gan Des Quinn a Martin Williams

Yr eiddoch

yn gywirBert

Yn anffodus wyddon ni ddim pwy

oedd Bert. Roedd yn un o’r miloedd o

ddynion ifanc a aeth o Gymru i

ymladd ym meysydd Ffrainc a

Fflandrys.

Mae’r bathodyn ar ei gap yn dweud

ei fod yn aelod o’r Gatrawd Gymreig

ac roedd rhan bwysig gan fataliynau

o Gymru ym Mrwydr Mametz Wood

ym mis Gorffennaf 1916.

Gallai Bert fod yn un o’r milwyr

hynny.Byddai gan Bert stôr o wybodaeth am hanes y milwyr o Gymru ar y Ffrynt Gorllewinol a’r amodau erchyll a brofodd y milwyr hynny wrth fyw ac ymladd yn y ffosydd.

Ffotograff trwy garedigrwydd M. Williams

Os y byddai Bert wedi bod ym Mametz Wood, meddyliwch beth

fyddai ganddo i’w ddweud ar fore 12 Gorffennaf pan gafodd y

goedwig ei chlirio o’r diwedd gan filwyr o’r 21ain Adran.

Roedd y milwyr o Gymru wedi bod yn ymladd yn erbyn yr

Almaenwyr o fewn y goedwig er 7 Gorffennaf. Ar 7 Gorffennaf

yn unig collodd y 38ain Adran (Gymreig) 400 o filwyr wrth i

ynnau mawr a gynnau peiriant yr Almaenwyr eu torri i lawr

wrth iddynt symud ymlaen. Collodd tri theulu ddau frawd yr un

yn ystod yr ymosodiad ar y goedwig y diwrnod hwnnw.

Ar 10 Gorffennaf gwnaed ymosodiad uniongyrchol arall yn

erbyn y goedwig, a thrachefn collwyd llawer o filwyr, wedi’u

saethu gan ynnau peiriant a thaniadau ‘cyfeillgar’ o ynnau

mawr Prydain a gwympodd ymysg y milwyr wrth iddynt symud

ymlaen i gyfeiriad y coed.

Ar 11 Gorffennaf, bu ymosodiadau eraill, ar ymylon gogleddol a dwyreiniol y goedwig y tro hwn. A hwythau wedi ymlâdd yn hollol, rhaid oedd tynnu llawer bataliwn allan o’r frwydr a rhoi rhai o’r milwyr wrth gefn yn eu lle. Fel y digwyddodd ar 10fed, dechreuodd gynnau mawr Prydain danio a bu raid i’r milwyr o Gymru gysgodi mewn tyllau siel am oriau cyn mynd ymlaen â’u hymosodiad, a hynny yn erbyn gwrthwynebiad ffyrnig o du’r Almaenwyr.

Colledion y 38ain Adran ym Mametz Wood: Swyddogion Milwyr EraillLladdwyd 46 556 Clwyfwyd 138 2,668 Ar goll 6 579

Cyfanswm 190 3,803

Pam y gwnaeth milwyr y 38ain Adran barhau i ymosod ar goedwig Mametz er iddynt ddioddef colledion enfawr?

Dychmygwch beth fyddai gan Bert i’w ddweud am yr

ymosodiad ar Mametz Wood, sut y byddai’n teimlo a sut y

byddai’n disgrifio ei brofiadau.

Oherwydd sensoriaeth ni fyddai’n gallu ysgrifennu llawer am yr

hyn a ddigwyddodd, ond beth os y byddai wedi ysgrifennu

llythyr manwl gartref, neu dudalen o ddyddiadur, nad oedd

bwriad ganddo i’w postio. Byddai llawer o gardiau a llythyrau’n

cael eu cadw heb eu postio, a’u rhoi i aelodau o’r teulu ac

anwyliaid gan ffrindiau pan fyddent yn mynd adref ar wyliau.Chi yw Bert.

Ysgrifennwch lythyr, neu gyfres o nodiadau o ddyddiadur, yn

disgrifio’r paratoadau ar gyfer yr ymosodiad ar Mametz

Wood, a’r ymosodiad ei hun.

* Sut y gwnaeth eich bataliwn baratoi ar gyfer y frwydr? Beth roeddech chi’n ei

ddisgwyl?

* Sut roeddech chi’n teimlo cyn y frwydr a phan welsoch y milwyr cyntaf yn mynd

ymlaen?

* Beth ddigwyddodd yn ystod y frwydr? Pa ddigwyddiadau sy’n sefyll yn y cof?

* Sut roeddech chi’n teimlo ar 12 Gorffennaf pan ddaeth y frwydr i ben?