ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยม Funeral Traditions: Commoditization in Consumerism

ธรรมพร สขม Thammaporn Sukmee

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Degree of Master of Arts in Human and Social Development Prince of Songkla University

2559 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(1)

ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยม Funeral Traditions: Commoditization in Consumerism

ธรรมพร สขม Thammaporn Sukmee

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of

Master of Arts in Human and Social Development Prince of Songkla University

2559 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

ชอวทยานพนธ ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยม

ผเขยน นางสาวธรรมพร สขม

สาขาวชา พฒนามนษยและสงคม

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก คณะกรรมการสอบ

……………………………………………………………… ….…………………………............ประธานกรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรสพร ปยรตนวงศ) (รองศาสตราจารย ดร.พรพนธ เขมคณาศย)

…………………………………………...........กรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.เกตถวา บญปราการ)

……….…………………………………….......กรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรสพร ปยรตนวงศ)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปน

สวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม

………………………………...............................

(รองศาสตราจารย ดร.ธระพล ศรชนะ)

คณบดบณฑตวทยาลย

(3)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และไดแสดงความขอบคณบคคลทมสวนชวยเหลอแลว

ลงชอ………………………………………………………… (ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรสพร ปยรตนวงศ)

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก

ลงชอ………………………………………………………… (นางสาวธรรมพร สขม) นกศกษา

(4)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอน และไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน

ลงชอ………………………………………………………… (นางสาวธรรมพร สขม) นกศกษา

(5)

ชอวทยานพนธ ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยม ผเขยน นางสาวธรรมพร สขม สาขาวชา พฒนามนษยและสงคม ปการศกษา 2558

บทคดยอ การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาพลวตของประเพณงานศพกอนและในกระแส

บรโภคนยมและกระบวนการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม ใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ เกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณแบบเจาะลกจากผใหขอมลจ านวน 22 คน ประกอบดวยผทใหขอมลเกยวกบประวตความเปนมาของประเพณงานศพ การจดงานศพ การประกอบพธกรรม ความเชอ กลมผท าธรกจเกยวกบงานศพ รวมไปถงผจดงานศพและผทเขารวมงานศพ ดวยวธการสงเกตแบบมสวนรวมและการสงเกตแบบไมมสวนรวม วเคราะหขอมลโดยการน าขอมลมาจ าแนกหมวดหม ถอดรหส ตความและสรางขอสรป น าเสนอขอมลแบบพรรณนาเชงวเคราะห

ผลการวจยพบวา พลวตประเพณงานศพกอนกระแสบรโภคนยม (ประมาณ พ.ศ. 2459 - พ.ศ. 2542) ผคนในอ าเภอเมองสงขลานยมจดงานศพทบานและน าศพไปเผายงเชงตะกอนทวดหวปอมนอก (วดทาทาง) งานศพในอดตเนนความสมพนธของคนในอ าเภอเมองสงขลาในการชวยเหลอซงกนและกน ครนเมอมการสรางเมรเผาศพโดยใชถาน ณ วดหวปอมนอก ขนเปนแหงแรกของอ าเภอเมองสงขลา ท าใหผคนคอยๆ เปลยนมาเปนการจดประเพณงานศพทวด สวนพลวตงานศพในกระแสบรโภคนยม (พ.ศ. 2542 - พ.ศ. 2558) ความนยมจดประเพณงานศพทวดมมากขนเมอมการสรางเมรแบบปลอดมลพษ ณ วดแหลมทรายและวดสระเกศ ทใหความหมายและคณคาในเรองของเวลาทสมพนธกบพธกรรมและในเรองของวตถเพอแสดงออกถงสถานะภาพทางสงคมอนน ามาสการประกอบสรางกระบวนการกลายเปนสนคาในลกษณะสขคตพาณชย ไดแก การจดดอกไมหนาศพ การจดเลยงอาหาร การท าโลงศพ ทสามารถตอบสนองความตองการทหลากหลายของเจาภาพใหไดรบความสะดวกสบาย รวดเรวและหรหรา ซงเปนวถชวตของคนเมองในทามกลางกระแสบรโภคนยม

(6)

Thesis Title Funeral Traditions: Commoditization in Consumerism Author Miss Thammaporn Sukmee Major Program Human and Social Development Acaemic Year 2015

ABSTRACT This research aims to examine the dynamics of the funeral tradition

before and during the period of consumerism, and commoditization using qualitative research methods. Data were collected from in-depth interviews with 22 informants consisting of those who could provide information about the history of the traditional funeral, arrangements, funeral rites, and beliefs, and groups doing business with funerals, funeral hosts, and funeral attendants. Data were also gathered through participant and non-participant observations. The data were classified, deciphered, interpreted, concluded, and presented using analytical description.

The research found that the dynamics of the funeral before the period of consumerism (approximately during 1916-1999) involved the fact that people in Mueang Songkhla District held funerals at home and cremations at Hua Pom Nok Temple (Tha Thang Temple). The emphasis was on relationships among people in Mueang Songkhla District who mutually helped each other. However, after the first charcoal-burning crematorium of Mueang Songkhla District was built at Hua Pom Nok Temple, people gradually turned to holding funerals at a temple. Regarding, the dynamics of the funeral tradition during the period of consumerism (1999-2015), more funerals have been held at temples when pollution-free crematoriums were built at Wat Laem Sai and Wat Saket. Meanings and values were given to time associated with rituals, and to materials to express social status of the host leading to the process of commoditizing the funeral tradition in commercialization of going heaven. This includes flower arrangements in front of the coffin, catering, and coffin making to meet the needs of diverse types of hosts who want conveniences, quickness and luxuries that are the urban way of life amidst social change.

(7)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไปดวยด ดวยความกรณาจากทานอาจารยทปรกษา

ผชวยศาสตราจารย ดร.ศรสพร ปยรตนวงศ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ทชวยขดเกลา ใหความร คอยชแนะแนวทาง พร าสอน ผวจย ทงในเรองของการท าวจย การเขยน ตลอดจนการเอาใจใสทกรายละเอยดของงาน ดวยประสบการณของทาน ท าใหผวจยไดความรจนกอใหเกดประโยชนตอผวจย ทสามารถเขยนวทยานพนธฉบบนจนประสบความส าเรจ ผวจยจงขอกราบขอบพระคณทานอาจารยทปรกษาวทยานพนธมาเปนอยางสง ณ โอกาสนดวย

ขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร.พรพนธ เขมคณาศย ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ และผชวยศาสตราจารย ดร.เกตถวา บญปราการ กรรมการผทรงคณวฒสอบวทยานพนธ ทคอยใหค าชแนะ แนวทาง ตลอดจนการเกบรายละเอยดของงานวจย และพฒนาเปนงานวจยทสมบรณยงขน

ขอขอบพระคณความรวมมอจากวดสระเกศ วดแหลมทราย เทศบาลนครสงขลา และกรมพระพทธศาสนาประจ าจงหวดสงขลา ทคอยใหค าแนะน า และขอมลอนมคาตองานวจย ตลอดจนพ ปา นา อา ทประกอบธรกจเกยวกบงานศพทสละเวลาในการท างาน ใหขอมลอนมคาแกผวจย ท าใหผวจยไดขอมลทเปนประโยชนตองานวจย หากขาดความชวยเหลอ ความปารถนาดจากทกทานงานวจยชนนคงจะไมสมบรณ

ขอขอบคณบคลากรพปทมและพตาลทคอยใหค าแนะน า ชวยเหลอผวจยในเรองของเอกสารทางวชาการ และขอปฏบตของนกศกษาปรญญาโทตลอดปการศกษา และขอบคณกลยาณมตรทงภาคปกต และภาคสมทบ ทรวมทกข รวมสข รวมแบงปนชวยเหลอซงกนและกน สงใดทขาดกชวยกนเตม สงใดทกดดน กชวยกนคลายเครยด ขอบคณก าลงใจทมใหกนเสมอมา ขอบคณเพอนๆ ทกกลมทคอยสงก าลงใจใหผวจย ไปถงฝงฝน

สดทายกราบขอบพระคณครอบครว “สขม” ทงคณพอ วลลภ สขม ผทเปนทงบดา และรนพพฒนามนษยและสงคม ทคอยพร าสอน ในเรองของการท างานวจย ความอดทน ความขยน และชแนะแนวทางในการเดนทางเสนสายวชาการ อกทงยงมคณแม ศรธรรม สขม ทคอยใหก าลงใจ และเปนผทตดตามผวจยในการลงพนทเกบขอมล สดทายตองกราบขอบคณและไวอาลยแดคณตา ร.ต.เสถยร ปนสวสด คณป นอม และคณยา เหยว สขม ทเปนแรงบนดาลใจในการท าวทยานพนธ จนผวจยประสบความส าเรจในการศกษา ขอกราบขอบพระคณ ทกทาน และผทมสวนเกยวของดวยใจทเคารพรก

ธรรมพร สขม

(8)

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย (5) ABSTRACT (6) กตตกรรมประกาศ (7) สารบญ (8) สารบญภาพ (10) สารบญตาราง (11) เนอหา บทน า 1

ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 ค าถามการวจย 6 วตถประสงคการวจย 6 ประโยชนของการวจย 6 ขอบเขตการวจย 6 นยามศพทเฉพาะ 7

การทบทวนวรรณกรรม 8 แนวคดบรโภคนยม 8 แนวคดกระบวนการกลายเปนสนคา 15 บรบทประเพณงานศพ 17 งานวจยทเกยวของ 24 กรอบแนวคด 28

วธด าเนนงานวจย 30 พนทการวจย 30 ผใหขอมลในการวจย 31 การพทกษสทธผใหขอมล 32 เครองมอทใชในการวจย 33 การเกบรวบรวมขอมลและการตรวจสอบขอมล 33 การวเคราะหขอมล 34 การน าเสนอวทยานพนธ 34

(9)

สารบญ (ตอ)

หนา ผลการวจย 36

พลวตงานศพกอนกระแสบรโภคนยม (ประมาณ พ.ศ. 2459 - พ.ศ. 2542) 36 พลวตงานศพในกระแสบรโภคนยม (พ.ศ. 2542 – พ.ศ. 2558) 53 กระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพในกระแสบรโภคนยม 63

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ 86 สรปผลการวจย 86 อภปรายผลการวจย 92 ขอเสนอแนะ 94

บรรณานกรม 96 บคลานกรม 100 ภาคผนวก 102

ภาคผนวก ก แบบสมภาษณเรอง ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคา ภายใตกระแสบรโภคนยม 103

ภาคผนวก ข รายนามผทรงคณวฒตรวจสอบเครองมอวจย 109 ภาคผนวก ค รายงานบทความประชมวชาการ 111 ภาคผนวก ง บทความตพมพในวารสาร 131

ประวตผวจย 144

(10)

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 แผนทต าแหนงทตงพนทวจย วดแหลมทราย และวดสระเกศสงขลา 31 2 วดสระเกศ 38 3 บรเวณรมก าแพงวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ทตงเชงตะกอนในอดต 48 4 เมรเผาศพวดหวปอมนอก (วดทาทาง) 49 5 เมรเผาศพวดสระเกศ แบบปลอดมลพษ 52 6 พธสวดพระอภธรรม 56 7 พธฌาปนกจศพ 59 8 พธเกบอฐ 60 9 การตกแตงดอกไมบรเวณเมรเผาศพ 62 10 พวงหรดของบคคลส าคญจงหวดสงขลา 63 11 ศาลาตงศพบ าเพญกศลวดแหลมทราย 66 12 ศาลาตงศพบ าเพญกศลวดแหลมทราย 68 13 แผนผงพนททางกายภาพของวดแหลมทราย 69 14 แผนผงพนทจดงานศพวดแหลมทราย 72 15 โลงศพแบบแหนว หรอสงโคง 74 16 การจดดอกไมหนาโลงศพ 77 17 การจดดอกไมหนาเมรเผาศพดวยพมโฟม 78 18 อาหารทจดเลยงในงานศพ 81 19 การจดเลยงอาหารแบบบฟเฟต 82 20 เตนทโคงขาว 83 21 แผนภาพองคประกอบของงานศพทท าใหกลายเปนสนคา 85

(11)

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 ตารางเปรยบเทยบการจดงานศพภายใตกระแสบรโภคนยม 90

1

บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ ความตายเปนสงทมนษยทกผทกคนเหลาลวนเผชญและหลกหนไปไมได ในมตทางวทยาศาสตร ความตายสามารถตรวจสอบไดโดยเครองมอแพทยหรอการลมเหลวของระบบของสมองกบการตายของหวใจนน รางกายอาจตายไดทละสวน (องคทาไลลามะ, 2556) สวนความตายในมตทางศาสนาถอวาเปนสงททกคนหลกเลยงไปไมไดเพราะวาเกดขนยอมมดบไปเปนธรรมดาหรอตามสภาวะธรรมของสงขารทงหลายทไมเทยงแทแนนอนเปนไปตามวฎจกรการเวยนวายตายเกดของมนษย แตในระบบความเชอของแตละศาสนาท าใหมนษยมนใจวาสามารถเอาชนะความตายไดดวยการยนยนชวตในภพหนา สวนการประกอบพธกรรมท าใหมนษยมความเปนตวของตวเอง ตามรปแบบสงคมทววฒนาการปรบเปลยนมายาวนานตงแตเกดจนตาย มวฒนธรรมประเพณความเชอและคานยมทถอปฏบตกนมาของแตละบรบทของพนท ดงนนเมอมคนเสยชวตจงมการประกอบพธกรรมในประเพณงานศพตามระบบความเชอของแตละศาสนานนเอง ในสงคมไทยเมอมคนเสยชวตลง ในอดตประเพณงานศพเปนไปอยางเรยบงายคนในชมชนตางชวยกนลงแรง ไมวาจะเปนเรองสถานท การประดบตกแตงโลงศพพธกรรมทตองมการสวด ตางคนตางชวยกนหาสงของทจ าเปนในการประกอบพธกรรม ถอวาเปนงานใหญส าหรบชมชน ทกคนตองมสวนรวมชวยกนรบผดชอบชวยเหลอกน โดยจดงานศพใหเรยบรอยดงามตามจารตประเพณของแตละชมชน (พระพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ, 2554) โดยเฉพาะสงคมชาวพทธในอดตทผานมา การมสวนรวมในการจดพธกรรมงานศพจะมมาก ใครสามารถหาอะไรไดกจะมาชวยกน เชน การจดการศพ จะมสปเหรอเปนผจดการศพ งานจดเลยงแขกทมาในงาน ใครมอะไรกจะน ามาชวยภายในงาน ไดแก มะพราว ขาวสาร และอาหารอนๆ เปนตน ส าหรบงานทตองใชฝมอความสามารถดานศลปะ ไดแก การท าโลงศพ การประดบตกแตงโลงศพ การจดดอกไมหนาศพ กตองอาศยผทมศลปะใหความชวยเหลอ หรอแมแตในชวงระยะเวลาฌาปนกจศพ ไมฟนทส าหรบใชเผาศพ คนในชมชนตางคนตางเอามาโดยไมคดเปนเงนหรอคาจางแตประการใด จากอดตจนมาถงปจจบนการเขามาของกระแสบรโภคนยม ประเพณงานศพของพทธศาสนกชนชาวไทยเปลยนไปจากเดมมาก แตละทองถนกยงจดงานศพแตกตางกนออกไปตามความนยมและตามฐานะของเจาภาพ เปนทนาสงเกตวา เจาภาพบางรายจดงานศพใหใหญโตเปนเหตใหสนเปลองทรพยสนเงนทองมากมายเกนความจ าเปน (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ , 2538) จงสงผลใหการจดงานศพ ตลอดจนการมสวนรวมของคนในชมชนเปลยนแปลงไปดวย จากเดมพธกรรมตางๆ ทชวยเหลอกนแบบใหเปลา ใหยมในวถชมชนชนบทกเรมเลอนหายไป เปลยนมาเปนการเชาและจางเหมา หรอแมแตศลปะการ

2

ตกแตงโลงศพทไดรบการชวยเหลองานฝมอ และใชวสดธรรมชาตกเปลยนเปนวสดททนสมยทไมใชธรรมชาต และตองใชเงนทนมากขนในการจดงานศพ ส าหรบประเพณพธกรรม ความเชอ เกยวกบงานศพของคนภาคใตนนเมอมคนตายกรณทตงงานศพทบานสงแรกทเราจะตองปฏบตคอการอาบน าศพตามธรรมเนยมประเพณ เพอแสดงใหเหนถงคนตายไดรบความดแลเอาใจใสช าระสงสกปรก แตงตวดวยเสอผาอาภรณ แตอยางไรกตามมวธปฏบตทเหมอนกนๆ ในการอาบน าศพ คอการดอย จะเปนลกษณะพเศษทแตกตางจากงานศพภาคอนๆ โดยจะน าเอาสมนไพรตางๆ มาต ารวมกนและทาตวศพหลงจากอาบน าศพแลวจงจดแจงใสเสอผาใหกลบหนากลบหลง ถอวาเปนเคลดไมใหผตายกลบบานถก หลงจากนนหามศพลงบรรจในโลงศพ โดยวางใหศพนอนหงาย ลกษณะคลายคนพนมมอไหว ใชดายดบพนนวมอเพอใหอยตดกนไมหลด น าดอกไมธปเทยนใสรวมไวดวยเพราะเชอวาส าหรบใหคนตายไปไหวพระอศวรบนสวรรค หลงจากนนน าศพไปวดเพอประกอบพธกรรมทางศาสนา สวนในปจจบนนนมกนยมตงงานศพทวดเพอความสะดวกของเจาภาพและผทมาเขารวมงานศพ โดยมการจดสวดพระอภธรรมในแตละคนจนกวาจะถงวนเผาศพ และมการจดเลยงอาหารส าหรบแขกทมาเขารวมพธ เพอเปนการตอบแทน ครนถงวนสดทายของการจดตงพธศพจะมการท าพธฌาปนกจศพ โดยมการสวดบงสกล และน าศพขนเมร เพอท าพธเผาศพตอไป พธกรรมในแตละขนตอนกจะแทรกไปดวยความเชอ และคตสอนใจถงคนทยงมชวตอยเพอเปนเครองเตอนใจในการใชชวตของพทธศาสนกชน (ประทม ชมเพงพนธ, 2544) จากบรบทประเพณพธกรรม ความเชอเกยวกบงานศพดงทเปนมาในอดตจนกระทงปจจบนไดปรากฏความเปลยนแปลงอนสบเนองจากการพฒนาประเทศภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 ถง ฉบบท 11 สงผลกระทบตอวถการด ารงชวตของผคนในสงคมไทยเปลยนแปลงจากรปแบบดงเดมมาเปนการด ารงชวตภายใตกระแสวตถนยมและบรโภคนยมทสมพนธกบระบบตลาด การบรโภคสนคารวมถงผลผลตตางๆ โดยอยภายใตกลไกของระบบทนนยม อนเปนระบบทสบตอจากระบบศกดนา ทงนระบบทนนยมไดพฒนาการผลตใหถงระดบการผลตใหเปนสนคาและเปนการผลตของอตสาหกรรมขนาดใหญ ใชเครองจกรกลและแรงงานอสระ (ฉตรทพย นาถสภา, 2546) การผลตในรปแบบใหมนกอใหเกดการขยายตวของสนคาและบรการมากขนสงส าคญของระบบทนนยม คอ การสะสมทนจากการผลตสนคาและการคาขายสนคา (ปญญา เลศสขประเสรฐ, 2548) ดวยการคาและอตสาหกรรมขนาดใหญท าใหระบบตลาดและการแลกเปลยนกลายเปนแกนสาระของสงคม วตถถกแปรสภาพกลายเปนสนคาเพอน าไปแลกเปลยน นอกจากวตถจะมคณคาตามประโยชนใชสอยแลวยงถกก าหนดคณคาดวยราคา เพอใชแลกเปลยนตามหลกการแบงงานกนท า ทกสงทกอยางจงถกแปรสภาพกลายเปนสนคา (อธคม โกมลวทยาธร, 2538) ในลกษณะเชนนผลผลตตางๆ ของระบบทนนยมจงมอทธพลอยางมากทงทางดานเศรษฐกจ การเมอง สงคม โดยเฉพาะวฒนธรรมทเกยวของกบความสมพนธ คานยมและพฤตกรรมการบรโภคของมนษย ท าใหสนคาซง

3

หมายรวมถงวฒนธรรมไดถกแปรสภาพใหกลายเปนสนคาและบรการทม ความส าคญตอวถการด ารงชวตของผคนในสงคมไทยและรวมถงประเพณงานศพในภาคใต ประกอบกบสภาวการณเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมทมผลกระทบตอมนษย สงทไดสมผสเปนรปธรรมคอ วตถ ความเจรญของเทคโนโลย การสรางสงอ านวยความสะดวก เพอสนองตอความตองการทดเหมอนไรขดจ ากด ท าใหกลนกนวฒนธรรมดงเดมทดงามโดยไมรตว มนษยในสงคมบรโภคนยมทกวนนใชการบรโภควตถเพอแสดงตวตนของตวเองออกมาเพอทจะวางตวเองไวในต าแหนงหนงต าแหนงใดในสงคม โดยจะแสดงออกถงรสนยมและคตชวตสวนตว หรอแสดงออกถงความตองการใหคนอนมปฏสมพนธกบตวเองในรปแบบใด ทงนเปนการคาดเดาไวแลววาตนเองจะสามารถเชอมโยงกบคนอนในสงคมไดอยางไร (ธง อดมผล, 2542) ปจจบนพบเหนไดวา แมกระทงพธกรรมความตายของมนษย กอนจะสนชวตไดมการสงเสยครอบครว ญาตสนท มตรสหายหรอคนใกลชด ถงงานศพของตนทสามารถออกแบบไดตามทชอบใจ หรอจดงานศพใหเหมาะสมกบฐานะทางสงคมของตนเอง เพราะสงคมไทยเชอวาการปฏบตตามความประสงคของผตายถอเปนหนงในการทดแทนบญคณ จงปฏบตสบทอดตอกนมารวมถงบรรดางานศพทมกเปนงานทมเวลาเตรยมตวนอยทสดในบรรดางานตางๆ ทางศาสนา เนองจากยากทจะบอกกลาวถงญาตสนท มตรสหายลวงหนา ดงนนจงมกท าตามรปแบบทนยมกน ซงขนตอนและกระบวนการจดงานศพของศาสนาพทธนนประกอบไปดวยวธทซบซอนและหลายขนตอนบวกกบสภาพปจจบนทผคนตกอยในกระแสบรโภคนยม มลกษณะนสยนยมชมชอบความสะดวกสบายรวดเรว หรหราและส าเรจรป จงกอใหเกดธรกจทเกยวกบงานศพขนมามากมาย อาทเชน รานขายโลงศพ รานขายดอกไม บรการเชาเตนท โตะอาหาร อาหารจดเลยงและเครองเสยง เปนตน ดวยเหตนจงสงผลใหการจดงานศพในปจจบนไดแปรเปลยนรปแบบมาเปนการใหบรการอยางหนง จากอดตทเจาภาพงานศพตองจดการงานศพดวยตวเองทกขนตอน รวมไปถงการจดหาอปกรณส าหรบงานศพ แตในสงคมไทยปจจบนเจาภาพสามารถเดนไปยงรานคาบรการทใหบรการเกยวกบงานศพไดอยางสะดวกสบายดวยตนเอง หรอมการมาเสนอขายบรการจดงานศพทนททเจาภาพเขามาตดตอกบทางวด (ปญญา เลศสขประเสรฐ , 2548) สวนประเพณงานศพของภาคใตในปจจบนกเชนเดยวกนเตมไปดวยพธกรรมและขนตอนตางๆ ทมแนวโนมเพมขน ท าใหสนเปลองคาใชจายเปนจ านวนมาก (ภสนวจ ศรสวรรณ, 2557) และมแนวโนมของการจดงานศพทสอดคลองกบกระแสบรโภคนยมจงสงผลใหงานศพในกระแสบรโภคนยมกลายเปนสนคาโดยใหความส าคญกบองคประกอบทสามารถท าใหงานศพออกมาในรปแบบทดด และเหมาะสมกบสถานภาพทางสงคมของเจาภาพงานศพหรอผตาย เพอเปนการใหเกยรตแกผทลวงลบไปแลว พนทจงหวดสงขลาในปจจบนเปนจงหวดทมขนาดใหญเปนอนดบ 3 ของ 14 จงหวดในภาคใต ซงในอดตมความส าคญในฐานะเปนศนยกลางการปกครองในพนทภาคใตตอนลาง และในปจจบนด ารงฐานะศนยกลางธรกจในภาคใตตอนลาง มสถาบนการศกษา กอตงขนมาเพอรองรบ

4

การศกษาของเดกและเยาวชนและมสถานทราชการเกดขนมากมายเพอรองรบการบรหารรฐกจ จงท าใหประชากรอพยพเขามาอาศยในจงหวดเปนจ านวนมาก เพอประกอบอาชพในสถาบนการศกษา ภาคธรกจ ภาคเอกชนและเปนแรงงานรบจาง อกทงยงมการสงเสรมการทองเทยวเชงประวตศาสตร เพราะมสถานททองเทยวทงทางดานธรรมชาต ปาเขา ชายทะเล หาดทรายและโบราณสถาน รวมทงยงมการพฒนาเศรษฐกจการคาชายแดนภาคใตประกอบกบรฐบาลไดก าหนดใหจงหวดสงขลาเปนเมองหลกในการพฒนาเพอเปนศนยกลางในดานตางๆ ของจงหวดภาคใต ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544) โดยก าหนดแนวทางในการพฒนาเศรษฐกจ แผนลงทนจงหวด แนวทางการพฒนากระทรวงหลกและแนวทางทางในการพฒนาจงหวด (ศรสมร ศรเบญจพลางกร, 2544) จงท าใหจงหวดสงขลาด ารงฐานะเปนศนยกลางของภาคใตตอนลางและเปนทตงของหนวยราชการสงกดกระทรวงตางๆ ทงการปกครองและหนวยงานกระทรวงอนๆ ทมความสมพนธกนในเชงการปกครอง อกทงยงมหนวยงานสนบสนนการบรหารราชการแผนดนจากกระทรวงตางๆ ทตงหนวยยอยระดบภมภาคหรอระดบจงหวดขนในจงหวดสงขลา ตลอดจนรฐวสาหกจส าคญหลายหนวยเนองจากเคยมความส าคญทางการปกครองของภาคใต ปจจบนจงหวดสงขลายงคงความเปนเมองศนยกลางเศรษฐกจ การคา บรการและการเงนระหวางประเทศ การคมนาคมขนสงภมภาค การทองเทยว ดานอตสาหกรรมภมภาค ศนยกลางการวจยการพฒนาทรพยากรมนษยและศนยกลางการปกครองทส าคญของภาคใตตอนลาง (คณะฝายประมวลผลเอกสารและจดหมายเหต, 2542) เมอมประชากรเพมมากขนจากการพฒนาอยางตอเนองมาเปนระยะเวลายาวนานจากอดตสปจจบน ยงผลใหจงหวดสงขลาเปนแหลงรวมประเพณ ความเชอ พธกรรม ตลอดจนวฒนธรรมตางๆ กอเกดเปนวถวฒนธรรมทองถน โดยเฉพาะประเพณงานศพทสบทอดมาตงแตอดตและยงคงปรากฏใหเหนในปจจบนโดยมวดเปนศนยกลางชมชนและเปนทพงทางจตวญญาณของพทธศาสนกชนในจงหวดสงขลามาโดยตลอด ดงปรากฏวานบแตอดตดงเดมพนทในเขตต าบลบอยาง อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา มวดเปนจ านวนมากถง 18 วด (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสงขลา, 2556) ยอมแสดงใหเหนวาชมชนในอดตประชาชนในเมองสงขลามความสมพนธกบวดอยางใกลชด เพราะวดเปนศนยกลางของชมชนในการประกอบพธกรรมทางศาสนา ครนลวงมาถงปจจบนวดยงคงด ารงหนาทในหลายๆ บทบาทใหกบคนในชมชน หนงในบทบาทนนคอการประกอบพธกรรมศพทยงคงสบเนองมาจนถงปจจบน การจดงานศพในปจจบนของอ าเภอเมองสงขลายงคงพธกรรมรปแบบทสบทอดตอกนมา โดยมรานคาเขามาใหบรการ และอ านวยความสะดวกใหกบเจาภาพ เพอการจดประเพณงานศพอยางสมเกยรต สมฐานะ เพยงแคมเงนทนทใชในการแลกเปลยน จงท าใหคณคาในอดตของการจดประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลาเลอนลางหายไป เมอมคนเสยชวตจะลดขนตอนการประกอบพธกรรมการอาบน าศพโดยมอบหมายใหเจาหนาทโรงพยาบาลเปนผท าแทน จากนนเคลอนยายศพไปสวดเพอท าพธรดน าศพใหแกญาตสนท

5

คนใกลชด กอนทจะท าพธน าศพใสโลงและท าพธสวดพระอภธรรมศพในวนถดไปตามทเจาภาพตองการ การจดงานศพในสงขลานนจะมการเลยงตอนรบแขกทมาเขารวมไวอาลยแกผทลวงลบไปแลว ซงการเลยงตอนรบจะเปนการเลยงอาหารแบบทวไปและแบบบฟเฟตซงเปนทนยมในจงหวดสงขลา อกทงยงมอาหารวางคอยบรการตลอดการเขารวมงานศพ เมอถงวนสดทายการฌาปนกจศพจะมการท าพธกรรมตามหลกศาสนาและเชญบคคลส าคญทางการเมอง ญาตผใหญหรอพระผใหญ มาประกอบพธถวายผาบงสกล จากนนน าศพขนเมรเพอท าพธเผาศพตามล าดบ นอกจากนยงมของช ารวยแจกเปนทระลกใหกบผทมาเขารวมงานวนฌาปนกจศพอกดวย เพอเปนเครองเตอนใจหรอระลกถงผทเสยชวต งานศพถกใหคณคาและความหมายทเปลยนแปลงไปในปจจบน โดยประเพณดงเดมยงคงอยควบคไปกบสนคาและบรการทเขามาเพออ านวยความสะดวกใหกบมนษยใน ยคปจจบน โดยใชเงนเปนตวซอหาสนคาและบรการเพอตอบสนองความตองการของเจาภาพงานศพ (Appadurai, 1989) จะเหนไดวาปจจบนรปแบบการจดงานศพในจงหวดสงขลาเปนผลอนสบเนองมาจากกระแสบรโภคนยมซงน ามาสธรกจบรการทเขามามสวนรวมในงานศพ จงท าใหงานศพกลายเปนสนคาในปจจบน จากปรากฏการณดงกลาวขางตนจะเหนไดวาประเพณงานศพเปนหนงในหลายๆ ประเพณทไดรบผลกระทบจากกระแสบรโภคนยม ผวจยจงเกดค าถามวา พลวตของงานศพในพนทจงหวดสงขลากอนกระแสบรโภคนยมเปนอยางไร และงานศพในกระแสบรโภคนยมไดถกท าใหกลายเปนสนคาไดอยางไร โดยเลอกศกษาพนทงานศพของวดสระเกษ และวดแหลมทราย ต าบล บอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลาเปนกรณศกษา เพราะเหนวาการจดงานศพดงทเปนอยในปจจบนไดสะทอนใหเหนถงกระแสบรโภคนยม มรปแบบการจดงานศพทแตกตางกนออกไปจากอดต โดยเนนในดานของความสะดวกสบาย รวดเรว หรหรา และการจดงานศพทบงบอกถงสถานะภาพทางสงคมของเจาภาพหรอผตายท าใหผวจยตระหนกถงความสมพนธของผคนในงานศพในอดตทเปลยนแปลงไป และเพราะเหตใดงานศพจงกลายเปนสนคาเพอใหธรกจรานคาบรการงานศพเขามา รบใชพธกรรมงานศพมากขน ผวจยจงสนใจทจะศกษาในประเดนทกลาวไวขางตนเพอเปนประโยชนตอสงคมในแงของการสะทอนใหเหนถงคณคา องคความรเรองประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยมในปจจบนของจงหวดสงขลา และสงทท าใหประเพณงานศพกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยมอกทงยงเปนองคความรใหแกผคนทสนใจจะศกษาเรองงานศพ

6

ค ำถำมกำรวจย

1. พลวตของประเพณงานศพกอนและในกระแสบรโภคนยมในจงหวดสงขลาเปนอยางไร 2. กระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพภายใตกระแสบรโภคนยมเปนอยางไร

วตถประสงคกำรวจย

1. เพอศกษาพลวตของประเพณงานศพกอนและในกระแสบรโภคนยม 2. เพอศกษากระบวนการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม

ประโยชนของกำรวจย เพอสะทอนใหเหนถงคณคา องคความรเรองรปแบบการจดงานศพในกระแสบรโภคนยมในปจจบนของจงหวดสงขลา และสงประกอบสรางทท างานศพใหกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยมเพอเปนแบบอยางและองคความรใหแกวดตางๆ หรอประชาชนทวไป ทสนใจศกษาเกยวกบรปแบบการจดงานศพภายในต าบลบอยาง อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา อกทงยงเปนแนวทางใหกบ หนวยงานและองคกรภาครฐ เพออนรกษคณคาประเพณงานศพของประชนชนในจงหวดสงขลา ขอบเขตกำรวจย ขอบเขตดำนเนอหำ การวจยครงนมงศกษาถงพลวตของประเพณงานศพกอนและในกระแสบรโภคนยม โดยศกษาถงการนยามความหมายและการใหคณคาของประเพณงานศพในอดต (พ.ศ.2442-พ.ศ.2542) และเมอกระแสบรโภคนยมเขามาประเพณงานศพในอดตไดเปลยนแปลงไป โดยมจดเปลยนในชวงเวลาป พ.ศ. 2542 ซงเปนปทเหนถงกระบวนการการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพจากการสรางเมรเผาศพแบบไรมลพษขนภายในอ าเภอเมองสงขลาจงท าใหเกดสงประกอบสรางทท าใหประเพณงานศพกลายมาเปนสนคาในรปของการใหบรการแกผจดงานศพ โดยศกษากลมผใหขอมลเกยวกบการจดงานศพ และรานคาผใหบรการเกยวของกบงานศพ

7

ขอบเขตดำนพนท โดยเหตท ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลาเปนศนยกลางการปกครองของภาคใตตอนลาง และดวยลกษณะของความเปนเมองจงเปนศนยรวมของประชาชน ขาราชการตงแตชนผใหญ จนถงบคคลธรรมดา อกทงยงประกอบไปดวยโรงพยาบาลประจ าจงหวด เมอมคนเสยชวตจงมกจะนยมตงงานศพภายในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ดงนนในการวจยครงนผวจยไดเลอกพนทในการศกษาจ านวน 2 วด คอ วดสระเกษ และวดแหลมทราย ซงตงอยในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลาจงหวดสงขลาโดยทวดทง 2 แหง เปนวดทผคนในอ าเภอเมองสงขลานยมตงงานศพและยงมการใชเมรเผาศพเพอประกอบพธกรรมนบแตอดตมาจนกระทงปจจบน ซงจะท าใหเหนถงพฒนาการ ความเปลยนแปลงของการจดงานศพอยางตอเนองและชดเจน ขอบเขตดำนระยะเวลำ ผวจยศกษาชวงเวลาพลวตของประเพณงานศพกอนการเขามาของกระแสบรโภคนยม จนถงจดเปลยนของการสรางเมรเพอประกอบพธกรรมเผาศพ ในชวงประมาณป พ.ศ. 2542 จนถงปจจบน (พ.ศ. 2558) เพราะเปนชวงปทเหนพลวตของกระบวนการกลายเปนสนคาทงสองวดทผวจยศกษาไดมการเปลยนเตาเผาศพจากการเผาดวยถานเปนเตาเผาดวยน ามน ซงชวยลดมลพษและรนระยะเวลาในการเผาศพ เพอความสะดวก รวดเรวในยคปจจบน นยำมศพทเฉพำะ ประเพณงำนศพ หมายถง รปแบบ กระบวนการ พธกรรมการจดงานศพในต าบล บอยาง อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา ภายใตกระแสบรโภคนยม กระบวนกำรกลำยเปนสนคำ หมายถง การจดงานศพในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ทใหคณคาและความหมายของการประกอบสรางใหประเพณงานศพไดกลายเปนสนคา ในรปแบบของธรกจทเกยวของกบการจดงานศพ อาทเชน รานจดดอกไม เตนท เครองเสยง รบจางท าอาหารเลยงภายในงานศพ เปนตน กระแสบรโภคนยม หมายถง ประเพณการจดงานศพในรปแบบของการบรการ โดยการอ านวยความสะดวกตางๆ ภายในงานศพตามความตองการของเจาภาพทมลกษณะ ทนสมย สะดวกรวดเรว และส าเรจรป ในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา

8

กำรทบทวนวรรณกรรม

ในการศกษาเรอง ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยมในจงหวดสงขลา เปนการศกษาเรองราวการจดงานศพในจงหวดสงขลาทกลายเปนสนคาในกระแสบรโภคนยม โดยผวจยไดศกษาแนวคดและเอกสารงานวจยทเกยวของ มาจ าแนกเพอเปนแนวทางในการศกษาประกอบดวยเนอหาสาระ ดงน

1. แนวคดบรโภคนยม 2. แนวคดกระบวนการกลายเปนสนคา 3. บรบทประเพณงานศพ 4. งานวจยทเกยวของ 5. กรอบแนวคด

แนวคดบรโภคนยม ประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม ลวนปฏบตถกตองตามพธกรรมของศาสนาพทธทประกอบไปดวยคานยมของมนษยในสงคมปจจบน สงผลใหการจดประเพณงานศพเปนไปอยางสะดวกสบาย รวดเรวและหรหรา โดยแบงออกเปนประเดนดงน 1. ควำมหมำยและควำมเปนมำ ปรากฏการณในยคปจจบนทเรยกวา บรโภคนยม (Consumerism) เปนผลผลตทเกดจากทนนยมสมยใหม โดยมวตถประสงคทตองการใหมนษยมการบรโภคมากขน เพราะมนษยทกคนอยในฐานะผบรโภคยอมมความตองการ เพอรกษาการขยายตวและด ารงอยของวถการผลตของตน และเพอใหไดรบการตอบสนองตอความตองการในชวต ท าใหกลายเปนการบรโภคเพอแสวงหาความพงพอใจผานวตถในรปแบบของสนคาและบรการ (ยวด ชวยกจ , 2551) ความหมายของบรโภคนยมจงเปนปรากฏการณทเกดขนภายใตอดมการณเศรษฐกจแบบทนนยม (Capitalism) โดยมเปาหมายของการผลตเพอขายสนคาใหกบผคนในสงคมและในขณะเดยวกนพยายามขายใหไดก าไรมากทสด ดงนนจงท าใหระบบทนนยมตองอาศยกลไกทางอตสาหกรรมทสามารถผลตสนคาไดครงละมากๆ และรวดเรว (Mass product) ปญหาทตามมา คอ ปรมาณของอปทานลนเกน (oversupply) สงทระบบเศรษฐกจแบบทนนยมน ามาแกปญหาคอ ยทธศาสตรการตลาดและการโฆษณาของบรษทขามชาตในโลกทสาม สงผลใหเกดลทธบรโภคนยมขนเพราะบรษทขามชาตเปนผก าหนดวาจะผลตอะไร และ

9

กระตนใหเกดความตองการบรโภคสนคานนๆ ทงในโลกทหนงและโลกทสาม (พระขวญเมอง สหะ, 2546) บรโภคนยม (Consumption) เปนผลผลตทเกดขนจากวถการผลตของทนนยมสมยใหมโดยมวตถประสงคใหมนษยตองการบรโภคมากขน สวนมนษยทอยในฐานะผบรโภคยอมมความตองการเพอรกษาการขยายตวและการด ารงอยของวถการผลตของตน ไดท าการตอบสนองตอความตองการในปรมณฑลของชวตมนษยใหเปนการบรโภคเพอแสวงหาความพงพอใจผานวตถในร ปแบบของการบร การและส นค า เน อ งจากกรอบแนวคด เ ร อ งของการบร โภคน ยม มความหมายทกวางขวาง ดงนนการศกษาและการท าความเขาใจพฤตกรรมการบรโภคของมนษยในสงคมบรโภคนยมนน ตองอาศยมตของการศกษาทหลากหลายและซบซอนมากยงขนกวาการท าความเขาใจการบรโภคเฉพาะภายในบรบททางเศรษฐศาสตร เพราะกจกรรมการบรโภคในปจจบนไมใชเปนการกระท าเพอตอบสนองความตองการพนฐานทางรางกาย หรอความตองการทมเหตผลบนความเขาใจของทฤษฎอรรถประโยชน (Utility) หรอทฤษฎความพงพอใจ (Pleasure theory) เทานน หากแตจะตองขยายความสนใจออกไปสการตอบสนองตอความตองการดานอนๆ ของผบรโภคทสลบซบซอนกวาความเขาใจบนพนฐานในมตตางๆ การเขามามบทบาทของระบบเศรษฐกจ แบบทนนยมไดท าใหพรมแดนการแบงประเภทหรอระบบคณคาทแตกตางกนเรมจางลงและ สญหายไปโดยทกระบวนการท าใหทกอยางกลายมาเปนสนคาทแลกเปลยนกนได (Commodization) ทเปนพลงของระบบทนนยมและเศรษฐกจแบบเงนตราทผลกดนใหระบบคณคาหมดความหลากหลาย (ยศ สนตสมบต, 2537) หากกลาวในบรบททเกดปรากฏการณทางสงคม บร โภคนยมหมายถง แบบแผนการบรโภคทไดรบอทธพลมาจากอดมการณทนนยมทท าใหมการบรโภคมากขนเรอยๆ ซงเปนการเผาผลาญทรพยากรทงหมดเพอสงเสรมธรกจ มงแสวงหาแตผลก าไรและมความสมพนธอยางใกลชดกบวตถนยมและความเจรญเตบโต (ปรชา เปยมพงษสานต, 2543) ในชวง 2-3 ทศวรรษทผานมา การเปลยนแปลงในดานตางๆ เกดขนอยางรวดเรวและเขมขนในหลายประเทศในโลก เปนสงทผคนสามารถรบร และเขาใจกนไดไมยากนก เชน การขยายตวทางเศรษฐกจประเทศ และระบบตลาดการซอขายแลกเปลยนสนคา การเตบโตของระบบสอสารคมนาคมททนสมย การวางเครอขายขอมลขาวสารครอบคลมทวทกมมโลก ความคาดหวง ความอยากไดของผคนในสถานทตางๆ ภาพล กษณ รปแบบทสะดวกสบายและทนสมยทแทรกซมเขาไปเกอบทกซอกทกมมของชมชนทหางไกล การอพยพยายถนฐานรวมถงการเดนทางของนกทองเทยวท หลงไหลสญจรไปยงประเทศตางๆ ทามกลางการเปลยนแปลงทหลากหลายและซบซอน การปรากฏของสนคาไมวาจะเปนเสอผา อาหาร เครองนงหม อปกรณเครองใชไฟฟาตางๆ ไดท าใหรปแบบการบรโภคและความนยมชมชอบในสนคาจากประเทศอตสาหกรรม กลายเปนปรากฏการณระดบโลกท เรยกวา “วฒนธรรมบรโภค”

10

(Consumer Culture) ไดรบความสนใจ และมผลกระทบเกยวกบวฒนธรรมเชงพาณชยทขยายตว และมความเขมขนทกขณะ ทผานมาประเทศไทยมการเตบโตทางเศรษฐกจอยางรวดเรว ไดมการขยายพนทตวเมองออกสนอกเมอง และการพฒนาประเทศจากเกษตรกรรมสการใหความส าคญกบการพฒนาทางดานอตสาหกรรม ท าใหเกดการเปลยนแปลงตอโครงสรางทางสงคมและวฒนธรรม เชน จากครอบครวทมขนาดใหญมาสครอบครวเดยว จากการผลตเพอการยงชพมาสการผลตเพอการคา มการแขงขนทางดานการคา ท าใหเกดลทธบรโภคนยม และท าใหเกดการเปลยนแปลงทางโครงสรางทางสงคมรวมถงวฒนธรรมไทย (ยอ นากามระ, 2539 อางถงใน กาญจนา รตนพนธ, 2552) นยดงกลาวแสดงใหเหนวามการขยายวฒนธรรมบรโภคนยมไปยงกลมคนทกชนชน ทกเพศ ทกวย ซงสงผลตอวถชวตทางความเปนอยของไทยใหมความซบซอนมากยงขนอยางเชน การด าเนนชวตทสมยกอนคนในสงคมมวถชวตทมความเออเฟอเผอแผ ชวยเหลอซงกนและกน มความผกพนกนเสมอนเครอญาต แปรเปลยนเปนการด ารงชวตแบบปจเจกบคคล ตางคนตางอย การชวยเหลอซงกนและกนเปนการชวยเหลอทหวงผลตอบแทน มากกวาการชวยเหลอโดยทไมหวงผลสงใด รวมถงการคนในสงคมมชวตทเรงรบมากขน ท าใหการจดงานตางๆ ทเกยวพนกบการด าเนนชวตเกดเปนรปแบบส าเรจรป เชน การจดงานเกยวกบงานศพ การจดงานเกยวกบงานมงคล เปนตน ปรากฏการณบรโภคนยมนยงท าใหเกดส านกใหมของผคนทไมเคยมมากอนในประวตศาสตร คอ “จตส านกแหงการบรโภค” โดยเนนใหความส าคญกบความพงพอใจของผคนทไดมาจากการบรโภค ความสขของมนษยถกท าใหเหลอเพยงแคความรนรมยทไดจากการบรโภควตถ ถงแมวาทกคนในสงคมมโอกาสในการบรโภคไมเทากน และการตอบสนองตอการบรโภคอาจจะไมเพยงพอเทากบความตองการ แตการบรโภคไดเขามาเปนสวนหนงของทกคน ไดรบอทธพลจาก สอมวลชน และการโฆษณาชวยผลกดนใหผคนเกดความตองการในการบรโภคอยางไมสนสด (กาญจนา รตนพนธ, 2552) Baudrillard (1975) ไดมแนวความคดเกยวกบการบรโภคนยมสมยใหม (New Consumerism) เหนวา ในเศรษฐศาสตรแบบเดมนน ไมสามารถอธบายเรองการบรโภคในสงคมปจจบนไดอยางเพยงพอ สงคมปจจบนไดแปรเปลยนเปนสงคมแหงการบรโภค จงมความคดเหนวาทฤษฎเกยวกบวตถและการบรโภคในสงคมปจจบน ไมไดตงอยบนพนฐานทวาดวยเรองของอรรถประโยชน (utility) หรอทฤษฎแหงความพงพอใจ (pleasure) โดยทวไป แตนาจะวางอยบนรากฐานของการสรางคณคาและความหมายของวตถทถกสรางขนมาในสงคม ซ งตงอยบนตรรกะแหงความแตกตาง (difference) และเปนเงอนไขทท าใหมนษยกาวเขาสการบรโภคเชงสญญะ ซงสรางความหมายใหแกมนษยคอ การบรโภคอยางไมมทสนสดนอกจากนน Baudrillard เชอวา แนวคดเรองการบรโภค (consumption) สนคาและบรการเปนกจกรรมทตอบสนองความตองการตามธรรมชาตของมนษย และความพงพอใจใหกบผบรโภคนน ไดถกก าหนดหรอสรางขนมาจากระบบทน

11

นยม ภายใตภาพของการตอบสนอง ความตองการ การสรางความพงพอใจ บนภาพลวงตาของการแสวงหาความสข (Hedonistic Illusion) ดงนนความตองการจงเปนเพยงวาทกรรมของระบบทนนยมทซงท าใหเปนทนาเชอถอ ในขณะทไมไดมความตองการอยางแทจรงของมนษย ความตองการเกดขนเพราะระบบทนนยมสรางใหมขนมา เพอเปลยนสภาพมนษยใหอยในสถานะของผบรโภคเพอรกษา วถการผลตแบบทนนยมใหแผขยายออกไป สรชย หวนแกว (2540) ไดกลาวถงวฒนธรรมการบรโภควาเปนวฒนธรรมกระแสหลกในสงคมสมยใหมปจจบนซงใชวธการเนนผานการตลาด การบรโภคสนคาและบรการ ดงนนการบรโภคจงเปนลกษณะประการหนง (Modernity) ในทกสงคมทวโลก ซงสามารถตงขอสงเกตในเชงสงคมวทยาวฒนธรรม (Sociology of culture) ดงน 1. การหลอหลอมรสนยมและการสรางความตองการนนมความพยายาม และมการด าเนนโดยผผลตสนคาซงเปนผทไดก าไร โดยในบางครงมการอาศยความเขาใจตอภาวะจตวทยาของความตองการในหมชนชนกลาง ทตองการใหหมชนชนกลางตอบสนองดวยสนคาทสมมตขน เชน ในกรณของการบรโภคของชนกลาง ซงในบางครงการบรโภคไมไดเนนทประโยชนใชสอยของสงของนนๆ แตเพอแสดงใหเหนถงรสนยมในการบรโภคสนคาชนดนน 2. กระบวนการผลตมงตอบสนองความตองการเฉพาะอยางทการโฆษณากระตนขนโดยเสมอนวาเปดชองทางใหมความหลากหลายเปนตวเองหรอปจเจกภาพมากขนในกระบวนการเลอกซอ เลอกหาสนคานนๆ ดวย โดยนยนจงกลาววา การบรโภคสนคาเกยวโยงถงการสรางความเปนตวตนดวย เพราะถาผบรโภคอยากใหตวเองมภาพลกษณ (Self-identity) ของตนอยทสนคายหอนนๆ ดวย และถาผบรโภคอยากใหตวเองมภาพลกษณ (Image) อยางไรกจะบรโภคสนคายหอนน 3. บอยครงเราจะสงเกตเหนการบรโภคเปนเรองของการใชสนคาเฉพาะอยาง เชน สบบหร ดมเหลา เปนตน ในสงคมสมยใหมระยะหลงเราจะเหนความตองการ และความพยายามของผคนทจะบรโภคทงชดคลายกบ “อยากมรสนยมแบบชนชนมระดบ” หมายถง ความตองการจะมวถชวต (Lifestyle) อยากครอบครองสงตางๆ ครบถวน ตองการมชวตแบบการมรสนยมครบถวนเหมอนวถชวตของชนชนทตวเองอยากกาวไปถงลกษณะวฒนธรรมการบรโภคเชนน อาจเรยกวา “การบรโภคไลฟสไตล” (The consumption of lifestyle) สลกษณ ศวรกษ (2538 อางถงใน กาญจนา รตนพนธ , 2552) กลาวว า บรโภคนยม คอ ความสามารถในการสรางภาพลกษณโดยการโฆษณาชวนเชอใหใครๆ เหนวาตองมสงนไดมากเทาไหร บรษทตางๆ กมงบประมาณในการโฆษณาชวนเชอมาก และสามารถสรางใหคนเชอวาถาไดบรโภคสงของนนแลวจะท าใหพบกบความสขได นยดงกลาวแสดงใหเหนวาคนในสงคมยอมตองการความเทาเทยมไมวาไปในดานใดของสงคม แตในอกดานหนงสอกพยายามสรางความแตกตาง

12

ใหกบคนในสงคมเกดการเปรยบเทยบ สรางคานยมใหเกดการแบงแยกชนชนของคนในสงคมขน ซงถอไดวาสอทลอมรอบในสงคมมสวนส าคญสรางวฒนธรรมการบรโภค ใหทกคนมวฒนธรรมทเหมอนกนหมด แตในทางกลบกนในอกมตหนงทสอไมไดลอมรอบอยในชวตประจ าวนกยอมสงผลใหเกดวฒนธรรมการบรโภคอกรปแบบหนง ดงเชน งานของอจฉรา วงศวฒนามงคล (2545) ทศกษาเรอง การเกดขนของวฒนธรรมบรโภคในชมชนพบวา แบบแผนการบรโภคในชวตประจ าวน การบรโภคเพอการด ารงชวตของคนในสงคมกอนยคพฒนา พบวามแบบแผนทพงพาธรรมชาต เปนหลก การตดตอสมพนธกบชาวบานเพอการด ารงชพการรวมกลมการไปหาของปา การพงพาอาศยกน รวมแรงรวมใจ สงของทใชกเปนสงทหาไดในหมบาน เปนความจ าเปนเพอการด ารงชพ นยดงกลาวแสดงอยางชดเจนวา ภายใตระบบโครงสรางทางสงคมในยคสมยกอนมการเนนด ารงชวตมากกวาเรองอน แสดงใหเหนถงมมมองการใชชวตทแตกตางทงดานระบบคดและวถปฏบตทแฝงอยในระบบสงคมแนวทางการศกษาทผานมาสวนใหญนนจะเหนไดวา มการเสนอมมมองทบงบอกถงการศกษาเพอการพฒนาทตองการตอบสนองความตองการของมนษยในทกๆ ดาน ใหความส าคญกบการพฒนาทางดานอตสาหกรรมท าใหเกดการเปลยนแปลงตอโครงสรางทางสงคมและวฒนธรรมจากการผลตเพอการยงชพมาสการผลตเพอการคา มการแขงขนทางดานการคา ท าใหเกดลทธบรโภคนยมและการเปลยนแปลงทางโครงสรางทางสงคมและวฒนธรรมไทย กลาวไดวาความหมายและความเปนมาของบรโภคนยมจากหลายทศนะทกลาวมาขางตน บรโภคนยมมความเปนมาจากระบบทนนยมสมยใหม โดยมวตถประสงคเพอใหมนษย มความตองการบรโภคทมากขน เพอรกษาการด ารงอยของวถการผลตของระบบทนนยม ทสามารถผลตสนคาและบรการ เพอตอบสนองความตองการและความพงพอใจของมนษยโดยผานตววตถและสนคาท เราสามารถพบเหนไดทวไปในปจจบน บรโภคนยมเปนปรากฏการณทางสงคม ทมความสมพนธกบวตถนยมและความเจรญเตบโต จงท าใหปรากฏการณบรโภคนยมคอยๆ แทรกซมเขาไปทกภาคสวนของสงคม จงสงผลตอวถการด าเนนชวตของมนษยในสงคม จากสงคมทชวยเหลอเออเฟอเผอแผกน กลายเปนสงคมแบบปจเจกบคคล ตางคนตางอย การชวยเหลอกนกลายเปนการชวยเหลอกนเพอหวงผลตอบแทน เสมอนประเพณงานศพในปจจบนเปนการจดงานศพเพอร าลกถงบคคลทเสยชวต การจดงานศพจงเปนสงทบคคลทรจกกบผตายเขารวมเพอร าลกถงผตาย ในปจจบนเปนเพยงการเขารวมในสวนของงานศพ มใชการรวมแรงรวมใจชวยเหลองานศพดงในอดต เพราะปจจบนประเพณงานศพไดมธรกจทใหบรการดานตางๆ แกงานศพตามคานยมของยคปจจบน บคคลทเขารวมงานจงกลายเปนแคสวนหนงของการเขารวมงานศพ

13

2. ลกษณะวถชวตของคนในสงคมบรโภคนยม สงคมบรโภคนยม จงเปนลกษณะทางสงคมทท าใหพฤตกรรมการบรโภคของผบรโภคทด ารงอยบนพนฐานของความตองการทไมจ ากด จากการตอบสนองของความตองการ ขนพนฐานทางกายภาพเพอการด ารงชวต (physical needs) พฒนาเปนการตอบสนองความตองการทางดานจตใจ (psychologically based needs) โดยมจดมงหมายเพอแสวงหาความพอใจสงสด (maximization utility) ซงเกดจากแรงผลกดนภายในตวของผบรโภคเองและไมขนกบปจจยภายนอก ท าใหผบรโภคมสถานะเปนปจเจกบคคล ในการตดสนใจเลอกท าการบรโภคสนคาและบรการดวยตนเอง เปนการบรโภคทท าใหผบรโภครสกวาตนเองไดมโอกาสแสดงถงความเปนตนเองหรออตลกษณ (identity) ของตนเองผานการบรโภค เพอแสวงหาและความพงพอใจ โดยเชอวาการบรโภคในปรมาณทมากขนจะกอใหเกดความสขมากขน และเปนหนทางทจะปกปองความคบของใจอกทงท าใหภาพของปญหาตางๆ ทเผชญอยเลอนรางไป ทงทความเปนจรงนน มนษยยงไมสามารถหลกหนจากปญหาตางๆได (นพพร จนทรน าช , 2544) นอกจากนนพระไพศาล วสาโล (2554) ใหความหมายของบรโภคนยมไว 4 ความหมายคอ หนง คานยมหรอแบบแผนทผคนสวนใหญบรโภค หรอเสพสงทตนเองไมไดผลต หมายถง คานยมทตองการเปนผบรโภคเตมตว สอง บรโภคนยม คอคานยมใฝเสพมากกวาใฝผลตหรออยากไดมากกวาอยากท า กลาวคอ ความนยมทจะเปนเพยงแตผใชมากกวาผผลตบรโภคนยม สาม คานยมทใชเงนเพอบรรลความตองการแทนทจะลงมอลงแรง อนนสบเนองจากความหมายประการทสอง คอ อยากไดแตไมอยากท า วธหนงทไมตองลงแรงท า คอ ยอมใชเงนซอเอาหรอใชเปนทางลด กลาวอกนยหนงคอ การทเปนผบรโภคโดยไมยอมใชแรงงานใน การผลตขอเปนผบรโภคมากกวาผผลต ซงคานยมแบบทสามนท าใหเกดทศนคตทคดใชเงนแกปญหาทกอยาง เหนเงนเปนทางลดในการบรรลความตองการ เปนคานยมทน าไปสพฤตกรรมทไมดงาม และความคด ความเชอวาความสขอยทการบรโภค จงท าใหเกดความโลภในการสะสม เพอทจะท าใหมความสขอยตลอดเวลา ส บรโภคนยมคอ ความคดความเชอวาความสขอยทการบรโภค แตความสขแบบบรโภคนยมทมความหมายลกลงไป ไมไดหมายถงความสขทางกายหรอทางประสาทสมผสทงหาเทานน ตรงนคอจดตางระหวางบรโภคนยมกบวตถนยม พระไพศาล วสาโล (2552) ไดกลาวถงบรโภคนยมในแงของพทธศาสนา วาบรโภคนยมเปนอดมการณททรงพลงอยางยงในโลกปจจบน โดยมความสามารถทแทรกซมไปในวถชวตของมนษยทกคน และดวยความสามารถทแพรหลายไปไดอยางรวดเรวท าใหเกดความสะดวก ทางกายและปรนเปรอประสาทสมผสทงหา เพราะมนษยเชอวาการบรโภคจะตอบสนองความตองการทางดานจตใจได โดยสรางความมนคงใหแกจตใจมนษย พระไพศาลไดแบงออกเปน 3 ระดบ โดยมขนตอนสรางความมนคงใหกบจตใจมนษยในระดบแรกคอ ดานพนฐานการสรางคณคา สราง

14

จดมงหมาย โดยบรโภคนยมกาวเขามาท าหนาทใหกบมนษยโดยทมนษยถอเอาเงนและวตถเปนตวก าหนดจดหมายของชวต ระดบท 2 ความมนคงของระดบจตใจทลกลงไป คอการมตวตนทใหมทพงปารถนาโดยมบรโภคนยมสามารถตอบสนองความตองการได ดวยการท าใหเชอวาเราสามารถมตวตนใหมได โดยเลอกทจะบรโภคใหถกเทานน ซงเปนสงทงายกวาการลงทนขดเกลาตนเองหรอปฏบตธรรมตามหลกศาสนา ในสวนของระดบท 3 คอความมนคงในจตใจทลกทสด คอ ความตองการมตวตนทยงยนและมนคง ในอดตหรอความเชอเรองชาตหนา หรอการไปอยกบพระเจาหลงตายไปแลว ดงนนจงท าใหมนษยไมกลวตายบวกกบลทธชาตนยมเขามาท าหนาทแทน คอการทท าใหเราเชอวาแมจะตายไป แตตวตนของเรากยงไมขาดสญเพราะมประเทศชาตมาสบตอตวตนของเรา ดวยเหตนจงยอมตายเพราะประเทศชาต จงเกดการสรางอนสาวรยใหแกคนทตายเพอชาต ท าใหเกดความรสกวาตวตายแตชอยงอย แตเมอความเชอดงกลาวเสอมคลายลง บรโภคนยมกไดกาวเขามาแทนทดวยการเชอวาตวตนจะมนคงและสบทอดตอไปได เลยเอาตวตนไปผกตดกบวตถ เพราะวตถมลกษณะอาการทมนคงและยงยน พระไพศาลไดยกตวอยางวตถคอ คฤหาสนและทรพยสนมหาศาล กยงรสกวาตวตนมนคงยงขน การทบรโภคนยมแพรหลายกวางมากขน ท าใหเขามาแทนทหรอตอบสนองความตองการทางจตวญญาณดวยวตถแทนศาสนาตางๆ ทเคยมบทบาทในอดต รวมถงพทธศาสนา ในปจจบนดวย พระไพศาลไดมองในแงนคอ การเปรยบบรโภคนยม คอศาสนาอยางหนงนนเอง โดยมองคประกอบหลายอยางทคลายศาสนา ยกตวอยางเชน มพธกรรม คอ เทยวหางสรรพสนคาทกวนอาทตย มสงศกดสทธ เสอผาทมลายเซนดารา และมประสบการณทางศาสนาทท าให ลมตวตน โดยเฉพาะเมออยทามกลางฝงชนในงานคอนเสรตของนกรองยอดนยม อยางไรกตามในทสดแลวทงหมดกไมสามารถตอบสนองความตองการดงกลาวไดอยางแทจรง เปนเพยงแคสงทเขามาบ าบดความตองการไดเพยงชวคราว ดวยวธการทงาย สะดวกสบายและถกจรตของผคน เลยกลายเปนเสนหดงดดใจใหคนทงโลกลมหลงศาสนานทเรยกวา บรโภคนยม กลาวไดวาลกษณะวถชวตของคนในสงคมบรโภคนยม คอ วฒนธรรมกระแสหลกในสงคม ซงเปลยนแปลงไปตามยคสมย และคานยมของคนในสงคมโดยใชวธการโฆษณาสอผานการตลาด การบรโภคสนคาและการบรการ เพอตอบสนองความตองการทางดานจตใจมากกวาการตอบสนองทางดานรางกาย เพอใหเกดความรสกพงพอใจ การบรโภคจงไมใชเพอบรโภคประโยชนใชสอยแตเพยงอยางเดยว แตเปนการบรโภคสญลกษณของสนคานนดวยจงท าใหลกษณะการด าเนนชวตของคนในสงคมบรโภคนยม มลกษณะนสยทชนชอบความสะดวกสบาย รวดเรว ส าเรจรป หรหรา ตองการมฐานะทางสงคมทเกดจากคานยมของสงคมตามยคสมย ซงการบรโภคนสามารถเกดขนไดกบทกเพศทกวย ทกสถานการณ รวมไปถงประเพณงานศพทเปลยนแปลงไปตามยคสมยในปจจบนทมการใหบรการจดงานศพแบบส าเรจรปส าหรบเจาภาพทมเวลานอยในการจดเตรยมงานศพ โดยมธรกจการใหบรการตางๆ เขามาท าใหเกดความงาย สะดวกสบายและครบถวนตามพธกรรม ซงเปนสงทคน

15

สวนใหญในสงคมมรปแบบประเพณทเปลยนแปลงไป บคคลอนๆ ในสงคมทเหนวาการเปลยนแปลงเปนไปในทางทดขนกจะปฏบตตามกน แนวคดกระบวนกำรกลำยเปนสนคำ กระบวนการกลายเปนสนคามหลากหลายทศนะทจะท าใหสงตางๆ รอบตวกลายเปนสนคา เพอแลกเปลยนกนได และสงทสามารถน ามาแลกเปลยนกนไดนนจ าเปนตองมคณคาในการแลกเปลยนทเปนมาตรฐานเดยวกนความหมายของแนวคดกระบวนการกลายเปนสนคาบคคลทวไปมองวาสนคาเปนวตถสงของทผซอสนคามสทธครอบครอง โดยสงของนนถกผลต ด ารงอย และกระจายตวผานการแลกเปลยนกบสนคาหรอเงนตราภายในระบบเศรษฐกจ โดยปกตสนคาชนหนงประกอบไปดวยคณคาอยางนอย 2 ประเภท คอ คณคาในการใช (use value) และคณคาในการแลกเปลยน (exchange value) และนอกเหนอจากนยงมคณคาอนๆ เชน คณคาทางจตใจ (sentimental value) คณคาทางศลปะ (Artistic value) หรอการเปนสงหาไดยาก (scar city) เปนตน (ยศ สนตสมบต, 2535) กระบวนการกลายเปนสนคาตามแนวเศรษฐศาสตรการเมองของคาล มารก (Karl Marx) ไดกลาวถงความสมพนธระหวางมนษยในการผลต ประกอบดวยกจกรรม 4 ดานคอ การผลต (production) การแบงปน (Distribution) การแลกเปลยนหมนเวยน (exchange) และการบรโภค (consumption) กจกรรมการผลตทง 4 ดานน ตองอยภายใตกรอบของโครงสรางเศรษฐกจ การเมอง วฒนธรรมของแตละพนทและแตละยคสมย (อธคม โกมลวทยาธร, 2538) ดวยความเจรญกาวหนาทางการผลตของระบบทนนยมสมยใหม ท าใหมผผลตจ านวนมากไดมการผลตทมากมายทงสนคาและบรการ ในขณะเดยวกนมผบรโภคจ านวนมากแตไมสามารถบรโภคทงสนคาและบรการไดทงหมด จงท าใหสนคาทผลตออกมามรปแบบเดยวกน ความแตกตางของสนคาจงตงอยบนความแตกตางของภาพลกษณ (Image) ไมใชความแตกตางใน ตวสนคา แถมยงใหผลในดานของผผลตจงจ าเปนตองตงอยบนพนฐานของการท าใหกลายเปนสนคา (Commodification) โดยยดหลกมลคามาแลกเปลยนเปนหลก และการผลตจะอยในลกษณะของการผลตแบบจ านวนมาก (mass production) เพอผบรโภคเปนหลก สวนของผบรโภคนนมความตองการทไมสนสดเพราะความตองการไดถกกระตนผานสอตางๆ เพอใหสนคาไดถกบรโภคผานกลไกของการแลกเปลยน (law of exchange) สนคาดงกลาวไมจ าเปนตองถกใชสอยใดๆ ลกษณะ ดงกลาวคอ กระบวนการทเรยกวา การบชาสนคา (fetishism of commodity) ผบรโภคบรโภคสนคากนมากมายโดยไมค านงถงการใช และอาจกลาวไดวาสงนคอ อดมการณหลกของสงคมบรโภคในสงคมทนนยม (ปทมวรรณ เนตรพกกณะ, 2539)

16

ปจจบนระบบทนนยม เนนการผลตสนคาจ านวนมากเพอตอบสนองความตองการทถกกระตน และการผลตสนคาเปนองคประกอบสวนหนงของระบบทนนยม เกดขนเนองจากนายทนตองการขายสนคาในจ านวนมากใหกบคนชนชนกลาง โดยเรมจากการคอยๆ เปลยนแปลงคานยม ในการบรโภค กลไกทางตลาด การโฆษณา นายทนมกจะสรางคานยมใหมๆ ใหกบคนสวนใหญของสงคม จงท าใหผคนตกเปนผบรโภคในระบบทนนยม นายทนจะใชวธการตางๆ เพอเขาครอบง าความคดของผบรโภคโดยการใชวธการโฆษณา เพราะนายทนเหนถงผลประโยชนหรอก าไรจาก การโฆษณา แทนทจะขายไดชนเดยวกลบขายไดหลายชน และเมอมการผลตเพมมากขน ราคาของสนคาจะตกลงตามกลไกตลาด หมายถงคนสวนใหญของสงคมผซงเปนคนชนชนกลางทพอจะมก าลง หรอความสามารถในการบรโภคซงสามารถซอหาสนคาเหลานนได สวนในดานของผผลตสนคาจ านวนมากทเหมอนๆ กน สนคาทเคยบรโภคในชนชนสงซงเปนสวนนอยทจะบรโภค มการบรโภคไดอยางทวไป ไมจ าเปนวาจะตองบรโภคแตคนชนสงเทานน ชนชนกลางเองกจะเหนจะเลยนแบบการบรโภคของคนชนสงดวย ดงนนกระบวนการกลายเปนสนคาทระบบทนนยมใหเปนเครองมอหลกในการท างานทกสงทกอยางลวนแปรสภาพกลายเปนสนคา แมวากอนหนาระบบทนนยมเขามา มเพยงสงของบางอยางเทานนทเปนสนคา และบางอยางไมสามารถทจะเปนสนคาได แตในระบบทนนยม สงเหลานลวนกลายเปนสนคา ไมเวนแมแตจตวญญาณของมนษย (ลดดา ประสพสมบต, 2545) กระบวนการผลตสนคาเปนกระบวนการทางวฒนธรรมและการใหความหมาย สนคาไมไดเปนเพยงการผลตวตถเทานน แตตองไดรบการนยามความหมายทางวฒนธรรมวาเปนสงของวตถชนดหนงดวย วตถสงของอาจจะเปนสนคาในเวลาและสถานทหนง แตกลบไมใชสนคาในเวลาและสถานทอนๆ หรออาจถกนยามความหมายแตกตางออกไปในแตละบคคล สงคม การเปลยนแปลง และความแตกตางในการนยามความหมายของสนคา (commodities) แสดงใหเหนถงระบบเศรษฐกจแบบศลธรรมทอย เบองหลงระบบเศรษฐกจการตลาดและการแลกเปลยนสนคาในชวตประจ าวน (Kopytoff, 1988) ในยคปจจบนผลผลตในสงคมไดถกแปรสภาพไปเปนสนคา แมกระทงวฒนธรรมทถกแปรสภาพไปเปนทงสนคาและบรการจนเราสามารถมองเหนได จนท าใหเหนถงผลประโยชนจงมผทเหนโอกาสเขาท าก าไรจากสงเหลานน ท าใหประเพณ วฒนธรรมทมนษยปฏบตสบทอดกนมาตามวถชวตของมนษย คนในชมชน ทเปนผผลตพธกรรมนน ไดกลายมาเปนการรบใชนายทนหรอไมวาใครกตามทพยายามจะหาผลประโยชนจากประเพณ วฒนธรรม (นธ เอยวศรวงศ, 2536) ในทศนะของ อปปาดรย (Appadurai, 1989) กระบวนการกลายเปนสนคา (commoditization) หมายถงการศกษาชวประวตของสงของ โดยมองสงของในฐานะสงทสรางวฒนธรรมทถกนยามใหมความหมายเฉพาะเจาะจงและไดรบการจดจ าแนกหรอยกเลกการเปนวตถหรอสนคา สนคาจงเปนปรากฏการณทางวฒนธรรมทมอยทวไป การด ารงอยของสนคาเกดขนควบค

17

ไปกบการซอขายแลกเปลยนสงของทงทเปนวตถและบรการ สนคามกถกมองวาเปนความอยากของมนษยทมตอสงของ เปนอสระจากการควบคมของศลธรรมหรอขอหามทางวฒนธรรม ซงตองใชเงนซอหา ไมใชไดจากความสมพนธทางสงคม กระบวนการกลายเปนสนคาจงขนอยกบการซอนทบกนอยางสลบซบซอนขององคประกอบตางๆ ทงเรองเวลา วฒนธรรมและสงคม หากสงของบางอยางมคณลกษณะทสามารถแปรผนเปนสนคาได โดยมชองทางการน าเสนอสนคา และมบรบททเหมาะสมตอการซอขาย สงของเหลานนกจะกลายเปนสนคาไดดวยตนเอง เชนเดยวกบงานวจยของปญญา เลศสขประเสรฐ ทวาดวยเรองของ กระบวนการกลายเปนสนคาของพธกรรมงานศพ ผลการวจยพบวา การจดงานศพในอดตเปรยบเทยบกบการจดงานศพในปจจบน พบวาในอดตการจดงานศพฝายฆราวาสจะจดดวยตนเองเปนหลก ไมไดเกยวของกบการบรการของวดทงสน และอกทงยงคนพบวามความเชอทเกยวกบพธกรรมทองถน ตามหลกศาสนาพทธทสบทอดตอกนมา และรวมไปถงความเชอเรองผสาง ส าหรบชนชนสงจะเชอเกยวกบพธกรรมจากลทธของศาสนาพราหมณ ฮนด ทแฝงอยในพธกรรมของไทยตงแตยคสมยศกดนา ในอดตการจดงานศพอาศยความรวมมอของคนในครอบครว เพอนฝง และคนในชมชนทรจกกน ท าใหจดการงานศพไดส าเรจลงไดโดยไมตองพงพาแรงงานจางมากนก ในปจจบนพบวาพธกรรมงานศพในฐานะสนคาบรการมจดประสงคเพอตอบสนองการบรโภคทนยมจดงานศพอยางใหญโตเพอแสดงสถานภาพทางสงคมของผตายหรอครอบครวมากกวาใหความส าคญตอคณคาในเชงศาสนา กลาวไดวาแนวคดกระบวนการกลายเปนสนคาหมายถงสงของหรอวตถ และการบรการ ทประกอบไปดวยคณคาในการใชสอย และการแลกเปลยน แตในลกษณะทางสงคมกระบวนการกลายเปนสนคาไดหมายถง การมองตววตถเปนสงทสรางวฒนธรรม ท าใหสนคาสามารถด ารงอยไดในวฒนธรรมทเกดควบคไปกบการซอขายแลกเปลยนสนคาวตถและบรการ และมความสมพนธกบสงคมในเรองของการใหคณคา และคานยมของสนคาและบรการ จงท าใหวฒนธรรม ประเพณ ไดกลายมาเปนสนคาเพอรบใชนายทน ในดานของการบรการ ปจจบนพบวาประเพณงานศพไดกลายเปนสนคา และการแสดงออกทางสงคมในการจดงานศพมากกวาการใหความส าคญหรอคณคาของงานศพในฐานะพธกรรมทางศาสนา โดยมตววตถ การบรการและคานยมทเขามาสอดคลองกบยคสมยปจจบนทท าใหมนษยเหนคณคาทางวตถมากกวาคณคาทางศาสนา โดยมการใหบรการ จดงานศพแบบครบวงจรในปจจบน บรบทประเพณงำนศพ ชวตของมนษย มความเกยวของกบขนบธรรมเนยมประเพณมาตลอดชวงชวต งานศพจงเปนประเพณการตายทมการสบทอดกนมาอยางยาวนานในวงเวยนชวตของมนษย ตงแต

18

แรกเกด แก เจบ ตาย และเปนหนงในพธส าคญของชวตมนษย เมอสนลมหายใจจ าเปนตองมพธกรรมศพ เพอท าบญอทศสวนกศลใหกบผทลวงลบไปแลว และไดเรยนรบทเรยนชวตของการมอยและดบไป เสฐยรโกเศศ (2531) ไดกลาวถงประเพณการตายไวอยางละเอยด คอ ตอนท 1 เหตทตองท าศพ เหตของการตาย วญญาณเจตภต ผ เซนไหว พธฝงคน พธสต แบงเขตทท าศพความ จ าเปนทตองท าศพ จารตประเพณ ตอนท 2 พธท าศพ ตออาย บอกหนทาง เฝาผ เรองแมว อาบน าศพ แตงตวศพ นงผาศพ ต าหมากใสปากศพ เงนใสปากศพ ปดหนาศพ กรวยดอกไมธปเทยน การมดศพ เบกโลง ตงศพ แดนของคนทตายไปตามไฟหนาศพ พระสวด เซนศพ นางรองไห ท าบญ 7 วน 50 วน 100 วน พวงหรดไวทกข ตอนท 3 เผาศพ ปลงศพ เผาฝงตามสทธพธไมไดยกศพออกจากเรอน ศพออกทางประตเรอนไมได ชกฟาก 3 ซก ประตปลา ตหมอน าและหมอไฟน าศพ ซดขาวสาร หามศพ โปรยขาวตอก ชกศพ แยงศพ ทางสแพรง หาทปลงศพ เผาศพ ชกผามหาบงสกล คว าศพ เผาเวยน 3 รอบ เอาโลงกระแทกเชงตะกอน ทงเบยใหตากลยายกลา ตอยมะพราวลางหนาศพ ธปเทยนเผาศพ ทเผาศพ การเผาหามตอไฟเผา เอาผาโยนขามโลง ชกฟน 3 ดน กลบจากการเผา บวชหนาศพ สวดอภธรรมหนาไฟ บอกเผาศพ ขอหามวนเผาศพ เดน 3 หาบ แปรรป เกบอฐ ท าบญ 7 วนภายหลง นอกจากน สเมธ เมธาวทยกล (2532) ไดกลาวถงความส าคญของพธกรรมศพไวดงนพธกรรมศพท าใหคนเปนไดเหน ไดรพธศพ ไดรบความรเขาใจปรชญาชวตตามหลกพทธศาสนามากมายทแฝงความหมายอยในพธกรรมบางตอน เชน ชวตเหมอนดวงไฟทจดหนาศพ มการเกดขน เปลยนแปลงและดบสลาย ท าใหคนเราเขาใจธรรมชาตของชวต จะตองเปลยนแปลงไปไมคงทและตายลงในทสด จะไดไมลมหลงมวเมาและเศราโศกเสยใจเมอชวตตองมอนเปนไปอยางใดอยางหนง พธกรรมศพท าใหความสมพนธทางสงคมของคนในชมชนแนนแฟนมนคงยงขน เพราะตางกไดคบหาสมาคม ชวยเหลอซงกนและกน เนองจากญาตมตรทมารวมงานศพท าใหเจาภาพอบอนใจ ไมวาวน วาเหวเดยวดาย รสกส านกบญคณทญาตมตรใหก าลงใจยามทกข และเมอถงคราวทคนอนประสบเหตการณเชนนเขาบาง เจาภาพกตองตอบสนองแทนความไมตรจตในท านองเดยวกนสวนในดานจตใจ พธปลงศพเปนการสนองความปารถนาของมนษยตามความเชอตามหลกค าสอนในศาสนา เชน กฎแหงกรรม คนทท าดกอนตายและตายแลวกมพธบ าเพญกศลหนาศพ ซงมความหมายเชนเดยวกบพธสงดวงวญญาณไปสวรรคของศาสนาอนทนบถอพระเจา และหลงจากตายแลวกเขาพธกรรมทมจดมงหมายเชนเดยวกนนอก ดงนนพธปลงศพจงท าใหมนษยเกดความมนใจในอนาคตชาตของตนพธปลงศพ เปนการกระท าทท าใหญาตมตรของผตายคลายความเศราโศกความไมสบายใจ เพราะไดแสดงความรก ความอาลย และความกตญญรคณทตนมตอผตาย ซงเปนวธเดยวเทานนทสามารถ

19

กระท าได แมกระท าดยงกวานกไมมประโยชนอนใดแกผตาย จงเปนวธทดทญาตมตรจะพงกระท าแกผตาย ท าใหบรรเทาความทกขลงไดบาง ประชด สกณะพฒน และอดม เชยกวงศ (2548) ไดใหแนวความคดเกยวกบความเชอในความตาย และพธกรรมงานศพ ไวดงน การจากไปของบคคลในครอบครวเปนภาวะทท าใหเกดความเศราโศก แตกมความเชอวา คนตายไปจะเปนผ ซงเปนสงทนากลว จงมประเพณเพอผอนคลายความเศราโศก และตดความสมพนธระหวางคนกบผ วธท าศพสวนใหญจะตองคลอยตามความเชอทางศาสนา ซงโดยทวไปจะมเพยง 2 วธ คอ การฝงและการเผา ธนากต (2543) ไดใหแนวความคดเกยวกบพธศพไวดงนพธกรรม คอ สงทเกยวของกบมนษยมาโดยตลอด ตงแตแรกเกดจนถงวนตาย เมอมการตายจงมประเพณเกยวกบความตาย เปนแบบแผนการปฏบตในการท าบญใหแกผลวงลบ อนไดแก พธเกยวกบการท าศพ พธการท าบญรอยวน พธการท าบญอทศสวนกศลใหแกญาตผลวงลบ ปราณ วงศเทศ (2534) ไดกลาวถงพธกรรมงานศพในประเทศไทยโดยกลาวถงความตายทท าใหเกดถงความเปลยนแปลงความสมพนธของคนในสงคม ตลอดถงกจกรรมทางเศรษฐกจความรสกของสมาชกในสงคมและความเชอมโยงความเชอของมนษยกบวญญาณของผตาย โดยอาศยพธกรรมเปนสอตดตอความสมพนธกน ในสวนของพธกรรมศพนนไดกลาวถงหลกฐานทางโบราณคดทท าใหทราบถงความเชอในเรองวญญาณหลงความตายของมนษยในดนแดนทเปนประเทศไทยในสมยกอนประวตศาสตร เชนการพบเปลอกหอยเครองเซนในหลมศพ บางศพกพบเครองประดบและเครองใชทแตกตางไปจากศพอน สงเหลานแสดงใหทราบถงความแตกตางจากศพอน สงเหลานท าใหทราบถงความแตกตางในฐานะของคนตายในชมชนนนดวย นอกจากนยงไดกลาวถงขนตองพธกรรมศพในปจจบน ตงแตการบอกหนทางใหแกคนปวยใกลตาย พธอาบน าศพ การตงศพบ าเพญกศล จนกระทงถงพธเผาและพธเกบเถากระดก โดยกลาวใหเหนถงพธกรรมในรปแบบพธกรรมศพของชาวบานและชนชนสงทมความแตกตางกน ภสนวจ ศรสวรรณ (2557) ไดกลาวเกยวกบทศนคตเกยวกบความตายของสงคมหนงๆ เปนสวนส าคญในการก าหนดพธศพของสงคมนน การจดการศพในสงคมไทยเกดจากความเชอทส าคญ 3 ประการคอ คนตายมลกษณะความเปนอยและความตองการคลายกบคนเปน เพยงแตอยคนละโลก จงตองท าพธเซนไหว อทศอาหาร สงของ เครองใช ใหแกผตายเพอน าไปใชในโลกของผตาย ประการทสอง ผทตายไปแลวไดเปลยนสภาพไปเปนวญญาณหรอผทอาจกลบมารบกวนเพราะความเปนหวงคนเปนหรอยงตดไมขาดจากโลก จงอาจกลบมากอใหเกดความเจบปวด เดอดรอน สรางความหวาดกลวใหกบคนทอยขางหลง จงตองมพธปองกนหรอพธปดรงควานทอาจเกดจากคนตาย เพอปองกนผมารบกวน ดงจะเหนจากพธตางๆ ทท าหลอกผหรอใหแนใจวาคนตายจะไมกลบมาทบานอก

20

และประการทสาม การท าบญอทศสวนกศลใหคนตายไดรบผลประโยชนในโลกหนาซงเปนผลมาจากความเคารพรกอาลย และความระลกถงดวยความกตญญกตเวท กลาวไดวาประเพณงานศพ เปนประเพณสดทายของชวงชวตมนษย ทมการสบทอดกนมาอยางยาวนาน เมอสนลมหายใจจะตองมพธกรรม เพอท าบญอทศสวนบญสวนกศลใหกบผทลวงลบไปแลว ความส าคญของการจดพธกรรมงานศพนน เพอไดรบรถงพธกรรม และเขาใจปรชญาชวตตามหลกพระพทธศาสนา นอกจากนนประเพณงานศพเปนประเพณทท าใหคนในชมชนมความสมพนธทแนนแฟนมากยงขน เพราะตางคนตางรวมกนชวยเหลอซงกนและกน เพอท าใหเจาภาพทเศราโศกเสยใจไดอนใจเมอมคนมารวมงาน ท าใหเหนถงความสมพนธของคนในสงคม 1. พธกรรมงำนศพในอดต พทธศาสนกชนมความเชอวา ความตายเปนเรองของวญญาณทละทงรางกายเดมเพอไปจตในภพใหมหากผทตายท ากรรมดกจะไปสภพภมทดหรอไปสสคตภพ หากท ากรรมชววญญาณกจะวนเวยนไมสามารถไปภพใดได ประเพณเกยวกบการตายมพธกรรมและขนตอน ดงน การสวดบงสกลเปนหรอการจ าเรญอาย เมอคนในบานปวยหนก ญาตจะนมนตพระสงฆ 5 รป หรอ 7 รป มาเจรญพระพทธมนต เรยกวา การบงสกลเปน เปนการท าบญใหผปวยเหนกอนสนใจ ผปวยบางรายเมอท าพธแลวอาจจะฟนไขหรอหายเปนปกตถอวาเปนการตออาย หรอการจ าเรญอาย การบอกทาง กอนผปวยจะสนใจ ญาตจะจดดอกไมธปเทยนบรรจภายในกรวยใบตอง โดยใหผปวยพนมมอ หรออาจจะนมนตพระสงฆมาหรอตงพระพทธรปไวใกลๆ แลวคอยเตอน ใหผปวยไดระลกถงพระพทธคณ โดยกลาว อรหง หรอ พทโธ เพอจะไดภาวนาและยดถอ เปน พทธานสต เมอสนลมหายใจแลวจะไดไปสสขคต การท าพธดอย เมอผปวยสนลมหายใจ ญาตจะจดเทยนขผงหนกหนงบาทมไส 7 เสนตงไว จนเทยนหมดเลมจงเชอวาตายสนท จากนนเชญคนทมความรดานไสยศาสตรหรอหมอผมาเสกท าน ามนตขบไลผสางหรอปดรงควาน ประพรมน ามนตทซากศพเพอปองไมใหกลบมาหลอกหลอน เรยกวาพธดอย มกท าใหกบคนทตายดวยอบตเหต ตายทองกลม ถกฆาตาย หรอเรยกการตายในลกษณะนวา ตายโหง และมความเชอวาคนทตายโหงนนผจะแรงมความอาฆาตสง การอาบน าศพเมอท าพธดอยแลวกจดอาบน าศพ โดยเอาขมนกบดนเหนยวต าใหเขากน แลวน าน ารอน น าเยน น ามะพราวผสมเพออาบช าระศพใหสะอาด การอาบน าศพจะท ากนเฉพาะลกหลานภายในเทานน นอกจากการอาบน าศพแลวจะไมมการรดน าศพกนอก บางทองถนจะเอาใบมะกรด ใบมะนาว และรากสะบามาต ากบขมนทาศพเปนการดบกลน และฆาเชอโรค การทเอาขมนมาผสมกบดนเหนยว

21

น ารอน น าเยนและน ามะพราว เพอแทนธาตทง 4 คอ ดน น า ลม ไฟ สวนการใชรากสะบา ใบมะกรด และใบมะนาวมาต ากบขมนทาศพ ถอวาเปนปรศนาธรรม การอาบน าศพนนเพอแสดงถง คนตายไดรบการดแลเอาใจใสช าระลางสงสกปรกทงหมดออกจากรางกาย (ประทม ชมเพงพนธ, 2544) การแตงศพ เมออาบน าศพเสรจแลวจะท าการยกศพขนเพอใหนงเงยหนาขน ใชยอดกลวยท าเปนกรวยกรอกน าผงรวงหรอน าตาลเหลวผสมการบรลงไปในทองมากๆ เพอปองกนไมใหศพเนาเรวแลวจงแตงศพดวยการหวผมปรกลงมาทางดานหนา หวทใชแลวจะหกทงใสโลง จากนนจงแตงตวใหศพดวยชดทผตายชอบใชเมอยงมชวตอย หรอใหนงผาขาวท าพกไวขางหลง หางกระเบนอยขางหนา หรอไมนงโจงกระเบนกได ถาใชกางเกงใหสวมกลบหนากลบหลง การสวมเสอและกลดกระดมกตองกลบมาอยขางหลงแทนขางหนาเชนกน การผกศพและตราสงข หลงจากแตงศพเรยบรอยแลวกเอาดายขาวผก กรองมอ กรองเทา แลวโยงไปผกไวทคอ การท าเชนนมความหมายวา มนษยมบวง 3 บวง คอ บตร (คอ) ภรรยา (มอ) และทรพย (เทา) บวงทง 3 นจะเปนสงผกมดคนเมอมชวตอยแลวเอาดอกไมธปเทยน ซองหมากพลใสในมอผตาย ซงจดใหประสานกนประหนงประนมมออนแสดง ถงความเปนพทธศาสนกชน และม ก จ ะ เ อ า เ ห ร ย ญ เ ง น ห ร อ เ ห ร ย ญ ท อ ง ใ ส ป า ก ผ ต า ย เ พ ร า ะ เ ช อ ว า จ ะ ไ ด น า ไ ป ใ ช ภพหนา แลวใชใบพลปดหนาศพ จากนนจงเอาผาขาวหอศพใหมดชดหลายๆ ชน ใชดายขาวมดตราสงขเปนเปลาะๆ ใหแนนตงแตหวจรดเทาแลวน าไปใสโลงใหนอนหงาย การท าโลง โลงศพจะท าดวยไมลกษณะปากผายกวางกวากน แนวตอของไมทกนโลงศพจะตองใชดนเหนยวต าผสมกบใบบอนหรอใบฝรง ยา (ทา) โดยตลอดเพอมใหน าเหลองน าหนองไหลออกมาขางนอกโลง แลวเอาปนขาวผสมดวยสงทดดซมงาย เชน ขเลอย โรยไวบน จากนนจงเอาไมรอดตงขวางโลงไว 4 อน เรยกวา ไมกานตอง หรอไมขามเล (ทะเล) ใชไมฟาก 7 ซ วางบนไมรอด ฟาก 7 ซ นนตองถกเชอก 3 แหง ไปในทางเดยวกนไมกลบไปกลบมา ซงหมายถงการขามพนแลวจะไมกลบไปอก เมอเอาศพลงโลงเรยบรอยแลวกนมนตพระมาสวดพระอภธรรม 1 เตยง เรยกว าการ สวดหนาศพ หรอ สวดหนาไม การตงศพ - สวดศพ ทตงศพจะตองมฐานวางศพ 2-3 ชน สวนใหญนยมจดใหศพหนศรษะไปทางทศตะวนตก จดโตะหมบชา ทพระสงฆนงสวดพระอภธรรมและทแสดงพระธรรมเทศนาอยในทอนสมควร การตงศพบ าเพญกศลทบานโดยสวนมากจะตงศพเปนเวลา 3 หรอ 7 วน ในบางทองถนหลงจากสวดแลวอาจมฆราวาสสวดคฤหสถ ซงเรยกวาสวดมาลยในชวงดกซงในปจจบน หาดไดยากแลว ตลอดเวลาทตงศพบ าเพญกศล จะมการตงอาหารขาว น าใหศพวนละ 2 เวลา บางรายมการเคาะโลงบอกใหกน

22

การประโคมงานศพ สมยกอนนยมใชวงกาหลอกนมาก แตปจจบนนยมใช พณพาทยหรอเครองดรยางคแทน และอาจจดใหมหนงตะลงหรอมโนราหมาแสดง สวนกาหลอยงมอยบางในชนบท การเผาศพ การเลอกวนเผาศพ จะถอวนขนแรมเปนส าคญ กลาวคอถาเปนขางขนหามเผาวนเลขค ถาวนขางแรมหามเผาวนเลขค เชน วนขน 1 ค า 3 ค า หรอแรม 2 ค า แรม 4 ค า เหลานจะเผาศพไมได ถอวาเปนวนผหามคน แตถาเปนวนขน 2 ค า 4 ค า 10 ค า หรอวนแรม 1 ค า 3 ค า 5 ค า วนเหลานเผาได เรยกวา วนคนหามผ แมจะตรงกบวนพระ วนอาทตย วนศกร หรอวนใดๆ กไมหามในการเผาศพ ในสวนของการน าศพออกจากบานตองท าประตพรางคอ การน าเอาไม สอน ท าเปนสเหลยมผนผาทาบไวททางออกประตทางออกขางนอกทจะน าศพออกจากประตพรางน เมอน าศพออกแลวใหน าเอาประตพรางออกทงเสย ศพทน าออกทางประตตองน าใหเทาศพออกกอน และตองลบรอยเทาคนหามเพอไมใหผกลบบานถก แลวจดกระบวนแหศพ โดยมพระภกษเดนน าหนาศพ เรยกวา พระเบกทาง และมการโปรยขาวตอกไปตลอดทาง สวนเครองไทยทานส าหรบถวาย พระเบกทางม เสอ หมอน มง ตะเกยง ถวย ชาม ผาไตร เปนตน นอกจากนตองจดเตรยมของถวายพระนกเทศน พระสวดบงสกล มผาบงสกล ดอกไม ธปเทยน เครองขอขมาศพ หมากพล บหร เครองดม ของตอนรบแขกกตองเตรยมไปใหพรอมดวย เมอน าศพไปถงปาชาแลว กอนเผาตองหามศพเวยนทเผาไปทางซายมอ 3 รอบ แลววางโลงศพใหศรษะหนไปทางทศตะวนตก ลกหลานตองน า ขาวบอก ซงประกอบไปดวย ขาวปากหมอ ปลามหวมหาง เงน ใสถวยไปเซนสงเวยเจาเปลว (เจา ปาชา) ทชอวา ตากลยายกลา แตชาวบานไดเรยกสลบกนเปน ยายกาหลาตากาหล เพอบอกวาฝากฝงวญญาณผตาย สมยกอนทเผาศพมกท าเปนการชวคราว ใชเสาปกไว 4 ตน มเพดาน เรยกวา สามสาง ปจจบนทเผาศพท าเปนเชงตะกอนหรอเมรอยางถาวร การดบธาต วนรงขนหลงจากเผาศพ ตอนเชามดลกหลานจะไปเกบอฐ รวบรวมกระดกเถาถานท าเปนรปคนนอนหนศรษะไปทางทศตะวนตกเรยกวา ดบธาต ราดน าอบไทย เอา ผาขาวคลมไว ทอดผาบงสกล แลวแปรเถาถานเสยใหม ใหหนศรษะไปทางทศตะวนออกเรยกวา หลบธาต จากนนจงเกบกระดกสวนหนงเพอน าไปเกบไวในบว (สถป) เพอไวบงสกลอทศสวนกศล สวนขเถากระดก (องคาร) ทเหลอจะขดหลมฝง ปจจบนนยมเอาไปลอยทะเลหรอแมน าล าคลอง เรยกวา ลอยองคาร (คณะฝายประมวลผลเอกสารและจดหมายเหต, 2542) กลาวไดวา พธกรรมงานศพในอดตมความเชอเกยวกบวญญาณทละทงรางกาย เพอไปสภพภมใหม ผทกระท าความดจะไปสสขคตภพ สวนทท าความชววญญาณจะวนเวยนไมสามารถไปภพภมใดได จงท าใหเกดการท าพธกรรมตางๆ ใหกบวญญาณทออกจากรางกายมนษย จงเกดพธกรรมงานศพ ซงลวนเกยวของกบความเชอทสบทอดกนมาจนถงปจจบน แตในปจจบนไดมการ

23

ลดทอนพธกรรมหรอลดอปกรณในการประกอบพธกรรมงานศพไดสญหายไปตามกาลเวลา เพอความสะดวกรวดเรวของคนในยคปจจบน 2. กำรจดงำนศพในปจจบน การจดงานศพในปจจบน เจาภาพจะไดรบความสะดวกสบายมากยงขนเพราะมสปเหรอและเจาหนาททางวดคอยใหบรการเปนอยางด โดยเฉพาะในกรงเทพฯ มเมรเผาศพ มศาลา ตงศพ สวดพระอภธรรม สถานทบรรจศพ สถานทเกบอฐ รวมทงสงของเครองใชตางๆ ไวบรการ โดยเจาภาพไมตองลงทน ดวยเหตนเอง เจาภาพจงนยมน าศพมาตงบ าเพญกศลทวดมากกวาตงศพทบาน ประกอบกบสภาวะแวดลอมทางสงคมเปลยนไป บานทอยอาศยเลกลงพนทจงไมพอทจะตงศพบ าเพญกศลและรวมถงการรบรองแขก ตลอดจนสงของเครองใชกไมม หรอมครบแตไมเพยงพอกบการจด งานศพ ถาจะจดหากสนเปลองโดยใชเหต เพราะใชงานแคครงเดยว ในขณะเดยวกนทางวดมแผนกฌาปนกจบรการใหพรอมทกอยาง นบตงแตการจดสถานทรดน าศพ การจดหาโลงศพ จดการตราสง ตงศพ เตรยมโตะหมบชา เตรยมเครองสกการะศพ นมนตพระสวดอภธรรม จดเครองไทยธรรม จดดอกไมหนาศพ ตลอดจนตดตอรานขายหนงสอ ของช ารวย และรานคารบท าภตตาหารถวายพระ อาหารเซนศพ อาหารวางน าดมทเลยงแขกทมาเขารวมงานและดอกไมจนทนทตองใชในวนเผา เมอทางวดมบรการเพยบพรอม ตวเจาภาพกไมมเวลาจดหาอปกรณหรอเตรยมงานมากนก จงท าใหเจาภาพหนมาใชบรการของวดมากขน เพยงเจาภาพเตรยมเงนใหพอจายเทานน ดงนนการทเจาภาพมความประสงคทจะจดงานศพอยางไร จะใหใหญโตหรหราเพยงใด กแจงความประสงคไปทแผนกฌาปนกจบรการของวด กจะไดดงใจทเจาภาพตองการ นบวาสะดวกมากส าหรบเจาภาพ และถาเจาภาพไมรหรอไมเขาใจสงใด เจาหนาททางวดกจะเปนผคอยแนะน า หรอเปนพธกรใหดวย อกทงยงปฏบตแทนเจาภาพอกหลายประการ จนเราลมไปวานนคอหนาทของเจาภาพ ในสวนน เองเปนสวนส าคญทท าใหเสยเปรยบและเสยเงนเกนจ าเปนส าหรบการจดงานศพ (ลกขณา ศกนะสงห, 2556) กลาวไดวาพธกรรมในประเพณงานศพในปจจบน พธกรรมเกยวกบศพ เปนแบบแผนทจะตองปฏบตตอผตายเปนครงสดทาย เปนการอโหสกรรมระหวางกน เพอเปนการใหเกยรตแกผตายและขจดความโศกเศราส าหรบผทมชวตอย พธกรรมเกยวกบศพและขนตอนการปฏบตตางๆ ตามพธกรรมทางศาสนา เพอแสดงถงการด ารงอยทางสถานภาพทางสงคมของมนษยในแตละกลมท าใหความส าคญของพธกรรมศพนน สงผลตอมนษยทยงมชวตอย เ พอใหเหนถง การเกดขน เปลยนแปลง และดบสลาย เปนธรรมชาตของมนษยทกคน ไมวาจะเปนทงทางดานจตใจ รางกาย และศาสนา การจดงานศพในอดตสะทอนให เหนถงการรวมมอรวมแรงกนชวยจดงานศพ ความสมพนธของครอบครว ญาตสนท มตรสหาย สวนใหญแลวมกจะนยมจดงานศพทบาน และเมอ

24

ถงวนฌาปนกจศพจงไดเคลอนศพไปทวดเพอท าการฌาปนกจศพตามประเพณ สวนการจดงานศพในปจจบนจากการศกษาจะเปนงานศพทส าเรจรป หนาทของเจาภาพงานศพถกแทนทดวยธรกจการบรการงานศพ ทมทงรปแบบของการจดงานศพแบบส าเรจรป และแยกประเภทของธรกจของการบรการเชน รานดอกไม รานใหบรการเตนท โตะ เครองเสยง รานสงฆภณฑ เปนตน สวนของผใหบรการเปนทงบคคลภายนอก และวดเองทเปนผใหบรการ ท าใหการจดงานศพในปจจบน สะดวกสบายมากยงขนตอบโจทยของผคนในสงคมเมองไดมากยงขน งำนวจยทเกยวของ ผวจยไดท าการศกษาคนควางานวจยทเกยวของกบพธกรรมศพ ในแตละพนท ทฤษฎ และกรณศกษาทแตกตางกนออกไป เพอน ามาเปรยบเทยบหาสวนตาง หรอสงทขาดหายไปเพอน ามาปรบใชกบงานวจยผวจยโดยแบงออกเปนประเดนดงน 1. การเปลยนแปลงทางดานความเชอ พธกรรมประเพณงานศพไดแกงานวจยทเกยวของ ดงน อวยชย ตงเตรยมใจ (2546) กลาวเกยวกบรปแบบการเปลยนแปลงพธกรรมประเพณงานศพของชาวไทเขนในต าบลทรายมล อ าเภอสนก าแพง จงหวดเชยงใหม ไดแบงออกดงน ดานความเชอ การเปลยนแปลงในปจจบน ไดแก การอาบน าศพ การใส เงนปากศพ การมดตราสงข การเบกโลงศพ การตามไฟหนาศพ การเซนไหวศพ การเคลอนยายศพ และการกลบจากการเผาศพดานสงคม การเปลยนแปลงดานปจจบนไดแก การปรกษาก าหนดงานศพ การปดหนาศพ การตงศพ การเฝาศพ การแตงกายไวทกข การสงศพ และขอหามวนเผา ดานเศรษฐกจ การเปลยนแปลงปจจบน ไดแก การแตงตวศพ การท าโลงศพ และการสวดศพ ดานสภาพแวดลอม การเปลยนแปลงปจจบน ไดแกการเคลอนยายศพออกจากเรอน นอกจากนประเพณพธกรรมเกยวกบความตายทสะทอนใหเหนถงความสมพนธระหวางพธกรรมกบกลมคนทมความแตกตางกน ทตองปรบเปลยนไปเพอความคงอยของชาตพนธของตน พระบญธรรม สทธกล (2550) กลาวเกยวกบเรองเศรษฐศาสตรการเมองวาดวยพธกรรมงานศพภายใตระบบทนนยม กรณศกษา: ชมชนวดพระธาตหนองบว 1 ต าบลในเมอง อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน ถงการเปลยนแปลงของพธกรรมงานศพในระบบทนนยม ไววา ในอดตการจดพธกรรมงานศพจะปฏบตตามขนตอนทางพระพทธศาสนาอยางเครงครดเชอวาพธกรรมมความศกดสทธ และการจดพธกรรมงานศพไดอาศยคนในชมชนชวยเหลอเกอกลกนเพอลดคาใชจาย แตปจจบนพบวา การจดพธกรรมงานศพแตละงานมการใชเงนจ านวนมากพธกรรมจะมความศกดสทธ

25

และแสดงถงฐานะทางเศรษฐกจและสถานภาพทางสงคม ท าใหความเขาใจในขนตอนของพธกรรมงานศพตามหลกพระพทธศาสนาลดนอยลง คนคตา พรหมสวรรณ (2551) ศกษาความเชอและพธกรรมเกยวกบการเกดและการตายของชาวบานอ าเภอนาหมอม จงหวดสงขลา ไดศกษาเกยวกบความเชอและพธกรรมการเกด และการตายของชาวบานอ าเภอนาหมอม ผลการวจยพบวา ความเชอและพธกรรมเกยวกบการเกดของชาวบานในอ าเภอนาหมอม แบงออกเปน 3 ชวง คอ ชวงตงครรภ ชวงคลอด และชวงหลงคลอด ในชวงตงครรภชาวบานมความเชอเกยวกบความฝน ไสยศาสตร และศาสนา เปนตน มการประกอบพธกรรมคอ พธกรรมการตงราด พธกรรมบดราด และพธกรรมเปดปากหรอเบกปากเดก เปนตน ความเชอและพธกรรมเกยวกบการตายของชาวบานในอ าเภอนาหมอม แบงออกเปน 3 ชวง คอ ชวงใกลเสยชวต ชวงท าศพและชวงหลงเผาศพ ในชวงท าศพชาวบานจะมความเชอเกยวกบการจดประทดเปนสญญาณใหเพอนบานทราบวามงานศพ ความเชอเกยวกบสตว ความเชอเกยวกบคนปวยกบศพ และความเชอเกยวกบสขภาพและสวสดภาพ จงมการประกอบพธดบธาต พธเกบอฐ และพธกรรมท าบญอทศใหผตาย

พระอธการบญจนทร อนไฮ (2553) ไดศกษาเกยวกบความเชอ พธกรรม และรปแบบการจดงานศพโดยชมชนมสวนรวมทมผลตอเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม จงหวดนครราชสมา ไดมวตถประสงคในการศกษาเกยวกบความเปนมา ความเชอ พธกรรม และรปแบบงานศพในปจจบนรวมไปถงปญหาการจดงานศพในจงหวดนครราชสมา ทสงผลตอเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ผลการวจยพบวา ความเปนมาของความเชอพธกรรมและรปแบบการจดงานศพ แบงออกเปน 3 ดาน ดานทหนงเกยวกบความเชอในการจดงานศพ เรองผบรรพบรษทสบทอดตอกนมาและยงคงมอทธพลตอชาวนครราชสมา ในเรองของการท าความด และท าใหสงคมมความเออเฟอเผอแผ ดานทสองเกยวกบพธกรรมการจดงานศพแบงออกเปนสามขนตอน คอ พธกรรมกอนตาย ตอนตาย และหลงตาย และดานทสามเกยวกบรปแบบของการจดงานศพ ทประกอบไปดวย การจดพธศพ บทสวด การเตรยมฌาปนกจ และการปฏบตตนระหวางรวมพธศพการจดงานศพโดยชมชนมสวนรวมมผลตอเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ดงน ดานเศรษฐกจ พบวาตามทศนของชาวบานงานศพไมมผลตอบแทนทางเศรษฐกจมากนกเพราะถอวาเปนการท าบญ ดานสงคม พบวาการจดงานศพเปนความสมพนธระหวางชมชนกบชมชนในจงหวดนครราชสมา ไดรวมท ากจกรรมดวยกน และดานวฒนธรรม พบวาพธกรรมเกยวกบศพมทมาจากความเชอเหนอธรรมชาต ศาสนา จารต และประเพณทชาวบานปฏบตสบตอกนมายาวนาน ความเชอ พธกรรม และรปแบบเกยวกบการจดงานศพของแตละชมชนไดเปลยนแปลงไปตามความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม ดงนนการมสวนรวมของชมชนจงมผลกระทบตอเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม

26

พระพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ (2554) กลาวเกยวกบการเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวพทธ กรณศกษาบานหมน ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา ไววาความเปลยนแปลงของพธศพบานหมน สาเหตมาจากวถชวตท เปลยนแปลงไปท าใหเกดคานยมทนกถงความสะดวกสบายมากกวาความสามคค คานยมของเจาภาพงานศพทตองการความทดเทยมกบผอน นอกจากนนยงมปจจยภายนอกทเกดจากการแลกเปลยนวฒนธรรมตางทองถน และกระแสของ ทนนยม จงสงผลตอการเปลยนแปลงของการจดพธศพ พระครกนตธรรมมาภวฒน (คมบวลา) (2555) ไดศกษาเกยวกบความเชอในพธกรรมการฌาปนกจของชาวบานขอนแกนเหนอ ต าบลขอนแกน อ าเภอเมอง จงหวดรอยเอด โดยศกษาความเชอของประเพณการฌาปนกจในพระพทธศาสนา การประกอบพธกรรมการฌาปนกจศพ และศกษาความเปลยนแปลงของพธฌาปนกจศพของชาวบานแกนเหนอ ผลการศกษาพบวา ขนตอนพธการฌาปนกจศพของชาวอสานในอดตละปจจบนมความใกลเคยงกน มบางขนตอนเทานนทแตกตางกนออกไปในสวนของชาวบานขอนแกนเหนอเมอมคนตาย พนองจะแจงขาวใหญาตๆ และชาวบานไดทราบ เพอทจะมาชวยจดงานศพ จะตงศพบ าเพญกศลไวทบานหรอวดกแลวแตความสะดวก หลงจากนน กอาบน าศพ แตงตวศพ พธดอยศพ บรรจศพลงหบศพ และจดบ าเพญกศลตามประเพณ นยมตงศพบ าเพญกศลใน 3 วน เมอถงวนฌาปนกจกเคลอนศพไปเผาทเมรในวด สวนดานความเปลยนแปลงทเกดขนคอเศรษฐกจ เทคโนโลย และการรบวฒนธรรมตะวนตกและภาคกลางเขามา ดานเศรษฐกจจะสงผลถงการสนเปลองในเรองของการจดงานศพ ดานเทคโนโลย เมรเผาศพแทนกองฟอน ใชรถยนตแทนคนหาม เปนตน ดานสงคม การชวยเหลอในงานศพลดนอยลง เพราะสามารถหาซอไดตามตลาด ไมตองรวมมอกนท าแบบในอดต และดานสงแวดลอมสงผลกระทบคอปญหาขยะจากโฟมทใชในการท าพวงหรด กอใหเกดมลพษภาวะ

2. ดานเศรษฐกจ ไดแกงานวจยทเกยวของดงน สเมธ ตนสกล (2536) ไดศกษาเกยวกบพฤตกรรมการหารายไดของบคคล รานคา และองคกร ทเกยวของกบการจดงานศพในกรงเทพมหานคร โดยใชวธการศกษา วจย เชงปรมาณ จากการศกษาพบวาวดมระบบการบรหารการใหบรการงานศพ อยางนอย 2 รปแบบ คอ วดไมไดก าหนดอตราคาบรการงานศพ วดรปแบบนจะมเจาอาวาสเปนผบรหารงานทงหมดของวด วดจะไมเรยกรองเกบคาบรการ แตจะใหคณะเจาภาพถวายเงนคาน าประปาและคาไฟฟาแกวดตามศรทธา สวนอกรปแบบคอวดทก าหนดอตราคาบรการงานศพ ทางวดจะบรการเจาภาพทมาจดงานศพทกดานในลกษณะการจดแบบอาชพ พบวาอตราคาบรการงานศพแบงได 2 ประเภท การด าเนนงาน คอ วดอนญาตใหหนวยงานราชการเขามาบรการงานศพแลกกบผลประโยชนทวดไดรบ และอกประเภทคอวดด าเนนงานใหบรการศพเอง มพระภกษควบคมดแลและบรหาร

27

ปญญา เลศสขประเสรฐ (2548) ไดศกษาเกยวกบกระบวนการกลายเปนสนคาของพธกรรมงานศพ ไดศกษาในบรบทของวดเปนผทอยในฐานะผทใหบรการ โดยวเคราะหในแงประวตศาสตรเพอใหเหนถงการเปลยนแปลงของพธกรรมงานไปศพไปสการใหบรการ ผลการวจยพบวา พธกรรมงานศพในฐานะทเปนสนคามวตถประสงคเพอตอบสนองการบรโภคคานยมทจดงานใหญโตเพอแสดงออกถงสถานภาพทางสงคมมากกวาใหความส าคญตอศาสนา อกทงยงมการบรโภคเชงสญลกษณทท าใหงานศพมมลคาการแลกเปลยนสงซงเกดประโยชนทางเศรษฐกจตอผใหบรการมากกวา น าไปสบทบาททขดแยงของวด ทมบทบาทในดานของศาสนาทเปนผชน าพธกรรมเพอใหเกดคณคาทางศาสนาตอเจาภาพ กบการเปนผใหบรการพธกรรมงานศพทอยในเงอนไขความจ าเปนทางเศรษฐกจ 3. ดานสงคมและวฒนธรรม ไดแกงานวจยทเกยวของดงน อจฉรา วงศวฒนามงคล (2545) ไดศกษาเกยวกบการเกดขนของวฒนธรรมการบรโภคในชมชน โดยยกตวอยาง งานศพของคนในชมชนหมบานหนองมะแฟบแสนตอ (ชอสมมต) ต าบลพรหมมณ อ าเภอเมอง จงหวดนครนายก ผลการวจยพบวา การพยายามแกไขแนวทางการบรโภคของคนในสงคมดวยการมงเนนใหปจเจกบคคลเปนผเปลยนคานยม ทศนคต หรอพฤตกรรมในการบรโภคเปนสงทไมเพยงพอ การเปลยนแปลงแบบแผนการบรโภคอยางแทจรงนนตองใหเกดการเปลยนแปลงในระบบความสมพนธของคนในชมชนทเปนรากฐานของการเกดขนของวฒนธรรมการบรโภค บรโภคนยมไดถกสรางขนมาโดยกระบวนการกระท าตอกนทางสงคมทน าไปสการจดระเบยบทางสงคมและยงมผลใหเกดวฒนธรรมการบรโภคในชมชน อารยนนท หนดวง (2546) ไดศกษาเกยวกบทศนะของประชาชนตอกระบวนการสรางระบบการเรยนรการปฏรปพธกรรมเกยวกบงานศพของวดชลประทานรงสฤษด อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร โดยใชวธการศกษาวจยเชงปรมาณ ผลการวจยพบวากลมประชาชนทมาเขารวมงานศพ เปนเพศหญงอายระหวาง 31-40 ป เปนพนกงานบรษทเอกชน ผคนทมารวมงานสวนใหญมความเกยวของกบผตายในฐานะเพอนบาน หรอเพอนรวมงาน สวนทศนะทประชาชนไดรบประโยชนจากการมาเขารวมงานศพ คอความเปนระเบยบเรยบงายในเรองความกระชบของพธกรรม รองลงมาคอ งานศพสามารถสงเสรมกระบวนการเรยนรในเรองตางๆ ดานการเปนระเบยบเรยบรอยในการเดนขนไปวางดอกไมจนทน ดานสงเสรมสตปญญาในการชวยเหลอสวนรวม ตลอดถงการใชชวตอยดวยความไมประมาท และดานความประหยด ในเรองของการบรการอาหาร และงานรนเรงอนๆ เปนตน ทศนะของประชาชนตอกระบวนการสรางระบบการเรยนรการปฏรปพธกรรมเกยวกบงานศพดานตางๆพบวา ประชาชนสามารถน ารปแบบการปฏรปงานศพไปถายทอดแกบคคลทตนเองรจก เชน ญาต หรอเพอนรวมงาน เปนตน

28

จากการศกษางานวจยทเกยวของผวจยคนพบวา งานศกษาเกยวกบงานศพสวนใหญศกษาใน 3 ประเดนดงกลาว การเปลยนแปลงความเชอในการจดงานศพการเปลยนแปลงของรปแบบพธกรรมการจดงานศพตงแตอดตถงปจจบนในแตละบรบทพนท ทมสาเหตตางๆ ทท าใหเกดการเปลยนแปลง เชน ระบบเศรษฐกจ สงคม คานยม การบรโภค และระบบทนนยม เปนตน งานวจยทเกยวของสวนใหญใชวธการศกษางานวจยเชงคณภาพ จงท าใหผวจยเลงเหนถงความเปนมาของประเพณงานศพในแตละทองถนไดเกดความเปลยนแปลงจากอดตมาถงปจจบนในแงของการศกษาถงประวตศาสตรจงท าใหงานวจยชนนทไดศกษาในประเดนของพลวตของประเพณงานศพกอนกระแสบรโภคนยมทเขามาเปลยนแปลงงานศพ และศกษาถงประเดนของประเพณงานศพเกยวกบ การใหคณคาและสงทประกอบสรางจนประเพณงานศพไดกลายมาเปนกระบวนการกลายเปนสนคาของ งานศพภายใตกระแสบรโภคนยมของต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา กรอบแนวคด กรอบแนวคดในการวจยเรอง ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยมซงผวจยไดศกษามาจากการทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ซงเปนการศกษาถงพลวตของงานศพกอนกระแสบรโภคนยม โดยน าแนวคดเกยวกบประเพณงานศพ วเคราะหในประเดนการจดงานศพของชาวไทยพทธในต าบลบอยาง อ าเภอเมอง จงหวดสงขลาและศกษาถงกระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพในกระแสวฒนธรรมบรโภคนยมโดยอธบายยคสมยของการจดงานศพในอดตของการจดงานศพ ในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา โดยตอบวตถประสงคการวจยขอทหนงถงการศกษาพลวตของงานศพกอนกระแสบรโภคนยม ผวจยไดน าแนวคดบรโภคนยมของยอ นากามระ เพอน ามาอธบายถงบรบทของบรโภคนยมทเขามาในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ในประเดนของการจดงานศพทเปลยนแปลงไปจากเดมจากทเคยจดงานศพแบบเรยบงายโดยใหความส าคญกบการประกอบสรางทเกดขนในการจดงานศพทอยในกระแสบรโภคนยมเพอตอบวตถประสงคในการศกษากระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพในกระแสบรโภคนยม ผวจยไดน าแนวคดกระบวนการกลายเปนสนคาของ Appadurai น ามาอธบายในประเดนการประกอบสรางสงตางๆ ในพธกรรมงานศพใหกลายเปนสนคา การใหความหมายและคณคาของประเพณงานศพในการเปลยนแปลงพธกรรมจดงานศพในปจจบน เชน รานคาทใหบรการเกยวกบการจดงานศพ คอ รานดอกไม รานขายโลงศพ รานขายสงฆภณฑ รานใหเชา เตนท เครองเสยง และวดผใหบรการของดานสถานทเปนตน โดยศกษาถง พนท เวลา และกจกรรมทเกดขนใน

29

งานศพ เพอน าไปตอบวตถประสงคขอทสองทศกษาถงกระบวนการกลายเปนสนคาของประเพณ งานศพภายใตกระแสบรโภคนยม

30

วธกำรด ำเนนงำนวจย

การศกษาวจยเรอง ประเพณงานศพ:กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยม งานวจยชนนเปนงานวจยเชงคณภาพ (Quantitative research) เนนศกษาเกยวกบการวจยแนวปรากฏการณวทยา (Phenomenology study) ท เกยวกบประสบการณหรอโลกในชวตประจ าวน โดยอาจเปนประสบการณในระดบสงคมหรอทคนสวนใหญเขาใจและปฏบตเหมอนๆ กน หรออาจเปนประสบการณสวนบคคล (ชาย โพสธตา, 2554) โดยนกวจยมงวเคราะหแบบมจดมงหมายถงการใหคณคา ความหมาย การประกอบสรางสงตางๆ ในประเพณงานศพ ใหกลายเปนสนคา และเพอศกษาเรยนร “ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยม” โดยมวธการวจยดงน

1. พนทการวจย 2. ผใหขอมลในการวจย 3. การพทกษสทธผใหขอมล 4. เครองมอทใชในการวจย 5. การเกบรวบรวมขอมลและการตรวจสอบขอมล 6. การวเคราะหขอมล

พนทกำรวจย ผวจยไดศกษาถงพลวตของงานศพกอนกระแสบรโภคนยม และกระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพในกระแสบรโภคนยม โดยผวจยไดศกษาถงการจดงานศพในอดตถงปจจบน จงเลอกพนททใชในการวจย คอ ประเพณงานศพทจดตงในวดสระเกศ และวดแหลมทราย ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา (ภาพท 1 แสดงต าแหนงทตงพนทวจย) โดยศกษางานศพทแบงตามสถานภาพทางสงคม เพอเปนตวอยางในการศกษาเปรยบเทยบในการจดประเพณงานศพผวจยไดเลงเหนถงประชาชนในอ าเภอเมองสงขลาทนยมจดตงงานศพในตวอ าเภอเมองสงขลา เนองจากวดสระเกศ และวดแหลมทรายเปนพนทในชมชนเมองสงขลาจงมประชาชนเขามาประกอบพธกรรมเผาศพ ดวยอ าเภอเมองสงขลาเปนศนยรวมทางการปกครองของภาคใตตอนลาง และดวยความเปนอ าเภอเมองจงเปนศนยรวมของประชาชน อกทงประชาชนในอ าเภอเมองสงขลาสวนใหญนบถอศาสนาพทธ จากจ านวนวดทเกาแก และมการตงเมรเผาศพมาตงแตป พ.ศ. 2542 ผวจยจงสนใจเลอกทจะศกษางานศพ โดยเฉพาะการจดงานศพของขาราชการชนผใหญจนไปถงบคคลทวไป

31

โดยศกษาจากปรากฏการณทเกดการเปลยนแปลงเฉพาะงานศพของชาวไทยพทธ โดยผวจยเลอกทจะศกษาเฉพาะกลมคนทเขามาจดงานศพ และผทเกยวของกบงานศพทงสน

ภาพท 1 แผนทต าแหนงทตงพนทวจย วดแหลมทราย และวดสระเกศ ทมา: ผวจยประยกตจากแผนทของ Google Maps

ผใหขอมลในกำรวจย ในการวจยครงนผวจยไดก าหนดผใหขอมล ซงมลกษณะผใหขอมลดงน คอ 1. ผใหขอมลหลก (Key informants) คอ ผทมความรในดานประวตศาสตรเกยวกบประเพณงานศพ และเปนผทอาศยอยในเขตต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ซงเปนผใหขอมลหลกในเรองของความเปนมาของการจดงานศพในอ าเภอเมองสงขลา และบอกกลาวถงขนตอน พธกรรม และความเชอในงานศพทงในอดตและปจจบน เปนจ านวน 16 คน ประกอบดวย 1.1 ผใหขอมลเกยวกบความเปนมาประวตศาสตรของประเพณงานศพกอนป พ.ศ. 2542 จนถงปจจบน ป พ.ศ.2559 จ านวน 2 คน เปนผใหความรเกยวกบการจดประเพณงานศพในอดตคอ พระสงฆ และบคคลทมอายประมาณ 60 ปขนไป 1.2 กลมผท าธรกจเกยวกบงานศพ ไดแก รานสงฆภณฑ รานจ าหนาย โลงศพ ผใหบรการเตนท โตะ เครองเสยงรานดอกไม แมครวรบจางท าอาหารในงานศพจ านวน 7 คน เปนผใหขอมลเกยวกบการใหบรการกบงานศพ

32

1.3 กลมผ ใหขอมลเกยวกบดานพธกรรมงานศพ และความเชอ คอพระภกษสงฆ เจาภาพงานศพ พธกรงานศพ สปเหรอ จ านวน 7 คน เปนผใหขอมลเกยวกบขนตอนการจดงานศพในปจจบน 2. ผใหขอมลรอง (Informants) จะเปนผใหขอมลในดานของการเขารวมพธกรรมงานศพ จ านวน 6 คนคอ บคคลทวไปทมาเขารวมงานศพโดยเลอกศกษาจากการจดงานศพของเจาภาพทเขามาประกอบพธกรรมภายในวดพนทการวจย โดยผวจยใชการสงเกตจากการประกอบสรางภายในงานศพ คาใชจายรวมทงสนของงานศพ และบคคลทมาเขารวมงานตลอดทงงานศพ เพอแบงกรณงานศพออกตามสถานภาพทางสงคม ท งนผ วจยได เลอกผ ใหขอมลหลกดวยวธการคดเลอกแบบเฉพาะเจาะจง (PurposiveSampling) ในการสมภาษณกลมบคคลทเกยวของกบการจดประเพณงานศพในอดตจนถงปจจบน และคดเลอกผใหขอมลรองแบบไมเจาะจง (non Purposive Sampling) ในการสมภาษณบคคลทมาเขารวมงานศพ เพอใหไดขอมลทครบถวนมากยงขน กำรพทกษสทธผใหขอมล เนองจากการศกษาเรองประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาในกระแสบรโภคนยมมการสมภาษณในประเดนทอาจสงผลกระทบตอความรสกและความเปนสวนตวรวมถงความรสกปลอดภยของผใหขอมลผวจยจงตองค านงถงมารยาทและจรรยาบรรณของนกวจย อยางเครงครดโดยเฉพาะในขนตอนของการเกบขอมลซงจะท าการพทกษสทธผใหขอมลดงน 1. ผวจยศกษาเอกสารทเกยวของกบประเพณงานศพของวดสระเกษ วดโรงวาส และวดแหลมทราย และชมชนในต าบลบอยาง โดยเนนไปทบคคลทมความรทางดานมตทางประวตศาสตรของชมชน ทงในอดตและปจจบนเรมตนดวยการสอบถามหรอขอค าแนะน า จากบคคลทมความรเกยวกบประเพณงานศพ ในต าบลบอยาง อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา 2. ผวจยแนะน าตวเอง อธบายวตถประสงคในการศกษาและสอบถามความสมครใจในการใหขอมล จากผใหขอมล พรอมอธบายใหทราบวา ขณะสมภาษณจะขอบนทกเสยงเพอความครบถวนและถกตองของขอมล ซงบนทกเสยงการสมภาษณดงกลาวจะถกเกบไวเปนความลบ อนงขอมลทไดนนจะถกน าเสนอโดยใหนามสมมตทงหมด ซงจะไมกอใหเกดความเสยหายใดๆ ตอผใหขอมลทงนขนอยกบผใหขอมลดวย วายนดหรอประสงคจะเปดเผยนามจรงหรอไม 3. หากผใหขอมล สมครใจหรอยนดทจะใหสมภาษณ ผวจยจะบอกกลาวประเดนค าถามใหผใหขอมลโดยแจงทางโทรศพทมอถอโดยตรง พรอมทงนดหมายวน เวลาและสถานท ทจะ

33

ท าการสมภาษณตอไป โดยผวจยจะแจงผใหขอมลทราบถงระยะเวลาทจะใชในการสมภาษณแตละครงดวยทงนอาจจะมการเปลยนแปลงได ทงนขนอยกบความพรอมของผใหขอมลเปนส าคญ 4. ผวจยแจงผ ใหขอมลทราบวา ผ ใหขอมลสามารถทจะไมตอบค าถาม หากค าถามนนมลกษณะทกอใหเกดความอดอด ไมสะดวกใจ ไมสบายใจหรอไมสามารถทจะใหค าตอบไดและสามารถยตการบนทกเสยง ในประเดนทเสยงตอการเกดผลกระทบในทางลบ เครองมอทใชในกำรวจย ผวจยไดเลอกใชแบบสมภาษณในการเกบรวบรวมขอมล โดยใชแนวค าถามทสรางขนตามวตถประสงคและค าถามการวจยเพอใชในการสมภาษณแบบเจาะลกผใหขอมลในประเดนเกยวกบพลวตของประเพณการจดงานศพกอนกระแสบรโภคนยมจนถงปจจบนของการจดงานศพในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ทไดกลายมาเปนสนคาในกระแสบรโภคนยม เพอใหไดขอมลทถกตอง ครบถวน ใชแบบบนทกการสงเกตภาคสนามในแตละครง ในการเขารวมงานศพภายในวด สระเกศ และวดแหลมทราย โดยน าขอมลทไดมาท าการบนทกขอมล เพอใหไดค าตอบทครอบคลมตามประเดนทตองการและใชการบนทกการสงเกตแบบไมมสวนรวมในการบนทกสภาพภมทศน ประกอบกบการบนทกรปถาย เพอน ามาประกอบในการหาค าตอบของงานวจย กำรเกบรวบรวมขอมลและกำรตรวจสอบขอมล ในการวจยครงนมการเกบรวบรวมขอมลจาก 2 แหลง ไดแก 1. ขอมลทตยภม เกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร และงานวจยทเกยวของ เพอศกษาแนวคดทฤษฎเพอเพมเตมความรความเขาใจทจะสามารถน ามาอธบาย และเชอมโยงกบงานวจยน ไดแก หนงสอ บทความ วทยานพนธในประเดนทเกยวของ กบบรบทงานศพเมองสงขลา 2. ขอมลปฐมภม เกบรวบรวมขอมลภาคสนาม ผวจยใชวธการดงน 2.1 การสมภาษณแบบเจาะลก (In-dept Interview) โดยผวจยสมภาษณผใหขอมลหลกและขอมลรองในประเดนทเกยวกบงานศพตงแตอดตจนถงปจจบน (กอนป พ.ศ. 2542-2559) ในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา เพอใหไดขอมลทเกยวของกบประเพณงานศพ ในบรบทของการจดงานศพในอดตจนถงปจจบนทท าใหประเพณงานศพกลายมาเปนสนคาไดในกระแสบรโภคนยม เพอใหไดค าตอบทครอบคลมตามประเดนทตองการโดยการสมภาษณในลกษณะของการเลาเรองราว และสอบถามผใหขอมลเปนระยะๆ ในเรองราวของพลวตการจด

34

ประเพณงานศพ จนถงขนตอน รปแบบการจดงานศพในปจจบน และสมภาษณผใหขอมลรอง ในประเดนของการเขารวมงานศพ พรอมกบการตรวจสอบขอมลเปนระยะในระหวางการสมภาษณ ผวจยจะกระท าซ ากลบไปกลบมาจนแนใจวาขอมลทไดมาสามารถเชอถอได โดยใชแบบสมภาษณในการถามประเดนเดยวกบผใหขอมลหลายบคคล หรอค าถามเดยวกนกบบคคลในพนทวจยเมอไดค าตอบผวจย จะน ามาแยกแยะความเหมอนและความตาง แลวจงน าค าสมภาษณเหลานนมาสะทอนในงานวจย โดยการเขยนเลาเรองราวทผวจยไดพบในการสมภาษณพรอมทงวเคราะหขอมลทได และสะทอนสงทพบจากการลงพนทในการในงานวจย 2.2 การสงเกต (Observation) ผวจยใชการสงเกตเกยวกบสภาพทวไปของการจดงานศพในบรเวณพนทวจย โดยผวจยไดใชการสงเกตแบบไมมสวนรวม (Non-participant observation) โดยผวจยใชสงเกตแบบไมมสวนรวมในระยะแรกในการเขาไปรวมประเพณงานศพ โดยเปนเพยงผทเขารวมงานศพโดยอาศยการตดตามญาตผใหญไปงานศพในพนทวจย เพอท าการเกบรวบรวมขอมล และใชการสงเกตแบบมสวนรวมในภายหลงโดยเขาไปเปนสวนหนงของประเพณงานศพการสงเกตแบบมสวนรวม (Participant observation) โดยทผวจยเขาไปรวมงานศพกบกลมคนทศกษา มการกระท ากจกรรมรวมกน เพอใหเกดความรบรการเขาใจถงปรากฏการณประเพณงานศพในจงหวดสงขลา โดยผวจยเขาไปท าหนาทในสวนของการชวยเสรฟอาหารใหกบผทเขารวมงานศพ เพอท าการเกบขอมลและสอบถามผทมาเขารวมงานศพ กำรวเครำะหขอมล การวเคราะหขอมลผวจยไดน าขอมลมาจดหมวดหม ตความ ถอดรหส และน าเสนอโดยการพรรณนาเชงวเคราะห โดยด าเนนการไปพรอมกบการเกบขอมล โดยอาศยประเดนค าถามเปนแนวทางในการเกบรวบรวมขอมล โดยมการตรวจสอบขอมลอยางตอเนองตลอดเวลา และน ากรอบแนวคดมาศกษา แยกแยะประเภทของขอมล เพอจดหมวดหม จดล าดบความสมพนธ และล าดบความเชอมโยงของขอมล น าขอมลทไดนนมาตความโดยใชแนวคด และงานวจยทเกยวของเขามาอธบายปรากฏการณทศกษา เพอใหไดขอสรปจนกวาขอมลจะมความสมบรณและถกตองมากทสด กำรน ำเสนอวทยำนพนธ การศกษาวจยครงน ผวจยไดแบงเนอหาวทยานพนธ ดงน คอ บทน าน าเสนอความเปนมาและความส าคญของปญหา ค าถามการวจย วตถประสงคการวจย ขอบเขตการวจย ประโยชนของการวจย และนยามศพทเฉพาะ

35

การทบทวนวรรณกรรม โดยศกษาถงแนวคดบรโภคนยม แนวคดกระบวนการกลายเปนสนคา บรบทของประเพณงานศพ และงานวจยทเกยวของ เพอแสดงใหเหนถงพลวตของประเพณงานศพกอนและในกระแสบรโภคนยม ซงสงผลใหประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยมกลายเปนสนคา วธด าเนนการวจยอธบายถงวธวจยทใชในการศกษาวทยานพนธเรองน โดยกลาวถงผใหขอมลทใชในการวจย รายละเอยดพนททศกษา เครองมอทใชในการวจย การเกบรวบรวมขอมลการตรวจสอบขอมล และการวเคราะหขอมล ผลการวจย ผวจยน าเสนอผลการวจยเปน 3 ประเดน คอ ประเดนท 1 พลวตประเพณงานศพกอนกระแสบรโภคนยม (ประมาณ พ.ศ. 2459 - 2542) อธบายถงการจดประเพณงานศพกอนกระแสบรโภคนยม ในเรองของการใหความหมายและคณคาของประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา และมจดเปลยนเพอเขาสกระแสบรโภคนยม คอการสรางเมรเผาศพ ประเดนท 2 พลวตประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม (พ.ศ. 2542 - 2558) อธบายถงการจดประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม อธบายถงการจดประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม ในเรองของการใหความหมายและคณคาของประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม ประเดนท 3 กระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพในกระแสบรโภคนยม อธบายถง สงทประกอบสรางใหประเพณงานศพกลายเปนสนคา โดยมธรกจเขามาใหบรการและอ านวยความสะดวกใหกบประเพณงานศพ สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะการวจย น าเสนอการสรปผลการวจยพลวตประเพณงานศพกอนและในกระแสบรโภคนยม (ประมาณ พ.ศ. 2458 - 2542) และพลวตประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม (พ.ศ. 2542 - 2558) และกระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพในกระแสบรโภคนยม

36

ผลกำรวจย ปจจบนสงคมและวถชวตของผคนในอ าเภอเมองสงขลาไดมการเปลยนแปลงไปตามกระแสสงคม ธรกจ และการเปนศนยกลางการปกครองของภาคใตตอนลาง ท าใหวถชวตดงเดมไดเปลยนแปลงไป เปนการด ารงชวตแบบสงคมเมองความผกพนระหวางคนเปนกบคนตายเรมหางไกล รวมไปถงความผกพนระหวางผคน ครอบครว เครอญาต เพอนบาน วด หรอชมชนไดเปลยนแปลงไปตามวถชวตแบบสงคมเมองประเพณงานศพถอเปนประเพณทส าคญของพทธศาสนกชนชาวไทยทจ าเปนตองปฏบตใหเรยบรอยตามจารตประเพณ จงท าใหประเพณงานศพไดรบผลกระทบทเปลยนแปลงไปตามยคสมยของกระแสบรโภคนยม ซงประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลาไดรบผลกระทบจากกระแสสงคม สงผลใหการจดประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลาเกดการเปลยนแปลงโดยแบงการศกษาออกเปน 3 ประเดนดงน

1. พลวตงานศพกอนกระแสบรโภคนยม (ประมาณ พ.ศ. 2459 -พ.ศ. 2542) 2. พลวตงานศพในกระแสบรโภคนยม (พ.ศ. 2542 – พ.ศ. 2558) 3. กระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพในกระแสบรโภคนยม

พลวตงำนศพกอนกระแสบรโภคนยม(ประมำณ พ.ศ. 2459 -พ.ศ. 2542)

ประเพณงานศพเปนอกหนงในประเพณชวตของคนไทยมาตงแตสมยโบราณไดมการสบทอดตอกนมา ผานลกหลาน เพอประกอบพธกรรมเกยวกบชวต จงถอไดวาประเพณงานศพเปนประเพณทเกยวกบชวต ทเรยกกนวาประเพณการตาย และเปนประเพณทพทธศาสนกชนทกคนลวนปฏบต เพราะความตายไมสามารถหลกหนไปได ในทางพทธศาสนาการจดประเพณงานศพเปนการจดขนเพอเปนการเผยแผหลกธรรมค าสอน กบใหพทธศาสนกชนทมชวตอย ไดตระหนกถงการใชชวตทไมประมาท มสตรอยตลอดเวลา โดยใชผทลวงลบไปแลวเปนบทเรยนแกพทธศาสนกชน ในสวนของพทธศาสนกชนการจดประเพณงานศพ ถอเปนการจดงานศพเพอใหเกยรตแกผทลวงลบไปแลว 1. บรบทของวดทใชจดงำนศพในพนทต ำบลบอยำง อ ำเภอเมองสงขลำ จงหวดสงขลำ จงหวดสงขลาเปนจงหวดทมขนาดใหญเปนอนดบ 3 ของ 14 จงหวดภาคใตอ าเภอเมองสงขลาเปนหนงในเมองทมความส าคญทางดานการเมองการปกครอง ถอไดวาเปนศนยกลางทางการเมองการปกครองของภาคใตตอนลาง เนองจากจงหวดสงขลาเคยมความส าคญ

37

ทางการปกครองของภาคใต นบตงแตการเปนหวเมองก ากบดแลหวเมองแขก 7 หวเมองตงแตสมยรตนโกสนทร จนกระทงเปนทตงศนยกลางการปกครองมณฑลนครศรธรรมราชและมณฑลปกษใต ปจจบนจงหวดสงขลายงคงเปนศนยกลางทางเศรษฐกจ การพาณชย การคมนาคมของภาคใตตอนลาง จงท าใหมหนวยงานทางราชการและรฐวสาหกจหลากหลายหนวยงานทปฏบตงานในดานตางๆ หนวยงานระดบเขตหรอภาคของบางกระทรวงไดเลอกจงหวดสงขลาเปนทตงศนยการปฏบตงาน ทประกอบไปดวย สวนราชการประจ าจงหวด สวนราชการสวนทองถ น สวนราชการสงกดสวนกลาง รฐวสาหกจ และการปกครองทองถนคอ เทศบาลนครสงขลา อกทงยงมสถาบนทางการศกษา กอตงขนมาเพอรองรบการศกษาของเดกและเยาวชน จงท าใหมสถานทราชการเกดขนมากมายเพอรองรบการบรหารของรฐกจ จงท าใหประชากรอพยพเขามาอาศยภายในจงหวดสงขลาเปนจ านวนมาก เพอประกอบอาชพในสถาบนการศกษา ภาคธรกจ ภาคเอกชนและเปนแรงงานรบจาง รวมทงยงมการพฒนาเศรษฐกจ การคาชายแดนภาคใต ประกอบกบรฐบาลไดก าหนดใหจงหวดสงขลาเปนเมองหลกในการพฒนาเพอเปนศนยกลางในดานตางๆ ของจงหวดในภาคใต ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544) จากการพฒนาอยางตอเนองมาเปนระยะเวลายาวนานตงแตอดตจนถงปจจบน ท าใหมประชากรหลงไหลเขามาในอ าเภอเมองสงขลาเพมมากขนวดจงเปนศนยกลางทส าคญของชมชนและเปนทพงทางจตวญญาณของพทธศาสนกชนในอ าเภอเมองสงขลา ทมจ านวนวดในเขตต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา มจ านวนวดมากถง 18 วด (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสงขลา , 2556) แสดงใหเหนถงประชาชนในอ าเภอเมองสงขลามความสมพนธกบวดอยางใกลชด เพราะวดเปนศนยกลางในการประกอบพธกรรมทางศาสนา จนรวมไปถงประเพณชวต คอ ประเพณงานศพทยงคงสบทอดมาจนถงปจจบน ผวจยไดท าการเลอกศกษาการจดประเพณงานศพ 2 แหงดวยกน คอ วด แหลมทราย ตงอยเลขท 109 ในเขตเทศบาลเมองสงขลา ถนนแหลมทราย หมท 1 ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา สงกดคณะสงฆมหานกาย วดแหลมทราย สรางขนเมอประมาณ พ.ศ. 2356 วดแหลมทรายไดรบพระราชทานวสงคามสเมอวนท 4 มกราคม พ.ศ. 2484 ปจจบนม เจาอาวาสนามวา พระครมณวงศานวตร และวดสระเกษ ตงอยเลขท 2 ถนนปละทา หมท5 ต าบล บอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา สงกดคณะสงฆมหานกาย วดสระเกษ สรางขนเมอประมาณพ.ศ. 2350 ไดรบพระราชทานวสงคามสมา เมอประมาณ พ.ศ. 2460 ปจจบนมเจาอาวาส นามวา พระครประภศรธรรมวธาน ซงวดแหลมทรายและวดสระเกษนนเปนวดทเกาแกและอยคคนในอ าเภอเมองสงขลา เปนวดทมเมรเผาศพในเขตต าบลบอยางอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา เนองดวยสาเหตทผวจยเลอกวดทงสองเปนพนทวจย เพราะในอดตคนในอ าเภอเมองสงขลาไมจดตงเมรเผาศพ ภายในก าแพงเมองสงขลา จงท าใหมการสรางเมรขนภายนอกก าแพงเมองสงขลา คอ วดแหลมทราย

38

และวดสระเกศ เนองจากทงสองวดไดมการสรางเมรขนจงท าใหผคนในอ าเภอเมองสงขลานยมจดตงประเพณงานศพในปจจบน ไมวาจะเปนบคคลธรรมดาจนถงขาราชการชนผใหญ เนองจากความสะดวกสบายในดานของสถานท การบรการในการเผาศพและประกอบไปดวยเมรเผาศพทไรมลพษไมสงผลกระทบตอชาวบานบรเวณรอบวด

ภาพท 2 วดสระเกศ ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 23 มนาคม 2559

จงหวดสงขลาเปนหนงในจงหวดของภาคใตตอนลางโดยเฉพาะในเขตพนทอ าเภอเมองสงขลาด ารงฐานะความส าคญเปนศนยกลางการปกครองนบตงแตอดตถงปจจบน โดยเปนทตงของหนวยงานราชการทงจากสวนกลาง และสวนทองถน เปนศนยกลางประกอบกจกรรมทางเศรษฐกจ เปนศนยรวมของชมชนทมวดอนเปนสถานทพงทางจตใจจ านวนมากถง 18 วด รวมทงเปนศนยกลางการศกษา ซงเปนทตงของสถาบนทางการศกษาระดบประถม มธยม และอดมศกษาในภาครฐและเอกชนท าใหในเขตพนทอ าเภอเมองสงขลาเปนแหลงรวมของผคนทหลากหลายโดยเฉพาะขาราชการระดบตางๆ เขามาอยอาศยในอ าเภอเมองสงขลาจ านวนมาก ครนเมอบคคลเหลานเสยชวต จงไดมการจดประเพณงานศพอยางสมเกยรต สมฐานะของผวายชนม เพอร าลกถงคณงามความดทไดสงสมไวเมอครงยงมชวต ดงนนการประกอบประเพณงานศพจงเปนประเพณหนงทม ความส าคญตอวถการด ารงชวตของผคนในพนทอ าเภอเมองสงขลานบตงแตอดตจนถงปจจบน

39

2. กำรใหควำมหมำยและคณคำของกำรจดงำนศพในอดตอ ำเภอเมองสงขลำ การจดประเพณงานศพเปนการจดขนเพอเรยนรการด ารงชวตทมเกดขนและ มดบไปตามธรรมชาตสงขารของมนษย ทมการเปลยนแปลงตลอดชวงชวตของมนษยเพอใหมนษยไดรบรและเขาใจถงปรชญาชวตทางวถทางของพทธศาสนา ทแฝงอยภายใตการประกอบพธกรรม จง ท าใหความสมพนธทแนนแฟนเกดขนในระหวางการจดประเพณงานศพ เพราะการคบหาสมาคม การชวยเหลอซงกนและกน จากญาตมตรหรอผทเขารวมงานศพ ท าใหเจาภาพอนใจและคลายความเศราหมอง รสกส านกถงบญคณ การใหก าลงใจในยามทกขเศราโศกเสยใจ ครนเมอถงคราวทคนอนประสบเหตความทกขเชนกน เจาภาพตองสอบสนองไมตรจตเชนเดยวกนแบงออกเปนประเดน ดงน 2.1 พธกรรมแหงควำมตำยกบควำมเชอในกำรจดงำนศพ เรมแรกในอดตยอนไปเมอประมาณ 100 ปทแลว ต งแตประมาณป พ.ศ. 2459 การจดประเพณงานศพเนองจากการจากไปของครอบครวท าใหเกดความเศราโศก จงเกดประเพณงานศพเพอผอนคลายจากความเศรา และเขาใจถงปรชญาชวตตามหลกพระพทธศาสนาทมความหมายแฝงอยในพธกรรมการจดประเพณงานศพของผคนในอ าเภอเมองสงขลานยมจดงานศพทบาน โดยบ าเพญกศลทบานและน าศพไปเผาทวดทมเชงตะกอน โดยมความเชอวาผทตายแบบธรรมชาตทวาดวยการตายจากโรคภยไขเจบ และความชราจงจดงานศพทบานสวนการจดงานศพทวดมความเชอวาเปนผทตายโดยไมเปนไปตามกลไกทางธรรมชาต คอการตายดวยประสบอบตเหต ฆาตกรรม และตายทองกลม หรอภาษาทชาวบานเรยกกนวา ตายโหง จะไมนยมน าศพเขามาจดงานศพทบาน เพราะมความเชอวา คนทตายดวยสภาวะจตทไมพรอมในการตาย ดวงจตวญญาณจะไมสงบสข มกมจตทยงยดตดอยกบครอบครว จงจดงานศพทวด เพราะวดคอสถานทศกดสทธในการคมครองผทยงมชวตอย ดงค าสมภาษณ

“…งานศพสวนมากเขาจะจดทบานนะ ออจะมพธวางานศพใครจดทวดนนจะหมายถงวา ไมใหเขาบาน ตายโหง ตายไมด หมายถงรถชน ถกยง ถกแทง เขาหามเอาเขาบาน เมอกอนแบบนนแล ถาเปนศพทวาตายโหง ตายอบตเหตไรน คนเมอกอนเขาถอวาหามเขาบาน…”

(แมว, สมภาษณเมอวนท 25 กมภาพนธ 2559)

40

พทธศาสนกชนมความเชอวา ความตายเปนเรองของวญญาณทละทงรางกายของตนเพอไปเกดในภพภมหากท ากรรมดจะไปสภพภมทด หากท ากรรมชววญญาณจะวนเวยนไมสามารถไปภพใดได จงเกดประเพณงานศพทมพธกรรม และขนตอน ดงน พธการบรรจศพลงโลงศพ มดตราสงข และมกจะเอาเหรยญเงนหรอเหรยญทองใสปากผตาย เพราะมความเชอวาผตายจะไดน าเหรยญทใสไวในปากไปใชในภพหนา หลงจากนนน าดอกไม ธป เทยน ซองหมากพลใสในมอผตาย ซงจดใหมอประสานกนประหนงประนมมอ ซงแสดงถงความเปนพทธศาสนกชน การน าดอกไม ธป เทยน โดยมความเชอวา เปนการน าไปสสวรรค ส าหรบผทยงไมบรรลธรรมอนสงสด การบรรลธรรมอนสงสดในศาสนาพทธคอ พระนพพาน คอ การไมเกด เพราะการเกดใหมจะท าใหพบกบการแก การเจบ และการตาย ของวฏจกรชวตมนษย ดงค าสมภาษณ

“...เมอมดตราสงข แลวกจะมการมอบดอกไมธปเทยนเมอตายไปแลวเขากจะใหน าดอกไมธปเทยนเขาไป ถายงไมบรรลสงสดเขากจะตองไปสสวรรค เปนศาสนาพธนเขาจะเนนเรองของใหบรรลสงสดกคอพระนพพาน จะไมเกดอก ถาไมเกดกไมมแกไมมเจบไมมตาย แตศาสนาอนกไปพบพระเจาอะไรอยางน กตามความเชอ แตศาสนาพทธนคอไมมทจะไปพบพระเจา เพราะสงสดแลวถาไมมเกด กไมมแก ไมมเจบ ไมมตาย…”

(รต, สมภาษณเมอวนท 19 กมภาพนธ 2559)

ในพธการสวดพระอภธรรม สวนของการกรวดน า เปนการระลกถงนกถงผตาย ซงมความเชอ การกรวดน าเปนสวนหนงทจะสงเสรมใหผตายไปสสขคต ไมมากกนอย แตในหลกของพทธศาสนา การท าบญนนจะมความเชอวาผใดเปนผกระท า ผนนกจะไดรบผลบญตอบแทน ดงค าสมภาษณ

“…การกรวดน า กเปนการเรยกวาระลกนกถงผตาย เปนความเชอวาเปนส วนหน งทจะเปนการเสรมให เขาไปส ส ขคต ในบางทตามพระพทธศาสนาขนอยกบวาท าบญไวกอนแลว เราท าไวกอนแลวกจะไปตามทเราท า แตถาผอนท าใหเนยมนกคงจะไดไมมาก คงจะไดนดหนอย แตไดตอผทท า ตอไปลกหลานกจะไดบญตอไปทท า ผตายอาจจะไดไมไดไมแน แตกท าไวกอน จะไดตามทเขาท าคอเราท าไปใหนไดกบผทท ามากกวา…”

(รต, สมภาษณเมอวนท 19 กมภาพนธ 2559)

41

การเลอกวนเผาศพ จะถอวนขนแรมเปนส าคญ คอ ถาวนเผาเปนขางขนหามเผาวนทเลขค ถาวนเผาเปนขางแรมหามเผาวนเลขค เชน วนขน 1 ค า 3 ค า หรอแรม 2 ค า แรม 4 ค าวนเหลานจะเผาศพไมได มความเชอวาเปนวนผหามคน แตถาเปนวนขน 2 ค า 4 ค า 10 ค า หรอวนแรม1 ค า 3 ค า 5 ค า วนเหลานสามารถเผาศพได มความเชอวา วนคนหามผ แมวนทเผาศพนนจะตรงกบ วนพระ วนอาทตย หรอวนใดๆ กไมมการหามในการเผาศพ นอกจากน จากการลงพนทของผวจยยงพบวา วนหามเผาศพ คอ วนพธ โดยมความเชอทเลาตอกนมา คนตาย เมอตอนยงมชวตอยเปนหนเปนสน เมอตายไปแลวเจาหนมาทวงเงนถงงานศพ ถาญาตคนตายไมจายเงนใหเจาหน จะไมใหเผาศพผตาย และความเชอนยงอยจนถงปจจบน ดงค าสมภาษณ

“…วนพธไมใชวนไมด วนดแตเปนวนทเขานยมกนมาแตครงโบราณกาลโดว ไอเรองทเขาไมเผาวนพธนนมเหตผลวา คนตาย พอตายปบลงแลวเปนหนเปนสนเขาอย ครงโบราณนน เปนหนเปนสน เจาหนมาทวงวาศพนไมใหเผา จายเบยเราเสยกอน แลวจงเผาได ถงรงขนวนพธพรนนแล รงขนวนพธศพนไมใหเผา ตองจายเบยเรากอน ตดเบยเราเทานนเทานท าไมไมได กเลยนยมมาจนถงทกวนน วาวนพธไมใหเผาเพราะตดหนเขา...”

(พระโต, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558) ความเชอกอนการเผาศพในอดต กอนเผาจะตองหามศพ โดยท าการแหโลงศพเวยนทางซายรอบเมรเผาศพชวคราว (เชงตะกอน) และวางโลงศพโดยใหหนศรษะไปทางทศตะวนตก ลกหลานตองน า ขาวบอก ซงประกอบไปดวย ขาวปากหมอ ปลามหวมหาง และเงน ใสถวยไปเซนสงเวยเจาเปลว (เจาปาชา) ทชอวา ตากลยายกลา เพอบอกถงการฝากฝงวญญาณของผตาย เปนความเชอเรองภตผวญญาณ การจดประเพณงานศพในอดตของอ าเภอเมองสงขลา หมายถงการสงผตายไปสสรวงสวรรคตามหลกปรชญาของศาสนาพทธ โดยนยมจดประเพณงานศพทบาน เนองจากเจาภาพไดผอนคลายจากความเศราโศก และมความเชอวาการจดงานศพทบานคอผทเสยชวตตามอายขย สวนผทเสยชวตทไมเปนไปตามอายขย อาท ผประสบอบตเหต ตายทองกลม และถกฆาตกรรม โดยจะจดงานศพทวด สวนขนตอนของการจดงานศพจะแฝงไปดวยความเชอในเรองของภตผวญญาณ และความเชอในเรองภพภม ชาตหนา รวมถงการสงผตายไปสสรวงสวรรค

42

2.2 กำรจดงำนศพกบปรศนำธรรม การจดงานศพในอดต หมายถงการจดงานศพตามครรลองครองธรรมของหลกพระพทธศาสนาพระสงฆจะท าหนาทเปนผเผยแผศาสนา โดยผานการเทศนาสงสอนในงานศพ ใหกบผทมาเขารวมงานศพ เพราะในธรรมมะของศาสนาพทธ สอนไววา ความพลดพรากจากของรกของชอบใจเปนความทกข เมอความทกขเกดขนในครอบครวใด พระทานกท าหนาทปลอบประโลมจตใจคนในครอบครว คอการไปเทศนเพอสอนธรรมมะ โดยใชผตายเปนสอกลางในการเปรยบเทยบในการเผยแผทางศาสนา ในเรองของ บาปบญคณโทษ เพอใหท าความเขาใจถงสรรพภาวะของชวตของการตงอย และดบไปของสรรพสง ลวนเปนสจธรรมทเปนสากลโลก ความทกขทอยในใจกจะผอนคลาย ดงค าสมภาษณ

“…การทเรามางานศพ มาศกษา มาปลง มาท าความเขาใจกบสรรพภาวะของชวต ชวตมความเปนจรงทเปนสากลของโลกทพระพทธเจาบอกกคอ การเกดขน ตงอย และดบไปของสรรพสง เพราะฉะนนบอกแลวไงสองสวนวกฤตชวตตอนเกด และตอนตาย ฉะนนเรามาศกษาตรงนเราจะไดสจจะธรรมทเปนสากลของโลก เพออะไร เพอไมใหเราประมาทในการใชชวต...”

(พระพล, สมภาษณเมอวนท 26 กมภาพนธ 2559) พธกรรมในประเพณงานศพลวนแฝงไปดวยปรศนาธรรมเพอเตอนสตผทยงมชวตอย ขนตอนพธอาบน าศพ โดยน าเอาใบมะกรด ใบมะนาว และรากสะบามาต ากบขมนทาศพเปนการดบกลนศพ และฆาเชอโรค การทเอาขมนมาผสมกบดนเหนยว น ารอน น าเยน และน ามะพราว เพอแทนธาตทง 4 คอ ดน น า ลม ไฟ ไดแฝงปรศนาธรรม วาการอาบน าศพเพอไดแสดงใหเหนถงคนตายไดรบการดแลเอาใจใส ช าระลางสงสกปรกทงหมดออกจากรางกาย พธรดน าศพ มการคลองพวงมาลยทมอและรดน าศพ การคลองพวงมาลยทมอผตายนนเปนปรศนาธรรมทวา ฉนตายไมไดพาอะไรไป โดยการหงายมอใหความหมายวา เวลามากไมไดเอาอะไรมา เวลาไปกไมไดเอาอะไรไป มแตบญกศลเทานนทน าตดตวไป จงเรยกไดวา สคนหาม สามคนแห อกหนงคนนงอยใกล สองคนพาไป หมายถงปรศนาธรรม ดงน

สคนหำม หมายถง ธาตทงส มนษยมทงหมดสธาต ถาธาตใดธาตหนงไมรบรหรอดบสลายไป มนษยตองตาย เพราะธาตในรางกายของมนษยถกผกสมานกลมเกลยวกน

43

สำมคนแห หมายถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆแหตวมนษย เพราะพทธศาสนกชนนนอยดวยความเคารพนบถอพระรตนตรย

อกคนนงใกล หมายถง คนตาย เพราะทกคนลวนตองตาย สองคนพำไป หมายถง สงทน าพาไปไดนนคอบญกบบาป เพราะมนษย

นนไมไดท าบญตลอดเวลา คนทมบญ บญกจะน าพา เมอหมดบญ บาปเขามารบหนาทแทน

เมอเสรจพธรดน าศพจะเปนการบรรจศพลงโลงศพ และท าการมดตราสงข เรยกไดวาเปนปรศนาธรรม โดยใชดายสขาวผก กรองมอ กรองเทา และโยงไปผกไวทคอ การมดตราสงข 3 ทเปนปรศนาธรรมหมายถง เครองทผกมดมนษย หรอมนษยมสงทพนธนาการเอาไว เมอมชวตอย 3 ท ดงน

คอ หมายถง บตร ธดาจะเปนสงทพนธนาการมนษยเอาไวจะไปไหนมาไหนกเปนหวง เปนสงทเปนภาระ ในภาษาธรรมเรยกวา ปตโต คเว

มอ หมายถง สาม ภรรยา เปนเครองทมดมอมนษยเอาไว เรยกไดวาเปนเครองพนธผกในภาษาธรรมเรยกวา ภรยา หตเถ

เทำ หมายถง ทรพยสน เงนทอง ทผตายไดสรางเอาไว เรยกวาเปนเครองผกพนธในภาษาธรรมเรยกวา ธน ปาเท

ในคนพธสวดพระอภธรรมคนสดทายของการจดงานศพ และวนเผา จะมการเทศนา 1 กณฑ เพอทจะไดเขาใจในหลกธรรมทพระสวดไปกด เปนการขยายธรรมะเพอทจะผทมารวมพธไดทงบญและกศล การไดบญเกดจากการฟงธรรมะแลวเกดความสบายใจ เยนใจ และไดความสงบใจ ไดกศลกคอไดปญญา ใหเกดความเขาใจวา ผคนทมางานศพไดขอคด ปรศนาธรรมเพอจะไดไมประมาทในชวต มสตไดหลกธรรมท าใหเปนผทมปญญาขน โดยใหคนตายเปนคร เพอเตอนสตในเรองของการตาย คนนตายแลว ตอไปมนษยเราเมอถงเวลากตองตาย ควรบ าเพญความด ละเวนความชว เพอจะไดน าบญทไดสงสมมาไวใชในภพภมหนา ดงค า สมภาษณ

44

“…เทศนหนงกณฑ เพอจะตองการอบรมประชาชนนน ใหรหลก ใหรการเปนอยมง แลวกคนตายใหเปนครไดชวา คนนนคร แลวหาพระมาเทศนใหเตอนสตเจาภาพกบคนทมาในงานศพวา วนนคนนตายแลว เรากตายเหมอนกบคนน เราควรบ าเพญความด ท าด อยาเบยดเบยนกน อยารบราฆาฟนกน ใหอยเยนเปนสขท าบญอยางเดยว ไมใหท าบาปเพราะตองการจะเตอนสต…”

(พระโต, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558) เมอเสรจสนการเทศนา การท าพธสวดพระอภธรรมคนสดทายของการจดงานศพ มกจะนมนตพระสงฆมาสวด เปนจ านวน 8 องค เพราะค าวา 8 หมายถง หลกธรรม มรรค 8 ทวาดวยเรองของ หนทางแกการดบทกข หรอ การด าเนนชวตทางสายกลาง เพอสรางหนทางให คนตายไปสสขคต ในคนสดทายบวกรวมพระนกเทศน 1 องค ซงรวมทงหมด 9 องค เรยกวา โลกตรธรรม 9 ประการ ประกอบไปดวยหลกธรรมดงน มรรค 4 ผล 4 และนพพาน 1 หมายถง หนทางแหงการปฏบต ในการด าเนนตามสายกลาง เพอสงสวนบญ สวนกศลใหคนตายไปสสขคต ในภพภมหนา ดงค าสมภาษณ

“…คนนนมกจะใหสวดแปดองค คนสดทายนนจะใหสวดแปดองค ค าวาแปดนน คอ มรรค 8 ตงแตสมมมาฐท มความเหนชอบ ความด ารชอบ การงานชอบอะไรเนย เพราะเหตใดตองแปดองค เพอตองการสรางหนทางใหคนตายไปสสขคต แลวบวกกบอกองคหนง พระนกเทศน พอไปรวมกนเขากเปนเกาองค เรยกวาโลกตรธรรม 9 ประการ เปนธรรมสงสดในพระพทธศาสนา ธรรมมะเปนขอปฏบตหนทางใหเราปฏบต เปนมจฌมาปฏปทานด าเนนตามสายกลาง เพอจะไดสงสวนบญสวนกศลใหคนตายไปสสขคต ในสมปรายภพภม...” (พระโต, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

การจดประเพณงานศพในอดตของอ าเภอเมองสงขลา เปนการจดงานศพตามหลกธรรมของศาสนาพทธทวาดวยการใชชวตไมประมาท การกระท าของมนษยสงผลตอบญและบาปทจะเกดในภพภมหนา เพอใหเขาใจถงชวตทมเกด และยอมมดบไป ตามวฎจกรของชวตมนษย ในแตละพธกรรมงานศพจะแฝงไปดวยปรศนาธรรม ซงเปนหลกธรรมค าสอน ทสอนใหพทธศาสนกชนเขาใจถงความเปนจรงของชวต หนทางแกการดบทกข และการเดนทางสายกลางตามหลกศาสนาพทธ

45

2.3 กำรจดงำนศพ: คนเปนตอบแทนคนตำย การจดงานศพในอดต หมายถงการแสดงออกถงความกตญญ ความรกและอาลยถงการจากไปของผตาย ญาตมตร หรอคนในครอบครว จงจดงานศพเพอเปนการทดแทนบญคณใหกบผตาย ไมวาจะเปนคนในครอบครว ญาต มตรสหาย หรอลกศษย อาจารย ทมคณงามความด มบญคณตอกน เมอเสยชวตไป ท าใหคนทอยภายหลง ไดระลกถงคณงามความดทผตายไดสรางไว จงจดงานศพใหเหมาะสมกบผตาย ดงค าสมภาษณ

“…สมตวาพระอาจารยตายอยางเนย ลกศษยของพระอาจารยเคารพพระอาจารยมาก เพราะฉะนนคนทเคารพมาก อะไรกตามทเพอเปนการน ามาบชาคนทเราเคารพและรก ตอใหหมดกระเปาฉนกยอม…”

(พระพล, สมภาษณเมอวนท 26 กมภาพนธ 2559) ในอดตการจดงานศพ เมอมคนเสยชวตในหมบาน หรอในชมชน คนในชมชนทราบขาวจากการ “บอกปาก” หรอการบอกกลาวกนปากตอปากวามคนในหมบานเสยชวต ทกคนในหมบานตางแหแหนกนไปชวยจดงานศพ โดยน าสงของ หรอวตถดบในการท าอาหาร ทสามารถชวยงานศพไดน าไปคนละไมคนละมอเพอชวยจดงานศพเปนการตอบแทนผตาย ดงค าสมภาษณ

“…เวลามคนเสยในหมบานเขากไปชวยกนเองแหละ ไมตองบอก แตวากขนอยกบ เหมอนบานใครมหยวกกลวยกเอาไปท าแกงใหเขากนกน ไมตองเสยตงแบบสมยน อยกนแบบพๆนอง แถวบานนแหละ ไมเหมอนหวางนอะไรกเปนเงนเปนทองไปแหมด (หมด)…”

(เขยว, สมภาษณเมอวนท 18 ธนวาคม 2558) งานศพทมผทเขารวมงานศพเปนจ านวนมาก ไมวาจะเปนคนส าคญทางราชการ นกการเมองทองถน นกธรกจ มตรสหาย และคณะญาตพนอง แสดงใหเหนผตายมคณงามความดทางดานสงคม หรอการท าคณปการใหกบสงคม จนเปนทจดจ าในวงสงคม หรอในกรณทผตายกอนเสยชวตไมไดมการไปรวมงานศพของคนในแวดวงสงคมเดยวกน เมอเสยชวตจะไมมผคนมารวมงานศพเชนเดยวกน การเขารวมงานศพถอเปนการตอบแทนคณงามความดของผตาย แมตวตายแตยงคงด ารงชอเสยงไว ดงค าสมภาษณ

46

“…สวนมากกมทกระดบ มนกการเมองทองถน มขาราชการ มนกธรกจ แลวกมคณะญาตพนอง มหลายระดบอยทผเสยชวตจะมชอเสยงขนาดไหน ถาผทเสยชวตมชอเสยงคนกจะมารวมงานเยอะ แตวาอยทผทเสยชวตไปรวมงานคนอนดวยมย แตถาผเสยชวตไมเคยไปงานศพอนกสะทอนคนทไมไดมา เปนการแจงขาว…”

(รต, สมภาษณเมอวนท 19 กมภาพนธ 2559) การจดงานศพ เปนการแสดงออกถงความกตญญ ความรก และอาลย ตอผทเสยชวตไปแลว เจาภาพจงจะจดงานศพ ซงเปนงานสดทายของชวตผตายเพอเปนการตอบแทนบญคณ หรอการระลกถงคณงามความดทผตายไดสงสมมาตลอดชวต ผานการชวยเหลอ แบงปน สงของ หรอวตถดบ ในการจดงานศพ อกทงยงตอบแทนคณงามความดในการเปนผเขารวมงานศพ 2.4 ควำมสมพนธในงำนศพ: กำรชวยเหลอในหมเครอญำต ในสวนของการจดงานศพ การท าพธศพทบานหรอเรยกวาการสวด พระอภธรรมในอดตใชระยะเวลาตงงานศพทบานจ านวนอยางนอย 7 วน ถง 10 วน เนองจากการตดตอสอสาร และการเดนทางทยากล าบาก จงท าใหการจดงานศพมระยะเวลานานเพอรอลกหลาน ญาตพนองหรอคนสนททอยตางถนนนไดเดนทางมาเคารพผตายเปนครงสดทายในสวนของการเลยงอาหารรบรองผทเขารวมงานศพจะเปนเพยงการเลยงน าชา กาแฟ หรอเพยงแคขาวตม เมอครบก าหนดการตงศพบ าเพญกศลแลวนนจะน าศพไปเผายงวดทมเชงตะกอน (เมรชวคราว) ทตงอยบรเวณรมก าแพงวดหวปอมนอก หรอวดทาทางตามทชาวบานเรยกกน ซงเปนวดแหงแรกในอ าเภอเมองสงขลาทมเชงตะกอน (เมรชวคราว) ส าหรบเผาศพ โดยใชไมปกเปน 4 มม แลวน าไมฟนใสขวางระหวางไม 4 มม และน าตวโลงศพไปตงบนเชงตะกอน โดยมสปเหรอเปนผท าหนาทเผาศพ โดย น าโลงศพขนรถยนตเพอแหศพไปเผาทวด ในกรณไมมรถยนตลากไปจะใชรถลากแหศพไปยงวด เนองจากบานอยใกลกบวด ดงนนเหลาญาตมตรจงชวยกนลากจงรถลากแหศพไปยงวดเพอท า พธฌาปนกจ ดงค าสมภาษณ

“…เมอกอนนนเขาจะไมคอยไปวด คนท าทบาน เวลาไปเผาไมมรถกลากไปแล คนจงกนไปเพราะบานมนไมไกลวด...”

(แมว, สมภาษณเมอวนท 25 กมภาพนธ 2559)

47

เมอมการสรางเมรขนในวดหวปอมนอก (วดทาทาง) การจดงานศพภายในวดทางเจาภาพ และครอบครว ญาต พ นองของผตายจะชวยกนจดงานศพ อาหารทเลยงรบรองผทมาเขารวมงานลวนท ากนเองทงสน บานใคร มวตถดบอะไรกน ามาชวยเหลอในงานแบงปนซงกนและกน ดงค าสมภาษณ

“…แตกอนเตนทไมม กอยกนอยางนนแล เขาจดกนในศาลาปรงอาหารกนเอง กบขาวท ากนเองสวนใหญ เขามาท ากนเองแตกอน แมครวกท ากนเอง ลกหลานหงขาว หงปลา หงกบไมฟน เสรฟอาหารท ากนเองหมด ชวยๆ กน…”

(พระสนอง, สมภาษณเมอวนท 29 ตลาคม 2559) จากค ากลาวขางตน สะทอนใหเหนวาในอดตการจดเตรยมงานศพ อปกรณทใชในการจดงานศพเพอรองรบผทเขามารวมงานศพเพอแสดงความไวอาลย จะเปนไปอยางเรยบงาย เพราะตางคนตางสรรหาวตถดบ หรออปกรณมาชวยงานศพ แสดงใหเหนถงความสมพนธทแนนแฟนมนคง เพราะผทมาเขารวมงานศพตางคบหาสมาคม ชวยเหลอซงกนและกนเนองจากญาตมตรทเขามาชวยเหลองานศพ ยงสงผลใหเจาภาพไดรบความอบอนใจ ไมวาวนใจและโดดเดยว และท าใหเจาภาพเกดความรสกส านกบญคณทมญาตมตรคอยใหก าลงใจยามทกข เมอถงคราวท ผอนประสบเหตการณเชนเดยวกน เจาภาพตองตอบแทนดวยความไมตรจตในท านองเดยวกน 2.5 เมรเผำศพกบกำรปรบเปลยนเขำสสงคมเมอง เมร หมายถงชอภเขากลางจกรวาล มยอดเปนทตงแหงเมองสวรรคชนดาวดงสซงเปนสถานททพระอนทรอาศยอยในสวนของกษตรยจะท าเปนเรอนโถง เครองยอดหรอมณฑปครอบทเผาศฑ เรยกวา พระเมร ตอมาผคนเรยกทเผาศพทวไปทมทงยอดและไมมยอดวา เมรเปนสถานทเผาศพเพอสงผตายไปสสรวงสวรรคชนดาวดงส ในอดตอ าเภอเมองสงขลา สถานทเผาศพของคนในอ าเภอเมองสงขลา จะน าศพไปเผายงเขตนอกก าแพงเมองสงขลา คอวดทมเชงตะกอน (เมรชวคราว) ทตงอยบรเวณรมก าแพงวดหวปอมนอก หรอวดทาทางตามทชาวบานเรยกกน ซงเปนวดแหงแรกในอ าเภอเมองสงขลาทมเชงตะกอน (เมรชวคราว) ส าหรบเผาศพ โดยใชไมปกเปน 4 มม แลวน าไมฟนใสขวางระหวางไม 4 มม และน าตวโลงศพไปตงบนเชงตะกอน เพอท าพธฌาปนกจศพ

48

ภาพท 3 บรเวณรมก าแพงวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ทตงเชงตะกอนในอดต ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 31 ตลาคม 2558

จากการเผาศพดวยเชงตะกอน ตอมาในยคของ นายประโชต เอกอรนายกเทศมนตรเมองสงขลา (ด ารงต าแหนงชวงป พ.ศ. 2521-2538) ไดมการอนมตสรางเมรเผาศพขนทวดหวปอมนอก (วดทาทาง) เปนแหงแรกของจงหวดสงขลา โดยใชถานในการเผา ดงค าสมภาษณ

“…ตอมาเปลยนจากเชงตะกอนเปนเมร ยคนนคอทนสมยทสดแลว ทนกเปลยนจากไมฟนมาเปนถาน เผาทนหมดเลยทงสงขลา เพราะทนเปนทแรกของสงขลา เทศบาลเปนคนดแล นนนายประโชต ยคนายประโชต...”

(พระสนอง, สมภาษณเมอวนท 29 ตลาคม 2559)

เมอมการสรางเมรเผาศพ ทใชถานเผาศพ ท าใหมการเปลยนแปลงจากการน าศพมาเผาทเชงตะกอนเปนการน าศพมาเผาทเมรมากขนโดยมธรรมเนยมประเพณ คอ การเวยนรอบเมรเผาศพ โดยการน ารถแหศพเวยนทางดานซายของเมรจนครบ 3 รอบ แลวน าศพยกขนเมรเพอท าพธฌาปนกจ เนองจากชาวบานในอ าเภอเมองสงขลาไดจดงานศพบ าเพญกศลทบานเสรจเรยบรอยแลว ในระยะเวลาตอมาเมอมการสรางเมรเผาศพ ชาวบานในอ าเภอเมองสงขลาไดรเรมเขามาจดงาน

49

ศพภายในวด ทางวดจงสรางศาลาขนมาเพอรองรบการจดงานศพของชาวบาน จ านวนกวา 6 ศาลา และสามารถรบรองการจดตงงานศพ 4-5 งานศพ ตอหนงคน

ภาพท 4 เมรเผาศพวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 31 ตลาคม 2558

เมอระยะเวลาผานไปทางวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ไดมการสรางเมร เผาศพ ในระยะแรกผคนในอ าเภอเมองสงขลายงคงจดงานศพทบานและน ามาเผาทวดเชนเดม เมอมการสรางเมร ทางวดไดรเรมสรางศาลาพกศพเพอรองรบการจดงานศพ จงท าใหเกดการจดงานศพขนในวด เนองจากทวดหวปอมนอก (วดทาทาง) เปนวดทมเมรเปนแหงแรกของอ าเภอเมองสงขลา ผคนตางแหแหนมาจดงานศพในวดเปนจ านวนมาก โดยจดงานศพเปนจ านวนมากถง4-5 งานศพตอหนงคน จงท าใหวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ไดมการสรางศาลาเพมขนเพอรองรบงานศพทงหมด 6 ศาลา เมอผคนในอ าเภอเมองสงขลายายมาจดงานศพในวด ในดานของสถานททางวดมเพยงศาลาใหกบเจาภาพเพอจดงานศพ เจาภาพจงจะตองด าเนนการจดงานศพดวยตนเองภายในเครอญาต และเพอนพองส าหรบการชวยจดงานศพ จงแสดงใหเหนถงความสนพนธของผคนทแนนแฟน เมอถงขนตอนของพธกรรม พระจะเปนผท าพธใหกบงานศพ พธกรรมแรก คอ การอาบน าศพ และรดน าศพไดจดขนภายในศาลา จะมการคลองพวงมาลยทมอและรดน าศพ การคลองพวงมาลยทมผตายนนมความเชอและปรศนาธรรมทวา ฉนตายไมไดพาอะไรไป โดยการหงายมอเพอแสดงใหเหน เวลามากไมไดเอาอะไรมา เวลาไปกไมไดเอาอะไรไป มแตบญกศลเทานนทน าตดตวไป

50

เมอเสรจพธรดน าศพจะเปนการบรรจศพลงโลงศพ และท าการมดตราสงข เมอมดตราสงขเสรจแลวจะมการน าดอกไม ธป เทยน ใสยงมอของผตาย เชอวาใหผตายไดน าดอกไมธปเทยนนไปสสวรรค หลงจากนนกบรรจหบศพ ยกขนตงทประดษฐานในอดตกลาววา ประเพณไทยในการอาบน าศพ หากเปนผทเคารพนบถอถงแกกรรม ผนอยหรอผใหญทสนทสนมกนควรไปอาบน าศพและขอขมาศพ ไมวาจะเปนทบาน ทวด หรอโรงพยาบาลควรเปนเรองภายในวงญาต หรอผทใกลชดผตายเทานน เมอประมาณป พ.ศ. 2540 วดในเขตอ าเภอเมองสงขลาไดมการรเรมสรางเมรเผาศพขนภายในวด จงท าใหการจดงานศพภายในวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ลดนอยลง เพราะชาวบานในอ าเภอเมองสงขลาไดทยอยออกไปจดงานศพในเขตวดทมเมร คอวดแหลมทราย วด สระเกศ และวดโรงวาส จงท าใหการจดงานศพภายในวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ลดนอยลงไปจนถงปจจบนทไมมการจดงานศพภายในวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ดงค าสมภาษณ

“…เพงหายไปไดไมนาน ถอยหลงไป 20 30 ป มนเรมจางพอเพอนเรมสรางมนกคอยๆ ลดไป คนกแบงๆ ไปมนจะหมดชวงเนย 20 ปใหหลงนหมดไปเลย คนไมคอยมาเผากนแลว จนถงทกวนนมนอย เดอนนงบางครง บางครงกไมมเลย…”

(พระสนอง, สมภาษณเมอวนท 29 ตลาคม 2559) จากยคสมยทวดหวปอมนอก (วดทาทาง) มเมรเปนแหงแรกของจงหวดสงขลา จดตงโดยเทศบาลนครสงขลา และใชเมรเผาศพแบบถานมาราวประมาณ 50 ป จากยคทวดเคยรงเรองในเรองของการจดประเพณงานศพ กคอยๆ เลอนหายไป เนองดวยการกลายเปนเมองของอ าเภอเมองสงขลาท าใหมประชากรเพมมากขน มวดทอยภายในเขตเทศบาลนครสงขลาไดรเรมมการสรางเมรเผาศพขนมา เปนจ านวน 3 วด คอ วดแหลมทราย วดสระเกศ และวดโรงวาส จงท าใหผคนทอยในบรเวณอ าเภอเมองสงขลาไดกระจายไปจดงานศพ ตามวดทมเมรเผาศพ จงท าใหปจจบนเมรแหงแรกของอ าเภอเมองสงขลาไดรางลาการเผาศพมาเปนระยะเวลายาวนาน เนองจากวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ไมไดมการพฒนาเมรเผาศพ จากชนดเตาเผาถาน เปนเตาเผาแบบไรมลพษ จงท าใหชาวบานบรเวณอ าเภอเมองสงขลามาจดงานศพลดนอยลง ตงแตประมาณปพ.ศ. 2529 จนกระทงถงปจจบนท ไมมการจดงานศพขนในวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ปจจบนสวนของเมรเผาศพ วดหวปอมนอกยงมผคนในอ าเภอเมองสงขลาใชบรการเมรเผาศพ ประมาณเดอนละหนงครงใน การเผาศพหรอไมมการเผาศพเลยในแตละเดอน ในสวนของการน าศพมาเผา คอศพไมมญาต ศพยากไรทมเงนไมเพยงพอตอการจดงานศพ ทางวดจะไมด าเนนการเกบเงนในสวนของการเผาศพ หรอ

51

ผทมก าลงทรพยนอยแตตองการท าศพตามพธกรรม จะมคาใชจายในสวนของคาถานทใชการเผาศพประมาณ 1,000 บาท ดงค าสมภาษณ

“…เมรทนยงเผาอย คอเผาศพคนไมมญาต คนล าบาก คนไมมกะตงมาเผาฟร เพราะใชถาน ทกวนนเผาเดอนครงสองครงพอ คอเผาคนล าบาก คนไมมญาต ศพพมา ศพทลอยน ามา ไปเผาทอนมคาใชจาย เขาไมมกมาขออาศยเผาทน…”

(พระสนอง, สมภาษณเมอวนท 29 ตลาคม 2559)

ในระยะเวลาตอมาวดในบรเวณอ าเภอเมองสงขลาไดมการพฒนา โดยไดรเรมสรางเมรเผาศพเปนวดทสองคอ วดแหลมทราย โดยไดสรางเมรเผาศพชนดเตาถาน เชนเดยว กบวดหวปอมนอก (วดทาทาง) เมอปพ.ศ. 2527 โดยทางวดเปนผจดสรางเมรขนมาดวยตวเอง เมรของวดแหลมทรายในสมยนน มเตาเผาศพ 1 เตา โดยใชถานในการเผาศพ ในอดตเมรเผาศพ วดแหลมทรายมปลองควนไฟทสงทสด ไวส าหรบการปลอยควนเพอไมใหกลนควนรบกวนชาวบานบรเวณวดดงค าสมภาษณ

“...พอดวาขนดานบนกบลงดานลางเทากนเลย สงกวาเพอนเลยนะเมรวดแหลมทราย เหตผลเขาวาเขาสรางสงเมอกอนนน เวลาควนมนขนมนตขนบนไง มนจะไดไมตลงขางลางเพราะวาบางทเขารองเรยนดวยอะไรแบบน…”

(พระพาส, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

จากนนปพ.ศ. 2542 ทางวดสระเกศเปนวดทสามในการกอตงเมรเผาศพแบบปลอดมลพษเปนทแรก และในระยะเวลาตอมา ประมาณปพ.ศ. 2545 ทางวดแหลมทรายไดท าการตดปลองควนไฟของเมร พรอมกบพฒนาเมรเผาศพโดยเปลยนจากการเผาถานเปนเตาเผาศพแบบไรมลพษ โดยใชน ามนโซลาในการเผาศพ หลงจากเปลยนเตาเผาศพเปนแบบไรมลพษท าใหเพมการเผาศพภายในหนงวน ไดสองศพ โดยทางวดจะเลอกเวลาเผาศพในชวงเวลา 13.30 น. และ 15.30 น. หรอ 14.00 น. และ 16.00 น. การเผาในแตละเตานนตองหางกนเตาละ 30 นาท เพอไมใหเตารอนพรอมกน เพอเปนการประหยดเวลา และสะดวกมากยงขนในการเผาศพในแตละวน

52

ภาพท 5 เมรเผาศพวดสระเกศ แบบปลอดมลพษ ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 14 ตลาคม 2558

แสดงใหเหนถงการจดประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลาไดรเรมจากการเผาศพแบบเชงตะกอนหรอทเรยกกนวาเมรเผาศพชวคราว โดยใชไมฟนในการเผาศพเชงตะกอนจะจดตงอยบรเวณรมวดหวปอมนอก (วดทาทาง) คนในอ าเภอเมองสงขลานยมจดตง งานศพบ าเพญกศลทบานและน าศพมาเผาทวด ตอมาในยคของนายกเทศมนตร เมองสงขลา นาย ประโชต เอกอร ไดมการเปลยนแปลงครงใหญ โดยใหการสนบสนนใหสรางเมรเผาศพทวด หวปอมนอก (วดทาทาง) เปนแหงแรกของอ าเภอเมองสงขลา จงท าใหเมรเผาศพทวดหวปอมนอกเปนจดเปลยนทส าคญ คอการยายการจดตงงานศพทบานมายงวด เมออ าเภอเมองไดมการพฒนาอยางตอเนองท าใหมประชากรหลงไหลเขามาอาศย วดทอยภายในบรเวณอ าเภอเมองสงขลาไดมการพฒนาสรางเมรเผาศพ จงท าใหผคนในอ าเภอเมองสงขลาทยอยไปจดตงงานศพตามวดมากยงขน ในอดตนนการสรางเมรในระยะแรกเปนเมรทใชถานเผาศพ และมจ านวน 1 เตา ปจจบนทางวดทมเมรไดท าการปรบเปลยนเมรเผาศพแบบปลอดมลพษ เนองจากในอดตการเผาศพแตละครงโดยใชถาน จะท าใหมควนมาก ซงควนเหลานนสงผลกระทบตอชาวบานบรเวณวด จงไดเปลยนมาเปนเมรเผาศพแบบ ปลอดมลพษ โดยใชน ามนเผาศพแทนและเปลยนเปน 2 เตา เพอใหสามารถเผาศพไดมากขนและชวยประหยดเวลาใหกบเจาภาพและผทมาเขารวมงานศพการพฒนาเมรเผาศพและการสรางศาลาเพอรองรบงานศพไดเปลยนแปลงไปตามกระแสบรโภคนยมเพอใหเหนถงพฒนาการของความเปนเมองท

53

มความเจรญเตบโต จงสงผลใหเกดธรกจทเขามาชวยเหลอความสะดวกสบายในการจดงานศพเพมมากขนตามล าดบ พลวตงำนศพในกระแสบรโภคนยม (พ.ศ. 2542 - พ.ศ. 2558) 1. กำรใหควำมหมำยและคณคำของกำรจดงำนศพในปจจบนของอ ำเภอเมองสงขลำ การจดตงงานศพในปจจบนในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ผคนในอ าเภอเมองสงขลานยมจดตงงานศพในเขตเทศบาลนครสงขลา ซงวดทเปนทนยมตงงานศพนนคอ วดสระเกศ วดแหลมทราย และวดโรงวาส เพราะทง 3 วด เปนวดทมเมรในการเผาศพ ซงสะดวกในการจดตงงานศพของผคนในอ าเภอเมองสงขลา นอกจากนนผวจยยงคนพบอกวา นอกจาก 3 วดทมเมรเผาศพแลวผคนในสงขลานยมจดตงงานศพภายในวดทอยบรเวณใกลกบทอย อาศยเพอความสะดวกสบายในการจดงานศพ และสามารถน าศพไปเผาไดทวดทมเมร การจดงานศพในปจจบนของผคนในอ าเภอเมองสงขลา พบวา ผทมาจดงานศพมตงแตบคคลธรรมดาทวไป จนถงขาราชการชนผใหญทแวะเวยนกนมาจดงานศพในวดทมเมรในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา จงท าใหพนทวดทผวจยสนใจทจะศกษาจงเปนทนยมจดตงงานศพของผคนในอ าเภอเมองสงขลา การทผคนจะเขามาจดงานศพในวดไดนน จะตองมการตดตอกบทางวดเพอจองศาลาในการจดงานศพ ขนตอนนถอเปนขนตอนแรกของการจดงานศพ โดยญาตผตายตกลงกนภายในครอบครวในเรองของการตงศพทวดไหน เมอเหนพองตองกนจงไปตดตอวดเพอจองศาลาทเปนสถานทในการจดตงงานศพ ทางวดกจะด าเนนการจองศาลาใหกบเจาภาพ และท าการตกลงกบเจาภาพถงเรองขอตกลงในการจดตงงานศพ ซงทางวดแหลมทรายจะมเอกสารประกอบการจดตงงานศพ อปกรณทเจาภาพตองเตรยมในการประกอบพธกรรม พรอมทงระบชวงเวลาในการเผาศพ รวมไปถงกฎระเบยบทตองหามในการจดงานศพ คอ หามดมสรา และของมนเมาทกชนดในวด และชแจงคาใชจายส าหรบงานศพใหเจาภาพทราบกอนการจดงานศพภายในวด ในสวนของวดสระเกศกเชนกนตองมการเขามาตดตอจดงานศพโดยตรงผานเจาอาวาส เพอจองศาลา และแจกแจงรายละเอยดในการจดงานศพใหเจาภาพทราบ

“…ครงแรกกเขามาตดตอวดกอนแลฮา (แหละ) ตดตอแลวกพาศพมา แลจงหวะถาตรงกบวนพธ กไปวนหสเสย เกบไวทโรงบาลกอนสกคน...”

(พระโต, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

54

จากบทสมภาษณผวจยพบวา ความเชอในการน าศพเขาวดเพอท าพธ รดน าศพและพธฌาปนกจศพนนไมเปนทยดถอของชาวสงขลาเพราะถอวาเปนวนอวมงคล จากการบอกกลาวของพระโต มความเชอวา ตงแตสมยโบราณเมอมคนเสยชวตลง คนตายมหนสนตดตวเมอถงวนเผาเจาหนมาทวงเงนของผตาย ถาไมจายเงน จะไมใหเผาศพ ตองจายเงนเสยกอนแลวจงจะเผาศพได ซงวนทจะเผาศพนนตรงกบวนพธ จงเปนความเชอ ตอๆ กนมาวาวนพธไมใหเผาเพราะตดหนเขาไว จงนยมกนมาถงปจจบน การจดประเพณงานศพปจจบนภายในวดแหลมทราย และวดสระเกศโดยทวไปผทเขามาจดงานศพเปนขาราชการชนผใหญไปจนถงบคคลธรรมดา จากการสมภาษณ เจาอาวาสวดแหลมทรายและวดสระเกศไดบอกกลาวแกผวจยวา สถตการตงงานศพภายในวดประมาณ 10-15 ศพตอเดอน ดวยเหตผลทคนในอ าเภอเมองสงขลานยมจดตงงานศพภายใน 2 วดเนองจากมการอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพตงแตมาตดตอขอจดงานศพภายในวด ไมวาจะเปนในดานของสถานท ทสามารถรองรบงานศพของบคคลส าคญในอ าเภอเมองสงขลา อปกรณส าหรบการประกอบพธกรรม การบรการ คาใชจายตลอดการจดงานศพ จนถงพธดบธาตซงกฎกตกาจะก าหนดชดเจนใหกบผทจดงานศพ ไดเขาใจและถกตองตามหลกศาสนาและปฏบตตามกฎของวด ซงนบวาแตกตางจากอดตทจดงานศพทบาน มการไดรบความชวยเหลอเกอกลซงกนและกน และจดงานศพดวยตนเอง โดยในสงคมเมองปจจบน เนนความสะดวกสบายในการจดงานศพ ทเจาภาพใชเงนซงเปนตวกลางในการซอบรการจดงานศพ 1.1 กำรใหควำมหมำยและคณคำในเรองของเวลำ พธกรรมกบเวลาในปจจบนการก าหนดเวลาในการประกอบพธกรรม เพอความสะดวก ความเปนแบบแผน ระเบยบเรยบรอยในการจดงานศพ และถกตองตามพธกรรมความเชอในการจดงานศพผานค าบอกเลาของชาวอ าเภอเมองสงขลา มขนตอนดงน เมอเจาภาพเขามาตดตอวดทางวดจะมเจาหนาททคอยใหค าแนะน าขนตอนพธกรรมใหกบเจาภาพทราบวาเปนอยางไร เจาหนาทคอ พธกร และสปเหรอ พธกรรมแรกเรมส าหรบงานศพ คอ พธรดน าศพ ในสวนขนตอนพธรดน าศพจะเปนชวงเวลา 13.00 - 14.00 น. เพอใหเจาภาพไดตระเตรยมอปกรณ และดอกไมส าหรบพธรดน าศพ และการบรรจโลงใหเรยบรอยพรอมทงรอผทมาเขารวมพธรดน าศพจงจะเรมพธการเมอเจาภาพไดเตรยมอปกรณครบถวนแลว ในสวนของพธการ พธกรจะท าหนาทเชญประธานในพธ จดธป เทยน บชาพระรตนตรย หลงจากนนนมนตพระสงฆปะพรมน าพระพทธมนต โดยเปนพระสงฆหรอประธานสงฆ เชญประธานในพธอกครงในการคลองมาลยทมอผตาย หลงจากนนประธานในพธท าการรดน าศพ และเชญผทมาเขารวมรดน าศพ

55

ตามล าดบ เมอเสรจพธรดน าศพ จากนนคอพธบรรจศพลงหบศพ การมดตราสงข และน าดอกไมมาประดบหนาโลงศพเปนการเสรจพธรดน าศพ และการมดตราสงข เปนหนาทของสปเหรอในการท าพธผวจยพบวา ทางวดแหลมทรายไมมการมดตราสงข เพยงแคใหศพยกมอไหวประสาน เพอตอสายสญจน และไมนยมหอผาขาว เนองจากในอดตการหอศพและมดใหแนน หมายถงสมยกอนไมม ยาฉดศพ หรอปองกนน าเหลอง คนทตายแลวแขน ขา จะกางออก แตในปจจบนมโลงศพแอร มฟอรมาลนฉดศพ จงไมจ าเปนตองมดศพ ดงค าสมภาษณ

“…ลกเคยเหนใชไหมเวลาทเขาหอศพแลวมดแนนๆ อะ หมายถงวาสมยกอนเขาไมมยาฉด น าเหลอง เวลาศพมนกาง ทวาเขามดศพใหแนนคอเวลาศพมนกางแขนกางขาออกหมด แตเดยวนมโลงแอร มฉดยามนไมจ าเปนตองมดแลว ลกเคยไปงานศพกรงเทพไหม เขาใหนอนเฉยๆ เลยผาขาวกไมรอง ผกเขากไมผก กคอประเพณแตละวดไมเหมอนกน แตละภาคกไมเหมอนกน…”

(เทห, สมภาษณเมอวนท 29 กมภาพนธ 2559) ปจจบนการอาบน าศพ หรอการรดน าศพส าหรบผทเขารวมงานศพ เพยงแตน าน าอบรดทมอศพเทานน ทางเจาภาพจะจดเตรยมน าอบไวใหเรยบรอย และผทมาเปนแขกจะกลาวค าขอขมาศพ ปจจบนไดโยกยายการท าพธกรรมการอาบน าศพ ใหโรงพยาบาลเปนผจดการรบผดชอบในการท าพธช าระลางรางกาย แตงตวใหแกศพและแตงหนาศพ ในสวนของทางวดท าหนาทเพยงแคพธรดน าศพตามล าดบ ถอเปนการลดขนตอนและระยะเวลาใหแกผทมาเขารวมงานศพ ไดขอขมาลาโทษและอโหสกรรมใหกบผตาย ในอดตการทผคนทเขารวมงานศพใชเวลานานในการพบปะพดคย และชวยเหลอเจาภาพในงานศพแตในปจจบนจะเหนไดวามการรนระยะเวลา และขนตอนการประกอบพธกรรมทจ าเปนตองท าภายในวดคอ พธรดน าศพ และโยกยายพธอาบน าศพใหทางโรงพยาบาลเปนผท าหนาทในการช าระลางรางกายของผตาย และมการก าหนดระยะเวลาแนนอนใหกบผทจะมาเขารวมพธรดน าศพในวนแรกทเสยชวต เนองจากวถชวตปจจบนของคนเมองมภารกจ หรอภาระท ตองท างานแขงกบเวลา ซงสงผลใหเกดการเปลยนแปลงในดานของพธกรรมดวยเชนกน พธสวดพระอภธรรม เปนการสาธยายธรรมโดยท าหนาทสงสดเรยกวา อภธรรม หรอธรรมะสงสดทพระพทธเจาทรงแสดงโปรดพระพทธมารดา จงน าพระอภธรรมมาสวด ชวงเวลาสวดพระอภธรรมในอ าเภอเมองสงขลา จะเปนชวงเวลา 19.00-20.00 น. เปนชวงเวลาทผคนเขารวมงานศพไดมโอกาสฟงธรรมหลงจากรบประทานอาหาร โดยจะสวดกเตยงกตามแตเจาภาพจะ

56

ประสงค 1 เตยงประกอบไปดวย พระสงฆ 4 องค ซงหมายถง ธาต 4 ธาต เพราะคนม 4 ธาต ไดแก ดน น า ลม ไฟ ดงค าสมภาษณ

“…สวดคนหนง สองเตยงมง สามเตยงมง เตยงหนงตองมสองค ท าไมสวดสองค เพราะธาตของคนมนมสธาตมนรวมกนส เขาแยกไปคนสดคนสวนกน ธาตน ากไปธาตน า ธาตดนกธาตดน ธาตไฟกไปธาตไฟ ธาตลมกไปธาตลม ไปตามธาต…”

(พระโต, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

สวนคนสดทายมกจะใหพระมาสวด 8 องค นนแฝงถงปรศนาธรรม ค าวา 8 นนหมายถงมรรค 8 เพอตองการสรางหนทางใหคนตายไปสสขคต เพมอก 1 องค คอ พระนกเทศนทอย ณ จดเดยวกบพระทสวด เมอรวมเขากนแลว เทากบ 9 องค เรยกวา โลกตรธรรม 9 ประการ ทประกอบไปดวย มรรค 4 ผล 4 และนพพาน 1 อนเปนธรรมสงสดในพระพทธศาสนา ธรรมมะเปนขอปฏบตหนทางใหมนษยปฏบต เพอเปนมจฉมาปฏปทานด าเนนตามสายกลาง เพอทจะไดสงบญกศลใหคนตายไปสสขคตในสมปรายภพภม

ภาพท 6 พธสวดพระอภธรรม ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 28 มนาคม 2559

พธกรจะเปนผด าเนนการ กอนจะเรมพธการพธกรจะถามถงเจาภาพและเจาภาพรวม ในการสวดพระอภธรรมในแตละคน สวนเจางาน หรอเจาภาพงานศพ จะเปน

57

เจาภาพหลก เพอเชญเจาภาพจดธป เทยน บชาพระรตนตรย และจดเทยนหนาตพระอภธรรมโดยอาจจะเปนเจาภาพรวมเปนผจดเทยน สวนหนาโลงศพจะเปนลก หลาน เพอเปนตวแทนจดธปหนาโลงศพ เปนธรรมเนยมเพอบอกใหทราบถง การเขาสพธกรรมทางศาสนา ใหผตายไดฟงธรรม หลงจากจดธป เทยน เปนทเรยบรอย พธกรจะท าหนาทกล าวค าบชาพระรตนตรย พระพทธ พระธรรม พระสงฆ อาราธนาศลหา เพอผทมาเขารวมพธจะไดมความบรสทธหรอเปนมนษย เมอรบศลเสรจ พระสงฆจะเปนผสาธยายธรรมเพอสวดพระอภธรรม และจะมการเทศน แตเปนทนยมเทศน 1 กณฑ ในคนสดทายของการจดงานศพ ในสวนของการเทศนในงานศพนนเพอเปนการขยายธรรมมะ ใหผทมาเขารวมพธนนไดทงบญและกศล ไดบญ คอ เกดจากการฟงธรรมมะและความสบายใจ เยนใจ และความสงบใจ ไดกศล คอ การไดปญญา ท าใหเกดความเขาใจส าหรบผทเขารวมงานศพวาไดขอคด ไดปรศนาธรรมอะไรบาง เพอจะไดไมประมาทในการใชชวต มสต ไดหลกธรรมกลบไป จะไดเปนผทปญญา ดงค าสมภาษณ

“…พระมาเทศนเพอเตอนสตเจาภาพ คนทมาในงานศพวา วนนคนนตายแลว เรากตายเหมอนคนน เราควรบ าเพญความด ท าด อยาเบยดเบยนกน อยารบราฆาฟนกนแบบน ใหอยเยนเปนสข ท าบญอยางเดยว ไมใหท าบาป เพราะตองการเตอนสต…”

(พระโต, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

เมอเสรจจากการเทศนแลว จะมการถวายพานท าบญ ปจจบนนยมถวายเปนจตปจจย เรยกวา กปยภณฑ ถอวาเปนสงทสะดวกส าหรบพระสงฆในการน าไปใช เมอถวายจตปจจยเสรจแลว สดทายคอ การกรวดน า เพอระลกถงผตาย โดยมความเชอวาการกรวดน า เปนการเสรมบญใหผตายไปสสขคต แตกระนนในทางพทธศาสนาขนอยกบการท าบญไวกอนตายของผตาย ซงหมายถงผใดท าบญยอมไดกบตวเอง จากนนกลาวค าแผเมตตาและลาพระ เปนอนเสรจพธของการสวดพระอภธรรมในสวนของการเชญพระสงฆมาสวดบ าเพญกศลในแตละคน ขนอยกบเจาภาพตองการสวดเปนจ านวนเตยงเทาไหร ในอดตนนการเชญพระสงฆสวด เปนจ านวน 3 เตยง พระสงฆจะสวดมนตครงละ 1 เตยง ท าใหใชระยะเวลายาวนานในการประกอบพธ ปจจบนการสวด 3 เตยงคอการใหพระสงฆมาพรอมเพรยงกนทงานศพตามจ านวนเตยง และสวดมนตเพอท าพธกรรมพรอมกนทง 12 รป ในระยะเวลาอนรวดเรว ในแตละคนของการท าพธบ าเพญกศลจะตองมเจาภาพและเจาภาพรวม ซงจะเปนบคคลทางการเมองทองถน หรอตวแทนบรษททท างานของผตายตายหรอเพอนพอง เพอเปนการใหเกยรตแกผตายโดยการสวดหนงคนอาจจะมเจาภาพหลายๆ รายมารวมกน เพอเปนการประหยดเวลา และท าใหงานดคกคกเนองจากมผเขารวมงานศพในจ านวนมาก

58

พธฌาปนกจศพ พธจะเรมตนในชวงเวลา 12.00 น. เพอถวายเพลหรอภตตาหารแกพระสงฆ เมอถงเวลา 13.00 น.นมนตพระสงฆมาสวด เรยกวา สวดมาตกาบงสกล พธกรจะเปนผด าเนนรายการ พธการจะเรมดวยการเชญประธาน หรอตวแทนญาตในการจดธป เทยน บชาพระ และเชญจดธปหนาโลงศพ หลงจากนนกลาวค าบชาพระ อาราธนาศล อาราธนาธรรม พระสงฆสวดมาตกาบงสกล ถวายจตปจจย กรวดน า แลวลาพระเปนอนเสรจพธ หลงจากนนจะเปนพธการประชมเพลงหรอการวางดอกไมจนทนภายในศาลา จากนนจงน าโลงศพยกขนตงบนเมรกอน แลวท าพธทอดผาบงสกล พธกรจะท าหนาทอานรายนามผแทนทอดผาบงสกล จนถงคนกอนสดทาย กจะใหญาตหรอตวแทนในการอานประวตผวายชนม เมออานจบพธกรจะใหผทเขารวมงานศพ รวมไวอาลย โดยการยนสงบนง 1 นาท และท าการเชญประธานเพอทอดผาไตรบงสกลผนสดทาย พระสงฆจะวางดอกไมจนทนเปนล าดบแรก ตามดวยคณะแขกผทมารวมพธ และญาตวางดอกไมจนทนจนหมด และท าพธขอขมาศพ วาดวยการประมาท พลาดพลง ทงดวยกาย วาจา หรอน าใจ กขอใหอโหสกรรมแกผตาย เมอเสรจแลวท าพธเผาศพ โดยเปนหนาทของสปเหรอ หนาทของสปเหรอนนนอกจากจะท าหนาทเผาศพแลว ถาในกรณทผตายมคครอง คสมรส จะท าพธการหยาหนาโลงให กรณผวเมยทตายจากกน โดยน าหมากค าเดยวมาตดทโลงศพกอนการเผาศพ ตดเพอใหหยาขาดจากกน ตางคนตางอย คนตายกอยในสวนของคนตาย คนเปนกอยในสวนของคนเปน คอ โลกมนษยในปจจบน ด งค าสมภาษณ

“…เปนความเชอเขา เขาจะบอกเลยวาใหลงท าหยาใหดวย คอ คนหนมๆ สาวๆ เขากลวไง เขาจะหาแฟนใหมแลวเขาจะมารงควาน...”

(เทห, สมภาษณเมอวนท 29 กมภาพนธ 2559)

ชวงเวลาของการเผาศพจะเปนชวงเวลา 13.30 น. กบ 15.30 น. ในสวนของความเชอวนหามเผานน ชาวอ าเภอเมองสงขลาไมนยมในการเผาวนพธ วนศกร และวนอาทตย เชอวาเปนวนผเผาคน สวนวนศกรจะเชอวาเปนการเผาความสข ผวจยพบวา วนศกรและวนอาทตยไดมการเผาศพ เพราะจ านวนของคนทตายมมากขนท าใหเผาไมทน และวนอาทตยเปนวนหยดจงท าใหมผคนเขามารวมพธเผาศพกนมากขน

59

ภาพท 7 พธฌาปนกจศพ ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 26 มนาคม 2559

ชวงระยะเวลาในวนฌาปนกจศพจะเหนไดวาแบงวนและเวลาออกอยางชดเจน เพอความสะดวกของผทมาเขารวมงานศพในอ าเภอเมองสงขลานยมท าพธฌาปนกจศพ ในชวงเวลา 13.30 กบ 15.50 น. อกทงยงมก าหนดการท าพธฌาปนกจศพในวนตองหามตามความเชอในอดต อยางวนศกร และวนอาทตย เพอสะดวกตอการเขารวมพธกรรมเผาศพมากยงขน เนองจากเปนวนหยดสดสปดาห ของชาวอ าเภอเมองสงขลา พธดบธาต ท าพธหลงจากการเผาในวนรงขน ซงจะเปนในชวงเวลา 7.00 น.ในพธจะประกอบไปดวยพระสงฆ 4 องค และสปเหรอ สปเหรอจะท าหนาทน าอฐออกมาจากเตาเผา และน ามาเทลงใสผาดบขาว เพอรวบรวมอฐและจดแตงเปนรปคนนอน โดยใหศรษะหนไปทางทศตะวนออก หลงจากนนใหลกหลานน าน าอบปะพรมลงบนอฐ และน า ธป เทยน มาปกทอฐเพอ ท าพธ จากนนพระสงฆ 4 รป ประกอบพธบงสกลเปน กบกองเถากระดก 3 จบ จากนนเปลยนทศถาดเหลกส าหรบรองกระดก โดยหนศรษะไปทางทศตะวนตก และกลาวพธบงสกลตาย รอบกองเถากระดกอก 3 จบ เสรจแลวทางเจาภาพสามารถเกบเถากระดกใสภาชนะทเตรยมไว น าไปประกอบ พธท าบญ ตกบาตรเพออทศสวนบญสวนกศลใหกบผตายตอไปพระสงฆจะเปนผท าพธทางศาสนาในการสวดบงสกลเปน และตาย จงสามารถน าอฐเกบลงใสโกศทเตรยมไว และน าไปบรรจลงในบว สวนอฐทเหลอจากจากเกบใสโกศผวจยไดลงพนทศกษาพบวา อฐทเหลอจะหอดวยผาขาวเปนหนาทของสปเหรอในการจดการ ตามทเจาภาพตองการ ผวจยพบวาอฐทเหลอจะน าไปฝง หรอลอยองคาร ขนอยกบเจาภาพ ถาน าไปฝงจะเปนหนาทของสปเหรอ โดยจะน าไปฝงใตตนไมใหญภายในวด ดงค าสมภาษณ

60

“…สวนทฝงคอลงจดการใหในวด ถาวดอนญาต ตองวดอนญาตไมใชฝงตามอ าเภอใจ ไมได ฝงตรงนน ซมประตดานหนาวดใตตนโพธทมรอยพระพทธบาทอย …”

(เทห, สมภาษณเมอวนท 29 กมภาพนธ 2559)

ภาพท 8 พธเกบอฐ ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 12 เมษายน 2559

นอกจากนนสวนใหญชาวบานในอ าเภอเมองสงขลาจะนยมน าไปลอยองคาร ซงการลอยองคาร คอการน าเศษขเถาทเหลอไปลอยทะเล ซงมความเชออย 2 ลกษณะ เชอวาการน าเศษขเถาไปลอยองคารนนท าใหวญญาณคนทเสยชวตมความหนาว ท าใหวญญาณไมไปสสขคต และการน าเศษเถาอฐไปลอยทะเล เชอวาทะเลจะน าพาไปสแมน าคงคาเพอไปสสรวงสวรรค คนในอ าเภอเมองสงขลานยมไปลอยองคาร ทบรเวณสะพานตณสลานนท และทหวพญานาคทอยบรเวณทะเลสาบสงขลา เมอท าพธเสรจแลวจะน าโกศ บรรจเขาบวบรรพบรษตามวดตางๆ ทบรรพบรษอย ในสวนของการตงบวในวดพนทศกษาพบวา ดวยความทเปนวดในเมองจงท าใหพนทวดมอยอยางจ ากด จงไมอนญาตใหญาตโยมวางบวภายในเขตบรเวณวด อยางเชนวดแหลมทรายจะอนญาตใหญาตโยมตงเฉพาะโกศไวทโรงธรรม เมอถงเวลาท าบญขนปใหม เดอนหา หรอเดอนสบ ญาตจะกลบมาท าบญใหกบบรรพบรษ สวนวดสระเกศนนทางเจาอาวาสไมอนญาตใหตงบวภายในเขตวด แตทางวดจะอนญาตใหญาตโยมสามารถน าโกศไปใสไวในพระพทธรปองคพระสาวกทสรางไวในเจดย ซงมพระพทธรปพระสาวกอยประมาณ 80 องค ญาตโยมสามารถน าโกศมาใสได แตมก าหนดไววา หามเขยนค าวา “อทศให” เพราะจะท าใหพระสาวกไมมราคา อนญาตใหเพยงแคเขยนปายชอผตายไวตรง

61

แทนพระ แตการทจะน าโกศมาไวในวดไดตองเสยคาวางโกศ ประมาณ 30,000-50,000 บาท เพอเปนคาบ ารงวด พบวาขนตอนพธกรรมการเกบอฐนนประชาชนในจงหวดสงขลานยมน าขเถาและเศษอฐนนหอผาและน าไปลอยน าหรอเรยกวา การลอยองคาร การลอยองคารเจาภาพทมฐานะทางการเงนจะนยมเหมาเรอเพอออกไปลอยองคารในทะเล สวนคนทไมคอยมฐานะ กจะลอยองคารตรงทาเรอ แพ หรอเจาภาพจางมอเตอรไซครบจาง ราคาอยทประมาณ 100-200 บาท เพอน าอฐไปลอยองคารแทนเจาภาพงานศพ การใหคณคาและความหมายกบเวลา จะเหนไดวาเวลาเขามาใหความหมายและคณคาพธกรรม เปนสงทเกดคกนในการประกอบพธกรรมในปจจบน เพอก าหนดเวลาใหงานศพมความเปนระเบยบแบบแผน และสะดวกรวดเรวแกผทมาเขารวมงานศพและเจาภาพ 1.2 กำรใหควำมหมำยและคณคำกบวตถ การจดงานศพในปจจบนประกอบไปดวยวตถเพอเตมแตงงานศพใหครบถวนสมบรณ สวยงาม และสมเกยรตผตายหรอเจาภาพงานศพวตถทเขามาเพอเปนสงประกอบของงานศพคอ ดอกไม การจดดอกไมบรเวณหนาโลงศพ ถอวาเปนหนาเปนตาใหกบงานศพ เปนสงทแสดงออกถงความเอาใจใสของเจาภาพงานศพ เพราะสงแรกทผเขารวมงานศพตองมาเคารพศพ และพบเจอจะเปนบรเวณแรกคอหนาโลงศพ ปจจบนพบเหนไดวาการจดดอกไมเปนเครองประดบหลกของงานศพ ไมวาจะเปนในสวนของหนาโลงศพ และวนฌาปนกจศพ จะมดอกไมประดบบรเวณเมรเผาศพเพอแสดงใหเหนถงการสงผตายไปสสวรรคในชวงเวลาสดทายของชวต อกทงการจดดอกไมยงบงบอกถงสถานภาพทางสงคมของผตายหรอเจาภาพงานศพ งานศพของขาราชการชนผใหญจะพบวาบรเวณศาลาจะมการตกแตงดอกไมทวทงงานจนกระทงวนสดทาย

62

ภาพท 9 การตกแตงดอกไมบรเวณเมรเผาศพ ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 20 กมภาพนธ 2559

โดยในอดตการวางพวงหรดหมายถงการไวอาลยและระลกถง หรอไวทกขใหกบผตายโดยมความเชอวา ทตสวรรคจะน าวญญาณของคนตายไป การใหพวงหรดกถอเปนการแสดงความเคารพตอฑตสวรรคดวย ปจจบนพวงหรดหมายถง ตวแทนผเขารวมงานศพทใชแสดงความเคารพและอาลยในกรณผทไมสามารถมาเขารวมงานศพตามวนเวลาทก าหนดจดงานศพ พวงหรดเปนอกเครองประดบหนง ทเปนสวนส าคญในงานศพ ในการเปนตวแทนของบคคล หรอหนวยงาน องคกรตางๆ ทมความเกยวของกบผตายหรอญาตผตาย เพอเปนการใหเกยรตในกรณทไมไดเขารวมงานศพในวนและเวลาทจดงาน อกทงพวงหรดบงบอกถงการแสดงความไวอาลยใหแกผตาย และสถานภาพของผทมาเขารวมงานศพ โดยการน าปายชอแนบตดกบพวงหรดเพอบงบอกถง สถาบน หนวยงาน องคกร และบคคลส าคญทางการเมอง เชน พวงหรดของนกการเมองทองถน ทมการสงรานดอกไม เพอจดสงใหกบงานศพในเขตการปกครองของตน เปนการแสดงถงฐานเสยงและใหความส าคญกบประชาชน อกนยยะหนงเปนการสงผลทางการเมองของผทมอบพวงหรดใหกบเจาภาพ หรอพวงหรดของบคคลส าคญระดบจงหวดเพอแสดงใหเหนถงงานศพทจดเปนงานศพทมเกยรต หรอเปนบคคลทมชอเสยงในอ าเภอเมอง จงหวดสงขลา การจดงานศพในปจจบนของอ าเภอเมองสงขลาเปนการใหคณคาและความหมายขององคประกอบในงานศพ จะเรมตนตงแตวนรดน าศพ จนถงวนฌาปนกจมการน าดอกไมมาประดบเมรเปนการใหเกยรตแกผวายชนม และบงบอกถงสถานภาพทางสงคมของผตายหรอเจาภาพงานศพลวนแลวแตมความตงใจใหงานศพทเกดขนอยางสมเกยรตมากทสดแกผตายในชวงระยะเวลาสดทายของชวต

63

ภาพท 10 พวงหรดของบคคลส าคญจงหวดสงขลา ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 20 กมภาพนธ 2559

กระบวนกำรกลำยเปนสนคำของงำนศพในกระแสบรโภคนยม เมอยางเทาเขาไปในงานศพเราจะพบกบความสมพนธในรปแบบตางๆ ทเกดขนตรงหนากบการเขารวมงานศพเพอแสดงความเสยใจและใหก าลงใจกบเจาภาพงานศพ ถงผวายชนมทจากไปโดยทงคณงามความดทสะสมมาไวเบองหลง เพอใหคนทอยเบองหลงไดระลกถงแมรางกายจะสญสลาย ภาพทเหนคอบรรยากาศงานศพทเตรยมพรอมมาเปนอยางดไมวาจะเปนดอกไมทมการจดอยอยางเพยบพรอมอยหนาโลงศพ โลงศพทมสสนพรอมไฟประดบ เพอตอนรบผทมาเขารวมงานศพในการไหวเคารพผตายเปนครงสดทาย อกทงบรเวณงานศพยงมอาหารเตรยมพรอมรบรองผทมาเขารวมงานศพเพอเปนการขอบคณผทมาเขารวมงานศพ และในวนสดทายของการจดงานศพคอวนฌาปนกจ จะมพธกรคอยบอกกลาวถงพธกรรมสดทายของชวต โดยจะนมนตพระสงฆมาสวดมนต เพอสวดสงทายใหกบผตาย และเทศนาสงสอนคตธรรม เพอเปนเครองเตอนใจใหกบผทมารวมงานศพในการใชชวตทไมประมาท ด ารงชวตอยบนความมสตตลอดชวงชวตของมนษยทกผทกคน พธกรจะน าทกคนสพธการตอไปคอการน าโลงศพไปไวทหนาเมร ใหครอบครวและญาตไดสงศพผตายเปนครงสดทายรวมถงผคนทมารวมงานศพไดไวอาลยเปนครงสดทายโดยการวางดอกไมจนทนหนาศพ หลงจากเสรจพธผทมารวมงานศพจะไดรบของทระลกงานศพ เพอแสดงความขอบคณทมารวมไวอาลยเปนครงสดทายของชวงชวตผตาย จากทกลาวมาพบเหนไดวาทกขนตอน พธกรรม มการเตรยมพรอมมาเปนอยางดเพอตอนรบแขกทเขามารวมงาน ขนตอนระหวางการจดงานนนเปนไปอยางรวดเรว สะดวกสบาย ถกตองตามพธกรรม และถกใจเจาภาพหรอตามค าสงเสยของผตาย

64

ในระยะเวลาอนสนเพยงไมกวนของการจดประเพณงานศพ การทจะจดงานศพแบบเพยบพรอม ทกอยางไดนน ถาหากยอนไปในอดตตองอาศยความรวมมอรวมใจของคนในชมชนเขามาชวยเหลอ สละสงของ เงนทอง สละแรงกาย แรงใจ เพอใหงานส าเรจลลวงไปดวยด แตทวาในสภาพปจจบนการจดงานศพใหส าเรจลลวงไปไดดวยดเกดจาก ธรกจรานคาทใหบรการและคอยอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพ ซงปรากฏการณดงกลาวเรมเกดขนในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลาเมอ พ.ศ. 2542 ทเรมมรานคาและการบรการตางๆ ทยอยเขามาใหบรการแกงานศพ ถอเปนอกชองทางหนงในการท ามาหากนของผคนทอาศยอยบรเวณใกลวดและในตวอ าเภอเมองสงขลา นบไดวาเปนภาพทสะทอนถงการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพทเกดขนภายในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา โดยมรายละเอยดดงตอไปน 1 กำรประกอบสรำงพนททำงกำยภำพใหเปนธรกจ การจดประเพณงานศพของอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา เรมตนขนเมอมการสรางเมรเผาศพขนมา จงท าใหผคนทอาศยอยในอ าเภอเมองสงขลาไดทยอยเขามาจดงานศพภายในวด ในอดตวดเปนเพยงสถานทในการประกอบพธกรรมงานศพ รวมถงพธกรรมทางศาสนาอนๆ เมอมการสรางเมร จงท าใหผคนเขามาจดงานศพทวด 1.1 กำรท ำใหศำลำทตงงำนศพกลำยเปนสนคำ ศาลาในอดตเปนเพยงทพกพงส าหรบจดตงงานศพโดยเจาภาพจะดแลตวเอง จดการงานศพดวยตนเองทางวดเพยงแคมพนทเพอตงงานศพ แตในปจจบนทางวดไดมการสรางศาลาเพมเตม เพอรองรบงานศพทมมากขนในแตละวน เนองจากมความสะดวกในเรองของการจดงานศพ การเผาศพ สถานท รวมไปถงอปกรณทจ าเปนตองใชในงานศพ เพออ านวยความสะดวกใหกบเจาภาพงานศพ ดงค าสมภาษณ

“…คนเรมทยอยเขามาตงวดเพราะวาสะดวกหลายอยาง มศาลาให มเครองใชทกอยาง ถวย ถง กะละมง โคมอะไรอยางนครบไมตองยมจากบานมาวด ไมตองยมจากวดไปบาน ไมตองขนไปขนมาเอาศพมาไวอยางเดยว...”

(พระพาส, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

65

เมอมเมรเขามา ท าใหชาวบานในอ าเภอเมองสงขลาไดเขามาจดตงงานศพทวดเปนจ านวนมาก เนองจากทวดมความพรอมดานสถานทและอปกรณ จงท าใหวดตองมการขยบขยายเพมเตมศาลาเพอรองรบงานศพทมจ านวนมากขนในแตละเดอน อยางเชนวดแหลมทรายดงเดมมศาลาเพยง 1 หลง คอ ศาลาสงฆภกด ในปพ.ศ. 2428 และไดมการสรางศาลาเพมเตม ภายในปพ.ศ. 2533 จ านวนทงหมด 3 ศาลา จนมศาลาทงหมด 4 ศาลา ในปจจบน เพอใหเพยงพอตอการจดงานศพทเพมขนในทกๆ ป จากการสมภาษณผวจยคนพบวา 1 เดอน มศพเขามาทวดแหลมทรายเปนจ านวน 10-15 ศพ เปนสถตกลางของวดทจดท าขน ดงค าสมภาษณ

“…คร งแรกมศาลาเดยว ศาลาสงฆภกด เมอประมาณป 2428 เมอกอนไวศาลานรมย เพราะศาลานเพงมาสรางป 32 33 (ปพ.ศ. 2532-2533) หรอก ศาลาวดนมชอหมด ตอนนทใชไดจรงนน 4 ศาลา เดอนนงกประมาณ 10 กวาศพ ราวๆ 15 ศพ ประมาณกลางๆ ทนจะท าสถตไววาเขาวนไหนเผาวนไหน…”

(พระพาส, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

การตดตอน าศพมาจดตงบ าเพญกศลภายในวดนนทางวดจะมระเบยบการตดตอใหแกเจาภาพเพอเตรยมตวและเตรยมงาน โดยมรายละเอยดดงน การทเจาภาพจะน าศพมาบ าเพญกศลนน ใหน าใบมรณะบตร และใบอนญาตเผาศพน ามามอบใหแกเจาอาวาส หรอผทไดรบมอบหมายกอนวนเผาศพ ในสวนของสถานททางวดไดมการจดเตรยม และท าความสะอาด ศาลา ตงศพ เมรเผาศพ โดยคดคาใชจาย เปนทงการบรจาคใหแกวดตามแรงศรทธาของเจาภาพงานศพ โดยรวมไปถงคาใชจายทงน าและไฟ ทใชในงานศพ ส าหรบบางวดจะก าหนดคาใชจายส าหรบงานศพไวอยางละเอยดเพอความสะดวกใหแกเจาภาพ โดยแบงคาใชจายออกเปน คาพธกร คาสปเหรอ คาน า คาไฟ และคาน ามนเผาศพ เพอน าเงนในสวนของการจดงานศพมาใชจายในการบ ารงวดและเมร เผาศพ ดงค าสมภาษณ

“...ทางวดมบรการเจาศาลา ประจ าศาลาทกศาลาท าพธกรรมให ท าน ามนตให คาพธกรเกบคนละสามรอยคนเผาศพใหคนละพน ยงไวจายคาน า คาไฟ วนละพน เอามาบ ารงเมรมง เมรมนอพงเอา คาน ามนเผาศพ ศพละสามพนทกศพ ศพนอกกเหมอนกน...”

(พระโต , สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

66

ในสวนของวดแหลมทรายการจดเตรยมสถานทส าหรบจดงานศพนนปจจบนมศาลาทสามารถรองรบการจดงานศพไดถง 4 ศาลา ไดแก ศาลาสงฆภกด ศาลาสรณง ศาลาหนอยอนสรณ และศาลาใตอาคาร 3 ชน ภายในหนงเดอนสามารถรองรบศพไดประมาณ 15 ศพ จงท าใหผคนทอาศยอยในอ าเภอเมองสงขลานยมมาจดตงงานศพทวดแหลมทราย ดวยการอ านวยความสะดวกในดานของสถานทใหกบเจาภาพ มศาลา เพอตงศพบ าเพญกศล ประกอบไปดวย โตะ เกาอ ซงมใหพรอมส าหรบใชงาน สวนของคาใชจายในการใชสถานท ทางวดจะไมเกบคาบรการ แตเปนในรปแบบของการบรจาค ตามแรงศรทธาของเจาภาพ ยกเวนคาน ามนเผาศพทจ าเปนตองจาย ศพละ 3,000 บาท ดงค าสมภาษณ

“…แลวแตบรจาคมาเลย แลวแตจะให ไมมนะคาศาลาเทาน ไมมวามาแยกระดบทวดนา ไมมทแยกระดบคนรวยไวศาลานคนจนไวศาลาน ใครมาถงกอนไดกอน ถงแมวาศาลาใหญคนจนมากใหตง วดไมไดนนอะไร…”

(พระพาส, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

ภาพท 11 ศาลาตงศพบ าเพญกศลวดแหลมทราย ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 1 พฤษภาคม 2558

“…ทางวดบรการมเจาศาลาประจ าศาลาทกศาลา ท าพธกรรมให ท าน ามนต และจดดอกไม จดอะไร จดพวงมาลยมาใสมอในขนตอนแรก…”

(พระโต, สมภาษณเมอวนท 11 ตลาคม 2558)

67

จากบทสมภาษณขางตนการเขามาตดตอวดเพอจองศาลาเพอตงศพบ าเพญกศลนนพบวาวดสระเกศ ไดมเจาหนาทคอยบรการใหแกเจาภาพ เรยกวา เจาหนาทประจ าศาลา เปนผทรบผดชอบเรองพธกรรมงานศพใหกบเจาภาพ คอยใหค าแนะน าแกเจาภาพ รวมไปถงหนาทหลกส าคญ คอ พธกรในงานศพซงเปนบคคลทจะดแลเรองพธกรรมงานศพตงแตวนแรกของการรดน าศพตลอดจนวนฌาปนกจศพ ซงสะทอนใหเหนถงความสะดวกสบายในการจดประเพณงานศพในปจจบนไดอยางถกตองตามธรรมเนยมประเพณ และพธกรรมทางศาสนาททางวดไดอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพโดยมคาใชจายเพอตอบแทนการท าหนาทของทางวดสระเกศ โดยแบงคาใชจายออกเปน คาศาลา คนละ 300 บาท คาน ามนเผาศพ 3,000 บาท ตอศพ คาน า คาไฟ 1,000 บาท ตองานศพ ทางวดไดเกบคาบรการงานศพ เนองดวยทางวดมความจ าเปนตองใชจายภายในวด และคาบ ารงเมรเผาศพ อปกรณเปนอกหนงสงส าคญทจ าเปนตองใชในงานศพ ซงทางวดมจดเตรยมให และในสวนของเจาภาพทตองจดหาอปกรณดวยตนเอง ในสวนของวดจะมการอ านวยความสะดวกในเรองของการใหยมหรอใหเชาขาวของเครองใชส าหรบใชภายในงานศพ คอ จานขาว ชอน สอม หมอหงขาว และอปกรณเครองครวตางๆ ส าหรบใชภายในงานใหแกเจาภาพ และอปกรณในสวนของพธกรรมทจ าเปนตองใช ทางวดจะมระเบยบการ ในเรองของการเตรยมอปกรณส าหรบท าพธกรรมใหแกเจาภาพ เพอใหเจาภาพไดจดหาดวยตนเอง อาท เชน ดอกไม ธป เทยน ผาขาว ผาไตร เปนตน ในกรณทเจาภาพจดหาอปกรณไมได หรอไมสะดวกในการจดหาอปกรณทางวดกจะคอยใหค าแนะน าแกเจาภาพดงค าสมภาษณ

“…ทางวดกอ านวยความสะดวกในเรองของสถานท โตะ เกาอ ทมอย จาน ถวย ชาม ของใชทมอยกจะอ านวยความสะดวกให…”

(รต, สมภาษณเมอวนท 19 กมภาพนธ 2559)

68

ภาพท 12 ศาลาตงศพบ าเพญกศลวดแหลมทราย ทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 20 กมภาพนธ 2559

จากขางตนจะเหนไดวาวดเปนอกหนงชองทางส าหรบการใหบรการแกผจดงานศพ โดยเรมตงแตการเตรยมสถานทไมวาจะเปนศาลาตงศพ โตะ เกาอ ส าหรบนงไหวพระในศาลา อปกรณเครองใชทจ าเปนแกงานศพ และคอยชแนะแนวทางในเรองของพธกรรม การเตรยมอปกรณ และค าแนะน าหรอคอยประสานงานรานคาทใหบรการแกเจาภาพจนถงวนสดทายของกา รจดประเพณงานศพ ถอวาในปจจบนสะดวกสบายมากยงขนในการจดงานศพ อกทงยงพวงหรอแถมคาใชจายส าหรบงานศพเพอแลกกบความสะดวกสบายและประโยชนทไดรบทงทเปนในรปของการบรจาคตามแรงศรทธา หรอการก าหนดคาใชจายในสวนตางๆ ทจ าเปนตองจายใหกบวด จะเหนไดวาวดมการพฒนา การใหบรการแกประชาชน ไมวาจะเปนในดานของสถานท มการสรางศาลาเพอรองรบงานศพ สรางหองน าเพอบรการประชาชน และเจาหนาททคอยดแลใหค าแนะน าแกเจาภาพงานศพ เพราะเงนทนหลกทท าใหวดมการพฒนามาจากการจดงานศพ

69

ภาพท 13 แผนผงพนททางกายภาพของวดแหลมทราย ทมา: วาดโดยผวจย เมอวนท 7 กรกฏาคม 2559

จากอดตศาลาวดเปนเพยงทพกพงส าหรบตงงานศพใหแกประชาชน ตงแตมการสรางเมรเผาศพ ทางวดไดมการสรางศาลาเพมเตมเพอรองรบการจดตงงานศพในปจจบน ทมการจดงานศพเพมมากขน และไดมการบรการ อ านวยความสะดวกใหกบเจาภาพในเรองของศาลาทจดงานศพ มการจองศาลา และคาใชจายทจ าเปนใหกบวด ทงในรปแบบของการบรจาค และการก าหนดราคาใหส าหรบผทเขามาจดงานศพภายในวดเนองจากวดมความจ าเปนตองรบผดชอบในการเสยคาใชจายอนๆ ในวด 2. กำรท ำพนทจตวญญำณใหเปนพนทธรกจ ตงแตอดตถงปจจบนวดถอเปนสถานทส าคญและเปนศนยกลางของประชาชนในอ าเภอเมองสงขลา วดจงมความเหมาะสมส าหรบจดงานศพ ปจจบนเมอมคนเสยชวตจงมกนยมจดงานศพทวด ในปจจบนสวนของทางวด พระสงฆ และเจาหนาททรบผดชอบ ในสวนของสถานท และเจาหนาทพธกรรม ซงไดแก พธกร และสปเหรอมการชแนะแนวทางในการประกอบพธกรรมทางดานศาสนา เพอใหเจาภาพไดเขาใจถงขนตอนพธกรรม และอ านวยความสะดวกสบายแกเจาภาพทเขามาจดงานศพภายในวดเพอจดงานศพใหส าเรจดงความตงใจของพทธศาสนกชน ดงค าสมภาษณ

โบสถ

ศาลา1

ศาลา2

ศาลา3

ศาลา4

เมร

70

“…สมมตวาญาตใครตายกมาจองพระ พระกจะบอกวาศาลาวาง ไมวาง ถามเขา ตงกวน เผาวนไหน รดน าศพตเทาไหร ตองถามหมด บอกหมดวาท าอะไรบาง แนะน าเขา บางคนเขามาตงศพ เขาไมเคยรวาเปนยงไงบาง เราเปนพระเราตองแนะน าเขา…”

(พระพาส, สมภาษณเมอวนท 1 พฤษภาคม 2558)

ในสวนของดานพธกรรมในแตละวดจะมเจาหนาทอ านวยความสะดวกในดานพธกรรมคอ พระสงฆ พธกร และสปเหรอ ซงเปนผทคอยชแนะขนตอนการจดงานศพใหกบเจาภาพ และอปกรณทตองเตรยมในการประกอบพธกรรมตงแตวนแรกทจดงานศพจนถงวนสดทาย อะไร ทขาดเหลอในงานศพเจาภาพสามารถบอกกลาวถงเจาหนาทไดดงค าสมภาษณ

“…ถงสวนททางเจางานหาไมได เชนวา ไมมทจะตดตอแมครว ถาเจางานบอกไมมใหชวยหาใหหนอย กจะตดตอแมครวใหมาคยกบเจางานเอง กจะอ านวยความสะดวก ถาจะปรกษาอะไร ถางานนไมรจะเอารานดอกไมทไหนด พธกรชวยแนะน าหนอยรานดอกไมทไหนด ลองโทรมารานนนะคยกบเขากอน ใหเขาใจทงสองฝายราคาเทาน เราจะซอได ไดไหม ถาไมไดกรานอนแทน ทวดกไมไดผกมด…”

(รต, สมภาษณเมอวนท 19 กมภาพนธ 2559) บทบาทหนาทของพธกร กอนการจดงานศพพธกรเปนผทคอยอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพในเรองของการใหค าปรกษาในการจดงานศพ อกทงยงใหค าแนะน าเกยวกบ พธการ คอพธรดน าศพ การสวดพระอภธรรมในแตละคน จนกระทงถงวนฌาปนกจ ปจจบนพธกรมบทบาทมากขนในงานศพ พธกรถอเปนสวนหนงของงานศพ โดยท าหนาทตระเตรยมงานและ บอกกลาวขนตอนพธกรรมงานศพใหกบเจาภาพ มหนาทตระเตรยมอปกรณส าหรบใชในงานศพเกยวกบพธกรรม โดยเตรยมโตะหมบชา ตพระอภธรรม แจกนดอกไม ธป เทยน ระหวางการด าเนนงานศพ ในขนตอนของการประกอบพธกรรม พธกรไดมการท าหนาทควบคไปกบพระสงฆ และสปเหรอในวนพธรดน าศพ ในสวนของการมดตราสงขและการยกโลงตงบนฐานโลงซงเปนหนาทของสปเหรอ

71

“...ถามศพมา เขากจะบอกวาวนนศพตงศาลา 3 ลงกจะมาเปดประตแลวกปผาใหเขาปกธป ปกเทยน ถาเขาวา สมมตวาสก3 โมง มไรมง เรากจะบอกวาเอาดอกบวมา เอาพวงมาลยใสมอมาอะไรอยางน แลวกขนรดน าศพ จากนนเสรจกเอาศพใสโลงแลวกยกวางบนฐานโลง แลวกในระหวางทรดน า เรากประกาศวาคนนมการสวดอภธรรม 1เตยง เวลา 19 นาฬกา 30 นาท…”

(ยท, สมภาษณเมอวนท 13 ตลาคม 2558)

ค าสมภาษณขางตนเปนหนาทของพธกร หรอเจาหนาทประจ าศาลาตงศพบ าเพญกศล โดยรบหนาทเปนผดแลตงแตเจาภาพน าศพเขามาเพอสวดพระอภธรรม จนถงขนตอนสดทาย คอการเกบอฐ สวนพธกรรมการเผาศพจะสงมอบหนาทใหสปเหรอดแลแทนในสวนของ การเผาศพพธกรจะเปนคนดแลทงดานพธกรรม พธการ ภายในงานศพทงสน ในสวนของพธวนฌาปนกจศพหนาทหลกคอพธกรและพระผท าพธ การก าหนดการเผาศพคอตงแตเวลาเทยงเปนตนไป จะเรมพธประมาณ 13.00 น. – 15.00 น. เปนตนไป เนองจากในวดมการตงงานศพหลายงาน จงมการลดหลนเวลาลงไป ในวนฌาปนกจ 2 ศพภายใน 1 วน ในสวนของขนตอนของพธกรรมจะมพธกรเปนผด าเนนการ พระสงฆและสามเณรจะสวดมาตกาพรอมเพรยงทศาลาบ าเพญกศล ตวแทนเจาภาพจดธป เทยน หนาโตะหมบชา จากนนคณะเจาภาพและแขกผมเกยรต กลาวค าบชาพระรตนตรยตามพธกรท าหนาทเปนผน าในการกลาวค าอาราธนาศล (ขอศล) และสมาทานศล (รบศล) พระสงฆองคแสดงธรรมจงเรมแสดงพระธรรมเทศนา จากนนเปนพธทอดและ ชกผาบงสกล ทางพธกรประกาศเรยนเชญแขกผมเกยรตไดเปนตวแทนในการทอดผาบงสกล ตองเปนขาราชการหรอนกการเมองทองถนบงบอกถงสถานะทางสงคมของผจดงานศพ ดงค าสมภาษณ

“สวนมากกมทกระดบ มนกการเมองทองถน มขาราชการ มนกธรกจ แลวกมคณะญาตพนอง มหลายระดบอยทผเสยชวตจะมชอเสยงขนาดไหน ถาผทเสยชวตมชอเสยงคนกจะมารวมงานเยอะ แตวาอยทผทเสยชวตไปรวมงานคนอนดวยไหม แตถาผเสยชวตไมเคยไปงานศพอนกสะทอนคนทไมไดมา”

(รต, สมภาษณเมอวนท 17 กมภาพนธ 2559)

หลงจากนนนมนตพระสงฆไดท าการพจารณาชกผาบงสกลล าดบตอไป มการอานประวตผวายชนมใหแขกผมเกยรตมารวมงานไดทราบ ตอดวยการยนไวอาลยแกผตาย ล าดบถดไปให

72

แขกทมารวมงานเขาแถววางดอกไมจนทนหนาหบศพ นยมน าโดยพระสงฆทมอาวโสแลวตามดวยแขกทมาในงาน เปนการแสดงไวอาลย ขณะทเจาภาพคอยยนกลาวค าขอบคณและมอบของทระลกแกแขกผมเกยรตทมารวมงานศพแทนค าขอบคณ เมอเสรจขนตอนของการวางดอกไมจนทนหนาศพแลว จะมการหวานก าพรกเปนการโปรยทานเพออทศสวนบญสวนกศลใหผวายชนม ขนตอนสดทายพธกรจะท าหนาทกลาวขอบคณผทเขารวมงานศพแทนเจาภาพ เพราะเนองจากเจาภาพบางงานศพ พดไมเกง จงมอบใหพธกรท าหนาทตรงนแทนเจาภาพหลงจากนนพธกรจงสงมอบหนาทตอใหสปเหรอในการเผาศพ จนถงวนรงขนทเกบอฐ บทบาทหนาทหลงจากด าเนนงานเสรจสนพธการงานศพแลวนน พธกรมหนาทชวยกนดแลศาลาทตนรบผดชอบ ตรวจเชคอปกรณ ความสะอาด และความเรยบรอยภายในงานศพ เพอจดเตรยมสถานทใหพรอมส าหรบงานศพงานตอไป

ภาพท 14 แผนผงพนทจดงานศพวดแหลมทราย ทมา: วาดโดยผวจย เมอวนท 7 กรกฏาคม 2559

วดเปนเพยงพนททางจตวญญาณทผคนตางลวนเขามาท ากจกรรม คอการประกอบพธกรรมทางศาสนา แตในปจจบนการจดงานศพภายในวด ท าใหวดกลายเปนสนคา โดยมการใหบรการ ค าแนะน า ความสะดวกสบายแกเจาภาพผจดงานศพ โดยรวมในเรองของพธกรรม พธการในงานศพโดยม พธกรเปนบคคลหลกในการรบผดชอบหนาทในการดแลงานศพ พระสงฆ และสปเหรอเปนผทประกอบพธกรรม

โรงครว ทพระสงฆ

ทนงเจาภาพ

ทตงโลงศพ ดอกไมหนาโลงศพ

เตนท

ศาลารบรองผทมารวมงาน

73

3. กำรประกอบสรำงสขคตพำณชย ปจจบนมรานคาบรการมากมายทเขามามสวนรวมในการใหบรการแกงานศพ เพราะถอวางานศพเปนอกชองทางหนงในการเพมรายไดใหกบรานคา ผวจยพบวารานคาทใหบรการแกงานศพ ประกอบไปดวย รานขายโลงศพ รานดอกไม แมครวรบจางท าอาหาร และรานคาอนๆ โดยมชองทางการใหบรการจากหนาราน การโฆษณาตามศาลาวด หรอการบอกปากตอปากของเจาภาพงานศพของผทเคยใชบรการมากอน ผลการวจยคนพบวา รานคาตางๆ ทใหบรการแกงานศพ มการใหบรการเปนแพคเกจ หรอการรบจางเหมาเฉพาะวนและตลอดชวงการจดงานศพ อยทการตกลงของเจาภาพและรานคา ตามราคาและผลงานทเจาภาพตองการ เพราะงานศพเปนงานทมการเตรยมตวนอย จงท าใหเกดธรกจเขามาเพออ านวยความสะดวกใหกบการจดงานศพ ทพรอมไปดวยการบรการอยางสะดวกรวดเรว และถกตองตามหลกศาสนา 3.1 รำนขำยโลงศพ ในสวนของรานขายโลงศพในอ าเภอเมองสงขลานนพบรานทใหบรการเกยวกบโลงศพนนมเพยงรานเดยวในอ าเภอเมองทคอยใหบรการรบ สง โลงศพใหกบลกคาตลอด 24 ชวโมง อกทงยงมบรการโลงศพบรจาคส าหรบศพไรญาต หรอผทไมมเงนซอโลงศพ สามารถรบไดตลอด 24 ชวโมงเชนกน สวนของโลงศพส าหรบบรจาคนนทางรานไดท าการผลตขนมาเอง ในสวนของโลงศพทราน ทางรานไดซอมาจากรานโลงศพในอ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา นอกจากนนทางรานยงมบรการสงโลงศพถงวด เพอความสะดวกแกเจาภาพ ตามค าสมภาษณ

“…เขากมาสง เรากไปสงใหทวด ถามวดไหนๆ เรากเอาไปสงให…” (สทธ, สมภาษณเมอวนท 16 กมภาพนธ 2559)

โลงศพทผวจยพบในรานขายโลงศพเปนลกษณะโลงนอน รปแบบของโลงศพทพบมดวยกน 3 แบบ ไดแก แบบแหนว (ภาษาถนภาคใต) หรอสงโคง คอรปแบบเฉพาะของชาวใต แบบสงตรงและแบบทรงต ารปแบบโลงศพทแตกตางกนขนอยกบจ านวนเงนของเจาภาพ ราคาโลงศพเรมตนประมาณลกละ 5,500– 9,500 บาท แลวแตความสงหรอความใหญของโลงศพ พรอมกบลวดลายและสสนตางๆ ทมทงสเงน สทอง สขาว หรอ 3 ส ใหลกคาไดเลอกสรร และมอปกรณเสรมคอผาดบและหมอนใหแกเจาภาพ เพอเพมความสะดวก และประหยดเวลาในวถชวตของคนในสงคมปจจบน

74

ภาพท 15 โลงศพแบบแหนว หรอสงโคง ทมา: ถายโดยผวจยเมอวนท 16 กมภาพนธ 2559

ศลปะบนโลงศพกบความหมายทเปลยนไปพบวาลวดลายศลปะทพบบนโลงศพ เปนการใชลวดลายแบบส าเรจรป ไมใชการแกะสลกแบบในอดต ลวดลายทพบ คอลายเทพพนมและนางฟาส าหรบตดบรเวณตรงกลางโลงศพ เปนการผลตตวเทพพนมทส าเรจรปพรอมตดทตวโลงมทงสเงน และสทองใหลกคาไดเลอก สตกเกอรลายเสนส าหรบตดโลงศพเปนลายไทยพนฐาน และลายสตกเกอรสตางๆ ไวส าหรบเลนลวดลายทสกรนแบบส าเรจรปพรอมตดทโลงศพ และมหลากหลายส เชน สเงน สทอง สขาว หรอ 3 ส ใหลกคาไดเลอกสรร บรรทด มไวส าหรบตดขอบลางของโลงศพ ม 2 ส คอ สขาวเงน และขาวทอง สนแหลม จะตดขอบในถดจากบรรทด ม 2 สดวยกนเหมอนกบบรรทด เมฆและจนทรจะตดขนกลางระหวาง ลายเทพพนมหรอนางฟา แลวแตลกคาจะเลอกวาจะตดเมฆหรอจนทร และมมใชส าหรบตดมมโลงศพเพอความสวยงาม สงเกตไดวาในปจจบน ลวดลายศลปะบนโลงศพไมไดเปลยนไปมากยงคงใช ลายไทยแบบดงเดม แตเปลยนแปลงดานการผลตลายโดยอาศยเทคโนโลยเขามาชวยในการผลต จากการแกะลายโดยใชกระดาษ เปลยนมาเปนการใชพลาสตกปนนนต าแบบส าเรจรป เพอสะดวกในการตดลายนอกจากนนมการน าผาลกไมมาประดบตกแต งโลงศพเพอใหมสสนมากขน บางรานมหมอนและผาดบส าหรบหอศพ บรการใหพรอมส าหรบลกคา สวนใหญลกคาจะมาสงโลงศพและเลอกแบบดวยตวเองเอง หรอบางคนรวนตายลวงหนาจะสงไวกอนเสยชวต ตามความตองการของตนเองและใหญาตมารบโลงศพ ระยะเวลาในการท าโลงศพแตละลก ประมาณ 1-3 วน ในกรณทลกคาสงลวงหนา โลงมความช ารดหรอเสย ทางรานมบรการเปลยนโลงลกใหมกบลกคา ดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

75

“...โลงทรานอยไดสามเดอน เพราะ เมอโดนแอร (ความชน) จะท าใหโลงเปอย ทางเราจะมการเปลยนโลงใหมให กรณลกคาทสงลวงหนา...”

(เมตตา, สมภาษณเมอวนท 5 มกราคม 2558) นอกจากนนแลวผวจยยงพบวายอด ทใชส าหรบตงบนโลงศพทเปนอกสวนองคประกอบหลกของโลงศพมมาตงแตสมยโบราณ ทยงคงใชจนถงปจจบนส าหรบผตายทสงอาย มความเชอวาโลงศพตองมยอดนยความหมายตามศาสนาพทธคอ เชอวาโลกตองมแกน 3 แกนของจกรวาลประกอบไปดวย เขาสตบรภณฑ เขาพระสเมร และ เขาไกรลาส ซงทง 3 แกนนสอดคลองกบหลกศาสนาพทธคอ อนจจง ทกขง อนตตา ดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

“...เชอวาโลงตองมยอด โลกตองมแกน 3 อน จกรวาลประกอบดวย เขาพระสเมร (แกนกลาง) เขาสตบรภณฑ เขาไกรลาส ถงตรงกบศาสนาพทธ อนจจง ทกขง อนตตา...”

(อรณ, สมภาษณเมอวนท6 มกราคม 2558) จากค าสมภาษณดงกลาวสะทอนใหเหนถงความเชอเกยวกบการตกแตงโลงศพทเชอมโยงกบจกรวาลและศาสนาพทธนอกจากนนการลงพนทภาคสนามยงพบอกวาทางวดไดมบรการดานโลงศพใหแกเจาภาพ โดยมโลงศพแบบธรรมดา หรอแบบมาตรฐาน พรอมทงฐานโลงแอร ทเตรยมไวส าหรบเจาภาพทมก าลงทรพยนอย หรอศพทไรญาต ทางวดกจะมบรการตรงนให ดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

“…โลงศพของเรากคอ สแตนดดารดเอาไว กคอใสโลงแอรธรรมดา แตใครจะเอาโลง 4 ยอด 5 ยอด กไปหาเอาขางนอก เพราะวดไมมบรการตรงนให เรามความเปนกลางๆ เอาไวใหทกคนบรโภคไดแตคนทสามารถหาไดดกวากไปหามา…”

(พระพลกฤต สมภาษณเมอวนท 5 กมภาพนธ 2558) การเปลยนแปลงของศลปะโลงศพนน ไดเปลยนไปตามกาลเวลาและคานยมของคนไทยในยคสมยปจจบน วธการท าโลงกไดเปลยนไปตามยคสมยปจจบน โลงศพไดพฒนามาจนถงในยคปจจบนทตองแขงกบเวลา ความสะดวกสบาย และเงน เปนสงส าคญ โลงศพกเชนเดยวกน ยงมลวดลาย สสน หรอยงใหญ จะแสดงใหเหนถงความมฐานะของบคคล หรอครอบครว

76

นอกจากนนปจจบนไดเปลยนแปลงวธการผลตโลงศพ เพอใหงายตอความตองการของลกคา ทสงเกตไดคอการตดลวดลายในปจจบน ใชลายสกรนลงบนสตกเกอรและน าไปตดลงบนตวโลงนนสามารถท าไดรวดเรวกวาในอดตเปนอยางมาก ท าใหในปจจบนโลงศพจงมลวดลายทสวยงามมากขน ผสมผสานกบความคดสรางสรรคของคนท าโลงศพ ท าใหโลงศพมมลคาเพมมากขนไปตามลวดลายทตกแตง บนโลงศพ นอกจากนนการบรการโลงศพแลวแตความตองการของลกคา วาอยากจะไดโลงศพขนาดไหน กส ทางรานจะผลตตงไวใหลกคา สามารถเลอกไดเลยในเวลาทตองการ ท าใหโลงศพในปจจบนตอบสนองลกคาไดอยางชดเจนตามทลกคาตองการ 3.2 กำรจดดอกไมงำนศพ: กำรสะทอนสถำนะทำงสงคม การจดดอกไมในงานอวมงคลหรองานศพหมายถง การลดความเศราโศกเสยใจกบญาตของผตาย ปจจบนการจดดอกไมในงานศพเปนเพยงเพอความสวยงาม และบงบอกถงสถานภาพของเจาภาพจง ท าใหดอกไมทจดขนในงานศพเปนบรการของรานดอกไม ผวจยไดคนพบวา นอกจากการจดดอกไมหนาโลงศพแลว ยงมบรการเสรมคอ การรบออกแบบการจดวางดอกไมใหกบลกคา หรอออกแบบใหตามทลกคาตองการ หรอมรปแบบมาใหรานดอกไมและราคาทก าหนดไว รานคาจะท าการชวยออกแบบใหคลายคลงกบทเจาภาพตองการ โดยอยในงบประมาณทพอเหมาะพอควรตามทลกคาก าหนด นอกจากนนงานใหญ หรองานขาราชการชนสง นอกจากจะรบจดดอกไมหนาโลงศพแลวยงมการบรการจดตกแตงสถานทงานศพใหดสวยงาม เชน การตกแตงศาลาดวยผา การปพรมหนาโลงศพ ท าความสะอาดศาลา รวมไปถงวนสดทาย ทมการตกแตงดอกไมตงแตหนางานศพจนกระทงถงบรเวณเมรเผาศพ ดวยดอกไม ผา และของตกแตงตางๆ ตามราคาทเจาภาพก าหนดมา อกทงยงมบรการระหวางวนจดตงงานศพ โดยการบรการดแลดอกไมทก 3 วน กอนถงวนฌาปนกจ นอกจากนนผวจยยงพบวา นอกจากรานดอกไมยงมบรการเหลานดงทกลาวมาแลว ยงคนพบวาบางรานดอกไมมบรการจดงานศพเปนแพคเกจ หรอเหมารวมในสวนของการจดดอกไม พวงหรด ดอกไมจนทน ของช ารวย และเรอเชาคอยบรการ ส าหรบเจาภาพทน าอฐไปลอยองคารยงบรเวณทะเลสาบสงขลา ทงหมดนจะรวมอยในแพคเกจเดยวโดยมรานดอกไมเปนผดแลและตดตอประสานงานให หรอเรยกวา ออแกไนส เนองจากการท เจาภาพไววางใจรานดอกไมใหเปนผดแลงานศพ ดงค าสมภาษณ

77

“…งานหลกแสน เราตองดแลทกวนเรมตนตงแตตกแตงศาลา ประดบผาอาคาร ดแลเรองดอกไมจนทน ผาไตร ดแลเรองเรอส าหรบลอยองคาร พาลกคาไปลอยองคารใหเสรจสรรพเรยบรอย…”

(ไก, สมภาษณเมอวนท 29 กมภาพนธ 2559)

ภาพท 16 การจดดอกไมหนาโลงศพ ทมา: ถายโดยผวจย 29 กมภาพนธ 2559

การตกแตงดอกไมในงานศพถอเปนอกหนงองคประกอบหลกในงานศพ ในปจจบนการตกแตงดอกไมหนาโลงศพมหลากหลายรปแบบใหเจาภาพงานศพหรอลกคาไดเลอกสรร หรอออกแบบไดดวยตนเอง แบงออกเปน 2 แบบคอ การจดดอกไมเฉพาะหนาโลงศพ และการจดแบบสวน ในสวนของการจดดอกไมเฉพาะหนาโลงศพเปนทนยมของงานศพทวไปราคาส าหรบดอกไมตงหนาโลงศพ ชนละ 500 บาท จะจดตงดอกไมหนาศพตงแต 4-6 กอขนไปส าหรบบรเวณหนาโลงศพ ในสวนของการจดดอกไมหนาโลงศพแบบสวน จะเปนทนยมในงานศพส าหรบเจาภาพทมฐานะ จะจดวางดอกไมเปนแนวยาวหนาบรเวณโลงศพ อกทงยงสามารถใหทางรานออกแบบใหทงงานศพ รวมถงในตวของบรเวณงานศพภายนอกศาลาตงศพอกดวย ราคาเรมตนท 5,000 บาทเปนตนไป แลวแตลกคาตองการ ดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

78

“...ทรานจะมหลากหลายแบบใหเลอก แลวแตวาลกคาตองการแบบไหน แบบตงวางหรอแบบดไซน แลวแตราคาของรานในแตละแบบ และงบของลกคา เรากจะเปดใหเขาดวาในเรท (ราคา) เทานไดอะไรบาง...”

(วรรณทน สมภาษณเมอ5 มกราคม 2558)

อกทงยงพบวานอกจากการจดแตกแตงดอกไมหนาโลงศพแลว ยงมเครองประดบตกแตงเสรมใหกบดอกไมหนาโลงศพคอพมขาว พมดอกบานไมรโรย นกยง ลายกนก โดยใชโฟมแกะเปนลวดลายตามทกลาว สวนเรองราคาจะไลระดบ ตงแต 5,000 บาทจนถงหลกแสน ตามทลกคาตองการ ดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

“…ทนไอเครองประดบตกแตงอะ มนกมเยอะมาก เดยวนทเขาท าออกมา กคอพนๆ มนจะเปนพมขาวๆ หรอพมดอกบานไมรโรย แลวกจะมเปนพวกนกยง ลายกนก พวกนแกะเปนโฟม เปนอะไรนเยอะมาก สงขลาจะเลนตวนเยอะมากพวกเครองประดบ…”

(สน, สมภาษณเมอ 6 กมภาพนธ 2558)

ภาพท 17 การจดดอกไมหนาเมรเผาศพดวยพมโฟม ทมา: ถายโดยผวจย 20 กมภาพนธ 2559

เจาภาพงานศพจะเขามาตดตอทรานขายดอกไมเอง หรอไมกมคนทรบชวงตอในวดเปนคนท าหนาทด าเนนการใหเจาภาพทรานขายดอกไม เปนรานขายสงดอกจงมดอกไม

79

เตรยมพรอมตลอดเวลา ส าหรบลกคางานศพ ทตองการในเวลาเรงดวน เพอใหทนพธรดน าศพ ดง ค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

“...งานศพสวนใหญจะรดน าบาย เรากจะถามเขาวาพระสวดกโมง พจะตอบเขาไปวาตงกอนพระสวดเพราะทางรานจะไดมเวลาประมาณ 2-4 ชวโมง งานมนจะออกมาด บางทกเสรจกอน พอใกลถงเวลากจะยกไปทงาน เพอใหสะดวกเขาและสะดวกเราดวย...”

(วรรณทน, สมภาษณเมอวนท5 มกราคม 2558) นอกจากนงานศพในปจจบนเจาภาพเรมนยมดอกไมประดษฐในการจดตงหนาโลงศพโดยทางรานจะจดดอกไมประดษฐผสมกบดอกไมสด ดอกไมจะสามารถอยไดประมาณ 7 วน ในกรณทเจาภาพจดงานศพ 7 วนหรองานพระราชทานเพลงศพ นยมใชดอกไมประดษฐผสมกบดอกไมสดเพอลดคาใชจายในการเปลยนดอกไมดงค าสมภาษณของผใหขอมลดงน

“…ในงานศพยงเปนดอกไมสด ดอกไมประดษฐกม ถาดอกไมประดษฐมนจะม(ดอกไม)สดผสมกบประดษฐจะสวยมาก แลวมนกจะอยไดประมาณ 7 วน แตงานทจดรอนานทสดคองานพระราชทานเพลงศพ ตองอยประมาณนนแหละ 7 วน ทนดอกไมตองเสรมของประดษฐใหไง…”

(สน, สมภาษณเมอวนท 6 กมภาพนธ 2558)

งานศพใหความส าคญกบการตกแตงดอกไมหนาโลงศพ รวมไปถงการตกแตงดอกไมบรเวณงานศพ พวงหรด และเมรเผาศพอกดวย การตกแตงดอกไมในงานศพในปจจบนถอวาเปนราคาทสงตามระดบความตองการของลกคา อกทงทางรานจดดอกไมยงมบรการทครบวงจร ทงดอกไมหนาโลงศพ โตะหมบชา โตะรบแขก การจดสวนบรเวณงานศพ และบรเวณรอบๆ เมร เผาศพส าหรบวนสดทายในการฌาปนกจศพ อกทงยงมการใหบรการดแลดอกไมใหตลอดการจดงานศพตามทลกคาตองการ ในปจจบนพบวา การจดดอกไมในงานศพ มใหเลอกหลากหลายรปแบบ คอการจดดอกไมเฉพาะหนาโลงศพและบรเวณเมรเผาศพ โดยแบงคาใชจายออกเปนตามราคา โดยมราคาตงแต 5,000 บาท จนไปถงหลกแสนแลวแตความตองการของเจาภาพ เพราะปจจบนในงานศพภายในเขตเมองสงขลาจะมลกเลนเปนเครองประดบตกแตงทเสรมเขามามากกวา

80

การจดประดบตกแตงเฉพาะดอกไม เชน การใชพมขาวหรอพมดอกบานไมรโรย ลายนกยง ลายกระหนกทแกะลายโดยใชโฟมเปนวสด สวนการจดดอกไมแบบสวน และพวงหรดกจะแบงออกเปน 3 ประเภท คอ แบบผา ดอกไมสดและดอกไมประดษฐ ราคาอยทประมาณ 500-1,000 บาท และดอกไมถวายพระ ราคาจะแตกตางออกไปตามความตองการของเจาภาพรานดอกไมจะเตรยมพรอมตลอดเวลาส าหรบลกคางานศพทตองการในเวลาเรงดวนเพอใหทนพธรดน าศพและส าหรบพวงหรดทางรานดอกไมจะมการจดพวงหรดดอกไมเตรยมเอาไวในแตละวนส าหรบลกคาทตองการเรงดวนจะมบรการสงพวงหรดถงวดภายในเขตเมองสงขลาและนอกสถานทส าหรบพวงหรดจ านวนมากจะคดคาบรการเพมเตมส าหรบนอกสถานท จะเหนไดวารานดอกไมมการเตรยมความพรอมเสมอส าหรบการบรการดอกไมเพอความสะดวกรวดเรวแกเจาภาพดงค าสมภาษณ

“…ใหเขามาสงแลวบอกวดเรากไปจดใหเลยทวด เจาภาพไมตองท าอะไรไมตองมาขน ไมตองอะไร วนกลบเรากไปเกบของกลบมา ถาเหมอนเขาไว 7 วนเนย ทกวนเราจะตองไปดความเรยบรอยไปฉดน า ถาดอกไหนเหยว ใหไปเอาดอกทเหยวออกมาแลวไปเสรม คออยาใหมนเหยวคาหนางาน เพราะวาแขกเวลาไป เขากจะไปนงดทหนาศพตรงนน มนเปนไฮไลทของงานเลย งานศพเราตองดแลเยอะมาก…”

(สน, สมภาษณเมอวนท 6 กมภาพนธ 2558)

ในสวนของสถานทการจดงานศพทางรานดอกไมไดเขามามบทบาทส าคญในอกแงมมหนง นอกจากการจดดอกไมหนาโลงศพแลว ยงมบรการเสรมเพมเตมเขามาคอการชวยออกแบบตกแตงสถานทจดงานศพ คอศาลาวดใหมความสวยงาม เชน การตกแตงศาลา เมรเผาศพ ดวยผาสขาวด า การปพรมหนาโลงศพ รวมไปถงผาคลมเกาอ เปนตน สะทอนใหเหนถง ความใสใจในการบรการ ความสะดวกสบายใหกบเจาภาพในทกสวนของการจดงานศพ 3.3 กำรจดเลยงอำหำรในงำนศพ การจดเลยงอาหารในงานศพ เปนวฒนธรรมทสบทอดตอกนมาตองจดเลยงทกวน เพอเปนการขอบคณแขกผมเกยรตทเสยสละเวลาเพอมาเขารวมงานศพ ฉะนนจงเปนหนาทของเจาภาพทตองจดอาหารรบรองใหแกผมาเขารวมงานศพ โดยมรานส าหรบบรการอาหารทเลยงตอนรบผทมาเขารวมงานศพ หรอทชาวบานเรยกวาแมครว แมครวจะมหนาทรบผดชอบท าอาหารเลยงผทมาเขารวมงานในแตละคน สวนอาหารเจาภาพสามารถเลอกกบขาวทจะเสรฟใน

81

งานศพไดตามตองการ สวนคาใชจายจะคดเปนราคาเหมาในแตละวน ผวจยไดคนพบวา การจดงานศพในเขตอ าเภอเมองสงขลา อาหารทนยมเลยงสวนใหญจะเลยงอาหารแบบธรรมดา คอ แกงหมอ และแบบบฟเฟต ตามทเจาภาพตองการ การเลยงอาหารแบบบฟเฟตนนไดมการรเรมแนวคดนจากอ าเภอนาทว จงหวดสงขลา เพอใหการจดประเพณงานศพในปจจบนมความสะดวกสบายและชวยประหยดคาใชจายในงานศพ และเรมเปนทแพรหลายในจงหวดสงขลา ประมาณ 10 ปทผานมา หรอในปพ.ศ. 2549 ทนยมเลยงอาหารบฟเฟตภายในอ าเภอเมองสงขลา นอกจากการบรการดานอาหารทเลยงตอนรบผทมาเขารวมงานศพแลว ทางแมครวจะมผชวยในการท าอาหาร ประมาณ 5-6 คน ทงเปนผชวยในการหงขาวและลางจาน อาหารทนยมท าเพอรบรองผทมาเขารวมงานประกอบไปดวย แกงสม แกงคว ไตปลา ควหม หมฮอง หมผดหวาน ตมจด น าพรกและอนๆ ตามทเจาภาพตองการ สวนราคาในการจดจางแมครวและทมงาน จะคดราคาเหมารวมตอวน ประมาณ 3,500 - 4,000 บาท ตอวน

ภาพท 18 อาหารทจดเลยงในงานศพ ทมา: ถายโดยผวจย 23 มนาคม 2559

“…ไปทกงาน เรทราคาอยท 3,500 บาทตอวน ตองาน รวมคาแรง คาคนลางจาน ลกนอง 6 คนตองาน กจะมคนหงขาว คนลางจาน คนหนผก ลกมอแมครวเคยรบงานมากสด วนละ 4,000 แลวแตเจาภาพ แขกมาก แขกนอยปาไปทกวดเฉพาะภายในเมอง มรบงานขางนอกบาง บางทกไประโนด รบท ากบขาวทงแบบธรรมดา และบฟเฟต…”

(รวย, สมภาษณเมอวนท 17 กมภาพนธ 2559)

82

ภาพท 19 การจดเลยงอาหารแบบบฟเฟต ทมา: ถายโดยผวจย 26 กมภาพนธ 2559

เจาของรานคาธรกจทใหบรการเกยวกบงานศพ ทเปนหลกในการจดงานศพภายในเขตต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ท าใหเหนถงการใหบรการทสะดวกสบายแกงานศพ โดยเรมใหบรการตงแตมการเรมเขามาของเมรเผาศพประมาณภายในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ท าใหเกดธรกจรานคาตางๆ มากมาย เขามามบทบาทกบงานศพจนถงปจจบน ทสะดวกรวดเรวในการบรการทเพยบพรอมใหกบเจาภาพ 3.4 ธรกจบรกำรใหเชำอปกรณ เมอมผเสยชวตญาตจะน าศพไปประกอบพธกรรมทวดใกลทอยอาศย เพอความสะดวกในการจดงานศพ พบวางานศพทวไปจะมการตงเตนทส าหรบรองรบผทมาเขารวมในงานศพ สถานทในการจดงานศพประกอบไปดวย ศาลาวด เตนท โตะ เกาอ ส าหรบไวรองรบผทมาเขารวมในงานศพ การบรการทเกยวของกบสถานท คอการบรการเกยวกบการใหเชาเตนท ทางเจาภาพจะไดรบอปกรณทงหมด คอ เตนท จะมใหเจาภาพสามารถเลอกไดแบบเตนทเขยวธรรมดา ซงบงบอกถงการจดงานศพขนาดกลาง และเตนทแบบโคงขาว ซงบงบอกถงการจดงานศพขนาดใหญ ราคาประมาณ 1,500-2,000 บาท ตลอดการจดงานศพใหกบเจาภาพ อกทงบางวดยงมบรการใหเชาและยมเกยวกบภาชนะส าหรบใสอาหารใหกบเจาภาพ โดยไมคดคาใชจาย แตใหเปนเพยงการท าบญคาน า คาไฟ แทนคาใชจายในการจดงานศพ

83

ภาพท 20 เตนทโคงขาว ทมา: ถายโดยผวจย 23มนาคม 2559

จากผลการศกษาขางตนพบวา มธรกจทเขามาใหบรการเกยวกบงานศพในอ าเภอเมองสงขลา เนองจากการจดงานศพนนมขนตอน พธกรรมทมความละเอยดออน ธรกจทเกยวกบงานศพจงยนมอเขามาชวยเหลอเจาภาพผจดงาน เพอชวยแบงเบาภาระในการจ ดงานทถกตองตามประเพณงานศพ โดยธรกจทเกยวกบงานศพนนเรมจากการขอชวย จนกลายมาเปนการท าธรกจเตมตว โดยมชองทางในการใหบรการจากคนรจก การบอกปากตอปาก และการโฆษณาตามศาลาวด อกทงยงมการใหบรการแบบแพคเกจ การจางเหมาเฉพาะวน หรอตลอดการจดง านศพ ขนอยกบการตกลงกบเจาภาพและธรกจทเกยวกบการจดงานศพ คณภาพของงานศพจะขนอยกบราคาทเจาภาพจาย การจดประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา จากทกลาวมาขางตนท าใหเหนวาการจดประเพณงานศพนนลวนใชเงนตราเปนสงแลกเปลยน เพอความสะดวกสบาย รวดเรว เพราะงานศพนนเปนงานทมเวลาเตรยมตวนอยทสดในการจดงาน เพอใหงานศพออกมาสมบรณทสด จงมองคประกอบเหลานเขามาเปนสวนหนงทคอย ใหความชวยเหลอ ค าแนะน า อยางถกตองตามหลกศาสนา ชวยแบงเบาภาระใหแกเจาภาพ ซงองคประกอบเหลานเขามาในชวงของการสรางเมรเผาศพแบบปลอดมลพษในอ าเภอเมองสงขลา จงท าใหผคนทยอยเขามาจดงานศพในวดสระเกษและวดแหลมทราย เมอมการจดงานศพมากขนทางวดยอมมการพฒนาวด เพอรองรบการจดงานศพใหแกญาตโยม โดยมการจดระบบ ระเบยบ ในสวนของวดเพอรองรบและอ านวยความสะดวกใหกบเจาภาพในดานของสถานท อปกรณ และผทใหค าแนะน าเกยวกบขนตอนพธกรรมในการจดงานศพ สวนของธรกจทเขามามบทบาทในการจดงานศพ แรกเร มจากการไววางใจให

84

รบผดชอบชวยเหลอในสวนทตนถนดในการชวยงานศพ ระยะเวลาตอมาไดผนตวหนมาท าเปนอาชพหลก จงท าใหเกดธรกจทใหบรการเกยวกบงานศพ ถอวาเปนจดเรมตนของธรกจทเกยวของกบงานศพ โดยแบงเปนธรกจหลกทพบในงานศพอ าเภอเมองสงขลา คอ รานโลงศพ รานดอกไม รานอาหาร และรานทใหบรการเกยวกบสถานท โดยมการก าหนดราคาทแนนอน และคณภาพสนคาตามเรทราคาทเจาภาพสามารถมก าลงจาย พรอมทงบรการตลอด 24 ชวโมง เพอใหการจดงานศพมคณคาเหมาะสมตามสถานภาพของเจาภาพหรอผตายมากทสด ดงแผนภาพองคประกอบของงานศพทท าใหกลายเปนสนคา ขนตอนการจดประเพณงานศพในอ าเภอเมองจงหวดสงขลา โดยเรมจากเจาภาพเขามาตดตอทางวดเพอจดตงงานศพ ทางวดจะมระเบยบกฎเกณฑ ในการจดงานศพภายในวดใหกบเจาภาพทราบโดยรวมพรอมทงใหค าแนะน าแกเจาภาพในเรองของ อปกรณทเจาภาพตองตระเตรยม พธกรรมในแตละวนตองด าเนนการอยางไรบาง โดยทางวดจะมเจาหนาทดแลเรองการจดงานศพภายในวด คอ พระสงฆ พธกร และสปเหรอ เปนทงเจาหนาทดแลงานศพและการประกอบพธกรรม เมอเจาภาพตดตอทางวดเสรจเรยบรอย พธแรกคอพธรดน าศพทางวดจะก าหนดเวลาในการรดน าศพเจาภาพตองเตรยมโลงศพ โดยตดตอรานโลงศพเพอน าผตายใสโลงศพ และตดตอรานดอกไมในการจดดอกไมเพอท าพธรดน าศพ รวมไปถงการจดดอกไมหนาโลงศพ หนาเมรเผาศพในวนฌาปนกจ และตกแตงศาลาใหดสะอาดสวยงาม ในสวนของอาหารทใชรบรองผทเขารวมงาน เจาภาพจะตองตดตอรานบรการส าหรบอาหาร หรอแมครว ในการท าอาหารในงานศพ สวนของแมครวจะมทมงานในการท าอาหาร หงขาว และลางจาน ศาลาททางวดจดใหอาจจะไมเพยงพอตอผทเขารวมงานศพเจาภาพจงจ าเปนตองตดตอรานบรการดานสถานท เพอตงเตนท โตะ เกาอ และพดลม อาจจะรวมไปถงชดเครองเสยงเพอเปดเพลงประกอบในงานศพ เพอรองรบผทมารวมงานอยางเพยงพอ จะเหนไดวาการจดงานศพในปจจบนของอ าเภอเมองสงขลาลวนประกอบไปดวยสงทอ านวยความสะดวกสบายใหกบเจาภาพ ไมวาจะเปนในสวนของวดทมการบรการทงดานสถานท และการประกอบพธกรรมทคอยอ านวยความสะดวกและค าแนะน าใหกบเจาภาพ อกทงยงมสวนของธรกจทเขามาอ านวยความสะดวกใหกบเจาภาพคอ รานโลงศพ รานดอกไม รานบรการดานอาหาร และรานบรการสถานท ทมการบรการใหกบเจาภาพตามทเจาภาพตองการ หรอเปนรปแบบแพคเกจของราน เพยงเจาภาพเขาไปตดตอและตกลงราคา หรองบประมาณในการจดงานศพทางธรกจทเกยวกบงานศพจะจดสรรใหตามทเจาภาพตองการตามราคาทเหมาะสม เพอใหงานศพ งานสดทายของผทลวงลบไปแลวสมบรณและสมเกยรตมากทสด

85

ภาพท 21 แผนภาพองคประกอบของงานศพทท าใหกลายเปนสนคา ทมา: วาดโดยผวจย 27 มถนายน 2559

ตดตอวด

สถานท ผทใหค าแนะน า

อปกรณ

ศาลา เครองครว พธกรรม พธกร

พระสงฆ

สปเหรอ

เจาภาพ

ตดตอธรกจบรการ

“สขคตพาณชย” รานโลงศพ รานดอกไม

โลงศพ ดอกไมหนาโลงศพ

ดอกไมหนาเมร

ตกแตงสถานทรานอาหาร

รานบรการใหเชาอปกรณ

แกงหมอ บฟเฟต

เตนท โตะ เกาอ

86

สรป อภปรำยผล และขอเสนอแนะ สรปผลกำรวจย การศกษาเรองวจยเรองประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยมนมวตถประสงคเพอศกษาพลวตของประเพณงานศพกอนและในกระแสบรโภคนยม กระบวนการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยม ผวจยใชวธการรวบรวมขอมลจากหนงสอ เอกสาร งานวจย การสมภาษณแบบเจาะลกในลกษณะการสนทนาอยางไมเปนทางการกบผใหขอมลหลกและผใหขอมลรอง นอกจากนผวจยยงไดใชวธการสงเกตแบบไมมสวนรวมในการเขารวมงานศพ และผวจยไดใชการสงเกตแบบมสวนรวมโดยการท ากจกรรมรวมกบกลมคนในงานศพ วเคราะหขอมลโดยการน าขอมลมาจดหมวดหม ตความ สรางขอสรป ส าเสนอดวยวธพรรณนา เชงวเคราะห สามารถสรปผลการศกษาไดเปนประเดนดงตอไปน 1. พลวตงำนศพกอนกระแสบรโภคนยม (ประมำณ พ.ศ. 2459 - พ.ศ. 2542) จงหวดสงขลาเปนหนงในจงหวดของภาคใตตอนลางโดยเฉพาะในเขตพนทอ าเภอเมองสงขลาด ารงฐานะความส าคญเปนศนยกลางการปกครองนบตงแตอดตถงปจจบน โดยเปนทตงของหนวยงานราชการทงจากสวนกลาง และสวนทองถน เปนศนยกลางประกอบกจกรรมทางเศรษฐกจ เปนศนยรวมของชมชนทมวดอนเปนสถานทพงทางจตใจจ านวนมากถง 18 วด รวมทงเปนศนยกลางการศกษา ในภาครฐและเอกชนท าใหในเขตพนทอ าเภอเมองสงขลาเปนแหลงรวมของผคนทหลากหลายโดยเฉพาะขาราชการระดบตางๆ เขามาอยอาศยในอ าเภอเมองสงขลาจ านวนมาก ครนเมอบคคลเหลานเสยชวต จงไดมการจดประเพณงานศพอยางสมเกยรต สมฐานะของผวายชนม เพอร าลกถงคณงามความดทไดสงสมไวเมอครงยงมชวต การจดประเพณงานศพในอดตมการใหความหมายและคณคา ในเรองของพธกรรมแหงความตายกบความเชอในสงคม หมายถงการสงผตายไปสสรวงสวรรคตามหลกปรชญาของศาสนาพทธ คนในอ าเภอเมองสงขลานยมจดประเพณงานศพทบาน เนองจากเจาภาพไดผอนคลายจากความเศราโศก มความเชอวาการจดงานศพทบานคอผทเสยชวตตามธรรมชาต สวนผทเสยชวตทไมเปนไปตามวฏจกรของชวต อาท ผประสบอบตเหต ตายทองกลม และฆาตกรรม จดงานศพทวด ขนตอนของการจดงานศพจะแฝงไปดวยความเชอในเรองของภตผวญาณ และความเชอในเรองภพภมหนา และการสงผตายไปสสรวงสวรรค การจดงานศพตามหลกพระพทธศาสนา เปนการจดงานศพตามหลกธรรมของศาสนาพทธทวาดวยการใชชวตไมประมาท การกระท าของมนษยสงผลตอบญและบาป

87

ทจะเกดในภพภมหนา เพอใหเขาใจถงชวตทมเกด และมดบ ตามวฎจกรของชวตมนษย ในแตละพธกรรมงานศพจะแฝงไปดวยปรศนาธรรม ซงเปนหลกธรรมค าสอน ทสอนใหพทธศาสนกชนเขาใจถงความเปนจรงของชวต หนทางแกการดบทกข และการเดนทางสายกลางตามหลกศาสนาพทธ นอกจากน การจดงานศพเปนการตอบแทนคนตาย เพอเปนการแสดงออกถงความกตญญ ความรก และอาลย ตอผทเสยชวตไปแลว เจาภาพจงจะจดงานศพ ซงเปนงานสดทายของชวตผตายเพอเปนการตอบแทนบญคณ หรอการระลกถงคณงามความดทผตายไดสงสมมาตลอดชวต ผานการชวยเหลอ แบงปน สงของ หรอวตถดบ ในการจดงานศพ อกทงยงตอบแทนคณงามความดในการเปนผเขารวมงานศพอกดวย การจดงานศพในอดต ท าใหเกดความสมพนธกนในหมเครอญาต ในเรองของการจดเตรยมงานศพ อปกรณทใชในการจดงานศพเพอรองรบผทเขามารวมงานศพเพอแสดงความไวอาลย จะเปนไปอยางเรยบงาย เพราะตางคนตางสรรหาวตถดบ หรออปกรณมาชวยงานศพ แสดงใหเหนถงความสมพนธทแนนแฟนมนคง เพราะผทมาเขารวมงานศพตางคบหาสมาคม ชวยเหลอซงกนและกนเนองจากญาตมตรทเขามาชวยเหลองานศพ ยงสงผลใหเจาภาพไดรบความอบอนใจ ไมวาวนใจและโดดเดยว และท าใหเจาภาพเกดความรสกส านกบญคณทมญาตมตรคอยใหก าลงใจยามทกข เมอถงคราวทผอนประสบเหตการณเชนเดยวกน เจาภาพตองตอบแทนดวยความไมตรจตในท านองเดยวกน

เมรเผาศพกบการปรบเปลยนเขาสสงคมเมอง แสดงใหเหนถงการจดประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลา ไดรเรมจากการเผาศพแบบเชงตะกอนหรอทเรยกกนวาเมรเผาศพชวคราว โดยใชไมฟนในการเผาศพเชงตะกอนตงอยบรเวณรมวดหวปอมนอก (วดทาทาง) ตอมาในยคของนายกเทศมนตรเมองสงขลา นายประโชต เอกอร ไดมการเปลยนแปลงครงใหญ โดยใหการสนบสนนใหสรางเมรเผาศพทวดหวปอมนอก (วดทาทาง) เปนแหงแรกของอ าเภอเมองสงขลา จงท าใหเมรเผาศพทวดหวปอมนอกเปนจดเปลยนทส าคญ คอการยายการจดงานศพทบานมายงวด เมออ าเภอเมองสงขลาไดมการพฒนาอยางตอเนองท าใหมประชากรหลงไหลเขามาอาศยเปนจ านวนมาก วดทอยภายในบรเวณอ าเภอเมองสงขลาไดมการพฒนาสรางเมรเผาศพ จงท าใหผคนในอ าเภอเมองสงขลาทยอยไปจดตงงานศพตามวดมากยงขน การสรางเมรในระยะแรกเปนเมรทใชถานเผาศพ และมจ านวน 1 เตา ปจจบนทางวดไดท าการปรบเปลยนเมรเผาศพแบบปลอดมลพษ เนองจากการเผาศพแตละครงโดยใชถาน จะท าใหมควนมากซงควนเหลานนส งผลกระทบตอชาวบานบรเวณวด จงไดเปลยนมาเปนเมรเผาศพแบบปลอดมลพษ โดยใชน ามนเผาศพแทนและเปลยนเปน 2 เตา เพอใหสามารถเผาศพไดมากขนและชวยประหยดเวลาใหกบเจาภาพและผทมาเขารวมงานศพ ไดมการพฒนาเมรเผาศพและการสรางศาลาเพอรองรบงานศพไดเปล ยนแปลงไปตามกระแสบรโภคนยม

88

เพอใหเหนถงพฒนาการของความเปนเมองทมความเจรญเตบโต จงสงผลใหเกดธรกจทเขามาชวยเหลอความสะดวกสบายในการจดงานศพเพมมากขนตามล าดบ

2. พลวตงำนศพในกระแสบรโภคนยม (พ.ศ. 2542 - พ.ศ. 2558) การจดประเพณงานศพปจจบนภายในวดแหลมทราย และวดสระเกศโดยทวไปผทเขามาจดงานศพเปนขาราชการชนผใหญไปจนถงบคคลธรรมดา สถตการตงงานศพภายในวดประมาณ 10-15 ศพตอเดอน ดวยเหตผลทคนในอ าเภอเมองสงขลานยมจดตงงานศพภายใน 2 วดเนองจากมการอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพตงแตมาตดตอขอจดงานศพภายในวด ไมวาจะเปนในดานของสถานททสามารถรองรบงานศพของบคคลส าคญในอ าเภอเมองสงขลา อปกรณส าหรบการประกอบพธกรรม การบรการ คาใชจายตลอดการจดงานศพ จนถงพธดบธาตซงกฎกตกาจะก าหนดชดเจนใหกบผทจดงานศพ ไดเขาใจและถกตองตามหลกศาสนาและปฏบตตามกฎของวด ซงนบวาแตกตางจากอดตทจดงานศพทบาน มการไดรบความชวยเหลอเกอกลซงกนและกน และจดงานศพดวยตนเอง โดยในสงคมเมองปจจบน เนนความสะดวกสบายในการจดงานศพ ทเจาภาพใชเงนซงเปนตวกลางในการซอบรการจดงานศพ การจดงานศพในปจจบนจงไดใหความหมายและคณคาในเรองของเวลา จะเหนไดวาเวลาเขามาใหความหมายและคณคาพธกรรม เปนสงทเกดคกนในการประกอบพธกรรมในปจจบน เพอก าหนดเวลาใหงานศพมความเปนระเบยบแบบแผน และสะดวกรวดเรวแกผทมาเขารวมงานศพและเจาภาพ และใหความหมายและคณคากบวตถ ในสงทเปนองคประกอบในงานศพ จะเรมตนตงแตวนรดน าศพ จนถงวนฌาปนกจมการน าดอกไมมาประดบเมรเปนการใหเกยรตแกผวายชนม และ บงบอกถงสถานภาพทางสงคมของผตายหรอเจาภาพงานศพลวนแลวแตมความตงใจใหงานศพทเกดขนอยางสมเกยรตมากทสดแกผตายในชวงระยะเวลาสดทายของชวต

3. กระบวนกำรกลำยเปนสนคำของงำนศพในกระแสบรโภคนยม การจดงานศพในกระแสบรโภคนยมมการประกอบสรางพนททางกายภาพใหเปนธรกจ โดยการท าใหศาลาทตงงานศพกลายเปนสนคา จากอดตศาลาวดเปนเพยงทพกพงส าหรบตงงานศพใหแกประชาชน ตงแตมการสรางเมรเผาศพ ทางวดไดมการสรางศาลาเพมเตมเพอรองรบการจดตงงานศพในปจจบน ทมการจดงานศพเพมมากขน และไดมการบรการ อ านวยความสะดวกใหกบเจาภาพในเรองของศาลาทจดงานศพ มการจองศาลา และคาใชจายทจ าเปนใหกบวด ทงในรปแบบของการบรจาค และการก าหนดราคาใหส าหรบผทเขามาจดงานศพภายในวดเนองจากวดมความ

89

จ าเปนตองรบผดชอบในการเสยคาใชจายอนๆ ในวด อกทงยงเปนการท าพนทจตวญญาณใหเปนธรกจ วดเปนเพยงพนททางจตวญญาณทผคนตางลวนเขามาท ากจกรรม คอการประกอบพธกรรมทางศาสนา แตในปจจบนการจดงานศพภายในวด ท าใหวดกลายเปนสนคา โดยมการใหบรการ ค าแนะน า ความสะดวกสบายแกเจาภาพผจดงานศพ โดยรวมในเรองของพธกรรม พธการในงานศพโดยม พธกรเปนบคคลหลกในการรบผดชอบหนาทในการดแลงานศพ พระสงฆ และสปเหรอเปนผทประกอบพธกรรม ในสวนของธรกจทเขามาประกอบสรางงานศพใหเปนสขคตพาณชย ในเรองของการเปลยนแปลงศลปะโลงศพนน ไดเปลยนไปตามกาลเวลาและคานยมของคนไทยในยคสมยปจจบน วธการท าโลงกไดเปลยนไปตามยคสมยปจจบน โลงศพไดพฒนามาจนถงในยคปจจบนทตองแขงกบเวลา ความสะดวกสบาย และเงน เปนสงส าคญ โลงศพกเชนเดยวกน ยงมลวดลาย สสน หรอยงใหญ จะแสดงใหเหนถงความมฐานะของบคคล หรอครอบครว นอกจากนนไดเปลยนแปลงวธการผลต โลงศพ เพอใหงายตอความตองการของลกคา ทสงเกตไดคอการตดลวดลายในปจจบน ใชลายสกรนลงบนสตกเกอรและน าไปตดลงบนตวโลงนนสามารถท าไดรวดเรวกวาในอดตเปนอยางมาก ท าใหในปจจบนโลงศพจงมลวดลายทสวยงามมากขน ผสมผสานกบความคดสรางสรรคของคนท าโลงศพ ท าใหโลงศพมมลคาเพมมากขนไปตามลวดลายทตกแตงบนโลงศพ นอกจากนนการบรการโลงศพแลวแตความตองการของลกคา วาอยากจะไดโลงศพขนาดไหน กส ทางรานจะผลตตงไวใหลกคา สามารถเลอกไดเลยในเวลาทตองการ ท าใหโลงศพตอบสนองลกคาไดอยางชดเจนตามทลกคาตองการ การจดดอกไมงานศพเปนการสะทอนสถานะทางสงคม การจดดอกไมในงานศพถอวาเปนหนาเปนตาใหกบงานศพ ปจจบนการจดดอกไมหนางานศพมทางเลอกในการจดแบบกอ และแบบสวน โดยมการใชของตกแตงเพอเพมมลคาใหกบงานศพ อกทงยงมการบรการตกแตงศาลา และการจดดอกไมหนาเมรเผาศพใหในวนฌาปนกจ โดยเจาภาพตงงบในการจดงานศพ ทางรานรบจดดอกไมในงานศพจะออกแบบใหเจาภาพและบรการอยางรวดเรวใหทนพธกรรม ยงงานศพดอกไมเยอะและจดดอกไมดดมความหรหรา เพอบงบอกถงสถานะทางสงคมของเจาภาพและผตาย ธรกจบรการดานสถานท ทเขามาเพอรองรบส าหรบการจดงานศพทใหญโต โดยจะมเตนท โตะ เกาอ และพดลมใหบรการ ธรกจทเกยวกบงานศพจงยนมอเขามาชวยเหลอเจาภาพผจดงาน เพอชวยแบงเบาภาระในการจดงานทถกตองตามประเพณงานศพ โดยธรกจทเกยวกบงานศพนนเรมจากการขอชวย จนกลายมาเปนการท าธรกจเตมตว โดยมชองทางในการใหบรการจากคนรจก การบอกปากตอปาก และการโฆษณาตามศาลาวด อกทงยงมการใหบรการแบบแพคเกจ การจางเหมาเฉพาะวน หรอตลอดการจดงานศพ ขนอยกบการตกลงกบเจาภาพและธรกจทเกยวกบการจดงานศพ คณภาพของงานศพจะขนอยกบราคาทเจาภาพจาย

90

ตำรำงท 1 ตำรำงเปรยบเทยบกำรจดงำนศพภำยใตกระแสบรโภคนยม ตารางเปรยบเทยบการจดงานศพภายใตกระแสบรภคนยม วาสงใดยงคงอย หายไป เปลยนแปลง และสงทเพมเขามาในการจดประเพณงานศพงานศพ โดยแบงออกเปน ดานสถานทในการจดงานศพ พธกรรม และการประกอบสรางสขคตพาณชย

สงทยงคงอย สงทหำยไป สงทเปลยนแปลง สงทเพมเขำมำ สถำนท เมรเผาศพ - แบบเตาถาน - ใชถาน

-

- แบบปลอดมลพษ - ใชน ามนโซลา

-

ศาลา - ไมเกบเงนคาสถานท

-

- เกบเงนคาสถานท

- การท าความสะอาด - จ านวนศาลาทเพมขน - ความเปนระเบยบ

เรยบรอย การจดงานศพ - บาน - วด

-

-

-

พธกรรม ระยะเวลาในการจดงานศพ - 7-10 วน

-

- 3-5 วน

-

พธอาบน าศพ -

การอาบน าศพทบาน

- โรงพยาบาลเปนผ

ประกอบพธ

-

พธรดน าศพ - การมดตราสงข - วด

-

- ไมมดมดตราสงข - ชวงเวลารดน าศพ

13.00-14.00 น.

-

พธสวดพระอภธรรม - ชวงเวลา 19.00 -

20.00 น.

- สวดศพจ านวน 4

เตยง ครงละ 1 เตยง

- สวดศพ 4 เตยงรวมกน ครงเดยว

-

91

สงทยงคงอย สงทหำยไป สงทเปลยนแปลง สงทเพมเขำมำ พธฌาปนกจ - น าศพจากบานมาเผา

ทวด

- การเวยนรอบเมร 3

รอบ

- ระยะเวลาในการเผา 2 ชวง 13.30 กบ 15.30

- รถบรการบรรทกและแหศพของเทศบาลนครสงขลา

พธดบธาต - เกบอฐใสโกศ น าไป

ไวในบว

-

- การเกบโกศในองคพระ

- การเชาเรอลอยองคาร

กำรประกอบสรำงสขคตพำณชย รานโลงศพ - โลงศพแบบธรรมดา

-

- สสนของโลงศพ - โลงศพตดแอร

- การตกแตงผาลกไม หมอน และผาแพร

รานอาหาร - จดหาวตถดบและ

ปรงกนเอง

-

- จางท าอาหาร แบบบฟเฟต

-

รานดอกไม - การจดดอกไมหนา

โลงศพ - ดอกไมสด

-

- การจดดอกไมหนาโลงศพ แบบสวน

- การจดดอกไมหนาเมร - ดอกไมประดษฐ

- การจดดอกไมดวยของตกแตง

- การตกแตงศาลา - การตกแตงบรเวณเมรเผาศพ

การขายของบรเวณงานศพ

-

-

-

- พอคา แมคาเขามาขายของตามงานศพ

มหรสพ - การบรรเลงเพลงไทย

เดม - การแสดงหนงตะลง

มโนราห

-

- การเปดเพลงตามสมยนยม

-

92

อภปรำยผลกำรวจย ประเพณงานศพไทยพทธในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา เมอสงคมมการเปลยนแปลงไปสสงคมเมองมากยงขน ท าใหการจดงานศพไมสามารถขอความชวยเหลอจากคนใกลชดสนทสนมไดดงเดม การจดงานศพทบานจงกลายเปนความยงยากของคนในสงคมสมยใหม สอดคลองกบปญญา เลศสขประเสรฐ (2548) เมอสภาพสงคมเปลยนแปลง การจดงานศพไมสามารถพงพาคนใกลชดไดดงเดม การหาคนมาชวยจดงานศพทบานท าไดยากขน แสดงใหเหนถงความเปลยนแปลงทเกดขนกบงานศพ ความสะดวกสบายและการประหยดเวลาในการจดงานศพเปนสงทสอดคลองกบวถชวตของผคนในสงคมสมยใหมมากกวา จงท าใหเหนถงการเปลยนแปลงของประเพณงานศพในปจจบนทมสงอ านวยความสะดวกเพมเขามาในชวต เพอตอบสนองการใชชวตของคนสมยใหม คอความสะดวก รวดเรว และสามารถเลอกออกแบบรปแบบประเพณงานศพไดตามความประสงคของเจาภาพงานศพหรอการสงเสยของผวายชนมแบบส าเรจรป ซงสงผลกระทบใหวฒนธรรมและสงคมไทยเปลยนแปลงไปจากอดตเพราะกระแสบรโภคนยมทเขามามบทบาทในอ าเภอเมองสงขลา ในป พ.ศ. 2542 วดในเขตอ าเภอเมองสงขลาเรมมการกอตงเมรเผาศพแบบไรมลพษ ท าใหผคนทอยบรเวณรอบวดหรอในเขตเมองสงขลาเรมเขามาจดงานศพภายในวดทมเมรมากขน เนองจากมความสะดวกสบายไมตองเดนทางจากบานน าศพมาเผาทวดอกตอไปปจจบนยงการจดประเพณ งานศพนน ยงจดยงใหญเทาไหรถอเปนการแสดงออกทางฐานะของคณะเจาภาพหรอผตาย เพอการแขงขน ความมหนามตาในสงคม สงผลใหคนในสงคมไดรบวฒนธรรมทเปนสงคมบรโภคนยม การจดงานศพในปจจบนท าใหเกดคานยมทฟงเฟอ ในการใชจายเมดเงนเพอแลกกบความสะดวกสบาย งาย ส าเรจรปในการจดงานศพ โดยไหความหมายงานศพเปนการแสดงออกทางสงคม คานยมทชวดความหรหรา มากกวาความหมายของการสญเสยและโศกเศราของญาตมตร อกทงยงลดขนตอนของพธกรรมตามแบบศาสนาพทธในปจจบน การจดประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลาอาจเรยกไดวา “สขคตพาณชย” เปนการจดการงานศพแบบครบวงจรส าหรบเขตเมองสงขลา อาจจะไมเตมรปแบบมากนกภายในธรกจเดยว โดยมการท าธรกจ จดงาน จางเหมา เชา และการบรการ แตแยกออกเปนการบรการในแตละดาน ไมวาจะเปนในสวนของทางวดเปนสถานทส าคญในการจดประเพณงานศพ ทเปนในเรองของสถานท พธกรรม และอปกรณตางๆ ในงานศพทงทเปนสงของทใชในการประกอบพธกรรม และการจดงานศพ จนกระทงรวมไปถงเจาหนาทคอยอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพคอ พระสงฆทท าหนาทในการตดตอเรองสถานทการจดตงงานศพ และพธกรรมเกยวกบประเพณงานศพ อกทงยงมพธกรทคอยใหค าแนะน าขนตอนการจดงานศพ การเตรยมอปกรณในการจดงานศพ และสปเหรอ ทคอยจดการเกยวกบเรองของการเผาศพในดานพธกรรม ในสวนของคาใชจายจะพบวาทาง

93

วดมทงก าหนดคาบรการสถานท คาน ามนเผาศพ คาน า คาไฟ คาอปกรณในการท าอาหาร และรวมไปถงแรงศรทธาส าหรบการบรจาคใหกบวดในการจดงานศพงานศพในฐานะทเปนสนคามวตถประสงคเพอตอบสนองการบรโภคคานยมทจดงานใหญโตเพอแสดงออกถงสถานภาพทางสงคมมากกวาใหความส าคญตอศาสนาอกทงยงมการบรโภคเชงสญลกษณทท าใหงานศพมมลคาการแลกเปลยนสงซงเกดประโยชนทางเศรษฐกจตอผใหบรการ วดจงมบทบาทในดานของศาสนาทเปนผชน าพธกรรมเพอใหเกดคณคาทางศาสนาตอเจาภาพกบการเปนผใหบรการพธกรรมงานศพทอยในเงอนไขความจ าเปนทางเศรษฐกจ (ปญญา เลศสขประเสรฐ, 2548) ในสวนของธรกจทเกยวของกบงานศพ แบงออกเปนรานโลงศพ รานดอกไม และแมครวท าอาหารในงานศพ และอนๆ พบวาการเปลยนแปลงศลปะการตกแตงโลงศพในปจจบน ลวดลายบนโลงศพเปนลายไทยพนฐานแบบดงเดม โดยผลตลวดลายจากพลาสตก และการสกรนลวดลายลงบนสตกเกอรเพอใหงายตอการตดลวดลายบนโลงศพ โดยการน าเทคโนโลยใหมมาใชในการประดษฐ เพอลดระยะเวลาในการตกแตงและผลตโลงศพในปจจบน สอดคลองกบ วสนต ภเกดพมพ (2550) วาโลงศพยงมการตกแตงลวดลายตางๆ เพอใหโลงศพมความสวยงามมากขน เชน การตกแตงลายเทพพนม นางฟา กนกลายไทย เมฆหรอจนทรทปนเปนลายนนต า และการตกแตงดวยกระดาษทอง กระดาษเงนหรอกระดาษสตาง ๆ นอกจากนยงมการพฒนาเอาพรมสตางๆ และผาลกไมมาใชในการประดบตกแตงขอบโลงอกดวย ลกคาสามารถเลอกสรรโลงศพไดตามความตองการ เพอตอบสนองความตองการของการบรโภคของสงคมไทยพทธสมยใหมจงท าใหธรกจรานคาทเขามาใหบรการงานศพเปนสวนหนงทท าใหงานศพกลายเปนสนคา เพราะธรกจรานคาเขามามบทบาท ท าใหงานศพในปจจบนด าเนนไปอยางสะดวกสบายมากยงขน เพราะในแตละกระบวนการตางลวนใชเงนทเปนปจจยส าคญ ในการด าเนนการของรปแบบธรกจทใชเงนตรา ประเพณงานศพถกท าใหกลายเปนสนคา จากการเปลยนแปลงบรบททางสงคมไทยปจจบนทไดเขาสยคบรโภคนยม ซงถอไดวาเปนวฒนธรรมกระแสหลกทเปลยนแปลงไปตามยคสมยใหม และคานยม เพอตอบสนองรปแบบวถชวตของคนในยคบรโภคนยมทนยม ทมการด ารงชวตแบบปจเจกบคคลการชวยเหลอซงกนและกนเปนการชวยเหลอทมการหวงผลตอบแทน มากกวาการชวยเหลอโดยทไมหวงผลสงใด รวมถงการทคนในสงคมมชวตทเรงรบมากขนท าใหการจดงานตางๆ ทเกยวพนกบการด าเนนชวตเกดขนในรปแบบของการจดท าเปนรปแบบส าเรจรปเชนการจดงานเกยวกบงานศพการจดงานเกยวกบงานมงคลเปนตน (กาญจนารตนพนธ , 2552) จงท าใหการจดงานศพในปจจบนมความสะดวกสบาย รวดเรว และหรหรา เพอการจดงานศพใหสมเกยรตใหกบผตาย หรอเจาภาพงานศพในสงคมปจจบนพธกรรมงานศพไดเปลยนแปลงไปตามสงคมไทยพทธสมยใหมทมการจดจาง การท าธรกจ และใหบรการภายในงานศพอยางครบวงจร เพอความสะดวกสบายของเจาภาพงานศพ สอดคลองกบแนวคด Yuinakamura (1996 อางถงใน กาญจนา รตนพนธ, 2552) ทกลาวเกยวกบแนวคดสงคมบรโภคนยมไววาสงคมปจจบน แปรเปลยนเปนการด ารงชวตแบบปจเจกบคคล ตางคน

94

ตางอย การชวยเหลอซงกนและกนเปนการชวยเหลอทมการหวงผลตอบแทน มากกวาการชวยเหลอโดยทไมหวงผลสงใด รวมถงการทคนในสงคมมชวตทเรงรบมากขน ท าใหการจดงานตางๆ ทเกยวพนกบการด าเนนชวตเกดขนในรปแบบของการจดท าเปนรปแบบส าเรจรปจงท าใหการจดประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา จากอดจนถงปจจบน มการใหคณคาและความหมายทเปลยนแปลงตามกาลเวลา ซงในปจจบนความสมพนธไดจากการใชตวเงนในการซอหา จงท าใหประเพณงานศพทยงด ารงอยเกดขนควบคไปกบการซอขายแลกเปลยนของสนคา วตถ และการบรการ ทมการซอนทบกนในเรองขององคประกอบของ เวลา วฒนธรรม และสงคม เมอมชองทางการน าเสนอสนคา และมบรบททเหมาะสมส าหรบการซอขาย อยางสขคตพาณชยทเขามาอ านวยความสะดวกในงานศพสงของเหลานนกจะกลายเปนสนคาไดดวยตนเอง (Appadurai, 1989) ขอเสนอแนะ การศกษาเรอง ประเพณงานศพ: กระบวนการกลายเปนสนคาภายใตกระแสบรโภคนยม ผวจยมขอเสนอแนะดงน ขอเสนอแนะจำกกำรวจย 1. การวจยนไดองคความรเกยวกบพลวตของงานศพกอนกระแสบรโภคนยมในต าบลบอยาง อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา ซงจะเปนขอมลพนฐานในการเขาใจสงคมและวฒนธรรมในบรเวณน ทงหนวยงานทเกยวของภาครฐและเอกชน สามารถน าผลการวจยไปประยกตใชเพอพฒนาคณภาพชวตของประชาชนและพฒนาทองถนตอไป ทงสามารถตอบสนองความตองการของประชาชนในทองถนไดอยางแทจรง 2. องคความรเกยวกบกระบวนการกลายเปนสนคาของงานศพในกระแสบรโภคนยม ผคนในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา สามารถน าไปปรบใชและพฒนาใหเหมาะสม โดยสอดคลองกบยคสมยทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว อนน าไปสการจดประเพณงานศพไดอยางถกตองตามหลกธรรมเนยมประเพณและพธกรรมของพทธศาสนาอยางถกตอง

95

ขอเสนอแนะในกำรวจยครงตอไป 1. ควรมการศกษาเกยวกบ ความสมพนธของผคนในงานศพทเปลยนแปลงไปตามยคสมย รวมไปถงการศกษาการจดงานศพของคนทมก าลงทรพยนอยหรอไมเพยงพอส าหรบการจดงานศพ ในบรบทของชมชนเมอง 2. ควรมการสนบสนนใหมการศกษาวจยการจดงานศพ ความเปลยนแปลงทางดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมของจงหวดอนๆ ทมบรบทพนท ทแตกตางกนตอไป เพอจะไดสอดรบกบวตถประสงคในการพฒนาคณภาพชวตของจงหวดอนๆ หรอตอบรบกบปญหาทเกดขนในพนทอนๆ ตอไป

96

บรรณำนกรม

กาญจนา รตนพนธ. (2552). ชมชนชาวนาทามกลางกระแสบรโภคนยม. วทยานพนธศลปศาสตร มหาบณฑต สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา. คณะกรรมการอ านวยการจดงานเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว.(2542). วฒนธรรม พฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา จงหวดสงขลา. กรงเทพฯ: คณะกรรมการ คนคตา พรหมสวรรณ. (2551). ศกษาความเชอและพธกรรมเกยวกบการเกดและการตายของ ชาวบาน อ าเภอนาหมอม จงหวดสงขลา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาไทยคดศกษา มหาวทยาลยทกษณ, สงขลา. ฉตรทพย นาถสภา. (2547). ลทธเศรษฐกจการเมอง. (พมพครงท5). กรงเทพฯ: สถาบนพฒนาองคกร ชมชน (องคกรชมชน) ชาย โพธสตา. (2554). ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ. (พมพครงท 6). กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตง. ธง อดมผล. (2552). ภาพสะทอนสงคมบรโภคนยม. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา จตรกรรม มหาวทยาลยศลปากร, เพชรบร. ธนากต. (2543). ประเพณ พธมงคล และวนส าคญของไทย. (พมพครงท 4). กรงเทพฯ: ปรามด. นพพร จนทรน าช. (2544). สงคมบรโภคนยม: ปญหา ทฤษฎ และทางออก. มนษยศาสตร สงคมศาสตร. 19 (1), 18-26 นธ เอยวศรวงศ. (2536). ทองเทยวบญบงไฟในอสาน : บญบงไฟตองรบใชชาวยโสธรไมใชชาวยโสธร รบใชบญบงไฟ. กรงเทพมหานคร: มตชน. ประชด สกณะพฒน. (2546). วฒนธรรมพนบานและประเพณไทย. กรงเทพฯ: ภมปญญา. ประทม ชมเพงพนธ. (2544). วถชวตชาวใต ประเพณและวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ชมรมเดก จดพมพ ปราณ วงษเทศ. (2534). พธกรรมทเกยวกบการตายในประเทศไทย. กรงเทพฯ : บรษทอมรนทร พรนตงกรป ปรชา เปยมพงศสานต. (2543) เศรษฐศาสตรแนวมนษยนยม. วารสารเศรษฐศาสตรจฬาลงกรณ, 3, 251-274. ปญญา เลศสขประเสรฐ. (2548). กระบวนการกลายเปนสนคาของพธกรรมงานศพ. วทยานพนธ เศรษฐศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

97

บรรณำนกรม (ตอ) ปทมวรรณ เนตรพกกณะ. (2539). การวเคราะหทอยอาศยในเชงเศรษฐกจสงคมโดยการใชสอ. วทยานพนธเศรษฐศาสตรมหาบณฑต สาขาเศรษฐกจและสงคมการสอทางภาษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย. พระขวญเมอง สหะ. (2546). พทธศาสนากบลทธบรโภคนยม. ศกษาเปรยบเทยบเศรษฐศาสตรแนว พทธกบ เศรษฐศาสตรกระแสหลก. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑตสาขา ศาสนาเปรยบเทยบ,มหาวทยาลยมหดล. พระครกนตธรรมาภวฒน (คมบวลา). (2555). การศกษาความเชอในพธกรรมการฌาปนกจของ ชาวบาน ขอนแกนเหนอต าบลขอนแกน อ าเภอเมอง จงหวดรอยเอด. วทยานพนธ พทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาพระพทธศาสนา มหาวทยาลยจฬาลงกรณราช วทยาลย. พระบญธรรม สทธกล. (2550). เศรษฐศาสตรการเมองวาดวยพธกรรมงานศพภายใตระบบทนนยม วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเศรษฐศาสตรการเมอง บณฑต วทยาลย มหาวทยาลยราชภฎอบลราชธาน, อบลราชธาน. พระพพฒนพงษ ฐานวฑโฒ. (2554). ศกษาความเปลยนแปลงการจดงานศพของชาวพทธ กรณศกษา บานหมน ต าบลนาปรง อ าเภอปง จงหวดพะเยา. วทยานพนธพทธศาสตร มหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลง กรณราช วทยาลย, พะเยา. พระไพศาล วสาโล. (2552). ศาสนาประจ าใจ. กรงเทพฯ: โพสต พบลชชง พระไพศาล วศาโล. (2554). ธรรมมะเพอการใชชวตทสมดล.กรงเทพ: ศรวฒนาอนเตอรพรน พระอธการบญจนทร อนไฮ. (2553). ความเชอ พธกรรม และรปแบบการจดงานศพโดยชมชนมสวน รวมทมผลตอเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม จงหวดนครศรธรรมราช. วทยานพนธ ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลย มหาสารคาม. ภสนวจ ศรสวรรณ. (2557). ฉลาดท าศพ. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: หางหนสวนจ ากดสามลดา ยศ สนตสมบต. (2535). แมหญงสขายตว : ชมชนและการคาประเวณในสงคมไทย. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ:มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ยศ สนตสมบต. (2537). มนษยกบวฒนธรรม. กรงเทพฯ: สถาบนชมชนพฒนาทองถน ยวด ชวยกจ. (2551). ความสมพนธระหวางแนวคดทางการตลาดของฟลลป คอตเลอร กบลทธ บรโภคนยม. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต (ปรชญา) มหาวทยาลยเชยงใหม

98

บรรณำนกรม (ตอ) ลกขณา ศกนะสงห. (2556). ความเชอและประเพณ : เกด แตงงาน ตาย. กรงเทพฯ : พราวเพรส ลดดา ประสพสมบต. (2545). การบรโภคสนคาเงนผอนและการโตตอบของผบรโภคสนคาในชมชนกง เมองกงชนบท จงหวดล าพน. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการ พฒนาสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม ศรสมร ศรเบญจพลางกร. (2544). ประวตศาสตรเมองสงขลา. (พมพครงท2). กรงเทพฯ: ภาพพมพ ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงศกษาธการ. (2538). ประเพณการจดงานศพ แนวประหยด.กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว. ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสงขลา. (2556). วดจงหวดสงขลา. คนเมอ 11 สงหาคม 2558, จาก: http://www.m-culture.go.th/songkhla สเมธ ตนสกล. (2536). พฤตกรรมการหารายไดของบคคล รานคา และองคกรทเกยวของกบการจด งานศพในกรงเทพมหานคร.วทยานพนธเศรษฐศาสตรมหาบณฑต สาขาหลกสตร ภาษาไทย, คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ สเมธ เมธาวทยกล. (2532). สงกปพธกรรม. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. สรชย หวนแกว. (2543). กระบวนการท าใหเปนชายขอบ.ในเอกสารประกอบการประชมทางวชาการ ระดบชาตสาขาสงคมวทยา ครงท 1 วนท 15-16 ธนวาคม 2543. จดโดยส านกงาน คณะกรรมการวจยแหงชาต. เสถยรโกเศศ. (2531). ประเพณเกยวกบชวตการตาย. กรงเทพฯ: แมค าผาง. องคทะไลลามะ. (2556). การหลบ การฝน และการตาย. กรงเทพฯ: สวนเงนมมา อธคม โกมลวทยาธร. (2538). ทฤษฎวาดวยการศกษาเรองสงคมบรโภคนยม. ในสรพร สมบรณบรณะ (บรรณาธการ), วฒนธรรมบรโภคแนวคดและการวเคราะห. กรงเทพฯ: ศนยวจย และผลตต ารา มหาวทยาลยเกรก. อวยชย ตงเตรยมใจ. (2546). การศกษาพธกรรมประเพณงานศพ ของชาวไทเขน ต าบลทรายมล อ าเภอสนก าแพง จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑตสาขาวชา ไทยคด ศกษามหาวทยาลยราชภฎธนบร, สมทรปราการ. อจฉรา วงศวฒนามงคล. (2545). การเกดขนของวฒนธรรมบรโภคในชมชน. วทยานพนธ การศกษา ดษฎบณฑต วทยานพนธสาขาพฒนาศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, นครนายก.

99

บรรณำนกรม (ตอ) อารยนนท หนดวง. (2546). ทศนะของประชาชนตอกระบวนการสรางระบบการเรยนรการปฏรป พธกรรม เกยวกบงานศพของวดรงสฤษฏ อ าเภอปากเกรด จงหวดนนทบร. วทยานพนธสงคมสงเคราะหศาสตรมหาบณฑต (การบรหารและนโยบายสวสดการสงคม) มหาวทยาลยธรรมศาสตร. Appadurai, Arjun. (1986). Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspectives. Cambridge: Cambridge University Preee Baudrillard J. (1975) The Mirror of The Product. Translated by Mark Poster. St. Loise : Teros. Kopytoff, Igor. (1986). The Cultural Biography of Thing: Commoditization as Process. New York: University of Cambridge.

100

บคลำนกรม

กง (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ , ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ , รานไวนล ต าบลบอยาง อ าเภอเมอง สงขลา จงหวดสงขลา, 29 กมภาพนธ 2559. ไก (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ , ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, รานดอกไม ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 29 กมภาพนธ 2559. เขยว (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดสระเกศ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 18 ธนวาคม กมภาพนธ 2559. ตาย (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, ถนนนางงาม ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 25 กมภาพนธ 2559. เทห (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดแหลมทราย ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 29 กมภาพนธ 2559. นคร (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, เทศบาลนครสงขลา ต าบล บอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 29 กมภาพนธ 2559. พงศ (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดสระเกศ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 16 กมภาพนธ 2559. พระโต (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดสระเกศ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 11 ตลาคม 2558. พระพล (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดสระเกศ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 29 กมภาพนธ 2559. พระพาส (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดแหลมทราย ต าบล บอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 11 ตลาคม 2558. พระสนอง (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดหวปอมนอก ต าบล บอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 29 ตลาคม 2558. เมตตา (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, รานขายโลงศพ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 5 มกราคม 2559. แมว (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, ถนนนางงาม ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 25 กมภาพนธ 2559. ยร (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดสระเกศ ต าบลบอยาง อ าเภอเมอง สงขลา จงหวดสงขลา, 13 ตลาคม 2558.

101

รวย (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, รานขายขาวแกง ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 17กมภาพนธ 2559. รต (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดแหลมทราย ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 19 กมภาพนธ 2559. วรรณทน (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, รานดอกไม ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 5 มกราคม 2559. สนต (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, เทศบาลนครสงขลา ต าบล บอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 29 กมภาพนธ 2559. สทธ (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, รานขายโลงศพ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 16 กมภาพนธ 2559. สน (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ , ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, รานดอกไม ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 6 กมภาพนธ 2559. อรณ (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, รานขายโลงศพ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 6 มกราคม 2559. อารมณ (นามสมมต) เปนผใหสมภาษณ, ธรรมพร สขม เปนผสมภาษณ, วดสระเกศ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา, 25กมภาพนธ 2559.

102

ภำคผนวก

103

ภำคผนวก ก. แบบสมภำษณเรอง

ประเพณงำนศพ: กระบวนกำรกลำยเปนสนคำภำยใตกระแสบรโภคนยม

104

แบบสมภำษณชด ก. ส ำหรบผใหขอมลหลก คอ เจำภำพงำนศพ พระสงฆ สปเหรอ พธกร

และกลมผท ำธรกจเกยวกบงำนศพ เรองประเพณงำนศพ: กระบวนกำรกลำยเปนสนคำภำยใตกระแสบรโภคนยม

วน/เดอน/ป ทสมภาษณ………………….........…………………เวลา………………………………...............………………… สถานทสมภาษณ ................................................................................................................ ............................

สวนท 1 ขอมลเกยวกบผใหสมภำษณ

1. ชอ-นามสกล (นามสมมต) ………………………………...............…………………………. 2. อาย…………ป

สวนท 2 แนวค ำถำมหลก 1. การจดงานศพในอดตเปนอยางไร

1.1 กระบวนการ (ขนตอน) /พธกรรมการจดงานศพเปนอยางไร 1.2 ชมชนเขามามบทบาทในการใหความรวมมอในลกษณะไหนและอยางไร 1.3 ผเขารวมงานศพเปนใคร เพราะเหตใด 1.4 มระยะเวลาการจดงานศพกวน และท าการฌาปนกจศพเมอไหร มความเชออยางไร เพราะอะไร

2. การจดงานศพในปจจบนเปนอยางไร 2.1 มขนตอนการจดงานศพอยางไร แตกตางจากอดตหรอไมอยางไร ในชวงเวลาใด 2.2 การจดงานศพในรปแบบปจจบนเปลยนแปลงในเรองอะไรบาง 2.3 ชมชนเขามามบทบาทในลกษณะไหน อยางไร 2.4 กระบวนการ/ขนตอนการประกอบพธกรรมงานศพในปจจบนแตกตางจากอดตหรอไม อยางไร

สวนท 3 แนวค ำถำมส ำหรบกลมผใหขอมลเกยวกบดำนพธกรรมงำนศพ และควำมเชอ 1. การจดงานศพมความเปนมาอยางไร 2. การจดงานศพมความส าคญอยางไร 3. ทางวดมบรการอะไรบาง ใหกบเจาภาพงานศพ 4. การตดปายโฆษณา เขามาชวงเวลาไหนและมความสมพนธกบงานศพอยางไร 5. ขนตอนเกยวกบพธกรรมการจดประเพณงานศพ

5.1 บคคลทเกยวของในการจดงานศพมใครบาง

105

5.2 สถานทส าหรบจดงานศพเปนอยางไร

- มความเชออยางไร

- การจดเตรยมสถานทของวดใหแกเจาภาพ มอะไรบาง

- การตดตอวดเพอจดงานศพ ตองมหลกฐานอะไรบาง

- มศาลากหลง ตองจองควอยางไร

- ทางวดสามารถรองรบงานศพไดกงานตอระยะเวลา 1 เดอน 5.3 วตถสงของทใชในพธกรรมมอะไรบาง และมความเชออยางไร 5.4 ชวงเวลาทใชในการประกอบพธกรรมมอะไรบาง และมความเชออยางไร 5.5 การจดการศพ มขนตอนพธกรรมอยางไร ในแตละขนตอนมความเชออยางไร

5.6 การสวดอภธรรมหนาศพประจ าคนมขนตอนอยางไร

- องคประกอบการเปลยนแปลงรปแบบการสวดศพ เปลยนไปไหมจากอดต 5.7 การเคลอนศพไปยงฌาปนสถาน มขนตอนอยางไร เพราะอะไร 5.8 การเกบอฐ มขนตอนพธกรรมอยางไร - ในแตละขนตอนมความเชออยางไรบาง สวนท 4 แนวค ำถำมส ำหรบเจำภำพงำนศพ

1. เมอมคนเสยชวตเจาภาพตดตอทางวดอยางไร 2. ทางวดมบรการอะไรบาง ส าหรบเจาภาพ 3. เจาภาพมความรเรองการจดงานศพมากนอยแคไหน

3.1 ถาเจาภาพไมมความรเรองการจดงานศพ บคคลใดบางสามารถแนะน าขนตอนพธกรรมใหกบเจาภาพ

4. เพราะเหตใดถงเลอกวดนเพอจดงานศพ 5. การจดงานศพครงนเจาภาพออกแบบงานศพดวยตนเอง หรอเปนค าสงเสยของผตายเพราะอะไร 6. คาใชจายส าหรบงานศพ เปนอยางไร

6.1 คาใชจายสวนของวด (คาน า-ไฟ คาถวายปจจย และอนๆ) 6.2 คาใชจายในสวนของธรกจเกยวกบงานศพ ประกอบดวยอะไรบาง

6.3 ในกรณเงนทนไมพอในการจดงานศพทานจะท าอยางไร 7. การตดตอธรกจเกยวกบงานศพ เจาภาพตดตอดวยตนเอง หรอทางรานคาเขามาเสนอขายบรการ

เปนอยางไร 7.1 ในกรณไมเขารวมงานศพดวยตนเอง มการใสซอง สงพวงหรด หรอ อนๆ

8. ผคนทมารวมงานศพชวงเวลาไหน เพราะอะไร

106

9. เพราะเหตใดจงตองเชญแขกผใหญ หรอคนทมฐานะทางสงคมมาเปนเจาภาพงานศพในการสวดอภธรรมในคนสดทาย หรอวนฌาปนกจ

10. ทานคดวาการเขามาของธรกจเกยวกบงานศพในปจจบนสงผลกระทบอยางไรบางตองานศพ สวนท 5 แนวค ำถำมส ำหรบกลมผท ำธรกจเกยวกบงำนศพ

1. เปดธรกจเรมแรกตงแตปพ.ศ.อะไร 2. อาชพเดมท าอะไร ท าไมถงมาท างานดานน 3. ทางรานจ าหนายอปกรณ หรอใหบรการอะไรบางเกยวกบงานศพ 4. การโฆษณาของทางราน โฆษณาชองทางไหนบาง 5. ทางรานเรมใหบรการเกยวกบงานศพชวงเวลาไหน

รำนสงฆภณฑ 1. อปกรณส าหรบงานศพ มอะไรบาง เพราะอะไร 2. เหรยญโปรยทาน มกแบบ กส คนนยมสอะไรบาง สวนใหญจะสงเทาไหรตองาน 3. ดอกไมจนทน มกแบบ กส คนนยมแบบไหน เพราะอะไร ราคาเทาไหร

รำนอำหำร 1. อาหารส าหรบเลยงในงานศพ

1.1 มกแบบ (ทวไป/บฟเฟต) 1.2 อาหารในงานศพตองมกอยาง ประกอบดวยอะไรบาง 1.3 เจาภาพนยมสงท าแกงอะไรบาง กบขาวจ านวนเทาไหร 1.4 ราคาเหมาทงงาน ตอวน ตอมอ ราคาเทาไหร 1.5 นอกจากรบท าอาหารแลวรวมถงของวางในงานศพดวยไหม อาหารวางสงจากไหน จดอยางไร ราคาเทาไหร 1.6 อปกรณในการท าอาหารหาจากไหน 1.7 วตถดบในการท าอาหารเจาภาพจายในราคาเหมารวมหรอแยกจาย

2. บรการลางจาน 2.1 เหมาทงงาน ตอวน ตอมอ ราคาเทาไหร

รำนจ ำหนำยโลงศพ 1. โลงศพ

1.1 โลงศพมกแบบ กส และมลวดลายอะไรบาง 1.2 เจาภาพนยมโลงศพแบบไหนมากทสด เพราะเหตใด 1.3. นอกจากโลงศพแลวทางรานมบรการเสรมอะไรบางใหกบเจาภาพ เชน ไปรบศพจากโรงพยาบาล และอปกรณมดตราสงข เปนตน

107

1.4 มการสงโลงศพลวงหนากอนตายหรอเปลา ผใหบรกำรเตนท โตะ เครองเสยง

1. เตนท โตะและเครองเสยง 1.1 เตนทมกแบบ ราคาเทาไหร 1.2 โตะ นบเปนจ านวนโตะ ราคาเทาไหร 1.3 เครองเสยง เหมาเปนวน หรอระยะเวลาทจดงานศพ ราคาเทาไหร

รำนดอกไม 1. ดอกไมหนาโลงศพ

1.1 ดอกไมหนาโลงศพมกรปแบบ 1.2 ราคาตอวนส าหรบดอกไม และตลอดทงงาน 1.3 ทางรานมบรการออกแบบใหส าหรบลกคาหรอเปลา

2. พวงหรด 2.1 พวงหรดมกแบบ อะไรบาง 2.2 นอกจากพวงหรดดอกไมแลว มพวงหรดชนดอนอกไหม

รำนไวนล 1. ไวนลเพอตดปายบอกพธการ

1.1 ขนาดมาตรฐานส าหรบปายไวนล 1.2 ราคาเทาไหร 1.3 ทางรานมบรการออกแบบปายไวนลไหม เพราะอะไร

ผสมภาษณ..................................................................................

108

แบบสมภำษณชด ข. ส ำหรบผใหผใหขอมลรอง เกยวกบควำมเปนมำประวตศำสตรของประเพณงำนศพ

เรองประเพณงำนศพ: กระบวนกำรกลำยเปนสนคำภำยใตกระแสบรโภคนยม

วน/เดอน/ป ทสมภาษณ………………….........…………………เวลา………………………………...............………………… สถานทสมภาษณ ................................................................................................................ ............................ สวนท 1 ขอมลเกยวกบผใหสมภำษณ

1. ชอ-นามสกล (นามสมมต) ………………………………...............…………………………. 2. อาย…………ป

สวนท 2 แนวค ำถำมหลก 1. ความเปนมาของการจดงานศพ

1.1 จดงานศพเพออะไร เพราะอะไร 1.2 มความเชออยางไรกบการจดงานศพ

2. ขนตอนเกยวกบการจดประเพณงานศพ 2.2 ในอดตเมอมคนเสยชวตจดงานศพทไหน (บาน/วด) 2.3 ตองเตรยมตวหรอเตรยมสงของอะไรบางส าหรบจดงานศพ 2.4 มการบอกกลาวถงงานศพอยางไร เมอมคนเสยชวต 2.5 ญาต เพอน หรอคนในชมชนมสวนรวมชวยเหลอในการจดงานศพอยางไร 2.6 (ถาม) ชวยเหลองานศพในดานใดบาง 2.7 อปกรณหรอสงของส าหรบจดงานศพ ประกอบดวยอะไรบาง

3. ขนตอนเกยวกบพธกรรมการจดประเพณงานศพ

3.1 เมอมคนเสยชวตตองมการประกอบพธกรรมอะไรบาง

3.2 ในอดตเมอมคนเสยชวตจะน าศพไปเผาทไหน

4. งานศพในสงขลาเรมมการเปลยนแปลงตงแตปพ.ศ.ไหน เปลยนอยางไร 5. มขนตอนการจดงานศพอะไรบางทเปลยนแปลงไปจากอดต เปนอยางไร 6. ทานคดวางานศพในปจจบนเปนอยางไร 7. ทานทราบขาวงานศพจากอะไร (ปายไวนล/social network/โทรศพท/การบอกปาก)

8. สงททานตองท าเมอเขารวมงานศพ ผสมภาษณ..................................................................................

109

ภำคผนวก ข. รำยนำมผทรงคณวฒตรวจสอบเครองมอวจย

110

รำยนำมผทรงคณวฒตรวจสอบเครองมอวจย

1. ร.ศ. ดร. ปญญา เทพสงห สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม ภาควชาสารตถศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร

2. ผ.ศ. ดร. มณฑนา พพฒนเพญ สาขาวชาหลกสตรและการสอน คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยทกษณ

3. ผ.ศ. ดร. เกตถวา บญปราการ สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม ภาควชาสารตถศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร

111

ภำคผนวก ค. รำยงำนบทควำมประชมวชำกำร

112

ส ำเนำตนฉบบทไดรบกำรตอบรบจำกผตพมพและประชมวชำกำร

1. การประชมวชาการ การน าเสนอผลงานวจยระดบชาต มหาวทยาลยราชภฏภเกต ครงท 14 ในหวขอ “การพฒนางานวจย บนฐานแนวคดใหม เพอกาวสประชาคมอาเซยน” ระหวางวนท 7-8 พฤษภาคม 2558 ณ ศนยประชมมหาวทยาลยราชภฏภเกต จงหวดภเกต เรองการประกอบสราง อตลกษณของโลงศพในสงคมไทยพทธสมยใหม

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

ส ำเนำตนฉบบทไดรบกำรตอบรบจำกผตพมพและประชมวชำกำร

2. การประชมวชาการระดบชาตมหาวทยาลยทกษณ ครงท 26ในหวขอ “บรณาการงานวจยเพอสงคม” ระหวางวนท 26-29พฤษภาคม 2559ณ โรงแรมบรศรภ บตก อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เรอง ประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยมของเขตเมองสงขลา

123

124

125

126

127

128

129

130

131

ภำคผนวก ง. รำยกำรตพมพ

132

ส ำเนำตนฉบบทไดรบกำรยนยอมจำกผตพมพผลงำนวชำกำร

3. การตอบรบการไดรบบทความเพอเขาสขนตอนในการพจารณาของกองบรรณาธการเพอตพมพใน วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม วนท 9 พฤษภาคม 2559 เรอง การกลายเปนสนคาของประเพณงานศพ กรณศกษาต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา

133

การกลายเปนสนคาของประเพณงานศพ กรณศกษาต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา

Commoditization of the funeral tradition: A case study of Bo Yang Sub-district, Mueang district, Songkhla Province

ธรรมพร สขม,1ศรสพร ปยรตนวงศ2 Thammaporn Sukmee,1 Srisupon Piyaratanawong2 บทคดยอ บทความวจยนมวตถประสงคเพอศกษาถงการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพในต าบลบอยาง อ าเมองสงขลา จงหวดสงขลา โดยมพนทศกษาคอวดแหลมทราย และวดสระเกศ ดวยวธวจยเชงคณภาพ เกบขอมลจากเอกสารและภาคสนาม จากการสงเกตแบบไมมสวนรวม การสมภาษณแบบเจาะลก จากผใหขอมล ไดแก รานคาผใหบรการแกงานศพ สปเหรอ พระผประกอบพธกรรม เจาภาพงานศพ วเคราะหขอมลดวยการน าขอมลมาจ าแนกหมวดหม ตความ สรางขอสรป และน าเสนอดวยวธวเคราะหเชงพรรณา ผลการศกษาพบวาการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพในต าบลบอยางสมพนธกบการตงเมรเผาศพตงแต พ.ศ. 2542 เปนตนมา ท าใหมการจดงานศพภายในวด ทงนการประกอบประเพณงานศพม 2 องคประกอบ คอ 1) วด ในฐานะผใหบรการจดงานศพในดานสถานท พธกร พระสงฆและสปเหรอ 2) ธรกจรานคาทเกยวของกบการจดงานศพ อาท รานโลงศพ รานจดดอกไมและแมครวผประกอบอาหาร ซงองคประกอบทง 2 นสะทอนถงการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพในต าบลบอยาง เพราะแตละขนตอนด าเนนการอยางเปนระบบ มรปแบบทชดเจน และประการส าคญในทกขนตอนตางใชเงนตราเพอใหการประกอบประเพณงานศพส าเรจลลวงตามเจตนารมณของผจดงานศพ ค าส าคญ:งานศพ, การกลายเปนสนคา Abstract The purpose of the study was to explore commoditization of the funeral tradition in Bo Yang Sub-district, Mueang District, Songkhla Province. The study areas were Wat Laem Sai and Wat Saket. For this qualitative research documentary and field data were collected through non-participant observation and in-depth interviews with informants who were funeral business entrepreneurs, undertakers, Buddhist monks who perform funeral ceremonies, and funeral hosts. In data analysis, the data were classified, interpreted, concluded, and presented using descriptive analysis. 1นสตปรญญาโท สาขาวชาพฒนามนษยและสงคม คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ 0810943009 E-mail: thammaporn.s09@gmail.com 2ผศ.ดร., ภาควชาสารตถศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ 0818305493E-mail: Srisupon.c@psu.ac.th

134

The study found that commoditization of the funeral tradition in Bo Yang Sub-district has been related to the crematorium since it was built in 1999 facilitating cremations in the temple area. The tradition funeral has two components: 1) The temple which provides services in terms of venue, master of ceremony, monks, and undertaker; and 2) Funeral businesses which provide caskets, flower arrangements, and cooks. These two components reflect commoditization of the funeral tradition because they operate systematically with certain patterns, and most importantly is that each step requires money to make the funeral meet the objectives of the hosts. Keywords: Funeral, Commoditization

135

บทน า สงคมไทยในยคปจจบนทรายลอมไปดวยวตถ สนคา และเงนตรา จงกอใหเกดคานยมทฟงเฟอขนในสงคมไทย จนแทรกซมอยในวถการด าเนนชวตของผคนในปจจบน กคอสงคมบรโภคนยมซงเปนผลผลตทเกดขนจากวถการผลตของทนนยมสมยใหมโดยมวตถประสงคใหผคนตองการบรโภคมากขนสวนผคนทอยในฐานะผบรโภคกยอมมความตองการเพอรกษาการด ารงอยของวถการผลตของตนเองทไดตอบสนองตอความตองการเพอเปนการบรโภค หรอการแสวงหาความพงพอใจผานวตถในรปแบบของการบรการและสนคา (ยศสนตสมบต , 2537) ประเพณงานศพเปนอกหนงประเพณหนงของไทยทไดรบผลกระทบจากปรากฏการณครงนรวมไปดวย เพราะเปนปรากฏการณทเกดขนทกหนทกแหงและคอยๆ แทรกซมเขาสสงคมอยางเงยบๆ โดยคนสวนใหญไมรตว คอปรากฏการณของกระบวนการกลายเปนสนคา ซงเหนการศกษาชวประวตของสงของ โดยมองสงของในฐานะการสรางวฒนธรรม ประเพณทถกนยามความหมายเฉพา ะ เ จ า ะจ ง จ ง ก ลาย เ ปนสนค า ท เ ป นปรากฏการณทางวฒนธรรมทเหนไดทวไป ของการด ารงอยของสนคาทเกดขนควบคไปกบการซอขายแลกเปลยนสนคาและการบรการ จงท าใหกระบวนการกลายเปนสนคาเปนสงทเกดขนอยางสลบซบซอนขององคประกอบตางๆ ในเรองของ เวลา วฒนธรรม และสงคม (Appadurai, 1989) ประเพณเปนสวนหนงของวฒนธรรมทไดรบผลกระทบทไมอาจหลกเลยงไดตอกระบวนการททกอยางแปรสภาพกลายเปนสนคาภายใตการขยายตวของระบบเศรษฐกจแบบทนนยม ดวยเหตผลทว าวฒนธรรมเปนเรอ งของวถชวตตามปกตของมนษย การยอมรบและการด ารงชวตหรอพฤตกรรมใดๆ ท เ ปนทยอมรบ จงเปนเงอนไขส าคญในการท าความเขาใจกระบวนการกลายเปนสนคา (รงสรรค ธนพรพนธ , 2546)

เพราะการด ารงชวตในปจจบนของสงคมเมองมเวลาเปนตวก าหนดการท ากจกรรมตางๆ ในชวต อยางเรงดวน ทกสงทกอยางจงลวนประกอบไปดวยสนคาและบรการทเกดขน ทเขามาชวยสงเสรมหรอเพมความสะดวกสบายใหกบการจดงานตางๆ ทเกยวของกบประเพณจงท าใหมธรกจเพมขนมากมายทเขามารบใชประเพณในปจจบน ประเพณไทยคอประเพณทคนสวนใหญตางรวมกนเปนเจาของปฏบตสบทอดกนมายาวนาน จนเปนเอกลกษณทท าใหทราบถงความเปนคนไทย คอความประพฤตของสงคมทกระท าซ า จนเกดความเคยชน (ชอทพย จ านงวงษ ,2551) ประเพณงานศพทพบเหนไดในปจจบน เปนการจดงานศพตามขนตอนประเพณทสบทอดตอกนมาตงแตสมยโบราณตามวถของพทธศาสนกชนชาวไทย เมอมคนเสยชวตจงจ าเปนตองจดงานศพใหแกผทลวงลบเพอร าลกถงคณงามความดแดผทเสยชวต และเปนอนสตเตอนใจแกบคคลทยงมชวตใหด าเนนชวตอยบนความไมประมาท ดวยเหตทความตายเปนสงทมนษยทกคนหลกหนไปไมพน จงท าใหเกดการจดงานศพทไดรบการสบทอด สงสม จนกลายมาเปนประเพณงานศพดงเชนทกวนน ประเพณงานศพน นเปนสงทคนในสงคมไดก าหนดขนโดยมจดมงหมายคอเพอใหผจดหรอเจาภาพงานศพซงเปนสมาชกในสงคมไดรบสงทเปนสรมงคลมความสขกายสบายใจ(สายทพย นกลกจ, 2533) ทไดจดงานศพใหแกผทลวงลบไปแลว สงทพบเหนในประเพณงานศพปจจบน ในรปแบบของความเปนเมองสะทอนรปแบบสงคมเมองในกระแสวตถนยมและบรโภคนยมท เจาภาพงานศพจะไดรบความสะดวกสบาย ความรวดเรว หรหรา และส าเรจรปทพรอมใชตลอดเวลาตามความตองการของเจาภาพ ทงในดานระเบยบแบบแผนของพธกรรม สงของเครองใช และการบรการของธรกจรานคาทเกยวเนองกบการจดงานศพ แมกระทงระยะเวลา

136

ในการด าเนนงานจดงานศพทเจาภาพสามารถก า หนด ไ ด ด ว ย ต ว เ อ ง เพ อ ใ ห เ กด ค ว า มสะดวกสบายตอเจาภาพและผทมารวมงานศพ ในสวนของเจาภาพงานศพ แจงความประสงคไปทแผนกฌาปนกจบรการของวดวาตองการจดงานศพแบบใด จะใหใหญโตหรหราเพยงใดกจะไดดงใจทเจาภาพตองการเพยงแคเตรยมเงนใหพอเพยงส าหรบเปนคาใชจาย นบวาสะดวกมากสาหรบเจาภาพ และถาเจาภาพไมรหรอไมเขาใจสงใด เจาหนาททางวดกจะเปนผคอยแนะน า หรอเปนพธกรใหดวย อกทงยงสามารถปฏบตหนาทแทนเจาภาพอกหลายประการ จนลมไปวานนคอหนาทของเจาภาพ ในสวนนเองเปนสวนส าคญทท าใหเสยเปรยบและเสยเงนเกนความจ าเปนส าหรบการจดงานศพ (ลกขณา ศกนะสงห, 2556) นอกจากเจาภาพจะไดรบความสะดวกสบายจากการจดงานศพแลวผทมารวมงานศพเพอเปนขวญและก าลงใจใหกบเจาภาพ และร าลกถงคณงามความดของผตาย กยงไดรบความสะดวกสบายจากการจดงานศพภายใตการควบคมของเจาภาพงานศพ จงหวดสงขลา เ ปนหน ง ใ นจงหวดของภาคใตตอนลางโดยเฉพาะในเขตพนทอ าเภอเมองสงขลาด ารงฐานะความส าคญเปนศนยกลางการปกครองนบตงแตอดตถงปจจบน โดยเปนทตงของหนวยงานราชการทงจากสวนกลาง และสวนทองถน เ ปนศนยกลางประกอบกจกรรมทางเศรษฐกจ เปนศนยรวมของชมชนทมวดอนเปนสถานทพงทางจตใจจ านวนมากถง 18 วด (ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสงขลา, 2556) รวมทงเปนศนยกลางการศกษา ซงเปนทตงของสถาบนทางการศกษาระดบประถม มธยม และอดมศกษาในภาครฐและเอกชนท าใหในเขตพนทอ าเภอเมองสงขลาเปนแหลงรวมของผคนทหลากหลายโดยเฉพาะขาราชการระดบตางๆ เขามาอยอาศยในอ าเภอเมองสงขลาจ านวนมาก ครนเมอบคคลเหลานเสยชวต จงไดมการจดประเพณ

งานศพอยางสมเกยรต สมฐานะของผวายชนม เพอร าลกถงคณงามความดทไดสงสมไวเมอครงยงมชวต ดงนนการประกอบประเพณงานศพจงเปนประเพณหน งทมความส าคญตอวถการด ารงชวตของผคนในพนทอ าเภอเมองสงขลานบตงแตอดตจนถงปจจบน ดวยบรบทพนฐานดงกลาวขางตนผวจ ยจงมความสนใจทจะศกษาการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพในอ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ซงเปนหวเมองใหญในภาคใตตอนลางทมความส าคญมาแตอดตในฐานะศนยกลางการปกครองทสบทอดมาจนปจจบน เพอแสดงใหเหนถงการกลายเปนสนคาผานประเพณงานศพทสอดคลองกบกระแสสงคมปจจบน วตถประสงค เพอศกษาการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพในต าบลบอยาง อ าเมองสงขลา จงหวดสงขลา วธการศกษา บทความวจยชนนศกษาโดยวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) เกบขอมลจากเอกสารและภาคสนาม พนทศกษา คอ วดแหลมทราย และวดสระเกศ ต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา โดยใชการสง เกตแบบไมมสวนร วม (Non-participation observation) และการสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth Interview) จากผใหขอมล ไดแก รานคาผใหบรการแกงานศพ สปเหรอหรอพระสงฆผประกอบพธกรรม เจาภาพงานศพ ขอมลทไดจะถกน ามาจ าแนกหมวดหมตามวตถประสงคของการวจย ตความ สรางขอสรป และน าเสนอดวยการวเคราะหเชงพรรณา (Descriptive content analysis)

137

ผลการศกษา เมอยางเทาเขาไปในงานศพจะพบกบความสมพนธตางๆ ทเกดขนตรงหนากบการเขารวมงานศพเพอแสดงความเสยใจและใหก าลงใจกบเจาภาพงานศพ ถงผวายชนมทจากไปโดยทงคณความดทสะสมมาไวเบองหลง เพอใหคนทอยเบองหลงไดระลกถงแมรางกายจะสญสลาย ภาพท เหนคอบรรยากาศงานศพทเตรยมพรอมมาเปนอยางดไมวาจะเปนดอกไมทม การจดอยอยางเพยบพรอมอยหนาโลงศพ เพอตอนรบผทมาเขารวมงานศพในการไหวเคารพผตายเปนครงสดทาย อกทงบรเวณงานยงมอาหารเตรยมพรอมรบรองผทมาเขารวมงานศพเพอขอบคณผทมาเขารวมงานศพ และวนสดทายของการจดงานศพคอวนฌาปนกจ จะมพธกรคอยบอกกลาวถงพธกรรมสดทายของชวต นมนตพระสงฆมาสวดมนต เพอสวดสงทายใหกบผตาย และเทศนาสงสอนคตธรรม เพอเปนเครองเตอนใจใหกบผทมาร วมงานศพในการใชชวตทไมประมาท ด ารงชวตอยบนความมสตตลอดชวงชวตของมนษยทกผทกคน พธกรจะน าทกคนสพธการตอไปคอการน าโลงศพไปไวทหนาเมร ใหครอบครวและญาตไดสงศพผตายเปนครงสดทายรวมถงผคนทมารวมงานศพไดไวอาลยเปนครงสดทายโดยการวางดอกไมจนท นห นาศพ หลงจากเสรจพธผทมารวมงานศพจะไดรบของทระลกงานศพ เพอแสดงความขอบคณทมารวมไวอาลยเปนครงสดทายของชวงชวตผตาย จากทกลาวมาพบเหนไดวาทกขนตอน พธกรรม มการเตรยมพรอมมาเปนอยางดเพอตอนรบแขกทเขามารวมงาน ขนตอนระหวางการจดงานนนเปนไปอยางรวดเรว สะดวกสบาย ถกตองตามพธกรรม และถกใจเจาภาพหรอตามค าสงเสยของผตาย ในระยะเวลาอนสนเพยงไมกวนของการจดประเพณงานศพ การทจะจดงานศพแบบเพยบพรอมทกอยางไดนน ถาหากยอนไปในอดตตองอาศยความรวมมอรวมใจของคนในชมชนเขามาชวยเหลอ

สละสงของ เงนทอง สละแรงกาย แรงใจ เพอใหงานส าเรจลลวงไปดวยด แตทวาในสภาพปจจบนการจดงานศพใหส าเรจลลวงไปไดดวยดเกดจาก ธรกจรานคาทใหบรการและคอยอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพ ซงปรากฏการณดงกลาวเรมเกดขนในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลาเมอพ.ศ. 2542 ทเรมมรานคาและการบรการตางๆ ทยอยเขามาใหบรการแกงานศพ ถอเปนอกชองทางหนงในการท ามาหากนของผคนทอาศยอยบรเวณใกลวดและในตวอ าเภอเมองสงขลา นบไดวาเปนภาพทสะทอนถงการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพทเกดขนภายในต าบลบอยาง อ า เภอ เมองสงขลา จงหวดสงขลา โดยมรายละเอยดดงตอไปน การกลายเปนสนคาของประเพณงานศพ ธรกจทเกยวของกบประเพณงานศพทเขามาในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา เรมเขามาเมอเรมมการกอตงเมรเผาศพแบบปลอดมลพษภายในวดพนทศ กษ า ซ ง อ ย ใ น ช ว ง ปพ . ศ . 2 5 4 2 ท เ ร มเปลยนแปลง การจดประเพณงานศพจากการตงศพทบานยายมาจดตงประเพณงานศพภายในวด และเพออ านวยความสะดวกในการจดงานศพ จงท าใหเกดการบรการและธรกจทอ านวยความสะดวกสบายใหกบเจาภาพตามมาเปนล าดบ ผวจยแบงออกเปน 2 ลกษณะคอ วด และธรกจทเกยวของกบงานศพ 1. วด วดถอเปนสถานทส าคญในการจดงานศพ ในปจจบนเมอมคนเสยชวตมกนยมจดตงงานศพทว ด วดจงมหนาทอ านวยความสะดวกใหแกญาตโยม เพอจดงานศพใหส าเรจดงความตงใจของพทธศาสนกชน ดงนนวดจงมพระสงฆ และเจาหนาททรบผดชอบ ในสวนของสถานท และเจาหนาทพธกรรม ซงไดแก พธกร และสปเหรอในการชแนะแนวทางในการประกอบ

138

พธกรรมทางดานศาสนา เพ อใหเกดความสะดวกสบายแกเจาภาพทเขามาจดตงงานศพภายในวด ดงค าสมภาษณ “…สมมตวาญาตใครตายกมาจองพระ พระกจะบอกวาศาลาวาง ไมวาง ถามเขา ตงกวน เผาวนไหน รดน าศพตเทาไหร ตองถามหมด บอกหมดวาท าอะไรบาง แนะน าเขา บางคนเขามาตงศพ เขาไมเคยรวาเปนยงไงบาง เราเปนพระเราตองแนะน าเขา…” (หลวงพพาส นามสมมต, สมภาษณเมอวนท 1 พฤษภาคม 2558) 1.1 สถานท กา รต ด ต อน าศพม าจดต งบ าเพญกศลภายในวดนนทางวดจะมระเบยบการตดตอใหแกเจาภาพเพอเตรยมตวและเตรยมงาน โดยจะมรายละเอยดดงน การทเจาภาพจะน าศพมาบ าเพญกศลน น ใหน าใบมรณะบตร และใบอนญาตเผาศพน ามามอบใหแกเจาอาวาส หรอผทไดรบมอบหมายกอนวนเผาศพ ในสวนของสถานททางวดไดมการจดเตรยม และท าความสะอาด ศาลาตงศพ เมรเผาศพ โดยคดคาใชจาย เปนทงการบรจาคใหแกวดตามแรงศรทธาของเจาภาพงานศพ โดยรวมไปถงคาใชจายทงน าและไฟ ทใชในงานศพ ส าหรบบางวดจะก าหนดคาใชจายส าหรบงานศพไวอยางละเอยดเพอความสะดวกใหแกเจาภาพ โดยแบงคาใชจายออกเปน คาพธกร คาสปเหรอ คาน า คาไฟ และคาน ามนเผาศพ เพอน าเงนในสวนของการจดงานศพมาใชจายในการบ ารงวดและเมรเผาศพ ดงค าสมภาษณ “. . .ทางวดมบรการเจาศาลา ประจ าศาลาทกศาลาท าพธกรรมให ท าน ามนตให คาพธกรเกบคนละสามรอยคนเผาศพใหคนละพน ยงไวจายคาน า คาไฟ วนละพน เอามาบ ารงเมรมง เมรมนอพงเอา คาน ามนเผาศพ ศพละสามพนทกศพ ศพนอกกเหมอนกน... ”

(พระโต นามสมมต, สมภาษณเมอวนท 1 พฤษภาคม 2558) 1.2 พธกรรม ในสวนของดานพธกรรมจะมเจาหนาทอ านวยความสะดวกในดานพธกรรมคอ พธกรงานศพ ซงเปนผทคอยชแนะขนตอนการจดงานศพใหกบเจาภาพ และอปกรณทตองเตรยมในการประกอบพธกรรมตงแตวนแรกทจ ดงานศพจนถงวนสดทาย อะไรทขาดเหลอในงานศพเจาภาพสามารถบอกก ลาวพธก ร ไดดงค าสมภาษณ “…ถงสวนททางเจางานหาไมได เชนวา ไมมทจะตดตอแมครว ถาเจางานบอกไมมใหชวยหาใหหนอย กจะตดตอแมครวใหมาคยกบเจางานเอง กจะอ านวยความสะดวก ถาจะปรกษาอะไร ถางานนไมรจะเอารานดอกไมทไหนด พธกรชวยแนะน าหนอยรานดอกไมทไหนด ลองโทรมารานนนะคยกบเขากอน ใหเขาใจทงสองฝายราคาเทาน เราจะซอได ไดไหม ถาไมไดกรานอนแทน ทวดกไมไดผกมด…” (ลงรต นามสมมต, สมภาษณเมอวนท 19 กมภาพนธ 2559) ถอไดวาพธกรจะเปนผทคอยด าเนนการงานศพดานการอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพในเรองของค าปรกษาในการจดงานศพ อกทงยงใหค าแนะน าเกยวกบพธการ คอพธรดน าศพ การสวดพระอภธรรมในแตละคน จนกระทงถงวนฌาปนกจ ในขนตอนของการประกอบพธกรรมไดมการท าหนาทควบคไปกบสปเหรอในวนพธรดน าศพ ในสวนของการมดตราสงขและการยกโลงตงบนฐานโลงซงเปนหนาทของสปเหรอ พธกรจงสงมอบหนาทตอใหสปเหรอในการเผาศพ จนถงวนรงขนทเกบอฐ หนาทของสปเหรอนอกเหนอจากการประกอบพธกรรมท

139

กลาวถงแลวยงมข นตอนในการ ชวยน าอฐไปฝงกลบหรอลอยองคาร ตามทเจาภาพตองการ 1.3 อปกรณส าหรบงานศพ อปกรณเปนอกหนงสงส าคญทจ าเปนตองใชในงานศพ ซงทางวดมจดเตรยมให และในสวนของเจาภาพทตองจดหาอปกรณดวยตนเอง ในสวนของวดจะมการอ านวยความสะดวกในเรองของการใหยมหรอใหเชาขาวของเครองใชส าหรบใชภายในงานศพ คอ จานขาว ชอน สอม หมอหงขาว และอปกรณเครองครวตางๆ ส าหรบใชภายในงานใหแกเจาภาพ และอปกรณในสวนของพธกรรมทจ าเปนตองใช ทางวดจะมระเบยบการ ในเรองของการเตรยมอปกรณส าหรบท าพธกรรมใหแกเจาภาพ เพอใหเจาภาพไดจดหาดวยตนเอง อาท เชน ดอกไม ธป เทยน ผาขาว ผาไตร เปนตน ในกรณทเจาภาพจดหาอปกรณไมได หรอไมสะดวกในการจดหาอปกรณทางวดกจะคอยใหค าแนะน าแกเจาภาพดงค าสมภาษณ “…ทางวดกอ านวยความสะดวกในเรองของสถานท โตะ เกาอ ทมอย จาน ถวย ชาม ของใชทมอยกจะอ านวยความสะดวกให…” (ลงรต นามสมมต, สมภาษณเมอวนท 19 กมภาพนธ 2559) จากขางตนจะเหนไดวาวดเปนอกหนงชองทางส าหรบการใหบรการแกผจดงานศพ โดยเรมตงแตการเตรยมสถานทไมวาจะเปนศาลาตงศพ โตะ เกาอ ส าหรบนงไหวพระในศาลา อปกรณเครองใชทจ าเปนแกงานศพ และคอยชแนะแนวทางในเรองของพธกรรม การเตรยมอปกรณ และค าแนะน าหรอคอยประสานงานรานคาทใหบรการแกเจาภาพจนถงวนสดทายของการจดประ เพณง านศพ ถอ ว า ใ น ป จจ บนสะดวกสบายมากยงขนในการจดงานศพ อกทงยงพวงหรอแถมคาใชจายส าหรบงานศพเพอแลกกบความสะดวกสบายและประโยชนทไดรบทงทเปน

ในรปของการบรจาคตามแรงศรทธา หรอการก าหนดคาใชจายในสวนตางๆ ทจ าเปนตองจายใหกบวด 1. ธรกจทเกยวของกบงานศพ ป จ จ บ น ม ร า น ค า บ ร ก า รมากมายทเขามามสวนรวมในการใหบรการแกงานศพ เพราะถอวางานศพเปนอกชองทางหนงในการเพมรายไดใหกบรานคา ผวจยพบวารานคาทใหบรการแกงานศพ ประกอบไปดวย รานขายโลงศพ รานดอกไม แมครวรบจางท าอาหาร และรานคาอนๆ โดยมชองทางการใหบรการจากหนาราน การโฆษณาตามศาลาวด หรอการบอกปากตอปากของเจาภาพงานศพของผทเคยใชบรการมากอน ผลการวจยคนพบวา รานคาตางๆ ทใหบรการแกงานศพ มการใหบรการเปนแพคเกจ หรอการรบจางเหมาเฉพาะวนและตลอดชวงการจดงานศพ อยทการตกลงของเจาภาพและรานคา ตามราคาและผลงานทเจาภาพตองการ 2.1 รานขายโลงศพ ในสวนของรานขายโลงศพในอ าเภอเมองสงขลานนพบรานทใหบรการเกยวกบโลงศพนนมเพยงรานเดยวในอ าเภอเมองทคอยใหบรการรบ สง โลงศพใหกบลกคาตลอด 24 ชวโมง อกทงยงมบรการโลงศพบรจาคส าหรบศพไรญาต หรอผทไมมเงนซอโลงศพ สามารถรบไดตลอด 24 ชวโมงเชนกน สวนของโลงบรจาคนนทางรานไดท าการผลตขนมาเอง ในสวนของโลงศพทรานนน ทางรานไดซอมาจากรานโลงศพในอ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา นอกจากนนทางรานยงมบรการสงโลงศพถงวด เพอความสะดวกแกเจาภาพ ตามค าสมภาษณ “…เขากมาสง เรากไปสงใหทวด ถามวดไหนๆ เรากเอาไปสงให…” (ลงสทธ สมภาษณเมอวนท 16

กมภาพนธ 2559)

140

นอกจากน นทางวดไดมบรการโลงศพใหแกเจาภาพ โดยมโลงศพแบบธรรมดา แบบมาตรฐาน หรอทเรยกกนวาโลงใน พรอมทงฐานโลงแอร ทเตรยมไวส าหรบเจาภาพทมก าลงทรพยนอย หรอเจาภาพสามารถสอบถามหารานโลงศพจากเจาหนาทว ดไดตามตองการ โลงศพทผวจ ยพบเปนลกษณะโลงนอน รปแบบของโลงศพทพบมดวยกน 3 แบบ ไดแก แบบแหนว (ภาษาถนภาคใต) หรอสงโคง (ดงภาพท1) คอรปแบบเฉพาะของชาวใต แบบสงตรงและแบบทรงต ารปแบบโลงศพทแตกตางกนขนอยกบจ านวนเงนของเจาภาพ ราคาโลงศพเรมตนประมาณลกละ 5,500– 9,500 บาท แลวแตความสงหรอใหญของโลงศพ พรอมกบลวดลายและสตางๆ มทงสเงน และสทอง สขาว หรอ 3 ส ใหลกคาไดเลอกสรร และมอปกรณเสรมคอผาดบและหมอนใหแกเจาภาพ เพอเพมความสะดวก และประหยดเวลาในวถชวตของคนในสงคมปจจบน

ภาพท 1 โลงศพแบบแหนว หรอสงโคง ทมา: ถายโดยผวจยเมอวนท 16 กมภาพนธ 2559 2.2 รานดอกไม รานดอกไมทผวจยไดคนพบวา นอกจากการจดดอกไมหนาโลงศพแลว ยงมบรการเสรมคอการรบออกแบบการจดวางดกไมใหกบลกคา หรอออกแบบใหตามทลกคาตองการ หรอมรปแบบมาใหรานดอกไมและราคาทก าหนดไว รานคาจะท าการชวยออกแบบใหคลายคลงกบท เจาภาพตองการ โดยอย ในงบประมาณท

พอเหมาะพอควรตามทลกคาก าหนด นอกจากนนงานใหญ หรองานขาราชการชนสง นอกจากจะรบจดดอกไมหนาโลงศพแลวยงมการบรการจดตกแตงสถานทงานศพใหดสวยงาม เชน การตกแตงศาลาดวยผา การปพรมหนาโลงศพ ท าความสะอาดศาลา รวมไปถงวนสดทาย ทมการตกแตงดอกไมตงแตหนางานศพจนกระทงถงบรเวณเมรเผาศพ ดวยดอกไม ผา และของตกแตงตางๆ ตามราคาทเจาภาพก าหนดมา อกทงยงมบรการระหวางวนจดตงงานศพ โดยการบรการดแลดอกไมทก 3 วน กอนถงวนฌาปนกจ นอกจากนนผวจยยงพบวา นอกจากรานดอกไมยงมบรการเหลานดงทกลาวมาแลว ยงคนพบวาบางรานดอกไมมบรการจดงานศพเปนแพคเกจ หรอเหมารวมในสวนของการจดดอกไม พวงหรด ดอกไมจนทน ของช ารวย และเรอเชาคอยบรการ ส าหรบเจาภาพทน าอฐไปลอยองคารยงบรเวณทะเลสาบสงขลา ทงหมดนจะรวมอยในแพคเกจเดยวโดยมรานดอกไมเ ปนผดแลและตดตอประสานงานให หรอเรยกวา ออแกไนส เนองจากการทเจาภาพไววางใจรานดอกไมใหเปนผดแลงานศพ ดงค าสมภาษณ “…งานหลกแสน เราตองดแลทกวนเรมตนตงแตตกแตงศาลา ประดบผาอาคาร ดแลเรองดอกไมจนทน ผาไตร ดแลเรองเรอส าหรบลอยองคาร พาลกคาไปลอยองคารใหเสรจสรรพเรยบรอย…”

(พไก นามสมมต, สมภาษณเมอวนท 29 กมภาพนธ 2559)

ภาพท 2 การจดดอกไมหนาโลงศพ

141

ทมา: ถายโดยผวจย 29 กมภาพนธ 2559

2.3 รานบรการเกยวกบอาหาร รานบรการส าหรบอาหารทเลยงตอนรบผทมาเขารวมงานศพ หรอทชาวบานเรยกวาแมครว แมครวจะมหนาทร บผดชอบท าอาหารเลยงผทมาเขารวมงานในแตละคน สวนอาหารเจาภาพสามารถเลอกกบขาวทจะเสรฟในงานศพไดตามตองการ สวนคาใชจายจะคดเปนราคาเหมาในแตละวน ผวจยไดคนพบวาการจดงานศพในเขตอ าเภอเมองสงขลา อาหารทนยมเลยงสวนใหญจะเลยงอาหารแบบธรรมดา คอ แกงหมอ และแบบบฟเฟต ตามทเจาภาพตองการ การเลยงอาหารแบบบฟเฟตนน ไดมการรเรมแนวคดนจากอ าเภอนาทว จงหวดสงขลา เพอใหการจดประ เพณงานศพในปจจบนมความสะดวกสบายและชวยประหยดคาใชจายในงานศพ และ เรม เ ปนทแพรหลายในจงหวดสงขลา ประมาณ 10 ปทผานมา หรอในปพ.ศ. 2549 ทนยมเลยงอาหารบฟเฟตภายในอ าเภอเมองสงขลา นอกจากการบรการดานอาหารทเลยงตอนรบผทมาเขารวมงานศพแลว ทางแมครวจะมผชวยในการท าอาหาร ประมาณ 5-6 คน ทงเปนผชวยในการหงขาว และลางจาน อาหารทนยมท าเพอรบรองผทมาเขารวมงานจะประกอบไปดวย แกงสม แกงคว ไตปลา ควหม หมฮอง หมผดหวาน ตมจด น าพรกและอนๆ ตามทเจาภาพตองการ สวนราคาในการจดจางแมครวและทมงาน จะคดราคาเหมารวมตอวน ประมาณ 3,500 - 4,000 บาท ตอวน “…ไปทกงาน เรทราคาอยท 3,500 บาทตอวน ตองาน รวมคาแรง คาคนลางจาน ลกนอง 6 คนตองาน กจะมคนหงขาว คนลางจาน คนหนผก ลกมอแมครวเคยรบงานมากสด วนละ 4,000 แลวแตเจาภาพ แขกมาก แขกนอยปาไปทกวดเฉพาะภายในเมอง มรบงานขางนอก

บาง บางทกไประโนด รบท ากบขาวทงแบบธรรมดา และบฟเฟต…” (ปารวย นามสมมต , สมภาษณเม อวนท 17 กมภาพนธ 2559) เจาของรานคาธรกจทใหบรการเกยวกบงานศพ ทเปนหลกในการจดงานศพภายในเขตต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ท าใหเหนถงการใหบรการทสะดวกสบายแกงานศพ โดยเรมใหบรการตงแตมการเรมเขามาของเมรเผาศพประมาณภายในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา ท าใหเกดธรกจรานคาตางๆ มากมาย เขามามบทบาทกบงานศพจนถงปจจบน ทสะดวกรวดเรวในการบรการทเพยบพรอมใหกบเจาภาพ วจารณและสรปผล ประเพณงานศพในต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา มหลายองคประกอบทท าใหประเพณงานศพกลายเปนสนคา นบต งประมาณปพ.ศ. 2542 ซ ง เกดปรากฏการณทเรมมรานคาและการบรการตางๆ ทยอยเขามาใหบรการงานศพ เนองจากงานศพในต าบลบอยาง อ าเมองสงขลา จงหวดสงขลา ทจดขนสวนใหญเปนงานศพของขาราชการชนผใหญ นกการเมองทองถน ผอ านวยการโรงเรยน คร ตลอดจนบคคลงานศพใหสมเกยรตและสมฐานะของผตายหรอเจาภาพงานศพ จงท าใหเกดธรกจทเปนองคประกอบใหประเพณงานศพกลายเปนสนคาในต าบลบอยาง อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา โดยประกอบไปดวย 2 ลกษณะทท าใหประเพณงานศพกลายเปนสนคา คอ วด ทเปนในเรองของสถานท พธกรรม และอปกรณตางๆ ในงานศพทงทเปนสงของทใชในการประกอบพธกรรม และการจดงานศพ จนกระทงรวมไปถงเจาหนาทคอยอ านวยความสะดวกใหแกเจาภาพคอ พระสงฆทท าหนาทในการตดตอเรองสถานทการจดตงงานศพและพธกรรมเกยวกบประเพณงานศพ อกทง

142

ยงมพธกรทคอยใหค าแนะน าขนตอนการจดงานศพ การเตรยมอปกรณในการจดงานศพ และสปเหรอ ทคอยจดการเกยวกบเรองของการเผาศพในดานพธกรรม ในสวนของคาใชจายจะพบวาทางวดมทงก าหนดคาบรการสถานท คาน ามนเผาศพ คาน า คาไฟ คาอปกรณในการท าอาหาร และรวมไปถงแรงศรทธาส าหรบการบรจาคใหกบวดในการจดงานศพงานศพในฐานะทเปนสนคามวตถประสงคเพอตอบสนองการบรโภคคานยมทจดงานใหญโตเพอแสดงออกถงสถานภาพทางสงคมมากกวาใหความส าคญตอศาสนาอกทงยงมการบรโภคเชงสญลกษณทท าใหงานศพมมลคาการแลกเปลยนสงซงเกดประโยชนทางเศรษฐกจตอผใหบรการวดจงมบทบาทในดานของศาสนาทเปนผชน าพธกรรมเพอใหเกดคณคาทางศาสนาตอเจาภาพกบการเปนผใหบรการพธกรรมงานศพทอยในเงอนไขความจ าเปนทางเศรษฐกจ(ปญญา เลศสขประเสรฐ , 2548) ในสวนของธรกจทเกยวของกบงานศพ แบงออกเปนรานโลงศพ รานดอกไม และแมครวท าอาหารในงานศพ ธรกจรานคาทเขามาใหบรการงานศพเปนสวนหนงทท าใหงานศพกลายเปนสนคา เพราะธรกจรานคาเขามามบทบาท ท าใหงานศพในปจจบนด าเนนไปอยางสะดวกสบายมากยงขน เพราะในแตละกระบวนการตางลวนใชเงนทเปนปจจยส าคญ ในการด าเนนการของรปแบบธรกจทใชเงนตรา ประเพณงานศพถกท าใหกลายเปนสนคาจากการเปลยนแปลงบรบททางสงคมไทยปจจบนทไดเขาสยคบรโภคนยม ซงถอไดวาเปนวฒนธรรมกระแสหลกทเปลยนแปลงไปตามยคสมยใหม และคานยม เพอตอบสนองรปแบบวถชวตของคนใน

ยคบรโภคนยมทนยม ทมการด ารงชวตแบบปจเจกบคคลการชวยเหลอซงกนและกนเปนการชวยเหลอทมการหวงผลตอบแทนมากกวาการชวยเหลอโดยทไมหวงผลสงใดรวมถงการทคนในสงคมมชวตทเรงรบมากขนท าใหการจดงานตางๆทเกยวพนกบการด าเนนชวตเกดขนในรปแบบของการจดท าเปนรปแบบส าเรจรปเชนการจดงานเกยวกบงานศพการจดงานเกยวกบงานมงคลเปนตน (กาญจนารตนพนธ, 2552) จงท าใหการจดงานศพในปจจบนมความสะดวกสบาย รวดเรว และหรหรา เพอการจดงานศพใหสมเกยรตใหกบผตาย หรอเจาภาพงานศพ

ขอเสนอแนะ ควรศกษาตอในเรองของธรกจคาขายทเขามาตงรานขายของภายในบรเวณวด โดยเฉพาะวนทมการจดตงงานศพ ไมวาจะเปนรานขายขนมทองถน ของแหง ของฝาก และอนๆ ในเรองของการเขามาตงรานคาภายในพนทว ด ไดกลายเปนสนคาอยางไร กตตกรรมประกาศ ผวจ ยขอขอบคณทนอดหนนก า ร ว จ ย จ า ก บ ณ ฑ ต ว ท ย า ล ยมหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ ทสนบสนนงบประมาณในการท าวจยเรองการกลายเปนสนคาของประเพณงานศพ กรณศกษาต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลารวมทงทานอาจารยทปรกษาผศ.ดร.ศรสพร ปยรตนวงศ ทชวยท าใหงานวจยส าเรจลลวงดวยด

143

เอกสารอางอง กาญจนารตนพนธ. (2552). ชมชนชาวนาทามกลางกระแสบรโภคนยม. (วทยานพนธศลปศาสตรมหา บณฑต).สงขลา: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. ชอทพย จ านงวงษ. (2551). ประเพณงานศพ. วารสารไทย ปท 29 ฉบบท 108 ตค.-ธค 2551 ปญญา เลศสขประเสรฐ. (2548). กระบวนการกลายเปนสนคาของพธกรรมงานศพ. (วทยานพนธ เศรษฐศาสตรมหาบณฑต).กรงเทพมหานคร : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ยศ สนตสมบต. (2537). มนษยกบวฒนธรรม. กรงเทพฯ: สถาบนชมชนพฒนาทองถน รงสรรค ธนพรพนธ. (2546).ทนวฒนธรรม: วฒนธรรมในระบบทนนยมโลก. กรงเทพมหานคร: มตชน 2546 วนย บญลอ. (2545). ทนทางวฒนธรรมและการชวงชงอ านาจเชงสญลกษณของชมชนชาวปกาเกอะญอ. (วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต).เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. สายทพย นกลกจ. (2533). วรรณคดเกยวกบขนบประเพณ. กรงเทพมหานคร : การพมพพระนคร. ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสงขลา. (2556). วดจงหวดสงขลา. คนเมอ 11 สงหาคม 2558, จาก: http://www.m-culture.go.th/songkhla

144

ประวตผเขยน

ชอ -สกล นางสาวธรรมพร สขม รหสประจ ำตวนกศกษำ 5711120008

วฒกำรศกษำ

ทนกำรศกษำ - ทนอดหนนการวจยเพอวทยานพนธ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร - ทนสนบสนนการเผยแพรงานวจยระดบชาต จากการเขารวมงานประชมการประชมวชาการระดบชาตมหาวทยาลยราชภฎภเกต ครงท 4 ในหวขอ “การพฒนางานวจย บนฐานแนวคดใหม เพอกาวสประชาคมอาเซยน” ระหวางวนท 7-8 พฤษภาคม 2558 ณ ศนยประชมมหาวทยาลยราชภฏภเกต ภเกต: มหาวทยาลยราชภฏภเกต. กำรตพมพและเผยแพรผลงำน ธรรมพร สขม และเกตถวา บญปราการ . (2558). การประกอบสรางอตลกษณของโลงศพในสงคมไทยพทธสมยใหม. ใน การประชมวชาการระดบชาต มหาวทยาลยราชภฎภเกต ครงท 4ในหวขอ “การพฒนางานวจยบนฐานแนวคดใหม เพอกาวสประชาคมอาเซยน”ระหวางวนท 7-8 พฤษภาคม 2558 ณ ศนยประชมมหาวทยาลยราชภฏภเกตภเกต: มหาวทยาลยราชภฏภเกต. ธรรมพร สขม และศรสพร ปยรตนวงศ. (2559). ประเพณงานศพในกระแสบรโภคนยมของเขตเมองสงขลา. ใน การประชมวชาการระดบชาต มหาวทยาลยทกษณ ครงท 26ในหวขอ “บรณาการงานวจยเพอสงคม” ระหวางวนท 26-29 พฤษภาคม 2559 ณ โรงแรม บรศรภ บตก อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา สงขลา: มหาวทยาลยทกษณ. ธรรมพร สขม และศรสพร ปยรตนวงศ. (2559). การกลายเปนสนคาของประเพณงานศพ กรณศกษาต าบลบอยาง อ าเภอเมองสงขลา จงหวดสงขลา . การตอบรบการไดรบบทความเพอสขนตอนในการพจารณาของกองบรรณาธการเพอตพมพในวารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม วนท 9 พฤษภาคม 2559.

วฒ ชอสถำบน ปทส ำเรจกำรศกษำ ศลปศาสตรบณฑต

(ชมชนศกษา)

มหาวทยาลยสงขลานครนทร

2556