................................................................. 14
3. ENERGETYKA OBYWATELSKA .................................................................................... 16
Wstęp ........................................................................................................................................ 16
Istota energetyki obywatelskiej ................................................................................................ 16
Cele energetyki obywatelskiej ............................................................................................. 22
Bariery we wdrażaniu energetyki obywatelskie w gminach ................................................ 27
Zadania własne gminy z zakresu gospodarki energetycznej ................................................ 28
Planowanie energetyczne w gminie ..................................................................................... 31
Dobre praktyki ...................................................................................................................... 37
AUTORSKI MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA ENERGIĄ W GMINIE OPARTY NA
PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ ........................................................................................... 43
Etapy tworzenia systemu zarządzania energią w gminie opartego na partycypacji społecznej:
.............................................................................................................................................. 46
PODSUMOWANIE ................................................................................................................. 56
Summary: ................................................................................................................................. 60
2
O autorach: ............................................................................................................................... 63
3
WSTĘP
Anna Kucharska1
Energetyka obywatelska to temat bardzo aktualny w dzisiejszej debacie dotyczącej kierunków
rozwoju nie tylko polskiej, ale i europejskiej energetyki. W Polsce jest to zagadnienie, dla
którego dopiero poszukiwany jest najbardziej odpowiedni model w istniejącym systemie
energetycznym. Globalne trendy w sektorze energetycznym, polegające na jego transformacji
w kierunku przejścia na odnawialne źródła energii (OZE), skutkują rozproszeniem systemu
produkcji energii oraz wzrostem dostępności technologii w tym zakresie dla dotychczas
biernych konsumentów, włączając ich w ten obszar. Pociąga to za sobą wzrost ich świadomości
i bezpośrednie poczucie odpowiedzialności za środowisko i klimat.
W szerszym ujęciu energetyka obywatelska służy zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego
w skali lokalnej. Pojęcie to odnosi się do zdolności pokrycia bieżącego i perspektywicznego
zaopatrzenia odbiorców w energię po ekonomicznie akceptowalnych cenach i z zachowaniem
niezależności politycznej2, jak też z uwzględnieniem ochrony środowiska i klimatu. Suma
lokalnych inicjatyw wspierających system energetyczny składa się na bezpieczeństwo
energetyczne całego kraju.
Koncepcja transformacji energetycznej opiera się na społeczeństwie, ochronie jego naturalnego
otoczenia oraz utrzymaniu jego rozwoju i podnoszeniu jakości życia poprzez np. walkę z
ubóstwem energetycznym. Zatem społeczeństwo jest jednym z głównym filarów transformacji
energetycznej. Także dlatego, że ponosi większość kosztów związanych z finansowaniem
inwestycji publicznych. Zaangażowanie jednostek jest także kluczowe dla wprowadzenia
części istotnych zmian w strukturze produkcji energii, poprzez np. wykorzystanie OZE w
indywidualnych gospodarstwach domowych, czy też w strukturze konsumpcji energii poprzez
np. elektromobilność czy oszczędność energii. Społeczne poparcie i dobrowolne
zaangażowanie jest więc podstawowym warunkiem dla budowy energetyki obywatelskiej.
Z uwagi na te trendy, naturalne jest stwierdzenie istnienia konieczności zmian na płaszczyźnie
strategicznego planowania przyszłego kształtu krajowego systemu energetycznego. Wiąże się
to również z dostosowaniem prawodawstwa w taki sposób, który umożliwi rozwój tego
systemu, aby sprostał wymaganiom współczesności.
1 mgr Anna Kucharska, e-mail: [email protected] 2 Młynarski T., Francja w procesie uwspólnotowienia bezpieczeństwa energetycznego i polityki klimatycznej Unii
Europejskiej, wyd. UJ, Kraków 2013, s. 23.
4
W procesie przekształcania systemu energetycznego należy przede wszystkim dostrzec
ogromną rolę samorządów lokalnych, które znajdują się najbliżej głównego zwornika nowego
modelu systemu energetycznego: obywateli. To samorządy mają największy wpływ na
kształtowanie nowego typu społeczeństwa, złożonego ze świadomych konsumentów
i prosumentów. Ich zadaniem na tym polu jest także godzenie sprzecznych interesów, które
reprezentują różne grupy społeczne na poziomie lokalnym3. Jako że jednostki i grupy
społeczne są funkcjonalnie zróżnicowane, definiują swoje cele niezależnie i dążą do ich
realizacji4, stąd interesy społeczeństwa determinują określenie przez władze lokalne
preferencji i działań w wymiarze politycznym. Z tego powodu na gminach spoczywa szereg
zadań związanych przełamywaniem barier energetyki obywatelskiej, jak też wskazywaniem
kierunku rozwoju lokalnej energetyki, która powinna w najbardziej efektywny sposób
wykorzystywać istniejący na danym obszarze potencjał.
W ten sposób oddolnie kształtowane jest społeczeństwo, które tworzą już nie tylko konsumenci,
ale aktywni uczestnicy całego systemu o coraz większej świadomości i wrażliwości na kwestie
środowiskowe. Istotnym elementem tych zmian są decyzje konsumenckie, które odnoszą się do
takich kwestii, jak np. rodzaj źródła ogrzewania w gospodarstwie domowym, stosowanie
energooszczędnych urządzeń wyposażenia czy rodzaj wykorzystywanego środka transportu.
Takie elementy składają się na obywatelski charakter energetyki, ale także lokalnej polityki
środowiskowej.
Jednym z głównych wyzwań wobec obywateli jest ich aktywizacja z poziomu biernych
konsumentów. Lokalne samorządy mogą w tym celu stymulować oddolne zainteresowanie
zagadnieniami energetycznymi i środowiskowymi. Dzięki temu możliwa jest popularyzacja
nowego wymiaru energetyki określanej jako prosumencka. Założeniem energetyki
prosumenckiej jest włączenie dotychczas biernego konsumenta do struktur produkcji poprzez
wytwarzanie energii na własny użytek w przydomowej mikroinstalacji. Ewentualne nadwyżki
mogą być oddawane do sieci publicznej5. Rozwój prosumeryzmu w szczególności odnosi się
do mieszkańców obszarów podmiejskich, jako że do posiadania własnej mikroinstalacji trzeba
posiadać dom.
3 Ruszel M., Młynarski T., Szurlej A., The concept of energy transition [w:] Energy Policy Transition – The
Perspective of Different States, red. M. Ruszel, T. Młynarski, A. Szurlej, wyd. Ignacy Lukasiewicz Energy Policy
Institute, Rzeszów 2017, s. 29-30. 4 Czaputowicz J., Mapa współczesnego liberalizmu: neoliberalny instytucjonalizm, nowy liberalizm, liberalny
internacjonalizm, [w:] Liberalizm i neoliberalizm w nauce o stosunkach międzynarodowych. Teoretyczny
pluralizm, red. E. Haliżak, R. Ożarowski, A. Wróbel, wyd. Rambler, Warszawa 2016, s. 17. 5 Słupik S., Energetyka prosumencka i jej wpływ na rynek energii elektrycznej, „Studia i Prace Wydziału Nauk
Ekonomicznych i Zarządzania”, nr 37, t. 2, wyd. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2014, s. 129.
5
Rola samorządów w odniesieniu do energetyki prosumenckiej polega przede wszystkim na
edukacji jednostek, promocji wartości związanych z ochroną środowiska oraz wsparciu działań
obywatelskich zorientowanych na dbałość o otoczenie. Wskazuje się, że angażowanie
mieszkańców gmin w projekty odnoszące się do OZE, zwiększa ich świadomość i akceptację
dla działań na polu energetyki. W tym celu konieczne jest jednak wsparcie lokalnych władz dla
różnych form pomocy przy inwestycjach związanych z OZE. Dodatkowo w ten sposób
budowana jest siła gospodarcza gminy oraz umacniania wspólnotowość jej mieszkańców.
Oznacza to zatem, że energetyka obywatelska tworzona jest przede wszystkim na poziomie
lokalnym. W tym aspekcie konieczne jest zapewnienie dostępności różnych prawnych form
współpracy gminy z mieszkańcami. Z tego powodu istotne jest opracowanie odpowiedniego
systemu zarządzania energią w gminie. To zagadnienie zostało omówione w pierwszej części
podręcznika, autorstwa Ewy Gabryelak. Propozycja takiego modelu zasadza się na koncepcji
Public Governance i wpisuje w ideę włączenia lokalnej społeczności w proces tworzenia
lokalnych planów energetycznych.
W drugiej części podręcznika, autorstwa Sebastiana Szklarka, zostały omówione poszczególne
rodzaje odnawialnych źródeł energii, które mogą być wykorzystywane w gminach do wsparcia
lokalnego systemu produkcji energii. Uwzględniona została zatem energetyka wiatrowa,
solarna, geotermalna i hydroenergetyka pod kątem ich wad i korzyści.
W ostatniej, trzeciej części podręcznika, autorstwa Anny Dyląg, przedstawiona została
definicja energetyki obywatelskiej z naciskiem położonym na jej źródła. Pojęcie to zostało
omówione w odniesieniu do polskiego prawodawstwa. Uwzględniono również sposoby
i wskazówki dotyczące implementacji energetyki obywatelskiej. Przedstawiony został również
autorski model systemu zarządzania energią w gminie. Ponadto, w tej części podręcznika
zostało omówione pojęcie energetyki obywatelskiej, zadania gminy z zakresu gospodarki
energetycznej z uwzględnieniem funkcji planowania energetycznego oraz etapy tworzenia
systemu zarządzania energią w gminie w oparciu o partycypację społeczną.
6
1. ENERGETYKA W WYMIARZE SPOŁECZNYM – WSPÓŁPRACA
ADMINISTRACJI I SPOŁECZEŃSTWA
dr Ewa Gabryelak6
Rola gminy
Władze gminy odpowiadają za wykonywanie wszystkich zadań o charakterze lokalnym,
podejmują aktywności obejmujące swoim zakresem zaspokajanie zbiorowych potrzeb
wspólnoty. Ustawa o samorządzie gminnym7 wskazuje, że gmina realizuje zadania własne
dotyczące m.in.: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska
i przyrody oraz gospodarki wodnej; a także utrzymania gminnej infrastruktury, w tym
gminnych dróg, ulic, mostów, placów jak również organizacji ruchu drogowego. Zadania
gminy dotyczą takich obszarów jak zaopatrzenie w wodę, kanalizację utrzymanie czystości
i porządku, unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną
i cieplną oraz gaz. Zadaniem gminy jest zapewnienie lokalnego transportu zbiorowego,
infrastruktury ochrony zdrowia, pomocy społecznej, edukacji publicznej i kultury. Zadaniem
własnym gminy jest również wspieranie działania i rozwoju jednostek pomocniczych oraz
i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej oraz działalności na rzecz
organizacji pozarządowych.
Społeczeństwo obywatelskie
Szerokie spektrum zadań własnych gminy może być aktywnie wspierane przez mieszkańców,
często zrzeszonych w ramach formalnych organizacji pozarządowych, które chcą wspierać
rozwój lokalny poprzez współpracę z wójtem lub burmistrzem i radą gminy. Działania takie
mogą mieć charakter incydentalny i mogą być inicjowane przez lokalnych liderów, szczególnie
w ramach procesu konsultacji społecznych. Współpraca taka może przyjmować także formę
systematyczną i stałą, o zasięgu lokalnym lub ponad lokalnym. Społeczeństwo obywatelskie w
Polsce, jak pisze Marek Rymsza, po zwiększonej aktywności wynikającej z przemian lat 90. w
latach kolejnych uległo stagnacji. Eksperci Komisji Europejskiej, diagnozując potrzeby i
problemy rozwojowe Polski, wskazali na niewystarczającą aktywność obywatelską Polaków.
Organizacje pozarządowe mogą być istotnym partnerem samorządu z zakresie tworzenia
nowych miejsc pracy, rozwoju zatrudnienia w formach pozarynkowych, wsparcia osób
wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym czy budowy partnerstwa publiczno-
6 dr Ewa Gabryelak, e-mail: [email protected] 7 Dz.U.2019.0.506 t.j. - Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
7
społecznego, działalności pożytku publicznego8. Jedną z podstawowych form współpracy JST
i organizacji pozarządowej jest program współpracy gminy na dany rok, uchwalany przez radę
gminy. Michał Guć charakteryzuje mądry program współpracy jako spełniający następujące
kryteria: partnerski (ponieważ przedstawiciele trzeciego sektora biorą udział w jego tworzeniu,
dysponując często dużo większą wiedzą i rozeznaniem co do potrzeb środowiska lokalnego),
otwarty (zakładający jasne reguły współpracy, możliwe do realizacji przez różne organizacje),
różnorodny (odzwierciedlający zróżnicowanie trzeciego sektora), wzmacniający
(uwzględniający wagę sektora obywatelskiego i jego roli w kreowaniu lokalnej społeczności)
oraz zakładający ewaluację i ewolucję (z uwagi na zmienność trzeciego sektora, jego
niestabilność i pojawiające się z roku na rok nowe organizacje pozarządowe). Opracowanie
spójnego programu współpracy gminy z trzecim sektorem daje jednocześnie organizacjom
pozarządowym poczucie stabilności i pozwala na rozwój społeczeństwa obywatelskiego9.
Możliwe modele współpracy aktorów
Tradycyjny model administracji publicznej, rozumianej jako biurokracja został
scharakteryzowany przez Maxa Webera w 1922 roku10. Biurokracja z definicji jest zespołem
racjonalnych cech, które mają zapewnić wysoką sprawność funkcjonowania instytucji.
Biurokracja, jako typ idealny jest formą organizacji, która jest formalna, hierarchiczna
z zależnościami góra – dół, w której z góry przychodzą polecenia, natomiast dół jest
zobowiązany wysyłać raporty. Inne cechy charakteryzujące biurokrację to kierowanie oparte
na dokumentach pisanych, które są przechowywane i wszystkie pełnione funkcje urzędowe
regulowane są przepisami. W strukturze tej nie może być mowy o dialogu z klientem czy
z otoczeniem zewnętrznym. Najdoskonalszą formą biurokracji zdaniem Webera jest
przedsiębiorstwo kapitalistyczne, które musi działać w warunkach rynkowych i dla zysku.
Administracja państwowa finansowana z budżetu, musi podlegać stałej kontroli. Cele
administracji – w odróżnieniu od celów przedsiębiorstwa są zdaniem M. Webera nie wymierne
i nie zobiektywizowane, dlatego wymagają ciągłej definicji. Prowadzone w latach 50 i 60 XX
wielu badania pokazały, że cechy biurokratycznej formalnej organizacji, które zdaniem Webera
świadczyły o jej racjonalności, wywołują skutki uboczne i prowadzą do dysfunkcji
scharakteryzowanych min. przez C.N. Parkinsona czy Roberta Mertona. Urzędnicy działając w
oparciu o spisane zasady popadają w konformizm i rutynę. Dbałość o przestrzeganie przepisów
8 Długosz, 2005, s. 17–19. 9 Guć, 2005, s. 42–45 10 Weber, M. Gospodarka i społeczeństwo 1922, wyd. polskie 2002
8
staje się rytuałem, a przepis staje się więc wartością samą w sobie. Temu procesowi towarzyszy
mała elastyczność urzędnika, który nie potrafi się odnaleźć w sytuacji nie opisanej
przepisami11.
Nowe koncepcje zarządzania w administracji są świadome opisanych powyżej dysfunkcji
i proponują inny model współpracy. Zarządzanie publiczne (Public Governance) rozumiane
jest jako:
Użycie władzy politycznej (political authority) i sprawowanie kontroli w odniesieniu do
wykorzystania zasobów istotnych dla rozwoju społeczno-gospodarczego do
kształtowania warunków działania podmiotów gospodarczych oraz zasad rozdziału
korzyści, jak też do relacji między rządzącymi i rządzonymi.
ale także jako
Styl kierowania: menedżerski, zarządzanie; struktury organizacyjne:
zdywersyfikowane, elastyczne; ukierunkowanie działań: na zewnątrz i na potrzeby;
kontrola: zewnętrzna; perspektywa czasowa podejmowanych działań: długookresowa;
cel podejmowanych działań: wywoływanie zmian; zasada rządzenia: interaktywna;
współdziałanie z organizacjami innych sektorów: partnerstwo; organizacja państwa:
dominacja układów samorządowych i autonomicznych.
(Bank Światowy J. Hausner 2008, s. 31)
Takie zarządzanie bazuje na zasadach partnerstwa pomiędzy stronami. Administracja publiczna
jest ważnym elementem i wykazuje postawę aktywną tworząc interakcje z innymi
przedstawicielami społeczeństwa (jednostkami i grupami), w tym także ze społeczeństwem
obywatelskim. Administracja uruchamia odpowiednie procedury konsultacji i partycypacji,
dzięki którym podejmowane decyzje cechuje jawność, transparentność i równość oraz dążenie
do zrównoważonego rozwoju.
Gospodarka energetyczna jest jednym z istotnych wyzwań przed którymi stoją władze lokalne.
Wdrażanie założeń Polityki energetycznej czy rozwój odnawialnych źródeł energii może być
realizowany we współpracy z partnerami społecznymi. Gmina jest użytkownikiem energii,
lokalnym regulatorem energetyki, może być także inwestorem i wytwórcą energii oraz
podmiotem odpowiedzialnym za planowanie i finansowanie oświetlenia miejsc publicznych i
dróg znajdujących się na jej terenie. We wszystkich tych obszarach samorząd może z
powiedzeniem stosować instrumenty zarządzania publicznego (Public Governance).
11 Merton, 1982, s. 225-260.
9
Koncepcja governance i dobre rządzenie (good governance) upowszechniana przez Bank
Światowy i Komisję Europejską obejmuje wymiar ekonomiczny, polityczny i środowiskowy.
Zakłada 5 zasad:
1. Otwartość. Instytucje powinny działać w bardziej otwarty sposób, używać języka,
który jest dostępny i zrozumiały dla ogółu społeczeństwa. Jest to szczególnie ważne
w celu poprawy zaufania społecznego.
2. Uczestnictwo. Jakość, adekwatność i skuteczność polityk UE zależą od zapewnienia
szerokiego uczestnictwa w całym łańcuchu polityki - od koncepcji do realizacji.
3. Odpowiedzialność. Role poszczególnych instytucji w procesach legislacyjnych
i wykonawczych muszą być jaśniejsze. Istnieje również potrzeba większej jasności
i odpowiedzialności państw członkowskich i wszystkich osób zaangażowanych
w rozwój i wdrażanie polityki na dowolnym poziomie.
4. Skuteczność. Polityki muszą być skuteczne i terminowe, zapewniając to, co jest
potrzebne obywatelom, na podstawie przeprowadzonej ewaluacji. Skuteczność zależy
również od wdrożenia polityk UE w sposób proporcjonalny i przy podejmowaniu
decyzji na najbardziej odpowiednim poziomie.
5. Spójność. Polityka i działania muszą być spójne i łatwe do zrozumienia. Wyzwania,
takie jak klimat i zmiany demograficzne przekraczają granice polityk sektorowych,
dlatego też władze regionalne i lokalne są coraz bardziej zaangażowane w politykę UE.
Źródła:
Długosz, D. Współpraca administracji publicznej i organizacji pozarządowych w świetle
Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013. Przegląd najważniejszych kwestii,
Warszawa 2005
Guć, M. Program współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi jako wyznacznik
polityki władz lokalnych, Warszawa 2005
Hausner J., Zarządzanie publiczne, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.
Merton R.K., Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 1982.
Weber M., Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa 2002.
Aktywność Społeczna Polaków, Komunikat z Badań CBOS, 2018
European Governance White Paper, Bruksela 2001
10
2. PRODUKCJA ENERGII I JEJ ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO
dr Sebastian Szklarek12
Wszystkie metody produkcji energii oddziałują na środowisko, jednakże skala i zakres wpływu
na środowisko jest dla każdej metody inny. W kompleksowej ocenie wpływu produkcji energii
na środowisko należy wziąć pod uwagę wpływ na jakość powietrza i wody, na zdrowie
publiczne, na bioróżnorodność organizmów i ich siedlisk, na zużycie wody i zasobów oraz
użytkowanie gruntu. Ponadto wszystkie te oddziaływania należy rozpatrywać w skali zarówno
lokalnej jak i ponadregionalnej czy nawet globalnej.
Odnawialne źródła energii wywierają znacznie mniejszy wpływ na opisane powyżej aspekty,
niż spalanie paliw kopalnych, jednak nie oznacza to, że nie wywierają żadnego wpływu. Rodzaj
i siła oddziaływania odnawialnych źródeł energii na środowisko zależna jest od zastosowanej
technologii, położenia geograficznego i wielu innych czynników. Rozumiejąc obecne i
potencjalne problemy środowiskowe związane z poszczególnymi technologiami produkcji
energii, można zminimalizować ich wpływ na środowisko i zwiększyć ich udział w produkcji
energii.
Jedną z najczęściej stosowanych miar w porównywaniu wpływu poszczególnych technologii
na środowisko jest tzw. cykl życia produktu, w którym pod uwagę bierze się wszystkie
procesy: wytworzenie niezbędnych materiałów, ich transport, budowa technologii w określonej
lokalizacji, eksploatacja i konserwacja oraz demontaż i likwidacja. W przypadku paliw
kopalnych do oceny cyklu życiowego włącza się także wydobycie i transport spalanych
surowców. Wartość cyklu życia produktu mówi nam jaki jest wpływ danej technologii na
środowisko oraz w jakim stopniu przyczynia się do emisji gazów związanych z globalnym
ociepleniem.
Energetyka wiatrowa
Wykorzystanie siły wiatru jest jedną z najczystszych i najbardziej zrównoważonych metod
wytwarzania energii. Metoda ta nie wytwarza toksycznych zanieczyszczeń i nie zwiększa
emisji przyczyniających się do globalnego ocieplenia.
Wpływ elektrowni wiatrowych na wykorzystanie gruntów zależy od ich lokalizacji – turbiny
postawione na płaskich obszarach zajmują więcej miejsca niż położone na terenach
12 dr Sebastian Szklarek, e-mail: [email protected]
11
wzniesionych. Należy jednak zwrócić uwagę, że potrzebna do ich budowy przestrzeń jest
całkowicie wyłączona z użytku. W celu bezpiecznego usytuowania wiatraków od siebie
przyjmuje się odległości od 5 do 10 razy większe niż średnica wirnika (średnica okręgu
tworzonego przez łopatki turbiny wiatrowej). Na przestrzeni pomiędzy poszczególnymi
wiatrakami można zlokalizować infrastrukturę wspierającą (drogi i linie przesyłowe),
zagospodarować na cele upraw rolniczych czy wypas zwierząt gospodarskich lub pozostawić
jako nieużytki wspierające bioróżnorodność. W przypadku morskich elektrowni wiatrowych
rozstawienie turbin wymaga większych odległości między nimi, ale podobnie jak w przypadku
ich lądowych odpowiedników nie zakłócają działalności (rybołówstwo, rekreacja, nawigacja
czy akwakultura), która może być nadal realizowana pomiędzy poszczególnymi wiatrakami.
Energetyka wiatrowa wpływa niekorzystnie na ptactwo i nietoperze, które narażone są na
kolizje wyniku zderzeń z wirującymi turbinami oraz na zmiany ciśnienia nimi wywołane. To
niekorzystne oddziaływanie można zminimalizować poprzez znajomość występowania siedlisk
i tras migracyjnych gatunków narażonych na kolizję. Ponadto badania wykazały, że aktywność
nietoperzy jest największa przy niskich prędkościach wiatru, a wstrzymanie działania turbiny
w tym okresie ogranicza ich śmiertelność o połowę, przy niewielkim wpływie na efektywność
produkcji energii. Morskie turbiny mogą wywierać podobny wpływ na ptactwo jak turbiny
lądowe, ale w obu przypadkach nie wpływają one znacząco na wielkość populacji ptaków.
Ponadto morskie wiatraki mogą lokalnie zwiększyć populację organizmów wodnych, w tym
ryb, ponieważ ich konstrukcja działa jak sztuczna rafa.
Dźwięk towarzyszący pracy turbin może oddziaływać na ludzi. Całkowity poziom hałasu
generowany przez pracującą turbinę zależny jest od jej konstrukcji i prędkości wiatru. Pomimo
doniesień o uciążliwości dźwiękowej turbin, badania nie wykazały negatywnego
oddziaływania na zdrowie. Mimo wszystko, aby łagodzić obawy społeczeństwa oraz zgodnie z
praktyką dobrego sąsiada warto prowadzić otwarty dialog z lokalną społecznością w sprawie
usytuowania turbin.
W przypadku zasobów wodnych turbiny wiatrowe wymagają wody jedynie do produkcji części
i podzespołów oraz stworzenia betonowych fundamentów.
Biorąc pod uwagę wartość cyklu życiowego produkcji energii z wiatru jest ona od 30 do 50
razy mniejsza niż w przypadku spalania gazu i od 70 do 90 razy mniejsza od produkcji energii
z węgla.
12
Energetyka solarna
Słońce jest niewyczerpywalnym źródłem energii, z którego korzystają także rośliny. Wpływ
energetyki solarnej na środowisko zależny jest od zastosowanej technologii do których obecnie
należą dwie główne kategorie: ogniwa fotowoltaiczne (energia elektryczna) i panele słoneczne
(energia cieplna). Wpływ ma także skala instalacji – małe instalacje na dachach budynków czy
duże farmy przemysłowe.
Największy wpływ na wykorzystanie gruntu mają duże instalacje zlokalizowanie na
powierzchni ziemi. W przypadku energetyki solarnej współdzielenie gruntu z innymi formami
działalności jest praktycznie niemożliwie lub mało wykonalne. Aby zminimalizować ten
wpływ można lokować je na degradowanych gruntach poprzemysłowych czy górniczych.
Najkorzystniejszą lokalizacją są powierzchnie dachów, gdyż jedyną przyjazną środowisku
alternatywą zagospodarowania tych powierzchni są zielone dachy.
Słoneczne instalacje oparte o ogniwa fotowoltaiczne, podobnie jak wszystkie technologie
wymagają wody do wytworzenia poszczególnych komponentów. W przypadku paneli
słonecznych, podobnie jak we wszystkich elektrowniach cieplnych, wymagana jest woda do
chłodzenia. Różne technologie chłodzenia (na sucho lub w obiegach zamkniętych) znacząco
obniżają zapotrzebowanie na wodę.
Proces produkcji ogniw fotowoltaicznych wymaga zastosowania materiałów niebezpiecznych,
z których większość wykorzystywana jest do oczyszczania powierzchni półprzewodników.
Do związków tych zaliczamy m.in. kwas solny, kwas siarkowy, kwas azotowy i fluorowodór.
Ilość i rodzaj niezbędnych środków chemicznych zależny jest od rodzaju ogniw i wielkości
płytki krzemowej. Zatem producenci ogniw muszą przestrzegać norm środowiskowych i norm
warunków pracy, aby ograniczyć wpływ tych środków na środowisko i człowieka. Również w
procesie utylizacji trzeba zachować ostrożność, aby nie wpłynąć negatywnie na środowisko i
człowieka. Jednakże z uwagi na zastosowanie w ogniwach rzadkich i cennych materiałów
producentom opłaca się poddawać je recyklingowi, a nierzadko w wielu krajach istnieje system
finansowych zachęt, które zwiększają efektywność ponownego wykorzystania materiałów.
Biorąc pod uwagę wartość cyklu życiowego produkcji energii ze słońca jest ona od 7,5 do 10
razy mniejsza niż w przypadku spalania gazu i około 18 razy mniejsza od produkcji energii
z węgla.
13
Energetyka geotermalna
Najbardziej rozwiniętą jest technologia pozwalająca produkować energię w pobliżu gorących
punktów geologicznych, gdzie roztopiona skała znajduje się blisko powierzchni ziemi
i wytwarza gorącą wodę.
Elektrownie geotermalne mogą wpływać na ilość i jakość wody. Gorąca woda pompowana
spod ziemi zawiera często wysokie stężenia siarki, soli i innych minerałów. Większość
obiektów geotermalnych posiada zamknięte systemy, w których wydobywana woda
bezpośrednio po jej wykorzystaniu jest ponownie wtłaczana w głąb ziemi, ale w przypadku
awarii zamkniętego obiegu szkody dla środowiska byłyby znaczne. Ponadto geotermia wymaga
wody do chłodzenia systemu wytwarzania energii. Pierwszym bardziej korzystnym
środowiskowo rozwiązaniem jest zastosowanie ochłodzonej wody geotermalnej, przed jej
ponownym wtłoczeniem do ziemi. Do chłodzenia można też wykorzystać zasoby wód
powierzchniowych, ale w takim przypadku wpływ na środowisko jest większy. Zrzut
ogrzanych wód zmienia funkcjonowanie ekosystemu wodnego. Z tego powodu większość
elektrowni geotermalnych wykorzystuje ochłodzoną wodę geotermalną, aby zapobiec
zanieczyszczeniu i osiadaniu gruntu. Woda słodka jest głównie wykorzystywana do
uzupełniania strat wód geotermalnych związanych z parowaniem wody w procesie chłodzenia
elektrowni.
Wpływ elektrowni geotermalnych na jakość powietrza zależny jest od zastosowanej
technologii. W systemach o zamkniętej pętli, gazy wydobywane wraz z wodą geotermalną są
wraz z nią ponownie wtłaczane do gruntu, więc emisje są minimalne. W przypadku otwartych
systemów emitowany jest siarkowodór, dwutlenek węgla, amoniak, metan i bor.
Najpowszechniejszy jest pierwszy gaz, który po wejściu do atmosfery zamienia się
w dwutlenek siarki, który przyczynia się do powstania kwaśnych cząstek tworzących kwaśne
deszcze, wpływające niekorzystnie na uprawy, lasy i gleby, zakwaszające jeziora i strumienie
oraz mogące powodować choroby serca i płuc. Należy jednak pamiętać, że emisje dwutlenku
siarki z otwartych systemów geotermii są około 30 razy niższe niż ze elektrowni węglowych.
Powierzchnia gruntu zajmowana przez elektrownię geotermalną zależna jest od właściwości
źródła geotermalnego, mocy elektrowni, rodzaju systemu chłodzenia, rozmieszczenia studni
głębinowych i innych elementów infrastruktury. Największa na świecie elektrownia
geotermalna bazująca na gejzerach zajmuje powierzchnię około 78 km2. Przy
wypompowywaniu wód geotermalnych istnieje ryzyko osiadania gruntu, dlatego
najkorzystniejsze są układy o obiegu zamkniętym.
14
Biorąc pod uwagę wartość cyklu życiowego produkcji energii geotermalnej jest ona od 3 do 10
razy mniejsza niż w przypadku spalania gazu i od 7 do 13 razy mniejsza od produkcji energii z
węgla.
Hydroenergetyka
Hydroenergetyka obejmuje zarówno duże elektrownie w zaporach wodnych, jak i małe
elektrownie wodne zlokalizowane przy małych strumieniach i rzekach.
Wpływ hydroenergetyki na użytkowanie gruntów zależny jest od rozmiaru elektrowni
i ukształtowania terenu. Na płaskich terenach potrzeba zalać wodą znacznie większy obszar,
niż w terenach wyżynnych czy górskich, w których tą samą objętość wody można zmieścić na
mniejszej powierzchni. Zalanie terenu zbiornika ma duży wpływ na środowisko. Niszczy
wszystkie siedliska, które znajdowały się na tym obszarze – łąki, lasy, grunty orne, tereny
krajobrazowe, a czasem wymaga także przesiedlenia ludzi.
Zaletą zbiorników zaporowych z hydroenergetyką jest ich wielofunkcyjność. Zgromadzona
w nich woda może być wykorzystywana do nawodnień w rolnictwie, do rekreacji oraz jako
element ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałającej suszy. Jednak pomimo tych zalet
technologia ta ma też wady. Główną jest stworzenie bariery migracyjnej dla organizmów
wodnych. I nawet współczesny wymóg budowania przepławek dla ryb nie rozwiązuje
powstałego problemu. Spowolnienie przepływu powoduje, że w zbiorniku odkładają się liczne
zanieczyszczenia, głównie w osadach. W połączeniu z ułatwionym nagrzewaniem się stojącej
w zbiorniku wody, zwiększa to ryzyko występowania zakwitów glonów, a w konsekwencji
ograniczenie użytkowych funkcji zbiornika. Ponadto gromadzone przez dłuższy czas
zanieczyszczenia mogą w pewnym momencie przekroczyć bezpieczny próg i zacząć
toksycznie oddziaływać na wszystkie znajdujące się w nim i jego otoczeniu organizmy. Do
zjawisk negatywnie wpływających na środowisko wodne zalicza się także przyducha, która
powstaje przy zbyt dużej ilości materii organicznej zgromadzonej na dnie zbiornika i przy
wysokich temperaturach. Ponadto niewłaściwe sterowanie poziomem wody w zbiorniku, które
jest niezbędne do zapewnienia efektywności pracy elektrowni wpływa niekorzystnie na
ekosystem rzeki poniżej zbiornika. Włączając w to sytuacje ekstremalne w okresach suchych,
przepływ poniżej zbiornika może całkowicie zanikać powodując znaczne straty w środowisku.
Do niedawna sądzono, że wartość cyklu życiowego produkcji hydroenergetyki w przypadku
małych elektrowni wodnych jest około 60 razy mniejsza niż w przypadku spalania gazu i około
130 razy mniejsza od produkcji energii z węgla, a w przypadku dużych hydroelektrowni od 10
do 33 razy mniej od elektrowni gazowych i od 20 do 60 razy mniej niż w przypadku elektrowni
15
węglowych. Jednakże najnowsze badania wykazały, że zalanie znacznych obszarów roślinności
i gleby powoduje rozkład materii, w wyniku którego do atmosfery uwalniane są znaczne ilości
dwutlenku węgla i metanu. Zjawisko to powoduje, że wartość cyklu życiowego
hydroenergetyki znacząco wzrasta i tylko do 4 razy mniejsza niż przy elektrowniach gazowych
i od 3 do 7 razy mniejsza niż dla elektrowni węglowych.
Tabela 1 Wpływ odnawialnych źródeł energii na środowisko wraz z porównanie do energii
produkowanej z gazu i węgla
Elektrownie
wiatrowe
Elektrownie
solarne Geotermia Hydroenergetyka
Zajęta
powierzchnia Niewielka
Niewielka na
dachach,
Znaczna przy
naziemnych
instalacjach
Średnia, zależne
od wielkości
elektrowni
Bardzo duża,
szczególnie dla
zbiorników
nizinnych
Wpływ na
jakość powietrza Brak wpływu Brak wpływu Niewielki Brak wpływu
Wpływ na
zasoby wody Brak wpływu Brak wpływu
Niewielki przy
układach
zamkniętych,
Średni przy
otwartych
Bardzo duży
Wpływ na
bioróżnorodność Niewielki Niewielki Niewielki Bardzo duży
Odniesienie cyklu życiowego technologii do gazu i węgla
Gaz 30 - 50 razy
mniejszy wpływ
7 - 10 razy
mniejszy wpływ
3 - 10 razy
mniejszy wpływ
4 razy mniejszy
wpływ
Węgiel 70 - 90 razy
mniejszy wpływ
18 razy mniejszy
wpływ
7 - 13 razy
mniejszy wpływ
3-7 razy mniejszy
wpływ
Źródła:
• www.ucsusa.org
• The power of renewables. Opportunities and challenges for China and the United States.
The National Academies Press, Washington, D.C. 2010.
16
3. ENERGETYKA OBYWATELSKA
dr inż. Anna Dyląg13
Wstęp System, w którym społeczeństwo bierze aktywny udział oraz sprawuje kontrolę
w budowaniu modelu energetycznego w swoim kraju, jest podstawą energetyki obywatelskiej.
Umacnia się przy tym kompetencje obywatelskie mieszkańców, jak i tworzy gospodarkę
niskoemisyjną. Obecność mieszkańców w procesach decyzyjnych władz i administracji
publicznej związana jest z aktywnością człowieka i czynnikami kształtującymi jego tożsamość
społeczną.14 Idea partycypacji obywatelskiej narodziła się w latach 70. XX wieku w krajach
Europy Zachodniej i wynikała z przekonania, że obywatele powinni mieć większy udział w
kształtowaniu życia publicznego. Wsparcie rozwoju partycypacji społecznej w Polsce jest
również określone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej15 i dokumentach strategicznych
kraju.16
Należy podkreślić, że filarem energetyki obywatelskiej jest wykorzystanie
odnawialnych źródeł energii jako rozproszonych sposobów wytwarzania i konsumowania
energii. Nowoczesny model energetyczny niesie za sobą bezpośrednie korzyści dla rozwoju
lokalnego – samorządów terytorialnych. Pozwala ich mieszkańcom na wykorzystanie
lokalnych zasobów naturalnych, tworząc przy tym miejsca pracy oraz generując dochody.
Produkując energię z lokalnych źródeł odnawialnych, minimalizuje się emisję gazów
cieplarnianych oraz smog. Energetyka obywatelska zyskuje uznanie w wielu państwach Europy
Zachodniej. Pierwowzorem stosowania tego rozwiązania były Dania, Niemcy i Wielka
Brytania.
Istota energetyki obywatelskiej Społeczeństwo obywatelskie opiera się na etycznej postawie obywateli, czujących
obowiązek czynnego uczestniczenia w rozwoju swojego państwa oraz ich reakcji na
intensywność przemian politycznych i rynkowych, często niekoherentnych z potrzebami
obywateli.17 Jakkolwiek Konstytucja III RP daje przestrzeń do działań obu stymulantom,
społeczeństwo obywatelskie rozwija się w Polsce mało dynamicznie. Przyczyn należy szukać
m.in. w uwarunkowaniach o charakterze kulturowym, gospodarczym czy politycznym. Przy
tym, nie można pominąć roli rodziny i systemu edukacji, kształtujących postawy i nawyki
13 Dr inż. Anna Dyląg, adres e-mail: [email protected] 14Kowalik J., Aktywność obywateli w samorządzie gminnym z perspektywy władz lokalnych, Annales Universitatis
Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, Vol. XVII, 1 Sectio K, 2010. 15Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Tekst Uchwalony W Dniu 2 Kwietnia 1997 R. Przez Zgromadzenie
Narodowe. 16Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2013, Trzecia Ala
nowoczesności, Warszawa 2013, s. 125. 17 Raabe S., Transformacja i społeczeństwo obywatelskie w Polsce, Raportu Fundacji Konrada Adenauera, Nr 9,
2008.
17
młodych obywateli. Korzyści wypływające z partycypacji w podejmowaniu i realizacji decyzji
publicznych są fundamentem formowania się oddolnych organizacji społecznych.
Wśród atutów lokalnego zaangażowania mieszkańców wymienić należy m.in. większy
wpływ na decyzje publiczne, a co za tym idzie, lepsze zaspokajanie potrzeb społecznych
oraz większą kontrolę nad działaniami instytucji publicznych.
Niezależna aktywność społeczeństwa ma miejsce również w polskim sektorze
energetycznym. Ruchy oddolne mają ambicję przyczynić się do transformacji systemu –
naturalnego oligopolu w energetykę obywatelską, w energetykę tworzoną przez obywateli i dla
obywateli. Bodźcem tych działań jest moralny obowiązek każdego z nas do
gospodarowania surowcami naszej planety w taki sposób, by nie zagrażać innym
gatunkom i pozostawić po sobie środowisko nie gorsze niż zastaliśmy. Z drugiej strony,
polski system energetyczny wymaga modernizacji, gdyż jest niedostosowany do obecnych
wymogów stawianych przez organizacje ponadnarodowe, takie jak Unia Europejska czy
Organizacja Narodów Zjednoczonych, ale także przez rynek.
Każdy z nas jest konsumentem energii. Wielu konsumentów mogłoby stać się również
jej producentami. Mieszkańcy wraz z władzami gminy, mogący dać szanse stworzenia
różnych form produkcji energii, są filarami budowy energetyki obywatelskiej.
Kluczowe w tym procesie jest zaangażowanie lokalnej społeczności w tworzenie prawa
lokalnego oraz wywieranie nacisku na władze samorządu, by te przeznaczały środki na
inwestycje energetyczne. Gmina zaś powinna świadomie i rozważnie gospodarować energią na
swoim terenie, jak i współpracować z wielkoskalową energetyką. Działania te dają
samorządom szanse na rozwiązanie własnych problemów energetycznych, jak i mieszkańców.
Jest to możliwe za sprawą przemyślanego tworzenia planów zagospodarowania
przestrzennego i opracowywania dokumentów związanych z planowaniem
energetycznym, opartych na sugestiach swoich mieszkańców. Współudział ludzi z danego
terenu w budowanie lokalnego prawa oraz nadanie kierunku inwestycjom publicznym jest
modelowym przejawem nowoczesnego zarządzania sektorem publicznym – Public
Governance (PG). Zarządzanie gminą oparte na Public Governance, czyli partycypacyjne
zarządzanie publiczne, nie jest w Polsce jeszcze rozpowszechnione. By model ten mógł
sprawnie funkcjonować, musi być rozwinięty etyczny obowiązek mieszkańców do
uczestniczenia w życiu swojej gminy.
Szeroko pojęte zarządzanie energią może być podejmowane na różnych szczeblach
władzy państwowej, jak i w organizacjach ukierunkowanych na zysk. W odniesieniu do
obowiązków państwa względem swoich obywateli, przedstawiciele różnych organizacji
wyznaczają kierunki, których celem jest poprawa efektywności wykorzystania energii oraz
zmniejszenie degradacji środowiska. Według strategii „Bezpieczeństwo Energetyczne
18
i Środowisko – perspektywa do 2020.” „jednym z największych wyzwań, przed którymi stoi
Polska, jest pogodzenie wzrostu gospodarczego z dbałością o środowisko. Jest to szczególnie
istotne w kontekście zmian zachodzących w światowej gospodarce, związanych z dążeniem do
wzrostu poziomu życia obywateli, koniecznością efektywnego wykorzystania zasobów
naturalnych oraz potrzebą zmian wzorców produkcji i konsumpcji.”18 Dokument ten, wraz
z „Polityką energetyczną Polski do 2030.”, ukazuje narzędzia mające wspomóc realizację
powyższych celów. Jednym z nich jest wspieranie działań jednostek samorządu terytorialnego,
uwzględniających priorytety polityki energetycznej państwa, jak również stworzenie
zhierarchizowanego planowania przestrzennego, zapewniającego realizację priorytetów
polityki energetycznej, planów zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe
gmin oraz planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych.19
Polityka energetyczna, jaką prowadzi państwo, jest oczywiście priorytetowa, jednak bez
efektywnego gospodarowania energią na poziomie samorządu terytorialnego, ewentualne
przerwy w dostawach prądu mogą mieć dotkliwe konsekwencje dla obywateli.
Włodarze gmin w oparciu o możliwości techniczne oraz opinie swojego elektoratu
powinni na początku zadbać o dywersyfikację źródeł energii, później zaś efektywnie nią
zarządzać.
Trafny dobór instrumentów i mierników wpływających na efektywne zarządzanie
energią zależny jest od funkcjonowania sektora publicznego. Ten zaś w dużej mierze wpływa
na dobrobyt społeczeństwa. Funkcjonowanie to opiera się na kilku koncepcjach, które w różny
sposób są w stanie sprostać wyzwaniom państwa. By sektor publiczny działał efektywnie na
rzecz rozwoju kraju, wprowadza się zarządzanie gospodarczymi i społecznymi zasobami,
zwane zarządzaniem publicznym, którego zadaniem jest harmonizowanie działań
zapewniających prawidłowe wyznaczanie celów organizacji realizujących interes publiczny.
„Zarządzanie publiczne odnosi się do procesów, w których społeczność lokalna zaczyna
odgrywać istotną rolę i wpływać na decyzje polityczne i społeczno-gospodarcze związane
z poziomem życia społecznego i rozwojem cywilizacyjnym.”20 Zarządzanie w sektorze
publicznym różni się od zarządzania w przedsiębiorstwie celowością działania rozpatrywanej
organizacji. W przypadku organizacji publicznej, zysk nie odgrywa tak istotnej roli, zaś
działania podejmowane przez samorząd mają często szeroki horyzont czasowy, rzadko brany
pod uwagę w przypadku przedsiębiorstw.21
Ze względu na swoją historię, Polska w porównaniu z innymi krajami Europy
Zachodniej ma trudniejsze zadanie w zakresie dostosowania wymogów działalności
18 Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Środowiska, Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko
perspektywa do 2020r., Warszawa 2012. 19 Ministerstwo Gospodarki, Polityka Energetyczna Polski do 2030r., Warszawa 2009. 20 Stawasz D., Banachwicz B., Zarządzanie publiczne – wyzwania dla procesu kształcenia na poziomie wyższym
– przykłady wydziału zarządzania Uniwersytety Łódzkiego, UŁ,
http://www.ue.katowice.pl/fileadmin/_migrated/content_uploads/21_D.Stawasz__B.Banachowicz__Zarzadzanie
_publiczne....pdf - [dostęp 19.07.2017]. 21 Hansel P., Sektor publiczny – specyfika i metody zarządzania, [w:] Glinka B., Kostera M. (red.), Nowe
kierunki w organizacji i zarządzaniu, Wolters Kluwer, Warszawa 2016.
19
samorządów lokalnych do wyzwań, stawianych przez współczesność. Transformacja ustrojowa
wymusiła na Polsce wzmożone działania na rzecz przystosowania administracji publicznej do
ustroju demokratycznego oraz gospodarki rynkowej. Proces ten odbywa się dość chaotycznie i
bez spektakularnych sukcesów. Problemy te najczęściej wynikają z różnych oczekiwań
obywateli i polityków oraz różnego rodzaju barier, które spowalniają proces przechodzenia od
biurokratycznego modelu administracji i zarządzania publicznego do współczesnych modeli
opartych na koncepcjach NPM22 i PG23. Każda z tych koncepcji ma swoich sprzymierzeńców,
jak i przeciwników, jednak zmiany społeczno-gospodarcze wymuszają stały rozwój teorii
zarządzania oraz dostosowanie do aktualnych potrzeb. Dotyczy to również sektora
publicznego.
„Człowieka trudno jest zainteresować losem całego państwa, gdyż nie dostrzega on wpływu,
jaki los państwa może wywrzeć na jego własne życie. Kiedy jednak zachcemy przeprowadzić
obok jego domu publiczną drogę, od razu dostrzeże związek istniejący między tą drobną
sprawą publiczną a jego najżywotniejszymi sprawami prywatnymi i sam zrozumie ścisłą
zależność interesu osobistego od interesu społecznego.”24
Oczekiwania obywateli
22 NPM 23 PG 24 Tocqueville A., O demokracji w Ameryce, PIW, Warszawa 1976, s. 332.
Ograniczenia kosztów energii
Bardziej efektywnego zarządzania energią
Rozwoju lokalnej gospodarki opartej na lokalnych zasobach
Czystego środowiska
20
Kiedy wielu ludzi angażuje się w publiczne sprawy swojej społeczności, wtedy stają
się oni obywatelami świadomymi swojej lokalnej przynależności. W ten sposób realizuje
się ideę społeczeństwa obywatelskiego, zdolnego do współrządzenia.
W krajach dojrzałej demokracji pojawiła się potrzeba angażowania obywateli
i włączenia organizacji trzeciego sektora w świadczenie usług społecznych na poziomie
lokalnym i w zarządzanie nimi. Wynika to z konieczności sprostania poważnym wyzwaniom
demograficznym, politycznym i ekonomicznym, przed którymi stoi państwo opiekuńcze
w XXI w. Według Giddensa, państwo i społeczeństwo obywatelskie powinny działać jak
partnerzy pomagający sobie wzajemnie, ale także kontrolujący swoje funkcjonowanie25.
Powstanie idei społeczeństwa obywatelskiego miało na celu również zachęcenie obywateli do
życia publicznego, którzy stają w podwójnej roli – konsumentów i współproducentów
publicznie finansowanych usług społecznych. Dynamiczny rozwój państwa opiekuńczego po
II wojnie światowej oraz równoległy wzrost dużych publicznych i prywatnych organizacji
biurokratycznych spowodowały, że obywatele zatracili rozumienie istoty usług społecznych
oraz poczucie wpływu na ich świadczenie. Obecnie kreowany jest trend dążenia do odzyskania
wpływu na świadczenie usług przez obywateli. Chcą oni umocnić swoją „demokratyczną
własność.”26 Potwierdza to polskie prawo wskazując, że obywatele powinni mieć bezpośredni
wpływ (np. poprzez konsultacje społeczne) na tworzenie regulacji, których są beneficjentami.27,
28 Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazuje również, że organizacje
społeczeństwa obywatelskiego są uznawane za najlepsze podłoże rozwoju współczesnej
25Giddens A., Trzecia droga. Odnoga socjaldemokracji , Warszawa 1997, s. 73. 26 Pestoff V., Demokratyczne rządzenie: współprodukcja, trzeci sektor i udział obywateli w świadczeniu usług
społecznych, Zarządzanie publiczne, nr 2, Warszawa 2007. 27 Zasady Techniki Prawodawczej, Dz.U. 2002r. Nr.100 poz. 908. 28 Kalisiak-Mędelska M., Partycypacja społeczna i jej znaczenie w działalności władz lokalnych, Zeszyty
Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Nr 42, Poznań 2012.
Większego zaufania do urzędników państwowych
zaangażowania w ochronę środowiska i skuteczne zarządzanie zasobami
zaangażowania mieszkańców w życie publiczne
inspirowania mieszkańców do współtworzenia gminnego zarządzania energią
21
demokracji.29 Respektowanie zasad dialogu mieszkańców z gminą kreuje nową jakość tych
relacji. Sprzyjając wspólnemu opracowaniu określonych rozwiązań, umożliwia podejmowanie
lepszych decyzji.30 We wspólnotowym dokumencie pt. „Biała księga w sprawie rządzenia
Europą z 2001r.31 zaakcentowane zaś zostało, że w procesie tworzenia polityk Unii
Europejskiej powinny uczestniczyć instytucje unijne, władze publiczne na poziomie krajowym
i lokalnym oraz partycypujący obywatele wspólnoty.32
Ruchy oddolne, które są motorem zmian wywoływanych przez organizacje
obywatelskie, zaczynają funkcjonować w warunkach polskiej elektroenergetyki.
Tworzone są podstawy do transformacji systemu – naturalnego oligopolu w energetykę
obywatelską. Energetykę tworzoną przez obywateli i dla obywateli.
Energetyka ta jest definiowana jako „techniczna i biznesowa koncepcja budowy
systemu rozproszonych źródeł energii, finansowanych bezpośrednio ze środków obywateli
i przedsiębiorców, instalowanych w budynkach użyteczności publicznej, a także w budynkach
przemysłowych, szczególnie zaś w budynkach wielo- i jednorodzinnych”.33 Siłą stymulującą
rozwój działań społecznych, niewymuszonych przez odgórne nakazy, jest moralny obowiązek
każdego z nas do gospodarowania surowcami naszej planety w taki sposób, by nie zagrażać
innym gatunkom i pozostawić po sobie środowisko nie gorsze niż zastaliśmy. Drugą siłą jest
niedostosowanie realiów polityczno-gospodarczych w przemyśle energetycznym do obecnych
wymogów stawianych przez rynek oraz przez organizacje ponadnarodowe, takie jak Unia
Europejska czy Organizacja Narodów Zjednoczonych.
Energetyka obywatelska rodzi się na poziomie lokalnym – gminnym. Każdy
mieszkaniec gminy – obywatel swojej małej ojczyny – jest konsumentem energii. Każda
gmina zaś jest zobowiązana prawem do dostarczenia jej swoim mieszkańcom (w
miejscach należących do gminy np. szkołach, urzędach, itp.).
29 http://www.mpips.gov.pl/spoleczenstwo-obywatelskie/ - [dostęp: 24.05.2014]. 30 Kuźniar W., Kawa M., Relacje jednostek samorządu terytorialnego z mieszkańcami w kontekście koncepcji
współtworzenia wartości, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 867, Problemy Zarządzania,
Finansów i Marketingu nr 40, Szczecin 2015. 31 Commission of the European Communities, European Governance. A White Paper, Brussels, 27.07.2001,
COM (2001) 428 final, O.J., C 287/1, 2001. 32 Haładaj A., Wdrażanie koncepcji public governance w polityce ochrony środowiska, [w:] Niżnik-Dobosz I.
(red.), Zastosowanie idei public governance w prawie administracyjnym, Difin, Warszawa 2014. 33 Kisieliński S., Energia w gminie, Fundacja wspomagania wsi, Warszawa 2013.
22
Cele energetyki obywatelskiej
Społeczność gminna powinna mieć prawo wyboru, z jakiego źródła pochodzi nabywana
przez nią energia. Ze względu na niewielki udział energii ze źródeł odnawialnych w całkowitej
produkcji energii, mieszkańcy mogą sami wytwarzać ją na własny użytek. Do dyspozycji mają
kilka rozwiązań, z których najłatwiejszy, ale zarazem kapitałochłonny, jest zakup własnych
urządzeń produkujących energię. Inną możliwością jest założenie spółdzielni sąsiedzkich, które
będą inwestowały w energetykę odnawialną. Ważne jest, aby społeczność gmin uczestniczyła
w działaniach swoich władz poprzez oddolne inicjatywy wymuszające na samorządach
odpowiednie inwestycje energetyczne. Społeczność gmin powinna partycypować w
tworzeniu prawa lokalnego i ustalaniu ważnych dla danego miejsca projektów
wspomagających energetykę obywatelską. Gmina zaś powinna świadomie i rozważnie
gospodarować energią na swoim terenie, jak i współpracować z wielkoskalową
energetyką.
Poprzez przemyślane tworzenie planów zagospodarowania, jak i opracowywanie
dokumentów związanych z planowaniem energetycznym na jej terenie oraz działanie
zgodne z wolą swoich mieszkańców, gmina kreuje szanse rozwiązania problemów
energetycznych lokalnych społeczności.
Działanie gminy w oparciu o partycypacyjne zarządzanie publiczne, jest w Polsce
jeszcze mało znane i rzadko stosowane. By model ten mógł sprawnie funkcjonować, musi być
uświadomiony i rozwinięty moralny obowiązek mieszkańców do uczestniczenia w życiu swojej
gminy. Propagowanie zachowań ekologicznych i świadomych działań energetycznych
wśród Polaków jest jednym z filarów budowania poczucia odpowiedzialności wobec
swojego miejsca zamieszania i lokalnej społeczności. Zarówno odnawialne źródła energii,
jak i energetyka obywatelska, są pojęciami znanymi, jednak nie zawsze rozumianymi przez
ogół społeczeństwa. Co więcej, rozwój tych dziedzin wpływa pozytywnie na środowisko,
Wzrost zaangażowania mieszkańców gminy w życie publiczne
Stymulowanie rozwoju lokalnej gospodarki poprzez wykorzystanie lokalnych zasobów energetycznych.
Wzrost świadomości energetycznej mieszkańców gminy
23
zmniejszając zanieczyszczenie oraz wymuszając odpowiedzialną gospodarkę surowcami.
Integracja zmieniających się wymagań wobec energetyki z rodzącym się w Polsce
partycypacyjnym podejściem administracji wobec obywateli, stwarza szansę na propagowanie
energetyki obywatelskiej. Polityka energetyczna, jaką prowadzi państwo, jest oczywiście
priorytetowa, jednak bez efektywnego gospodarowania energią w jednostkach samorządu
terytorialnego, ewentualne przerwy w dostawach prądu mogą mieć dotkliwe konsekwencje dla
obywateli.
Przykładem działań demokracji uczestniczącej jest budżet obywatelski. Pomimo
niewielkiego doświadczenia tej inicjatywy w Polce, przynosi ona wiele korzyści zarówno
miastom, gdzie budżet jest ustalany, jak i mieszkańcom, którzy budżet kreują. Koncepcja
partycypacji społecznej zarówno w przypadku tworzenia budżetu obywatelskiego, jak
i kreowania polityki energetycznej gmin, niesie za sobą wiele zmian w funkcjonowaniu
społeczeństwa. Unaocznia również obywatelom problemy, jakie rodzą się przy podejmowaniu
ważnych decyzji mających wpływ na nich samych, angażuje ich w sprawy lokalne oraz buduje
świadomość omawianej tematyki. Dlatego pozytywnie należy ocenić fakt, że inicjatywa
budżetu obywatelskiego już zaczęła funkcjonować w Polsce. Daje to szansę zaistnienia innym,
ważnym zagadnieniom, mającym wpływ na życie mieszkańców. Tym samym, pozytywne
doświadczenia partycypacji społecznej mogą zostać przeniesione również na sektor
energetyczny, gdzie każdy obywatel będzie miał wpływ na podejmowanie decyzji
energetycznych oraz na współtworzenie energetyki. Nowy sposób funkcjonowania systemu
elektroenergetycznego stawia bowiem producentów energii, samorządy oraz samych klientów
w całkowicie innym położeniu niż dotychczas. W nowo powstałej strukturze systemu
elektroenergetycznego ważną rolę będzie odgrywać nowatorskie łączenie idei energetyki
obywatelskiej oraz partycypacyjnego zarządzania publicznego. Współistnienie obu
rozwiązań będzie miało największy wpływ na proces zarządzanie energią w jednostkach
samorządu terytorialnego, jak również budowało będzie ideę społeczeństwa
obywatelskiego w Polsce.
Tworzenie nowego podejścia w polskiej energetyce wymuszone jest nie tylko
problemami, z jakimi boryka się ten sektor, ale również światowymi trendami w produkcji
energii elektrycznej oraz eksploatacją krajowych zasobów energii odnawialnej. Podstawowym
postulatem koncepcji energetyki obywatelskiej jest transformacja systemu energetycznego – z
energetyki wielkoskalowej w energetykę rozproszoną. Energetyka obywatelska zatem
powinna być przede wszystkim własnością lokalnych społeczności, przynosząc tym
samym obywatelom korzyści z zielonych inwestycji. Inicjatywa ta nastawiona jest również
na jak największe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, takich jak słońce czy wiatr.
Istotnym argumentem za energetyką obywatelską jest całkowita zmiana modelu
biznesowego tworzącego nowe podejście do wytwarzania energii.
24
Ważne:
Zmieniony zostaje podmiot wytwarzający energię elektryczną – z dużej firmy
energetycznej na pojedynczego obywatela bądź spółdzielnię tworzoną przez grupę
obywateli. W wyniku tych przemian, bierni konsumenci stają się prosumentami –
osobami fizycznymi wytwarzającymi energię elektryczną na własny użytek.
Obywatele zainteresowani taką formą zaspokajania potrzeb energetycznych mogą sami
zainwestować w urządzenia i wykorzystywać energię do własnych celów. Istnieją również inne
formy uczestniczenia w decydowaniu o lokalizacji i rodzaju inwestycji oraz wytwarzaniu
energii elektrycznej. Przykładowo, popularną inicjatywą w Niemczech są inwestycje
samorządowe, gdzie władze gminy w oparciu o postulaty swoich mieszkańców, podejmują
decyzję o zielonej inwestycji i później nią zarządzają. Funkcjonuje również współwłasność
polegająca na współpracy lokalnej społeczności z zewnętrznym inwestorem. Inną jeszcze
możliwością jest kooperatywa energetyczna, zwana inaczej spółdzielnią energetyczną,
tworzona przez przedsiębiorstwa lub osoby fizyczne produkujące energię elektryczną na użytek
własny lub w celu odsprzedaży. Duńskie, belgijskie i niemieckie gminy nakładają również
obowiązek na dużych inwestorów energetycznych, wymuszający obligatoryjny udział
mieszkańców we własności inwestycji.34 Wymienione rodzaje działań energetyki
obywatelskiej, przynosząc wymierne korzyści wytwórcom energii, zwiększają akceptację
społeczną i rozwój tej idei, jak również uniezależniają odbiorców prądu od energetyki
wielkoskalowej. Należy zwrócić szczególną uwagę na korelację popytu, podaży i ceny
systemów odnawialnych źródeł energii. Zwiększające się zainteresowanie, które można już
nazwać modą na urządzenia wytwarzające energię ze słońca czy wiatru, stają się coraz tańsze,
konkurując tym samym z energią nieodnawialną.
Rys. 1. Formy partycypacji społecznej w gminnych inwestycjach energetycznych
34 Roberts J., Bodman F., Rybski R., Energetyka obywatelska, modelowe rozwiązania prawne promujące
obywatelską własność odnawialnych źródeł energii, Warszawa 2015.
•Spółdzielnia energetyczna
•Klastry enrgii
•Społeczności energetyczne
•Prosumeryzm
•Inwestycje gminne z udziałem mieszkańców
•Współwłasność lokalnej społeczności z zewnętrznym inwestorem
25
Wzrastające zużycie energii elektrycznej oraz przestarzała infrastruktura obecnego
systemu energetycznego powodują wiele problemów natury technicznej, jak również stwarzają
zagrożenie wystąpienia przerw w dostawie prądu. Jest to kolejny przykład, kiedy energetyka
obywatelska potrafi sprostać pojawiającym się trudnościom. Energetyka rozproszona oparta na
odnawialnych źródłach energii jest w stanie zapewnić usługi energetyczne dla całego kraju.
Koncepcja ta jest remedium na występujące rozległe awarie sieciowe, powodujące przerwy w
dostawach energii dla wielu tysięcy odbiorców.35 Rozwiązany zostanie również, podniesiony
wcześniej problem mocy wytwórczych, który pojawił się w okresie letnim 2015 roku oraz jest
przewidywany w latach kolejnych.36 Długie i kapitałochłonne inwestycje, np. w bloki węglowe,
które mają zostać oddane przed rokiem 2020, mogą być zastąpione instalacjami
fotowoltaicznymi bądź farmami wiatrowymi, charakteryzującymi się krótkim okresem
inwestycyjnym.
Problemy, z którymi boryka się obecnie energetyka konwencjonalna, mają wpływ na
rozwój gospodarczy i społeczny kraju. Rozwiązanie impasu branży energetycznej tkwi
w promowaniu i stwarzaniu odpowiednich warunków rozwijających energetykę obywatelską.
Koncepcja ta idealnie wpisuje się w cele polskiej polityki energetycznej, narzuconej przez Unię
Europejską. Dzięki energetyce obywatelskiej mogłyby zostać spełnione wszystkie wymogi
pakietu klimatyczno-energetycznego, jak i zaspokojony wzrastający popyt na energię
elektryczną oraz spowolni się proces uzależniania polskiej gospodarki od importu paliw
kopalnych.
Potwierdzeniem dostrzegania przez krajowe władze ważności energetyki obywatelskiej
jest wydanie w 2013 roku przez Ministerstwo Cyfryzacji i Administracji zaleceń do
propagowania partycypacji społecznej i obywatelskiej poprzez docenianie ludzi
zaangażowanych w działalność społeczną, kampanie społeczne, wykorzystywanie
nowoczesnych technologii, wprowadzanie nowych technik głosowań oraz komunikowanie się
administracji z obywatelami.37
Energetyka obywatelska w znaczącym stopniu ograniczy negatywny wpływ paliw
kopalnych na środowisko poprzez wspieranie odnawialnych źródeł energii.
Za sprawą stosowania różnych technologii wytwarzania energii elektrycznej
spełniony zostanie cel polskich władz – dywersyfikacja struktur wytwarzania energii oraz
rozwinięcie konkurencyjnych rynków energii. Opierając branżę energetyczną na
energetyce odnawialnej, wymuszony zostanie proces zmiany technologii poboru
i wykorzystania prądu przez gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa – nastąpi
poprawa efektywności energetycznej.
Podsumowując, należy podkreślić, że warunkiem, by koncepcja partycypacyjnego
zarządzania publicznego mogła sprawnie funkcjonować w odniesieniu do energetyki na
35 Popczyk, J., Energetyka rozproszona, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki, Warszawa 2011. 36 Najwyższa Izba Kontroli, Funkcjonowanie i bezpieczeństwo. Elektroenergetycznych sieci przesyłowych.
Warszawa 2014. 37 Ministerstwo Cyfryzacji i Administracji, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska 2030. Trzecia fala
nowoczesności, Warszawa 2013r. s. 125.
26
poziomie lokalnym, a w konsekwencji również krajowym, jest udział społeczeństwa
w budowie systemu zarządzania energią. W tym celu społeczeństwo musi stać się partnerem
do rozmów z rządem nad przyszłością krajowego systemu energetycznego. Impulsem
inicjującym proces współdecydowania jest edukacja ekologiczna i energetyczna, jak i
budowanie świadomości obywateli w aspekcie energetyki. Budowa świadomego
energetycznie społeczeństwa oznacza przede wszystkim zmianę zachowań ludzi, coraz
lepiej rozumiejących istotę własnego bezpieczeństwa energetycznego.38 Należy spojrzeć
na siebie jako na element środowiska naturalnego, któremu nie powinno się szkodzić.
Tego typu nastawianie i zmiana postrzegania natury sprawią, że decyzje podejmowane
przez jednostki będą współtworzyć zrównoważoną energetykę obywatelską oraz całą
gospodarkę.
38 Popczyk, J., Energetyka rozproszona, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki, Warszawa 2011.
27
Bariery we wdrażaniu energetyki obywatelskie w gminach
Finansowe:
Strukturalne:
Niewystarczająca ilość środków własnych
Trudność z uzyskaniem dotacji, środków unijnych, kredytów, itp.
Brak pomysłu na finansowanie
Brak energetyka gminnego (brak wiedzy fachowej)
Brak wystarczającej pomocy ze strony samorządu województwa i instytucji
rządowych
Brak zachęt i gratyfikacji dla gminaktywnych
28
Prawne:
Kadrowe:
Zadania własne gminy z zakresu gospodarki energetycznej
Celem działania każdej gminy jest zaspakajanie zbiorowych potrzeb społeczności
oraz tworzenie warunków dla pełnego uczestnictwa mieszkańców w jej życiu. Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej jasno stanowi o powinnościach samorządu w stosunku do
mieszkańców będących członkami jej wspólnoty oraz o decentralizacji władzy publicznej.
Przejawem tego procesu jest zobowiązanie samorządów terytorialnych do uczestniczenia
w sprawowaniu władzy publicznej poprzez wykonywanie części zadań publicznych w imieniu
Rozbudowane oraz skomplikowane procedury i wymogi
Zawiłość i niejednoznaczność przepisów
Częste zmiany uregulowań prawnych
Brak na rynku pracy odpowiednich specjalistów chętnych do pracy za niekonkurencyjne pobory
Ograniczenia etatowe związane z brakiem środków na wynagrodzenia, odchodzenie z pracy w urzędach pracowników o dużym
doświadczeniu itp.)
29
własnym i na własną odpowiedzialność.39 Realizowane przez gminę zadania własne, o których
mowa powyżej, muszą być zgodne z polityką energetyczną państwa, miejscowymi planami
zagospodarowania przestrzennego albo ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowań i
kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dodatkowo respektowane powinny być
polityka społeczna oraz polityka ochrony środowiska. Wachlarz ustaw, które należy brać pod
uwagę podczas opracowywania polityki energetycznej gminy, zawiera tab. 1.
Zadaniem gminy, jako podstawowej jednostki samorządu terytorialnego, jest
zaspokajanie wszystkich podstawowych potrzeb mieszkańców – członków gminnej wspólnoty.
Art. 7.1 ustawy o samorządzie gminnym określa zadania własne gminy, które finansowane są
z jej własnych środków.40 Jedną z kategorii potrzeb gminy jest budowa i eksploatacja
infrastruktury technicznej, do której zaliczamy: budowę i utrzymanie dróg, kanalizację, wywóz
śmieci, prowadzenie wysypisk, transport publiczny oraz dostarczanie wody, elektryczności,
gazu i ciepła.
Tabela 1. Ustawy mające wpływ na gospodarkę energetyczną w gminie Lp. Rodzaj ustawy Rok uchwalenia
1. Ustawa o samorządzie gminnym 1990
2. Ustawa o gospodarce komunalnej 1996
3. Ustawa Prawo energetyczne 1997
4. Ustawa o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych 1998
5. Ustawa Prawo ochrony środowiska 2001
6. Ustawa o odpadach 2001
7. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 2003
8. Ustawa o partnerstwie publiczno – prywatnym 2005
Źródło: Opracowanie własne.
Dostarczanie elektryczności oraz ciepła jako jedno z zadań gospodarki komunalnej
gminy, rozpatruje się w dwóch kategoriach – planowania i organizowania. Za planowanie
zaopatrzenia gminy w nośniki energii odpowiedzialny jest wójt/burmistrz lub prezydent miasta.
Prawo energetyczne zobowiązuje radę gminy do sporządzenia założeń do planu zaopatrzenia
w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.41 Zatwierdzenie założeń do planu przez
samorząd województwa oraz mieszkańców gminy obliguje gminę do jego realizacji. Należy
podkreślić, że ustawodawca tworząc nowe wymagania dla gmin, nie określił żadnych sankcji
za brak wypełnienia nałożonego obowiązku. Prowadzi to najczęściej do nieprzestrzegania przez
gminę wymogów ustawy.
Ważne:
39 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Tekst uchwalony w dniu 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie
Narodowe, art. 16 ust. 2. 40 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95. 41 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne, Dz.U. 1997 nr 54 poz. 348, art. 19.
30
Założenia do planów powinny powstawać we współpracy z przedsiębiorstwami
energetycznymi. Przedsiębiorstwa zobligowane są zaś do udostępnienia gminie
własnych planów rozwoju w zakresie zaspokojenia zapotrzebowania na paliwa lub
energię.
Urzeczywistnienie planu przez gminę może odbywać się w dwojaki sposób. Po
pierwsze, gmina może prowadzić działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu,
przesyłaniu oraz dystrybucji paliw gazowych, energii elektrycznej i cieplnej.
Ważne:
Gmina może realizować powierzone zadania angażując w to własne środki finansowe.
Może również powołać odrębną osobę prawną z udziałem gminy bądź powierzyć
zadania osobie trzeciej na podstawie zawartej umowy. Inną formą prowadzenia
działalności w zakresie organizowania zaopatrzenia mieszkańców w nośniki energii jest
uczestnictwo gmin w kapitałowych spółkach prawa handlowego.42
Gmina staje się wówczas podmiotem czynnie uczestniczącym w handlu energią. Gmina
może również obrać drogę regulatora lokalnego rynku, wskutek czego reprezentuje interes
publiczny w tworzeniu bezpiecznego, przyjaznego dla środowiska przyrodniczego i możliwego
do zaakceptowania przez społeczność lokalną systemu zaopatrzenia w ciepło i energię
elektryczną.43
Do zadań, które gmina realizuje w dziedzinie gospodarki energetycznej, należą:44
1. Zapewnienie niezawodnego i pełnego zaspokojenia potrzeb energetycznych
odbiorców poprzez:
• zróżnicowanie źródeł zaopatrzenia w paliwa i energię,
• utrzymanie zapasów strategicznych i programu działań awaryjnych,
• stworzenie producentom energii optymalnych warunków rozwoju,
• zapewnienie perspektywicznych dostaw i dostępności do zróżnicowanych
nośników energii.
2. Minimalizacja kosztów zaspokajania potrzeb energetycznych odbiorców poprzez:
• stworzenie rynku i możliwości konkurencji producentów paliw i energii,
• wprowadzenie w życie antymonopolistycznych regulacji warunków i cen
dostawy paliw i energii,
• realizację strategii zaspokajania potrzeb według zasady najmniejszych kosztów.
42 Domagała M., Bezpieczeństwo energetyczne, aspekty administracyjno-prawne, Wydawnictwo Kul, Lublin
2008. 43 Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, Planowanie zaopatrzenia w ciepło, energię
elektryczną i paliwa gazowe w małych i średnich gminach, Katowice 2001. 44 Tamże.
31
3. Zmniejszenie obciążenia środowiska przyrodniczego związanego z produkcją
i użytkowaniem energii poprzez:
• restrukturyzację zakładów przemysłowych znajdujących się na terenie gminy
pod kątem zwiększenia zatrudnienia i ekologicznej struktury produkcji,
• rozwijanie systemów paliwowo-energetycznych i infrastruktury mniej
uciążliwych dla środowiska nośników energii - gaz, energia elektryczna itp.,
• uwzględnienie zasady najmniejszych kosztów społecznych, ograniczenie emisji
zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby - w celu zmniejszenia zagrożeń dla
życia mieszkańców gminy.
4. Uzyskanie społecznego przyzwolenia i poparcia dla realizacji zintegrowanych
programów ekonomicznych, energetycznych i ekologicznych poprzez:
• upowszechnienie wśród mieszkańców gminy i podmiotów gospodarczych
informacji i decyzji odnoszących się do gospodarki energetycznej gminy
i regionu,
• preferowanie kierunków i rozwiązań w zintegrowanej gospodarce energetycznej
tworzących nowe miejsca pracy (poprzez podaż energii i popyt na energię),
• rozwijanie systemów paliwowo-energetycznych i ich infrastruktury, zwłaszcza
w odniesieniu do ogrzewania pomieszczeń i ciepłej wody użytkowej
z uwzględnieniem wymogów i możliwości finansowych mieszkańców oraz
niezbędnego poziomu pomocy socjalnej,
• rozwijanie świadomości w zakresie ekonomizacji energii oraz edukacji
ekologicznej.
Ustawodawca dał gminom szeroki wachlarz możliwości wypełniania zadań własnych
polegających na tworzeniu i realizacji lokalnych strategii energetycznych. Wysoki stopień
skomplikowania norm prawnych oraz brak czynników motywujących do angażowania się
w realizację efektywnej gospodarki energetycznej gminy może utrudniać zaangażowanie
lokalnych włodarzy. Niemniej jednak jest podstawa prawna, która daje możliwości tworzenia
gminnych systemów zarządzania energią opartych na partycypacji społecznej
i wykorzystujących koncepcję zarządzania publicznego.
Planowanie energetyczne w gminie
Jedną z funkcji procesu zarządzania jest planowanie i podejmowanie decyzji,
polegające na „świadomym ustalaniu kierunków działania oraz podejmowaniu decyzji opartych
na celach, faktach i dobrze przemyślanych ocenach.”45 Biorąc pod uwagę zarządzanie energią
gminie, planowanie energetyczne jest podstawową jego funkcją, którą narzuca ustawodawca.
Ważne:
Wyznacznikami zarządzania energią w gminie są:
• nieprzerwanych dostaw energii,
45 Koźmiński A. K., Piotrowski W., Zarządzanie – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2000, s. 179.
32
• dostępu do energii dla użytkowników indywidualnych oraz przedsiębiorców,
• niedopuszczenie do nadmiernego wzrostu cen energii,
• dobrej jakości środowiska oraz jego ochrony.
Pomimo konkretnych powinności w tym zakresie, planowanie energetyczne jest
bagatelizowaną problematyką, zarówno przez władze lokalne, jak i obywateli. Radni gminni
nie doceniają roli, jaką w rozwoju danego obszaru mogą odegrać energetyczne dokumenty
planistyczne. Idea społeczeństwa obywatelskiego, słabo rozwinięta jeszcze w Polsce sprawia,
że mieszkańcy nie czują obowiązku, by włączać się w stanowienie prawa lokalnego.
Implikacją planowania jest decydowanie, czyli dokonywanie świadomego wyboru
w oparciu o wcześniejszą analizę przedmiotu decyzji. Bazując na stworzonym już planie
energetycznym, włodarze gminy podejmują decyzje energetyczne, posiłkując się:46
• ustaleniami lokalnych priorytetów z zakresu planowania energetycznego w gminie,
• potrzebami energetycznymi gminy,
• włączaniem lokalnej społeczności w proces planowania energetycznego,
• zidentyfikowanym zapotrzebowaniem na energię,
• wskazanymi możliwościami zmniejszenia zapotrzebowania na energię,
• możliwością wykorzystania lokalnego potencjału energetycznego,
• kierunkami działań w zakresie wdrożeń przy uwzględnieniu uwarunkowań lokalnych,
w tym w szczególności możliwości finansowych i technicznych gminy.
Ważne:
Rzetelnie skonstruowany plan energetyczny gminy oraz późniejsza jego realizacja, są
w stanie zmienić warunki, w jakich funkcjonuje gmina oraz żyją jej obywatele. Obszar,
objęty energetycznymi dokumentami planistycznymi, staje się konkurencyjny dla
inwestorów, gdyż posiada szczegółowo określone priorytety rozwoju gospodarczego.
By jednak trafnie je zdefiniować, planiści muszą przeprowadzić skrupulatną
inwentaryzację dostępnych zasobów oraz trafnie określić przyszłe potrzeby gminy,
w tym te energetyczne.
Znowelizowana w 2010 r. ustawa Prawo Energetyczne nakłada na gminy obowiązek
sporządzania dokumentu mającego na celu zoptymalizowanie wymagań, jakie stawia przed
gminą rynek energii, prawo, infrastruktura techniczna oraz społeczeństwo. Warunki te musi
pogodzić dokument strategiczny – „Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię
elektryczną i paliwa gazowe” (ZPZC) oraz „Plan zaopatrzenia w ciepło, energię
elektryczną i paliwa gazowe” (PZC). Drugi dokument może zostać pominięty w przypadku,
gdy plany przedsiębiorstw energetycznych zapewniają realizację założeń. Procedurę tworzenia
46 Rechul H., Planowanie energetyczne gminy, - praca doktorska, AE w Katowicach, Katowice 2010.
33
obu dokumentów przedstawiono na rys. 2.1 i 2.2. Ustawa przewiduje długoterminowy
charakter tych dokumentów – tworzone są na okres 15 lat, a co 3 lata powinny być
aktualizowane. Przybierają one tym samym kształt ładu energetycznego na terenie gminy.
Ważną, jednak nierozstrzygniętą przez ustawodawcę kwestią, jest brak jednoznacznego
określenia, czy ZPZC powinien odnosić się do wszystkich trzech nośników energii łącznie, czy
powinny powstawać odrębne plany dla każdego nośnika z osobna. Wydaje się, że wybór
sposobu opracowania planu lub planów powinien zależeć od indywidualnych uwarunkowań i
potrzeb gminy.47
Obowiązek tworzenia ZPZC jak i samego PZC niesie za sobą szereg korzyści, zarówno
dla gminy, mieszkańców, jak i przedsiębiorców działającym na terenie gminy. Najważniejsze
z nich przedstawiono w tab. 2.3.
Tabela 2. Korzyści wynikające z wdrożenia ZPZC
Korzyści Gmina Przedsiębiorcy Mieszkańcy
Kształtowanie gospodarki energetycznej gminy w
sposób optymalny i uporządkowany X X X
Harmonizacja działań w zakresie zaopatrzenia w
energię, podejmowanych bezpośrednio przez organy
gminy z odpowiednimi przedsiębiorstwami
energetycznymi
X X
Uzgadnianie kierunków działań gmin i przedsiębiorstw
energetycznych w zakresie rozwoju infrastruktury, w
tym lokalizacji nowych źródeł wytwórczych X X X
Uzgadnianie kierunków działań gmin
i przedsiębiorstw energetycznych z interesami
i potrzebami społeczności lokalnej X X X
Łatwiejszy dostęp do środków unijnych oraz innych
środków publicznych X
Uzyskanie społecznej akceptacji dla rozwoju
systemów energetycznych X X X
Lepszy wizerunek i promocja gminy poprzez plany
energetyczne zorientowane na zrównoważony rozwój X X
Zapewnienie ładu energetycznego X X X
Przyciągnięcie inwestorów X X X
47 Domagała M., Bezpieczeństwo energetyczne, aspekty administracyjno – prawne, Wydawnictwo KUL, Lublin
2008.
34
Podniesienie konkurencyjności X X X
Dodatkowe dochody dla mieszkańców i większe
wpływy z podatków X X
Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego X X X
Lepszy dostęp odbiorców do usług energetycznych X X X
Inwentaryzacja i ocena stanu obecnego
i przewidywanych zmian infrastruktury energetycznej X X
Zapewnienie modernizacji i budowy infrastruktury
energetycznej gminy X X X
Zmniejszenie kosztów odbiorców za przyłączenie się
do sieci energetycznych X X X
Uzasadniony i możliwie najniższy koszt zaopatrzenia
w energię X X X
Stymulowanie rozwoju lokalnego rynku pracy
i zwiększenie zatrudnienia w branży energetycznej X X X
Polepszenie jakości powietrza X X
Wzrost świadomości energetycznej mieszkańców X X X
Wzrost zaangażowania mieszkańców w podejmowanie
decyzji energetycznych X X
Źródło: Opracowanie własne.
Ważne:
Zgodnie z art. 19 p. 3 Prawa Energetycznego, projekt ZPZC powinien
określać:48
1. ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło,
energię elektryczną i paliwa gazowe,
2. przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw
gazowych,
3. możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw
i energii z uwzględnieniem skojarzonego wytwarzania ciepła i energii
elektrycznej oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji
przemysłowych,
4. zakres współpracy z innymi gminami.”
48 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (DzU z 1997 r., nr 54, poz. 348 ze zm.).
35
Należy dodać, że plany energetyczne gminy nie stanowią prawa normatywnego oraz nie
należą do aktów prawa miejscowego49,50. Dodatkowo, pomimo konkretnych zagadnień
uwzględnionych w ustawie, plany nie zawierają norm generalnych, które mogłyby być
powielane i wdrażane we wszystkich gminach w kraju. Niesie to za sobą konsekwencje
odmiennej interpretacji wymagań ustawy oraz nierespektowania wytycznych uchwalonych
w planach energetycznych.
Rys. 2. Procedura uchwalania założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną
i paliwa gazowe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Niedziela K., Kukla P., Wawer M., Jak planować
zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w gminach, FEWE, Katowice
2000.
49 Aktami prawa miejscowego są akty adresowane do wszystkich mieszkańców gminy lub jej określonego
terytorium. Prawem miejscowym są jedynie te akty prawne, które zawierają przepisy powszechnie
obowiązujące, wydawane na podstawie upoważnień zawartych w ustawach szczególnych lub w ustawie o
samorządzie gminnym (art. 40 ust. 1). 50 Kulesza M., Administracyjnoprawne uwarunkowania polityki przestrzennej, Warszawa 1987, s. 193.
Opracowanie przez zarząd gminy projektu ZPZC
Opiniowanie przez marszałka województwa zgodności projektu z polityką energetyczną państwa
Wyłożenie projektu do publicznego wglądu na okres 21 dni
Złożenie zastrzeżeń i uwag do projektu oraz uwzględnienie ich w projekcie
Uchwalenie przez radę gminy ZPZC
36
Rys. 3. Procedura uchwalania Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Niedziela K., Kukla P., Wawer M., Jak planować
zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w gminach, FEWE, Katowice
2000.
Powyższymi sposobami ustawodawca zobowiązał gminy do planowania
energetycznego. Należy jednak docenić również zaangażowanie gmin w nadprogramowe
porozumienia, takie jak Porozumienie Burmistrzów (Covenant of Mayors), które jest
oddolnym ruchem europejskim skupiającym władze lokalne i regionalne, które
dobrowolnie zobowiązują się do podniesienia efektywności energetycznej oraz
zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii na swoim terenie. Celem
przyświecającym sygnatariuszom porozumienia jest wykroczenie poza przyjęty na szczeblu
unijnym cel redukcji emisji gazów cieplarnianych o 40% do 2030 roku. Cel ten realizowany
jest poprzez sporządzenie bazowej inwentaryzacji emisji (BEI), opracowanie
i wdrożenie Planu Działań na Rzecz Zrównoważonej Energii i Klimatu (SECAP) oraz
angażowanie mieszkańców i lokalnych interesariuszy w proenergetyczne
działania. Członkostwo w Porozumieniu daje możliwość dzielenia się wiedzą
i doświadczeniami zdobytymi w trakcie realizacji projektu ze wszystkimi zainteresowanymi
miastami i gminami.51 Oprócz CoM gminy mogą zrzeszać się w polskich agendach
europejskich organizacji, takich jak Energy Cities52 lub w krajowym Stowarzyszeniu Gmin
Przyjaznych Energii Odnawialnej53. Uczestnictwo w dobrowolnych organizacjach, które
pozwalają na tworzenie ambitniejszych zadań aniżeli tych wypływających z polskiego
prawodawstwa, świadczy o gotowości władz jednostek samorządowych do podejmowania
trudnych działań na rzecz transformacji energetycznej, odnawialnych źródeł energii oraz
partycypacji społecznej.
51 http://energyformayors.eu/pl/covenant-of-mayors [dostęp: 27.07.2017]. 52 http://www.energy-cities.eu [dostęp: 27.07.2017]. 53 http://sgpeo.pl [dostęp: 27.07.2017].
Plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji ZPZC
Zastrzeżenie przez radę gminy w drodze uchwały części planu jako obligatoryjnego dla przedsiębiorstw energetycznych
Opracowanie projektu do planu dla obszaru gminy lub jej części
Uchwalenie planu przez radę gminy
37
Dobre praktyki
„Gmina, która sama się nie rozwija i nie wspiera inicjatyw rozwojowych swoich
mieszkańców nie ma szans przetrwania w dzisiejszej gospodarce.[…]. Taka postawa
bowiem zapewni jej odpowiednie tempo rozwoju i stworzy mieszkańcom oczekiwany
przez nich standard życia. […] Gminy w Polsce powinny być nastawione na zmiany
w dotychczasowej działalności, gdyż tylko to pozwoli im sprawnie i efektywnie
funkcjonować w społeczności lokalnej.”54 Słowa te w sposób jednoznaczny świadczą o tym,
że siła sprawcza transformacji energetycznej leży w rękach samorządów, które do zarządzania
energią na swoim terenie są prawodawstwem zobligowane.
Najlepsze praktyki w procesie tworzenia modelu systemu zarządzania energią w Polsce
bazują na duńskich doświadczeniach. Dania bowiem konsekwentnie realizuje ambitne
założenia dotyczące efektywności energetycznej, odnawialnych źródeł energii oraz polityki
środowiskowej. Dania staje się tym samym europejskim liderem zmian, zarówno w gospodarce
energetycznej, jak i w podejściu do planowania energetycznego opartego na partycypacji
społecznej. Dostrzegając wagę zmian, jakich dokonała Dania na przestrzeni kilkudziesięciu lat
w gospodarce (również energetycznej), wydaje się być najlepszym benchmarkiem, z którego
przykład mogą brać inne kraje, w tym również Polska.
Dania należy do rodziny państw, gdzie stosuje się demokrację konsensualną. Jest to
model demokracji opisany przez Lijpharta, gdzie podstawą podejmowania decyzji na
każdym szczeblu władzy państwowej są szerokie koalicje polityczne (współpraca
w procesie rządzenia wszystkich liderów politycznych wszystkich znaczących segmentów
społeczeństwa), zasada wzajemnego weta (dodatkowa ochrona istotnych interesów
mniejszości), proporcjonalność (standard politycznej reprezentacji, nominacji na
stanowiska państwowe i alokacji funduszy publicznych) oraz wysoki poziom niezależności
dla każdego segmentu w prowadzeniu ich własnych spraw wewnętrznych.55 Opierając się
na konsensualizmie, Dania stała się liderem wśród europejskich krajów we wdrażaniu
nowoczesnej koncepcji zarządzania publicznego, nie tylko w energetyce. Dokonywane liczne
zmiany w sposobie rządzenia i zarządzania państwem duńskim, opierały się na 4 filarach:
1. Wspieranie liderów politycznych oraz kształtowanie misji organizacji sektora
publicznego w celu realizacji przez nie ważnych, aktualnych i jasno określonych celów.
2. Zapewnienie dobrych wyników organizacji sektora publicznego w celu odpowiedniego
wsparcia dla realizacji różnych polityk z jednej strony, z drugiej zaś w celu oceny (także
krytycznej) działań rządu.
3. Współpraca z opinią publiczną w celu budowy skutecznej i uczciwej komunikacji
z obywatelami, jak i współdziałania różnych beneficjentów polityki rządu
i administracji publicznej.
54 Fedan R., Zarządzanie publiczne w procesie kreowania rozwoju lokalnego i regionalnego,
http://www.ur.edu.pl/nauka/czasopisma-uniwersytetu-rzeszowskiego-punktowane-przez-
ministerstwo/nierownosci-spoleczne-a-wzrost-gospodarczy/zeszyt-nr-20 [dostęp: 5.05.2017].
55 Lijpart A., Patterns of Democracy. Government Forms and Performance in Thirty-Six Countries, New Haven
and London: Yale University Press 1999, s. 31-33.
38
4. Poprawa administracji publicznej, obejmująca opracowanie strategii wyprzedzających,
mających na celu odpowiednie przygotowanie do istotnych zmian w zarządzaniu
i osiąganie wyników odpowiadających najwyższym standardom etycznym.56
W Danii planowanie energetyczne oparte jest na koncepcji partycypacyjnego
zarządzania publicznego. Mieszkańcy Danii od ponad 60 lat z sukcesem współpracują
z władzami zarówno krajowymi, jak i samorządowymi, w różnym zakresach gospodarczych.
Dzięki tym działaniom zarówno mieszkańcy kraju, jak i przedstawiciele władz, zaznajomieni
są z procedurami partycypacji, z których odnoszą obopólne korzyści. Tym samym obywatelskie
inwestycje w technologie odnawialne i zwiększenie efektywności energetycznej, stanowią
istotny element budowy społeczeństwa o wysokiej świadomości energetycznej i ekologicznej.
Mnogość duńskich form partycypacji społecznej pozwala na zaangażowanie zarówno
rolników, właścicieli podmiejskich domów jednorodzinnych, jak i mieszkańców budynków
wielorodzinnych w miastach, a także przedsiębiorców, co przenosi się również na efektywną
walkę z ubóstwem energetycznym.
Wskazówka:
Inną formą, która umożliwia rozwój duńskiej energetyki obywatelskiej, jest obowiązek
współposiadania przez obywateli udziałów w dużych inwestycjach energetycznych. Może
to nastąpić w formie zaoferowania określonej liczby udziałów w projekcie lokalnej
społeczności.57
----------------
Działania Danii w zakresie zarządzania energią w gminie opartego na partycypacji społecznej
wykazują, że ambitne założenia energetyczne poparte korzystnymi rozwiązaniami prawnymi
i ekonomicznymi, przyniosą pewność inwestycyjną i stworzą długoterminową perspektywę dla
rozwoju energetyki obywatelskiej w danym regionie. Jednym z przejawów angażowania
obywateli w tworzenie energii elektrycznej jest ponad 1300 producentów energii w kraju –
najwięcej w Europie.58
Polska posiada niewielkie doświadczenia, zarówno w sprawnym planowaniu
energetycznym na terenie gminy, jak i w wykorzystywaniu współzarządzania. Prawodawca
zobowiązał władze samorządowe do współpracy z mieszkańcami jedynie podczas tworzenia
strategii z zakresu planowania przestrzennego. Doświadczenia Danii oraz polskiego procesu
planowania przestrzennego można przełożyć na rodzącą się w Polsce partycypację obywatelską
w planowaniu energetycznym jako przejaw wdrażania partycypacyjnego zarządzania
publicznego.
56 Kettl D., Pollitt C., Svara J., Towards A Danish Concept Of Public Governance: An International Perspective
Report To The Danish Forum For Top Executive Management, Copenhagen: Forum Public Service, 2004
http://www.publicgovernance.dk/docs/0408260903.pdf [dostęp: 25.08.2017].
57 Ropenus S., A Snapshot of the Danish Energy Transition, Agora Energiewende and DTU Management
Engineering, Berlin 2015.
58 European Union , EU Energy Markets In 2014, Publications Office of the European Union, 2014.
39
Wskazówka:
Badania wykazały, że większe zaangażowanie społeczności lokalnej w projekty
energetyki odnawialnej i niskoemisyjnej zwiększają świadomość społeczną i akceptację
projektów.59 Tym samym wsparcie władz publicznych dla różnych form pomocy przy
tego typu inwestycjach (tworzenie spółdzielni energetycznych, obowiązkowe udziały
mieszkańców w inwestycjach energetycznych, ścisła współpraca mieszkańców gminy
z przedsiębiorstwami i władzami) buduje zarówno siłę gospodarczą gminy, jak
i umacnia wspólnotowość jej mieszkańców.
Zarówno duński krajowy, jak i lokalne systemy energetyczne, są światowym liderem w
tworzeniu zrównoważonego sektora energetycznego, współzarządzanego przez mieszkańców
kraju. Należy dodać, że duńska struktura źródeł energii jeszcze w latach 80. XX wieku opierała
się na paliwach kopalnych, a transformacja, jaką przechodzi obecnie, nie ma sobie równych.
Polska może czerpać z doświadczenia, które wypracowała Dania na drodze przejścia z
energetyki węglowej do tej opartej na źródłach odnawialnych oraz tworzenia strategii
energetycznych opartych na partycypacji społecznej. Należy dodać, że Polska wprowadziła gro
z praktyk stosowanych w Danii, jednak wiele z nich jest bardzo rzadko lub nie są w ogóle
wykorzystane. Przykładami niewykorzystanych możliwości w rozwoju energetyki
obywatelskiej w Polsce są: rzadkie stosowanie partnerstwa publiczno-prywatnego,
niewywiązywanie się z wymaganego ustawowo gminnego planowania energetycznego,
propagowanie energetyki węglowej przez władze krajowe i inne.
Chcąc wykorzystać duński model do budowy systemu zarządzania energią na poziomie
gminy w Polsce, należy zwrócić szczególną uwagę na następujące jego cechy, których
charakterystykę przedstawiono poniżej.
Wskazówka:
1. Dostępność różnych form prawnych współpracy gminy z mieszkańcami
i firmami. Łatwość nawiązywania kontaktów między różnymi podmiotami
gospodarki energetycznej jest kluczowym elementem współpracy. Dlatego też
rozwiązania prawne regulujące wzajemne relacje między gminą, mieszkańcami
i przedsiębiorstwami, stanowią podstawę tworzenia gminnych strategii
energetycznych (tab. 3).
59 Musall F., Kuik O., Local Acceptance of Renewable Energy – A Case Study from Southeast Germany, Local
Environment, 2012.
40
Tabela 3. Formy współpracy między gminą, przedsiębiorstwami i mieszkańcami w Danii
Rodzaj relacji Przykłady form współpracy
Gmina – gmina związek międzygminny,
porozumienie komunalne,
stowarzyszenie JST,
spółka prawa handlowego,
lokalna grupa działania.60
Gmina –
przedsiębiorstwo
partnerstwo publiczno-prywatne,
uczestnictwo w spółkach praca handlowego.
Przedsiębiorstwo –
przedsiębiorstwo
spółki prawa handlowego,
spółki cywilne.
Przedsiębiorstwo –
mieszkańcy gminy
obowiązkowy udział mieszkańców (mieszkających najbliżej inwestycji)
w inwestycji energetycznej.
Mieszkańcy –
mieszkańcy
spółki osobowe,
spółki cywilne,
spółdzielnie,
organizacje charytatywne,
prosumeryzm.
Mieszkańcy gminy
– gmina
społeczne fundusze powiernicze,
fundusze obywatelskie.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Roberts J., Bodman F., Rybski R., Energetyka
obywatelska: modelowe rozwiązania prawne promujące obywatelską własność źródeł energii,
Warszawa 2015.
2. Krajowe zaangażowanie w energetykę odnawialną i dekarbonizację dla gmin.
Wskazówka:
Kluczowe dla realizacji ambitnych celów energetycznych w kraju jest rzetelne
zaangażowanie zarówno włodarzy samorządowych, jak i władz krajowych. Dlatego też na
60 Są to porozumienia o strukturze współpracy dobrowolnej umożliwiające wyraźne przekazanie realizacji zadań
publicznych wyodrębnionemu pod względem organizacyjnym, prawnym i finansowym podmiotowi, ------którego
głównym celem ma być realizowanie tychże zadań
41
każdym szczeblu decyzyjnym należy określać i realizować zamierzone cele, do których
mogą należeć np.:
• cele regionalne – oprócz celów krajowych związanych z energetyką odnawialną,
Dania pozostawiła wolną rękę dla regionalnych władz, by te mogły stawiać przed
sobą bardziej ambitne zadania,
• gminne plany działania w zakresie energii – zobowiązanie gmin do tworzenia
lokalnych strategii energetycznych,
• zamówienia publiczne na energię elektryczną – możliwość stworzenia zapisu
w dokumentach przetargowych o wielkości udziału energii odnawialnej bądź
zaleceniach dedykowanych podmiotom współpracującym,
• zobligowanie władzy lokalnej do tworzenia wytycznych dla obywateli oraz firm
w sprawie inwestycji w odnawiane i niskoemisyjne źródła energii – świadomie
tworzona gospodarka energetyczna w gminie ujmuje w swym zakresie współpracę
z mieszkańcami poprzez ułatwianie im dostępu do: sposobów na sprawne
zarządzanie energią w domach, nowoczesnych technologii oraz wiedzy na ich
temat,
• tworzenie biur doradztwa energetycznego prowadzonych przez zatrudnionych
w gminie specjalistów lub przez organizacje obywatelskie – zarówno władze
duńskie jak i polskie zdają sobie sprawę, że dobrze stworzona oraz wdrożona
polityka energetyczna gminy opiera się na pracy specjalistów w tej dziedzinie.
Dodatkowo też jednostki te służą swoją wiedzą i doświadczeniem mieszkańcom
gminy.
3. Różne formy wsparcia finansowego dla energetyki obywatelskiej:
• taryfy gwarantowane (Feed-In Tariff) – wsparcie gwarantujące cenę energii
elektrycznej wytwarzanej i dostarczanej do sieci w określonym przedziale czasu,
• ilościowe systemy wsparcia rynku – zobowiązanie uczestników rynku
energetycznego do pokrywania części popytu i podaży energii z odnawialnych
źródeł w sposób określony przez prawo – „zielone certyfikaty”61,
• opomiarowanie netto (net metering) – energia elektryczna wytwarzana przez
prosumenta we własnej mikroinstalacji i dostarczana do lokalnej sieci dystrybucji
61 Roberts J., Bodman F., Rybski R., Energetyka obywatelska: modelowe rozwiązania prawne promujące
obywatelską własność źródeł energii, Warszawa 2015.
42
jest rozliczana poprzez odejmowanie jej od ilości zużytej energii z sieci
elektroenergetycznej,
• ulgi podatkowe dla inwestycji obywatelskich na zakup urządzeń,
• programy dotacji i pożyczek na projektowanie, zakup i montaż inwestycji
obywatelskich,
• gwarancje kredytowe oraz niskie oprocentowanie pożyczek dla gmin
inwestujących w energetykę obywatelską oraz większe instalacje oparte na
odnawialnych źródłach energii.
4. Integracja planowania przestrzennego w gminie:
• stworzenie na terenie gminy stref priorytetowych dla inwestycji energetyki
odnawialnej,
• obowiązek instalowania urządzeń wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych
w nowobudowanych oraz remontowanych budynkach,
• pozytywny wpływ inicjatyw obywatelskich na otrzymanie decyzji o warunkach
zabudowy i zagospodarowania terenu,
• mniejsza skala wymagań przy decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania
terenu dla instalacji energetyki odnawialnej,
• uproszczenia dla małych wytwórców energetyki odnawialnej,
• udział społeczeństwa lokalnego w tworzeniu Miejscowego Planu
Zagospodarowania Przestrzennego.
5. Sieć elektroenergetyczna:
• zapewnienie mocy przyłączeniowych dla energetyki odnawialnej,
• zapewnienie, że koszty dostępu do sieci ponosi zakład energetyczny lub ponoszone
są przez właściciela instalacji i operatora sieci,
• uproszczenie zasad przyłączenia do sieci.62
------------------
62 Roberts J., Bodman F., Rybski R., Energetyka obywatelska: modelowe rozwiązania prawne promujące
obywatelską własność źródeł energii, Warszawa 2015.
43
Niniejsze rozwiązania od lat funkcjonują w Danii i skutkują wzrostem niezależności
energetycznej, bezpieczeństwa energetycznego kraju i poszczególnych regionów oraz
wzrostem zaangażowania mieszkańców w prace energetyczne na danym terenie.
AUTORSKI MODEL SYSTEMU ZARZĄDZANIA ENERGIĄ W GMINIE
OPARTY NA PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ
Mimo, że proponowane w opracowaniu zarządzanie energią w gminach oparte na
partycypacyjnym zarządzaniu publicznym nie było dotychczas szerzej stosowane, sama
partycypacja społeczna wykorzystywana jest w polskim ustawodawstwie od wielu lat.
Czynnego udziału mieszkańców w podejmowaniu decyzji na terenie gmin wymaga m.in.
ustawa o planowaniu przestrzennym.63 Doświadczenia lokalnej administracji publicznej w tej
dziedzinie dają podstawę do zastosowania wypracowanych rozwiązań w zakresie udziału
społeczeństwa w planowaniu energetycznym. Innym sposobem wspierania swoich działań
może być korzystanie z doświadczeń Danii, która od kilkudziesięciu lat wykorzystuje udział
społeczeństwa w lokalnym planowaniu energetycznym.
Autorski model systemu zarządzania energią w gminie wpisuje się w ideę włączenia
mieszkańców w klasyczny proces tworzenia gminnych planów energetycznych. Wykorzystanie
narzędzi, które pozwalają na współrządzenie obywateli, wymaga przemyślenia celu udziału
mieszkańców oraz podjęcia działań w tym obszarze już w momencie decydowania o kreowaniu
takiego dokumentu. Choć forma tworzenia autorskiego systemu zarządzania energią włącza w
proces decyzyjny mieszkańców i przedsiębiorców, sfera energetyczna przedsięwzięcia opiera
się na schemacie funkcjonowania systemu zarządzania energią, zaczerpniętego z normy PN-
EN ISO 50001: 2012 oraz modelu stałego doskonalenia Deminga-Ishikawy (rys. 1).
63 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717,
art. 1. s. 1.
44
Rys. 5. Przygotowanie i wdrożenie partycypacji obywatelskiej w gminie
Źródło: Opracowanie własne.
Przedmiotem systemu zarządzania energią w gminie opartego na koncepcji Public
Governance jest:
• ciągłość i jakość dostaw energii,
• ceny energii,
• zużycie energii,
• modernizacja infrastruktury majątku gminnego,
• ewentualnie produkcja energii (gdy gmina jest właścicielem elektrowni),
• implementacja rozwiązań wykorzystujących odnawialne źródła energii,
• proces angażowania mieszkańców w zakresie energetyki obywatelskiej i partycypacji
publicznej.
Cele systemu zarządzania energią w gminie opartego na PG stanowią scalenie
celów klasycznego systemu zarządzania energią (efektywne gospodarowanie energią,
bezpieczeństwo energetyczne gminy, ograniczenie emisji), gdzie partycypacja społeczna
niemal nie występuje, oraz celu, jakim jest pobudzanie i integracja środowisk lokalnych
wokół idei bezpiecznej, taniej i przyjaznej środowisku energii. Wdrażanie zarządzania
Public Governance tworzy sieć współpracy między władzami gminy, mieszkańcami,
przedsiębiorstwami energetycznymi oraz przedsiębiorstwami spoza branży energetycznej.
W zależności od uwarunkowań zaistniałych na danym terenie, kooperacja ta może przybierać
formy współpracy o równomiernej sile oddziaływania, bądź obowiązki strony organizującej
przejmować będą władze gminne.
45
Kompilacja niniejszych elementów wyłania następujące wspólne cele autorskiego
modelu zarządzania gminną energią:
• efektywne wykorzystanie energii elektrycznej i cieplnej,
• poprawa bezpieczeństwa energetycznego gminy,
• ograniczenie niskiej emisji,
• ograniczenie emisji gazów cieplarnianych,
• poprawa jakości przesyłanej energii (sieci wewnętrzne),
• taniość energii,
• inspirowanie mieszkańców do współtworzenia gminnej gospodarki energetycznej,
• wzrost świadomości energetycznej mieszkańców gminy,
• wzrost zaangażowania mieszkańców gminy w życie publiczne,
• stymulowanie rozwoju lokalnej gospodarki poprzez wykorzystanie lokalnych zasobów
energetycznych.
Wskazówka:
Dla sprawnego funkcjonowania systemu zarządzania energią należy wykorzystać
narzędzia umożliwiające stworzenie planowania energetycznego przy współpracy władz
gminnych, mieszkańców oraz sektora prywatnego. Są nimi:
• gminny system zarządzania energią wymuszający współpracę ze stronami
zainteresowanymi,
• regulacje prawne lokalne i ogólnokrajowe umożliwiające powyższą współpracę,
• zasady funkcjonowania gminnej jednostki organizacyjnej ds. energii,
• zasady funkcjonowania gminnej jednostki organizacyjnej ds. partycypacji
społecznej,
• gminna baza danych infrastrukturalnych,
• gminna baza danych o zużyciu energii,
• gminna baza danych o emisjach gazów cieplarnianych,
• plan działania w sytuacjach awaryjnych,
• umowy partnerstwa publiczno-prywatnego,
• bodźce finansowe, upowszechniające wykorzystanie nowoczesnych technologii
energetycznych,
• wskaźniki oceniające system zarządzania energią,
• instrumenty partycypacji społecznej,
• wskaźniki oceniające partycypację społeczną,
• przejrzysty i łatwy sposób pozyskiwania środków na nowoczesne technologie
energetyczne dla mieszkańców gminy.
46
---------------------
Etapy tworzenia systemu zarządzania energią w gminie opartego na
partycypacji społecznej:
• Planowanie
• Realizację i wdrożenie
• Kontrolę/monitoring
• Działania korygujące.
Etap 1: Planowanie
Pierwszą fazą tworzenia systemu zarządzania energią w gminie opartego na
partycypacji społecznej jest opracowanie planów energetycznych wynikających z priorytetów
gminy. Na tym etapie powinno się określić zarówno cele zarządzania energią w gminie, jak
i cele partycypacji. Następnie należy podjąć decyzje związane ze sposobami i zakresem
współpracy z mieszkańcami i przedsiębiorcami oraz wybrać instrumenty warunkujące sukces
w realizacji zamierzonych celów. Tworzenie całego systemu wymaga czasu i wiedzy
specjalistów z zakresu zarządzania energią i partycypacji społecznej. Dla ułatwienia
opracowania planu, wdrożenia oraz przeciwdziałania błędom i ich naprawiania, należy
utworzyć jednostkę ds. zarządzania energią, której kompetencją będzie opieka merytoryczna
i zarządcza nad całym procesem. Jednostka ta może zrzeszać specjalistów z obu dziedzin
(tj. energetyki i zarządzania publicznego opartego na partycypacji) bądź integrować pracę
oddzielnie działających zespołów (zajmujących się energetyką i partycypacją społeczną).
Jednym z obowiązków jednostki będzie opracowanie wymaganej dokumentacji,
umożliwiającej wdrożenie oraz ewaluację całego procesu. Jednostka ds. zarządzania energią w
gminie odpowiedzialna powinna być również za komunikację zainteresowanych stron.
Wskazówka:
Cele współpracy gminy z mieszkańcami i podmiotami gospodarczymi mogą być
następujące:64, 65, 66
• poprawa jakości rządzenia w gminie,
• tworzenie prawa (energetycznego) spełniającego potrzeby stron,
zainteresowanych,
64 Warburton D., Wilson R., Rainbow E., Wprowadzanie zmiany, przewodnik po partycypacji obywatelskiej na
poziomie centralnym, Pracowania badań i innowacji społecznych, STOCZNIA.
65 Jak prowadzić konsultacje społeczne w samorządach, Praca zbiorowa pod redakcją merytoryczną Ekspertów
Polskiego Instytutu Dekoracji Lokalnej, Warszawa 2010.
66 Brackertz N., Zwart I., Meredyth D., Ralston L., Community Consultation and the ‘Hard to Reach’: Concepts
and Practice in Victorian Local Government, Institute for Social Research, Swinburne University of Technology,
Victoria 2005.
47
• inwestycja w kapitał społeczny i sprawiedliwość społeczną poprzez
przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu (w tym ubóstwu energetycznemu)
oraz działanie na rzecz równości, silniejszych więzi czy rozbudowy sieci
społecznych,
• poprawa jakości usług, projektów i programów publicznych poprzez poprawę
efektywności ich realizacji oraz dostosowanie do społecznych potrzeb i wartości,
• budowanie potencjału obywatelskiego poprzez rozpowszechnienie określonych
umiejętności, wypracowywanie porozumienia, lepszą świadomość badanego
problemu, pogłębienie wiedzy.
Kolejnym obszarem, który należy wziąć pod uwagę planując wszelkie działania
partycypacyjne, jest przygotowanie konkretnych scenariuszy, nad którymi będą prowadzone
prace. Można opracowywać je we własnym zakresie, jak i przy wykorzystaniu ekspertów
zewnętrznych. Absolutnie kluczowym elementem są beneficjenci całego procesu, których
należy zidentyfikować i określić sposób ich zaangażowania w partycypację (rys). Następnym
etapem realizacji działań partycypacyjnych jest zaplanowanie procesu współpracy. W tym
momencie należy zastanowić się, w jaki sposób takie kroki przeprowadzić, jaką wybrać
technikę partycypacji (debata obywatelska, warsztaty, narada obywatelska, ocena
partycypacyjna, sondaż, spacery badawcze67) oraz wyznaczyć osoby i organizacje, z którymi
gmina będzie współpracować. Trzeba pamiętać również o sposobach informowania
mieszkańców o planowanych działaniach. Kolejnym krokiem podejmowanym przez władze
samorządu jest zaproszenie wszystkich zainteresowanych do prac nad tworzeniem gminnego
planowania energetycznego.
67 http://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/techniki/ [dostęp: 5.05.2017].
48
Rys. Interesariusze procesu partycypacyjnego zarządzania energią w gminie
Etap planowania procesu partycypacyjnego, szczególnie, kiedy przeprowadzany jest po
raz pierwszy, wymaga poświęcenia uwagi projektowaniu jego ewaluacji. Na samym początku
należy jasno opisać kryteria osiągnięcia celu oraz zaprojektować narzędzia, którymi uda się
rozwiązać zaistniałe w toku pracy nieprzewidziane sytuacje. Kluczowe jest, aby projektowana
ewaluacja obejmowała wszystkie etapy procesu partycypacyjnego. Do dokonania oceny
diagnostycznej sytuacji energetycznej w gminie zaleca się analizę przepisów oraz strategii
krajowych, jak i tych obowiązujących w gminie. Należy zestawić ze sobą te dokumenty
i ustalić, czy posiadają zbieżne dla gminy cele. Następnie należy dokonać charakterystyki stanu
istniejącego oraz obszarów problemowych. Pomocne będą sporządzenie bilansu
energetycznego gminy, oszacowanie wartości potrzeb inwestycyjnych oraz stworzenie gminnej
bazy zawierającej informacje o zużyciu energii oraz wytwarzanych emisjach we wszystkich
obiektach należących do samorządu. Na tym etapie ważne jest podjęcie decyzji o sposobach
finansowania inwestycji. Samorząd może posłużyć się środkami pochodzącymi z oszczędności
gminnych lub wykorzystać szeroki wachlarz finansowania zewnętrznego (ESCO68, kredyty,
leasingi, PPP69).
Na etapie planowania należy podjąć decyzję, czy samorząd jest otwarty na tworzenie
nowego prawa lokalnego opartego na dobrych praktykach energetycznej partycypacji
społecznej, wykorzystywanych w innych krajach, np. w Danii. Mogą to być zarówno elementy
gminnych zamówień publicznych, obowiązkowego udziału mieszkańców w tworzeniu
planowania energetycznego czy współudziału mieszkańców we własności infrastruktury
68 ESCO – Energy Service Company oznacza firmę oferującą usługi energetyczne. Podmiot tego typu inwestuje
swoje środki finansowe wdrażając rozwiązania energooszczędne u klienta i przeprowadza niezbędne prace
w obiektach. Dzięki wprowadzonym rozwiązaniom klient uzyskuje oszczędności, które z kolei pozwalają mu na
spłatę kosztów tejże inwestycji. Po całkowitej „spłacie” kosztów projektu, oszczędności pozostają na rachunku
klienta. http://www.escowpolsce.pl/vademecum/czym-jest-esco.html [dostęp: 5.05.2017].
69 PPP – partnerstwo publiczno-prywatne.
Włodarze gminy
Przedsiębiorcy
MieszkańcyNGO
Firmy energetyczne
49
energetycznej na terenie gminy. Powyższe działania stanowią podstawę do stworzenia
dokumentu, który w dalszej kolejności powinien zostać zatwierdzony przez władze gminy.
Kroki wdrażania energetyki obywatelskiej
LISTA KONTROLNA
1. wyznaczenie celu zarządzania energią w gminie,
2. wyznaczenie celu partycypacji,
3. określenie sposobów i zakresu współpracy z mieszkańcami ,
4. określenie sposobów i zakresu współpracy z przedsiębiorcami oraz
5. wybranie instrumentów realizacji zamierzonych celów,
6. utworzenie jednostki/zespołu ds. partycypacyjnego zarządzania energią,
7. przygotowanie konkretnych scenariuszy rozwoju gminnej energetyki,
8. zidentyfikowanie beneficjentów całego procesu,
9. określenie sposobu zaangażowania beneficjentów w partycypację,
10. zaplanowanie procesu współpracy - wybranie odpowiedniej techniki partycypacji,
11. określenie sposobu komunikacji z beneficjentami
12. zaproszenie zainteresowanych stron do prac nad tworzeniem gminnego planowania
energetycznego
13. zaprojektowanie procesu ewaluacji
14. dokonanie charakterystyki stanu istniejącego gminnej energetyki
15. długoterminowe pomiary i ocena gospodarowania energią w budynkach,
16. zgłoszenie zapotrzebowania na małe inwestycje energetyczne,
17. podjęcie decyzji o sposobach finansowania inwestycji
18. podjęcie decyzji o tworzeniu nowego prawa lokalnego
Etap 2: Realizacja/wdrożenie
Wdrożenie systemu zarządzania energią w gminie wymaga zarówno czasu, wysiłku, jak
i środków finansowych. W trakcie realizacji tego kroku niezbędna jest obecność wszystkich
interesariuszy systemu. Czynnikiem warunkującym powodzenie operacji jest dobra
komunikacja pomiędzy gminą, mieszkańcami, lokalnymi zarządcami budynków oraz
innymi zainteresowanymi stronami. Elementami podnoszącymi wiarygodność
i skuteczność przedsięwzięcia są kontrola terminów, kontrola finansowa czy analiza
poszczególnych działań i odpowiedzialności oraz ich raportowanie. Nadzór nad realizacją
strategii obejmują władze samorządu poprzez jednostkę ds. zarządzania energią w gminie.
Niezmiernie ważnym elementem wdrażania systemu jest wprowadzenie w życie kampanii
informacyjnej i programów szkoleniowych zarówno dla administracji, jak i dla mieszkańców
oraz przedsiębiorców. Poniżej przedstawiono autorski przykład przeprowadzenia procesu
partycypacji społecznej oparty na duńskich doświadczeniach w tworzeniu miejskiego planu
adaptacji do zmian klimatycznych oraz na polskim pilotażowym programie „Włącz się
Kociewie”.
PRZYKŁAD:
50
Technika jaka została wybrana w procesie partycypacji, to narada obywatelska.
Pierwowzorem dla tej formy partycypacji obywatelskiej była narada przeprowadzona
w Kalundborgu w Danii oraz w Polsce w 4 gminach powiatu starogardzkiego. Narada
obywatelska pełni funkcję zarówno edukacyjną, jak i pozwala na wypracowanie
konkretnych rozwiązań w badanym zakresie. Narada obywatelska pozwala rozwijać
wiedzę i umiejętności mieszkańców zarówno z zakresu energetyki, jak i kompetencji
obywatelskich.
Kroki:
1. Podczas prac nad naradą należy przeznaczyć odpowiednią ilość czasu na jej
projektowanie i wdrożenie. Ze względu na długi czas realizacji oraz wymóg
uczestnictwa mieszkańców w kilku spotkaniach, należy również dołożyć wielu starań
w angażowanie obywateli do uczestnictwa w projekcie.70
2. Na podstawie analizy zasobów energetycznych, jakimi dysponuje gmina, oraz budżetu,
jakim rozporządza, należy stworzyć kilka alternatywnych scenariuszy związanych z
planowaniem energetycznym. Mogą dotyczyć one np. podejmowania ambitnych celów
związanych z ochroną środowiska, planowanych wydatków czy horyzontu czasowego,
jaki będzie przewidziany na realizację celów.
3. Do procesu partycypacji należy zastosować różnego rodzaju narzędzia, np. warsztaty
i naradę obywatelską.
4. Do przygotowywanego projektu partycypacji dostosowywana jest jego ewaluacja.
5. Mając przygotowane różne wizje planowania energetycznego, władze gminy powinny
zorganizować i przeprowadzić dwudniowe warsztaty przybliżające funkcjonowanie
systemu zarządzania energią w gminie.
6. Do udziału można zaprosić osoby reprezentujące lokalne grupy interesów: polityków,
urzędników lokalnych i regionalnych, rolników, stowarzyszenie właścicieli domów,
organizacje ekologiczne i przyrodnicze, przedsiębiorców, młodzież licealną,
organizacje biznesowe, firmy z branży energetycznej.
7. Przed spotkaniem, wszystkim uczestnikom należy dostarczyć materiały omawiające
problem, stanowiące podstawę dyskusji w czasie warsztatów. Materiały powinny mieć
formę ułatwiającą zrozumienie tematu dla różnych odbiorców.
8. Uczestników warsztatu należy podzielić na grupy popierające daną wizję. Jednocześnie
co jakiś czas uczestnicy wspólnie powinni omówić wypracowane pomysły.
70 Fundacja Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Włącz się Kociewie. Energetyczne narady obywatelskie na Pomorzu.,
Warszawa 2015.
51
9. Warsztaty mogłyby być podzielone na następujące etapy:
Etap krytyki: uczestnicy oceniają pozytywnie i negatywnie scenariusze działania poprzez
wyrażanie opinii i wątpliwości w oparciu o własne doświadczenie i wiedzę.
Etap wizji: na podstawie wiedzy zebranej w pierwszym etapie, uczestnicy przygotowują listę
idei oraz pomysłów na działania.
Etap konkretu: pomysły z drugiego etapu przekuwane są na możliwe do zrealizowania
rozwiązania.
Ważnym elementem procesu jest przerwa czasowa między pierwszym a drugim dniem
warsztatów, która wykorzystana zostanie na przemyślenie krytyki oraz przygotowanie dalszych
pomysłów do dyskusji.
10. Warsztaty stanowią wstęp do kolejnego punktu procesu – jednodniowej narady
obywatelskiej, w której weźmie udział kilkaset losowo wybranych mieszkańców gminy.
Narada ta zorganizowana może być w oparciu o formułę stolików i rund tematycznych.
Wszyscy uczestnicy otrzymują wcześniej materiały, które stanowią podstawę do
dyskusji. Każda runda trwa około godziny i przebiega według identycznego planu:
• Przedstawienie tematu danej rundy i pytania uczestników.
• Dyskusja przy stolikach wspomagana przez moderatorów z urzędu bądź firmę
współtworzącą proces partycypacji.
• Głosowanie nad poszczególnymi pomysłami.
• Przedstawienie wyników.
Można przeprowadzić kilka tur głosowań, które będą służyły np. poznaniu reprezentacji
mieszkańców, opinii uczestników o różnych scenariuszach energetycznych, odpowiedzialności
finansowej i planistycznej za poszczególne scenariusze, terminu ustalonych działań oraz
sposobów angażowania obywateli w procesy decyzyjne w gminie.
11. Opisany wyżej proces partycypacji społecznej w tworzeniu gminnego systemu
zarządzania energią należy później poddawać monitoringowi oraz ewaluacji wraz
z innymi elementami systemu zarządzania energią.
------------------------
Etap 3: Kontrola/monitoring
Proces sprawnego wdrażania systemu zarządzania energią opartego na partycypacji
społecznej wymaga regularnego i rzetelnego monitorowania. Raportowanie wdrażania dotyczy
zarówno:
• inwentaryzacji emisji,
• zużycia energii,
52
• skali wdrażanego systemu oraz efektów partycypacji społecznej,
• kontrola poziomu współpracy mieszkańców,
• analiza problemów i nieprawidłowości,
• naniesienie poprawek.
Odbiór mieszkańców gminy oraz ich zaangażowanie budzą największe obawy z punktu
widzenia poprawnego wdrożenia, dlatego też kontrola poziomu współpracy oraz zestawienie
wyników z oczekiwaniami stanowi kluczowy element monitoringu. Problemy
i nieprawidłowości, które mogą wyniknąć podczas tworzenia procesu partycypacji, należy
szczegółowo przeanalizować i nanieść poprawki. Dotyczyć one mogą: 71
• poprawności i trafności postawionych celów,
• doboru i poziomu zaangażowania osób biorących udział w warsztacie oraz w naradzie
obywatelskiej,
• zmian prawnych zachodzących podczas funkcjonowania procesu partycypacji,
• doboru ekspertów przygotowujących proces partycypacji,
• narzędzi, które mogą zostać wykorzystane podczas kolejnych edycji współpracy
z obywatelami,
• zaprojektowanego budżetu oraz faktycznie poniesionych kosztów,
• rezultatów procesu partycypacji obywatelskiej dotyczących gminnej energetyki.
W celu poprawnej kontroli wdrażania systemu zarządzania energią opartego na partycypacji
społecznej najlepiej posiłkować się zestawem wskaźników, które opisują aktualny stan
wdrożenia poszczególnych elementów systemu.
Wskazówka:
Wskaźniki te (przykładowe w tabeli 1.) powinny zostać opracowane w trakcie
planowania, a gdy zajdzie potrzeba, systematycznie uzupełniane i poprawiane. Ważne
również jest, aby kontrola przeprowadzana była w sposób wiarygodny, elastyczny oraz
by skupiała się na punktach strategicznych systemu.
Tabela 1. Wskaźniki ewaluacji procesu partycypacji w gminie
Obszar Wskaźnik ilościowy/
opis jakościowy
Dane
Jakość rządzenia w gminie Poziom zaangażowania
obywateli (liczba osób lub
odsetek populacji
mieszkańców)
Frekwencja mieszkańców
podczas tworzenia
energetycznej strategii gminy
71 http://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/przyklady-dzialan/transport-i-srodowisko/miejski-plan-
adaptacji-do-zmian-klimatycznych-w-kalundborgu-dania-2/ [dostęp: 5.05.2017].
53
Obszar Wskaźnik ilościowy/
opis jakościowy
Dane
Ocena uczestników
dotycząca władzy oraz
prowadzonej przez nią
polityki
Sondaże, wywiady, ankiety,
grupy fokusowe
Kapitał społeczny Trafność doboru grupy
poddanej procesowi
partycypacji
Zbieranie danych na temat
uczestników
Poziom nawiązywania
nowych kontaktów
biznesowych i społecznych
między uczestnikami
Kwestionariusze po
głównych wydarzeniach
partycypacji
Wyrównanie różnic
w dostępie do władzy
politycznej lub usług
publicznych
Kwestionariusze po
głównych wydarzeniach
partycypacji
Jakość usług i projektów
gminnych
Oszczędności finansowe
dzięki lepszemu
dopasowaniu usług do
potrzeb mieszkańców
(wyrażone
w wartościach pieniężnych
lub odpowiednimi
wskaźnikami finansowymi)
Wywiady, analizy
finansowe, raporty
Czasochłonność
rozwiązywania konfliktów
społecznych związanych
z inwestycjami
energetycznymi w gminie
(mierzona czasem)
Porównanie informacji
z rozwiązywania konfliktów
społecznych przed i po
wdrożeniu partycypacji
Budowanie potencjału
obywatelskiego
Zwiększenie udziału
mieszkańców w innych
formach współpracy
z gminą ( liczba osób lub
odsetek populacji
mieszkańców)
Wywiady, kwestionariusze
Zwiększenie kompetencji
jednostki ds. zarządzania
energią w gminie w zakresie
energetyki i partycypacji
Badania kompetencji
w jednostce ds. zarządzania
energią w gminie
Poziom wiedzy i
świadomości obywateli
gminy w zakresie zagadnień
energetycznych i słuszności
angażowania się we
współzarządzanie
Wywiady, ankiety
54
Źródło: Opracowanie własne w oparciu o Warburton D., Wilson R., Rainbow E.,
Wprowadzanie zmiany, przewodnik po partycypacji obywatelskiej na poziomie centralnym,
Pracowania badań i innowacji społecznych STOCZNIA.
Wskazówka:
Działania monitorujące oparte na zestawie wskaźników należy zastosować również
w części dotyczącej gospodarowania energią. W tym celu należy stworzyć schemat
zbierania i selekcjonowania informacji oraz ich oceny i interpretacji. Zestaw
wskaźników należy dopasować do celów, jakie zostały ustalone w trakcie tworzenia
systemu zarządzania energią.
Przykładowe wskaźniki odzwierciedlające realizację systemu zawarte zostały w tabeli 2.
Tabela. 2. Wskaźniki poziomu sprawności systemu zarządzania energią w gminie
Obszar Wskaźnik Rodzaj działania
Mieszkalnictwo
Sektor publiczny
Usługi
Sumaryczna powierzchnia użytkowa
zmodernizowanych budynków [m2]
Kompleksowa termomodernizacja
budynku w zakresie i standardzie
zbliżonym do ustawy
termomodernizacyjnej
Mieszkalnictwo
Sektor publiczny
Usługi
Sumaryczna powierzchnia użytkowa
budynków, w których wymieniono
źródło ciepła [m2]
Modernizacja sposobu dostawy
ciepła (np. wymiana lokalnego
źródła ciepła na źródło o wyższej
sprawności)
Sektor publiczny Poziom zużycia energii na oświetlenie
gminne [kWh/rok]
Modernizacja oświetlenia ulicznego
i zewnętrznego
Budownictwo Sumaryczna powierzchnia użytkowa
powstałych budynków [m2]
Budowa domu pasywnego
Budownictwo Sumaryczna powierzchnia użytkowa
powstałych budynków [m2]
Budowa domu niskoenergetycznego
Budownictwo
Sumaryczna powierzchnia użytkowa
powstałych budynków [m2]
Budowa domu energooszczędnego
Przesył i
dystrybucja energii
Długość zmodernizowanych sieci
cieplnych oraz wskaźnik strat ciepła
sieci dystrybucyjnej [%]
Modernizacja sieci cieplnej
Wytwarzanie
energii
Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy
[kW]
Zastosowanie kolektorów
słonecznych
Wytwarzanie
energii
Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy
[kW]
Zastosowanie paneli
fotowoltaicznych
Wytwarzanie
energii
Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy
[kW]
Zastosowanie mikrogeneracji
Wytwarzanie
energii
Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy
[kW]
Zastosowanie pomp ciepła
Wytwarzanie
energii
Wskaźnik roczny zainstalowanej mocy
[kW]
Zastosowanie kotłów na biomasę
55
Dystrybucja
energii
elektrycznej/ciepła
sieciowego
Ilość sprzedanej energii elektrycznej /
ciepła dla gminy [MWh/rok]
Modernizacja sieci
elektroenergetycznej
i ciepłowniczej
Dystrybucja gazu
ziemnego
Ilość sprzedanej energii w gazie dla
gminy [MWh/rok]
Modernizacja sieci gazowej
Źródło: Opracowanie na podstawie „Plan działań na rzecz zrównoważonego zużycia energii
dla Warszawy w perspektywie do 2020”, Warszawa 2011.
Wskazówka:
W procesie tworzenia systemu zarządzania energię w gminie opartego na partycypacji
społecznej można też oprzeć się na konkretnym benchmarku w postaci jednostki
podziału terytorialnego tego samego poziomu, czyli konkretnej gminy (np. duńskiej,
jako przedstawiciela benchmarku na poziomie krajowym), która przeszła podobny
proces na swoim terenie. Istotne jest by założenia systemu oraz sposoby monitorowania
były poprawnie dostosowane do warunków występujących w gminie (prawo,
uwarunkowania lokalne, liczba mieszkańców, charakter zabudowy, itp.).
Jedną z przykładowych gmin może być Sonderborg72 w południowej Danii. Stworzyła
ona ambitny system zarządzania energią na swoim terenie wykorzystujący partycypację
mieszkańców.
Etap 4: Działania korygujące
Wszystkie działania podjęte podczas etapu wdrożenia, powinny zostać poddane
kontroli, a później udoskonalone. Kluczową zmienną w tym wypadku jest czas. Im szybciej
zostanie wykryty element utrudniający funkcjonowanie systemu zarządzania energią
w gminie, tym prędzej będzie można wdrożyć ulepszenie. Kluczowymi działaniami są
systematyczne prowadzenie przeglądów wskaźników i porównywanie ich do założonych
celów. W sytuacji, gdy pojawią się rozbieżności w oczekiwanych wynikach, należy ustalić ich
przyczyny. Następnie zaś określić i wprowadzić potrzebne i odpowiednie działania. Istotne jest
również monitorowanie skuteczności korygujących i zapobiegawczych działań.
Wskazówka:
Działania korygujące na szczeblu lokalnym oparte będą o systematyczną analizę
sprawności systemu, bazującą na planowanych/prognozowanych efektach jego
wdrażania, jak i na porównaniach z benchmarkiem, czyli z inną gminą w Polsce lub za
granicą.
72 Projekt Zero, Masterplan 2029 – for a CO2-neutral Sonderborg – region, SRC International, Sondenborg 2009.
56
PODSUMOWANIE Wdrożenie systemu zarządzania energią w gminie opartym na partycypacji społecznej
– energetyki obywatelskiej, niesie za sobą wiele korzyści, które można podzielić na trzy
wymiary:
Wymiar społeczny:
• obniżenia ceny energii
• poprawa efektywności energetycznej gospodarstw domowych
• włączenie się gminy w ogólnoświatową walkę ze zmianami klimatycznymi oraz
zademonstrowanie swojego zaangażowania w ochronę środowiska oraz efektywną
gospodarkę zasobami.
• umocnienie lokalnej demokracji
• ożywienie poczucia wspólnoty wokół danego projektu (gminny system zarządzania
energią)
• poprawa wizerunku gminy.
Wymiar gospodarczy:
• poprawa dobrobytu mieszkańców
• ograniczenie zjawiska ubóstwa energetycznego
• zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego gminy
• poprawa efektywności wykorzystania energii, a tym samym zmniejszenie rachunków
za energię
• jasny, rzetelny i kompletny obraz wydatków budżetowych związanych
z wykorzystaniem energii
• ułatwiony dostęp do krajowych i europejskich funduszy na cele energetyczne.
Wymiar środowiskowy:
• zmniejszona emisyjność gazów cieplarnianych
• minimalizowanie degradacji środowiska
• świadome energetycznie i ekologicznie społeczeństwo chętnie realizuje ambitne cele
poprawiające zarówno stan środowiska, jak i zwiększające udział energetyki
odnawialnej.
System zarządzania energią w gminie oparty na partycypacji społecznej jest słusznym
kierunkiem w reformowaniu sektora energetycznego w celu podnoszenia sprawności jego
działania, zarówno na poziomie gminnym, jak i krajowym. Jednak by partycypacja społeczna
w przedsięwzięciach energetycznych miała pozytywny i rzeczowy charakter, konieczna jest
edukacja ekologiczna i energetyczna, jak i budowanie świadomości obywateli w aspekcie
energetyki, jej wpływu na społeczeństwo i środowisko naturalne. Niezmiernie istotne jest
mobilizowanie sił oraz aktywizacja środowisk sprzyjających energetyce obywatelskiej. Należy
spojrzeć na siebie jako na element środowiska naturalnego, któremu nie powinno się szkodzić.
Tego typu nastawianie i zmiana postrzegania natury sprawią, że decyzje i działania
podejmowane przez jednostki mogą sprzyjać tworzeniu zrównoważonej energetyki
obywatelskiej, a w konsekwencji zrównoważonemu rozwojowi gospodarczemu. Podjęte
w pracy rozważania i wyniki zrealizowanych badań dostarczają wielu argumentów
57
wspierających ideę wykorzystania koncepcji Public Governance i charakterystycznej dla niej
partycypacji społecznej w budowie modelu zarządzania energią na poziomie gminy.
Wskazówki:
Nisko- i beznakładowe środki oszczędzania energii73:
LISTA KONTROLNA
1. Wykorzystanie światła dziennego do ogrzewania pomieszczeń – czyste okna bez
zasłaniania dużymi przedmiotami czy zasłonami.
2. Maksymalizacja wykorzystania światła dziennego do świetlenia pomieszczeń –
odpowiednia alokacja stanowisk pracy.
3. Zamykanie drzwi, okien innych elementów otwieranych, przez które ucieka ciepło.
4. Regularna i prawidłowa konserwacja instalacji c.o., w tym palników, kotłów,
wymienników ciepła, rur, grzejników.
5. Pilnowanie by w wymiennikach ciepła nie osadzał się kamień.
6. Regularne odpowietrzanie i czyszczenie grzejników.
7. Pilnowanie by grzejniki nie były zasłonięte meblami czy zasłonami.
8. Wykorzystanie zasłon, rolet czy żaluzji do ograniczenia ucieczki ciepła.
9. Wyłączanie oświetlenie w pomieszczeniach, z których nikt w danym momencie nie
korzysta.
10. Korzystanie z oświetlenia miejscowego.
11. Regularne czyszczenie lamp i opraw świetlnych.
12. Kupowanie urządzeń z najwyższą klasą energetyczną (A+++).
13. Intensywniejsze korzystanie z urządzeń elektrycznych i elektronicznych w czasie
obowiązywania niższych taryf.
14. Całkowite wyłączanie nieużywanych urządzeń i unikanie pozostawiania ich w trybie
czuwania.
15. Racjonalne korzystanie z wody.
16. Częste czyszczenie filtrów w systemie klimatyzacji.
17. Racjonalna regulacja temperatury w pomieszczeniach.
18. Korzystanie z urządzeń i instalacji w sposób zgodny z ich przeznaczeniem.
19. Regularne audyty i serwisowanie zainstalowanego sprzętu w celu jak najszybszego
wyeliminowania usterek u awarii.
Wskazówki:
73 Razem w drodze do efektywności energetycznej poprzez ograniczenie zużycia energii, Interreg Together
Zagrzeb 2017.
58
Metody i narzędzia komunikacji i współpracy z dziećmi:
1. Interaktywne wydarzenia np. eksperymenty i pokazy dot. energii.
2. Kreatywne warsztaty np. stworzenie przez młodzież własnej kampanii na temat
oszczędzania energii czy wody.
3. Dzień bez… np. urządzeń elektrycznych.
4. Wycieczki edukacyjne np. w lokalnej elektrowni.
5. Aplikacje na różne urządzenia i sieci społecznościowe.
Metody i narzędzia komunikacji i współpracy z dorosłymi:
1. Media np. lokalna telewizja, radio czy gazeta a w nich teksty i audycje podnoszące
świadomość energetyczną i ekologiczną mieszkańców.
2. Punkty informacyjne, wystawy, ulotki, banery w często odwiedzanych instytucjach.
3. Dni drzwi otwartych np. w biogazowi, ciepłowni czy na instalacji fotowoltaicznej.
4. Edukacyjne warsztaty.
5. Internet.
Wskazówki:
Organizacje wspomagające energetykę obywatelską:
1. Fundacja Czyste powietrze
https://fundacjaczystepowietrze.pl/
2. Instytut Energetyki Odnawialnej
https://www.ieo.pl/pl/
3. PNEC
http://pnec.org.pl/pl/
4. Porozumienie Burmistrzów
https://www.eumayors.eu/
5. Więcej niż Energia
https://wiecejnizenergia.pl/
6. Polska Zielona Sieć
http://zielonasiec.pl/
Słowniczek:
59
RED II – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018
r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, potocznie zwana
dyrektywą RED II.
Prosument – odbiorca końcowy dokonujący zakupu energii elektrycznej na podstawie umowy
kompleksowej, jednocześnie wytwarzającego energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych
źródeł energii w mikroinstalacji, w celu jej zużycia na potrzeby własne.
Klaster energii – (art. 2 pkt 15a Ustawy o OZE) – Cywilnoprawne porozumienie, w skład
którego mogą wchodzić osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki naukowe, instytuty badawcze
lub jednostki samorządu terytorialnego, dotyczące wytwarzania i równoważenia
zapotrzebowania, dystrybucji lub obrotu energią z odnawialnych źródeł energii lub z innych
źródeł lub paliw, w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV,
na obszarze działania tego klastra nieprzekraczającym granic jednego powiatu lub 5 gmin.
Obszar działania klastra energii ustala się na podstawie miejsc przyłączenia wytwórców i
odbiorców energii będących członkami tego klastra.
Społeczności energetyczne – lokalne zaangażowanie obywateli już nie tylko w produkcję
energii elektrycznej z lokalnych źródeł, ale również w jej sprzedaż, dystrybucję i
magazynowanie (obecność w projektach związanych z zaspokajaniem w ramach grupy
lokalnego zapotrzebowania na ciepło, chłód, czy dbałość o efektywność energetyczną).
Public Governance – zespół rozwiązań w zakresie zarządzania w sektorze publicznym,
nastawionych na duży zakres partycypacji obywateli i innych przedmiotów samorządu
terytorialnego, tworzenie rozwiązań alternatywnych, współdziałanie różnych organizacji,
stowarzyszeń lokalnych i sfery biznesu.
PPA – umowy typu Power Purchase Agreement w zakresie zakupu energii elektrycznej
bezpośrednio od producentów energii ze źródeł odnawialnych (corporate PPA).
ESCO – przedsiębiorstwo świadczące usługi energetyczne lub dostarczające innych środków
poprawy efektywności energetycznej w zakładzie lub w pomieszczeniach użytkownika.
60
Summary:
Civic energy is a very current topic in today's debate on development directions not only for
Polish but also for European energy. In Poland, this is an issue for which the most suitable
model in the existing energy system is still being sought. Global trends in the energy sector,
consisting in its transformation towards a transition to renewable energy sources (RES), result
in the dispersion of the energy production system and an increase in the availability of
technology in this area for previously passive consumers, including them in this area. This
entails an increase in their awareness and a direct sense of responsibility for the environment
and climate.
In a broader sense, civic energy is used to ensure energy security on a local scale. The term
refers to the ability to cover the current and future provision of energy to consumers at
economically acceptable prices and with political independence, as well as taking into account
environmental and climate protection. The sum of local initiatives supporting the energy system
makes up the energy security of the whole country.
The concept of energy transformation is based on society, protecting its natural environment
and maintaining its development and improving the quality of life by, for example, combating
energy poverty. Thus, society is one of the main pillars of energy transformation. Also because
it bears most of the costs associated with financing public investment. The involvement of units
is also crucial for introducing some significant changes in the structure of energy production,
e.g. through the use of renewable energy sources in individual households, or in the structure
of energy consumption through e.g. electromobility or energy saving. Public support and
voluntary involvement is therefore a basic condition for building civic energy.
In view of these trends, it is natural to state that there is a need for changes in the strategic
planning of the future shape of the national energy system. It also involves adapting the
legislation in such a way as to enable the development of this system to meet the requirements
of the present day.
In the process of transforming the energy system one should first of all notice the huge role of
local governments, which are closest to the main keystone of the new energy system model: the
citizens. It is local governments that have the greatest influence on shaping the new type of
society, composed of conscious consumers and prosumers. Their task in this field is also to
reconcile conflicting interests, which represent different social groups at the local level. Since
individuals and social groups are functionally diverse, define their goals independently and
61
strive to achieve them, hence the interests of society are determined by the local authorities'
determination of preferences and actions in the political dimension. For this reason, the
municipalities (gmina) are responsible for a number of tasks related to overcoming barriers to
civic energy, as well as indicating the direction of local energy development, which should
make the most effective use of the existing potential in a given area.
In this way, a bottom-up society is formed, which is formed not only by consumers, but also by
active participants of the whole system with increasing awareness and sensitivity to
environmental issues. An important element of these changes are consumer decisions that relate
to such issues as the type of heating source in a household, the use of energy-efficient equipment
or the type of transport used. Such elements contribute to the civic character of energy, but also
to local environmental policy.
One of the main challenges for citizens is to activate them from the level of passive consumers.
To this end, local governments can stimulate grassroots interest in energy and environmental
issues. Thanks to this, it is possible to promote a new dimension of energy, defined as
prosumer's energy. The assumption of prosumer energy is to include the passive consumer into
the production structures by generating energy for own use in a home micro-installation.
Possible surpluses may be transferred to the public grid. The development of prosumerism is
particularly relevant for the inhabitants of suburban areas, as it is necessary to have a house to
own one's own micro-installation.
The role of local governments in relation to prosumer energy is primarily to educate individuals,
promote values related to environmental protection and support civic activities focused on
caring for the environment. It is pointed out that engaging the inhabitants of gminas in RES
projects increases their awareness and acceptance for actions in the field of energy. For this
purpose, however, it is necessary to support local authorities in various forms of assistance with
RES-related investments. Additionally, in this way the economic strength of the commune is
built up and the community of its inhabitants is strengthened.
Therefore, it means that civic energy is created primarily at the local level. In this aspect it is
necessary to ensure the availability of various legal forms of cooperation between the commune
and its inhabitants. For this reason, it is important to develop an appropriate energy management
system in the municipality. This issue is discussed in the first part of the handbook by Ewa
Gabryelak. The proposal of such a model is based on the Public Governance concept and is in
line with the idea of involving the local community in the process of creating local energy plans.
In the second part of the handbook, written by Sebastian Szklark, particular types of renewable
energy sources, which can be used in municipalities to support the local energy production
62
system, are discussed. Therefore, wind, solar, geothermal and hydroelectric power were taken
into account in terms of their advantages and disadvantages.
The last, third part of the manual, written by Anna Dyląg, presents the definition of civic energy
with emphasis on its source. This concept has been discussed in relation to Polish legislation.
The methods and guidelines concerning the implementation of civic energy were also taken
into account. The author's model of the energy management system in the commune was also
presented. Moreover, this part of the handbook discusses the notion of civic energy, the tasks
of the municipality in the field of energy management including the function of energy planning
and the stages of creating an energy management system in the municipality based on social
participation.
63
O autorach:
Anna Kucharska
Absolwentka Wydziału Nauk Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Polsce oraz
stypendystka Uniwersytetu Duisburg-Essen w Niemczech. Obecnie doktorantka w Instytucie
Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego; członek
Międzynarodowego Stowarzyszenia Nauk Politycznych oraz ekspert Instytutu Polityki
Energetycznej Ignacego Łukasiewicza.
Główne obszary zainteresowań dotyczą polityki energetycznej i bezpieczeństwa krajów
niemieckojęzycznych (Niemcy, Austria, Szwajcaria, Liechtenstein), geoekonomii, polityki
gospodarczej i globalnej transformacji energetycznej.
Adres mailowy: [email protected]
dr Ewa Gabryelak
od 2005 r. pracuje jako członek zespołu projektowego i kierownik projektu w organizacjach
pozarządowych (Towarzystwo Inicjatyw Europejskich - projekty edukacyjne i społeczne dla
społeczności lokalnych finansowanych w ramach EFS), środowisku akademickim (Uniwersytet
Łódzki, np. UPGEM w 6PR, WS DEBATE w 6.) oraz sektorze publicznym (Miasto Łódź np.
projekty wspierające edukację i kulturę w RPO 2007-2013 i Województwo Łódzkie np.
SCREEN w H2020, I-CARE-SMART – Interreg Europa Środkowa, FINCH - Interreg Europe).
Absolwentka Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politologicznych (2005), specjalizacja
amerykanistyka i mass media na Uniwersytecie Łódzkim. W 2008 r. ukończyła studia
podyplomowe z funduszy Unii Europejskiej w Katedrze Europejskiego Prawa Gospodarczego
i Zbiorowego Prawa Pracy na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego.
W 2017 r. uzyskała tytuł doktora na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu
Łódzkiego w dziedzinie socjologii. Autorka kilku recenzowanych publikacji z zakresu
współpracy samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych w sferze edukacji,
nierówności edukacyjnych na obszarach wiejskich oraz wykorzystania środków unijnych
w latach 2004-2013. W czasie studiów doktoranckich brała udział w realizacji 3 projektów
naukowo-badawczych, realizowanych w Katedrze Socjologii Wsi i Miasta pod kierunkiem
dr hab. Elżbiety Psyk-Piotrowskiej, w tym jeden projekt międzynarodowy.
Od 2005 r. aktywnie działa w III sektorze, w Towarzystwie Inicjatyw Europejskich, od 2009 r.
prezes organizacji. Współautor wielu projektów współfinansowanych z Europejskiego
Funduszu Społecznego przygotowanych i realizowanych przez organizację pozarządową.
Adres mailowy: [email protected]
dr Sebastian Szklarek
Zawodowo związany z zasobami wody. Absolwent kierunku ochrona środowiska na
Uniwersytecie Łódzkim. Doktorat w zakresie ekologii i ochrony wód. Od 2011 roku
zaangażowany w realizację licznych projektów badawczo-wdrożeniowych w zakresie
monitoringu i poprawy jakości wód. Adiunkt w Europejskim Regionalnym Centrum
Ekohydrologii PAN w Łodzi. Autor popularnonaukowego bloga Świat Wody. Członek zespołu
przygotowującego plany przeciwdziałania skutkom suszy.
Adres mailowy: [email protected]
64
dr inż. Anna Dyląg
Jestem doktorem nauk ekonomicznych i zajmuję się angażowaniem mieszkańców w procesy
zarządzania energią w gminach. Ukończyłam studia magisterskie z zarządzania i inżynierii
produkcji (PŁ) oraz geografii (UŁ). Szeroko rozumianym doradztwem z zakresu energii
odnawianej i zarządzania energią zajmuję się od 2009 r. Od tego właśnie roku funkcjonuje
nasza firma ABC ENERGIA Sp. z o.o. Obecnie w kilku polskich gminach wdrażam sprawne
zarządzanie energią oparte na partycypacji społecznej w lokalnej energetyce - energetykę
obywatelską.
Jako zewnętrzny ekspert Komisji Europejskiej ds. energii w programie Horyzont 2020,
oceniam spływające z całej Europy wnioski, dzięki czemu wpływam na kształt polityki
energicznej oraz realizowanych projektów w Europie. Aktywnie wspieram rozwój energii
odnawialnej i obywatelskiej poprzez uczestnictwo w licznych konferencjach, ruchach czy
organizacjach działających na rzecz ochrony klimatu (Climate Kic), energii obywatelskiej
(Więcej niż Energia) czy społeczeństwa obywatelskiego (Inspro).
Jestem autorką licznych artykułów publikowanych w periodykach oraz książkach z zakresu
energetyki i zarządzania. Goszczę również w radiu i telewizji a z moim udziałem powstały dwa
odcinki programu „Śmiecińscy” emitowane w TVP INFO. W 2015 r. byłam mówcą podczas
TEDx w Łodzi, gdzie inspirowałam słuchaczy do współtworzenia energetyki obywatelskiej.
Pracuję m.in. z władzami gminnymi, przedsiębiorcami oraz setkami osób, którym doradzam
wdrażanie projektów z zakresu energetyki odnawialnej i zarządzania energią.
Reprezentuję Fundację Czyste Powietrze jako jej Przewodnicząca Rady Naukowej.
Swoje doświadczenia rozwijałam we Włoszech gdzie wraz z urzędnikami departamentu energii
w Bolonii realizowałam wdrożenie regionalnych strategii energetycznych.
Adres mailowy: [email protected]