CMYK

www.

radio

nacio

nal.a

l

faqe 20

BRENDËSI

faqe18-19

Në

faqe4-5

faqe6-7

faqe2

faqe16

faqe10

100 vjetori i Pavarësisë,mirënjohje SHBA-ve

nacionalGazetë javore, letrare, kulturore, politike

BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI IV BOTIMIT NR. 175 25 NËNTOR - 2 DHJETOR 2012 ÇMIMI 30 LEKË / 0,20 EURO

Gazeta e përditshme online:www.gazeta-nacional.com

Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, TiranëE-mail: nacionalalbania@yahoo.com

Në fondin Instrumenta Miscellanea gjendenshumë letra origjinale të Skëndërbeut

Kongresmeni Eliot Engël, qytetarnderi i komunës së Bujanit

Tropoja nderon lobistët eçështjes shqiptare në SHBA

Paqeja nëBallkan?

Nga Prof. Dr. VALENTINA DUKA

Në këtë botim medokumente, që

po i paraqesim lex-uesit me rastin e 100-vjetorit të krijimit tështetit të pavarur sh-qiptar, përfshihenmateriale të rëndë-sishme dokumentare,që, në pjesën më të madhe, sillen në shqippër herë të parë. Ato janë marrë në ArkivinKombëtar Britanik, si rezultat...

Dokumente britanikepër Shqipërinëdhe shqiptarët

Faqe 12

Ju tregoj shqiptarët nëArkivat Sekrete të Vatikanit

faqe 20

Nga EDI SHUKRIU

Temën e përzgje-dhur Ballkani në

sytë e shkrimtareve eshoh si intriguese dhetë rëndësishme, si dhenivelin e përzgjedhur tëpjesëmarrëseve. Kjoështë dhe mundësi përnjohje direkte të ndërsjellë, mundësi largimit tësë paku disa paragjykimeve dhe të vendosjessë shtigjeve më të gjata të mbështetura në kual-itet të mirëfilltë të individëve, ku duhet të kenëthemelet të gjitha shoqëritë... Faqe 3

DoDoDoDoDossssssssssieieieieier nr nr nr nr nggggga a a a a ZEZEZEZEZEF BUF BUF BUF BUF BUSSSSSHHHHHAAAAATTTTTIIIII

E DITORIALRuajtja e miqësisë me Shtetet e Bashkuara të Amerikës

garanci për Shqipërinë demokratike të 100 viteve të ardhshme

Esse nEsse nEsse nEsse nEsse nggggga a a a a FL FL FL FL FLUUUUUTTTTTUUUUURRRRRA MA MA MA MA MUUUUUSSSSSTTTTTAAAAAFFFFFAAAAA,,,,,FEFEFEFEFERRRRRIIIIIDDDDDE PE PE PE PE PAAAAAPPPPPLLLLLEEEEEKKKKKAAAAA,,,,,

MMMMMIIIIIGGGGGEEEEENNNNNA MA MA MA MA MEEEEETTTTTOOOOOHU GHU GHU GHU GHU GJJJJJOOOOOKKKKKAAAAA

NJË LETËRSI PËR NESËR

StStStStStudududududim nim nim nim nim nggggga Pa Pa Pa Pa Prrrrrofofofofof. . . . . ASASASASASTTTTTRRRRRIIIIIT BT BT BT BT BIIIIISSSSSHHHHHQQQQQEEEEEMMMMMIIIII

MERMERI QË PIKON

TTTTTrrrrreeeeegggggim nim nim nim nim nggggga a a a a ZIZIZIZIZIJJJJJA ÇA ÇA ÇA ÇA ÇEEEEELLLLLAAAAA

Kujtimet shikojnë në mua

Esse nEsse nEsse nEsse nEsse nggggga a a a a TOTOTOTOTOMMMMMAAAAAS TS TS TS TS TRRRRRAAAAANSNSNSNSNSTTTTTRRRRRÖÖÖÖÖMMMMMEEEEERRRRR

faqe9

faqe15

Opinion nga FLAMUR BUÇPAPAJ

faqe 21

faqe5-17

Kur letërsia pleksetbukur me historinë

Poezi nga Portugalia

PPPPPëëëëërrrrrkkkkkttttthhhhheueueueueu: : : : : ANANANANANTTTTTOOOOON PN PN PN PN PAAAAAPPPPPLLLLLEEEEEKKKKKAAAAA

PPPPPoooooeeeeezzzzzi ni ni ni ni nggggga a a a a SKSKSKSKSKËËËËËNNNNNDDDDDEEEEER RR RR RR RR RUUUUUSSSSSI, MI, MI, MI, MI, MUUUUUSSSSSAAAAAVVVVVYSYSYSYSYSHHHHHKKKKKAAAAA, U, U, U, U, URRRRRAAAAAN KN KN KN KN KOOOOOSSSSSTTTTTRRRRRE CE CE CE CE CI,I,I,I,I,

HHHHHYSYSYSYSYSEEEEEN KN KN KN KN KË QË QË QË QË QIIIIIKKKKKUUUUU, S, S, S, S, SEEEEEJJJJJDDDDDI BI BI BI BI BEEEEERRRRRIIIIISSSSSHHHHHA A A A A etetetetetjjjjj

KKKKKririririritttttiiiiikkkkkë në në në në nggggga a a a a SSSSSHHHHHPPPPPEEEEENNNNND TD TD TD TD TOOOOOPPPPPAAAAALLLLLLLLLLAAAAAJJJJJ

Mrekullia e natyrës shqiptare

Drita të Shenjtatë Shkëlzenit

ReReReReRepopopopoportrtrtrtrtazazazazazh nh nh nh nh nggggga a a a a HAHAHAHAHAMMMMMIIIIIT ALT ALT ALT ALT ALIIIIIAAAAAJJJJJ

KËNGA

TTTTTrrrrreeeeegggggim nim nim nim nim nggggga a a a a ALALALALALI DI DI DI DI D. JA. JA. JA. JA. JASSSSSIIIIIQQQQQIIIII

Rekord vizitorësh për armët

e Skënderbeut

NË MUZEUN HISTORIK KOMBËTAR

2/ E Diel,25 nëntor 2012nacional REPORTAZH

Nga HAMIT ALIAJ

Në të dy jetët e tyre: tokësoren ose tëpërkohshmen dhe në jetën e përjetshme,dy Rexhepat: Rexhep Beli e Rexhep

Tarçuku, janë quajtur “ndera e Malsisë”. Kynderim që u bëhet sot, s’është gjë tjetër veçnderim që i bëhet Nderit. Rrallë gjen person-alitete me ngjashmëri aq të madhe: Të dy me tënjëjtin emër, të dy nga një trevë, të dy jetuan nëtë njëjtën kohë (të errët por që e mbushën medritë), të dy miq të ngushtë me njëri-tjetrin, tëdy me cilësi e veti sipërore, me një jetë shumëtë ngjashme e frymë të përbashkët, ndonëse upërkisnin tarikateve të ndryshme.

Në të vërtetë, ata kanë qenë qytetarë nderiprej dekadash. S’ka asnjë personalietet tjetërhistorik të kësaj treve që të jetojë në shpirtëratnjerëzor e të përmendet përditë prej njerëzvesiç janë Rexhep Tarçuku e Rexhep Beli.

Nëse në këtë 100-vjetor të Pavarësisë, dekoro-hen e kujtohen njerëz që i kontribuan lirisë së këtijvendi, Rexhep Tarçuku e Rexhep Beli i shërbyendhe e mbajtën gjallë një lirie që është në themel tëtë gjitha lirive të tjera: Lirisë së shpirtit njerëzor,Besimit tek Zoti. Kushdo që pretendon se mund tëjapë portretin e plotë të secilit prej këtyre “dritavetë shenjta të Shkëlzenit” vetëmashtrohet.

Çdo folës për jetën e tyre, përfshi këtu edheklerikët e tarikateve përkatëse që mund të qu-hen disi më specialistë se të tjerët në këtë fushë,për këto figura të ndritura, mund të japin vetëmanën sipërfaqësore, pra anën e dukshme të tyre.Enigmën e madhe të tyre, pra të brendshmen etyre që i bëri ata të pavdekshëm, s’mund tazbërthejë askush. Pra edhe unë do të them pakfjalë për Rexhep Belin, vetëm për anën e jasht-me të tij, duke pretenduar t’i bëj atij një portrettë pjesshëm vendosur në kontekstin e kohës kujetoi jetën e përkohshme, tokësore.

Rexhep Beli, i lindur në Boshnjakë të Ships-hanit, qysh në djalërinë e tij u shqua për tri tipare:

1. Që djalë e më vonë burrë i pashëm, menjë portret fisnik

2. Qysh në rini, siç e kujtojnë bashkëkohësitai qe kampion kombëtar në gjuajtjen egurapeshit, sport që sot quhet “hedhja e gjyles”

3. Rexhep Beli, ndonëse e aplikonte në ras-te tepër të rralla, ka qenë një këngëtar e instru-mentist i spikatur: i binte shumë mirë lahutës eçiftelisë dhe këndonte këngë epike e lirike, tepërtë zgjedhura.

Thashë qysh në fillim, se është tepër e vësh-tirë t’i ndash këto dy figura të dritës: Rexhep Be-lin e Rexhep Tarçukun, pra kur të përmend Rex-hep Belin, do të vini re se cilësitë kryesore të tijjanë krejt të ngjashme me ato të Rexhep Tarçukut.

Rexhep Beli ka pasur një kod të veçantë

Në 100-vjetorin e Pavarësisë, Tropoja dekoron humanistët Rexhep Tarçuku e Rexhep Beli

“Drita të Shenjta të Shkëlzenit”“Nëse në këtë 100-vjetor të Pavarësisë, dekorohen e kujtohen në Tropjë njerëz që i kontribuan lirisë së këtij vendi, Rexhep Tarçuku e

Rexhep Beli i shërbyen dhe e mbajtën gjallë një lirie që është në themel të të gjitha lirive të tjera: Lirisë së shpirtit njerëzor, Besimit tekZoti. Kushdo që pretendon se mund të japë portretin e plotë të secilit prej këtyre “dritave të shenjta të Shkëlzenit” vetëmashtrohet.”

komunikimi. Fliste tepër rrallë dhe gjuha e tij,pra kodi i komunikimit, nuk mund të zbërthe-hej nga kushdo. Tek ai fliste veprimi.

Kam dëgjuar interpretime naive se RexhepBeli etj. nuk flisnin se ka qenë koha e egër e ndal-imit të fjalës etj. etj. Kjo s’është e vërtetë. Lidhetme diçka tjetër fjala e tyre e pakët, e kursyer. Lid-het me atë që e thashë, me enigmën, me hyjnoren,që shkon përtej fjalës së njerëzve të zakonshëm.

A nuk ndodh kështu edhe me fjalët e krye-librit të shenjtë “Kuranit”? Ju e dini se grupe tëtëra shkencëtarësh të të gjitha kohëve e besim-eve merren sot me zbërthimin e fjalëve kuran-ore, një pjesë e të cilave janë zbërthyer sot ekanë vërtetuar realizimin e tyre në shkencëndhe realizimet bashkëkohore.

Tek Rexhep Beli fliste veprimi, shenja. Bash-këkohësit e mbajnë mend se pak para shpërthimittë furtunës së zezë ateiste më 1967, Rexhep Belie pati hequr vetë mjekrën, duke paralajmëruarkështu zezonën që do të ndodhte. E atëherë kuru ndalua gjithçka, pra edhe mjekra a shenja tëtjera të besimtarëve, ai e la përsëri mjekrën, paju tutur askujt, duke i bërë sfidë të hapur të keqesdhe duke mbajtur gjallë tek njerëzit atë që ështëthemelore: shpresën, besimin.

Tek Rexhep Beli, siç mbahet mend nga tëgjithë ata që e kanë njohur, tipar kryesor ka qenëasketizmi, tipar i njerëzve sipëror të besimit.Asketizmi do të thotë heqje dore nga anët ma-teriale dhe përkushtimi tërësor ndaj shpirtërores.Të gjithë e dijnë se ai bënte jetën tokësore, mëtë thjeshtën që mund të bëjë një njeri, që ngaveshja, banimi dhe ushqimi, tri gjërat e domos-

doshme për çdo njeri. Paranë, pothuajse nuk epërdorte, dhe nezrat që linin besimtarët për të,ju e dini se dorëzoheshin në dyqanet a kafen ekishës në Tropojë. Ky është një mesazh i madhqë ai na ka lënë, një mesazh i madh, pse jo edhepër klerikët që kanë rol përfaqësues.

Rexhep Beli, sikurse edhe Dervish Lusha,s’ka predikuar kurrë, dmth s’ka dhënë mësimefeje a morali. Mesazhet veta hyjnore, i ka dhënëose me ato pak fjalë të kursyera ose me vep-rimet e tij. Dhe bëmat e tij në shërim të njerëz-isë janë të panumërta. Por duhet thënë qartazi:Ai e ndëshkoi të keqen. Të keqen që kaplontenjeriun, individin, por edhe të keqen shoqërore.

Rexhep Beli s’ka pasur e as ka ndërtuar njëobjekt kulti ku të mblidhte besimtarët. Objektii kultit për të ishte natyra. Ai ishte vet objektkulti. Ishte tyrbe e teqe e gjallë, që ecte. Objektkulti është sot vendi ku prehet trupi i tij, vend ishenjtë, i bekuar e i respektuar.

Meqënëse përmenda fjalën objekt kulti, më le-joni të ju rikujtoj se tyrbja e Rexhep Belit së bash-ku me tyrben e Kadri Mehmetit në Kolded, pak mëlart të Dervish Sokolit, e në lumë të Tropojës sëHaxhi Brahimit, të thirrur nga bashkëkohësit babaHaxhi ose haxhi Shkëlzeni, përbëjnë harkun e shen-jtë të Shipshanit e të krejt Malsisë.

I përmenda këta emra për të thënë se të gjithëne, pra edhe pushteti vendor, kemi bërë endeshumë pak për t’i nderuar këta emra që nderu-an vendin në kohët më të vështira.

Ky aktivitet i sotëm i titulluar “Drita të Shenjtatë Shkëlzenit” ka një domethënie. Vendi ku prehentrupat e Dervish Lushës e Rexhep Belit, por edhe

vende të tjera të objekteve të kultit në Tropojë, madjeedhe në Kosovë, kanë një fushëpamje të plotë nërelacion me Shkëlzenin. Në mendësinë e vendasve,nëpër shekuj Shkëlzeni është quajtur i shenjtë, dheashtu është. Kjo është krenari për ne dhe siç do tëflas më poshtë ka bazë historike.

Rexhep Beli, Dervishi i Lushës, dhe emratë tjerë, disa i përmenda, janë quajtur “baballarëte Shkëlzenit”. Mua më duket një emërtim ibukur e domethënës. Pavarësisht nga shkallëthierarkike që përcaktohen në rregullat ebrendshme të tarikateve a besimeve, për këtanjerëz të ndritur, mua më duket se përcaktimimë i saktë për ta është “njerëz të mbrrimë” ash-tu sikurse i ka quajtur njerëzia në breza.

Së fundi dy fjalë për Shkëlzenin si mal i shenjtë.Para shtatë shekujsh, pikërisht në vitin 1330,

kur armiku më i egër i rracës shqiptare StefanDushani, ndërtoi mbi themelet e një faltoreje sh-qiptare kishën ortodokse të Deçanit, ku e shpallitë shenjtë të jatin e Stefan Deçanit që e kishte vrarëvetë në kështjellën e Zveçanit, shkruan në një kris-ibulë se si i masakroi e i shpërnguli shqiptarët ven-das, se si bleu (dmth pushtoi) Ujezën e tokat deritek Mali i Shenjtë, siç e quan ai. E ky mal i shenjtëpra është Shkëlzeni, i quajtur kështu shumë mëherët se sllavët të pushtonin këto zona.

E ky mal i shenjtë, bëhet e do të jetë edhemë i shenjtë nga baballarët që i ka dhënë ko-mbit. Me të drejtë populli i quan baballarët eShkëlzenit. E ndër ta më të spikaturit janë Rex-hep Beli e Dervishi i Lushës.Të bekuar qofshin ata dhe toka që i mban në gji!

Ju faleminderit!

Rexhep Tarçuku Rexhep Beli

nacional3/ E Diel,25 nëntor 2012 OPINION

Ballkani në sytë e shkrimtarëve, intriguese dhe e rëndësishme

“E kaluara, si do që ka qenë, duhet njohur për të qenë në shërbim të ndërtimit të sënesërmes. Nga historia, të parë si magister vitae duhet të nxjerren dhe kultivohenmësimet pozitive, si e vetmja mënyrë që negativitetet të mos përsëriten. Natyrisht,

është e pamundur shlyerja e së kaluarës, pasi që çdo tentim për damnatio memoriaenuk ka pasur sukses, asnjëherë, askund dhe as me çfarëdo politikash shtetërore.

Të gjitha përpjekjet kanë shtresuar dhembje në konstruksionin shpirtëror tëindividëve dhe popujve, duke i hapur dyer urrejtjes. Në ditët tona kishte përpjekje

dhe për t’u harruar edhe Srebrenicën. Të mos përmend dhe përpjekjet e funditpër shfarosjen e shqiptarëve nga Kosova. Të harruarit e së kaluarës ishtedhe politikë e gabuar e Misionit të OKB-së në Kosovë dhe të atyre pas.”

Paqeja nëBallkan?

EDI SHUKRIU

Temën e përzgjedhur Ballkani në sytë eshkrimtareve e shoh si intriguese dhe tërëndësishme, si dhe nivelin e përzgjedhur

të pjesëmarrëseve. Kjo është dhe mundësi përnjohje direkte të ndërsjellë, mundësi largimit tësë paku disa paragjykimeve dhe të vendosjes sështigjeve më të gjata të mbështetura në kualitettë mirëfilltë të individëve, ku duhet të kenë theme-let të gjitha shoqëritë e shëndosha demokratike.

Pyetjet që i shtroj në vazhdimësi janë: Çkaështë në të vërtetë Ballkani? A njihet Ballkanimjaftueshëm apo a e njohim ne, banorët e saj saduhet? Rëndësia e fotografisë sonë në sytë e jo-ballkanasëve nuk vihet në dyshim, në veçanti tëatyre të cilët vendosin për fatet tona në nivelinbotëror. Sipas mendimit tim Ballkani është hapë-sirë me një histori të stërgjatë, e cila në gjirin e vetmban një shportë të thellë dhe jo lehtë të kup-tueshme të grupeve etnike dhe të kulturave të ndry-shme. Përmbajtja e kësaj shporte është aq endërthurur sa që përcjellja e fijeve të saja nuk ështëaq lehtë, aq më tepër nëse historia nuk njihet saduhet, duke u nisur nga trashëgimia arkeologjike.Nëse kësaj i shtohet paraqitja joshkencore e his-torisë dhe mbyllja e syve nga përpjekjet politikeanakronike, fotografia del më e pështjelltë.

Mitomania dhe paragjykimetMitomania dhe paragjykimet janë kryesisht

dhe mjerisht pjesë e jo rritës ballkanike. Krijimi imiteve në kohën antike është i kuptueshëm dhe aishihet si kontribut për mirëqenien e njerëzimit. Siu krijua bota, kush jemi apo cila është prejardhjajanë baza të miteve të hershme sumere me Gil-gameshin, të atyre egjiptiane, kineze e të tjerëve.Këto mite përmbajnë në vete dhe mësime ngapësimet e mëhershme. Mund të kuptohen dhe mitete mëvonshme, me rëndësi socio-psikologjike përruajtjen e identitetit kur ai ishte në rrezik.

Krjimi i miteve në bashkëkohësi apo ripërtërit-ja e të vjetrave paraqet një absurditet sui generis,aq më tepër kur këto shërbejnë për shkatërrimin etë tjerëve. Miti mbi Kosovën si djep i Serbisë ësh-të njëri nga të tillët. Ai ende paraqet rrezik për tërërajonin. I rrezikshëm është edhe për vet serbët,sepse përmban shovinizëm, ambicie ekspansion-iste dhe urretje. Kur kihet parasysh se djepi, qoftëedhe si metaforë, mban në vete fëmijën, propoz-imet që ky djep të ndahet më dysh tingëllojnë te-jet tmerrshëm. Duke pasur parasysh se ky mit ështëkrijuar më vonë dhe është sforcuar nga pushtetetserbe dhe Kisha Orthodokse Serbe, heqja dorë ngaky mit do të thotë dhe lirim i serbëve nga mitoma-nia anakronike dhe shlirim pëfundimtar nga pran-gat e absudriteteve.

Si mund të tejkalohet gjendja e tanishme? Tëvështruarit e vetes sonë në pasqyrë është njëra ngapremisat tepër të nevojshme. Po, një introperspe-ktivë e vërtetë është e nevojshme për të gjithë, sepa të nuk mund të bëjmë asnjë hap para. Ndoshtashkrimtarët human mund të ndihmojnë për këtë.E vë theksin te shkrimtarët humanë apo thënë mëmirë te shkrimtarët vizionar paqekrijues, pasi qëdisa shkrimtarë tani më e kanë treguar gjakpirës-inë e tyre, duke u nisur nga Ivo Andriqi me planete tija gjenocidiale për paraardhësit e mij.

Një histori - po, shumë histori - joËshtë e padyshimtë se historia luan rol të

rëndësishëm, përkatësisht bagazhi që e bartimnë vete, vetëdijshëm apo jo. Varet nga ne se si iqasemi historisë dhe vetë realitetit. Sipas Pla-tonit ekziston: Reprodukimi apo Perceptimi ipasaktë i qëllimshëm i realitetit. Me gjuhën eBaudriallard-it (Baudrillard, Jean, Simulacraand Simulation, University of Michigan Press,Michigan, 1994, 6) do të thosha se në hapësirattona dominojnë tri nga katër nivele të të parit tërealitetit: perversioni i realitetit, pretencia (nuk

ka ndonjë model) i simulacrum-i (nuk ka lidhjeme asnjë realitet), përderisa deri më sot ështëlënë anash refleksioni bazik i realitetit.

Përkundër përpjekjeve për ta shtrembëruarhistorinë, ajo është këtu, një e vetme. Interpretimii saj është çështje krejtësisht tjetër dhe bëhet i rrez-ikshëm kur shtrembërohet për nevoja ditore poli-tike hegjemonistike. Mënyrat për shtrembërimine historisë mund të jenë tejet perfide. Si shqiptarëkemi qenë të detyruar ta dijmë përmendësh Bete-jën e Kosovës, natyrisht versionin serb, ndërsa ekemi pasur të ndaluar të mësonim për Gjergj Kas-triot-Skenderbeun dhe historinë shqiptare.

Një varg “imtësirash” që e përbëjnëvetëdijen e individit dhe të popullit kanë qenëarsye e meditimeve të mija shumë para ngjar-jeve në Kosovë deri në vitin 1999. Skenderi im!i pëshpëriste nëna ime Gitë vllait të vogël. Mëvonë kuptova se përshpëritja e saj ishte e lidhurme heroin kombëtar Skenderbeun. Në vitin poaq të largët 1968, një profesor i universitetit tëBeogradit më bindte se jam turke: Nëse je ngaPrizreni atëherë je turke, nuk ka shqiptarë nëPrizren! Shpejt kuptova se është fjala për pro-pagandë se shqiptarët janë katundarë dhe se nuke njohin jetën urbane dhe me të as strukturënshtetërore. Duket se fare nuk e kishin lexuarBranislav Nushiqin, konsulin serb në Prishtinë,i cili ka shkruar: ...mjerisht, Prizreni është përnga madhdësia qytet shqiptar dhe ata e konsi-derojnë si qendër të tyre. Të vjetrit e Prizrenit,njërit nga qytetet e moçëm të Europës Juglinore,nuk njohin organizim fisnor. Këtë nuk e dinë asshqiptarët muslimanë, të detyruar të shkojnë nëTurqi dhe as shqiptarët katolik, të detyruar të

shpërnguleshin në Perëndim pas krijimit të ishJugosllavisë. Propaganda se shqiptarët kanëorganizim dhe mentalitet fisnor vazhdon ende,por është njëfarë përparimi qe pseudosh-kencëtarët serb kanë heq dorë nga propagandase shqiptarët kanë bishta.

Nuk je maqedone? Më pyesnin kolegët gjatëstudimeve në Beograd. Për ata jugu ka qenë i gjithiMaqedoni, aq jemi njohur. Fakti se shqiptarët ish-in grupi i tretë etnik për nga madhësia në ish-Jugo-slavi nuk ka qenë aq në dispozicion, ndërsa vetjam bindur se burgjet e saja ishin përplot me tëburgosur politik shqiptarë në kohën kur e vizitojabashjkëshortin në të gjitha burgjet kryesore gjer’e gatë Jugoslavisë, nga viti1981. Këto m’i përkuj-tonin dhe burgjet politike të nënës sime kur ishte ere, por edhe të babait më vonë. Viti 1981 mëpërkujton dhe në akuzat se intelektualët shqiptarëshkatërruan varret sllave në nekropolin e Vërmicës(sic!). Në ekipin e arkeologëve isha e vetmja sh-qiptare, ndërsa tre arkeologë meshkuj ishin serb.Edhe pse rezultati i gërmimeve të suksesshme tëviteve 1974/75 solli deri te krijimi në Prizren tënjërit nga muzete arkeologjik të rrallë në ish-Jugo-slavi, dy kolegë vepruan në shërbim të propagan-dës serbe antishqiptare.

Natyrisht, si shkrimtare dhe shkencëtare nukisha vrojtuese e proceseve që u zhvilluan gjatëviteve, por pjesë e këtyre proceseve, duke u për-pjekur që të kontribuoj për zhvillimet pozitivenë rajon. Përpiquni t’i risni fëmijët pa urrejtje evendosa moton në Forumin e Gruas të LidhjesDemokratike të Kosovës, organizatën e parëdemokratike në ish-Jugosllavi. Atëherë shkollatnë gjuhën shqipe ishin të mbyllura dhe gati çdo

ditë ballafaqoheshim me vrasjen e fëmijëve dhetë nënave të tyre. E sotmja është krejtësisht ndry-she, ndonëse ka mundur të jetë shumë e mirë.

E nesërmja në sytë e shkrimtareveE kaluara, si do që ka qenë, duhet njohur për

të qenë në shërbim të ndërtimit të së nesërmes.Nga historia, të parë si magister vitae duhet tënxjerren dhe kultivohen mësimet pozitive, si evetmja mënyrë që negativitetet të mos përsëriten.Natyrisht, është e pamundur shlyerja e së kalu-arës, pasi që çdo tentim për damnatio memoriaenuk ka pasur sukses, asnjëherë, askund dhe asme çfarëdo politikash shtetërore. Të gjitha për-pjekjet kanë shtresuar dhembje në konstruksio-nin shpirtëror të individëve dhe popujve, duke ihapur dyer urrejtjes. Në ditët tona kishte për-pjekje dhe për t’u harruar edhe Srebrenicën. Tëmos përmend dhe përpjekjet e fundit përshfarosjen e shqiptarëve nga Kosova. Të harru-arit e së kaluarës ishte dhe politikë e gabuar eMisionit të OKB-së në Kosovë dhe të atyre pas.

Largimi i paragjykimeve dhe gatishmëria përt’u ballafaquar me të vërtetën, për veten tonëdhe të atyre që na rrethojnë, duhet të jenë për-pjekje e të gjithëve. Andaj, reprodukimi i saktëi realitetit sipas Platonit apo refleksini bazik irealitetit sipas Baudriallard-it duhet të jenë masëpër marrëdhëniet midis popujve, nëse mëtohetqë të arrihet paqeja stabile.

Në kuadër të proceseve të globalizimit dhetë mëtimeve europiane dhe të NATO-s nuk ngelshumë hapësirë për vendimmarrje politike edhepër veten tonë, përkundër kësaj ekzistojnëmundësi për njohje dhe respektim të identitetevedhe diversiteteve kulturore përmes bash-këpunimit të ndërsjellë.

Sistemi i zhvendosur i vlerave, ku çdo kushqë ndoshta e ka lexuar ndonjë libër mendon semund të jetë udhëheqës, është një nga pengesate mëdha. Në gati në të gjitha vendet e tranzi-cionit postkomunist dominon pasurimi demonikpërmes procesit të seleksionimit demonik të eli-tave politike. Pjesë e përditshmërisë është bërëkorrupsioni në rritje, tenderomania dhe pasuri-mi enorm i një grupi të vogël dhe pauperizimi ishumicës. Si pasojë, nënçmohen dhe krijuesit qëkanë ideale humane dhe nuk i përkasin grupevetë veçanta të interesit. Andaj, si nismë duhet tëjetë alfabetizimi kulturor, duke u nisur nga ataqë janë në nivele të vendosjes. Fenomeni i blerjessë serive të librave që i përshtaten ngjyrës sëmobiljeve luksoze duhet të jetë e kaluar e largët.

Shkrimtarët mund të oforjnë mjaft, sidomosme krijimin e hapësirave ku dëgjohet dhe zëri ifemrave shkrimtare. Një prej tyre është dhe trye-za e sotme. Mëtimet duhet ta kenë prioritet pro-movimin e barazisë nacionale, religjioze dhe gji-nore. Kjo mund të arrihet përmes bashkëpunimitintenziv kulturor, të përcjellë me dialog inter-kulturor, me sforcim të akterëve kulturor, mehulumtime profesionale dhe shkencore të sfer-ave kulturore dhe të shtigjeve të edukimit.

Po, vendosja e paqes në nënqiellin tonë varetdhe nga ne vetë. Por, kësaj duhet t’i paraprijëkatarza e nevojshme, pa të cilën nuk ka paqe.Shkaktimi i katër luftërave dhe pasojat e saja tëtmerrshme në hapësirën jo dhe aq të gjerë të ishJugoslavisë në perëndim të shekullit 20 ështënjë çështje për kujtesë infinite nëse nuk shihetkufiri midis agresorëve dhe viktimave dhe nësekjo nuk pason me pranim individual dhe kole-ktiv të krimeve të bëra. Natyrisht, lutja për faljenuk duhet të vonohet shumë, si refleksion hu-man dhe shkarkim psikologjik të atye që bënëkrime. Lutja për falje është dhe një lloj satis-faksioni për viktimat enorme, klithma e të cilëveduhet ta ngarkojnë ndërgjegjen e të gjithëve.

(Kumtesë e prezantuar në takimin e PENQendrës së Bosnjë dhe Hercegovinës: Ballkaninë sytë e shkrimtareve, Sarajevë, 2.11.2012)

4/ E Diel,25 nëntor 2012nacional POEZI

Fernando Pessoa, 1888-1935

NATË…

Natë. Sterrë e zezë kjo natë. Te një shtëpi e largët,Shkëlqen drita e një dritareje.E shikoj dhe tërë qenien ma mbush një ndjesi njerëzore.Çuditërisht jeta e një njeriu që banon atyDhe nuk e njoh fare,Më tërheq vetëm përmes dritës që e shoh nga larg.Sigurisht, jeta e tij është reale: ai ka një fytyrë,Ka gjeste, ka familje dhe një zeje.Por tash për mua ka rëndësi vetëm drita e dritares së tij.Ndonëse ajo dritë është aty, ngaqë e ka ndezur ai,Për mua, ajo dritë është një realitet i pandërmjemë.Unë nuk shkoj kurrë përtej realitetit të pandërmjemë.Përtej realitetit të pandërmjemë nuk ka asgjë.Nëse nga vendi ku qëndroj, unë shoh vetëm atë dritë,Varësisht nga vendi ku gjendem, ekziston vetëm ajo dritë.Ai njeri dhe familja e tij janë realëNë anën tjetër të dritares.Unë ndodhem në anën e këndejme, në një largësi të madhe.Drita u shua.Ç’rëndësi ka për mua që ai njeri vazhdon të ekzistojë.

Miguel Torga, 1907-1995

REKUIEM PËR VETEN TIME

Fundi po afrohet.Dhe unë jam i trishtuar që po mbaroj kështu,Gërmadhë njerëzoreDhe jo natyrë që u tret.Invalid nga trupiDhe me shpirt ulok.I vdekur në të gjithë organet dhe shqisat e mia.E gjatë qe udha dhe tepër të mëdhaQenë shestimet që bëra në të.Por askush nuk rron dotKundër ligjeve të fatit.Dhe fati nuk deshiQë të më shkonte mbarë, siç luftova,Që të bija në këmbë, në sfidë e sipër.Një lumë i lumtur që nisetPër t’ u hedhur në detDhe në një oqean ta përjetësojëShkëlqimin e tij të rrëmbyer prej lumi.

Ruy Cinatti, 1915-1986

TË MARR MIDIS DUARVE TË MIA…

Të marr midis duarve të mia frymën e ëmbëlQë e cik gojën tëndeTa çoj te buzët e mia për një puthjeSi ajo puthje që, me druajtje,Jep ai që përkulet për të dëgjuarVërshimin e vesësMbi lulet e agsholit.

Jorge de Sena, 1919-1978

CAMÔES-I U DREJTOHETBASHKËKOHËSVE TË TIJ

Ju mund të më vidhni gjithçka:Idetë, fjalët, imazhetSi dhe metaforat, temat, motivet,Simbolet dhe privilegjin e dhimbshëmTë kem qenë i pari që krijova një gjuhë të re,Në mirëkuptim me të tjerët, me kurajënPër të luftuar, për të menduar, për të depërtuarNë viset e thella të dashurisë, për të cilat ju jeni të tredhur.Dhe pastaj ju mund të mos më citoni,

Mund të më zhdukni, të më shpërfillni dhe madje të brohoritniPër kusarë të tjerë më fatlumë.Kjo ka pak rëndësi : sepse ndëshkimiDo të jetë i tmerrshëm. Jo vetëm kurStërnipërit tuaj që nuk do ta dinë më cilët jeni,Do të më njohin edhe më mirëNga sa ju shtireshit sikur më njihnit,Por gjithçka, gjithçka që ju e plaçkitni me kaq zell,Do të kthehet tek emri im.Dhe vërtet gjithçka do të jetë imja,Do të quhet imja, do të llogaritet si imja,Madje edhe ato vogëlsira mjeraneQë pa i pasë uzurpuar, ju mund t’i keni bërë vetë.Ju nuk do të keni asgjë, kryekëput asgjë:Madje as kockat tuaja,Sepse do të shkojnë të kërkojnë ndonjë nga skeletet tuajaPër ta paraqitur sikur është imi.Me qëllim që kusarë të tjerë,Të ngjashëm me ju,Të përgjunjen për të vënë lule te varri im.——Luis de Camôes, 1524-1580, poet kombëtar i Portugalisë

Sophia de Mello Breyer Andersen, 1919

BIOGRAFI

Pata miq që do të vdisnin, miq që u nisën për udhëMiq të tjerë që e copëtuan fytyrën pas kohës.Unë e urreva atë që ishte e lehtë,E kërkova veten te drita, te deti, tek era.

Eugenio de Andrade, 1923

PRITJE

Orë, orë që nuk kanë të sosur,Të rënda, të thella;Unë do të të pres tyDerisa gjithçka të bëhet memece.

Derisa një gur të nxjerrë kokën nga tokaDhe të çelë lule të reja.Derisa një zog të më dalë nga fytiE të zhduket te heshtja.

Armando Silva Carvalho, 1938

LERMËNI TË HYJ…

Lermëni të hyj te poema.Llambë me një natyrë të dytëPër të vështruar të vdekuritTë vdekurit që i desha shumëQë toka i ka gllabëruar dhe vjeshta i ka zhdukurNë trajtë shirash acide.Lermëni të hyj te poema.Tashmë mushkëritë e miaDinë të thithin muzikën e zotitNë ajrin e ndotur nga murtaja.

Casimiro de Brito, 1938

ZEN

Zen është një enëKu zënë vend macja imeDhe macja që nuk kamKarboni i trupit të njeriutDhe karboni i yjeveDrita ku unë piHijen e ditëve.Zen është dielli zen është ujiI të gjitha enëve shijaE gurit tingulliI gurit që ti imagjinonKur nuk imagjinon asnjë gur

Gastao Cruz, 1941

NË POEZI

Në poezi unë kërkoj shtëpinë ku jehonaEkziston pa britmën që atë e përfton.

José Agostinho Baptista, 1948

ERA

E kotë është lutja kur në muzgNe dëgjojmë daullet e frikësTerrori pasqyrohet në fytyrat e përqendruara të fëmijëve.Kallamishtet tunden, grunjërat fërgëllojnë.Një kalli ndahet më dyshNga tingulli i një kantike që vjen nga larg.Nga një vis shumë i largët zbret heshtja.

Helder Moura Pereira, 1949

PO IKI NGA KËTO VISE…

Po iki nga këto viseDhe nuk po marr me vete asgjë

Pyetje njëmikeshe të vdekur

Poezi nga Portugalia

Përktheu:ANTON PAPLEKA

nacional5/ E Diel,25 nëntor 2012 POEZI

Madje as këtë zot mizorQë i jepte arraAtij që nuk kishte dhëmbëUnë jam i trishtuar. Këtë Portugali

Nuk e kam më në zemër, e ndiejSe gjithçka po e vë në pikëpyetje. I trishtuar.Kaq i trishtuar jam

Saqë vetëm do të ha fruta e do të pi duhanDhe do të mendoj se kaq të trishtuarMë bëri e papritura e dashurisë

Nuno Judice, 1949

PYETJE NJË MIKESHE TË VDEKUR

Unë të pyes se çfarë do:Trëndafilin që nuk ka çelur nën qiellin e prillit?Një varr të bardhë në qendër të tokës?Gjinjtë e zjarrtë të vajzës së re në mëngjes?Gishtat e panjollë të dashnorëve?

Një lule mund të çelëNë çfarëdo vendi; një varrMund të ketë ngjyrën e gjetheve që e mbulojnë;Dashuria i vë zjarrin kraharorit që i jepet,Duart mund të fshehinDhuratën e mëngjesit dritëplotë.

Vetëm ti nuk mund të përgjigjesh.Jeta kaloi nëpër sytë e tuSi hija e një zogu shtegtar,Duke i kallkanosur buzët e tuaSi ujët e puseve. Asnjë refleks nuk e pritiDëshirën e saj që të qëndronteSikur tashmë ta dinte se ishte e padobishme.

Një dritë e hirtëMë shkëput nga kujtesa jote.

Ana Marques Gastâo, 1962

JA ÇFARË KA MBETUR…

Ja çfarë ka mbeturNga atdheu im.Dora që kërkonPa hidhërim logjikTrupin e këtyre të vdekurve.

Madje nuk e di më se kush jamNë çastin që bie muzguHapësirë përballë kohësPërjetësi e plagosurMidis fundit dhe dënesës.

Zemër që rreh me potere,Më thuaj, o nënë,Me gojën tënde të lagur nga lotëtNëse kujtesa e mbanBotën e mavijosur.

Ana Paula Inacio, 1966

LËRE KOHËN…

Lëre kohën t’i bëjë të tjeratT’i mbyllë dritaretT’ua mbledhë velat anijeveT’i presë anijet në portTë shpërndajë fatinTë ndezë zjarrinTë presë të shtrohet darka

Hapi dyert: deshifroje dritënHijen, artin e gjahtarit të zogjveMe tri copa druriT’i bën një kanoeMe katër fjalë, bën një varg,Lëre kohën t’i bëjë të tjerat

SI LOTI DO TË PIKËAndejprapa kodrave të humburanga njegulla e treturShoh ëndrrën e shprishur

Flakë mojluan me emrin tëndëtë ngrohtë

Ruaje mallinnë ashkun brenda grushtit të mbyllur

Ruajetë lutë edhe reja e rrezevehyjnore e amshimit

Pastajle të rrjedhë rrjedhames lakesaveme katarakte të etura

Të ta fal dhurimine blozuar nga skëterrae stërnxirë

në maje gjethitok më pikën e shiutsi loti do të pikë

BALADË E ZOGUTTË HARRUAR

Nga dhembjae kafshimit të heshtjesmë erdhi gulshimi

Tok me zhurmën e tërmetittë zemrësnë liqenin e shkrirë

Nuk më kriposetas kujtimi i mbetur rragamave

Medet,a do të kthehenlaraskat për t’i shteruarshtalbat

A do të zgjohetkukudhi i rrëzuarnga tufani i hyjnizuar

A do të çukitengjurmët e grrithjeve

nga thonjtëe dhembjes

E tiGërgylja e Ballkanitvazhdon komponimin e baladëstë hutinit të harruar

FATI NUK DO TËMBETET I NDARË

Në liqenine amullisë së pakriposurlindin mitet e paqena

Me lakuriqësinë e tyregarojnë edhe mizatpër të peshuar rëndë

Sterrojnë,shlyejnë e zbalojnëmitet e trilluara djallëzisht

E mbathin kohëne udhëtimeveverbërishtnëpër tisin e pakriposur

Vendosni ku të doniato krijime të pagrapëcuaraato kulla prej letre në erë

Stolisuni sa të mundeni me ato grafite të pista të mugëtinave

Edhe mbi shajkaqepo deshët galuconiFati nuk do të mbetet i ndarë.

AVERMË NXORINË SHPINAT TONË

Nuk është fytyrë e pastërajo që nuk lahetme ujë të vesuar

Nuk mund të jetë e denjëfjala që nuk fërgohetnë shpirt

Nuk është liriajo që nuk merr zjarrnë altarin e flakës

Nuk është dhembshurinëse loti nuk e lagzemrën e përvajtur

Fytyra ime përjetoiujëvarën e lotëvetë qiririt flakë

Atëherë kur të qenit timindogjenu skuq me gjak

Atëherë kur fjalamori tatëpjetënAvermë nxori në shpinat tona

Në prehër të idilësNga HYSEN KËQIKU:

Nuk shteron malli për gërshetatHijetë në obeliskun e Grivesit

6/ E Diel,25 nëntor 2012nacional PROZË

Nga TOMAS TRANSTRÖMER

Jeta ime.” Duke i menduar keto fjalë, shoh paravetes një brez drite. Me një kontroll më të imtësishëm ky brez drite ka formën e një komete.

Skaji më i ndritshëm, koka, është fëmijëria dhe pe-riudha e rritjes. Bërthama, pjesa më e dendur, ështëfoshnjëria, ajo periodë e parë, në të cilën janë për-caktuar tiparet kryesore të jetës sonë. Provoj ta sjellndër mend, provoj ta depërtoj atë denduri. Por ësh-të vështirë të lëvizësh në këto regjione të përqën-druara, kjo gjë është me rrezik, më jep ndjenjën thua-jse jam duke i ardhur afër vetë vdekjes. Më prapa,kometa rrallohet - kjo është pjesa më e gjatë, bishti.Bëhet shumë e më shumë e rralluar, por poashtu dhemë e gjerë. Unë tash jam në bishtin e kometës, jamgjashtëdhjetë vjeç derisa i shkruaj këto.

Përvojat tona më të hershme për pjesën më tëmadhe janë të pashkelshme. Ritregime, kujtimetë kujtimeve, rindërtime bazuar në gjendjetshpirtërore që në jetë shpërthejnë papritmas.

Kujtesa ime më e hershme e datueshme ështënjë emocion. Një emocion krenarie. Jam kthyertamam në moshën trevjeçare dhe ky çast është de-klaruar si një çast me shumë rëndësi, se unë tashjam i madh. Jam në krevat në dhomën me plot dritë,pastaj zbres te dyshemeja në mënyrë të habitshme ivetëdijshëm me faktin se po bëhem i rritur. Kamkukullën të cilës i vë emrin më të bukur që mund tamendoj: Karin Spinna. Nuk e trajtoj atë në mënyrënmëmësore. Ajo më tepër më është një shoqe apodikush me të cilën kam rënë në dashuri.

Jetojmë në Stockholm, në zonën Söder, nëSëedenborgsgatan 33 (tash e quajtur Grindsgatan).Babai është ende pjesë e familjes por ai është gatitë largohet. Mënyrat tona janë plotësisht “mod-erne” – që prej fillimit me prindërit e mi unë për-dora formën e njohur du. Prindërit e nënës simejanë afër, pikërisht këtu pranë, në Blekingegatan.

Gjyshi im prej nëne, Carl Helmer Ëesterberg,qe lindur më 1860. Ai ishte një pilot anijeje dhemik imi shumë i mirë, shtatëdhjetë e një vjeç më imoshuar nga unë. Mjaft e çuditshme, i njëjti dal-lim në moshë ekzistonte në mes tij dhe gjyshit tëtij prej nëne, i cili qe lindur më 1789 kur qe bërëmarrja me sulm e Bastille-s, kryengritja e Anjala-s, dhe Mozarti ishte duke e shkruar Kuintetin e tijtë Klarinetit. Dy hapa të barabartë prapa në kohë,dy hapa të gjatë, megjithatë jo dhe aq të gjatë vërtet.Ne mund ta prekim historinë.

Mënyra e të folurit të gjyshit i takonte shekulittë nëntëmbëdhjetë. Shumë shprehje të tij sot do tëdukeshin për çudi të modës së vjetër. Por në gojëne tij, dhe për veshin tim, ato tingëllonin krejtësishttë natyrshme. Ai ishte një burrë shumë i shkurtër,me mustakë të bardhë dhe hundën e ngritur e deridiku si grremç – “sikur të një Turku” siç thoshte ai.Temperamenti i tij ishte i gjallë dhe ai mund tëshpërthente në çdo moment. Shpërthimet e tij tërastit kurrë nuk ishin marrë shumë seriozisht dheato kalonin sapo fillonin. Ai ishte krejtësisht pa agre-sion këmbëngulës. Ishte aq pajtues sa rrezikonte tëqenit i etiketuar vërtet si i butë. Dëshironte të vihejnë anën më të mirë, edhe në anën e njerëzve të cilëtmund të ishin kritikuar – në mungesën e tyre – gjatëbisedës së rëndomtë. “Por pa dyshim ti duhet tëpajtohesh se X-i është një batakçi!” “Mirë, mirë –kjo është diçka rreth të cilës unë vërtet nuk di … “

Pas divorcit, Nëna dhe unë u zhvendosëm teFalkungagatan 57, ndërtesë e ndarë në apartamentepër borgjezinë e ulët, ku grumbulli i përzier jeton-te mbyllur në afërsi njëri me tjetrin. Kujtimet emia në atë ndërtesë të ndarë në apartamente ren-disin veten sikur skenat e një filmi të viteve tridh-

jetë e katërdhjetë, me listen e përshtatshme tëemrave. Portierja e dashur ne hyrje, burrin e fortëfjalëpak të së cilës unë e admiroja pasi, mes gjërashtë tjera, ai ishte helmuar me gaz, që nënkuptonteafërsinë heroike të tij me makinat e rrezikshme.

Një lëvizje e rregullt e ardhësve e vajtësve nuki përkiste atij vendi. I dehuri i rastit do të kthehejte mendjekthjelltësia e tij ngadalë në shkallë.Lypësit e fundjavës do t’i binin ziles disa herë.Ata do të qëndronin në parahyrje duke murmuri-tur. Nëna për ta bënte sanduiçë – u jepte rriskabuke më parë se sa para.

Ne jetonim në katin e pestë. Domethënë, nëkatin e sipërm. Aty ishin katër dyer, plus hyrja përpapafingo. Në njërën nga ato dyer ishte emri Orke,fotoreporter. Të jesh pranë një fotoreporteri nënjëfarë mënyre dukej diçka e madhe.

Fqinj tjetër yni ishte një burrë i pamartuar, epra në moshë të mesme, me ngjyrë fytyre të lëver-dhë. Ai punonte në shtëpi, duke e bërë një llojpune të agjentit me telefon. Gjatë thirrjeve të tijshpesh jepte shfryrje gajasjesh të hareshme qënëpërmjet murit shpërthenin e vinin në apatamen-tin tonë. Zë tjetër i herëpashershëm ishte kërcitjae tapave të shisheve. Shishet e birrave atëherë nukkishin tapa metali. Ato zëra dionisakë, gajasjet dhekërcitja e tapave të shisheve, dukej zor t’i përkis-nin njeriut tuhaf të zbehtë si fantazma që herë pashere e takonim në ashensor. Ndërsa vitet kalonin,ai u bë i dyshimtë dhe radha e qeshjeve të tijzvogëlohej në dendurinë e saj.

Njëherë, atje ndodhi shpërthim i dhunës. Unëisha fare i vogël. Njëri fqinj ishte lënë jashtë nga

gruaja e tij, se ai ishte i dehur e i xhindosur dheajo e kishte barrikaduar veten brenda. Burri pro-vonte ta thyejë derën dhe me zë të lartë lëshontekërcënime të ndryshme. E mbaj mend ta këlthistefjalinë e veçantë: “Unë nuk shqetësohem fare nëseshkoj te Kungsholmeni!”

E pyeta Mamanë se çka nënkuptonte ai meKungsholmen-in. Ajo sqaroi se atje ishte selia epolicisë. Prej atëherë në atë pjesë të qytetit mëngjallej ndjenja e diçkaje të frikshme. (Kjo nd-jenjë u rrit kur e vizitova spitalin St. Erik’s Hospi-tal dhe pashë të plagosurit e luftës prej Finlandësduke qenë në shërim në dimrin e vitit 1939-4o).

Nëna nisej për punë herët në mëngjes. Nuk mer-rte tramvaj as autobus – gjatë tërë jetës së saj si erritur ajo udhëtoi më këmbë prej Söder-it te Öster-malm-i, prej Östermalm-it te Söder-i. Punonte nëHedvig Leonora School dhe ishte e ngarkuar meklasët e treta dhe të katërta vit pas viti. Ishte mësuesee përkushtuar, e përfshirë thellësisht me fëmijë.

Dikush ka mundësi ta përfytyrojë si do ta kishte zorpër ta pranuar daljen në pension. Por kjo nuk ishtekështu – ajo u ndie shumë e çliruar kur ndodhi kjo.

Që nga koha që Nëna punonte, për punë sh-tëpie ne e patëm - një ndihmëse, një “çupë shër-bëtore” siç ajo ishte quajtur, ndonëse emërtimi“kujdestare për fëmijë” do të kishte qenë emërtimmë afër të vërtetës. Ajo flinte në një dhomë tëvocërr që ishte vërtet pjesë e kuzhinës, por pa qenëe përfshirë në emërtimin zyrtar të apartamentit tonëme – dy – dhoma - e kuzhinë.

Kur isha pesë apo gjashtë vjeçar, shërbyesjajonë ishte quajtur Anna – Lisa dhe ajo vinte prejEslöv-it, të Skåne-s, në Jug të Suedisë, Kuptovase ajo ishte shumë tërheqëse: qe bionde flokë-dredhur, hundë-ngritur me një të folur të shqip-timit të butë të Skåne-s. Ishte çupë e dashur dhesaherë e kaloj stacionin e Eslöv-it ende ndiej diç-ka të veçantë. Por në të vërtetë unë kurrë nukhapërova jashtë trenit në atë vend magjik.

Anna-Lisa ishte e talentuar sidomos në viza-tim. Figurat e Disney-it ishin prodhim i posaçëm isaj. Gjatë atyre viteve të vona të 193o-ve unë viza-toja pothuaj pandërprerë. Gjyshi sillte në shtëpi rrot-ullama letrash të kafenjta të llojit që asokohe për-doreshin në të gjitha dyqanet ushqimore dhe atorrotullama do t’ i mbushja me tregimet e ilustruara.Të shkruaj u mësova vetë, të jem i saktë, qysh nëmoshën pesëvjeçare. Por vizatimi ishte processhumë i ngadalshëm. Përfytyrimi im kishte nevojëpër mjete më të shpejta të shprehjes. Unë bile nukkisha mjaft durim të vizatoj si duhet. Zhvillova njëlloj metode të skicimit me stenografi (vizatimit shpe-

jt me dorë të lirë) me figura në lëvizje të dhunshme:drama të shpejta ose të rrezikshme, me theqafje,por pa hollësi. Stripet me vizatime humoristike(karikatura) konsumoheshin vetëm nga unë.

Një ditë në mesin e viteve të 1930-ta humba nëmjedis të Stockholmit. Nëna dhe unë kishim qenë nënjë koncert shkolle. Në turmën e cila shtyhej në dal-je humba kapjen e dorës sime me dorën e nënës. Si ipafuqishëm që isha qeshë bartur tutje me rrjedhën enjerëzve dhe pasi isha aq i vogël nuk isha vërejtur.Errësira qe duke rënë mbi Hötorget. Qëndrova nëdalje i zhveshur nga të gjitha ndjenjat e sigurisë. Rrethmeje kishte njerëz por ata ishin të dhënë në punët etyre. Aty nuk kishte asgjë të kapesha për të. Kjo ish-te përvoja ime e parë me vdekjen.

Pas periudhës fillestare të panikut fillova tëmendoj. Duhej të ishte e mundshme të ec për nështëpi. Kjo ishte krejtësisht e mundshme. Nekishim ardhur me autobus. Unë kisha ndenjur mëgjunj në ulëse siç bëja zakonisht dhe shikoja në

dritare. Rruga Drottninggatan kishte kaluar pranë.Çfarë kisha për të bërë tash, ishte të ecja praparrugës së njëjtë stacion pas staconi të autobusit.

Vajta në drejtim të mirë. Prej asaj ecje të gjatëkam kujtesë të qartë vetëm të një pjese – të ar-ritjes së Norrbro-s dhe të parit të ujit nën urë.Trafiku këtu qëlloi i dendur dhe unë nuk merrjaguximin të nisesha për të dalë matanë rrugës. Iudrejtova njeriut i cili po qëndronte pranë meje:“Ka kaq trafik këtu.” Ai më zuri për dore dhe mënxori në anën tjetët të rrugës.

Por pastaj më la dhe u largua. Nuk di pse aiburrë dhe të gjithë të rriturit e tjerë të panjohurmendonin se ishte krejtësisht në rregull që njëdjalosh i vogël të bridhte vetëm nëpër Stockholmnë një mbrëmje të errët. Por kështu është si ndo-dhi kjo. Pjesa e mbetur e udhëtimit nëpër GamlaStan, qytetin e vjetër, mbi Slussen dhe nëpër Söder– duhet të ketë qenë e ndërlikuar. Mbase unë mbër-rita në shtëpinë dhe cakun tim me ndihmën e ko-mpasit të njëjtë misterioz të cilin qentë dhe pël-lumbat postierë e kanë në vetvete – nuk ka rëndë-si se ku janë lënë ata gjithnjë e gjejnë rrugën etyre për në shtëpi. Nuk mbaj mend asgjë nga kjopjesë e udhëtimit tim. Mirë, po, mbaj mend – mbajmend si vetë-besimi im u rrit e u rrit, ashtu që kurmë në fund arrita në shtëpi isha euforik. Më takoigjyshi. Nëna e dërrmuar shpirtërisht ishte ulur nëstacionin e policisë duke e përcjellur progresin ekërkimit të tyre për mua. Nervat e forta të gjyshitnuk e lëshuan atë; ai më zuri përdore fare natyr-shëm. Ai ndihej i lehtësuar prej ankthit natyrisht,por nuk e bëri ndonjë zhurmë. Krejt kjo i dukej embyllur mirë dhe diçka e natyrshme.

MuzeumetSi fëmijë më kishin tërhequr muzeumet. Në

fillim, Muzeumi i Historisë së Natyrës. Çfarë ndër-tese! Gjigante, si ndërtesa e Babilionit, e pafund.

Në katin përdhes, korridor pas korridori gji-tarë dhe zogj të balsamosur grumbulluar në plu-hur. Dhe qemeret, që binin erë eshtrash, ku balenatvareshin prej kulmit. Pastaj një kat më lart fosilet,jokërbishtorët…

Te Muzeumi i Historisë së Natyrës isha çuarkur isha diku afro pesë vjeç. Në hyrje, dy skeleteelefantësh takonin vizitorët. Ata ishin dy rojet ehyrjes për në vendin e mrekullueshëm. Në mualanë përshtypje të jashtëzakonshme dhe unë i viza-tova në një album të madh skicash.

Pas një kohe, këto vizita te Muzeumi i His-torisë së Natyrës u ndalën. Fillova të shkoj nëpërnjë faze të të qenit i tmerruar prej skeleteve.

Më e keqja ishte figura prej eshtrash paraqiturnë fund të artikullit në “Man” në the Nordic Fam-

Kujtimetshikojnë në mua

Prozë autobiografike, jetëshkrimi të shkurtër

nacional7/ E Diel,25 nëntor 2012 PROZË

ily Lexicon. Por frika ime ishte rritur nga skeletetnë përgjithësi, përfshirë skeletet e elefantëve nëhyrjen për muzeum. U bëra i frikur edhe nga viza-timet e mia bërë atyre dhe nuk më bënte zemra tahapja më albumin e skicave.

Interesi im u drejtua te Muzeumi i Hekurudhës.Në ditët e sotme ky muzeum zë ndërtesat e gjerame gjithë pjesët ndihmëse pikërisht jashtë qytetittë Gävle-s, por asokohe gjithë muzeumi ishte ngje-shur në njërën pjesë të rajonit Klara pikërisht nëqendër të Stockholmit. Gjyshi dhe unë dy herë nëjavë e bënim rrugën tonë poshtë prej Söder-i dhee vizitonim muzeumin. Gjyshi duhet të ketë qenëvetë i magjepsur me trenat model, ndryshe zor t’ikishte duruar ato vizita aq të shumta. Kur e ven-dosnim ta bëjmë festë gjithë ditën ne do të pëfun-donim në Stacionin Qendror të Stockholmit, i ciliishte pranë, dhe do të shikonim trenat si vinin dukenxjerr avull, me madhësi natyrale.

Personeli i muzeumit vuri re zellin edjaloshit të ri, dhe në një rast më kishin çuarnë zyrën e muzeumit dhe aty u lejova tashkruaj emrin tim (me një S së prapthi) nënjë libër vizitorësh. Dëshirova të bëhem in-xhinier hekurudhe. Isha, megjithatë, mëshumë i interesuar në lokomotivat me avullse sa në ato elektrike. Me fjalë të tjera, unëisha më tepër romantik se sa i teknikës.

Ca kohë më vonë, si shkollar, u kthevate Muzeumi i Historisë së Natyrës. Tashisha zoolog amator, solemn, një profesor ivogël. Rrija i përkulur mbi librat rreth in-sekteve dhe peshqve.

Kisha filluar grumbullimet e mia. Ato iruaja në shtëpi në një dollap. Por brendakokës sime rritej një muzeum i pafund dhenjë lloj ndërveprimi zhvilluar në mes këtijmuzeumi që po e imagjinoja dhe muzeumit fare tëvërtetë të cilin po e vizitoja.

Muzeumin e Historisë së Natyrës e vizitojapak a shumë çdo të dytën të Shtune. E merrja tram-vajin për Roslagstull dhe pjesën tjetër që mbetejecja me këmbë. Rruga gjithnjë ishte pakëz më egjatë se sa e kisha imagjinuar. I kujtoj këtomarshime me këmbë shumë qartë: gjithnjë ishtemot me erë, hunda më rridhte, sytë më mbusheshinlot. Udhëtimet në drejtimin e kundërt nuk i mbajnë mend. Kjo është thuajse unë kurrë nuk shkojanë shtëpi, por vetëm atje te muzeumi, një ekspeditëme thithje të hundëve, me plot lot, ekspeditë opti-miste drejt ndërtesës gjigante Babilonike.

Duke arritur më në fund, do të përshendeteshanga skeletet e elefantëve, shpesh shkoja drejt të pjesae “vjetër”, sekcioni me shtazë që ishin balsamosurnë shekullin e tetëmbëdhjetë, ca prej tyre përgatitur

disi ngathët me koka të ënjtura. Megjithatë kishtenjë magji të veçantë këtu. Peizazhet e mëdha artifi-ciale me modelet e dizajnuara dhe të pozicionuaraelegant të shtazëve dështuan të kapin interesin tim– ato ishin të shtirura, diçka për fëmijë. Jo, qe kre-jtësisht e qartë se kjo nuk ishte një çështje e sh-tazëve të gjalla. Ato ishin të balsamosura, qëndro-nin atje në shërbim të shkencës. Metoda shkencoreme të cilën unë isha më i afërt ishte metoda Lin-nean-e: zbulo, mbledh, kontrollo.

Nëpër muzeum do të punoja ngadalë. Pauzo-ja gjatë në mes balenave dhe në dhomat e paleon-tologjisë. Dhe pastaj çka më mbante dhe ndalontemë shumë ishin jokërbishtorët.

Kurrë nuk kisha kontakt me vizitorë të tjerë.Në fakt, atje nuk mbaj mend vizitorë të tjerë.Muzeumet e tjera të cilat i vizitoja me rast –Muzeumi Kombëtar Detar, Muzeumi Kombëtar iEtnografisë, Muzeumi i Teknologjisë – ishin gjith-

një përplot me njerëz. Por Muzeumi i Historisë sëNatyrës dukej të rrinte hapur vetëm për mua.

Një ditë, por, unë takova dikë – jo, jo një viz-itor, ai qe një goxha profesor. U takuam mes jokër-bishtorëve – ai papritmas u ndal në mes vitrinave,dhe ishte pothuajse aq i vogël në gjatësi truporesa isha unë. Fliste përgjysmë për vete. Në çastqemë përfshirë në një diskutim për butakët. Ai ishteaq i pavëmendshëm apo ashtu i pa paragjykimesa mua më trajtonte sikur një të rritur. Njëri prejatyre engjujve rojtarë që shfaqeshin herë-herë nëfëmijërinë time dhe më prekte me krahët e tij.

Biseda jonë rezultoi me dhënien e lejes përmua të hyj në një sekcion të muzeumit që s’ishte ihapur për publikun. Më ishin dhënë shumë këshillatë mira mbi përgatitjet e kafshëve të vogla, dheisha pajisur me gypa të vegjël qelqi të cilët mëdukeshin vërtet profesional.

Mblodha insekte, mbi të gjitha brumbuj, prejmoshës njëmbëdhjetëvjeçare e derisa u bërapesëmbëdhjetë vjeç. Pastaj të tjera interese tëmatshme, të shumtën artistike, forcuan joshjen etyre në mua. Sa melankoli që ndieje që ento-mologjia*/*degë e zoologjisë që merret me in-sekte/ duhej lëshuar udhë! E bindja veten se kjoishte vetëm një përshtatje e përkohshme. Nëpesëdhjetë vjet apo ashtu diçka unë do të fillojapërsëri mbledhjen time të insekteve.

Mbledhja ime fillonte në pranverë dhe pastajnatyrisht që lulëzonte në verë, jashtë në ishullinRunmarö. Në ngrehinën e mbuluar të paraparë tësigurojë një vend pushimi me fresk, ku kishim hapë-sirë mjaft të vogël të silleshim përqark, unë mbajakavanoz reçeli me insekte të ngordhura dhe një vit-rinë për flutura. Dhe duke u zgjatur e vonuarçdokund: më shoqëronte aroma e etil acetatit, njëaromë që e bartja me vete pasi gjithnjë e kisha njëkuti teneqeje të këtij insekti vrasës në xhepin tim.

Do të ketë qenë pa fyshim shumë guximtare tapërdorësh cianid kaliumin siç rekomandonte do-racaku. Për fat të mirë, kjo substancë nuk ishtebrenda kapjes sime, kështu unë kurrë nuk kishapër ta testuar guximin tim me zgjedhjen nëse du-hej ta përdor a jo këtë.

Shumëkush ishin të përfshirë në gjuetinë e in-sekteve. Fëmijët fqinj sapo e shihnin një insekt qëdo të mund të ishte me interes mësuan ta japinalarmin. “Këtu është një!” jehonte zëri i tyre messhtëpive, dhe unë do të vija duke vrapuar bashkëme rrjetën time për kapjen e fluturave.

Shkoja në ekspedita të pafund. Një jetë në ajërtë pastër pa mendimin më të vogël për përmirë-simin në këtë mënyrë të shëndetit tim. Nuk kishamendime estetike në prenë time, natyrisht – kjoishte, fundja, Shkencë – por pa e ditur unë thithjashumë përvoja të bukurisë natyrore. Kridhesha nëfshehtësinë e madhe. Mësoja se dheu ishte i gjallë,se atje ishte një botë e pakufi e krijesave zvarr-titëse e fluturuese duke e jetuar jetën e tyre të pa-sur pa na kushtuar ne as vëmendjen më të vogël.

Unë kapja gjënë e vogël të një pjese të vogël athërrime të asaj bote dhe e bllokoja poshtë në kutitë emia, të cilat i ruaj ende. Një mini-muzeum i fshehurpër të cilin jam pak i vetëdijshëm. Por atje rrinë ulur,ato insekte. Thuajse janë duke e pritur kohën e tyre.

Shkolla filloreFillova në shkollën fillore Katarina Norra Pri-

mary School dhe mësuesja ime ishte Zonjusha R.,një lëneshë (vajzë e madhe e pa martuar, fatpad-alë) e cila i ndërronte rrobat e saj çdo ditë. Kurmësimi mbaronte çdo të shtune, ajo i jepte secilitnxënës nga një karamele, përndryshe ishte e ash-për. Kur vinte puna të t’i tërhiqte flokët dhe të t’ijepte rrahjet ishte zemërgjerë, megjithëse mua

kurrë nuk më rrahu. Se unë isha djali i mësueses.Kushti i parë, detyra ime kryesore ishte të ule-

sha i qetë në bankë. Unë tashmë mund të shkruajadhe të numëroja. Isha lejuar të ulesha dhe t’i prejafigurat në gazetën e ilustruar, por ç’figura ishinato nuk mund t’i kujtoj.

Kam ndjenjën se gjatë vitit tim të parë atmos-fera ishte në mënyrë përrallore e mirë por që kjoatmosferë ndërsa koha kalonte disi ftohej. Ndon-jë prishje e qetësisë, ndonjë tërheqje flokësh arrobesh apo farë ngatërrese, bënte që zonjusha R.ta humbte durimin. Ne nuk ishim lejuar tëbëheshim të paqetë apo të zëshëm. Nuk duhej tëdënesnim. As të provonim vështirësitë e paprituranë të mësuarit e diçkaje. Mbi të gjitha, nuk duhejtë bënim diçka të papritur. Ndonjë fëmijë i vogëlqë përmirrej padashje në tesha nga turpi apo frikanuk mund të shpresonte për mëshirë.

Siç thashë, të qenit bir i një mësueseje më shpë-toi prej rrahjeve. Por unë mund të ndieja atmos-ferën shtypëse prodhuar nga gjithë këto kërcën-ime dhe qortime. Kryemësuesja ishte gjithmonënë hije, prapskenë të ngjarjes – hundëfajkua dhe errezikshme. Perspektivë shumë më e keqe ishte tëjesh i dërguar në një shkollë riedukimi, diçka qëdo të ishte përmendur në raste të veçanta. Këtënuk e ndieva kurrë si kërcënim personal, por kjoqe ç’na qe shkaktonte një ndjenjë të papëlqyeshme.

Mund ta imagjinoja mirë si çka ishte njëriedukim, aq më shumë pasi kisha dëgjuar emrine njërës prej tyre – Skruba (“Pastrim/furçim”), njëemër që sugjeronte limën e ashpër dhe zdrukimet.E mora këtë si të vetëkuptueshme se të parëndë-sishmit ishin vënë në torturë ditore. Botëkuptimiqë pata mësuar lejonte ekzistencën e institucion-eve speciale ku të rriturit torturonin fëmijët –mbase për vdekje – për të qenit të zhurmshëm.Një botëkuptim i frikshëm. Por kjo ndodhte ash-tu. Asokohe, nëse ne ishim të zëshëm…

Kur një djalosh prej shkollës sonë ishte marrë tenjë riedukim dhe pastaj ishte kthyer pas një viti, unëshikoja në te si në njeriun që ishte ngritur nga varri.

Si kërcënim më real erdhi evakuimi. Gjatë vitevetë para të luftës, ishin bërë planet për evakuimin etë gjithë shkollarëve prej qyteteve më të mëdha.Mamaja shkroi emrin TRANSTRÖMER me bojëshkrimi në çarçafët tanë, e kështu me radhë. . .Çësh-tja ishte nëse unë do të isha i evakuar me mamanëdhe klasën e saj të shkollës apo me klasën time prejKatarina Norra-s, dmth nëse do të isha i deportuarme zonjushën R. Dyshova i fundit.

I shpëtova evakuimit. Jeta në shkollë vazhdoi.E kaloja gjithë kohën time në shkollë duke pasurmall për ditën që do të vinte te fundi ashtu që tëmund ta hidhja veten në atë çka vërtet më in-teresonte: në Afrikë, në botën e nënujit, në MesJetë etj. E vetmja gjë që vërtet tërhiqte vëmend-jen time në shkollë ishin hartat e murit. Isha entu-ziast e fanatik i hartave të murit. Lumturia ime mëe madhe qe të shoqëroja zonjushën R. te depojakur do të shkoja të marr ca harta të grisura karto-ni. Derisa bëja ashtu do të përgjoja në hartat etjera të varura brenda. Provova të bëj ca harta tëtilla në shtëpi, sa më mirë që munda.

Dallimi i rëndësishëm në mes jetës sime dheasaj të shokëve të mi të shkollës ishte se unë nukmund të prodhoja ndonjë baba. Shumica e përgji-meve në mua vinte prej familjeve të klasës punë-tore për të cilat divorci e qartë ishte shumë i rrallë.Unë kurrë nuk mund të pranoja se kishte diçka tëpazakontë rreth situatës time shtëpiake. Bile aspër veten time. Jo, sigurisht unë kisha një baba,edhe nëse atë e shihja vetëm një herë në vit (rën-dom në Natën e Krishtlindjeve). Dhe unë ruajagjurmë të tij – në një çast gjatë luftës, për shem-

bull, ai ishte në njërën barkë torpedoje dhemua më dërgoi një letër zbavitëse. Patadëshiruar ta ndaja këtë letër në klasë meshokët por rasti i tillë nuk më erdhi kurrë.

Mbaj mend një çast paniku, kisha qenëi munguar për disa ditë, dhe kur erdha pra-pa një shok klase më tha se mësuesja – jozonjusha R. por një zëvendësuese – kish-te thënë për klasën se ata nuk duhej të mëngacmonin për faktin se unë nuk kishababa. Me fjalë të tjera, ata ndieninkeqardhje për mua. Bëra panikë: e qartëisha abnormal. Provova ta hedh këtë farepër fare, fytyra ime shndriste nga skuqja.

Isha thellësisht i vetëdijshëm nga rrez-iku i të qenit i shikuar si një person i çudit-shëm pasi në zemër dyshoja se isha një iveçantë, qeshë thëthitur në interese që asn-

jë djalosh normal nuk i kishte. Iu bashkova një klasevizatimi, vullnetarisht, dhe skicoja skena nënuji:peshq, iriqë deti, gaforre, guaska. Mësuesja zëshëmvinte në dukje se vizatimet e mia ishin shumë “spe-ciale” dhe paniku im kthehej. Aty ishte një lloj rritje-je e pandjesme që gjithnjë dëshironte të më dallon-te si të çuditshëm, të veçantë. Shokët e mi të klasësishin shumë më tolerues. Unë nuk isha as i popu-llarizuar, as i jashtëzakonshëm.

Hasse një djalosh i madh zeshkan ishte pesëherë më i fuqishëm nga ç’isha unë, kishte njëshprehi të kacafytjes me mua çdo pushim gjatëvitit tonë të parë në shkollë. Në fillim rezistojame dhunë, por kjo nuk më shpiente askund sepseai në çast më hedhte përdhe dhe fitonte mbi mua.Në fund e mendova një mënyrë për ta zhgënjyer:bëja uljen e plotë.

(vijon numrin e ardhshëm)

8/ E Diel,25 nëntor 2012nacional POEZI

Kali i xha Metit që nuk kishte as emërDhe nuk e dinte që kishte pushtet e qeveriPërtej piramidave kishte mbarsur një femërDhe priste të bëhej baba dhe ai.

Një ditë u nis të shkonte tek e dashuraDhe s’dinte i ziu që rruga qe mbushur me minaDhe u lodh shpat më shpat nëpër arat e tradhëtuaraTë mblidhte një dorë jonxhë e një tufë trëndelina

Kali i xha Metit ra në një minë të mallkuarDhe nuk arriti të shohë dot të dashurën e parëAtë të gjitha qeveritë tani e kanë harruarVetëm pela e plakur e thërret duke qarë...

Tiranë, mars 2009

NËPËR SHINjë gjeneral i plakur po laget nëpër shi...Ombrella e vet i ka humbur,Të gruas ka turp ta marrë.

DikurQindra ushtarë nën urdhërat e tijNëpër baltë e shiZvarriteshin zvarrë...

ZvarriteshinGjersa shkëlqimit të shpresës i erdhi fundi...Por armikuS’dukej asgjëkundi...

Mirazhe fitoresh qesharakeNdrinin e talleshinNëpër himne e marsheE në qesëndiArmiku tallej në kështjellën e tij...

E ata, duke përplasur urdhërat nëpër dhëmbëNë paradaPërplasnin duart e këmbëtE në paturpsi...

Mbulojeni gjeneralin që po laget nëpër shi...Tiranë, 2012

BUZË RRUGËSNjë lapidar i harruar buzë rrugës rri.I mjerë, i braktisur...Në vetmi...

Oi, moj rini e vrarë!O ëndërra qyqare,Oi!

Një fshatar i lodhur nga rruga e gjatëVjenE ngul një gozhdë mbi fjalët e vdekura,Në gozhdëVar torbën me kufomat e shpresave të djeguraDhe ditë e natëHiri përhapet përreth si çdo hi...

Një lapidar mjeran buzë rrugës rri...Oi, o shekull i mjerë,Oi!

Ndalo dhe ti aty,O udhëtar, o burrë!Por s’ke për ta gjetur dot kurrë,Sikur të zgjohej nga varri aiDo ta shkulte e do të zhdukte çdo gurApo do ta ndërtonte përsëri.

Tiranë, shkurt 2006

TESTAMENTI I PRILLITThojini maleve të mbushen me blerimeE të mbjellin lule në çdo shpat për njerëzit e mi!

Thojini erërave t’i kthejnë ulurimat në ledhatime!Thojini diellit të ledhatojë çdo fëmijë!

Thojini hënës të vijë e të uet në çdo dritare,Ndryshe... le të shuhet fare!

Tiranë, 2012

IRONIMësojmë dorën e djathtëTë mashtrojë të majtën,

E të lumturMe të dyja tallemi.

Dhe, duke iu fshehur,Herë njërës e herë tjetrësTrashemi e ngjallemi.

E, duke vjedhur,HarrojmëNga lind dielliE nga perëndon

Dhe s’marrim veshCila dorëVdekjen na afron...

Tiranë 2011

NESËRI kthejmë shpinën të djeshmes. Tallemi me

të sotmenDhe nën kërcënimin e kalendaritPresim të trembur të vijë ajo që quhet “nesër”.

I themi të djeshmes “mos trego!” I themi sësotmës “mos më shaj!”

Dhe pastajDuke u bërë lajka të dyjave e duke u dridhur

të tremburPresim me duart e lara të pamëshirshmen

“nesër”

Mendojmë ku do ta kemi varrin?!Do të na përcjellin me qarje apo me sharjePresim duke i bërë lajkaTë na mëshirojë e përbindshmja “nesër”

Dhe betohemi si përherëSe do të jemi më të mirë... patjetër.

Tiranë, prill 2011

GOMARIFabul

Ai që shan gomerëtgomar u bëftë vetëAq sa i dua unëNuk i do poet tjetër.

Por... unë e kam inatin

me gomarin e kryetaritQë pa leje e i qetëkrekosej mes pazarit.

Në mbledhje kryetarifliste për qetësiBënte sikur s’e dinteç‘bënte gomari i tij.

Gomari kontrollontee hante pa paguar:Patate e domatekrenar, i patrazuar.

Dhe që t’i bie shkurtnë klubin e qytetitU tremb dhe bufetjerjasiç u tremb gjithë mileti.

E burri... doli vetënë vend të saj, qyqari,Ku dihet ç‘mund të pjellëkoka e një gomari!? Tiranë, maj 2011

KAM PARËKam parë një miturakeQë lypte tek çdo njeriE për çudiE kishte emrin Lumturi.

Kam parë një djalëQë vidhte derë më derëPa ndrojtje e pa frikëE për çudiE kishte emrin Fisnik.

Kam parë një grua të krrusurSikur të mbanteGjithë hallet e botës mbi shhpinëDhe... o ZotE kishte emrin Trëndelinë

Kam parë por... mjaftS’u them dot më asgjëDo të fleDuke menduar e duke qarëKush tallet kështu me ne!?

Tiranë, mars 2011

NË TUSHEMISHTçast

Liqeri qe i qetë. Përpiqej të flinte

Mundohej me llapashitjeTë përzinte nga ëndrrat ditë e shkuarDhe t’i hapte derën ditës së re.

Hëna tallej me ca yje naivëDuke luajtur “më do” apo “s’më do”.

Yjet zbeheshin, shuheshinFshinin lotët me re. AjoVazhdonte të tallej me ta

Siç tallet me ne...

NË VARREZAT E ELBASANITMirëdita, o motra e vëllezër!Jam vonuar ca ditë, por ju do të më falni

patjetër...

Jam vonuar se ato halle e derte që ju nuk izgjidhët dot

As ne të gjallët nuk po i zgjidhimDhe po rraskapitemi jetë e mot.

Mirëdita të gjithëve!Juve që më keni dashur e juve që më keni urryer,S’kam asgjë për të fshehurE asgjë për të rrëfyer!

Nuk i mbaj mend urrejtjet dhe dashuritë nuki harroj!

Mirëdita! Ju kam falur e ju duaTë gjithëve njësoj!

Për dashuritë e urrejtjet zemra ka vetëm një vendAty ku kemi qeshur e kemi qarëNë të njëjtin kënd

O, në këtë kënd të kësaj toke nga dhimbjete hutuar!

Ju dua të gjithëve!Qofshi të bekuar!

Elbasan, 2011

U ULA I LODHURDikur, jashtë mureve të shtëpisë,Jashtë piramidave të sinqertaNga shtatë ngjyrat e ylberit të lyera...

Dëgjuan zërin timNjerëz të panjohurPastaj gjithçka u kthyeNë një pyll shpinash të kthyera...

U thashë “mirëmëngjes”S’m’u përgjigjën,Dielli heshti i trishtuarUnë donja të shihja fytyrat e njerëzvePrisja të më buzëqeshninDhe të mos talleshin me diellin e me ngjyrat

Por edhe sot nuk e diSi u gjenda papriturNë atë pyllMe shpina të kthyera...

Tiranë 2012

AKULLORETMoshatarëve, me dhimbje

Një buqetë të rinjsh vrapojnë tek një pastiçeri e reBlejnë dhe mbjellin në çdo buzëqeshje nga

një akullore.

Nga inati e zemërimi i plakur zvarritemi edhe neBlejmë akullore të mbërthyer dorëpërdore.

Ata fluturojnë, qeshin e puthen të gëzuarAkulloret shkrihen buzë më buzë e nuk

mërdhijnë fare.

Ne nga inati e zemërimi kollitemi pa pushuarE pastaj zvarritemi drejt klinikave dentare...

Tiranë, shkurt 2009

BaladëPËR NJË KALË

Nga MUSA VYSHKA

nacional9/ E Diel,25 nëntor 2012 PROZË

Gjelbërimi e kishte mbuluar natyrën. Pyjet e zhveshura gjatë dimrit i kishtembuluar dushku, kurse mollët, dardhat

dhe pemët tjera mbanin lulet e fundit para se tëformonin frytet e tyre. Fusha që pas shkrirjes seborës ishte dukur e shkretë tani ishte gjelbëruarnga bari. Edhe shpezët shtegtare kishin filluartë bënin shtrofullat e tyre.

E gjithë kjo dëshmonte se pranvera kishtearrite.

Tufat e deleve të uritura këputnin barin,kurse qengjat pasi këputnin dy tri fije të barit tënjomë vraponin. Vraponin disa herë rrethnënave të tyre dhe pastaj pasi lodheshin lësho-nin një zë, sikur donin të thoni se duhet të thith-nin qumështin nga e ëma. Delja pa e ngriturkokën fare me gojën e mbushur bar, sikur e fton-te qengjin që të thithte sisën e saj. Qengji ilodhur dhe i uritur lëshonte dhe një blegërimëdhe me vrap i afrohej nënës. E kapte sisën dheduke e lëvizur bishtin, në shenjë gëzimi thithtequmështin. Delja i merrte erë disa herë duke upërpjekur të bindej se qengji që po e thithtequmështin ishte i saj. Pas pak ajo fillonte tëbënte disa hapa, kurse qengji nuk e lëshontesisën,por si peshku nga dora e pafuqishme irrëshqiste ajo dhe ai mbetej me gojë hapur.Atëherë atij nuk i mbetej gjë tjetër pos të kë-puste përsëri disa fije të barit të njomë dhe pastajtë merrte vrapin e t’i afrohej tufës, që kishtebërë disa hapa në drejtim të caktuar. Nëna e tijnisej pas dhe me vrap i bashkohej tufës.

- Na i përzjeve dhentë, o kushëri! - thërristei gëzuar bariu, që kishte takuar një shokë me tëcilin do të ndërronte ndonjë fjalë. Përpiqej t’indalonte qengjat, por ata me vrap treteshin nëtufën tjetër.

- Leri këta naksë se tash do të ndahen vetë.Veç mos t’i lemë të na përzihen delet, se ato mëvështirë mund t’i ndajmë - thoshte tjetrin dhetretej pas tufës se vet.

Pasi i qetësonin delet, barinjtë i afroheshinnjëri tjetrit dhe fillonin bisedën.

- A po të kullosin? A po mund me i ndalë ?-pyeste njëri.

- More, po e bukur të mirë. Na shpëtojë Zotime këtë mot të mirë. Edhe me i ndalë po i ndalidisi veç këta naksët nuk po priten. E ty apo tëkullosin?

Bashkëbiseduesi pasi i përgjigjej ngulte sh-tagën në dhê dhe mbështetej në te.

- Sot është lehtë, por kur të zihen livadhetditën e Shën Gjergjit çka bëjmë se?! Atëherënuk bëhet qare me to.

- Lehtë atëherë ia mësyjmë bjeshkës. Qeninme veti dhe pak miell, një enë dhe nisu përp-jetë. Lëshoji burrë kah të duash. Bjeshka e gjeredhe e gjatë.

- A do të dalësh këtë vit Vegim? - pyeti shoku.- Besoj se po. Nëna nuk do të ma prish edhe

pse po i preton, por besoj se këtë vit do të paj-tohet me mua që të dalin edhe ne, veç me gruannuk po bëhet punë. Me të thënë të drejtën qëpesë vite që nuk kam qenë me ka marrë mallipër ata shkëmbejë.

Shoku donte të thoshte edhe diçka, por del-ja që kërkonte më shumë barë u nda prej tufësduke shkuar në drejtim të panjohur. Bariu elëshoi një të thirrme “ A ha ku po e vret vetenatje oj shejtane?” dhe vrapoi pas saj.

- Që ku mbeten këta naksë tani!- Hajt se po i ndaj unë - mundohej t’i ndajë

tjetri qengjat e përzier, por ata vraponin dhe ibashkoheshin tufës pa e ditur se a është e tyreapo jo. Duke e hetuar mungesën e qengjave tëvet delja fillonte të blegërojë duke i ftuar kësh-tu qengjin e vet që t’i bashkohej tufës.

Në mbrëmje Vegimin nuk e zinte gjumi.Sillej në krevat sa në njërin sa në krahun tjetër.E kishte kapluar njëfarë nostalgjie për bjesh-kën, të cilën nuk e kishte parë pesë vite. I parafy-tyrohej bukuria e saj, ku i kishte kaluar ditët më

të bukura të fëmijërisë për shumë vera. I dukejse po i shihte ata kreshta të rrëpirëte, e ato krojeme ujin e pastër dhe të ftohtë që del nga rasat egurta. Mendonte se si do ta kalojë këtë verë paskaq vitesh të mungesës. “Nuk ka si të me duketbjeshka ndryshe pos ashtu siç e kam pas lënëatëherë. Nuk besoj të këtë ndryshuar diçka”.Mundohej të kotej por mendimet se si do ta pres-in shoqëria dhe gëzimi se prapë do t’u bashko-het shokëve të dikurshëm, nuk e lejonin tëkotej... Dikur i lodhur tepër e mashtroi gjumi.Fjeti si i vdekur.

Kur u zgjua i tha nënës se do të nisej për nëbjeshkë, andej duhej t’ia bënin gati gjërat enevojshme, ato elementare, që i duheshin bari-ut, kur niset vetëm për në bjeshkë.

- Qoftë sahati i hairit! - uroji nëna dhe shtoji

- Çka u bë kaq për nguti?- Mos pyet më gjatë vetëm bëmi gati do enë

të nevojshme, postajën e ogiçit, atë me të mirën,do miell dhe unë u nisa kësmet prej Zotit, atij ikofshim falë.

- Rruga e mbarë të qoftë e kalofsh mirë. Posa të mbaroji viti shkollor, kur fëmijët do të dalinnë pushim do të vijmë edh ne.

Pa vonuar shumë bariu me shtagë në dorëdhe strajcën krahaqafë të lidhur me rrip dhe megjybën në krah i printe tufës që shkonte drejtmajave të larta. Pas tyre si t’i grahte dikush sh-konte gomari i ngarkuar dhe fare në fund të var-gut qeni. Ogiçi ecte i pari e pas tij dashi me ko-monë thuajse e tregonte rrugën nga duhej të ec-nin delet dhe qengjat e gëzuar që po vraponinedhe pse nuk e din se ku po shkonin. Pas pak

qengjat lodheshin dhe mbeteshin pas tufës, poredhe delet e ngadalësonin hapin sikur donin t’iprisnin. Sharovi që ecte i fundit, me bishtin engritur përpjetë, ngutej si të donte t’u thoshteqengjave të vegjël, që kishin mbetur prapa “Ngu-tuni, ngutuni, se delet shkuan e ju mbetet!”

Të gjithë ishin të gëzuar. Edhe qengji i vogëlqë ecte ngadalë ishte disi i gëzuar. Delet shto-nin hapin, ngase kishin kuptuar se po shkoninnë kullosën më të mirë. Gëzimin e bariut, qëpas pesë vitesh po udhëtonte për në bjeshkënnuk mund ta përshkruante askush. Ecte pa ndi-er kurrfarë lodhje.

Dielli i afrohej bregut, pas të cilit do të zh-dukej. Edhe bariu po i afrohej stanit ku do tëqëndronte për muajt e verës. Ai shkonte pasdeleve, të cilat tani ecnin më shpejt se më parë.Me fyell ndër duar ai filloi të këndonte njëkëngë dashurie. Atë herë pas herë e shoqëron-te me tingujt e fyellit. Prapë ia merrte këngës.Ndalej dhe përsëri i frynte fyellit me një meloditë këndshme.

Delja e parë kishte dalë në fund të vendban-imit të rinj të Vegimit, kurse qengji i fundit kishtembetur bukur larg. Vegimi ishte në mes të tyre.I shikonte delet edhe njëherë, se a i kishte tëgjitha, pasi iu kujtua se ujku ka mund të ia hajëndonjë e ky nuk e ka hetuar. Mund t’ia kishtegrabitur ndonjë qengje që kishte mbetur pas eas Sharovi nuk e ka hetuar. Kur u bind se i kish-te të gjitha i hodhi një shikim bjeshkës se pafundqë shtrihej para tij. Iu kujtuan ditët e kaluara nëkëto vende. Iu kujtuan edhe shokët me të cilëtishte shoqëruar dikur,disa nga të cilët tanimënuk janë në jetë. E shikoi tërë hapësirën që ishtrihej para syve si të donte të vërente ndonjëndryshim, qoftë ai sado i vogël qoftë. Pasi ubind se gati asgjë nuk kishte ndryshuar nga kohakur ishte larguar para pesë vitesh uli kokën dhenjë shi lotësh i përshkuan mjekrën, që e kishterruar në mëngjes dhe i nduki disa fije bari tënjomë që të luante me to.

Kush do të mund të përshkruante momente mëprekëse në jetën e tij, ato momente mallëngjyesetë një të riu që po kthehej edhe njëherë në vendinku i kishte kaluar momentet më të gëzuar të jetësse tij. Aty kishte luajtur me shokët, aty ishtefreskuar me ujin e ftohtë si akulli, ishte freskuarnën hijen e brehu të gjatë që e shponte qiellin.Janë të paharruara ditët kur me vajzat e fshatitshkonin për boronica e kush e di sa gëzime të tjerakishte përjetuar në kohët e kaluara.

Pasi u shqetësua nga ajo tronditje që i erdhi epapritur e shikoi edhe njëherë bjeshkën e mandejdelet që i ishin afruar shkëmbit afër stanit, ku dotë vendosej ai bashkë me tufën e tij. Shtagën embështeti për gjoksi kurse fyellin e mur në duardhe fillojë të fryjë një melodie pikëlluese. Pastajia mur këngës. Kënga e gëzueshme përhapej anëe kënd bjeshkës. Dëgjohej edhe ndër stane kubanonin fshataret që aty ishin vendosur më herët.Kënga e tij i nxiti gratë dhe vajzat e reja të dilnindhe të dëgjonin atë këngë që nuk e kishin dëg-juar kush e di se sa kohë. Kurse Sharovi i ishteafruar thua se edhe atij i pëlqente kënga e Veg-imit. Ai qëndronte pranë tij, e shikonte dhe e lu-ante bishtin e ngritur lartë sikur të donte të thoshte“Të lumtë goja, sa bukur po këndon!”

Kur e mbaroi këngë Vegimi e mori fyellindhe e fillojë një melodi tjetër.

- I biri i kurvës me këto këngë e melodi po ulutet grave dhe çikave tona. Besa e Zoti nuk dotë lutesh më - tha dhe krisma e pushkës ushtrojëndër shkëmbeje.

Fyelli rrëshqiti nga dora e Vegimit dhe urrokullis teposhtë. Edhe bariu shkoi pas tij.

- Zoti të vraftë se prej mallit e pata - mezi ishkrepi fjalët Vegimi. Deshi të thoshte edhe diç-ka por nuk pati fuqi. Fryma ia ndalë dhe gjakunuk lëvizte më. Bjeshka e gjerë flinte në qetësi.Bashkë me te edhe një i ri pushonte i pa shpirtdhe i shtrirë mbi gurë.

KËNGATregim nga ALI D. JASIQI

10/ E Diel,25 nëntor 2012nacional ESSE

“RRëFIMI I NJË BIRI”

Nga FLUTUR MUSTAFA

Mirëmbrëma nënë... kerkoj ndjesë që po tëshqetësoj kaq vonë, por ti gjithmonë më kethënë se kur të më shterojnë fuqitë të trokas nëderën tënde e ti do më degjosh...

Më di kush jam ? Më njeh?Nënë, jam Ulqini yt. Jam Ulqini 2000 vje-

car, krenar që jam i biri i Shqipërisë. Në Berlinme larguan nga gjiri yt, sa kisha mesuar te hidh-ja hapat e parë. Shkela ne dërrasë te kalbur, kishapas lindë në orë te ligë. Nënë, hapma deren, e dise po më dëgjon. Mund ta ndjej vajin tënd. Jamakoma biri yt, apo jo?! po ulem këtu ne prag tederës, e atyre që nuk e dinë po ua rrëfej his-torinë time. Po edhe atyre që e dinë, dua t’uakujtoj se e kanë harruar. Çdo natë e kam ëndër-ruar se për ditëlindjen e njëqindtë të nënës sime,do jem në prehrin e saj, çdo mëngjes kam shpre-suar se kur do zgjohesha, nëna ime, buzëqeshjae saj do ishte gjëja e parë që do shihja. Tërë këtëjetë e çova duke ngrënë thërrimet që linin të tjerëtme ëndje kujtoja qumshtin e gjirit tënd e meiluzione ngopesha, ngopem edhe sot, ai iluzionma mban frymen gjallë. Jam veshur me gjurmëte këmbëve të huaja që shkelnin mbi shpinëntime, mbrëmjeve jam mbuluar me kujtimin enënës e krenar ne breg të detit qëndrova.Numëroja yjet e cdonjërin me bukurinë tënde ekrahasoja. Aq shumë të lëvdoja saqë Hëna filloitë të xhelozonte. Nënë , si biri yt gjithmonë folaShqip dhe kurrë nuk e mohova Flamurin tënd.U rrita jetim, e fëmijët e mi, kurrë nuk e njohëngjyshen e tyre. I rrita bijtë e mi në frymën e Sh-qiptarizmit, i pagëzova me emrin Shqipëtar pornuk e di ku gabova. Disa po më injorojnë , disatë tjerë me flasin me tjeter gjuhë , po përkrahinca pseudo patriotë e fjalët e mia po bijnë në veshte shurdhët. Më fal per lotet, po mundohem tebehem burre ashtu sic ti me ke mesuar, por s’pomundem dot. Më kanë thënë se kur do vdes domë mbështjellin me një leckë te vjeter, te kuqeme thane , te qendisur me ar, Bunes time blu doia veshin nje fustan te kalter te zbehte, mbi varrintim do mbjellin gjemba te bardhe e si gote tefundit do pi nga nje vere e kuqe e prishur. Rojekockave do iu beje nje shpend i bardhe qe tërëjetën ma ka ngënë mishin. Eshtë i bardhë por nukështë pëllumb. E di sepse pëllumbat rriten vetëmne prehrin tënd. Ja pse nuk dua të vdes. Dua tëjetoj , ta shoh fytyrën tënde, të buzeqesh ne pre-hrin tënd , përsëri si atëherë kur isha fëmijë.

Po cmendem nga malli për vëllezit e motrate mia, vecanërisht për motren time të madhe,Shkodrën, e cila akoma sot qanë për vëllanë evogël. Ka ca vite që takohemi por vetëm kaq,një takim disa orësh dhe duhet te kthehem. Aikufi po me bren cdo ditë e më shumë. Nënë kur-rë nuk të kam pyetur pse fuqitë e medha me lar-guan nga ti. E di qe as ti nuk e di por prap pomundohem ta gjej nje pergjigje sado absurdeqofte. Unë jam Ulqini , ujku i detit , trim. Burre-rine e kam marre nga Skenderbeu, fuqine ngakrahu i Mujit, me kete emer me pagezoi ILIRIA, stergjyshja ime. Momentalisht i pastrehe,jetim... bijte e mi po me braktisin dalengadalegjithesecili pasuria po i verbon e zemren sh-qiptare po e kaplon erresira. Gjuhen akoma eflas , por nuk e di edhe per sa... Nënë, po men-doja si ndihesh pa mua dhe vellezerit e mi nekete shekull ? A te mungon Kosova , Shkupi,Tetova, Gostavari, a te mungoj une Ulqini, Ti-vari, Plava e Gucia, me thuaj nene a te mungonCameria ? Mos qaj nene, mua me ke sa afer aqdhe larg, me mendjen gjithmonë tek ti. Ti membush me shpresë e gjuha shqipe me jep jete,energji. ne cdo fjale betohem per emrin tend qekur ti me dhe jete e me pagezove me kete emer.

-Dua ta jetoj endrren time e ate enderr dua tabej realitet e ne syte e botes te them jam Sh-qiptar e krenar. Ne syte e Armiqve te qesh e ul-eras se vendin tim, token time, Flamurin e gju-hen sma merr njeri, Une linda bir i Shqipes e itille do vdes. “Rreth Flamurit te perbashkuar menje deshire dhe nje qellim,te gjithe atje duke ubetuar ta lidhim besen per shpetim. Zoti vet etha me goje, se kombet shuhen permbi dhe, porShqiperia do te rroje se per te luftojme ne.

Lëvdatë Shqipërisë në100-vjetorin e Flamurit«Do të mblidhen shokët mbrëmjes brenda vatrash në atdhe…»«Mbjidhen shokët mbrëmanet ndë katund ndë vatërët U m’i lje si ëndërrëz” Jeronim De Rada

Nga FERIDE PAPLEKA

Shqipërizë e dashur! Ti je tempulli i shqiptarëve në këtë botë. Je udha me dritëqë na çon përpara. Je ëndrra utopike që

bën të na shkëlqejnë sytë. Je trashëgimia jonëmë e çmuar. Je trualli ku prehen të parët. Je tokae heronjve që të falën gjakun dhe të përjetësuannë histori. Je ideali më i lartë i bijve të tu të shquar.Ti je fëmijëria e pavdekshme që rend nëpër ko-hëra dhe na nxit imagjinatën duke derdhur nëshpirtin tonë melankoli për sekretin e bukurisëtënde. Je burrat, gratë, pleqtë e fëmijët që të jap-in frymën e tyre atje ku i thonë bukës bukë dheujit ujë. Je bujqit dhe ndërtuesit që të veshin merrobat e jetës. Ti je Gjergji që zbret përjetësishtne brigjet e tua si ëngjëllmbrojtës i lirisë. Je mis-teri i gjallë: e kaluara e sotmja dhe e ardhmja në

një imazh të vetëm lëvizës. Je kështjellat dhe kul-lat nëpër gryka. Je fushat, malet, lumenjtë, pyjet eshtigjet. Ti je agimet dhe muzgjet mërmëritës. Jebora e bardhë në Alpe. Je livadhet me luleshqerradhe manushaqe. Je buzëdeti me zhumbrica të çe-lura. Je liqenet me zambakë. Je shtëpitë e voglame aromë borziloku dhe myshku. Je përrallat dhelegjendat. Je historia e pashkruar. Je bukuria ebotës me foshnjat që shqiptojnë fjalët e para. Jemendim i kulluar. Je dielli që ngrihet në horizontsi fytyra magjike e mbrothësisë.

Ti je kuptimi i shpirtit tonë që buron në vargjete Naimit « Ti, Shqipëri, më jep nder, më jep emrinShqiptar ». Në ty ruhen ngjyra, shija dhe tingullipër t’i thurur himne punës dhe dashurisë. Pavarë-

sisht nga luftërat pushtuese dhe flakët që të kanëkaluar mbi trup, pavarësisht nga dhembjet dhe vde-kjet tragjike, pavarësisht nga vuajtjet e pafundmeqë të ka sjellë copëtimi dhe pavarësisht nga rëndë-sia e rreme e mediokërve e shumë e shumë mosk-uptime e fatkeqësi të tjera që ta vrasin pareshturhijeshinë, ti nuk do të vonosh të shfaqësh një ditëmadhështinë e vërtetë. Ti je lumturia që nuk ekzis-ton gjëkundi veç në ty. Ti ke trajtën e pikëlluar tëidentitetit tonë të plagosur që po ringjallet. Je para-jsa jonë e humbur që do ta fitojmë një ditë. Je qëlli-mi ynë i mbramë. Je Itaka jonë e përjetshme qëzbukurohet e ndërtohet me shpresat tona të pashua-ra. Shqipëri, ti je toka më e bukur për të vdekur ».

Paris, 23 nëntor 2012

Letër Shqipërisë, për100-vjetorin e Pavarësisë...

Nga ERJOLA KOLA

E dashura ime Shqipëri,Sa shumë të kanë kënduar në vite, sa shumë

të kanë nderuar në vargje e tregime, vendlegjen-dash, vend trimash e grash të bukura.

- “Zonjë e madhe, Zonjë e rëndë” – thoshteVasa. Po sot, ku je moj e dashur Shqipëri?

Çfarë të ka ngelur nga shkëlqimi ndër vite?Drita jote është më e dobët se një qiri që tretet.

Të shoh kokëulur, aspak krenare, të lodhurnga prerjet në lëkurë, të zhgënjyer nga bijtë etu, të tradhëtuar nga të gjithë, të braktisur.Çfarëpo ndodh me ty, a i ke humbur vërtetë edhe tishpresat apo jam unë ajo që i kam humbur shpre-sat për ty? Feston 100-vjetorin e Pavarësisë këtëvit. 100 vjet shtet i lirë dhe i pavarur.100 vjetshtet sovran.Por, a je vërtetë e tillë, e lirë, e pa-varur, Zonjë e Madhe?! Je peng e bijve të tu, qëveç për ty s’mendojnë.

Je lënë në mes të katër rrugëve, atje ku s’dinga të shkosh, kë të ndjekësh e si të veprosh.

Mbi ty u bënë vite që janë drejtuar sytë skep-tik e dyshues të Europës plakë.

Si ndihesh moj e mjerë që për çdo hap qëhedh kërkon lejen e të mëdhenjve?

Si ndihesh moj e shkretë, kur të gjithë të kanëkthyer krahët dhe në trupin tënd kanë ngulur kar-riget e pushtetit dhe në to rrotullohen? Si ndi-hesh kur shikon gjakun që derdhet në tokën tëndedhe ti s’mund të bësh gjë? Si ndihesh kur lotët enënave të lajnë e të përmbysin si shirat e vjesh-tës? Si ndihesh vetëm? Je braktisur nga shumë tërinj që kërkojnë fatin e tyre jashtë kufijve të tu. Jebraktisur nga shumë të rinj të tjerë që mendojnëse shkolla jashtë shtetit është një mundësi më e

mirë për një të ardhme më të qetë dhe sigurt.Unë jam një prej tyre!Jam larguar prej shumë

vitesh, të studioj jashtë shtetit, gjithmonë meidenë se do të kthehem një ditë.Madje shumënuk më besonin kur thoja:’’ Unë do të kthehem’’.

E megjithatë unë doja... shpresoja,dëshiroja.E bindur plotësisht se me diplomënnë xhep do të kthehesha aty dhe do ndihmojanë rindërtimin tënd.Do isha në krye të ndryshi-meve të tua dhe do gëzohesha e krenohesha qëedhe unë dhashë një pjesë timen.

E bindur se me vlerat që do merrja në dhe tëhuaj, do isha ndër të parët, që do vija të “të jep-ja një dorë”, të të shtyja të ecje para… se duhettë ecësh, të dalësh nga ngërçi ku ke ngecur tani.

Po, këto kanë qenë ëndrrat e mia. Them kanëqenë, sepse sot unë i trembem kthimit.

Çdo herë që zbres nga aeroplani, e ndjej qëjam në Shqipëri, është ajri ndryshe aty.

Nuk është atdhedashuri e marrë kjo e imjaështë ajër që të hap mushkritë dhe të mbush mejetë.Çdo herë entuziazmi im që kam ardhur,zgjat deri në kontrollin e pasaportës.

Aty merr fund ëndrra, iluzioni që krijoj çdoherë në brendësinë time, se kësaj here gjithçkado të jetë ndryshe. Zgjohem rëndë nga ëndrradhe jam mëse e zgjuar për gjithë javët në vazh-dim, për të parë gjithçka. Zgjohem rëndë dhepërplasem në realitet me sytë e hapur për tëvëzhguar gjithçka rreth e rrotull... (ndoshta përtë gjetur një arsye të kthehem).

Ka shumë gjëra që nuk arrij t’i pranoj, kashumë sjellje që nuk mundem t’i kuptoj, kashumë veprime që më bezdisin, ka shumë njerëzqë Shokun Zylo dhe miqtë e tij, më kujtojnë.

E unë sigurisht s’i marr vesh as s’i kuptoj (si-pas tyre s’duhet t’i kuptoj, s’kam përse) se jetojjashtë dhe në Shqipëri, ASHTU zgjidhen gjërat.

Unë nuk e kuptoj pse në Shqipëri ka mëshumë Universitete private sesa studentë?!

Nuk e kuptoj pse duhet të kem besim në njëdiplomë të blerë “nën dorë” dhe t’i jap atij njëmundësi punësimi, kur shumë studentë të tjerë tëtalentuar NUK gjejnë asnjë mundësi punësimi senuk kanë mik, lekë apo diplomë shkolle private.

Unë nuk e kuptoj pse gjërat janë në dorë tënjë elite të zgjedhur, jo nga aftësitë, por ngafati i miqësive dhe gjakut.

Sa mundësi kam unë aty Shqipëri të arrij tëpunoj?

Unë nuk e kuptoj pse nuk i afrojnë të rinjtë

të qëndrojnë, por u japin rrugët si të vetmenzgjidhje. Ata largohen jashtë shtetit dhes’punojnë për ty, dijet e tyre dhe energjitë i gë-zon një shtet i huaj.

Megjithatë je me fat Shqipëri, ka endeshumë të rinj me zemër fisnike, që duan të ndry-shojnë diçka tek ti. Unë nuk jam patriote, nukjam nga ata njerëz që dinë vetëm të mburren embyllin sytë, kur diçka nuk shkon. E keqja; ekeqe ngelet, me sado lulka patriotizmi taveshësh e zbukurosh.

Unë e shaj vesin e keq, ashtu sikur nuk pranojtë mbroj një sjellje të keqe të një bashkëatdhetaritimit. Të keqes, kurrë s’kam ditur t’i vendos fjon-go, e ta shes për të mirë! E keqja ka nevojë përkurë e shërim, jo për atdhetarizëm të pavend. Kambërë shumë pyetje këtu, shumicës s’di t’i gjejpërgjigje, por e ndjej se duhet t’ia bëjmë vetes tëgjitha këto pyetje dhe të përpiqemi të gjejmë mëtë mirën e përgjigjeve. Shpesh them që i kam hum-bur shpresat dhe nuk besoj më se do të bëhet Sh-qipëria. Kjo është gjendja që më pushton sa hereqë vij në Shqipëri dhe i shoh nga afër “ndryshimet”dhe ngërçet në dukje të pazgjidhshme (kështushpresoj të paktën të jenë veç në dukje).

Megjithë pesimizmin që më pushton kur vijaty, thellë-thellë edhe unë ende shpresoj se dovijë një ditë kur “dashuria do të të bëjë nuse”(cit. Ernest Koliqi).

Thellë-thellë ende besoj që do kthehem njëditë aty dhe do bëj që zëri im të dëgjohet, sepsesecili zë i një të riu që dëshiron të të ndryshojë,duhet të dëgjohet.

Një ditë do të kthehem edhe unë në folenë ngaku mora krahë për t’u larguar sa më shumë asaj…

Do vijë një ditë, ku dhe unë do jem përkrahgjithë të tjerëve, që besojnë në ringjalljen tënde.

Thellë-thellë edhe unë si gjithë të tjerët urojqë 100 vjetori i Pavarësisë do të të gjejë Zonjëtë nderuar, kryelartë dhe krenare.

E dashur Shqipëri, uroj që bijtë e tu nëditëlindjen tënde të trokasin gotat gjithë sëbash-ku dhe me përulje të kujtojnë bijtë e mëdhenjqë u përkujdesën për ty ndër vite.

E dashur, ti qëndro e fortë, ka ende njerëzqë të duan... do të ketë gjithmonë.

Ka ende zemra që rrahin fortë mbi tokëntënde dhe ju dhemb çdo kollitje e jotja.

Shqipëri, ki durim... do të vijë dita jote, dita jonë.Mbahu Shqipëri, ajo ditë s’do jetë e largët…

dhe unë do të jem sërisht aty!

nacional11/ E Diel,25 nëntor 2012 POEZI

MIT’HAT FRASHËRI

Nga kreu i Dangëllis dalloj me mallPullazë e Frashërllinjve dhe teqenëSamin’ prej bronxi, Abdylë e Naim benë,Po, ti, Mit’hat, pse nuk je, aty, vallë?

Ti, Lumo, u prive burrave të rrallë,Në Manastir, e bëre alfabenë;N’Europë, Ti, e mbrojte mëmëdhenë,Të gjuhës shqipe shpuzë, mbajte gjallë.

Ti, n’Vlor’ me Ismail ngrite flamurë;Makutve fqinjë, maskën, ua çoreDhe çamët muhaxhir në mbrojtje i more.

I Ajkës Kombit, prijs, o Lumo, o burrë,Që nga të kuqtë u shave, t’hodhën gurë,Ti, ngel profet. Medet, s’ke një shtatore!

SAFET BUTKA

N’Atdhe u ktheve o Safet shkollariMe dituri europe i pajisur.I mbolle dije n’mendje çdo shqiptariE afsh për komb çdo shpirti të molisur.

Kur hasmi u dynd, revoltë u çove i pariNë burgje armiku u pate degëdisurNë krye çetash, Safet kumandariMe armë n’dorë, qylaf shkab- qëndisur,

I re pushtuesit, egër, më çdo ças,Po skota ku Dushani prijës qeTë ra me pushkë, o Safet, nga pas.

Ti, kur tradhtinë e të kuqve pe,Një çast me ankth e brengë e plot marasThe: - Jo vllavrasje! - e vetes tënde i re.

ABAZ KUPI

Kur besa e lidh’ në Mukje, u shkel nga djaj,Kjo tradhëti nga Bazi u dënua;Të kuqtë Atdhen’ përçanë, e krodhën në vaj,Abazin shanë e vetë u fryn’ pallua.

Medet, Kosova shkjaut iu dorëzuaPo kuqot festë bënë e berihaj.Që n’Durrës, luftoi Bazi, u harrua.Përmendej lufta, jo kush i priu asaj.

Po trimat që ranë, atje, për lirinë,Jetim, në varre, ngelën si mjeranë ...Ata me gjeneralin kan’ lavdinë,

Siç ka ky me ata që pas, i vanë.Abazi më shtat’ prill nderoi Shqiprinë.Heronjve u priu, plumb derdhi mbi dushmanë.

NACIONALISTI I MËRGUAR

Kur dimri i pleqërisë ... të mbërtheu,E le mërgatën dhe si shpend në erëDrejt çerdhes fluturove edhe njëherë ...Te vatra e lashtë të thërriste ... dheu!

Sa ja pe malet, shpirti ngazëlleu;Dikur atje për shkabën me dy krerëLuftove me Safetin sy-sqifterë

Të sprapsje atë yll që vendin gjak e ngjeu.

Brengosur Shqipërinë e vatrën gjete!Po s’di pse flaka e vatrës të kujtoiKolonjën e qëmoçme e të sëmboi.

- Ah, Zot! – psher’tive e kokën e mbështeteTe shiltja, ne oxhaku e ashtu ... mbete;At’çast një shkëndij’vatre... fluturoi.

LUFTËTARI I LIRISË(Diversanti)

O, ti, ushtar i lashtë që altarFlamurin pate e faleshe mbi tëKur shum’kërthinj gogsisnin në shullë!Ti, që për komb u hodhe shpesh në zjarr.

E predha “hëngre” si peshqesh qyqar,Po lavde kurrë s’lype për këtë,Si nuk u tha, o plak, për ty një gjë ?Se për Atdheun’ kur dreqi ... e pat marrë

Ti, pushkën more e kaptove kufinë.Kaçak u fute atje kur ishte zi.Në mal, në terr, në borë e suferinë

U ndoqe nga koshadhe e polici.Mes plumbave e çave shpesh pusinëPërzhitur flakësh, komit për Liri!

KËNETA E VLOÇISHTIT

Je thar’ nga skllevër o kënetë e zezëE shumë aty u groposën gjallë!Moçal që katandise në varrezë,U mpikse me gjak robi e me kokallë.

Ç’nur paske, o Vloçisht, këtë mëngjesO fush’që pjell panxhar, ndonëse jo rrallëÇukitin kocka, plisave, ca shpezë!Po kur turistë vijnë, u thuhet vallë

Që robër t’fjalës lirë at’moçalishteMe thonj e thanë uritur e cullak;Gjiht’baltë e duke hequr ... osh kërbishte

Llucë anash hidhnin, zhytur në batak;Gjakosur nga shushunja e kallamishte,Nga t’rojeve goditje me dajak! ...

PENËS

Kur dielli u err n’agim të aveniritDhe jeta varej mu në fije t’peritPrej ftohmës, prej urisë, prej zinxhirit;Nën ankthin e kërbaçit të kapterit

E të hafijes Judë sy vampirit;Kur gjendesha pa mbrojtje midis tmerritE mendja ish në pragun e delirit,Veç pena më dha forc t’i bëj ball ferrit.

S’më la në baltë! N’atë burg mizor,Me penë e sfidova tiraninë.Midis betonit akull në dhjetor

Sa i mbyllte roja i kuq me dryn qelinë,N’at varr të gjallësh, un’me laps në dorëI thurja komunizmit telendinë.

Poeti Uran Kostreci hyri në poezinë shqiptare si një vetetimë sonetesh. Habija është seato u shkruan në terrin dhe vuajtjen e burgut, por kanë brenda përshkënditjen e shkrepëtimës. Mendoj se kjo përshkënditje ishte akumulim drite brenda shpirtit të tij, qysh

kur ishte fëmijë dhe adoleshent, por që s’mundi ta nxirrte nga vetja, sepse e ndaluan, e pranguandhe e futën në terrin e ferrit. Atëherë ai e reflektoi, e shënjoi dritën e shpirtit brenda vetevetes dhee ruajti në kujtesën e tij me dashuri për vite të tëra, deri sa doli nga ai ferr. Dhe e derdhi në sonetete tij të ndritshme, por edhe të dridhshme, gjithë ngjyra verbuese, por edhe prekëse.

Nga vezullimi i madh ngela mahnitur;Magjinë e përshkënditjes admirova;Aq fort shkreptimën kqyra syngulitur,

Sa nga përflakja esaj unë u verbova.Pak dhe më fshiku ajo e vetëtiturE ment më vrau, se e dashurova.

Këtë ndjesi tronditëse bukurivrasëse e ka shfaqur madhërisht tek soneti “Vetëtima”, njënja më rezëllitëset dhe më të ndjerat e vëllimit “Sonete”, Tiranë 2006.

Po shpirti i poetit nuk u shterr dhe drita e tij nuk u mek, edhe pse nxorri e derdhi njëpërrua tingëllimash të ndritshme e shungulluese.

Pena nuk e lanë baltë, edhe atëherë që sfidonte tiraninë ( “Penës”), dhe sot që sfidonlirinë, duke kërkuar hapësirat e saj të pamata, apo të pashkeluara ende. Se poeti Kostreciështë luftëtar i vërtetë dhe i pamëshirshëm i saj në çdo kohë.

Ja, ai qëndis me penë portretin e Mid’hat Frashërit, prijës e profet, që po ngrihet si aisfinksi nga dheu, por që, “medet, s’ke një shtatore!”.

Poeti ndjen dhimbje por edhe veneracion për therrorinë e Safet Butkës, misionarin elirisë e të bashkimit kombëtar, që u vetëflijua për të mos lejuar luftën vëllavrasëse, të nxiturnga skota e kuqe e Dushanit.

Ti, kur tradhtinë e të kuqve pe,Një çast me ankth e brengë e plot marasThe: - Jo vllavrasje ! –e vetes tënde i re.

Me fjalë të kursyera të figurshme, kontrastuese dhe të qëlluara, ai gdhend mjeshtërishtportrete të sakta psikologjikë e moralë të përsonaliteteve , që historia nuk i ka trajtuar dot,apo i ka deformuar në faqe apo me botime të tëra.

Dramën e patriotëve që të parët luftuan kundër fashizmit, por u goditën tradhëtisht nga komu-nizmi dhe “ në varre mbeten si jetimë”, poeti e jep në mënyrë sintetike te soneti “Abaz Kupi”.

Ndërsa nacionalistin e luftëtarin e lirisë, Alo Luarasi, që u arratis në perëndim dhe, nëdimrin e pleqërisë u kthye në atdhe i përmallur, e gjeti po ajo vdekje që kishte plakosurKolonjën e qëmoçme dhe Shqipërinë e brengosur. (“Nacionalisti i mërguar”)

Lirika filozofike e Uran Kostrecit përmban një imazh të qartë për jetën e martirëve tëkombit, por edhe për mesash për të sotmit të mos harrojnë, që e keqja të urrehet e të mospërsëritet, që dashuria njerëzore të triumfojë.

“Poezia e Uran Kostrecit është një poezi, ku analiza psikologjike e gjendjeve shpirtëroretë autorit zë një vend qendror. Forma e zgjedhur është ajo e sonetit, të cilën ai nuk endryshon dhe që lot pak a shumë rolin e një boshti koordinativ për tërë poetikën e tij,brenda pentagramit të të cilit ai luan me virtuozitetin të gjitha variacionet e mundura rrethtemës qëndrore të një përjetimi jo të zakonshëm të realitetit, atë të një njeriu me ndjeshmëritë hollë e me shpirt fisnik”- konstaton studiuesi i shquar Petro Zheji.

Poezia e tij sugjestionuese dhe harmonike, si një muzikë ballade, është e mbushur medashuri për njeriun, për vendin, për të bukurën, për të drejtën, për të vërtetën, për artin.

NACIONALISTI

i mërguarNga URAN KOSTRECI

Sonetet eURAN KOSTRECIT

Uran Kostreci

Nga URAN BUTKA

12/ E Diel,25 nëntor 2012nacional

CMYK

INFO

Me rastin e 100-vjetorit të pavarësisë sillen për herë të parënë shqip materiale të nxjerra nga Arkivi Kombëtar Britanik

Dokumente britanike përShqipërinë dhe shqiptarët

NGA PROF. DR.VALENTINA DUKA

Në këtë botim me dokumente,që po i paraqesim lexuesitme rastin e 100-vjetorit të

krijimit të shtetit të pavarur shqiptar,përfshihen materiale të rëndësishmedokumentare, që, në pjesën më tëmadhe, sillen në shqip për herë tëparë. Ato janë marrë në Arkivin Ko-mbëtar Britanik, si rezultat i një ek-spedite kërkimore të ndërmarrë ngahartuesja e vëllimit, në vjeshtë tëvitit 2011, me mbështetjen financia-re të Fakultetit të Histori-Filologjisëtë Universitetit të Tiranës.

U desh një punë intensive përhulumtimin, kërkimin dhe studimine një vëllimi të madh dokumenteshnë fondet e Arkivit Kombëtar Brit-anik, që është një agjenci shtetërore,pjesë e Ministrisë së Drejtësisë sëBritanisë së Madhe. Në të gjendenrreth 20 milionë dokumente qeveri-tare dhe publike, çka e bën atë njënga institucionet më të pasura tëllojit të vet në botë.

Gjatë kërkimit në këtë arkiv,puna jonë u planifikua dhe u orga-nizua me një synim të qartë: të gjen-im materiale dokumentare që lidhenposaçërisht me Shqipërinë eveçanërisht ato që kishin të bënindrejtpërdrejt me periudhën e shpall-jes së Pavarësisë dhe të formimit tështetit të ri shqiptar. E gjithë kjopunë hulumtuese dhe përzgjedhëseu bë me dëshirën e mirë për t’i sjellëkëto dokumente në jubileun e madhtë kësaj ngjarjeje, të shumëpritur nëshekuj nga populli shqiptar.

Mendojmë gjithashtu se prurjanë shqip e këtyre dokumenteve kashumë rëndësi për faktin se ato dotë jenë një burim primar informa-cioni për studiuesit shqiptarë dhesidomos për studentët e tri nivelevetë studimit (bachelor, master dhedoktoratë), që do të dëshirojnë tëbëjnë studime për historinë e Sh-qipërisë të kësaj periudhe. Histori-anët, studiuesit, por edhe të gjithëata që janë të pasionuar pas historisëdo të gjejnë në morinë e këtyre do-kumenteve një informacion të pa-sur dhe, në shumë raste, krejt të ri, icili do të shërbejë në ridimension-imin e njohjes dhe të kuptimit të his-torisë së Shqipërisë

Për këtë qëllim, në varësi të ko-hës që pata në dispozicion, u orien-tova në fondin e materialeve dhe tëdokumenteve arkivore të përgatituranga Foreign Office (Ministria ePunëve të Jashtme) e Britanisë dhe,konkretisht, në serinë arkivore mereferencë FO 421, e cila përmbandokumente origjinale konfidenciale,që lidhen me çështjet e Shqipërisë,të viteve 1913-1914. Këto doku-mente ishin përzgjedhur dhe ishinprintuar, në katër vëllime, nga punon-jësit e këtij institucioni, pas vitit 1933,për nevojat utilitare të vetë ForeignOffice. Sigurisht, u njoha një për një

me to dhe i gjykova si shumë të rëndë-sishme dhe me shumë vlerë dhe, falëpredispozicionit dhe gatishmërisë sëdrejtuesve të këtij institucioni prestigjiozbritanik, mundëm t’i marrim ato për për-dorim nga ana jonë.

Seria arkivore me referencë FO 421,është pjesë e një fondi më të gjerëarkivor kushtuar vendeve të EuropësJuglindore, i cili përmban gjithsej 332vëllime, që mbulojnë vitet 1812-1947.Nga tërë këto vëllime, vetëm katër prejtyre i takojnë tërësisht Shqipërisë. Atoemërtohen “Korrespondencë e mëte-jshme e lidhur me çështjet e Shqipërisë”dhe janë ndarë në këtë mënyrë:

Vëllimi i parë, i paraqitur me shi-frën arkivore FO 421/287, që përmbandokumente që i takojnë periudhës tetor- dhjetor 1913;

Vëllimi i dytë, i paraqitur me shi-frën FO 421/292, i cili mbulon peri-udhën janar - mars 1914;

Vëllimi i tretë, i paraqitur me shi-frën FO 421/293, mbulon periudhënprill - qershor 1914;

Vëllimi i katërt, i paraqitur me shi-frën FO 421/294, mbulon periudhënkorrik - dhjetor 1914.

Të katër vëllimet janë përkthyer in-tegralisht, duke ruajtur identitetin e tyre.Edhe në botimin tonë dokumentet janëvendosur kronologjikisht, ashtu siçndodhen në secilin vëllim në origjinal,por që, për lehtësi shfrytëzimi, po i bot-ojmë, në dy vëllime.

Përveç këtyre dokumenteve të pe-

riudhës tetor 1913 - dhjetor 1914, qëne mundëm të sigurojmë, në serinë FO421 të Arkivit Kombëtar Britanik kaedhe shumë syresh që lidhen me Sh-qipërinë dhe që u përkasin periudhavetë tjera, por ato nuk gjenden të gru-puara në vëllime më vete. Këto doku-mente janë të integruara në vëllimet metituj:”Korrespondenca të EuropësJuglindore”. Duhet një përpjekje e re,një punë voluminoze dhe e gjatë pranëArkivit Kombëtar Britanik, fillimishtpër t’i gjetur dhe përzgjedhur dokumen-tet për Shqipërinë, që ndodhen në këtovëllime, të cilat pastaj duhen përkthyerdhe të përgatiten për botim.

Nga pikëpamja e llojit të dokumentitmaterialet e gjetura në këtë fond arkivordhe që po i sjellim këtu janë: korrespon-denca, telegrame, letra, mesazhe, mem-orandume, nota, traktate diplomatike tëplota a të selektuara, procesverbalembledhjesh të Komisioneve Ndërko-mbëtare në Shqipëri, përshkrime ng-jarjesh, protestash, thirrjesh, të prodhua-ra nga misionet diplomatike angleze, ngazyrtarë të lartë të Foreign Offisit ose tëministrive të tjera britanike, por edhe tëpersonaliteteve e diplomatëve të vendevetë tjera, që kanë vepruar ose kanë pasurlidhje me çështjet e Shqipërisë në ngjar-jet e viteve 1913-1914.

Këto dokumente shprehin në mënyrëtë kthjellët fenomenet politike,ekonomike, ushtarake dhe kulturore tëshoqërisë shqiptare të kohës. Gjithash-tu, në to gjen të ekzpozuar në mënyrë të

qartë interesat e Britanisë (si pjesëtare egrupit të Antantës) në raport me Sh-qipërinë, në veçanti, dhe me Ballkanin,në përgjithësi. Duhet nënvizuar fakti serëndësia e këtyre dokumenteve nuk dik-tohet vetëm nga roli determinues që Bri-tania e Madhe kishte në arenën ndërko-mbëtare në fillim të shekullit XX, poredhe nga mprehtësia e penës së diplo-matëve britanikë, nga profesionalizmi ityre i lartë, nga paanshmëria në përsh-krimin e ngjarjeve, si dhe nga aftësia etyre e spikatur për të kuptuar thelbin efenomeneve politike, ekonomike, usht-arake etj., në vendet ku ata shërbenin.

Në hyrjen e librit fillimisht iparaqesim lexuesit shkurt atë segmenttë historisë së Shqipërisë, që përkon nëkohë me dokumentet britanike që pobotojmë. Më pas me anën e saj jemipërpjekur gjithashtu të shpjegojmë edhekarakterin e dokumenteve, objektinkryesor të tyre, protagonistët shqiptarëqë përmenden së bashku me rolin e tyrenë historinë e Shqipërisë së këtyreviteve, si dhe rolin e Fuqive të Mëdha,të gjitha sipas këndvështrimit të diplo-macisë britanike të kohës.

Shumë dokumente janë pajisur meshënime sqaruese, që e ndihmojnë lex-uesin. Shënimet me yllth janë të Arkiv-it Kombëtar Britanik. Emrat e vendeve,që në të tilla dokumente janë të shum-ta, jemi përpjekur t’i lokalizojmë mevendbanimet e sotme. Emrat e person-ave që nënshkruajnë në fund të aktevejanë lënë në gjuhën në të cilën është

hartuar dokumenti. Libri shoqëro-het në fund me treguesin e emrave.

Në përfundim të kësaj par-athënieje dëshiroj të falënderojFakultetin e Histori-Filologjisë dhedekanin e Fakultetit, prof. dr. ShezaiRrokaj, për mbështetjen që dhanënë përgatitjen dhe në botimin e këtijlibri. Një falënderim i veçantë u sh-kon drejtuesve dhe punonjësve tëArkivit Kombëtar Britanik, përgatishmërinë e treguar për të na ndi-hmuar në niciativat tona kërkimorepranë atij institucioni dhe për sig-urimin e këtyre dokumenteve tërëndësishme.

Dëshiroj të falënderoj gjithashturedaktorin shkencor të vëllimit prof.dr. Ferit Dukën si dhe recensentëtprof.dr Nevila Nika dhe prof.asoc.drIlira Çaushi.

Shumë mirënjohje për kolegëtArtan Hoxha, (i cili ka dhënë një ndi-hmesë të spikatur në përgatitjen eaparatit shpjegues të vëllimit) si dheAndi Pinari dhe Ermal Baze, qëgjithashtu kanë kontribuar në për-gatitjen e këtij botimi

Falënderime edhe për përk-thyesin Etjen Xhafaj, si edhe redak-torin, Nexhat Myftiu, për ndihmesënqë dha për rritjen e cilësisë së bot-imit dhe për ndjekjen në procesin epërgatitjes për shtyp të librit.

Në përfundim, falënderoj gjith-ashtu Shtëpinë Botuese “Toena” përbotimin e këtyre dy vëllimeve.

nacional13/ E Diel,25 nëntor 2012

CMYK

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

REKLAMË

PROJEKT - MUZEU I FILMITPROJEKT - MUZEU I FILMITPROJEKT - MUZEU I FILMITPROJEKT - MUZEU I FILMITPROJEKT - MUZEU I FILMITMuzeu i Filmit do të jetë një gershetim mes artit si funk-

sion komunikimi, por dhe ekspozitave, katalogjeve, fletë pal-osjeve, kritikave profesionale. Do të jetë një auditor arti përtë gjithë. Do të jetë një ndermjetesim komunikimi i një po-tenciali kulturor të trasheguar në vite. Mesazhet e kulturesqë do të perçojë Muzeu i Filmit do te jene atraktive per tegjithe, dhe jo vetem per profesionistet.

IDEJA THEMELOREIDEJA THEMELOREIDEJA THEMELOREIDEJA THEMELOREIDEJA THEMELOREMuzeu i Filmit bazohet në arkivat dhe në trashgiminë e pasur të ish Kinostudios "Shqipëria e Re". Sot

Albafilm-i ndodhet në të njejten ndertese historike e dinjitoze të Korpusit Qendror, një akitekture qëështë një muze në vete. "Filmi në Vite", "Rrugetim në historine e Artit të Shtate", "Arti dhe Diktatura". Nder-thurja në doza shkencore ndërmjet arshives dhe kulturës së kohës!

Muzeu i Filmit, i pari i këtij IIoji në Shqiperi, do të ketë një përmbajtje sa artistike aq edhe shkencore.Në qender të projektit do të jete krijimi i një Muzeumi-Identitet -Krenari-Dialog Brezash-Teori-Prak-tike-Zhvillim projektesh kulturore shkencore.

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

○

Për reklama në Gazetën & Radio TV online “Nacional”Për reklama në Gazetën & Radio TV online “Nacional”kontaktoni në nr. e telefonit

067 22 58 506068 58 97 428nacionalalbania@yahoo.com

FrekuencatFrekuencat93.6 mhz për Shqipërinë e mesme dhe Jugun

95.0 mhz për pjesën veriorewww.radionacional.al

14/ E Diel,25 nëntor 2012nacional POEZI

GRATËNdonjëherë duhen gënjyer gratë,Ato, me një re që shohin

krijojnë shira,Po gjetën dy re e krijojnë një dimër,Krijojnë erën dhe të tjera çudira!

Gratë, ndonjëherë, duhen gënjyer,Natyrisht, në ato gjëra

që çdo grua të fal!Përshembull, kur kthehesh pakës vonë

dhe pak i dehur,Dhe këmbëngul që ke pirë vetëm çaj!

Përshembull, kur bie zilja e telefonit,Dhe një zë i njohur

të kujton ty vjeshtën,Ti kërkon t’i shmangesh

shikimit të gruas,Dhe falenderon atë që shpiku

gënjeshtrën!

Ndonjëherë duhen gënjyer gratë,Jo çdo gjë tonën

ato duhet ta dinë!Që mos krijojnë dot shira

që me natë,Me re puplore që s’dihet se nga vijnë!

Duhen gënjyer gratë ndonjëherë,Kjo s’do të thotë që ato nuk i duam!Përkundrazi, duhet të shtojmë

sasinë e puthjeve,Dhe dëshirën e marrë

për t’i dashuruar!

Ndonjëherë,Gratë,

Nuk duhen gënjyer!28 tetor 2012

DIÇKA MË FSHEHTy me mua të pëlqen që të lozësh,Para teje mua zëri më ik!Nuk e di se ç’fsheh brenda kokës,Vajzë je, apo grua, apo sfinks!?

Orët e ditës i ndajmë përgjysëm,Por unë, ty, përgjysëm s’të dua!Nuk e di se ç’fsheh brenda syve,Vajzë je, apo sfinks, apo grua!?

Ajo kokëz e bukur nis kthehet,Nga shkoj unë, poeti i prapë!Nuk e di se ç’fsheh brenda vetes,Grua je, apo sfinks, apo vajzë!?

8 shkurt 2012

NJË NJERI I PANJOHURAi s’u bë dot i madh me jetën e tij,Mund të bëhem me vdekjen,

i tha vetes!Dhe mori një vendim

që s’e kish dëgjuar njeri,I bëri një ftesë vdekjes!

Dhe vdekja shkoi tek ai, në çast,Kurioze se çfarë do t’i thotë!Ai kërkonte të bëhej i madh

prej saj,Se ndjehej një hiç

në këtë botë!

I kish ikur jeta dhe nuk e njihteasnjë!

Një grimcë rëre ish,asgjë më shumë!

Prandaj pranonte të bënte çdo gjë,Mjafton që të krijohej zhurmë!

Dhe vdekja qeshi me fjalët e tij,Budallai im i vogël, i tha në vesh,Nuk mund të bëhesh i madh siç do ti,Sado i marrë që mund të jesh!

28 prill 2012

PASTAJ ËSHTËRROTULLIMI I TOKËS

Dita ime fillon me ty,Ti e nis diellin drejt botës!Është rrotullimi im rreth teje,

i pari,Pastaj është rrotullimi i tokës!

Errësira po ikën në panik,Dhe rrugët me blirë

ja ku u shfaqën!Nuk jam aq i marrë

që prej teje të ik,(Edhe sikur botën e tërë të më japën!)

Dita ime është kjo çamarokesi ty,

Më kot mundohet nata,t’i zerë vendin!

Unë atë me të qeshurën tënde,e shtyj,

Dhe me imazhin e bukur,tëndin!

14 prill, 2011

SHIKIMI I FSHEHUR I GRAVENë sytë e mi qëndron i varur,Shikimi i fshehur i grave!Me hapat e tyre të përsosur,Ngado që shkojnë krijojnë ngjarje!

Bien kambanat dhe besimtarëtTë gjithë para tyre përulen!Po kush i tund kështu litarët,Dhe i bën zemrat që të duhen!?

Asnjera prej tyre s’e kthen kokën,Dhe janë prapë në qendër të ngjarjeve,Këto vetëtima nuk erdhën vetë,Por i sollëm ne për t’i rënë kambanave!

Po bëhet gjithnjë e më i përsosur,Shikimi i fshehur i grave!Takat e tyre godasin botën,Dhe, natyrisht, krijojnë alarme!

11 mars 2012

ANKTHKoha më është bërë e tepërt,Ecën aq ngadalë

sa më fut në ankth!

Ajo është kjo orë,që i kanë vdekur akrepët,

Që i gjen të shtrirënëpër Saharën e saj!

Unë dua t’i dal asaj përtej,Ta kem me vete,

të më vijë pas!Vërtet fundin tim

më shpejt do ta gjej,Por ama do ta kem

një peng më pak!

Kjo është koha që unë e urrej,Që nuk di me se mund të mbushet!Më vjen ndonjëherë

t’i futem me shkelm,(Një kohë si kjo nuk më duhet!)

Koha më është bërë e tepërt,Ecën aq ngadalë

sa më fut në ankth!Ku ta gjej tani

një kohë tjetër ?!Cilit shekull t’ia marr !?

VEÇ NË NJË DHOMË ENDEZIM DRITËN

-Nadjas edhe Erisit-

U rritën fëmijët edhe ikën,Në shkolla, nëpër botë, tutje!Veç në një dhomë e ndezim dritën,Në dhomën tjetër kemi puthjet!

Si dy të huaj kemi mbetur,Veç hapat tanë na ndjekin pas!Dhe kur dëgjojmë ndonjë të qeshur,Te dhoma e tyre shkojmë në çast!

Po prapë e gjejmë të vetmuar,Askush nuk qeshi atje brenda!Jam unë dhe ti që prapë gabuam,Te dhoma e puthjeve hynë zemrat!

U rritën fëmijët edhe ikën,Sa bosh i madh që ata mungojnë!Veç në një dhomë e ndezim dritën,Dhe për ta fikur e harrojmë!

17 shtator 2012

VAJZË E PAPUTHURBuzët, ende të paputhura!E paputhur je ende në faqe!Ti paske qenë”lulja mos më prek”,Me këto trillet e tua çmendurake!

Ende të paprekur gjinjtë!I paprekur , trupi yt prej qelqi!Kush bie mbi ty

duhet ta dijë mirë,Se ti nuk je toka, por qielli!

Ende të paprekur flokët,Asnjë dorë, supi yt,

s’ka njohur gjer tani!Siç duket, ti s’e ditke,

që bukuria vdes,Siç vdesim çdo ditë

unë edhe ti!18 shkurt 2012

NJERËZ TË TRISHTËNuk jam aq i lumtur sa ju dukem,Mos u gënjeni kur më shihni që qesh!Nata ik pa më dhënë atë që mundet,Dita vjen pa më sjellë atë që pres!

Është një lojë ku s’dimë si jemi futur,Prej së cilës askujt nuk i iket!Nata gdhin si një mashtrim i bukur,Dita vjen po nuk pranon të më bindet!

Ju më shihni që ec gjithnjë i ngutur,Te kjo rrugë që ka vetëm fillim! Nata ik pa më bërë dot të lumtur!Dita vjen për inatin tim!

5 shtator, 2010

PËRKOHSHMËRIGjithnjë kam frikë

se mos jam i përkohshëm,Si kjo ditë

me këtë diell që s’ngroh!Eci me të pa ia lëshuar dorën,(As ajo nuk e di ku po më çon!)

Nuk e di, do t’ia takoj dot mbrëmjen,Mos erdhën lunatikët edhe e morën!?Vrapojnë minutat, sekondat çmenden,Tani është ajo që s’ma lëshon dorën!

Gjithnjë kam frikëse mos jam i përkohshëm,

Veç fillimin njoh e asnjëherë fundin!Unë jam si ata përrenjtë e passhiut,Që edhe pa e kërkuar e gjejnë lumin!

25 shkurt 2011

VJESHTËOrët kërcejnë

sikur të jenë ketra,Mbi degët e bredhit të kohës!Mbi boçet që bien

pengohet vjeshta,Dhe unë për ta ngritur,

i jap dorën!

Pranë saj, nuk di si u gjenda!Dhe ky ishte vetëm një çast!Lumenj të verdhë krijoi vjeshta,Shtrydhi shpirtin e saj delikat!

Orët kërcejnësikur të jenë ketra,

Por edhe minutat, gjithashtu!Si një mundësi e bukur erdhi vjeshtaQë unë të vdes me të këtu!

23 shtator 2011

SIDOMOSKërkoj fjalët e tua

nëpër ajër,Të qeshurën tënde,

sidomos të qeshurën!Pa ty kam mbetur bosh,

si një guackë,Që ia kanë vjedhur perlën!

Kërkoj supin tëndku e harroja kokën,

Vjeshtën tënde pa zogj,sidomos vjeshtën!

Edhe qielli sot ngjansi një krijim idiotësh,

Me këto shiraqë s’rreshtën!

Kërkoj trupin tëndnëpër duar,

Gjurmët që ka lënë puthja,sidomos puthja!

Zoti në një javëBotën e ka krijuar,Ndërsa unë në një ditë

e humba!

NDONJËHERË DUHEN GËNJYER GRATËNga SKËNDER RUSI

nacional15/ E Diel,25 nëntor 2012 LIBRI I RI

Nobelisti gjerman Gerhard Hauptmann kathënë se “Letërsia lind nga historitë evërteta”, dhe, për ta saktësuar edhe më

mirë këtë, argjentinasi Borges ka shtuar: “Edhekur tregoj të vërtetën për diçka që ka ndodhur, indryshoj nga pak rrethanat, datat, kjo është letër-sia.” Nga ky rregull duket se nuk bën përjash-tim edhe krijimtaria e shkrimtarit tonë shumë tëtalentuar Viktor Canosinaj, autor i disa roman-eve që heshtja nuk i ka lënë të shkëlqejnë saduhet në qiellin e rrëmujshëm të letrave shqipe.

Me vlera të padiskutueshme është dhe romanii porsadalë nga shtypi “Mallkimi i grave”, i ciliduke trajtuar ndodhi nga koha e Ali Pashë Tepe-lenës, ruan vetëm sfondin historik duke nxjerrënë plan të parë trillimin artistik. Periudha derinë vitin 1822, kur iu pre koka sundimtarit më tëfuqishëm të Jugut të Shqipërisë, është e mbush-ur me ngjarje nga më të çuditshmet. Kanë shkru-ar për të bashkëkohës, simpatizantë e kundërsh-tarë të Ali pashës, politikanë, diplomatë, udhëtarë,historianë e shkrimtarë. Por autori Viktor Cano-sinaj e ka lënë në plan të dytë figurën e sundim-tarit të Janinës. Ai ka hulumtuar dhe përshkruarkohën, duke shpërfaqur rolin që luajtën në të nënae Ali pashait, Hankua dhe Shanikua, motra e tij.Edhe për këto dy gra është folur shumë. Ato umorën nga gardhijotët si robina dhe u turpëruan.Aliu ende i ri, u betua se do hakmerrej dhe nuk eharroi betimin. E paguan si ata me faj, ashtu dheata që ende nuk kishin lindur. Kjo ngjarje,masakra e Kardhiqit (Gardhion siç e quan autorinë vepër), ka mbetur e fiksuar në kujtesën e pop-ullit tonë. Në libër lexojmë: “Veziri nuk kishtendër mend të shpërngulte në atë kasaba banorëtë tjerë; do ta linte ashtu, një vendbanim hije,strehë qyqesh e lakuriqësh nate; për të tremburarmiqtë e mundshëm, për t`u treguar fatin që ipriste nëse i kundërviheshin.”

Futja nga autori e kronikës së vjeshtës të vitit1840 për masakrën e Valaresë, sipas rrëfimit meelemente magjike të hanxhiut të Valaresë, ishpjegon të gjitha. Aty lexojmë fjalët e Ali Pa-shait që të rrëqethin: “Shiko! Një det me të vrarë,të ngopet syri. E mbaruam këtë punë, Thanas.Tani rrëfenjat do të marrin dhenë, të gjithë dotë dridhen kur të dëgjojnë emrin tim; edhe ma-let do të më përulen kur të kaloj rrugës.”

Ajo që të bën përshtypje është ndjenja epashuar dhe e pakontrolluar e Hankos dheShanikos për t‘u punuar grave të Kardhiqitqindin, pa ndier pikën e mëshirës a keqardhjes,a thua se ato janë vetë Erinia Tisifonë qëkërkonte shpagim dhe fuste armiqësi që çoninnë luftë popuj të tërë. Shanikua, në ekstazë esipër, teksa i sheh femrat e atij fshati nën këm-bët e saj, u thotë me mllef: “Ma morët të keqeno gardhiote, ju lashë të gjithave kryezbathur epa nder. Nuk do të mblidheni më në vatra enuk do ndizni zjarr në konak. Jua shova pishënnjëherë e përgjithmonë. Burrat jua hanë kor-bat. Edhe ju ashtu si ta do mbeteni; pa varr epa mëkresë, do ngordhni në dhera të huaj. Mëlehtësoi haka që mora mbi ju...”

Në vazhdën e një realizmi magjik kutelianautori e ngre Hankon nga varri si fantazmë, ash-tu sikurse Persefoni (Herakliu) kishte risjellë nëjetë Admetin, burrin e vdekur të Alkestës, gratëmbarsen me burrat e vdekur që kthehen në sh-tëpitë e tyre, madje parëderi i kasabasë kthehetnga ferri ku po vuante dënimin e shkeljes sëkodit të nderit, Shegush hanëmja që dilte mbikryet e burrave për nga gjatësia, po plaste ngamarazi që e mundonte qysh nga vajzëria që njëherë, vetëm një herë, të dilte në shesh zbuluarsi gratë e Frankistanit, në sheshin e masakrëskuvendojnë edhe korbat si në balada, rrëfenedhe vetë fshati që s‘ka gojë. Dhe fundja, kyështë arti në dallim nga historia.

Por a mos vallë shkrimtari është mjaftuarvetëm me mallkimet e dy grave dhe me mizoritë ehakmarrjes? Jo! Gjatë shtjellimit të romanit dalin

një sërë problemesh, nga ato që nuk na u ndanëkurrë. Vetë Hankua, por dhe e bija, Shanikua, nukështë se janë të papërlyera. Qejflesha, për të mosthënë të pangopura, ato paradoksalisht, kërkojnët‘u vihet nderi në vend nga Aliu që e nxisin me tëgjitha mënyrat t‘u bjerë gardhiotëve. Konseguentenë këtë qëllim, me një brengë të thellë sa një pus,sikurse shprehet autori, ato ditë e natë kujtojnëdhe mallkojnë. Dhe çfarë mallkimesh! Mallkimeqë vetëm Viktori e di se ku i ka mbledhur, thuajsee ka kaluar jetën mes plakave të Jugut si 90-vjeçar-ja Mediha Xhenete Lunxhëria dhe pleqve 117-vjeçarë si Maman Baruti.

Vetë Ali Pashai, sidoqë trim i çartur, përsërie kishte një frikë; nga dhëndri i mbesës, por edhenga dy djemtë e së motrës, druhej se mos ko-mplotonin dhe i zinin vendin. Ndaj dhe mjekëte Janinës, nuk e gjenin dot shkakun e vdekjessë njerit prej tyre. Kur e mëson e motra, Shani-kua, të vërtetën, mallkon edhe atë: “Qen o vël-la. E pësofsh prej tyre (djemve të tij) dhe prejnipave insh`Allah!” Dhe “Në jetën e saj nukkishte mallkuar kurrë me aq shpirt sa atë ditë.”

Të gjithë protagonistët e këtij romani, edheata që nuk zënë ndonjë peshë të madhe, se pse tëkujtojnë diçka mitologjike. Veçanërisht kur vdes-in. Margerit Jursenar tek “Adriano” e ke thënëbukur: “Le të kërkojmë të shkojmë drejt vdekjessyhapur”. Edhe ata kur ndodhen para shëmtisësë vdekjes, nuk ligështohen, madje lënë dheamanete nga më të çuditshme. Një ushtarak os-man mbetet pa mend nga Vallja e Mortjes sësulioteve. Shket mes rreshtave të librit dhe para

syve të dalin ngjarjet që përshkruan Publis Vir-gjil Maroni tek “Eneida”, ku Palimuri, timonierii rënë në det, i shfaqet Eneut që pas Kumës, sëbashku me Sibilën zbresin në botën e nënd-heshme dhe i përgjërohet për një varr.

Aliu si dinak i paparë që është, di dhe të“prekë” zemrat e njerëzve me hipokrizi: “Libo-hovitët e mi të shtrenjtë! Kam dashur shumë tëvij. Po hë, do të thoni ju, pse nuk ke ardhur?Nuk më kanë lënë hallet e mileteve të pa-shallëkut dhe punët e Dovletit. Ta dini se unënuk fle natën për ju dhe për mbrothësinë tuaj.”Lexuesi e kupton me një herë se kështu flisteme popullin edhe merhumi ynë. Nga ana tjetërAli Pashai as që do t`ia dijë për Dovletin. Dhekëtë më mirë se kushdo e kupton Idar efendiu, icili pajtohet gjatë burgimit në Kastro me hafizIbrahim Xhalilin që pohonte se “Të parët do t`ivërsulen arnavudët e tij, sepse ata nuk durojnëdot kurorë në kokën e shokut; do kacafyten mesvedi si ujqit dhe kurrë nuk do bëjnë shtet” apome konstatimin e të burgosurve të tjerë se “…nëJaninë robt me gramë dënoheshin vetëm përpolitikë, si armiq të Dovletit; i merrnin më qafëqitapët e shumtë që lexonin dhe të menduaritnë kokë të tyre.” Dhe është po ky personazhinteresant që bindet për atë vesin tonë të keq tëcilin ia parathotë Inajet efendiu, kur do nisejme shërbim në Janinë se “Nuk kam parë miletqë të dërgojë më shumë karta se arnavudët! Mëe bukura është se shumica e kartave nuk mbajnëemër. Janë të mbushura me kallëzime e shpifje,por shteti duhet t`i verifikojë të gjitha.”

Po ashtu edhe pse asnjëherë në historinë evet të gjatë Janina nuk kishte njohur sundimtarmë të urtë e më të drejtë në zbatimin e ligjevese Kalo Pasha, gjë për të cilën e kishin quajtur“i miri”, atë s`e kujtonte kush, pasi “në një tru-all arnavudësh njerëzit e mirë harrohen shpejt;është egërsia ajo që lë gjurmë.” Kështu kishtendodhur edhe me Aristidhin e Greqisë së lash-të, po të sjellim ndër mend Plutarkun.

E megjithatë “Mallkimi i grave” s`është gjëpara një mallkimi tjetër, atij që në kapitullim etridhjetë na jepet nga autori si kënga e hoxhës qëpërmend suren e tridhjetë të një ajeti të Kur`anit,

Rreth romanit të Viktor Canosinajt “Mallkimi i grave”

Kur letërsia plekset bukur me historinë“Me vlera të padiskutueshme është dhe romani i porsadalë nga shtypi “Mallkimi i grave”, i cili duke trajtuar ndodhi nga

koha e Ali Pashë Tepelenës, ruan vetëm sfondin historik duke nxjerrë në plan të parë trillimin artistic.”

pas së cilës thuhej se gardhiotët ndodhi që gabuannjë herë dhe e shlyen atë me shkretimin e tyre dhetë gjithë fshatit. Këtu ndalet dhe mendohet lexue-si: “Po ne si popull e si klasë politike, kur do ekuptojmë se nuk duhet gabuar në gjëra të rëndë-sishme dhe me pasoja krejt të padëshirueshme?”Jo më kot Milan Kundera theksonte se “Nuk shk-ruhet një roman për të përshkruar jetën, por për tandryshuar atë, duke i shtuar diçka asaj.” Ky kaqenë dhe misioni i Viktor Canosinajt kur e ka sh-kruar “Mallkimin e grave.”

Ndaj dhe si e mbaron së lexuari këtë libër,pavarësisht ndodhive shpesh edhe mizore apomangësive të shqiptarëve të asaj kohe, në mend-je nuk të mbetet mendimi se ky popull do tëketë tërë jetën telashe me dhunën, por diçkatjetër, shumë më e rëndësishme: “Stambolli ivërtetë është në Janinë.”

Viktor Canosinaj ka ditur që me zgjuarsi tafusë lexuesin në atmosferën e kohës. Mentali-teti, psikologjia, zakonet, folklori, kënga etj.ndihmojnë për këtë. Por mendoj se më shumëse gjithçka, kohën në këtë roman e sjell besni-kërisht gjuha e përdorur. Autori është njohës imirë i saj. Për më tepër, ai vë me sukses dhe nëharmoni të plotë përballë njëra- tjetrës dy di-alektet. Ai veriori, përfaqësohet nga e folura ekapedanit të mirditorëve, të cilët i ruajnë të pa-prekur jo vetëm të folurën, por edhe zakonetkanunore, duke mos pranuar as të qëllojnë mbigra e as vrasin burra të çarmatosur.

Canosinaj gjuhën e përdorur e ka pasuruarme një tog fjalësh thuajse të reja si: fatkeqëroj,burrëvdekura, bamirëtore, thashethemnoi,kryekcyem, kusaruar, mermerosën, qyqëroj,aromonte, u zezua jeta, jetëmarrje, jetëprerë,ditëprerë, kupëpërmbysës, binadalë.

Ashtu si dhe në romanet e tjera, e veçanër-isht “Një copë tokë nën qiell” (i cili, duhet thënëse është një nga romanet më të arrirë të këtyredy dekadave) edhe “Mallkimi i grave” fletshumë për talentin e padiskutuar të këtij proza-tori, për të cilin deri tani sikurse e thamë, ështëfolur shumë pak. Por në letërsi, më shumë sekudo, padrejtësitë ndreqen shpejt dhe s`duan t`iadinë për asnjë lloj mallkimi apo heshtjeje.

PROMOVIM LIBRI MBI ÇAMËRINË “THE CHAM ALBANIANS OF GREECE”

Robert Elsie dhe Bejtullah Destani botojnë librin medokumente për sekretët e errëta të historisë së çamërisë

GANI TËRSHNJAKU

Instituti i Studimeve për Çamërinënë bashkëpunim me Lëvizjen Çame,promovon librin, dokumentar mbi

Çamërinë “The Cham Albanians ofGreece”, ditën e Dielë, 25 Nëntor 2012,ora 12:00, pranë Hotel “Sheraton”, sal-la Illyria I, Tiranë.

Autor të këtij libri janë albanologuROBERT ELSIE dhe BejtullahDestani. ROBERT ELSIE, është njëekspert i njohur ndërkombëtarisht nëfushën e studimeve shqiptare. Ai ështëautor i më shumë se gjashtëdhjetë li-bra, kryesisht mbi Shqipërin‘, kulturëndhe historinë e saj.

BEJTULLAH DESTANI, ështënjë dijetar shqiptar dhe themelues iQendrës për Studime Shqiptare(Londër), aktualisht është zyrtar I lartënë ambasadën e Kosovës në Britaninëe Madhe dhe gjurmues i shquar në arki-

vat ndërkombëtare. Pavarësisht anal-izës së gjerë më sfond historik, politikdhe ligjor të shumë konfikteve të Ball-kanit në vitet e fundit, pak vëmendjeiështë kushtuar tragjedisë së komunitetitetnik çam. Dokumentet e mbledhura sëbashku në këtë libër përmbajnetë dhëna nga Lidhja e Kombeve dheMisioni Britanik, si dhedokumente tëmbledhura nga misionet e tjera diplo-matike midis viteve 1913 dhe 1960. Së

bashku, ato adresojnë të gjithaperiudhat e dëbimit me dhunë të pop-ullsisë çame nga Greqia. Publikimi ikëtyre dokumenteve përbën një kon-tribut historik të pashembullt të his-torisë së Çamërisë. Ky libër do të jetëthelbësorë për studiuesit e historisësë Ballkanit, politikës dhe të drejtavetë njeriut. Ai do të ofrojë njëpasqyrëinteresante për një nga tragjeditë har-ruar të shekullit të njëzetë.

Studiuesi i madh anglez Noel Mal-colm thotë: ”Fati i shqiptarëve tëÇamërisë është një prej sekreteve mëtë errëta të historisë moderne Evropi-ane. Ky koleksion i rëndësishëm i do-kumenteve - shumë prej tyre deri tanipabotuara - hedh një dritë shumë tënevojshme. Ky libër do të jetë me vlerëtë madhe, jo vetëm për historianët eGreqisë dhe Ballkanit, por edhe përkëdo që dëshiron për të kuptuar gjend-jen e sotme të çamëve në Shqipëri.

Robert Elsie dhe Bejtullah Destani

Nga SHPEND TOPALLAJ

16/ E Diel,25 nëntor 2012nacional KRITIKË

Nga Prof.as. Dr.ASTRIT BISHQEMI

Krijimtaria letrare për fëmijë e të rinj qëkrijohet brenda kufinjve shtetërorë tëRepublikës së Shqipërisë, ajo që krijohet

në Kosovë, ajo shqiptare në Maqedoni e në Mal tëZi (pa harruar trevat Preshevë-Bujanovc-Medvegjëe të Çamërisë), si dhe në Diasporë e në emigracionpërbëjnë gjymtyrë të të njëjtit trup. Duke e vështruarme sy optimist, themi se kjo letërsi ka ecur gjithnjëpërpara, ndonëse me hapa të ngadaltë.

Në Kosovë e në trevat e tjera shqiptare jashtëRepublikës sonë, krijimtaria artistike në përgjithësidhe ajo për fëmijë në veçanti, kanë patur një anëfavorizuese. Në kohën e diktaturës enveriste, kurnë Shqipërinë e mbyllur zbatohej socrealizmi, kr-ijuesit në ato hapësira, ndonëse nën sundimin eegër serb, kanë qenë ca më të hapur ndaj Perën-dimit, më në kontakt me atë krijimtari artistike qëqarkullonte në duart e lexuesve francezë, anglezë,gjermanë etj. Dhe ata libra patjetër që përbëninushqim cilësor dhe modele për t’u ndjekur ngakrijuesit shqiptarë.

Tranzicioni demokratik në Shqipëri zgjati mëtepër sesa mendohej e sesa duhej dhe pati prob-lemet e veta edhe në fushën e letërsisë për fëmijëe të rinj. Nuk u kërkua falje publike nga asnjë au-tor për krijimet e botimet e tij të mëparshme soc-realiste, të molepsura nga ideologjia e propagan-da e regjimit të kohës: “Jeta jonë është pranverë”,“Ne jemi vendi më i lumtur në botë” etj. etj..

Kritikë të tjerë morën kopanin ndër duar dheme një të rënë përmbysën e mohuan gjithçka.Mungoi analiza shkencore, ku të ndaheshin kokrratnga byku. Periudha 1944-1990 edhe në krijim-tarinë për fëmijë e të rinj dha vepra që e pasurojnëe që do të mbeten në fondin e kësaj letërsie.

Në vitet ’90 e këtej shkrimtarët që e kuptuantë renë, u munduan të reflektojnë duke shkruarvepra të tjera me frymë demokratike.

Ndonjë autor u mundua të na e shesë sapuninpër djathë. Them kështu, se u botuan edhe vepra tëshkruara kohë më parë, në sistemin komunist, dukeu bërë redaktimet e duhura. Por gjurma e blana tësocrealizmit mbetën që mbetën ndër to, se, siç thotëpopulli, plaka nuk mund të bëhet kurrë nuse.

Disa krijues të tjerë, me keqardhje për djersëne shkuar kot, si dhe për të mbijetuar veprat e tyreqë dikur kishin patur sukses, i ribotuan duke i re-daktuar apo i ripunuar pjesërisht.

Të mos i ngatërrojmë këto botime me ripun-imin që u bëjnë veprave të tyre shkrimtarë mekërkesa ngulmuese ndaj vetes dhe që e shikojnëletërsinë për fëmijë me respektin e duhur. Fjala-vjen, Anton Nikë Berisha iu rikthye rishtazi ro-maneve-përrallë të tij Motra kërkon vëllezërit -RILINDJA, 1984 dhe E Bukura e Dheut - RIL-INDJA, 1989. Këto vepra, të ripunuara e të botu-ara nga “Konica” vitin e kaluar, vijnë me vlera mëtë pasura e më të ngritura artistike.

Por nuk mund të lëmë pa denoncuar këtu njëdukuri tjetër negative, ribotimin në kohën tonëdemokratike të ndonjë vepre me ide të tejkaluara,që dikur, në kohën e monizmit, pati korrur suksese qe ngritur në piedestal.

Së dyti, kujtojmë këtu se në çdo fushë të jetësfitorja e madhe e Demokracisë na hapi horizontee mundësi të reja. Autostradat që po lidhin Re-publikën e Shqipërisë me trevat e tjera shqiptarepërreth, i konsiderojmë të një rëndësije të veçantëpër të ardhmen e kombit shqiptar, një investim imadh për realizimin e ëndrrës së kahershme përbashkim kombëtar. Veç shtrojmë pyetjen: Po nëfushën e letërsisë, atë për fëmijë e të rinj në veçanti,çfarë po investojmë në këtë drejtim?

Veprimtaritë e manifestimet letrare të përbash-

këta janë shumë të pakta e të vakta.Ministria e Kulturës e ajo e Arsimit, duhet të in-

vestojnë më tëpër në këtë drejtim. Zhvillimi i vep-rimtarive të ndryshme në rang kombëtar lë për tëdëshiruar. Festuam 100-vjetorin e Normales së El-basanit e të arsimit shqiptar; po festojmë 100-vjetor-in e Pavarësisë dhe përvjetorë të tjerë të rëndësishëm.Përse të mos shoqëroheshin këto ngjarje edhe mekonkurse letrare? Madje, sot mund t’i organizojmëme një pjesëmarrje edhe më të gjerë krijuesish, ku tëpërfshijmë gjithë hapësirën shqiptare.

Problem tjetër mjaft të madh përbën për nereceptimi i letërsisë, që prodhohet jashtë kufinjvetë Republikës së Shqipërisë, leximi i ndërsjelltë ikrijimtarisë letrare shqiptare për fëmijë që lëvro-het në trevat e hapësirat shqiptare.

Ish-shtëpia botuese “Naim Frashëri”, i vetmiinstitucion publikues i letërsisë artistike që vegje-toi për pesë dekada në Shqipëri, bëri më tepër përkëtë problem, sidomos në vitet ’70 e ’80 (kur iakërkoi politka). Ajo botoi afro 30 vepra të autorëvemë në zë të krijuesve shqiptarë për fëmijë ngaKosova, nga Maqedonia e nga Mali i Zi.

Së treti, themi se sot politika shqiptare po e bëntë vetën, po përpiqet për të na integruar në Bash-kimin Europian. Dhe në vesh na tingëllon pyetja:Po ne krijuesit, dhe kurdoherë e kemi fjalën për atatë fushës së letërsisë për fëmijë e të rinj në veçanti,a po mbajmë mbi shpatulla ndonjë peshë për ta afru-ar apo parapërgatitur lexuesin e brezit të ri për këtëintegrim të pritshëm? A po e kryejmë detyrën tonësi krijues? A po luftojmë të jemi dinjitozë, ta ngremënë rang europian nivelin artistik të krijimtarisë sonë?

Është pikërisht letërsia krahasuese ajo që i nxjerrmë në pah vlerat e vërteta të një letërsie. Dhe po takrahasojmë prodhimtarinë tonë letrare të këtij sek-tori me atë që krijohet e botohet në vendet e Europëssë Bashkuar, do të dalim zbuluar në shumë pika. Jovetëm nga cilësia, po qoftë edhe nga tematika.

Kujtojmë këtu që në fillimet e Demokracisë,prej Rudolf Markut u botua një roman cilësor përshkollarët e vegjël, “Katër fëmijët dhe Pogu ipadukshëm”, me një temë të re, temën e shokut tëimagjinuar. Dihet se vogëlushi e përjeton tërë fan-tazi realitetin. Dukuria e shokut të imagjinuar(“imago figura”), mënyra imagjinative e shoqërim-it, është sot një dukuri që pranohet nga psikologjiabashkëkohore. Kjo dukuri në botë është bërë bazëpër një sërë veprash letrare për fëmijë. Kësisoj,edhe romani i Rudolf Markut qe një hap përpara;ai mund të përqaset pa frikë me “Piciruku dheKarlsoni…” të autores së shquar suedeze AstridLindgren apo me “Gjyshja në degë të mollës” tëautores austriake Mira Lobe.

Por me një lule nuk vjen pranvera. Ende letër-sisë sonë i mungojnë shumë tema, në të cilat nuk e

kemi ngjyer fare penën. Për shëmbull, seksualite-ti. Në Europën Perëndimore qysh më 1948 u botuanjë vepër e tillë për ardhjen në jetë të një bebushi,me titull “Mami, si ndodhi?”. Po kështu mungojnë(me ndonjë përjashtim) tema e divorcit, ajo edashurisë, vargjet nonsense (pa kuptim) etj.

Së katërti, duam të theksojmë se një fitore ekohës që jetojmë është hapja ndaj Botës e ish-Shqipërisë Socialiste. Rishtazi nuk na lë të qetëpyetja: po ne a e kemi shfrytëzuar shtershëm këtëmundësi që na është dhënë?

Për shembull, është dukuri pozitive shtimi i përk-thimeve nga letërsia botërore për fëmijë e të rinj. Pora kemi përkthyer në shqip ajkën e asaj letërsie, ve-prat që kanë patur më tepër sukses në vendet e nëgjuhët e tyre përkatëse? Apo përkthyesit janë bazuarnë shijet e tyre ose shqipërojnë librin e parë që u bienë dorë nga gjuha angleze, gjermane, fraceze etj.?

Nga ana tjetër, a jemi përpjekur të përfitojmënga organizmat e ndryshme që funksionojnë nërang ndërkombëtar, nga përvoja krijuese e sh-krimtarëve të tjerë bashkëkohorë botërorë?

Ne vërtet jemi anëtarësuar në një organizëm tëtillë siç është IBI (IBBY -International Board onBooks for Young people) – Organizata Ndërko-mbëtare e Librit për Fëmijë e të Rinj, me qendër nëZvicër, e cila qe themeluar qysh më 1953 dhe Sh-qipëria u bë anëtare e saj vetëm më 1992. Në dh-jetëvjeçarin e parë të këtij antarësimi u bënë për-pjekje të suksesshme prej Sektorit Shqiptar të krye-suar nga shkrimtarja Shpresa Vreto. Në Librin eNderit (“Honour List”) të IBBY-it, ku pasqyrohenveprat më të spikatura të letërsisë për fëmijë e tërinj që botohen në vende të ndryshme të botës (qëpërbën edhe orientimin për përkthyesit), u renditënedhe emrat e parë të krijuesve shqiptarë me librat etyre përkatës: Gaqo Bushaka, Bedri Dedja, ViktorCanosinaj, Ferit Lamaj. Por më tej kjo punë ngeci(siç thuhet, për probleme kuotizacioni)…

Gjithashtu, nuk është bërë sa duhet për të për-fituar nga përvoja e kësaj organizate, si për punënme librin, ashtu edhe nga përvoja e përparuar ekrijuesve të veçantë. Thjesht, nuk është përkthyere botuar asnjë artikull nga revista “Bookbird” (Lib-ri zog) që boton ajo organizatë. As nga buletiniperiodik dyvjeçar i saj titulluar “Hans ChristianAndersen Avvard”, me emrat e me biografitë elaureatëve si dhe të kandidatëve për këtë çmimprestigjioz që jep organizata. Nuk është përkthy-er e botuar asgjë as nga materialet teorike të kon-greseve të saj të përdyvitshme. Njohja me to do tëishte ndihmë e madhe për krijuesit shqiptarë, dotë përfitonim nga teknikat moderne të të shkruarittë letërsisë adresuar moshave të njoma.

Më lejoni , së fundmi, të përqëndrohemi mëgjatë në një dukuri bashkëkohore të Letërsisë përFëmijë e të Rinj, në qëndrimin që është mbajturndaj tragjikes dhe hepi end-it (fundit të lumtur).

Jo vetëm te krijuesit shqiptarë vdekja e hidhëri-mi ishin tabu. Argumentohej duke thirrur në ndih-më psikologjinë moshore: bota emocionale e fëm-ijëve është e ndjeshme etj. etj. Madje, jo vetëmnuk pranoheshin temat tragjike, po edhe fundet,zgjidhjet e krijimeve letrare për fëmijë, duhet tëishin të lumtura, me të ashtuquajturin “hepi-end”,po të përdorim një term të teorisë letrare botërore.

Kjo dukuri qe huajtur nga proza popullore, ngafolklori. Pothuajse të gjitha përrallat, siç dihet,përfundojnë me fund të lumtur.

Edhe në krijimet e kultivuara të letërsisëbotërore për fëmijë aplikohej përgjithësisht kjozgjidhje. Për ta ilustruar mjafton të rikujtojmë njady shembuj nga letërsia klasike botërore për fëm-ijë, vepra shumë të njohura e të suksesshme: Pi-nokun e Kolodit, botuar më 1883, apo Nisl Holg-ersonin (1907) e Lagerlëftit.

Po ja që në rrjedhë të kohës në botën Perëndi-

more edhe tragjikja u vu në themel të disa libraveartistikë, biefjala, si: “Vajza, nëna e bërllogu” ekrijueses suedeze Suzanë Osten, “Miradi - njëdjalë nga Bosnja” e autorit holandez Ad de Bont,që bën fjalë për luftën në Bosnjë e Hercegovinëetj. Ajo temë gjeti vend edhe në krijimtarinë letraredhe teatrin për fëmijë të Pasluftës në Prishtinë.

Një nga përkthimet cilësore e me vlerë të bëravitet e fundit te ne është edhe romani “Shtrigat” ishkrimtarit të shquar anglez Roald Dahl (1916-1990). Kjo vepër u shkrua e u botua fillimisht nëAngli më 1983. Pati sukses të madh. U përkthyemenjëherë dhe u botua një vit më vonë në Francëe në shumë vende të tjera. Fitoi vlerësime e çmimeprestigjioze, madje, më 1990, u realizua edhe film.Romani vë në qendër një fëmijë tetë vjeç. Rasti esjell që ai të përballet me shtrigat e gjithë Anglisëtek bujtnin në një hotel luksoz, duke u shtënë sianëtare të një shoqate mbretërore që kujdesej përfëmijët. Në të vërtetë ato bëjnë planin që të zh-dukin tërë fëmijët anglezë. Kryeshtriga kumtonse për këtë qëllim ka përgatitur një bar magjik, tëcilin shoqet e tjera do ta fusin nëpër ëmbëlsirat qëdo t’u serviren vogëlushëve. Kushdo që e gëlltitatë, kthehet në mi. Dhe minjtë, kuptohet, do tëvriten nga të rriturit… Djali tmerrohet. Për mëtepër, shtrigat e zbulojnë, e zënë dhe e dënojnëduke i futur në gojë një porcion nga bari i tyre…

Do të tërheqim vëmendjen vetëm në një duku-ri me interes të këtij romani fantastik, te një ele-ment i subjektit të tij, pikërisht te zgjidhja. Heroikryesor, Çuni, ndonëse është kthyer në mi, bënnjë veprim humanitar. Helmon dhe zhduk të gjithashtrigat që vepronin në Angli. Paskëtaj ne, lex-uesit, presim që Çuni të kthehet rishtazi në fëmijëi zakonshëm e të vazhdojë normalisht jetën e vet,por jo. Na drithëron zemrën fati i tij. Ai është idetyruar të bëjë jetën e miut-njeri. Të jetojë jo mëshumë se 9 vjet (pra, deri në moshën 17 vjeçare)dhe pastaj t’i thotë lamtumirë jetës! Përse kështu?

Por mendojmë se zgjedhja e autorit realizondisa qëllime. Së pari, atë artistik: lexuesi mbahetnë tension dhe nuk mund ta parashikojë përfundi-min e romanit. Së dyti, atë moral, duke transmet-uar një përvojë të rëndë. Shkrimtari kërkon të tre-gojë se jeta nuk është gjithmonë fushë me lule;ngandonjëherë ajo mund të të godasë me grushttë rëndë, duke të dhënë një fatkëqësi të pan-dreqshme. Dikush pëson një aksident, mbetet igjymtuar për tërë jetën, dikush mund të humbasëdritën e syve, dikush dëgjimin… Atëherë si duhettë sillet ky njeri fatkeq në jetë? Heroi i këtij ro-mani na sjell një përvojë humane. Çuni nuk kthe-het në një qaraman, por e kap fatin për fyti. Sëbashku me gjyshen vendos që, në vjetët që i kanëmbetur për të jetuar, të kryejnë një veprim tjetër tëmadh: të gjejnë foletë e grerëzave nëpër botë, ven-det ku jetojnë shtrigat dhe t’i zhdukin ato.

Siç shënuam, romani është realizuar edhe në film,i cili gjindej në internet. Por në versionin kine-matografik, zgjidhja nuk ishte e njëjtë me atë të lib-rit. Djali aty nuk mbetet mi në pjesën tjetër të jetës.Përkundrazi, zonja Irvine, një shtrigë e mirë, ndë-rhyn me shkopin magjik dhe kryen aktin humanitar.Por në një koment që bëhej për atë film në internet,thuhej: Kjo zgjidhje nuk u pranua kurrë nga RoaldDahli, i cili e kontestoi me forcë dhe në disa vendefilmi përfundon më parë magjisë së shtrigës Irvine,duke e hequr fare skenën e saj…E pra, ky shënimvërtetonte edhe një herë se autori e kishte braktisurme vetëdije të plotë happy end-in klasik…

1) Kumtesë e mbajtur muajin nëManifestimin letrar ndërkombëtartë Mitrovicës, organizuar nga Lidhjae Shkrimtarëve e Kosovës dhe Shoqata eShkrimtarëve “Jakup Ceraja” e atij qyteti

Letërsinë shqiptare për fëmijë ta bëjmë të krahasueshme me atë perëndimore

NJË LETËRSI PËR NESËRTranzicioni demokratik në Shqipëri zgjati më tepër sesa mendohej e sesa duhej dhe pati problemet e veta edhe në fushën e letërsisëpër fëmijë e të rinj. Nuk u kërkua falje publike nga asnjë autor për krijimet e botimet e tij të mëparshme socrealiste, të molepsura

nga ideologjia e propaganda e regjimit të kohës: “Jeta jonë është pranverë”, “Ne jemi vendi më i lumtur në botë” etj. etj..

Astrit Bishqemi

nacional17/ E Diel,25 nëntor 2012 POEZI

HOTI I VENDITMBI LIQENTË PLAVËSNga RAMIZ LUSHAJ

O Hoti i Vendit ti kofsh bekue,Ke rrit trima të fortë si drangue,N’ato male toka jote e prek QiellinPo bijtë e tu e ulin dhe DiellinKur të tjerët i nisnin lutje ZotitE thirrnin në ndihmë dhe pushkën e HotitMalet luajnë vendit kur bie tërmetHotjanët - lisa jete në truell të vet.N’lindje t’ luleve deri n’kohë t’ internetitZa të madh i ke lanë kohës e veditNë lavdinë e madhe të Gjergj KastriotitFort janë ndie edhe Malet e HotitNë luftën legjendare të NokshiqitEmën të madh i kanë dhanë fisitNdrrojnë breza, pemë, stinët e regjimetPo Hoti i Vendit kurrë nuk do të thinjetMbi liqen të Plavës i jep jetë guritSi shqiponja valvitjes së FlamuritDhe Hoti i Vendit ka luftue 1000 vjetMe pas Shqipnia 100 vjet shtet.

PORTRETETNË MINIATURË

Nga ALI ALIDEMAJ

ISMAIL QEMALIPo të ishteIsmail QemaligjallëDo vintenga Vloranë Prishtinëtë na urojpavarësinë

HASAN PRISHTINAHistoriaështëe vërtetëe nuk ështëpërrallëAjo i matnjerëzitme veprae jo me fjalë.

BAJRAM CURRIShpellae Dragobisë

ruankujtimebrendapër Bajram Currinme shtatëzemra.

ISA BOLETINIFjalët e tijna i kujtonhistoria:Unë jammirëkur ështëmirëShqipëria.

AVNI RRUSTEMIKush atdheune tradhtonPlumbizemrënia shponAs varribrendas’e pranon

O MOJ VLORËE BUKURA

Nga MARTIN CUKALLA

Vëre këmbën tënde në pëllëmbën time të nxehtë,zbritmi mbi gjoks malet e çveshur të Labërisë,moj Vlorë e bukura!

Të vdekurit e tu janë zgjuar mesnatës për tëmos e lënë këngën në mes.

Era e detit që pushon në qerpikët e tu ështështëpia jote,

moj Vlorë e bukura!

Drita e xixëllimtë e yjeve fsheh misteret ekëngëve të tua,

kodrat fshehin nëpër ullishta verë e mëndafsh,kripë e trimëri,

moj Vlorë e bukura!

Dhimbja e moçme e Ismail Qemalit tëmërmërin nga kreshtat eshqetësuara të kohës:

Shpata është bija jote, kryeqytet i Lirisë,udhë e lashtë e flamurit,

moj Vlorë e bukura!

Këshjellat e hershme ku jetojnë grumbujstuhitë e fatit, ballëvrejtura ime,

çojnë në alarm anijet e derdhura nëpërtallazet e zemrës tënde,

moj Vlorë e bukura!

Fëmijët kudo zgjohen duke qarë, fëmijët etu zgjohen duke dredhur cigarë,

duke nderë eshtrat plot dritë të krahëve tëtyre mbi monumentin e Pavarësisë,

moj Vlorë e bukura!

MALLKIM PËRSHQIPFOLËSIT

MOHUES!....

Nga IQMET GONXHJA

Kombi ynë i lashtë, trim, fisnik e bujar,Me guxim e mençuri ngadhënjeu mbi barbarëNjë popull “Sizif” që luftoi me burrëriMbijetoi përmes luftërash, komb me histori

Gjirit tij lindën strategë e mendimtarëPerandorë të shquar e sundimtarë me famëShenjtorë e papë, nobelistë e letrarë me namInxhinierë e arkitektë VIPA, artistë e artistePilotë si shqiponja, astronautë dhe miseSportistë kampionë por edhe politikanë të zotëQë me respekt vlerësohen kudo në botëTë gjithë së toku - lavdi e nder kombit i dhanëDhe bash për këto - kombe të ligj zili na kanë.

Si kuptoi ata shqipfolës që kokën s‘çajnëKur flamur portrete dhe emra të huaj mbajnëSi karagjozë mediokër që ngjallin veç neveriKëta majmunë të shpifur pa nder e shqiptari.

Por sa ligsh u ndjeva kur pashë e dëgjovaPensionistë nga Bregu që rrugës takovaLebër safi ndër shekuj brez pas brezi qenëDhe tani mohuan veten dhe atdhenëKëta burra që me këngë e valle labe u pleqëruanDhe sot, sa keq, për dhrahmi në helenë

përfunduanKëta trima bujarë lebër të bukur himarjotëQë tani u tjetërsuan, sa nuk njihen dot...Ende s‘dua ti përbuz si burra pa din e imanNga që dhe vetë se dinë si u bënë grekomanë

Me gjithë shpirt lutem : Zot ndriçoi vëllezërit tanëTë kthehen në rrugën e tyre, kokulur të penduarSe halle madhja Shqipëri do i falë se janë

shqiptarë

Do vijë shpejt ajo ditë e ndritur, e bekuarKur Shqipëria kryezonjë e lulëzuarDo të joshë e presë vizitorë me milionaQë mahniten nga bukuritë e viseve tonaSigurisht do rikthehen në tokën amë - ShqipëriVajzat e djemtë emigrantë në botë, në Greqi

dhe Itali

Për këto vargje kërkush mos të mbaj inateNuk i thura kundër “Hirësisë”, as zotërisë sate

Tokë e dhembjesdhe e krenarisë

Nga SEJDI BERISHA

BISEDË FLAMURIME BABAIN TIM...

(Në 100-vjetorin e ngritjes së Flamuritdhe të Pavarësisë së Shqipërisë)

O, burrë dheu...Ngrihu nga varriBashkë të nisemi për në VlorëSe gjithherë shkrumb e ke pasurFlamurin kuq e ziNdërsa madhështi hapësireShqiponjën lartë Bjeshkëve të Nemuna

Kësaj radheTë kënaqemi me ngritjen e flamuritTi, pushoi eshtratQë kurrë nuk të kalbenDhe, sërish do kthehemi në DukagjinTi, prehu aty ku eshtrat zgjuar rrinëE, unëDo forcohem me qëndresën e sate zemërDo shuaj mallin me ëndrrën tënde

O, burrë dheu...E diEdhe sot ke etjeEdhe në shpirt edhe në syS’kam çfarë të të bëjSepse taniI tillë je më madhështorNë 100-vjetorin e Pavarësisë...

O, burrë dheu...Ngrihu nga varriSe dua të të përqafojPër përrallat që m’i ke rrëfyerPër ëndrrat që m’i ke fshehur...

PLAGËT, MOS M’I LËNDONI...

I kam do rrugë të vjetraMos m’i dëmtoni

I kam do gëzimeMos m’i shëmtoni...

I kam do kallëzimeMos m’i pluhuroni

I kam do plagëMos m’i lëndoni

I kam do dhembjeMos m’i trazoni

I kam do hidhërimeMos m’i rëndoni

I kam do këngëMos m’i shtrembëroni

E kam një etjeTë etur më leni

I kam do kujtimeE acari mbi letërS’më lë ta shkruajVetëm edhe një varg

Në vend të vargutLë të jetë numri 2012...

Ndoshta takohemi dikuNë përqafimin e kombitNë lumturimin e atdheut...

18/ E Diel,25 nëntor 2012nacional PROZË

I

Ishim në katin e pestë të “Grand-Hotelit” në Prishtinë dhe Branko Brankoviçi tregonte një anekdotë. Ç’është e vërteta, ai tregonte me nuanca.

Por ne e kishim të vështirë t’ia merrnim vesh gju-hën dhe, më tepër se anekdotat, na e ndillte gazin eqeshura e tij. Brankoja qeshte me zë të lartë dhe nënjë mënyrë, gati-gati, alarmuese. Më dukej sikur aikishte ardhur në dhomën tonë kastile për të na le-htësuar lodhjen e udhëtimit dhe për të na sjellë hu-mor. Pak nga pak, duke u larguar nga atmosfera eanekdotave, atij sikur iu shua diçka përbrenda dhei ra në fytyrë një hije e lehtë mërzie. Ndoshta ishtehija e qortimit që nuk vonoi të na e bënte:

- Ah, millij, millij, po ç’bëhet kështu! Veni nëGjakovë, Pejë e Prizren dhe nuk lini asnjë adresënë portinerinë e hotelit. Kam pyetur dje, kam py-etur sot, pyeti edhe Darinka me telefon, kurse nëportineri asnjë fjalë për ne. Keq, shumë keq, Hatx-hi! - m’u drejtua mua, duke i shtuar padashje em-rit tim një “t”. Befas, më erdhi për të qeshur dukemenduar se kushedi sa qesharak do të tingëllonteemri im po të ishte mbiemër dhe Brankoja t’i sh-tonte atë prapashtesën karakteristike sllave: Hax-hiviç apo Haxhiviq. Por ende e kishte në fytyrëhijen e mërzisë, prandaj u përmbajta. “E kur do tëxhironi, tani?” “Nesër”, thashë. “Mirë, shumëmirë! - i ndryshoi toni. - Gjer nesër kemi darkënpërpara. Nuk do të zbresim në restorant?”

Nuk kishte shumë që ishim kthyer nga Gjako-va, ku kishim filmuar Çarshinë e Madhe dhe meshoqëruesin tonë, një redaktor të emisioneve kul-turore të RTV të Prishtinës, e kishim lënë që dark-ën ta hanim nga ora nëntë. Prandaj, kur trokiti dera,menduam mos i kishte dalë ndonjë e papritur dhepo ngjitej lart të na njoftonte. Por nuk ishte Halimi.Kishte ardhur për vizitë Branko Brankoviç. Taniora po i afrohej nëntës dhe ne mund të zbrisnim,sapo Iliri të ndërronte këmishën. “Si nusja, - i thashëBrankos për Ilirin, - gati jam, por s’jam gati.” Aimë rrahu supet dhe u ngrit i pari, si për të na nxitur.

Me Brankon ishim njohur gjatë një darke në“Bozhur”. Në darkë e kishin ftuar si njeri të njo-hur në fushën e etnografisë e të folklorit. Ai kishteardhur me të shoqen, Darën, një grua si nja tridh-jetë e dy-tre vjeçe, shtatlartë dhe elegante. Darënna e paraqiti me këto fjalë: “Moja zhena, mojazhizn i moja umrje!” (“Gruaja ime, jeta ime dhevdekja ime”). Gruaja i tundi gishtin tregues mekërcënim dhe piu dy gllënjka verë nga gota e tëshoqit. Më pas, ajo e përsëriti dhe unë e kuptovase, në të vërtetë, Dara e bënte këtë gjest sa herë ipëlqente veçmas diçka dhe donte ta shpërblentetjetrin me njëfarë përkëdheljeje. “Ah, drugarica,drugarica!”, psherëtiu Brankoja duke u kthyer ngae shoqja. “Ah, drugari, drugari!”, psherëtiu dukeu kthyer miqësisht nga ne. Pastaj, me frikën senuk do ta kuptoja me atë serbokroatishten time tëçalë, e ftoi shoqëruesin të ndërmjetësonte: “Ndosh-ta nuk jeni në një mendje me mua, por mbi të gjithaveprat e Shekspirit unë vë Romeo e Zhuljetën. NëseHamleti, në vend të Ofelisë do të kishte njohurZhuljetën, ju siguroj se nuk do ta dashuronte, pikër-isht sepse tek ajo do të gjente atë që i mungonteatij, forcën e karakterit. Ja, përse sot nuk është aqnë modë Hamleti. Kurse Romeo e Zhuljeta ështënjë mesazh tronditës për të gjitha kohërat. Unëthem se Shekspiri këtë vepër e ka shkruar për tëgjithë ata njerëz që s’do të bashkohen kurrë dhepër dëshirat që kurrë nuk bëhen realitet. Dhe njerëzqë ndahen e dëshira që digjen gjithmonë do tëketë.” Ai u ndal, i hodhi një sy së shoqes si për taadresuar bisedën dhe pastaj, duke dashur ta zbustedisi efektin, m’u kthye mua: “Do ta shihni, druzheHatxhi dhe do të bindeni vetë!”

Vështrova njëherë nga Halimi mos më jeptendonjë sqarim të mëtejshëm, pasi nuk e kuptovase cilin Romeo e Zhuljeta do të kisha rast të shih-ja. Me sa dija, Teatri Krahinor i Prishtinës nuk ekishte vënë në skenë atë dramë gjer atëherë. PoHalimi po kujdesej t’i mbushte gotën Ilirit, kështuqë vështrimi im ndeshi në atë të Darës. Ajobuzëqeshi në një mënyrë të tillë, sikur të donte tëshfajësonte edhe të shoqin, edhe veten, edhe mua.Kishte diçka të sinqertë dhe prekëse në atëbuzëqeshje. Ndoshta këtë e theksonte kaltërimi izbardhëlluar i syve që, sapo i picëronte në qoshet,dukej sikur ia stërpiknin fytyrën me dritë.

“Bravo, bravo! - i tha Brankos. - Më bie t’jumbaj mëri, por e pranoj se keni folur shumë bukur!”Dhe piu përsëri një gllënjkë nga gota e të shoqit.

Mua nuk e di përse m’u kujtua Ivan Petroviçii Çehovit dhe ai qëndrimi i tij prej babaxhani meshprehjen: “Vdis, Denis, më mirë nuk ke për tëshkruar.” Dara bëri një brom me ne. Edhe Brankojacakërroi gotën dhe, dalëngadalë, tërhoqi vëmend-jen e tavolinës me anekdotat për Hasen e Husen.Bashkëshortët u treguan gjer në fund të sjellshëmdhe, gjer në fund, në marrëdhëniet e tyre sikurshprehej një gjendje e veçantë.

IIE kështu, Brankoja më rrahu supet dhe u ngrit i

pari, si për të na nxitur që të zbrisnim në restorant.Në hollin e “Grandit” kishte njerëz. Poltronat eveshura me lëkurë të zezë dhe, në përgjithësi, merm-eri i errët me krisa e damarë të bardhë krijonin njëhije salloni. Diku poshtë nesh, si prej një bodrumitë thellë vinte një rropamë e mbytur. Brankoja sepse u sëkëlldis dhe m’u krijua përshtypja sikur dotë më pyeste nëse ka në Tiranë klube nate. Por thavetëm kaq: “Zakonisht, në Europë klubet e natës ibëjnë nëpër bodrume, si për të fshehur një anor-malitet. Po të ishte për mua, unë do t’i shpallja an-ormalë ata që i frekuentojnë. Njerëzit kanë plot halleme të cilat duhet të merren.” Ai bëri përpara gjithëenergji, sikur atë çast po shkonte të zihej me dikëpikërisht për klubet e natës. Por befas hapi krahëtdhe qëndroi. “Ja, paska ardhur Halimi”, na tha.Halimi ishte ulur në një poltronë të qoshes. Çuditër-isht, edhe pse nuk kishim ngrënë darkë, kruantedhëmbët me një fije shkrepëseje. Ai nuk e pinteduhanin, po mbante një kuti shkrepëseje vetëm përdhëmbët. Ishte njeri disi i heshtur dhe, qejfi i tij, tëtregohej sa më i përpiktë.

- As topi s’e luan, të parët e kanë përcaktuarme kohë: traduttore - traditore (përkthyesi ështëtradhtar), - u ankua Brankoja duke përdorur shpre-hjen e njohur. - U zhduke tri ditë me miqtë dheasnjë adresë për mua. Ah, druzhe Halim! - psh-erëtiu. - Me lejen tuaj, - qeshi pastaj duke iu drej-tuar gjithnjë Halimit, - ju shoqërues i parë dhe unëshoqërues i dytë. Këtej, ju lutem! - bëri me shenjënga restoranti.

Nëpër shkallë më hodhi krahun dhe zbritëmbashkë. Vinte i gjatë dhe dilte si nja një pëllëmbësipër meje. Më duhej të mbaja kokën lart, por edheai e mbante disi të varur dhe kështu shiheshim symë sy kur bisedonim. Brankoja kishte sy depërtuesdhe, si çdo ballkanas, i shoqëronte fjalët me gjeste.Kur po pinim aperitivin, m’u duk se bëri një pushimme veten. I ra në fytyrë po ajo hije mërzie që iakisha vërejtur në dhomë dhe, në atë pushim, sikurmundohej të justifikonte diçka të pathënë midisnesh. Ndoshta i rëndoi heshtja dhe tha:

- Miqtë duhet ta falin Darinkën. Jeni të luturnga ana e saj ta falni. Me gjithë dëshirën e madhe,mungon sonte në tavolinën tonë.

Natyrisht, nuk kishte ndonjë detyrim për dark-ën, po gjersa kishte pasur dëshirë dhe s’kishteardhur, duhej të kishte diçka. “Ndodhi ashtu...”,tha Brankoja. Pa dashje, ktheva kokën nga vësh-tronte ai dhe u habita kur pashë Darinkën në njëtavolinë më afër sporteleve. Ishte me një burrë qënuk ma kishte zënë syri më parë në “Grand”. Ajoishte veshur me fustan të lëshuar, ngjyrë të mby-llët e disi ceremonial. Mbase e priste ardhjen tonë,sepse na përshëndeti nga tryeza e vet duke u ngri-tur pakëz dhe duke tundur kokën lehtë.

Mbaroi stadiumi në Mitrovicë?, pyeti Branko-ja. Në të mbaruar është, tha Halimi. E ndjeu setjetri kishte pyetur për të ndërruar atmosferë, pran-daj shtoi një hollësi: Përndryshe, do të jetë gatikah tetori. Po marrim edhe nga një lloza, propo-zoi Brankoja. Unë do të marr Shveps, por nuk diçfarë kishit me dashtë ju, tha Halimi. Shveps, thaIliri. Ndërsa unë porosita raki të vogël si Branko-ja. Por do ta pi shpejt, thashë, sepse Halimi... Nuk

ka kuptim të vonohesh gjithnjë, Halim. E ndjeuku desha të dilja dhe uli sytë disi i turpëruar.

Ditën që do të shkonim në Ferizaj, Halimi nazbuloi një të “fshehtë”. “Kafet do t’i pimë nga unë,na ftoi në mëngjes, mbrëmë u shtuam me djalë. Edinim se vetë ishte beqar dhe pandehëm mos ish-te bërë dajë nga e motra apo xhaxha nga i vëllai.Po motrat e vëllezërit i kishte gjithashtu të pama-rtuar dhe më të rinj nga vetja. Lindi nana, tha dukeu skuqur gjer te veshët. Ishim pesë dhe tash u bamëgjashtë vllazën e motra. Kështu deshi baba...Mbase kishte të drejtë të skuqej disi, sepse dukegjykuar nga pamja e Halimit, kushedi ç’moshëkishte e ëma. Apo s’do të bajnë edhe kolegët haj-gare me mua, qeshi, lene, lene ma!.. I premtuamse do t’ia ruanim “të fshehtën”, por për sekrete tëtilla nuk mund të gjesh kasafortë. Sapo hipëm nëmakinë, shoferi që kishte pritur përjashta, e ngau:I thuaj mixhës Sabri se sidoqoftë me Fetah Aslla-nin nuk barabitet, baba im ka nantë, shyqyr!

- Nuk ke pse ngutesh, - më tha duke ngriturkokën. - Në shtëpi s’ka mbetur asgjë mangut përmua. Jo, he burrë, s’kisha pasë dert me hangërdarkën gjithmonë kështu, - shtoi pastaj.

Brankoja kuptoi se po stepeshim për diçka. Upërpoq të dilte nga pushimi me veten dhe u ankua:

- Halim, nuk po arrijmë t’i kënaqim mysafirëtsonte. Pa u bëmë edhe ceremonialë dhe harruamse aperitivi më i mirë është humori... E pra, nëfshatin tim, - nisi të tregonte, - kemi patur dikurnjë leshko, njëfarë Dragan Gjuroviç. I hollë dhe igjatë Dragani, thoshin se mendtë ia kishte pirësorra. Sesi ra fjala njëherë dhe dikush pyeti nëkatund përse janë aq të gjatë malazezët. Atëherë ungrit leshkoja e foli: “Gjyshi Marko thoshte gjith-një se malazezët bëhen stërhallë duke zgjatur qafënpas maleve për të parë nëse është pjekur gruri nëFushë të Kosovës!” Ah-haaa, - ia dha një të qe-shure me breshëri. - Ah, mor Gjuroviç...

- Branko! - e ndërpreva.- Ç’është? - pyeti ai.Ishte Dara, gjithnjë në tavolinën e kreut me atë

burrin e panjohur që, s’di përse, nxirrte vazhdimishtshaminë sikur po mbytej nga djersët. Ajo na pëshën-deti si herën e parë dhe Brankoja, pasi piu një gllën-jkë raki, e kujtoi të shoqen me fjalët: Gruaja ime,jeta ime dhe vdekja ime. Pastaj na u drejtua neve: -Ju lutem, e di mirë se njeriu nuk mund të kënaqetvetëm nga fjalët. Dëshironi të hamë tani?

Ai thirri kamerierin dhe porositëm darkën. Nësallën e madhe të restorantit hynin e dilnin njerëz.Ndoshta në atë orë kishin arritur nga aeroporti edheudhëtarët e avionit të fundit. Pak më tej, në dy-tritavolina të bashkuara, ishin ulur rresht e rresht njëgrup kinezësh. Kisha parë kinezë edhe nëpër rrugë.Ata ishin të veshur të gjithë njëlloj, siç visheshindikur në Tiranë dhe ndoshta pikërisht nga unifor-miteti i veshjes dhe kujtimi i distancave, të bëhejsikur në fytyrat e tyre vërehej njëfarë përvujtniedhe lodhjeje, çka të kujtonte legjionet e vjetra qërrugëtonin nga një perandori në tjetrën. Bisedakishte ngecur në: “Ah, mor Gjuroviç...” Por a dotë rifillonte Brankoja aty?

- Ku do të xhironi nesër? - pyeti ai.- Në Gadimë, - thashë.- Domethënë doli fjala ime, do të shihni pikër-

isht Romeon e Zhuljetën, - ia bëri Brankoja disi igjallëruar. - I shihni me vëmendje, ju lutem. Keni përt’u bindur se, në llojin e vet, ato përbëjnë një kryeve-për po aq tronditëse sa ajo e Shekspirit. O Zot, çfarëmrekullie! Është për t’u çuditur, por dëshmojnë pikër-isht idenë e tragjedisë së Shekspirit: në këtë botë dotë ketë gjithmonë ëndrra që nuk realizohen kurrë dhenjerëz që kurrë nuk mund të bashkohen.

Ai kishte folur me një ton disi pikëllues dheheshti gjatë. Heshtëm edhe ne. Po ai dreq Halimi,përse nuk më jepte ndonjë hollësi më tepër, sepse

ashtu si në “Bozhur”, nuk po kuptoja ç’ishinRomeo e Zhuljeta e Kosovës dhe ç’lidhje kishinme dashnorët e famshëm veronezë. Ç’është evërteta, fjalët e Brankos të ngjallnin një ndjenjëdhembjeje e trishtimi për ndarjet e përjetshme dhepër shpirtrat që duhen, por që s’bëhen dot bashkë.Natyrisht, nuk kishte ndonjë lidhje, por mua mëshkonte në mend se Halimin ndoshta e trishtonteafrimi i ndarjes dhe m’u kujtuan fjalët që na kish-te thënë në Prizren: “Kur do të ktheheni në Ti-ranë, edhe sa ditë jemi bashkë? Më duket se mëshumë e ndezëm, sesa e shuam mallin!”

Por në ato çaste, si ta kisha zemrën të zbrazët,më përpiu mendimi nëse mund të filmohej Romeoe Zhuljeta. Veçse më parë duhet të dija se ç’fshihejprapa këtyre emrave, ndonjë çift real apo... Nëqoftë se nesër shkojmë në Gadimë, iu drejtovamë në fund Brankos, a mundet që... Haxhi, mëthirri Halimi. Ç’është?, ia ktheva si Brankoja pakmë parë. Ishte përsëri Darinka. Atë burrin e pan-johur e shihja në profil. Pjesa e dukshme e fy-tyrës, me lustrën e djersës, shkëlqente si parafinë.Ai njeri sikur kishte përbrenda një zjarr tretës apodiçka tjetër, munduese e sfilitëse. Ndoshta eshqetësonin edhe ndërprerjet e Darës. Por kësajhere ajo na përshëndeti fare shkurt dhe ne e për-shëndetëm gjithashtu nga vendi.

Po në qoftë se nesër shkojmë në Gadimë, ri-fillova, a mundet që Romeon dhe Zhuljetën...Brankoja buzëqeshi dhe unë s’e mbarova pyetjen,sepse ai e kishte kuptuar dëshirën time. Natyrisht,më ndërpreu, është e mundshme, madje ju mundt’i filmoni edhe këtu. Si këtu?, u habita. Në këtësallë, tha ai. Heshti. Një grimë herë shihja si thithtecigaren dhe si i afrohej shpuza te buzët.

- Ju me siguri nuk e dini se cili është ai njeri, - thapër burrin që shoqëronte Darën. - As ti Halim. Ai kaardhur nga Ljubjana. Ka leuçemi dhe kurohet pashpresë në një klinikë të specializuar. Dikur janë njo-hur me Darën në Akademinë e Arteve të Bukura.Atëherë ishin studentë dhe ai e dashuronte. MirëpoDara s’ndiente gjë dhe kështu... Kështu, ai ka ardhurnga Ljubjana me dëshirën që të hanë një darkë bash-kë. Ishte diçka që nuk mund të mos i plotësohej. Nësegënjen për atë leuçeminë, kjo është puna e tij. Si-doqoftë, për Darinkën ai ka qenë gjithnjë një i vde-kur... Ah, u turbullova edhe unë këto ditë!

Tregimi i tij ra si saç në bisedë dhe duhej tëprisje të ftohej ca, pa të mund të thoje diçka. Dhendoshta asgjë nuk do të shtohej më, sepse bashkë-studentët e dikurshëm ishin ngritur dhe, në ndar-je, po këmbenin fjalët e fundit më këmbë.

- Branko Brankoviç, ju lutem, - u dëgjua papri-tur zëri i Halimit, - meqë na lejuat këtë intimitet,desha të përfitoja sa pa ardhur Dara. Unë e kuptojçfarë keni parasysh kur thoni se për Darinkën ainjeri ka qenë gjithnjë një i vdekur. Po përse atëherë,në krye të bisedës, i morët për Romeo e Zhuljeta?

Brankoja më shkeli syrin dhe u mundua tafshihte këtë gjest, duke shuar cigaren. Pastajbuzëqeshi në një mënyrë të hidhur, por edhe tëpërmbajtur, siç buzëqeshin zakonisht njerëzit melogjikë të fortë:

- Unë nuk i mora si Romeo e Zhuljeta, unë ideklarova të tillë. Dhe ata janë të tillë, pikërishtsepse nuk u bashkuan. Por më duket se sonte etepruam me këtë motiv. Apo jo, Hatxhi?

Mermeriqë PIKON

Tregim nga ZIJA ÇELA

nacional19/ E Diel,25 nëntor 2012 PROZË

- Për pasojat njeriu mund të flasë gjithnjë gjatë,- thashë.

- Po, po, - qeshi ai, - e saktë.Nuk patëm më kohë, sepse Dara ia mbërrini.

Ishte ende e prekur, vuante që tjetri po vdiste aq i ridhe, kur u ul në tryezën tonë, iu rrëmbushën sytë.

- Ti je e mrekullueshme, Dara, - i tha Branko-ja. - Unë kurrë s’kam për t’u penduar që të adhuroj.Ja, ne pikërisht për gratë po bisedonim, - u mund-ua t’ia ndryshonte atmosferën. - Dhe unë po thojase ne, burrat, edhe kur detyrohemi të trillojmë diç-ka, të shumtën skuqemi nga turpi, kurse gratë,ngaqë janë tepër të dhembshura, dalëngadalë fil-lojnë t’i besojnë asaj që lozin vetë... E ti po qanme të vërtetë?! - e ngacmoi.

- Pusho, ari! Nuk ke arsye të dyshosh, - epërkëdheli e shoqja duke i hedhur dorën në qafë.

Asaj iu drodhën qepallat dhe, për shkak të syvetë veçantë, unë pata përshtypjen sikur lotët do t’ishndërroheshin në qumësht. Sa e pastër dukej Dara.

- Ah, Hatxhi, - psherëtiu, - ah, miq të dashur,po darka po mbaron, kurse sonte unë nuk kampirë ende një gotë verë me ju!

Brankoja i mbushi gotën dhe dora që mbanteshishen se pse i dridhej ngadalë.

IIINa u desh të bënim ca xhirime të tjera dhe në

Gadimë vajtëm pas dy ditësh. Ndërsa i vija kasetënaparatit, më dukej sikur e kisha ende në sy Fushëne Kosovës, të rrafshtë e të pamatshme, me heshtjene shurdhët të hapësirave të mëdha. Binte dielli dhevende-vende, ku toka ishte lëvruar, dherat e zeza etë shkrifta ndrisnin butë, si flokë të lëshuar gruaje.Një aty e një këtu shquheshin shtëpitë e kosovarëve,me gardhet e pojatat, me mullarët e barit si qeleshenë oborr. Tutje, në udhën që vazhdonte, kisha parështëpi të tjera të larta, me çatitë e pjerrëta dhe kapa-kët e grilave në pjesën e jashtme të dritareve. Nëfasada u kishte rënë suvaja, por edhe qoshet anë-sore pak nga pak ishin kruar duke zbuluar skeletinmetalik. Nuk kisha parë asnjëherë shtëpi prej hek-uri. Ndoshta tamam artificialiteti i tyre të krijontepërshtypjen se ishin pa themele dhe ishin montuardrejt e mbi tabanin e fushës.

- Ta dish, - më tha Halimi, - në qoftë se do të nambash gjithë ditën këtu, unë do të të mbaj gjithë natënnë hotel... E ç’mirë, moj nanë! - iu kthye një plake qëishte afruar te makina dhe diç po e pyeste. - Hiç mirënuk jam. I sheh këta të dy? - më veçoi mua dhe Ilirin.- Kanë ardhur dje nga Tirana dhe duan të ikin nesër.

- Jo, hé dadë, kaq shpejt! - ia bëri plaka e hutuar.Të nesërmen vërtet do të kalonim kufirin. Kishin

shkuar pesëmbëdhjetë ditë, por me sa duket kohaqë shkon gjithnjë është e shkurtër, dhe koha që pretgjithnjë është e gjatë. Që në mëngjes Halimi na ish-te ankuar për dhimbje koke, pastaj kishte shtuarmenjëherë: “Po edhe ju, dashkeni të punoni ditën efundit, kurse ne një Zot e di kur shihemi më!”

- Bash prej Tirane je? - më pyeti plaka. Pastajia lëshoi litarin lopës që po kulloste aty, si për tandier veten më të shpenguar.

- Ai shoku tjetër është nga Tirana, - thashë.- E ti, bash nga Shkodra?- Jo, jam nga Durrësi, po Shkodra nuk është larg.- E pra, e kam një nip në Shkodër, Qerim Lush-

ën. A e njeh?

- Nuk e njoh. Durrësi nuk është dhe aq afër.- Po edhe në Durrës e kam një fis, - më zuri

ngushtë plaka. - Uh, lum dada për të, Avdi Peja ithonë. Ti e njeh, po?

- Kam ikur shpejt nga Durrësi, moj dadë, - eqetësova. - Kam vite në Tiranë.

- Hëhëë, në Tiranë, - u gëlltit gjatë plaka. - E pra,i kam do rrajë fisi edhe në Tiranë. Baba jem, rahmetpastë, shkonte dikur si me kenë tue shkue në Ulqin.A po i njeh ndopak djemtë e Sadri Demollit?

Rashë në hall dhe s’gjeta tjetër shfajësim:- Do t’i gjej në Tiranë dhe do t’ua çoj selamin

tënd, - thashë.Ajo pati një rrëqethje. I shtriu krahët sikur deshi

të më prekte dhe foli prej aty:- U thuej se ke ndeshë dadën Sutë, Sutën e Ra-

madan Pejës, u thuej. Ata mandej ma çojnë selaminedhe në Shkodër, edhe në Durrës. - Ajo u gëlltitprapë e lëvizi pak. Dhe mua prapë m’u duk sikurdo të vinte të më prekte. - Uh, lum dada për ty! - mëzgjati duart. - Merre këtë, se nuk po më ndodhetgja tjetër. E ç’u ba, ku shkoi... - Ishte një gjysmëmolle. Mishi lëngështor ishte shumë i freskët dhedukej se molla sapo ishte ndarë me dorë.

Një fëmijë i vogël u rrëzua ndër këmbët eplakës. Ajo e ngriti dhe vështroi prapë rreth e rrot-ull, sikur kërkonte dikë. Por edhe mua po më thër-risnin. Halimi kishte gjetur mësuesen, që bëntepunën e cicerones në shpellën e mermerit dhe Ilirikishte filluar të filmonte nga hyrja.

- Po ç’bën more, - iu shkreha, - mund të ketëgjëra më interesante në thellësi!

- Ç’thellësi! - ia bëri ai si i dëshiruar.Kur hodha sytë në kubenë e shpellës, i dhashë

të drejtë: diçka prej kristali rrëzëllues kishte shkru-ar tavanin. “Ti merru me detajet, - më tha Iliri. - Dotë ishte mirë të vinim ndonjë projektor, po ku i diletme kabllo. Thonë se shpella është një kilometër egjatë.” Kalova përpara; rrugëza ishte e dystë dhe eshtruar, nga të dy anët kishte parmakë të ulët çi-mentoje. Mësuesja cicerone përpiqej të më shpje-gonte diçka për stalaktitet e stalakmitet, ngulte këm-bë se paraqisnin interes të madh ngaqë në trup tëtyre kishte edhe degëzime të vogla horizontale. Kjoishte e pashpjegueshme dhe shumë e rrallë. Fati ispeleologëve, thashë. Ajo qeshi. Kurse unë e kamtë vështirë t’i shoh me syrin e tyre, shtova. Po, pra-noi ajo, ç’është e vërteta këtu arti e mund shkencën.

Kisha përsipër një damar në formë qemeri, mbush-ur me motive bimore e gjeometrike. Ngrita aparatin,por te guva ku fillonte damari, ndriçimi elektrik ishpellës mezi depërtonte dhe kuadri më vinte i mjeg-ullt. Dalta e pandjeshme e kohës kishte gdhendur gjith-farë figurash. Herë më bëhej se shihja një tabaka për-plot me grurë të qëruar, herë tjetër se pse më shfaqeshinfarfuritës, si prej një xhepi të vogël galerie, ato shkël-qimet e ftohta e pikalore të xeherorëve.

- Përse nuk filmoni?- Guva nuk ka dritë të mjaftueshme, - i thashë

mësueses. - Pastaj, më duket sikur diçka të përafërtkam parë edhe gjetkë.

- Mos doni të thoni në Trepçe? - u mundua tëbënte një lidhje.

- Në muzeun e kristaleve, - thashë.- Pikërisht, - u kënaq ajo. - Është një konsta-

tim që e kanë bërë edhe të tjerë. Të dyja llojet ekristaleve janë të bukura. Por ka që thonë se ato tëTrepçes të zgjojnë idenë për t’u bërë i pasur, kursenga kristalet e Gadimës, kushedi pse, të vjen tëqash... Sidoqoftë, - tha me një afsh mallëngjimi, -kristalet e kësaj shpelle s’do t’i ndërroja me asgjënë botë, megjithëse e di mirë se ekonomia e mundartin... Ah, arti! - psherëtiu duke e shkurtuar fjalën.Dhe eci më tej, që të mos më pengonte.

“Haxhi, o Haxhi!”, më thërriste Iliri. Ai kishtembetur prapa me Halimin e më thërriste sa herëshihte diçka, për të cilën besonte se më kishte shpë-tuar. Akustika i binte zërat të përforcuar dhe, herë-herë, kapja dialogun e tyre. Hajt, pije se nuk tëmbyt. Ama, një vrimë në ujë, lëpije pra, se t’u ngjitgjithë nëpër buzë... Brrr, ky qenka i pështirë përt’u pirë, pa le më ta lëpish. Brrr! Eh, i ke ojnakëto, sot jemi bashkë e bën kështu, por nesër...

- Si ju duket? - më pyeti mësuesja.- Halimi pi ilaç për dhimbje koke dhe bëjnë

shaka, - thashë.- Ju pyeta për atë këndin atje, - shenjoi ajo. -

Nuk ju duket si sy? Përndryshe, është nga thesaretmë të vyera të shpellës.

U afrova edhe më nga e majta. Prapa parmakut,një pellg i vogël uji ishte shumë i kaltër, sikur atytë ishte tretur gurkali. Dhe sipër, në mermerin qëpikonte, ishte sajuar një sy i madh në formën ebajames, me halat e kristaleve në vend të qerpikëvedhe me bebëzën që dukej e errësuar për shkak tëboshllëkut. Një sy balade, më vërshoi në mend.Ku ishte trupi i murosur i asaj gruaje, që kishtelënë përjashta vetëm syrin e djathtë?! Një sy dhenjë pellg uji, si një pellg lotësh. Haxhi, o Haxhi!Të m’i çosh selam... Dikush po vinte. M’u duksikur po vinte dada Sutë. Të m’i çosh selam... Cilaishte ajo grua?! Trupi në kalanë e Shkodrës dhesyri në mermerin e Kosovës, m’u përshkua njëndërlidhje e vetvetishme.

- Haxhi, Haxhi, more!- Më plase, - iu shkreha Ilirit. - Çfarë dreqin

ke që thërret?- M’u mbarua filmi e po dal jashtë të marr një

kasetë.- Ani, - tha mësuesja, - e dija se do t’ju pëlqente.- Kishit të drejtë pak më parë, - thashë.- Po, po, - mërmëriti ajo, - këtu të zbutet shpir-

ti dhe mua më vjen të qaj. Gjithçka unike ka push-tet të çuditshëm.

Halimi filloi të fshinte buzët prej lëngut ngjitëstë ilaçit. Bënte fresk, krijoheshin korrente ngaxhepat e shpellës. Xhepat ishin të zënë me argjilë,por me sa duket komunikonin nëpërmjet të çaraveme katet, që ende nuk ishin eksploruar. Rreth eqark sikur ndihej një e fshehtë, që argjila ia kishtembyllur gojën dhe nuk e linte të dëshmonte pran-inë e vet. U-e-uuu, gulçonte fshehtësia, u-e-uuungashërehej mistershëm. Të vinte të ktheje kokënmajtas e djathtas dhe të hetoje nëse vërtet ishtendonjë ngashërimë apo era ishte fryma e asaj bote,e cila nuk pajtohej me varrin dhe priste të ring-jallej... Ja dhe Romeo, ja dhe Zhuljeta, dëgjovapapritur. Nga dilte zëri, kush fliste?

- Romeo vjen pak më i gjatë nga Zhuljeta, -shtoi mësuesja. Ajo po fliste si për të gjallët dhe,

Kur u botua tregimi...Në vjeshtën e vitit 1979, në përbërje të një delegacioni të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve tëShqipërisë, për herë të parë Zija Çela do të shkelte në Kosovë. Ky udhëtim i tij do të kurorëzohet metregimin “Mermeri që pikon”, i cili edhe sot të habit për donkishotizmin e autorit. Tregimi u botua sëpari në faqet e gazetës “Drita”, më 29 mars të vitit 1981, në vigjilje të demonstratave të studentëve nëPrishtinë, të cilat do ta ndryshojnë rrjedhën e historisë në Kosovë dhe ndër shqiptarë. Ngasësi ifrymëzimit të tregimit do të ngjizet nga vizita e autorit në Shpellën e Gadimës, rreth njëzet kilometranë jug të Prishtinës. Ata që e kanë vizituar shpellën, e dinë se njëra nga kthinat më të bukura ështëajo që mban emrin Romeo dhe Xhulieta: stalaktiti dhe stalagmiti, duke u afruar ndër shekuj nëdrejtim të njëri-tjetrit (sepse rriten dalëngadalë nga pikimi), ndodhen në prag, buzë përqafimit të tyretë përjetshëm... E ja dhe titulli: “Mermeri që pikon”.

Me rastin e ribotimit pas përmbysjes së diktaturës, së bashku me tregimin e Çelës u publikuaedhe shënimi Rrëfimi i autorit (Metropol, nëntor 2006). Ja një fragment: “Kur u botua atëherë kytregim, në Tiranën zyrtare sikur ra një rrufe. U ‘padita’ për avanguardizëm, si njeri që donte të bëntepolitikën e madhe, të vendoste për fatet e Kosovës, etj. U mor gati-gati si provokim, pasi koha ebotimit përputhej edhe me demonstratat që po nisnin në Prishtinë dhe halli i zyrtarëve të lartë, siçm’u tha, ishte: E si mund t’i përgjigjemi ne ambasadës jugosllave, nëse proteston për tregimin?!”

Kaq bukur dhe kaq qartë, refleksi i bashkimit nuk është artikuluar në asnjë vepër krijuese si kësajhere. Ishte intuita gjeniale e Zija Çelës, që e kishte kapur në eterin kosovar këtë ëndërr të magjishmendër mote. E pra, refleksi i brendshëm i shkrimtarit, siç do dëshmohet gjatë tërë krijimtarisë së tijletrare, do të ishte më i fuqishëm se refleksi i rrezikut, fort i prekshëm në kohën kur u shkrua tregimi.Për fat të keq, autorit iu refuzua ribotimi si tekst integral në librat pasues të atëhershëm.

Ali ALIU

kur u mënjanua të binte drita mirë, pashë një sta-laktit që zbriste nga kubeja dhe një stalakmit qëngrihej nga trualli i shpellës. Ishin prej mermeri tëlëmuar dhe të rrëshqitshëm.

U kthye Iliri e zuri të filmonte sfondin rreth eqark. Mësuesja i rrinte në krah. Skenën për vete,aktorët po ia lë atij, tha për mua duke qeshur.

Mbeta në heshtje një grimë herë. Pas asaj natenë “Grand”, e kisha pyetur Halimin dhe ai diç mëkishte thënë për Romeon e Zhuljetën e Kosovës.Më kishte folur në një mënyrë të përgjithshme dheme një ndjenjë mosdashjeje, sikur ta bezdiste ajobisedë. Ai s’më kishte përmendur asnjë nga atohollësi, që tani i kisha para syve dhe që më duhej t’ifilmoja. “E ç’pret, - më tha, - vër kameran nëse kepër të filmuar, ose t’i vëmë kapak kësaj pune e tëshkojmë. S’e kemi ndër mend ta kalojmë tërë ditënkëtu.” “Ditën do ta zgjas për vete, që të shkurtojnatën për ty”, e ngacmova. “Mirë, mirë”, ia bëri ai,“por sonte s’ka gjumë, ta dish.” Nxori shishen eilaçit, u bë gati të pinte dhe një gllënjkë, por vetëme nuhati. Pastaj thartoi fytyrën i mërzitur:

- Ma bëre borxh ditën e fundit!- Po ç’bëhesh qesharak, - thashë, - do të kemi

kohë të rrimë herë tjetër.- Ee, - murmëroi, - kushedi a takohemi ndonjë ditë!- Po, - tha mësuesja, - pas një milion e pesë-

qind mijë vjetësh. - Ishte një keqkuptim që lidhejme profesionin e saj. E ndjemë menjëherë, sepseajo u kthye nga ne dhe vazhdoi: - Zakonisht, tëgjithë sa vijnë, i mundon kureshtja nëse Romeo eZhuljeta do të takohen një ditë. Sipas përcaktimittë shkencëtarëve, ata do të bashkohen pas një mil-ion e pesëqind mijë vjetësh. - Dhe shenjoi me dorëdistancën mes tyre.

Stalaktiti e stalakmiti ishin nisur në drejtim tënjëri-tjetrit dhe dukej sikur dëshira për t’u bash-kuar ishte shpirti i fshehtë që i kishte rritur. Pors’ishin bashkuar dot. Mundimi i gjatë nëpër kohësikur i kishte stepur. S’di pse ndieja një përhedhjenëpër muskujt e krahëve; më turbullonte dëshirat’i zija me dorë dhe hapësirën e ngushtë, si njëkufi në boshllëk që i ndante, ta kaloja duke tërhequrherë... “Ah, është e pamundur të dalësh kundërShekspirit të madh, - m’u bë se më foli dikush. -Në këtë botë gjithmonë do të ketë ëndrra që nukrealizohen dhe të dashur që s’bëhen dot bashkë.”M’u kujtua Branko Brankoviçi me atë fytyrën emadhe dhe atë shprehjen herë të pikëlluar e herëprej babaxhani. Të ketë dyshuar se Dara e kadashur ndonjëherë atë bashkëstudentin? Ta ketëfashitur dhembjen tani?, pyesja veten. Natyrisht,do ta kishte të tmerrshme po ta humbiste njeriun etij. Kushedi ç’do të ndiente dhe kushedi ç’do tëbënte, sikur Darinkën... Më erdhi mirë që miqtëishin bashkë dhe ndiheshin të lumtur.

Sidoqoftë, të thëna në një çast të papërshtat-shëm, fjalët e mësueses sikur na rënduan. Sa kohëfilmuam, Halimi foli a s’foli dy fjalë. Zinte megishtërinj pjesën e ballit midis vetullave dhe, herë-herë, më hidhte një vështrim me atë ndjenjën emërzisë e të mosdashjes për të qëndruar më gjatë.

Ai e ruajti këtë mërzi edhe duke vozitur mak-inën. Vetëm kur bëmë një copë rrugë, na tha:

- Të kishim pirë ujë, makar, kam etje.M’u kujtua copa e mollës që kisha në xhep

dhe e nxora.- Dale, kam edhe unë një copë mollë, - tha

Iliri. - Ma dha një plakë, kur dola të ndërrojakasetën. Edhe tha, ma ço selamin...

- Ah, po edhe mua dada Sutë ma dha, - thashëi habitur.

Për disa çaste, copat e mollës m’u lëkundën nëshuplakë të dorës. Kushedi përse, ndjeva atëpërhedhjen e mëparshme në muskujt e krahëve. Si padashur, zura t’i afroja dhe, kur copat u bashkuan nëgrusht, pashë Halimin që po më ndiqte në pasqyrë.

- Hë?- ia bëri.- Është një mollë, - thashë, - dy pjesët për-

puthen. Hm, djali i mixhës Sabri, po u shihkemiprapë, - qesha.

Nuk bëzajti. Pak nga pak, shpatullat iungjeshën në sedilje, sikur po rehatohej për të fje-tur. Pastaj i fryu nga dritarja asaj fijes së shkrepësesqë mbante mes dhëmbëve dhe, si liroi gojën, iamori me zë:

Mos e qaj me lot, moj dadoMos e qaj me lot,Se shkon moti i parë, moj dadoPorsi dita sot...Makina shkonte me shpejtësi dhe, përpara,

fusha dukej sikur vinte me vrull drejt nesh. 1981

20/ E Diel,25 nëntor 2012nacional OPINION

Në rast se shqiptarët për herë të parë nëhistorinë e re, janë të barabartë dhe krenarë në familjen e popujve euroatlantikë,

si anëtar të NATO-s apo si qytetar të lirë të kon-tinetit të tyre, merita kryesore u takon SHBA-ve,të cilat në fillim të viteve ‘90-të, e nxoren Sh-qipërinë nga izolimi i vetëkerkuar, ekonomia ecentralizuar dhe aleancat antikombëtare me bazëideologjike, duke e orientuar atë në rrugën e lir-isë dhe të begatisë për popullin e saj.Në rast seShqipëria nuk do të dilte nga izlomi, për të për-shtatur në vend rregullat e ekonomisë së tregut,levizjes së lirë,hapjes duke respektuar liritë dhetë të drejtat themelore të njeriut, çeshtja jonëkombëtare kurrë nuk do mund të behej një çesh-tje europiane dhe nderkombëtare.”

Presidenti Amerikan Barak Obama në tele-gramin derguar Presidentit shqiptar Bujar Nis-hani konfirmoi edhe njëherë miqësinë e popul-lit amerikan me shqiptarët, duke i bërë edhe mëdomethënëse kremtimet e 100 vjetorit tëpavarësisë.Ashtu siç kishte deklaruar në Tiranësekretarja amerikane e shtetit Hilari Klinton,edhe presidenti Amerikan shprehu ndjenat mëbensike ndaj Shqipërisë dhe pavarësisë së saj,duke rishprehur një qëndrim të konfirmuar tash-më të politikës shtetërore amerikane, prej fillimittë shekullit të njëzetë.

Në rast se shqiptarët për herë të parë në his-torinë e re, janë të barabartë dhe krenarë nëfamiljen e popujve euroatlantikë, si anëtar tëNATO-s apo si qytetar të lirë të kontinetit tëtyre, merita kryesore u takon SHBA-ve, të cilatnë fillim të viteve ‘90-të, e nxoren Shqipërinënga izolimi i vetëkerkuar, ekonomia e centrali-zuar dhe aleancat antikombëtare me bazëideologjike, duke e orientuar atë në rrugën elirisë dhe të begatisë për popullin e saj. Në rastse Shqipëria nuk do të dilte nga izlomi, për tëpërshtatur në vend rregullat e ekonomisë sëtregut, levizjes së lirë, hapjes duke respektuarliritë dhe të të drejtat themelore të njeriut, çesh-tja jonë kombëtare kurrë nuk do mund të behejnjë çeshtje europiane dhe nderkombëtare.

Rivendojsa e aleancave natyrore me SHBA-të,dhe aleatët tjerë perendimore dhe nderkombëtarë,

BAJRM CURRI - Veprimtari të shumtanë kuadrin e 100 vjetorit të shpalljes së pavar-ësisë po zhvillohen në komunën e Bujanit, njënga qendrat kryesore në luftën për liri e pa-varësi. “Për të nderuar kontributin në shërbimtë cështjes shqiptare, këshilli i komunës i kadhënë titullin Qytetar Nderi kongresmenitamerikan Eliot Engel, i njohur per kontributine tij në shërbim të cështjes shqiptare”, thakryetari i komunës, Bujar Hasanpapaj. Ai sh-

toi se, dje i është dhënë titulli Qytetar Nderiedhe shtetasit shqiptaro-amerikan Hajri Ba-jraktari, i cili në moshën 12 vjecare u larguanga vendi drejt Amerikës, ndërsa në 20 vitet efundit ka ndihmuar ndjeshëm për zhvillimin ekomunitetit vendas. Ndërkohë, në këtë komu-në janë rivenë në funksion edhe disa ngamuzetë që evokojnë ngjarje të shënuara nëluftë për liri e pavarësi të popullit tonë. Nëkëtë drejtim spikat kulla e Mic Sokolit, një

nga figurat mitike të luftës për pavarësinë eShqipërisë. Kulla e Mic Sokolit është monu-ment kulture dhe pas rikonstruksionit te sajeshte shtuar numri i vizitorëve. “Ka një flukstë madh vizitorësh nga zona të ndryshme tëvendit dhe nga Kosova. Cdo ditë kulla e MicSokolIt vizitohet nga 30 – 40 persona”, thotëHasanpapaj. Në këtë komunë është edhe shtë-pia ku është mbajtur konferenca e Bujanit më31 dhjetor 1943 deri në 2 janar 1944.

Kongresmeni Eliot Engël, qytetar nderi i komunës së Bujanit

Tropoja nderon lobistët amerikanë“Për të nderuar kontributin në shërbim të cështjes shqiptare, këshilli i komunës i ka dhënë titullin Qytetar Nderi

kongresmenit amerikan Eliot Engel, i njohur per kontributin e tij në shërbim të cështjes shqiptare”, tha kryetari i komunësBujar Hasanpapaj. Po dje i është dhënë titulli Qytetar Nderi edhe shtetasit shqiptaro-amerikan Hajri Bajraktari.

Ruajtja e miqësisë me Shtetet e Bashkuara të Amerikësgaranci për Shqipërinë demokratike të 100 viteve të ardhshme

100 vjetori i Pavarësisë, mirënjohjeShteteve të Bashkuara të Amerikës

bëri të mundur prezentimin e cesh-tjes së Kosovës, dhe në përgjithësi tëçeshtjes shqiptare në Ballkan e cilarezulton të jetë çeshtja më e nder-likuar në Europë si një çeshtje e njëkombi të ndarë padrejtësisht nga fu-qitë europiane në vitin 1913.

SHBA-të e inkurajuan Sh-qipërinë të linte pas të kaluarën dika-toriale duke shikuar nga e ardhmja,si një komb I cili deshiron të konkurojë me din-jitet në rajon dhe Europë. Gjatë këtyre 22 vjetëvenë liri, SHBA-të e kanë ndihmuar Shqiëprinë fi-nanciarisht, dhe politikisht duke qënë sot në këtë100 vjetor një vend në liri, krejt I ndryshëm nga aii dy dekadave më parë, kur sekretari amerikan i

shtetit Xhejms Beker na pati prem-tuar se liria punon, se liria jep rezu-ltate, për t’u shndërruar sot në njëdemokraci që siç tha edhe zonjaKlinton më 1 nëntor 2012, fuksion-in dhe ecën përpara. Është krejt eqartë se në rast se SHBA-të nuk dotë kishin marrë në dorë çeshtjen sh-qiptare, ajo jo vetëm nuk do të ishtezgjidhur ndonjëherë, por as që do

të shtrohej për zgjidhje. Spastrimi etnik i kryernga shteti serb ndaj shqiptarëve të Kosovës në vitet1998-1999, është demshia më e mirë e këtijkërcënimi ndaj ekzistencës së kombit shqiptar, poredhe e vendosmerisë së sinqertë e SHBA dhe Pres-identit Amerikan Bill Klinton për të mbrojtur sh-

Nga FLAMUR BUÇPAPAJ qiptarët në ditën e tyre më të veshtirë.Është thënë disa herë se kremtimi 100 vje-

torit të Pavarësisë nuk do të kishte ndonjë emo-cion të madh në rast se Kosova nuk do të ishte elirë dhe e pavarur. Kolacioni ndërkombëtar iudhehequr nga SHBA-të bëri të mundur jovetëm clirimin e Kosovës por edhe njohjen epavarëisë së saj, integrimit të saj në strukturatnderkomëbtare. Vetëm falë mbeshtetjes sëSHBA 100-vjetori i Pavarësisë tonë, festohetsot edhe në Shkup, me flamuj kuq e zi, me aka-demi perkujtimore, me veprimtari masive kujanë përfshirë mbi 1 milion shqiptarë etnikë qëjetojnë në Maqedoni. Nuk duhet të harrojmë sepas cdo urimi dhe përshendetje që ne i japimnjeri-tjetrit dhe miqve tanë në këtë 100 vjetor,qëndrojnë SHBA-të, Presidenti Uillson, Presi-denti Regan, Presidenti Xh. H.W. Bush, Pres-indeti Bill Klinton, Presidneti Xh.W. Bush,Presidneti Barak Obama dhe mijëra zyrtarëamerikanë të të gjitha niveleve që mbrojtenceshtjen shqiptare në të gjitha kohërat, qëlobojnë edhe sot anambanë botës për Shqipërinëpër Kosovën dhe shqiptarët në rajon.

Shqipëria në këtë 100 vjetor ka shumës fidapërpara. Konkurenca në familjen e popujve ështëe madhe, ndërsa kërkesat e nderkombëtarëve ndajshtetit shqiptar janë shumë më të mëdha kraha-suar me dhjetë apo 20 vjet më parë. Shqipëria tash-më është një shtet 100 vjecar, por ajo duhet tareflektojë këtë pjekuri në institucionet e saj, nëzbatueshmerinë e ligjit dhe fuknsionimin e insti-tucioneve. Vertetë SHBA-të janë miq të sh-qiptarëve, por ne duhet të ruajmë dhe ta forcojmëedhe më tej këtë miqësi, duke krijuar lidhje edhemë të ngushta me shtetin amerikan, duke kryergjithmonë detyrat tona të cilat janë shumë të rëndë-sishme për ecjen përpara të demokracisë bazuartek ekonomia e tregut dhe garantimi i lirive dhe itë të drejtave themelore të njeriut.

Njëqind vjet më parë rilindasit tanë e patën tëqartë vizionin për të nxjerrë Shqipërinë nga per-endoria osmane dhe hedhur themelet e një shtetitë modelit europian, perendimor, i takon këtij brezitë shqiptarëve që të dijnë të orientojnë Shqipërinëe 100 viteve të ardhshme, të sigurtë dhe krenare.

nacional21/ E Diel,25 nëntor 2012 DOSSIER

Në fondin Instrumenta Miscellanea gjenden shumë letra origjinale të Skëndërbeut

Ju tregoj shqiptarët në Arkivat Sekrete të Vatikanit“Fondi Archivio della Cancellaria della Nunziatura Veneta përnbledh dokumenta nga 31 manastire të Venedikut, por që janë shumë të pasur

sidomos përsa i përket periudhës venedikase në Shqipëri. Fondi Archivium Arcis, njihet ndryshe edhe si arkivi i kështjellës së Shën Engjëllit kujanë ruajtur të gjitha regjistrat e privalegjeve të dhëna nga papati. Përsa i përket historisë ekonomike të vendit tonë, fonde me vlera të

papërsëritshme janë Obligationes et Solutiones nga vitet: 1295-1555, fond ky që përbëhet nga fatura e relacione kryesisht me përmbajtjefinanciare, raporte, kërkesa etj. nga ku mund të nxirren të dhëna për pagesat që bënin ipeshkvët, abatët, etj. tek papati.”

Nga ZEF BUSHATI

Studiuesit shqiptarë që kane patur mundësinë dhe rastin të hulumtojnë dhe studiojnëderi me tani në Arkivat Sekrete të Vatikan-

it, janë shumë të paktë. 4 studiues, gjatë gjithëhistorisë së popullit tonë dhe ata nuk kanë paturrastin të hulumtojnë për një kohë relativisht tëgjatë në këtë arkiv, aresye kjo serioze e cila i kakufizuar në rezultatet e studimeve të tyre.

Sipas të dhënave zyrtare të nxjerra ngaArkivi Sekret i Vatikanit. (me tutje ne shkrimdo ta quajme shkurt ASV), që kur mbahen shën-ime për studiuesit të cilët kanë hulumtuar aty,madje edhe me pare se të hapej për studiuest,historianët dhe të tjerët, del se i vetmi studiuesderi afër fundit të shekullit XX , ishte Dr.GjonNikollë Kazazi.

Por me konkretisht cilet jane keta kater stu-diues Shqiptare te cilet kane arritur te hulum-tojne ne Arkivat Sekrete të Vatikanit.

Imzot Dr. Gjon Nikollë Kazazi, gjatë vitit1744 eshtë i pari studiues shqiptar, që bën hu-lumtime ne Arkivin Sekret të Vatikanit.

Dr.Pranvera Bogdani, specialiste e mesjetëspër periudhën e para pushtimit osman, bërihulumtime shkencore në ASV gjatë viteve 1992-1993, e dërguar nga Instituti i Historisë pranëAkademisë së Shkencave, Tiranë.

Dr. Musa Ahmeti, specialist i mesjetës përshekullin e XV, përkatësisht për epokën e Sk-enderbeut, bën hulumtime shkencore në ASVqë nga viti 1994-2006.

Dr. Etleva Lala, specialiste e mesjetës përshekullin e XIV, përkatësisht për Regnum Al-banie dhe Kuria papnore në shekullin e XIV,bën hulumtime shkencore në ASV që nga viti2000-2006.

Pra sic shihet, Arkivi Sekret i Vatikanit ështëstudiuar mjaft pak nga studiuesit shqiptarë derimë sot e kjo mendoj se ka ardhur veçanërisht përshkak të mungesës së traditës në studime historikedhe arkivistike në vendin tonë por edhe per sh-kak te mungesës së shkollave të gjuhëve klasikedhe paleografisë, Mungesa a ketyre shkollave kaqenë e lidhur ngushtë edhe me problemetekonomike që ka kaluar dhe po kalon vendi ynë.

Izolimi i vendit tonë gjatë periudhës së ko-munizmit, u kthye në paralizues edhe për ato pakpërpjekje që kishin filluar në fillim të shek. XXpër krijimin dhe konsolidimin e studimeve his-torike duke përfshirë edhe ato të gjuhëve klasike.

Mundësia sot e studiuesve, por edhe e brezittë ri për të kryer hulumtime dhe studime në këtoarkiva mbetet akoma e vogël, pasi jo vetëm qëpaleografia sot nuk po studiohet e ushtrohet, por,ajo madje po zhduket pothuajse fare edhe si

koncept nëpër universitetet tona, e si shkak mesaduket per këto lëndë eshte mungesa e pregatitjesse duhur ose mosnjohja e mirë e gjuhëve klasikegreke e latine; Mësimi i latinishtes dhe greqish-tës së vjetër është reduktuar në maksimum nëpërshkolla e universitete, shprehi këto bazë për njëpunë të sukseshme në çfarëdo lloj arkivi, aq mëtepër në atë të studimeve ne AS te Vatikanit.

Një pengesë tjetër e konsiderueshme sotështë edhe veshtiresia e sigurimit te mjeteve fi-nanciare e cila do te siguronte dhe mundesontenje qendrim relativisht te gjate ne Rome, Stam-boll, Barcelone,Venedik, Budapest, etj. per tekryer hulumtime dhe studime të themelta nëArkivat Sekrete të Vatikanit, apo në vendet etjera ku ruhen dokumenta të shumta përhistorinë.Shteti shqiptar i cili po ben perpjekjeper te perballuar problemet e shumta ekonomikesidomos keto vitet e fundit, ndjen veshtiresi fi-nanziare per te mbeshtetur dhe sponsorizuargrupe studiuesish apo studiues të veçantë, spe-cialistë, te cilet do të punonin per te “zbuluar”“gurët e themelit” të popullit tonë.

Për te realizuar kerkime sot për sot disa stu-diues shqiptarë po i përkrahin financiarisht or-ganizata të huaja joqeveritare, të cilat jane tëinteresuara për të ndihmuar vendet e tyre. Ketoorganizata duke nxjerrë në të njejtën kohë për-fitime nga politikat që përkrahin projektetndërkombëtare, kanë shtrirë projektet e tyreedhe në Shqipëri, duke u dhënë mundësi disastudiuesve shqiptarë që të studiojne në fushapothuajse krejt të pambuluara ne Shqiperi.

Dokumentat që flasin për historinë e Sh-qipërisë dhe që ruhen në Arkivin Sekret të Vati-kanit janë të shumta, jo aq për shkak të fqinjë-sisë së Shqipërisë me Italinë, gjë e cila ka bërëqë kontaktet midis dy vendeve të jenë mjaft tëshpeshta dhe gjurmëlënëse, por më tepër përshkak të politikës universale të kishës katolikepër të prezantuar besimin katolik në të gjithëbotën.Në këto plane trojet shqiptare zinin vendtë rëndësishëm në mozaikun e interesave tëKurisë së Selisë së Shenjtë, ndaj Ballkanit.

Papati parapëlqente të lidhej dipllomatikishtme mbretëri të konsoliduara apo që jepninshpresa për konsolidim, dhe me kryeipeshkvi,ipeshkvi, dhe dioqeza të mëdha dhe frytdhënëse.Trojet shqiptare nuk ishin nën hegjemoninë enjë mbreti apo te nje udheheqesi deri në fillimtë shekullit të kaluar, pra në këtë pikëpamje nukkishte shumë premisa për të pasur lidhje te for-ta me papatin.

Sidoqoftë regjistrohen kontakte të shpeshtatë këtij të fundit me Kishen Katolike Shqiptare,me kryeipeshkvitë, ipeshkëvitë dhe dioqezat eshumta shqiptare që ishin relativisht të fortaekonomikisht në mesjetë dhe që ishin aq të for-ta shpirtërisht saqë delegonin misionarë në tëgjithë bregdetin dalmat për të marrë përsipërposte të tilla të rëndësishme fetare si atë të priftit,ipeshkvit, kryeipeshkvit, etj.

Përveç kësaj trojet shqiptare ishin nëudhëkalime të rëndësishme gjeografike për nëthellësi të Ballkanit dhe për në Konstantinopo-jë, si dhe në kufirin midis kishës katolike dheorthodokse, gjë e cila u jepte atyre pushtet, icili po të mos vihej në duart e papatit do të vi-hej në duart e “kundershtareve” të tij. KështuSelia e Shenjtë, jo vetëm që nuk i kishte lënëjashtë vëmendjes së saj shqiptarët dhe trojet e

tyre, por përkundrazi i ka përkrahur.Arkivi i Vatikanit shquhet kryesisht për

pasurinë e tij të dokumentave origjinale ngafusha të ndryshme. Më mirë të regjistruarajanë bulat papnore, të cilat dallojnë nga do-kumentet e tjera papnore jo vetëm për ngasolemniteti i stilit të të shkruarit, por edhe senë origjinal mbajnë një vulë të plumbtë, ngae cila kanë marrë edhe emrin bulla.

Serinë më të famshme dhe më të vjetër tëkëtyre dokumentave e përbëjnë Registra Vati-cana. Ky fond pra mbulon mirë një periudhëprej disa shekujsh, dhe është konsideruar siburimi më i mirë për historinë e Evropës nëpërgjithësi, gjithashtu edhe burimi më i mirë përhistorinë e Shqipërisë dhe popullit shqiptar.Registra Lateranensia është seria që mbulon memirë se të gjithë të tjerat periudhën e lavdishmetë Skënderbeut. Bulat origjinale në pergamenetë formatit të madh, shpesh të zbukuruar me florigjenden në Instrumentia Miscellanea. Përsa ipërket historisë ekonomike të vendit tonë, fondeme vlera të papërsëritshme janë Obligationeset Solutiones, i cili përbëhet nga fatura e relazi-one kryesisht me përmbajtje financiare, raporte,kërkesa, etj. nga ku mund të nxirren të dhënapër pagesat që bënin ipeshkvët, abatët, etj. tekpapati. Vëllimet e fondit Introitus et Exituspërmbajnë dokumente për shpenzimet dhe tëardhurat e Selisë Apostolike.

Fondi Collectoriae Camerae përmban fatu-ra që kanë regjistruar paratë e dorëzuara kolek-torëve të papatit nga secili vend. Këto fondejanë burime informacioni shumë të rëndësishmepër të vlerësuar gjendjen ekonomike të dio-qezave të ndryshme shqiptare.

Disa nga fondet kryesore dhe më të rëndë-sishme për historinë e Shqipërsië në ArkivinSekret të Vatikanit janë:

Fondi Registri Vaticani është formuar ngaregjistrimi i të gjitha letrave papnore, regjistrimky që bëhej në Kancelarinë Apostolike, nëDhomën Apostolike dhe në Sekretarinë Papnore.

Fondi Registra Lateranensia nga viti 1389 derinë vitin 1897 e ka marrë këtë emër nga që kur ukthyen nga Parisi në vitin 1817 u ruajt për një kohënë Pallatin Lateran deri në vitin 1892, kur u dorë-zuan për mbikqyrje në Arkivin e Vatikanit.

Fondi Instrumenta Miscellanea zënë ven-din kryesor në fondet diplomatike.Këtu,Dr.Musa Ahmeti ka gjetur shumë letra origji-nale të Skëndërbeut.

Fondi Archivio della Cancellaria della Nun-ziatura Veneta përnbledh dokumenta nga 31manastire të Venedikut, por që janë shumë tëpasur sidomos përsa i përket periudhës vene-dikase në Shqipëri.

Fondi Archivium Arcis, njihet ndryshe edhesi arkivi i kështjellës së Shën Engjëllit ku janëruajtur të gjitha regjistrat e privalegjeve të dhë-na nga papati.

Përsa i përket historisë ekonomike të vendittonë, fonde me vlera të papërsëritshme janëObligationes et Solutiones nga vitet: 1295-1555,fond ky që përbëhet nga fatura e relacione krye-sisht me përmbajtje financiare, raporte, kërke-sa etj. nga ku mund të nxirren të dhëna për pag-esat që bënin ipeshkvët, abatët, etj. tek papati.

Fondi Registra Supplicationum përmbanletra lutjeje, kërkesash apo falenderimi, dedi-kimi që dërgonin klerikët e vendeve të ndry-

shme, ndër ta edhe shqiptarët, dhe është ndosh-ta fondi më me interes në këtë seri.

Kur Arkivi Sekret u ngrit në vitin 1611, të80 dollapët e ndërtuar në mënyrë të veçantëvetëm për të mbajtur dokumentet pontifikale, umbushën me dokumenta të papëve Pal V, Ur-ban VIII, dhe Aleksandër VII. Një e treta e gjithëdollapëve ishte e mbushur me pergamente. Dol-lapët shquhen për përmbajtje të shumëllojshme,dhe për një studiues nuk mbetet gjë tjetër veçset’i përvishet punës aty, sepse asnjëherë nuk dotë zhgënjehet nga rezultatet e saj. Që prej fillimittë tij, ai ka qenë në zhvillim të vazhdueshëmdrejt një arkivi qendror të të gjithë dokumenta-cionit të shtetit të Vatikanit.

Në 1893 erdhi Arkivi Borgez, më 1907Arkivi Konsistorial dhe më 1908 erdhi fondishumë i madh i Sekretariatit të Breveve etj.

Në vitin 1892 erdhën nga pallati Lateranfonde të mëdha arkivore të Datari-së me dy seritëe mëdha të rëndësishme të Regjistrave të Sup-likateve (Registra Supplicationum) dhe të Regjis-trave Lateranezë (Registra Lateranensia), si dheme seritë e Brevia Lateranensia (erdhi në vitin1906), Minutae Brevium in forma gratiosa, Pro-cessus Datariae, Secretariatus Camerae, Expe-ditiones, Officiorum vacabilium, Abreviatores deCuria, Archivio dello Scrittore Segreto, Per Obi-tum, dhe Datary Miscellanea. Në këto serigjenden suplikata, benefice, pensione, lëmosha,poste që janë për t’u shitur, processe informativepër emërime ipeshkvësh, dhurata, etj.

Fondet e sekretarive janë gjithashtu të shum-ta për t’u numëruar, dhe janë mjaft të detajuaranë dokumenta. Për të mos mërzitur lexuesin meemrat e shumtë po përmendim vetëm fondin efamiljes së njohur Albani që përmban mater-jale për historinë e pontifikatit të Papës ShqiptarKlement XI-Albani, megjithëse edhe fondiBarberini,i cili tani ndodhet në BibliotekënApostolike të Vaticanit, e ka treguar veten sinjë thesar për historinë e Shqipërisë.

Arkivi Sekret i Vatikanit është një thesar përhistorinë e popullit tonë, histori të cilën deri tanie njohim në mënyrë të cunguar dhe ne mjaft ras-te më shumë të interpretuar sesa të dokumentu-ar. Ky arkiv i “ hap dyert” e dokumentave mbas100 vitesh. Keshtu psh. Ne vitin 2012 mund teshikohen e studiohen dokumentat e vitit 1912.Mendoni se cfare dokumentash do kishin gje-tur studiuesit e historianet shqiptare ne vigjiliete 100 vjetorit te shpalljes se pavaresise. Me-shari i Gjon Buzukut eshte vetem fillimi.

Krahas ketij arkivi me po aq vlera te medhajane arkivat e Stambollit, te Barcelones, Vene-dikut, Budapestit, Dubrovnikut, Mantoves,Milanos,etj.etj.ku guret e themelit te historisese Shqiperise presin qe ti nxjerrin ne drite stu-diuesit tane.

Puna e jashtezakoneshme qe kane bere nevite studiues shqiptare mbetet me vlera te pa-krahasueshme, krahas saj, sot merr nje rendesipuna ne te ardhmen për të shkruar një histori tëdokumentuar të Shqipërisë, të cilën Šufflay imadh e nisi me aq pasion, por që nuk e mbaroidot. Besoj se studiuesit e sotem Shqiptare do taçojne deri në fund, duke investuar në këtëmënyrë në të ardhmen e vendit, për t’i kthyeredhe ate pjese te kujtesës se “humbur” te his-torise se popullit tone dhe për t’i dhënë ident-itet dhe orientim brezave që do të vijnë.

22/ E Diel,25 nëntor 2012nacional INFO

Prof. Alfred Uçipromovon librinnë PrishtinëPRISHTINË, 22 NËNTOR -“Petro Nini Luarasi- Mendim-tari Martir i Rilindjes Ko-mbëtare 1865-1911” ështëlibri jetëshkrimor i Autorit Al-fred Uçi. Ky libër është reali-zuar në kuadër të javës fes-tive për nderë të 100 vjetorittë Pavarësie së Shqipërisëtë organizuar nën patron-azhin e Komunës së Prish-tinës, transmeton KTV. Autorii librit i cili ishte edhe ish-ministër i Kulturës së Sh-qipërisë së viteve ’90-ta, Al-fred Uçit, ka promovuar këtëlibër të tijin në 100 vjetorin ePavarësie së Shqipërisë,njëherit edhe në 100-vjetorine vdekjes së atdhetarit emartirit të shquar të shkollëskombëtare shqipe, Petro NiniLuarasit, që është dhe gjyshii tij nga nëna. Duke e ngriturlartë figurën e Petro NIni Lu-arasi, autori ka përmendurshumë fakte historike për, siçe ka quajtur ai, “babanë” eshkollës Shqipe. Sipas Uçit,Petro Nini Luarasi ka qenëorganizator i shumë nismavepatriotike bashkë me shumëfigura të tjera kombëtare siçështë edhe Fan Noli, në real-izimin e shtetit shqiptar.

Në Brukselndahet çmimi iEB-së për letërsiBRUKSEL, 22 NËNTOR -Në Bruksel ndahet çmimi iEB-së për letërsi, i cili u jepet12 autorëve të ndryshëm. Nëmesin e tyre është edhe au-torja nga Austria me origjinëkoreane-jugore, Anna Kim,për romanin me temë ngaKosova "Die gefrorene Zeit"(Kohë e ngrirë).Çmimi përf-shin edhe një vlerë monetareprej 5 000 eurosh, që do tëpërdoren për të stimuluarpërkthimin e veprës në gjuhëtë huaja. Anna Kim është elindur në Korenë e Jugut nëvitin 1977, ndërsa në fëm-ijërinë e hershme ka ardhurme familjen në Gjermani. Ak-tualisht jeton në Vjenë tëAustrisë, njofton albinfo. Ro-mani i saj "Die gefroreneZeit" i botuar në gjuhën gjer-mane tashmë është përkthy-er në gjuhën angleze dhe nëgjuhën shqipe (nga EnverRobelli).Romani bën fjalë përnjë burrë kosovar, i cili në pe-riudhën menjëherë pas luftësvihet në kërkim të bash-këshortes së tij të zhdukur.

Përurohet të shtunën nëMitrovicë shtatorja e

Isa Boletinit

U kremtua 104 vjetori i Kongresittë Alfabetit Shqip në Manastir

Berisha uron bektashinjtë në festëne Ashures: Kontribut për kombin

Kryeministri Sali Berisha ka uruar sot në ditën botërore të Ashures të gjithë besimtarëtbektashinj. Ai ka vizituar kryegjyshatën botërore në Tiranë nga ku theksoi se bektashinjtëkanë një rol të madh për rilindjen e kombit. Kreu i qeverisë tha se bektashinjtë në të gjithakohërat kanë sakrifikuar për Shqipërinë. Besimtarët e komunitetit bektashinj kanë kremtu-ar sot Ditën Botërore të Ashures. Në ceremoninë e zhvilluar në kryeqytet Kryegjyshi Botëror,Haxhi Baba Edmond Brahimaj, në mesazhin e tij të urimit u bëri thirrje të gjithë besimtarëvebektashinj për më shumë paqe, dashuri, vëllazëri për të ecur në rrugën e Zotit.

Nderohen me titullin "Dëshmor iAtdheut" 26 luftëtarë shqiptarë

Në vigjilje të vitit të 100 të pavarësisë së shtetit shqiptar, nde-rimet kanë shkuar për ata burra shqiptarë, të cilët hodhën ba-zat e shtetit të trashëguar e të rritur shqiptar. Ministri i MbrojtjesArben Imami, i ka dhënë titullin "Dëshmor i Atdheut" 26luftëtarëve shqiptarë, një vlerësim që sipas ministrit evidentondhe kontributin e Kosovës në materializimin e idesë së shtetitkomb të shqiptarëve. Në krah të ministrit shqiptar të Mbrojtjes,homologu kosovar Agim Çeku, tha se ky 100 vjeçar ishte shek-ulli i shqiptarëve. Në ceremoninë e organizuar në Ministrinë eMbrojtjes, familjarët e 26 shqiptarëve, dëshmorë të kombit,kanë pritur nderimet për të dashurit e tyre.

Berisha: Librat e parë shqip ngakisha; Imzot Rrok Mirdita: Të

shmangen përplasjet në historikeGjuha është shtylla kryesore e identitetit kombëtar dhe kish-tarët shqiptarë bën gjithçka për të ruajtur këtë identitet. Kështuështë shprehur kryeministri Berisha në konferencën mbi roline kishës katolike në pavarësinë e vendit dhe përgjatë historisësë kombit tonë, ndërsa theksoi dhe njëherë se shqipja liturgjikeështë gjuha më e konsoliduar."Përulem me nderim për veprëne pavdekshme të Kishës Katolike për Pavarësinë. Këta burratë mëdhënj, bën gjithçka për ruajtjen e identitetit tonë kombëtar.Kisha katolike ishte në krye të përpjekjeve të shqiptarëve përzhvillim. Rilindja jonë ishte e vonshme për arsye të njohura,por kisha dhe korifejtë e saj u shndërruan në krijuesit e ve-prave. Veprat e Dom Nikoll Kaçorit, at Gjergj Fishtës, NdreMjedës dhe meshtarëve të tjerë të mëdhenj është e lidhur alfa-beti i gjuhës sonë, pra burra që kanë dhënë kontribut", thaBerisha. Kryeministri evidentoi dhe njëherë faktin se librat eparë shqip janë të lidhur me kishën, ndërsa vlerësoi kontribu-tin e një sërë patriotësh klerikë që kanë luftuar për njohjen eshtetit shqiptar. Nga ana tjetër Imzot Rrok Mirdita apeloi qërishikimi i historisë lidhur me Kishën Katolike të kryhet mekujdes dhe të mos shndërrohet në përlasje."Nuk kanë mun-guar gabimet në këto 100 vite me Kishën Katolike. Përplasjete së shkuarës do të ishin vetëm humbje kohe, pasi cështja mad-hore është bashkimi i shqiptarëve" tha më tej ai.

Zëvendësohet pllaka e thyerpërkujtimore në ndërtesën e

Kongresit të Alfabetit në ManastirMANASTIR, 23 NËNTOR - Pllaka e thyer përkujtimore nëndërtesën e Kongresit të Alfabetit në Manastir sot u zëvendësuanë mënyrë zyrtare nga ana e Pasardhësve të Rilindësve dhe Klu-bit të Patriotëve të Rinj (KPR), që nga Tirana kishin mbërritur djenë Manastir. Pllaka përkujtimore ishte thyer dhe dëmtuar në vitin2001 dhe askush nuk kishte denjuar ta ndryshonte, raporton Ina.Por ka qenë një nismë e KPR dhe pasardhësve të RilindëseveShqiptarë, që kanë bërë vendosjen e pllakës së re përkujtimore.

Qeveria e Kosovës, 40 mijë eurohonorar shkrimtarit Adem Demaçi

PRISHTINË, 23 NËNTOR - I njohur si simbol i rezistencës,veprimtari dhe shkrimtari Adem Demaçi ka një dhuratë për 100-vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë. Qeveria e Kosovës ia kandarë atij 40 mijë euro honorar. Plus 50 mijë euro të tjera tështetit janë ndarë për botimin e 6 mijë kompleteve të veprave tëtij, të cilat tashmë kanë filluar të shpërndahen. Qeveria e Kos-ovës, përmes dy vendimeve - një më 12 shtator e tjetri më 21nëntor të këtij viti - ka ndarë 90 mijë euro për botimin e ko-mpletit të veprave të Demaçit. Me kërkesën e parë ishin miratu-ar 30 mijë euro, të cilat i ka dhënë Ministria e Kulturës, e me tëdytën, edhe 60 mijë të tjera, që janë ndarë nga Zyra e kryeminis-trit dhe Ministria e Arsimit. Një kërkesë për botimin e vepravetë Demaçit ishte bërë nga Lidhja Shkrimtare e Kosovës, kryetari së cilës është vetë Demaçi. Kërkesa e Lidhjes së Shkrimtarëvetë Kosovës - e vulosur më 7 tetor dhe e protokolluar tri ditë mëvonë - që i është drejtuar kryeministrit të vendit Hashim Thaçidhe zëvendësit të tij Hajredin Kuçi - specifikon se ky projektparasheh botimin e 6 mijë kompleteve të veprave të Demaçit.Botimi, sipas kësaj kërkese, do të ketë logon e LSHK-së.

MANASTIR, 22 NËNTOR - Në Maqedonime aktivitete të ndryshme u kremtua 104 vjetorii Kongresit të Alfabetit Shqip në Manastir. Shëni-mi i kësaj dite është festë zyrtare për shqiptarët nëMaqedoni dhe se janë paraparë disa aktivitete nënpatronatin qeveritar dhe të komunave. Zëv-endëskryeministri, përgjegjës për Marrëveshjen eOhrit, Musa Xhaferi, sot pasdite në Manastir dotë marrë pjesë në një ceremoni të përkujtimit të 22nëntorit të Ditës së Alfabetit, raporton INA. Nëkuadër të këtyre manifestimeve është organizuaredhe aktiviteti masiv “Një Libër për Manastirin”nga Instituti për Trashëgimi Kulturore Shqiptare.

Aktivitete të ndryshme përkujtimore dhe kul-turore do të mbahen në të gjitha komunat e banu-ara me shqiptarë. Liderët politik dhe institucionalshqiptarë kanë uruar me rastin e kësaj feste, ndërsatelegrame urimi janë përcjellur sot edhe nga presi-denti i vendit Gjorgje Ivanov, kryeministri NikollaGruevski dhe kryetari i Parlamentit, Trajko Vel-janovski. Shtëpia ku është mbajtur 104 vjet më parëKongresi i unifikimit të alfabetit shqiptar me ven-din qeverie në Maqedoni është shndërruar në muzekombëtar. Por, kjo godinë vazhdon të jetë në kush-te të rënda të funksionimit, mungesën e kapaciteteveshkencore si dhe probleme pronësie.

Shtatorja e patriotit dhe atdhetarit të shquarIsa Boletini është inaguruar në Mitrovicë, në njëceremoni ku kanë marrë pjesë personalitete tëpolitikës shqiptare. Ceremonia është hapur ngakryetari i komunës së Mitrovicës Avni Kastrati icili ka shprehur rëndësinë e një evenimenti të tillënë 100 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë.

Basha: Burrat si Boletini,gjeneza e pavarësisë

I pranishëm ka qenë dhe kryetari i bashkisë sëTiranës Lulëzim Basha i cili në fjalën e tij ka për-mendur faktin se Boletini luftëtar i lirisë që në moshën17 vjeçare, së bashku me trimat e tij janë garda eparë shqiptare.Në fjalën e tij kryebashkiaku i Tiranësvlerësoi rolin e Isa Buletinit në mbrojtjen e pavarë-sisë shqiptare të asaj kohe. “Burrat si Boletini lindinrrallë janë gjeneza e pavarësisë”- u shpreh Basha.

Ahmeti: Boletini nuk reshtipër aspiratën kombëtare

I pranishëm në këtë ceremoni kreu i BDI-sëAli Ahmeti vlerësoi figurën e Isa Boletinit, që u

bë frymëzim për të gjithë luftëtarët dhe që nukreshti asnjëherë së luftuari për aspiratën ko-mbëtare. Ai theksoi gjithashtu se nuk ka vend përtë folur për ndarjen e Kosovës, pasi kjo është njëçështje e mbyllur.

Thaçi: Sot Isa Boletinikthehet në Mitrovicën e tij

Pasi ka përshëndetur të pranishmit kryeminis-tri i Kosovës Hashim Thaçi u shpreh se 100 vje-tori i pavarësisë e gjen Shqipërinë anëtare tëNATO-s, dhe Kosovën të pavarur, dhe se sovran-iteti i saj nuk do të cënohet. ”Në këtë 100 vjetor,Shqipëria anëtare e NATO-s. Kosova ka hyrë në5 vjetorin e pavarësisë së saj. Janë këto arritjehistorike për të cilat u flijuan brezat”- theksoiThaci. Gjithashtu i pranishëm ka qenë dhe stërni-pi i Isa Boletinit, Gazmend Boletini, i cili në emërtë familjes së tij dhe pasardhësve të atdhetarit tëshquar ka falenderuar të pranishmit dhe ata qëbënë të mundur vendosjen e shtatores në Mitrov-icë. Aktiviteti është përmbyllur me një perfor-mancë të ansamblit të valleve Shota.

nacional23/ E Diel,25 nëntor 2012 INFO

Shfaqja“PrinceshaTeutë” nëTeatrin eKukullave

Për të tretin vit radhazi Min-istria e Kulturës së bashkume fondacionin “Fëmijëtshqiptarë” dhe qendrën “Artblu” sollën premierën kush-tuar fëmijëve me sëmundjeonkologjike. Në shfaqjen, ecila u zhvillua në Teatrin eKukullave në Tiranë, morënpjesë dhe fëmijë nga shtëpiae fëmijës “Zyber Hallulli”.

Dokumentari“Anija” katërhequrvëmendjen eshtypit italian

Dokumentari “Anija” iregjisorit Roland Sejko katërhequr vëmendjen e sh-typit italian. Gazeta prestig-joze “Corriere della sera” ika dedikuar një faqe mekryeartikull “Ëndrra, frikë,ngjitje. Kështu ja kemimbathur nga Shqipëria” Nëditët e para të Marsit 1991,në horizontin e bregut Adri-atik të Italisë u shfaqën disaanije, të cilat do të shëno-nin atë që do të quhej “ek-sodi i shqiptarëve”.

Mbrëmjegala për 100shqiptarët esuksesshëmnë botë

Mbrëmje Gala në Teatrin eOperas dhe Baletit kakurorëzuar përfundimin eprojektit Albanian Excel-lence, një projekt i cili ka ni-sur në fillim të këtij viti meqëllim evidentimin e his-torive të suksesit profesionaldhe njerëzor të shqiptarëvenga të gjitha trojet të cilëtjetojnë në vende të ndry-shme të botës. Më shumëse 100 histori suksesi të sh-qiptarëve nga Kosova,Maqedonia e Mali i Zi. “Idejafinale e këtij projekti ështëkrijimi vit pas viti i një data-base i shqiptarëve të suk-sesshëm në botë”, thotëFlora Nikolla, duke shtuar sepavarësisht se janë zgjedhur100 histori suksesi që janëbotuar në librin përkatës,tashmë database i krijimit tëvlerave të shqiptarëve ështëshumë më i madh.

Albanologia dhe studiuesja LuciaNadin zbardh misterin “Meshari”

Vepra e parë shqipe ështëbotuar në Venecia në vitin 1555

Merr fund misteri se ku është shtypur vepra e parë shqipe.“Meshari” i Gjon Buzukut është botuar në Venecia në vitin1555. Kështu dëshmon albanologia dhe studiuesja LuciaNadin, përmes veprës dygjuhëshe shqip dhe italisht “Shqipëriae Rigjetur”. Autorja për herë të parë bashkon faktet dhe zbardhnjë nga misteret: Gjon Buzuku ka jetuar dhe ka ushtruar ak-tivitetin e tij si prift katolik për komunitetin shqiptar në Vene-cia. Të gjitha këto fakte dokumentat dhe të dhënat e librit naçojnë në bindjen se Meshari është botuar në Vencia me nismëne Buzukut, për t’i dhënë një shtysë gjuhës shqipe e cila në atëkohë ishte në rrezik të madh. Vendi ku është shtypur “Me-shari” i Buzukut ka qenë një nga misteret që ka shoqëruarlibrin themel të shqipes, megjithëse studiues si Zamputit, Budi,Çabej e kanë hedhur prej kohësh tezën e shtypjes së tij nëVenecia. Ky fakt nuk dihej pasi librit i mungojnë 16 faqet epara dhe si pasojë shumë të dhëna të tjera të rëndësishme,ashtu si edhe zhdukja dhe rigjetja e “Mesharit” për dy shekuj.

Mbyllet Festivali mbarëkombëtarëi dramës shqipe

Drama e Aqif Mulliqit “Një varr për Majorin e mbretit” paspremierës në Prishtinë vjen edhe për publikun kryeqytetas.Kjo dramë provon të shpalos përmasën e dhimbjes së njeriutkur ballafaqohet me pamundësinë e varrosjes së eshtrave tënjerëzve të tij më të dashur. Personazhi kryesor Genti, kërkondhe provon t’i ngrejë të atit, major, një varr të dinjitetshëm.Ndërsa trupa e Pejës nën regjinë e Drita Begollit sjell në skenëdramën e Azem Shkrelit “Varri i Qyqes”. Në qendër të veprëspërsëri është dhimbja e një burrë i cili kur kthehet nga burguvë re se gjithçka i është bërë shkrumb e hi, dhe gjëne e vetmegruan sëbashku me dhimbjen e saj. Dy drejtuesit e teatrovekombëtar e cilësuan këtë event, si mjaft të rëndësishëm ku uballafaquan konceptet. Për 10 ditë me rradhë publiku patimundësi të shijonte 19 trupa teatrale dhe ajo çfarë binte në sytrupat e Kosovës pasqyronin më shumë dhimbjen dhe plagëte luftës, ndërsa trupat nga Shqipëria transmetuan problemesociale, historike, por nuk munguan edhe komeditë.

Inaugurohet, shtatorja e derdhurnë bronx e ish Presidentit Wilson

Kryeministri Berisha dheAmbasadori Arvizu në ceremoni

Përurohet në Tiranë sh-tatorja e ish-Presidentitamerikan Thomas Woo-drow Wilson. Monu-menti prej bronxi prej 3metra e 20 cm është venene zemër te sheshit qemban te njëjtin emër.Realizimi i shtatores ukrye nga skulptori Gen-tjan Tabaku. Në cere-moninë e inaugurimit kamarrë pjesë edhe ambas-adori i SHBA-së në Ti-ranë Aleksandër Arvizudhe kryeministri SaliBerisha. “Ju jam mirën-johës ndaj kësaj ceremonie nderimi për presidentin Wilson.Ne e dimë që Shqipëria e fitoi pavarësinë më 1912 dhe Wil-son ndihmoi në njohjen e saj. Ju jeni njohur me fjalimin e tijtë famshëm të Wilson, me 14 pika. Pjesë nga fjalimi i Wilsonnjihen nga të gjithë shqiptarët” tha Arvizu. Ndërsa kryemi-nistri Berisha theksoi se shtatorja e ish presidentit amerikanWilson ka qenë e gdhendur në kujtesën e shqiptarëve.

Britani, ekspozita“100 vjet filateli shqiptare”

Përurimi në mjediset e ambasadës shqiptare në

Në kuadër të aktiviteteve për nder të 100 vje-torit të Shpalljes së Pavarësisë , në mjediset e Am-basadës së Republikës së Shqipërisë në Britani upërurua ekspozita “100 Vjet Filateli Shqiptare”,dhe “Koleksion librash për Skënderbeun”.

Diplomatë, historianë, studiues akademikë,përfaqësues të Anglo-Albanian Association, si dhemiq dhe të ftuar shqiptaro-britanikë patën rastin tënjiheshin me fragmente të historisë shqiptare,nëpërmjet 70 serive të pullave postare dhe emi-

sioneve të veçanta si ato të përvjetorit të parë tëpavarësisë, përvjetoret e Lidhjes shqiptare tëPrizrenit, 800 vjetori i shtetit të Arbërit, emisionetpër Nënë Terezën, kostumet kombëtare shqiptareapo emblemat e ndryshme. Kjo ekspozitë, që vjenpër herë të parë në Londër, së bashku me 100 Vje-torin e Shpalljes së Pavarësisë, kujton dhe festonedhe 100 vjetorin e themelimit të Postës Shqiptare,e cila ishte një nga institucionet e para që ngritiqeveria e Ismail Qemalit.

Armët e heroit tonë kombëtar, së bashku mepërkrenaren, gravurën dhe kodeksin janëekspozuar sot për herë të parë në Muzeun

Historik Kombëtar. Ekspozimi i tyre nisi në njëceremoni të posaçme ku ishin të pranishëm per-sonalitete personalitete të lartë të vendit, përfaqë-sues të fushave të ndryshme.

Armët e Skënderbeut janë të vendosura nëpavionin e Mesjetës të këtij muzeu, ku është e ek-spozuar dhe periudha historike e heroit tonë ko-mbëtar. Ekspozita do të qëndrojë e hapur për rrethnjë muaj e gjysësm ku publikë mund të shohë këtoarmë, të cilat vijnënë atdhe pas 4 shek-ujsh. Kryeministri,Sali Berisha duke iureferuar pikërishtvlerave të shuman-shme që mbart nëvetvete kjo figurëshprehu pamundës-inë e tij për të përsh-

kruar me fjalë falënderimet dhe nderimet për kon-tributin e heroit kombëtar shtetin shqiptar.

“Skënderbeu ishte princi i përjetshëm i kombitshqiptar. Ndaj dhe falënderimi i mbarë shqiptarëvenuk mund të paraqitet dot me fjalë. Shqiptarët nda-jnë besime të ndryshme, por ata bashkohen në tekzoti dhe tek Skenderbeu, tek prijësi i përjetshëm ityre. Skënderbeu mbrojti vokacionin perëndimortë shiptarëve”, vuri në dukje Berisha. Drejtori iMuzeut Historik Kombëtar, Luan Malltezi ka shpre-hur mirënjohjen për shtetin austriak që bëri të mun-dur ardhjen e armëve të heroit tonë kombëtar, Gjergj

Kastriot Skënderbeunë Shqipëri. Njëko-hësisht, ceremoninëe kanë përshëndetur,Ministri i Kulturës,Aldo Bumçi dheMinistrja e Artit,Kulturës dhe Ar-simit të Austrisë,Klaudia Shmit.

Rekord vizitorësh për armët e SkënderbeutPër dy ditë mbi 12 mijë persona kanë vizituar ekspozitën te Muzeu Kombëtar

Muzeu Historik Kombëtar thyen rekord në vizitueshmëri. Për dy ditë më shumë se 12 mijë personakanë vizituar ekspoziten e armëve të Skëndërbeut. Qytetarë nga hapësira mbarë shqiptare të cilët kanëudhëtuar posaçërisht për të shijuar nga afër armët e Heroit Kombëtar që prezantohen për here të parënë Shqipëri. Vizitorët shprehen të emocionuar për reliket e çmuara, çka i bën të ndihen krenarë. Hartagjeografike e personave që mbërrijnë në muze është e gjerë... dhe për orë të tëra qëndrojnë në radhë,për t’u drejtruar pranë ekspozesë prej qelqi, ku janë të vendosura armët. Vizitorët do të kenë mundësiqë për një muaj e gjysmë nga ora 10.00 deri në 17.00 të vizitojnë reliket pa biletë.

Ceremonial përçeljen e ekspozitës përarmët e Skënderbeut

Armët e heroit tonë kombëtar përherë të parë në Muzeun Historik Kombëtar

24/ E Diel,25 nëntor 2012nacional

CMYK