GEOGRAFSKI POLOAJTeritorija opine Zvornik se nalazi u sjeveroistonom dijelu Bosne i Hercegovine, na granici peripanskog i planinskog kotliskog dijela Bosne. Nalazi se uz lijevu obalu Drine, gdje rijeka predstavlja istonu granicu opine, a ujedno i dravnu granicu prema Republici Srbiji.Sa june, zapadne i sjeverozapadne strane opinu Zvornik okruuju planine Majevica i Javornik, dok je istona granica opine rijeka Drina. Prema sjeveru dolinom rijeke Drine opina Zvornika izlazi u prostranu Semberiju.Opina Zvornik se na zapadu granii sa opinom Kalesija, a na istoku sa opinama Loznica, Mali Zvornik i Ljubovija koje se nalazi na teritoriji Srbije.Sjeverno, juno i jugozapadno od opine Zvornik se nalaze opine: Bijeljena, Ugljevik i Lopare, na jugu ekovii, Vlasenica, Milici i Bratunac, a u jugozapadnom dijelu se granii sa opinom Osmaci.Opina obuhvata povrinu od 370 km2 i u njenom sastavu su 52 mjesne zajednice u kojima je, prema popisu stanovnitva iz 2000.godine ivjelo 47900 stanovnika. Grad Zvornik se nalazi na krajnjem istonom dijelu opine, uz lijevu obalu Drine, u kotlini, okruen okolnim brdima Vratolomac, Orlovice i Mlaevca.Zvornik je podignut na mjestu gdje je Drina (do izgradnje HE Zvornik) izlazila iz svoje posljednje klisure i ulazila u plodnu ravnicu. Nalazi se na nadmorskoj visini od 135 do 220 m.U svom razvojugrad se iriosa rijene teraseuzpadine pomenutihbrda.Razvio se na geografski i strateki vrlo vanom mjestu, te predstavlja od najstarijeg vremena do danas raskre vanih saobraajnica. Dugo vremena je grad smatran "kljuem Bosne", jer je kotrolisaonesamo magistralnesaobraajnice lijevomobalom Drineprema Sremu (takozvani Dubrovaki put)nego i vaan popreniput koji je ovdjeprelazi u Srbiju.Uz Drinu je iao put za Srebrenicu (Domaviju), a od Drinjae krak za Vrh Bosnu (Sarajevo) i Dubrovnik. Sem drumskog odvijao se i veoma iv rijeni saobraaj izmeu Beograda i Zvornika. Znaaj srednjevjekovnog saobraajnog vorita uticao je na razvoj dananjeg Zvornika kao raskra prema Sarajevu, Tuzli, Loznici, Bijeljeni, Bajinoj Bati i Uicu.Opina Zvornik je prije posljednjeg rata (Agresija na BiH,1992.g.) obuhvatala znatno veu povrinu (499,47 km2) i protezala se od 44 15' 30" do 44 37' 00" s.g.. i od 18 54' 30" do 19 10' 00" i.g.d. U svom sastavu tadanja opina je imala 62 mjesne zajednice koje su brojale 81.111 stanovnika, prema podacima popisa stanovnitva 1991 .godine. Urbanog stanovnitva je bilo 16.000, dok danas taj broj iznosi 10.000.Tadanja opina je u odnosu na iru regiju pripadala tuzlanskoj subregiji, dok danas poslije teritojalnih, administrativno-upravnih i drugih promjena optina pripada Sarajevsko-zvornikoj regiji (Sarajevsko-romanijski kraj sa dijelomPodrinja). Svoj regionalni znaaj Zvornik ostvaruje na osnovu injenice da je vana saobraajna raskrsnica izmeu Bosne i Srbije.Pored grada Zvornika vea naseljena mjesta u optini su Kozluk, Krievii, Lokanj, Karakaj, Tri, Drinjaa, elopek, Kamenica i dr. Stanovnici ovih i drugih naselja su usmjereni ka Zvorniku, gdje se odvijaju najznajnije funkcije jednog7

naselja neophodne za normalan ivot ljudi i u tome i jeste njegov veliki lokalni znaaj.Geografski poloaj opine i grada je povoljan. Na jednoj strani su planine bogate rudama i umom, na drugoj strani otvorena nizija ka Semberiji.Tu je i rijeka Drina sa jezerom, velikim energetskim potencijalom za snabdjevanje naselja, industrije i poljoprivrede vodom.Prilog br. 1. Geografski poloaj opine ZvornikGradaac>G SMava /;PalanM ' ' alotovii /aavica 0Caflavna.Zagoni.,h.: k L-jCsoh Polis\ro samca' GraaniLuta |Ugljevlk0 TrnavlOOs trn v/c,Brijcsnic 0$13llajderoiric(Jruhaviu5 Banovim Selu%-_T7 -i qW*IbILo TiipkivilRepnili;Matkooc 1063umin.!- -V e / eM Cnueva 1019viti 2- rt'ommjnn jKdniith^ad^vart-./e/^ ^ 'I1290Biindijorka9 72OjupanauDren jak ,771,50kmniiiaufviri rIzvor: Topografska karta 1:500 000, Atlas Jugoslavije, SNL, Zagreb, 1987.godine

PRIRODNOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE OPINE ZVORNIKGeoloka graa i geotektonski sklopTeren opine Zvornik karakterie se veoma sloenom geolokom graom. Javljaju se raznolike sedimentne i metamorfne tvorevine starijeg i mlaeg paleozoika, trijasa, jure, krede, miocena, paleogen, neogena i kvartara.Paleozojske tvorevine rasprostranjene su na podruju Glumine, predstavljeni kriljcima i pjearima. Glavni litoloki lanovi su slabo metamorfisani kvarcni pjeari, kvarciti, filiti i argiloisti.Trijaske tvorevine su razvijene oko Zvornika u kojima se susreu kvarciti i glinci ljubiaste i zelene boje, u kojima se sreu proslojci slojevitih kristalastih krenjaka. Ovdje debljina slojevitih kristalastih krenjaka dostie oko 200m.Tvorevine Jure otkrivene su u zapadnim podrujima opine Zvornika. Diabaz-ronjaka formacija zahvata malu povrinu, a lei na trijaskim krenjacim. Ovdje dominiraju glinci, ronjaci, pjeari, dijabazi i tufovi. Serpentini se javljaju zapadno od Zvornika u veini sluajeva su u tektonskom kontaktu sa paleozojskim, trijaskim i gornjokrednim naslagama. Jako su kriljavi, breasti i ispresjecani brojnim pukotinama. Stijene su izgraene od serpentina sa mnogo sekundarnih karbonata, kalcedona i opala.Kredne tvorevine rasprostranjene su u podruju Kozluka na sjeveru, u dolini apne na sjevero-zapadu, kod Glumine i Snagova na zapadu i jugo-zapadu. Javljaju se masivni i bankoviti, rjee slojeviti krenjaci koji se bono smjenjuju sa pjeskovitim krenjacima i laporovitim, kvarcnim i liskunovitim pjearima. Na podruju Kozluka rasprostranjena je i nekoliko stotina metara debela kvarcno- konglomeratino pjearska sukcesija.Tercijarne tvorevine na podruju opine Zvornika zastupljene su paleogenim i neogenim sedimentima. Paleogene tvorevine razvijene su samo u sjevero-zapadnom dijelu opine Zvornik. Od paleogenih tvorevina utvren je samo eocen i to Gornji eocen. Nalazi se izmeu apne i Kozluka na jugu Majdana i Lokanjske rijeke na sjeveru. U sastav Gornjeg eocena ulaze bankoviti kvarcni pjeari, konglomerati, troni sivi, zelenkasti ponekad kvoeviti pjeari, glinci i veoma rijetke gline.Neogene tvorevine imaju najvee rasprostranjenje na podruju opine Zvornik. Izdvojeni su slatkovodni sedimenti donjeg miocena, zatim helvet, torton, sarmat i gornji pont. Sedimenti tortona razvijeni su u glinovito-pjearskoj faciji i u faciji lajtovakih krenjaka. U iroj okolini Zvornika je glinovita facija tortona razvijena u selu Kitovnice i u okolini brda Mramorje, dok tortonske gline imaju najvee rasprostranjenje sjeverno od rijeke apne. Najbolji profili tortonskih krenjaka otkriveni su u Pilikoj i Lokanjskoj rijeci. U okolini Zvornika su lajtovaki krenjaci otkriveni u dva pojasa, od kojih se jedan prua izmeu sela Mrakodola i elopeka, dok drugi zauzima prostor od Kitovnica do Grbavaca, preko irilova brda do apne. To su grudvasti neslojeviti sprudni krenjaci. Sarmatske tvorevine razvijene su u podruju opine Zvornik. Lee konkordantno preko tortonskih sedimenata. Utvrena su dva facijalna razvia sramatskih sedimenata: glinovito- pjearsko i krenjako. Glinovito-pjearsko facija otkrivena je u oblasti Sapna- Ramii-Mahmutovii. Predstavljena je pjeskovitim glinama, pjearima, laporcima i rijee krenjacima. Krenjaka facija je razvijena kod epka i Pilie. Na profilu u Lokanjskoj rijeci, kod mjesta Gudure, preko lajtovaki krenjaka konkordantno lee mrke gline, sitnozrni glinoviti pjeskovi, sivi pjeskoviti lapori i ploasti olitini krenjaci.Kvartarne tvorevine zauzimaju vee prostranstvo samo u dolini Drine i njenih pritoka. Prestavljene su aluvijalnim naslagama i rijenim terasama. Aluvijalne naslage imaju najvee rasprostranjenje u dolini Drine i njenih pritoka. Izgraene su od ljunkova, pjeskova i suglina. Buenjem je utvreno da najvea debljina aluvijona u dolini Drine iznosi 43m. Sastav aluvijona manjih rijeka uglavnom je u zavisnosti od geolokog sastava terena kroz koji vodotok protie.Rijene terase su izdvojene samo u dolini Drine. Izgraene su od ilovae, ljunkova, supjeskova i rjee pjeskova. Prema podatcima dobijenim buenjem njihova debljina na lijevoj obali Drine iznosi oko 25m.Od strukturnih elemenata je u ovim tvorevinama najbolje izraena folijacija. Odnosi paleozojskog kompleksa sa okolnim formacijama redovno su tektonski. Kod zvornikog jezera su paleozojske tvorevine kraljuasto navuene preko trijaski u smjeru jugozapada. Prema istoku naslanja se na paleozoik drinske oblasti i u zonu Boranje. Sjeverozapadna granica je jasna, ona je tu dislokacijom odvojena od neogena Hoe. Na zapadu su joj jurske i gornjokredne tvorevine i velika zona tercijarnih piroklastita sa probojima kvarclatita neznatnih dimenzija (Velja Glava-Snagovo-Drina). Osnovno obiljeje ove zone je znatno vei kristalitet svih stijena zvornike serije, koji se javljaju kao posljedica intenzivnih tektonskih pokreta. Glavna, zvornika dislokacija je reverzna. Ona prolazi zapadno i jugozapadno od Zvornika. Tercijarni tereni predstavljaju sjeverni dio podruja. Glavno tektonsko obiljeje im ine plikativni oblici, koji su u odnosu na disjunktivne znatno bolje ispoljeni. U podrujima Sapna-Domana eocenski sedimenti su ubrani u niz antiklinala i sinklinala sa skoro paralelnim osama, pruanja skoro uvijek SZ-JI. Na potezu Osmanagi-Peine eocenski sedimenti izgrauju sinklinalu ija osa ima pruanje SZ -JI. Ka JI je juno krilo sinklinale pokriveno neporemeenim tortonskim krenjacima, to pokazuje da se ubiranje dogodilo za vrijeme pirinejske orogene faze.10prilog br.2. Geoloka karta opine ZvornikRa iio >fI z^0TiKIzvor: Geoloka karta podruja Zvornika 1:100000, VGI Beograd 1975. godine11

GEOMORFOLOKE KARAKTERISTIKEObzirom da se podruje opine Zvornik nalazi na kontaktu peripanonske i planinske oblasti, reljef je preteno brdovit, ispresjecan mnogobrojnim dolinama i manjim rijenim tokovima. Na malom rastojanju visinska razlika je vrlo izraena. Najvia kota je Udr na 1.043 m visine. Prosjena nadmorska visina je 325 m.Naselje se razvilo na rijenoj terasi Drine na nadmorskoj visini od 135 m do 220 m . Na ovom terenu se uoavaju slabo ouvane rijene terase, aluvijalni nanos rijeke Drine i njenih pritoka. Drina po izlazu iz svoje posljednje klisure postaje ravniarska rijeka i kao takva se odlikuje malim padom, irokim koritom i brojnim aluvijalnim nanosom koji se sastoji uglavnom od ljunka i pijeska, rijee od gline.Sjeverno od Zvornika rijeka Drina gradi Drinsko polje izduenog oblika, pravca sjever - jug koji se prema sjeveru iri i postepeno prelazi u prostranu raavnicu Semberiju.Teren opine Zvornik s obzirom na geoloku grau, starost terena i promjene na njemu prua dokaz jedne burne geodinamike. Zapaaju se lokalni rasjedi i dislokacije dinarskog pravca pruanja ( SZ - JI ). Du tih dislokacija osim rasijdanja ima i kraljutanje terena i pojava termomineralne vode u Kiseljaku, Kozluku, Radalju i Banji Koviljai ( ove dvije posljednje su na teritoriji Srbije ).Prema seizmikoj kategorizaciji Zvornik je sa uom okolinom razvrstan u zonu 7 Merkalijeve skale, a ira teritorija pripada 6 0 Merkalijeve skale, to znai da je teren relativno stabilan. Vrlo je bitno poznavanje terena obzirom da se na ovom podruju nalazi vjetaka akumulacija i HE Zvornik, a i durgi znaajni industrijski objekti.U prolosti su zapaena manja klizita na podruju naselja Sapna ( sada opina u Federaciji BiH ) usljed visokih podzemnih voda.Na osnovu hipsometrijske karte opine Zvornik moemo zakljuiti da ak 2/3 povrine imaju nadmorsku visinu od 200 do 500m. To su istoni, centralni i sjeverni predjeli opine. Ostala 1/3 zauzima nadmorsku visinu od 500 do 900m. To su sjeverozapadni i krajnji juni dio opine.12Prilog br. 3. Hipsometrijska karta opine ZvornikLEGENDA:DR|W- VodotokGranica opine Dravna granica Granica entiteta Jezero Brana900m600700600500400300200100ZvornikoAutor: Senad ogiIzvor: Topografska karta 1:200 000, Vojnogeografski institut, Beograd, 1982.godine.13

KLIMATSKE KARAKTERISTIKEZvornik sa okolinom ima umjereno-kontinetalnu klimu. Temperatura vazduha se odlikuje znatnim kolebanjem kako u toku dana, tako i u pojedinim godinjim dobima pa i u toku godine.Najhladniji mjesec je januar sa srednjom mjesenom temperaturom od -0,5C, a najtopliji je juli sa srednjom mjesenom temperaturom od 21,4C.Tabela 1. Temperature vazduha u toku godineMjesec1IIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXII

Srednja mjesena temp. (C)-0,51,15,51115,819,121,420,816,811,26,22,1

Apsolutni max temp. Vazduha19,020,526,030,033,035,038,137,230,026,822,422,4

Apsolutni min temp. Vazduha-28,8-26,6-16-4,80,65,57,26,01.2-7,2-11,3-17,5

Izvor: Hidrometeoroloki zavod F.BiHJesen je neznatno toplija od proljea, svega za oko 0,6C. Prelaz od zime ka proljeu na poetku je vrlo brz, a zatim je porast temperature ujednaen. Najvea odstupanja temperature vazduha su u zimskim mjesecima i kreu se od 5 do 10C, dok se srednje julske temperature znatno manje kolebaju od 3 do 5C. Osunavanje u prosjeku iznosi 2,020 h u toku godine, dok srednja godinja oblanost iznosi 6,1 desetina pokrivenosti neba oblacima.Najmanja oblanost je u avgustu, prosjeno 3,8 desetina, dok je najvea u januaru i novembru -7,6 desetina. Vlanost vazduha u Zvorniku je neto poveana u odnosu na susjedne krajeve uslijed lokacije grada pored obale Drine, a i zbog prisustva vjetakog jezera. Ovde nema izrazito sparnih dana, jer postoji stalno strujanje vazduha dolinom rijeke. Srednja godinja relativna vlanost je oko 78%. Najmanja je u ljetnim danima i iznosi u prosjeku 60%, dok se u zimskim danima kree preko 85%.Na prostoru opine Zvornik padne prosjeno 855mm padavina u obliku kie i snijega. Najvie padavina je u toku mjeseca maja, prosjeno 110mm,zatim u junu 88mm, a februar je najsiromani sa 52mm.Posmatrano po godinjim dobima proljee je najbogatije padavinama, prosjeno 238mm, zatim ljeto 227mm, jesen 208mm i zima 182mm. Po broju dana sa pada /nama Zvornik spada u krajeve sa estim padavinama, u prosjeku vie od 107 dana. Snijni pokriva je uobiajen svake godine i prosjeno je 45 dana sa snijegom. Najvie dana sa snijegom je u toku januara 15 dana, a u februaru 10 dana. Maksimalna visina snijenog pokrivaa je 80 cm.Ako ne bi uzeli u obzir orografske uslove, podruje opine Zvornik bi bilo pod uticajem zapadnih i sjeverozapadnih vazdunih strujanja.Meutim, planine Podrinja sa jedne i sa druge strane tok Drine kanaliu prizemna vazduna strujanja dolinom rijeke. Zbog toga u Zvorniku preovlauju jugozapadna vazduna strujnja u toku cijele godine. U martu, septembru i novembru su esti vjetrovi sjevernog pravca.14HIDROGRAFSKE KARAKTERISTIKES obzirom na morfologiju i litoloki sastav terena, jasno je da podzemna cirkulacija i povrinski tokovi gravitiraju prema rijeci Drini. Drina je najznaajniji vodotok na ovom podruju, koja kroz Zvornik protie na svom 258-tom kilometru. Ona je granina rijeka prema susjednoj dravi Srbiji.Zvornik se nalazi na lijevoj obali rijeke Drine. Kod Zvornika poinje njen donji, ravniarski tok. Relativno je plitka sa jo uvijek brojnim brzacima kod Zvornika. Idui ka sjeveru, korito se iri usljed malog pada i akumulacije brojnog rijenog materijala i stvaranja manjih ili veih ada, to su odlike prave ravniarske rijeke.U materijalu koji gradi rijene terase formirala se izdan zbijenog tipa. Hidroloki kolektori su ovdje pjeskoviti i ljukoviti sedimenti. Dubina izdani je u direktnoj vezi sa nivom Drine i zavisi od njenog nivoa i morfologije terena. Oscilacije izdani su izraene i iznosi oko 3 m.Dubina do izdanskog nivoa u niim dijelovima doline je od 1,5 do 3,5 m, a u terasama blie padini 3,5 do 7 m. Sem Drine,znaaji vodotoci na podruju optine Zvornik, su njene pritoke:Sapna, Hoa, Huljanski Potok i Drinjaa.Prirodni hidroloki uslovi ovog terena omoguavaju da se nae dovoljna koliina kvalitetne vode za snabdjvanja naselja, idustrije i poljoprivrede. Zvornik je snabdjeven vodom iz vodovoda evanja-Divi i crpne stanice Mejdan. Drina je veoma ista rijeka jer spada u II klasu istoe.

Prosjeni godinji vodostaj na rijeci Drini u Zvorniku za period (1955-1970.)Iz dijagrama se moe zakljuiti da najvei vodostaj rijeka Drina ima u mjesecu Aprilu i Maju. Rijeka Drina ima nivalno-pluvijalni reim. To je rezultat kada se intenzivno otapa snijeg i obilne padavine. Najnii su vodostaji u Augustu i Septembru. Tada je najmanja koliina padavina u slivu Drine.15

Prilog br. 4. Hidrografska karta opine ZvornikLEGENDA:VodotokGranica opine Dravna granica Granica entiteta Jezero BranaSliv DrineSliv Janje Sliv SpreeZvormckoAutor: Senad ogiIzvor: Topografska karta 1:200 000, Vojnogeografski institut, Beograd, 1982. godine.16

PEDOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKETlo predstavlja rastresiti dio litosfere. Na podruju opine Zvornik rasprostranjena su automorfna i hidromorfna tla. Automorfna tla su ona tla na iji nastanak djeluje samo padavinska voda koja se cijede kroz tlo bez dueg zadravanja. U automorfna tla na podruju opine Zvornik spadaju: distrini kambisol i luvisol.Distrini kambisol zauzima krajnje sjeverozapadne, zapadne i jugozapadne predjele opine. Ovo tlo nastaje na kiselim stijenama. Imaju kiselu reakciju. Sadri 3-5 % humusa, siromano je fosforom, a osrednje obezbijeeno kalijumom. Imaju dubinu 40-70cm. Pogodna su za uzgoj krompira, rai, jema i zobi. Potrebna im je fosfatizacija i unoenje azotni ubriva.Luvisol je drugo tlo po veliini koje zauzima centralne i sjeverne predjele opine. Nastaje iz smeih tala, a u rezultatu eluvijacije (ispiranja) nerazorenih estica gline iz povrinskog u dublji horizont. Potpovrinski horizont je glinovitiji i slabije vodopropusan od povrinskog. Humusa u povrinskom sloju oranica ima malo, svega 2%. Siromana su fosforom. Zahtijevaju agrotehnike mjere: kalcifikaciju, fosfatizaciju i humizaciju. Svrstavaju se u tla srednje plodnosti.U hidromorfna tla na podruju opine Zvornik spadaju: fluvisol i pseudoglej. Hidromorfna tla nastaju pod uticajem jaeg vlaenja od pdavinskih voda te dopunskog vleenja od slivnih, poplavnih i podzemnih voda. Skoro sv aova tla zahtijevaju odvodnju.Fluvisol se rasprostire uzanim pojasom du cijelog toka Drine na podruju opine. Ovo tla su nastala nanoenjem zemljinog materijala kojeg je rijeka Drina istaloila. Ima ih od vrlo plitkih do veoma dubokih. Najpovoljniji su duboki ilovasti karbonatni aluvijumi. Kako zauzimaju ravniarsko podruje, ova tla su veoma pogodna za uzgoj svih kultura.Pseudoglej zauzima najmanji dio na podruju opine i to krajnji sjeveroistoni dio. Ovo tlo zauzima ravniarske i breuljkaste terene, koji su veoma pogodni za intezivno koritenje. Ova tla imaju zbijeni horizont na dubini 15-20cm. Usljed prisustva nepropusnog sloja dolazi do povremene stagnacije padavinjske vode u zimskom-proljetnom periodu, to moe da oteti ozime kulture. Ovo tlo sadri malo humusa (oko 3%), a oskudijeva fosforom i azotom. Po testuri je prahulja. Pseudoglej ima nepovoljan vodno-fizika i hemijska svojstva. Zahtijeva hidrotehnike i agrotehnike melioracije, na prvom mijestu odvodnju, zatim duboko oranje, kalcifikaciju, humnizaciju i fosfatizaciju. Nakon izvedenih melioracija na ovom tlu se dobijaju visoki prinosi ratarskih i voarskih kultura.17

rPrilog br. 5. Pedoloka karta opine ZvornikLEGENDA:Vodotok

.. Granica opineDravna granica Granica entiteta | Jezero Brana||PseudoglejDistrini kambisol Luvisol FluvisolZvornlckoAutor: Senad ogiIzvor: Pedoloka karta Bosne i Hercegovine, Sejtarija, Sarajevo, 1998.godine18

BIOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKEBiogeografske karakteristike na podruju opine Zvornik su raznolike. Mezohigrofilne ume sa lunjakom rasprostranjene su mjestimino uz obalu rijeke Drine.Mezofilne ume kitnjaka i obinog graba su najrasprostranjenije na podruju opine Zvornik. Zauzimaju sjeverne, centralne i june dijelove opine. Prostrane povrine breuljaka i niskih brda pokriva zajednica uma hrasta kitnjaka i obinog graba. S obzirom na povoljne klimatske i pedoloke uvjete pojas uma, kitnjaka i obinog graba ujedno je i pojas najgue naseljenosti poljoprivrednog stanovnitva. S toga su ume pod znatnim uticajem kultura svedene na manje povrine. U prirodnom su sastavu vrlo bujne, bogate raznim vrstama drvea, grmlja i niskog zeljastog bilja, meu kojima su divlja trenja, bijela i malolisna lipa, lijeska, te mnoge zeljaste biljke. esto su ume hrasta kitnjaka i graba pretvorene u ikare.Montane bukove ume su druge po veliini na ovoj opini. One su uglavnom razrijeene na cijeloj teritoriji Zvornika. One se nastavljaju na pojas uma kitnjaka i obinog graba. Brdske bukove ume prekrivaju najnii gorski pojas.Na brdske bukove ume nastavlja se irok pojas uma bukve i jele. One zauzimaju krajnji sjeverozapadni dio opine. Brdske bukve i bukovo-jelove zajednice najrasprostranjenije su i ekonomski najznaajnije nae ume, ali su, na alost, esto pretjerano iskoritene te nedovoljno ili nikako njegovane. U bukovo- jelovim umama obilato raste gorski javor kao glavni njihov pratilac, zatim gorski brijest, mjestimino bijeli (gorski) jasen i druge vrste.19