gezgin Öyküleri 2001-2007

Gezgin Öyküleri (2001-2007)

Ulaş Başar Gezgin

Gezgin öyküleri (2001-2007) 1

GEZGİN ÖYKÜLERİ (2001-2007)

Ulaş Başar Gezgin, [email protected] Nasıl Ad Bulacağım Bu Öyküye Şimdi... 2007 Döngü 2005 Yarım Kalan Heykelin Yarım Öyküsü 2005 Fantastik 2005 “Günce Yazmak İstedim Ama...” 2003 Bir 23 Nisan (29 Mart) Yazısı: İmza Kampanyasına Çağrı 2002 “Her Mahalleye Bir...” 2002 Gözde 2001 İnsanat Bahçesi 2001 Köşker Kayıkçı 2001 Bedii Halit Bey, Doçentlik Tezini Anlatıyor 2001


NASIL AD BULACAĞIM BU ÖYKÜYE ŞİMDİ… Dedeme dedim ki, “oğluma senin adını koymak istiyorum” ve O da tuttu bana, geçmiş zamanlardan bir öykü anlattı... İyi de yaptı anlatmakla... Birgün bir bilgisayar mühendisi, bir resim galerisine gitmiş; beğendiği resimler de olmuş beğenmedikleri de... En çok dikkatini çeken nokta ise, resimlerin adlandırılmasındaki amatörlük olmuş. İçinden “resimler güzel ama bilgisayar bile resimlere daha güzel adlar bulur” demiş... O zamanlar piyasada, Haiku ve Müteşair gibi şiir yazan izlenceler varmış. Aslında şiir yazmıyorlarmış ama insan şairlerin yazdıkları pek birşeye benzemediği için, insan şairlerle Haiku ve Müteşair’in yazdıkları arasında bir fark bulunamıyormuş. Postmodern makale üreteçleri varmış o zamanlar, ilgisiz sözcükleri yanyana koyup postmodern metinler çıkartıyorlarmış ortaya. Hatta bir bilgisayar mühendisliği konferansına da teslim edilmiş bu üretecin ürettiği bir makale... Daha yalınları da varmış: Garip tamlamalar üreten basit izlencelermiş bunlar... Mühendis, galeriye gidişinden sonra, bir resim adlandırma izlencesi yazmış. İzlence, resmin öğelerini tarıyor, kavram dağarcığındaki kök-kavramlarla resim öğeleri arasında analojiler kuruyor ve sonunda, gayet nitelikli bir ad veriyormuş. O, bir öncüymüş. Onun bu resim adlandırma izlencesinin satışa sunulmasından sonra, yazılmış romanlara ve çekilmiş filmlere ad veren izlenceler geliştirilmi ş. Tersini yapan izlenceler de çıkmış yavaş yavaş. Bir başlık veriyormuşsunuz, resmini, romanını, üç-boyutlu canlandırma filmini hazırlıyormuş bu gelişmiş izlenceler, sizin için. Öykü grameri (story grammars) çalışmalarından esinlenmişmiş mühendisler ve elbette, halk öykülerinin kurgusunu birkaç öğe üzerinden formülleştiren Vladimir Propp’tan esinlenmişler... Ama teknoloji bu, durmaz ki yerinde... “Başlığa göre film çeken izlence bile yapıldı, emekliye ayrılalım artık” demez teknoloji... Sanattan başlayan izlence furyası, toplumun geneline yayılmış: Herşeye ad verebilen genel izlenceler dolaşıma girmiş. Baba mı oldun, hemen sor izlenceye, göster bebeğini bilgisayarın kamerasına, tamamdır, çocuğun adı şu olsun... Şirket mi kuracaksın, sorun değil, gir veri değerlerini bilgisayara, al sana şirket adı, en uygunu bu... İzlencenin Vaftiz Babası kimdir, dedem anımsayamadı ama bu herşeye ad verebilme özelliği gösteren izlenceye ‘Vaftiz Anası’ adı konmuş. Toplum ölçeğinde ilk yaygın kullanımı ise, Çin’de olmuş... O zamanlar Çin’de, nüfusun % 40’ı 10 soyadından birini kullanıyormuş: Zhang, Wang, Li, Zhao, Chen, Yang, Wu, Liu, Huang ve Zhou. Toplamda, nüfusun % 70’den fazlası, 45 soyadından birini kullanıyormuş... Bu, Çin hükümetinin işleyişinde büyük sorunlara yol açtığı gibi, TOEFL ve IELTS gibi


uluslararası İngilizce sınavlarında Çinli öğrencilerin isim karışıklığı nedeniyle mağdur olmasına yol açıyormuş... Hükümet, Vaftiz Anası’nı kullanıma sokarak, Çin yurttaşlarının yeni adlar almasını sağlamış... Bu kadar geniş ölçekli ad değişikli ği insanlık tarihinde daha önce hiç görülmemiş olmalı. Petrograd – Leningrad – Saint Petersburg örneği var, Volgograd-Stalingrad örneği var, İngiliz koloni yönetiminin kullandığı ‘Bombay’ adı yerine ‘Mumbai’ denmesi var; aynı biçimde, Burma’nın Myanmar adını alması, Güney Afrika’da Hollanda sömürgeciliği döneminde verilen şehir adlarının yerlileştirilmesi var; bir ulus yaratmak adına köy adlarının değiştirilmesi söz konusu; Fransız Devrimi’nin yeni takvim uygulamasında gün adlarının bile değişmesi örneği var; Türkmenistan başkanının ay ve gün adlarını değiştirmesi de bir örnek... Kendi adını değiştirenler de olurmuş elbet: Örneğin Ho Çi Min, ‘Aydınlatıcı’, ‘aydın’ anlamına gelirmiş ve sonradan alınmış bir admış. Kimi savaşlarda, adı nedeniyle hangi milletten olduğu ortaya çıkıp da kurşuna dizilenler olmuş... Ama bunların hepsinin yarattığı etki, toplamda bile, Vaftiz Anası’nın yarattığı kadar etkili değişimler değilmiş... Vaftiz Anası’nın Türkiye’ye gelişi, çok gerilimli bir ortamda olmuş. Gerilim öyle artmış ki, bebeklerin çoğunluğuna ya ‘Muhammed’ ya da ‘Mustafa Kemal’ adı veriliyormuş. Vaftiz Anası, bu nedenle, coşkuyla karşılanmış Türkiye’de. İnsanlar, nicedir, çocuklarına siyasal adlar değil rasgele adlar vermek isterlermiş. Vaftiz Anaları, tapınaklara, kiliselere, camilere, cemevlerine, sinagoglara ve ateistler içinse kütüphanelere ve müzelere konmuş. Yurttaşlar, ne zaman bir ad arasalar, Vaftiz Anası’na başvururlarmış. Takvimlerdeki ‘Bugün Doğan Çocuklar için Adlar’ köşeciği bile Vaftiz Anaları’na sorularak hazırlanmaya başlanmış. Türklerde bebeklere doğumda ad verilmeyip bir yararlılık gösterdiklerinde ad verilmesi geleneği, Vaftiz Anaları sayesinde yeniden canlanmış. Vaftiz Anaları, kullanıcılara en üstün hizmeti sunmak adına, çok çeşitli seçeneklerle donatılmışmış: Ad verirken, ses güzelliği mi önemli, anlam mı önde olsun, diğer çocukların adlarıyla uyumluluk arıyor muyuz gibi çok çeşitli sorular sorulmaktaymış... Analar yaygınlaşırken bir yandan da ‘Vaftiz Anaları’ sözü, misyonerliği çağrıştırdığı için, çeşitli kesimlerde hoş karşılanmamış. Onlar, arabeskten esinlenip ‘Vaftiz Anası’nı ‘Adını Sen Koy’ olarak adlandırmaya başlamışlar. Rakip firmalar da, bu durumu görüp piyasaya ‘Adını Sen Koy’ markalı vaftiz anaları sürmeye başlamışlar. Nasıl olmuş da bu kadar yaygınlaşmış adınısenkoylar? Birleşik yazılınca Japon markası mı sanmış insanlar? Dedem, birleşik yazılmasının etkisi konusunu pek anımsayamadı. Ama birçok insan, adınısenkoya danışmayı, ‘muasır medeniyet’e yetişmek olarak görürmüş... Bilgi Çağı’ndan anca’ bunu anlıyorlarmış... Üstgeçitlere “Belediyemiz, hizmetlerinde adınısenkoya danışmaktadır” türü afişler asılırmış... Şu


tür reklamlar olurmuş: “Tamam işte, biz kalkındık işte, adlarımızı bile bilgisayarlara soruyoruz. Adınısenkoy, bir teknoloji harikası! Ona danıştıkça biz de harikalaşıyoruz.” Batılılaşma’dan, son nefeslerinde Kelime-i Şehadet’i Fransızca olarak getirmeyi anlayan kimi tanzimat paşalarından bir farkı yoktu durumun belki de... Bir beyaz eşya olmuş artık adınısenkoy. Buzdolabı gibi, televizyon gibi, ADSL gibi evin temel gereksinimlerinden biri imiş. Gecekondu mahallerinde ve köylerde, insanlar, borç alır da, aç-açık kalır da yine de adınısenkoy satın alırlarmış... Evlere alınanlar, tapınaklardakilerden, kiliselerdekilerden, camilerdekilerden, cemevlerindekilerden, sinagoglardakilerden, kütüphanelerdekilerden ve müzelerdekilerden daha düşük kapsama ve işlemleme becerisine sahipmiş; hane halkı, dışarıdakileri tercih edermiş ama evdeki olmadan da durulmazmış evde... Ad konulacak o kadar çok şey varmış ki... Adınısenkoyların yaygınlaşması ve genel kabul görüşü, Ankara yerine İstanbul’u başkent yapmak isteyenleri cesaretlendirmiş. Yüzyıldan fazla bir süredir hala aynı anayasa kullanılıyormuş ve Ankara’nın başkent oluşu, değiştirilmesi teklif bile edilemez maddelerdenmiş. ‘İstanbul-başkent-olsun’cular, daha önce, bir yasayla, Ankara’nın adını ‘İstanbul’, İstanbul’un adını ‘Ankara’ olarak değiştirmeyi ve böylece başkenti, adı artık ‘Ankara’ olan İstanbul’a taşımayı önermişler ama önerdikleri vekiller, onlara yalnızca gülmüşmüş... Şimdi onlar da, ad değişimi için, adınısenkoylardan medet umar olmuşlar... Bu herşeye ad bulan izlence, ne yazık ki, kendine ad veremiyormuş. Başkasını gözlemleyebiliyor, ama kendini gözlemleyemiyormuş... Dışabakışı varmış, içebakışı yokmuş... Bir davranışçı gibi, birleşmeden sonra, “sen iyiydin, ben nasıldım?” diye sorabiliyormuş anca’... Kendiliğini başkasından okuyormuş... *** Yaklaşık 20 yıl geçmiş aradan... İnsanlar, adınısenkoylarıyla mutluymuş... Sonra adı Keko olan bir genç, adınısenkoyları kırma eylemini başlatmış gizli gizli. Adınısenkoyun verdiği ‘Keko’ adı nedeniyle kendisiyle yıllarca dalga geçilmiş. Keko, “dil, düşünceyi belirler” yaklaşımını benimsemişmiş. Dilin düşünceyi yapılandırdığını, bu nedenle ad vermenin bilgisayarlara bırakılamayacak kadar ciddi bir iş olduğunu düşünürmüş. Zamanla, yandaşlarıyla kırdıkları adınısenkoyların sayısı öyle artmış ki, ülke bir krize sürüklenmiş. Adınısenkoyların bulunduğu cami ve kütüphanelerde, uzun kuyruklar oluşurmuş. Adınısenkoyların vereceği adlar olmadan insanlar gündelik yaşamlarını sürdüremiyormuş. İşin kötüsü, adınısenkoylar bozulunca onarılamıyormuş çünkü Türkiye’de teknik servisi yokmuş ve Türkiye dışındaki tüm ülkelerde, doğurduğu psikolojik sorunlar nedeniyle 10 yıl önce yasaklanmışmış...


Keko’culuk çığ gibi büyümekteymiş; adınısenkoyların ‘Satılmış’, ‘Döne’, ‘Döndü’, ‘Garabet’ vb. adları vermiş olduğu gençler, oluk oluk Keko’culuk saflarına katılıyormuş. Bir süre sonra Keko’culara sanal korsanlar da katılmış. Sanal korsanlar, sabahladıkları binlerce gecenin belirgin bir sonucu olarak kırışık, kanlı ve sıkça kırpışan gözleriyle, bir an olsun bile durmayıp adınısenkoyları onar beşer çökertiyorlarmış. 3. sayfa haberleri, kırılan adınısenkoy haberleriyle dolup taşmaya başlamış. O sırada Amerika’nın ‘kitle imha silahına sahip oldukları’ gerekçesiyle işgal edilişi, Kaliforniya’da direniş hareketinin başlayışı, Bush’un 2. kuşak torununun kameralar huzurunda idam edilişi bile dikkat çekmiyormuş. Dedemin anımsayabildiği kadarıyla, bir haber şöyle imiş: “Milli Kütüphane’de vahşet! Teröristler Büyük Adınısenkoy’u kırdılar, çöpe attılar ve yerine bir vazo koydular. Dış mihraklar elini adınısenkoylarımızın üstünden çeksin!” Adınısenkoyları korumak adına yoğun güvenlik önlemleri alınmaya başlanmış. Her adınısenkoy başına 10 toplum polisi konuluyormuş. Kalan adınısenkoylara toplum polisleri için yeni bir ad sorulmuş ve adınısenkoylar, veritabanlarında 1960’ların ve 1970’lerin ağırlığı fazla olacak ki, ‘Fruko’ adını vermişler toplum polislerine. Fruko... Ama gelin görün ki, kararlı sanal korsanların karşısında, adınısenkoyların başına fruko koymak fayda etmiyormuş... Keko’cular, seslerini duyurmak için büyük bir gerçel ve sanal yürüyüş gerçekleştirmişler. Gerçelmiş çünkü sokaklara çıkmışlar, sanalmış çünkü hepsi cep bilgisayarlarıyla aynı 3 boyutlu oyuna bağlanmışlar, böylece gerçel yürüyüşleri nette sanal yürüyüş olarak da görüntülenebiliyormuş. Eylemciler, yürüyüş sonunda, ana internet sunucusuna baskın yapmışlar; korsan internet yayınıyla tüm yurttaşlara şöyle seslenmişler: “‘Adınısenkoy’ denilen insanlık düşmanı, aslında bize ad vermiyor, zamir veriyor. Bizim yerimize geçebilecek bir sözcük veriyor bize. Zaten hep böyle olmadı mı?.. Hep başkaları karar vermedi mi bizim için?.. Ama artık su alıyor zamir gemisi... Biz başkasının yüzdürmesini istemiyoruz bizi... Kollarımız yeterince güçlü! Biz kendi kollarımızla kulaç atmak istiyoruz!” Maskeli konuşmacının maskesinin üstünde, kalın bir zincir biçimindeki fare kablosunun sardığı, tuşları tümüyle sayılardan oluşan bir klavye amblemi varmış. Konuşma sonunda eylemciler slogan atmışlar: “Adsız da Yaşanır / Daha Güzel Yaşanır!” Frukolar, son büyük adınısenkoya bu eylem görüntülerini gösterip bu olayların adını koymasını istemişler. Adınısenkoy durmuş. “Bunun adını koyamam” demiş ilk kez. Görevliler şaşkına dönmüş. “Neden?” diye sormuşlar korku ve heyecanla... O sırada


bir öbek eylemci gelip son adınısenkoyu zincirle vura vura parçalamış. Onlara engel olmaya çalışan frukolar sayıca azmış; çünkü neredeyse tümü, yürüyüşü bastırmak üzere alanlara gönderilmişmiş... Son adınısenkoyun çöktüğünü haber alan eylemci kitle, “Biz Kendi / Adımızı / Koyabiliriz!” gibi sloganlar atarken, ‘Adsızlık Özlemi’ adlı müzik grubu da son adsız parçasını söylemiş ve bir süre sonra, olaysız bir biçimde dağılmışlar. Türkiye’de son adınısenkoyun da çöküşünden sonra 3 gün yas ilan edilmiş. Onları anmak için bir anıtmezar bile yapılmış. Her sabah çocuklardan bilgisayarı okşamaları isteniyorsa bugün, adınısenkoyları anmak içinmiş... Bunun nedenini hiç merak etmiyordum doğrusu... Herhalde okşayacağız bilgisayarı... Böyle güzel bir varlık, okşanmaz da ne yapılır... Sahi, ne olabilirdi bu hareketin adı? Yeni Ludd’cular, ‘yeni-ludistler’ diyebilir miyiz? Hani tekstil makinelerini kırarlardı 1810’larda İngiltere’de, makineleşmeye engel olmak adına... Belki de... Ama Keko’culara gelene dek, o kadar çok Yeni Ludd’cu çıktı ki ortaya, ‘yeni’ sözcüğü eski bir sözcük artık; ‘eski’ demekle bir oldu ‘yeni’... Bu olanları 5 yıl sonrasında bile kimse anımsamamış. Başbakanın Ekvator uçağı diye Kuzey Kutbu uçağına binişini kimsenin anımsamayacak oluşu gibi... Üstelik teknoloji, şimdiki gibi o zaman da, çok çok hızlı gelişiyormuş ve her aybaşı, şirketler, çalışanlarına yeni sürüm dizüstü vermek zorunda kalıyorlarmış. Günlük yaşamın ayrılmaz parçası adınısenkoy, yeni ve başka makinelerin çıkışıyla birlikte, eskilerin deyişiyle ‘tarihin çöplüğüne atılmışmış’... Of ki ne of sevgili dostlar, adınısenkoy olmadan nasıl ad bulacağım bu öyküye şimdi?... Bulamayacağım... Bulamayacağım...


DÖNGÜ I Yabancı sermayenin ülkeye alabildiğine girdiği bir dönemdi. Petrol şeyhlerinin ve nereli olduğu belirsiz ortaklıklara sahip koca koca şirketlerin ülkenin büyük şehirlerine dev yatırımlar yaptıkları günlerdi. Daha fazla yabancı sermayenin gelmesini isteyenler, “bu, bir tür yeni sömürgecilik değil mi?” diyenlere yabancı sermayenin daha fazla iş anlamına geldiğini, açılacak fabrikalarla ülkede en az % 10’lara varan işsizliğin eritileceğini söylüyorlardı. Yabancı sermaye, yatırımlarını yapadursun, Ortadoğu’da, büyük güçler, cetvellerini ellerine almış; yeniden kesip biçmenin telaşındaydılar. Karşı çıkanlar, cetvelcileri ya kafir ya yabancı ya da sömürgeci olarak tanımlayıp ona göre konumlanıyorlardı. Ülke, Avrupa Birliği’ne girme öngünündeydi. İmzalar atılıyor, iki taraf da cetvellerini arkalarında saklıyordu. Özgürlükleri, eşitli ği ve adaleti tanımlayışlarında anlaşamıyorlarsa da, herkes, bu üç uğruna ölünesi ve yaşatılası ülküyü paylaşmakta birleşiyordu. Tek tek düzenlemeler üzerinde çalışılıyordu. Serbest dolaşım hakkı (yoksa ‘özgürlük’ mü demeli?!) tartışılırken, yabancı sermaye geldikçe geliyordu. Yabancı sermayenin yeni iş olanakları sağlayarak işsizliği düşüreceğini savunanlar, yabancı sermayenin de işçilerin serbest dolaşımından yana olabileceğini akıllarının ucundan bile geçirmiyorlardı. Yani “Yabancı sermaye gelirken, yalnızca yatırım yaptığı ülkenin işçilerini çalıştırır. Bundan daha doğal ne olabilir?!” diye düşünüyorlardı. Yanılmışlardı. Yabancı sermaye de, işçilerin serbest dolaşımından yanaydı. II Sermaye çevrelerinin son onyıldaki temel rahatsızlığı, ilk bakışta, işçilerin yaşamını pek fazla etkilemezmiş gibi görünüyordu. Ortaklaşmacılık adıyla insanlık tarihinin en acımasız vahşi anamalcılığını uygulayan Çin, işçilerin gelecekten umutlarını tümden yitirmelerine neden olmakla kalmamıştı: Onmilyonlarca aç Çinli, tarihte daha önce buncası görülmemişçesine yollara düşmüştü. Sermaye çevreleri rahatsızdı; çünkü Çin’deki milyonlarca işsiz, ülkede bir yedek iş(siz)gücü ordusu yaratmış, işçi ücretleri, alabildiğine düşmüştü. Böylece, üretim tutarları da düşmüştü ve Çin ürünleri, pazara, dünyanın diğer bölgelerindeki birçok sermaye sahibini batıracak denli ucuza sürülmekteydi. Getirilen sınırlamalar da işe yaramadı. Kendi ülkelerindeki işçiler, pahalıya mal oluyorlardı. Dünya ölçeğinde çeşitli çözümler önerildi: Örneğin, bir ülkede, “işsiz Kürtler’i asgari ücretle çalıştıralım” dendi. Yani bu bile dendi. Ama yine de olmuyordu işte: Üretim, Çin’de yine daha ucuza geliyordu. Yeni bir çözüm gerekliydi. Hele ülkeye gelen yabancı sermaye, ülkedeki gençleri dünya kadar yük taşıyan ve posaları atıldıkça yenileri bulunan hamallar olarak gören yabancı sermaye, durumun hiç de eskisi gibi olmadığını görünce, o çözümden başkacası kalmamıştı. Durumu önceden anlamış olan kimileri, çoktan kolları sıvamıştı zaten… Evet, Tarlabaşı ve Zeytinburnu Olayları’nın nedenlerini anlayabilmek için herhalde buradan başlamalı…


III Li, aylarca işsiz kaldıktan sonra, gazetede gördüğü duyuruyla soluğu İstanbul’da alan onbinlerce Çinli işçiden yalnızca biriydi. Bu aylarca süren işsizliği süresince, küçükken babasının boynuna taktığı Mao kolyesini fırlatıp atmayı kerelerce düşünmüştü. Baba Li, ülkesi Çin’i yeterince ortaklaşmacı bulmadığını; ortaklaşım adına koca bir rüşvet imparatorluğu kurulduğunu; yoksulluğun hala sürdüğünü söyleyen yurttaşlardan yalnızca biriydi. Eskiden O da, herkes gibi, yoksulluğun sömürgecilerden -Amerika’dan ama en çok da Sovyetler’den- kaynaklandığını düşünüyor; devletin özendirdiği Japonya karşıtı eylemlerde ön saflarda yer alıyordu. Çinliler’in bu yoksullukta hiçbir suçlarının olmadığına emindi. Hep o yabancılar suçluydu. Bütün Çinliler iyiydi. Bayraktaki tüm yıldızlar güzeldi. Hepsi Çinli’ydi. Ama yabancılar, o yıldızları söndürmeye çalışmış; Çin’in bayrağı, kan kırmızıya boyanmıştı. Çin Devlet Marşı’nda dendiği gibi, köle olmayı reddedenler kalkmalı; yeni Çin Seddi’ni etleriyle ve kemikleriyle örmeli; tüm ezilen insanlar kükremeli idi. Baba Li, işte bu ilkokulda edindiği siyasal bilinçle, 5 yaşındaki oğul Li’yi askerler gibi giydiriyor; başına Mao şapkası geçiriyor; eline bir Kızıl Kitap verip Çin abecesini bu kutsal kitaptan sökmesini düşlüyordu. Oğul Li de, Çin abecesiyle ilk bilinçli tanışıklığını Kızıl Kitap üzerinden yaşayan milyonlarca çocuktan biri oldu. Baba Li, işte bu duygu ve düşüncelerle, yetmişlerden başlayarak Japon sermayesini ülkeye buyur eden Çin yönetimine öfke duyan, tepkilerini sokaklara taşarak dile getiren öğrenciler ve öğretim görevlilerine elbette destek verecekti. Eylemciler arasında, deyim yerindeyse, “yok, yoktu”: Avrupa ve Amerika yanlıları da, sokaklara taşanlardandı. Ama Baba Li, gençlere, yeni düzenin Mao düşüncesinden gün geçtikçe daha çok uzaklaştığını düşündüğü için destek oluyor; daha fazla Mao posterinin hazırlanabilmesi için gençlere dükkanını açıyordu. Baba Li, 1989’da, Tiananmen Meydanı’nda, tankların altında kalan ilk eylemcilerden biri oldu. Yas tutmak yasaktı. Yas tutulmalıydı ama birçok şey gibi yasaktı. Oğul Li’nin sağ kalan amcası, böylece, ilk kez, yasak olan birçok etkinliğin güzel olabileceğini düşündü. Zincirleme sonuçlar doğuran bu düşünce, O’nun Baba Li’yle paylaştıkları ilkokul düzeyindeki siyasal bilinci sorgulamasına yol açtı. Gizlice dolaşan belgeleri okudu; 1989’un, Kültür Devrimi’nin ve diğer büyük ölümcül yanlışların bir sürdürümü olduğunu; tekil bir olay olmadığını anladı. Tibet’i, Sincan’ı ve Moğolistan’ın bölüşülmesini, ölüm döşeğindeki bir gaziden dinledi. Gazi, ölüm döşeğinde olmanın verdiği siyasal rahatlıkla, uzun uzun anlattı olanları. Ve Amca Li, ülke kurtarmakla, sonrasında onu yönetmenin çok farklı işler olduğu sonucuna vardı. Gazi, O’na, milyonların yaşamına malolan uygulamaların “Bu ülkeyi biz kurtardık, size ne oluyor?” denilerek gerekçelendirildiği (bu, bir gerekçelendirme sayılabilirse…) çok sayıda örnek anlattı. Amca Li, çok geçmeden, içkiye verdi kendini. Oğul Li’ye birkaç kez boynundaki Mao kolyesini çıkarmasını söylediyse de kar etmedi. İlkokulda, boynu kolyeli olanlar el üstünde tutuluyordu. Ama yıllar geçmiş ve Oğul Li, kolyenin kendisini işsizlik illetinden kurtaramadığını görmüştü. Aylarca süren işsizliği


süresince, boynundaki kolyeyi fırlatıp atmayı kerelerce düşünmüştü ve şimdi İstanbul’daydı. IV Tarlabaşı ve Zeytinburnu’nda Çin mahalleleri oluşmaya başlamıştı bile. Ankara’da Sincan’da da bir Çin mahallesinin kurulduğundan sözediliyordu. Zonguldak’ta Türkiyeli maden işçileri yerine Çinli maden işçilerinin alımıyla başlayan süreç, ülkenin neredeyse tüm yerleşim birimlerine yayılmıştı. Çin yönetimi, ülkedeki işsizliği böylelikle az da olsa eritiyordu. Elbette, tüm işsizleri yurtdışına yollamıyordu. Böyle olursa, yedek iş(siz)gücünün olmadığı bir Çin’de, ipleri ellerinde tutmaları olanaksızdı. Arap sermayesinin, gelirken, çarşaflı dörder eşlerini ve Arapça eğitim veren okullarını getirmesi gibi, Çinli işçiler de, gittikleri her yerde Çin lokantaları açıyor; ucuz hediyelik eşya satan dükkanlarla başlayan akım, özel etler gibi yiyecek bileşenlerini de içermek üzere, Çin’le ilgili her tür malzemenin bulanabildiği Çinli süpermarketleriyle ileri bir aşamaya ulaşmış oluyordu. Gazetelerin yaptıkları araştırmalar, semt pazarlarında her beş satıcıdan birinin Çinli olduğu ve Çinli olsun olmasın, beşte ikisinin Çin ürünleri sattığını söylüyordu. Çinliler, sokaklarda öyle çok görülmeye başlanmıştı ki; onları yolda görüp ‘Çin Çan Çon’ diyerek gülüp kaçan yeniyetmelere pek rastlanmıyordu. Hatta şu ünlü bulaşıkçı fıkrası da pek işitilmez olmuştu: İki Çinli, bulaşık yıkamaktadır. Birisi, yıkarken, tabaklardan birini düşürür; öteki, arkadan seslenir: “Ne dedin? Duyamadım?” Çince, eskiden, tabak şangırtısı olarak hicvedilirken; artık, ülkenin insanları, üç-beş sözcük de olsa, Çince öğrenmeye başlamışlardı. Çince, onlara, tabak kırığı gibi gelmemeye başlamıştı. Sporcular arasında yetenekli Çinliler’in artışı da, kuşkusuz, bu gelişmede etkili olmuştu. Çocuklar, eskiden şangırtıca dili olduğunu düşündükleri dildeki topçu adlarını bir çırpıda sayabiliyorlardı. V

Gelgelelim, Çinli işçiler, aldıkları üç kuruşla (Çin’de işsiz kalmaktansa, burada üç kuruş almak yeğdi) ve sermaye sahipleri, düşen üretim tutarlarıyla mutluluktan havalara uçarlarken, Türkiyeli işçiler, ‘çi’liklerini yitirip ‘siz’likler ediniyorla rdı. İşçilikten işsizliğe geçişleri, Çinliler’in asgari ücretin de altına düşürdüğü ücretlerden ileri geliyordu. Ülke sermayesi ve yabancı sermaye, elele vermiş, asgari ücreti bile çok görüyor, “sizi çalıştıracağıma, herbiriniz için iki Çinli çalıştırırım, daha iyi” diyorlardı. Çinliler, Kürtler’in istediğinden bile daha az ücret istiyorlar; inşaat yerlerini dolduruyorlardı.

Çok geçmeden, Çinli karşıtı olaylar yaşanmaya başladı. Kimi lokantalarda ve

postane türü kuruluşlarda, “Çinliler ve köpekler giremez” tabelaları asılıyordu. Çinli işçilerin Türkiyeli dostları, tabelalı yerlerde, onların işlerini görüyorlar; devlet işlerinde yardımcı oluyorlardı. Milliyetçi partiler, bu Çin dostlarını, vatan haini ilan


ediyorlar; çekik gözlü olan Türkiyeliler de kimi zaman Çinli sanılarak, şiddetten nasiplerini alıyorlardı.

Milliyetçiler, yolda Çinliler’i durduruyorlar, “siz o Çin Seddi’ni niye

yapmıştınız?” diye sırıtarak soruyorlar; Çinliler de, Çin’deki ilkokul tarih kitaplarında yazdığı biçimde, “barbarlardan korunmak için” diyorlar; buna karşılık, milliyetçiler, “sen bizim atalarımıza nasıl barbar dersin?!” diyerek saldırıyorlardı. Oğul Li, bu tür olayları duyduğunda, “ataları gerçekten barbar olmalı” diye aklından geçiriyordu.

Kitle tabanı bulmaya çalışan milliyetçiler, geceleri köpekleri iğneli tabancayla

öldürüyorlar, “bu Çinliler, köpeklerimizi öldürüyor. Ülkede köpek kalmadı. Oysa köpek, bizim simgemizdir” anlamına gelebilecek bir kampanya yürütüyorlardı.

Devlet, bu olanlara bir anlam veremiyor; sermayenin haklarını korumanın

herşeyin üstünde olduğunu söylüyordu. Böylece, polis, Çinliler’i koruyor ve daha fazla Çinli işçi alımına gidiliyordu.

Dolayısıyla, devlet ve sermaye çevreleri, olaylara pek aldırış etmiyordu. Gerek

devlet için gerek sermaye çevreleri için en rahatsız edici durum, karma evliliklerdi. Çinli işçilerin Türkiyeliler’le evlenmeleri, doğan çocuklar bir taraftan Türkiyeli olacakları için, Çinliler’in istediğinden daha çok ücret istemeleri anlamına geliyordu. Uzun erimde izdüşümler yapan Devlet Nüfusbilim Kurumu, yetkilileri uyarmıştı. Devlet, şöyle bir çözüm bulacaktı: Karma evliliklere vergi konuldu ve Çinliler arası evliliklerde, devlet, düğünü kendi eliyle ücretsiz yapma güvencesi verdi. Hemen hemen her gün, bir meydana, iftar çadırı benzeri bir çadır kuruluyor ve Ramazan’dan kalan ya da depremler için depolarda bekleyen yiyecekler, düğünlerde tüketilmek üzere çadırlara yığılıyordu. Yiyecekler için elbette Çin devletinin de bir miktar katkısı vardı. Çünkü Çin devleti, düğünlerin, yurtdışındaki Çinli siyasal sığınmacıların etkinliklerindeki artışı engelleyeceğini düşünüyordu. Çin devletine öfke duyan Çin yurttaşları, bir aile kurmaya görsünler, hele bir de çocuk olsun, yumuşadıkça yumuşuyorlar; Boğaz kıyısında denize bakıp herşeyde bir hayır olduğunu, böyle despot bir devletleri olmasa belki de eşleriyle hiç tanışamayacaklarını düşünüyor; sevdalı gözlerle çocuklarına bakıyorlardı. Baktıkları, çocukları değildi; ya da baktıkları çocuklarıydı ama gördükleri, çocukları değildi. Çocuklarına baktıklarında gördükleri, ana-babalarından daha iyi bir eğitim alacak olmalarıydı. O zamanlar, okullarda ayrımcılık başlamamıştı. Çocuklarının okuyup iyi bir iş sahibi olacaklarını umuyorlardı.

Düğünler, gerçekten de, Çin devletinin beklediği türden bir sonuç verdi:

İstanbul’da Çince yayınlanan üç siyasal dergi, kepenklerini bir bir indirdiler. Bu dergilerde, korunma içgüdüsüyle, özellikle göç ettikleri ülkedeki olumsuzlukları görmezden geliyorlar ve Çin’i, bir tür cehennem gibi resmediyorlardı. Onlara göre, Çin, çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmaktan uzaktı. Kendileri, yeni ülkelerinde ne güzel yaşıyorlardı. Çin’de de yeni ülkelerindeki türden bir düzen olsun istiyorlardı. O korunma içgüdüsü, onları, gerçekleri görmekten alıkoyuyordu. Gören gözü olanlar ise, yazamıyorlardı. Yeni ülkede aldıkları ücret, inanılmaz düşüktü. Çin’de, yeni ülkedeki türden bir düzen olsa –ki göremedikleri, o düzenin zaten Çin’de de olduğuydu- hem de kendi ülkelerinde, bu kadar düşük ücrete çalışmaya razı olurlar mıydı? İşte oğul Li’nin kafasındaki sorular bunlardı, ama çıkış yoktu. Birgün şöyle


dedi kendine: “Madem, orada da burada da aynı düzen var, burada, yeni ülkemde kalayım daha iyi. En azından farklı bir ülke görmüş oluyorum.” VI Herşey, elbette, aylarca işsiz kaldıktan sonra cinnet geçiren Türkiyeli bir işçinin, işsiz Çinliler’in sıklıkla gittiği çayevine rastgele ateş açmasıyla başlamadı. Ama kuşkusuz, bu olay olmasaydı, işler çığırından çıkmaz, evcil bir milliyetçilikten öteye geçilmezdi. Çayevinin taranmasına bir ek de, kışkırtıcılardan geldi: Haberlerde, son dakika olayı olarak, Çinliler’in Orhun Kitabeleri’nin temeline dinamit koyup patlattığı söyleniyor; habere, Taliban’ın Buda Yonutlarını patlatma görüntüleri eşlik ediyor; beyazcamın sağ üst köşesinde ‘Arşiv’ yazıyor ama kitabelerin ne görüntüde olduğunu bilmeyen milyonlarca Türkiyeli, görüntülerin Orhun Kitabeleri’nin patlatılma görüntüleri olduğunu sanıyordu. Ülkede o kadar bayrak yakılmıştı da bu kadar derin etkisi olmamıştı. Halk (bu ‘halk’ her ne demekse…) galeyana gelip çayevlerine, lokantalara ve Çinli süpermarketlerine saldırmaya başlamıştı. Ne bulurlarsa yağmalıyorlar; gördükleri çekik gözlüleri -Çinli olsun olmasın- tartaklıyorlardı. Sonunda, bu durumda üretimin düşeceğini anlayan ülke sermayesi ve yabancı sermaye, devlet yetkilileriyle görüştü ve İstanbul başta olmak üzere 63 ilde olağanüstü hal ilan edildi.

Olağanüstü hal, durumun düzelmesine yetmiyordu. Askerlerin çoğu, Türkiyeli işsiz cinnetinden yana saf tutup Çinliler’e yapılan saldırılara karışmıyordu. Bu arada, Avrupa Birliği’yle bütünleşme sürecinde gelinen noktada, serbest dolaşım anlaşması imzalandı imzalanacaktı. Avrupa, bunu ileri atmaya çalışırken; ülke, bir an önce anlaşmanın imzalanmasından yanaydı. Çinli işçiler nedeniyle, ülkedeki neredeyse üç kişiden biri işsizdi ve devlet, sermaye çevrelerinin Çinli işçi çalıştırma dayatmasına dokunamadığından, bu işsizliği eritmenin tek yolunun serbest dolaşım olduğunu düşünüyordu. Böylece, ülkedeki işsizler, Avrupa’ya dağılıp oralarda ekmek tutacaklardı. Ekmek tutamayanlarsa, Avrupa’da yaşadıklarına göre, artık, ülkenin değil Avrupa’nın sorunu olacaklardı. Ve nasıl olduysa oldu, anlaşma imzalandı.

Anlaşmanın imzalanmasıyla, Çinliler’e saldırılar bıçak gibi kesildi. Dün

Çinliler’e vatan ve millet adına saldıranlar, yeni vatanlarına, Avrupa’ya ve yeni milletlerine, Avrupalılık’a kavuşmuşlardı. Böylece, kısa sürede, söylendiği gibi, Avrupa’daki işsizliği arttırmak pahasına, ülkedeki işsizlik eriyip gitti. İlkokul çocukları, gerçek yaşamda göremedikleri işsizliği, bir kavram olarak ders kitaplarından öğrenir oldular. VII

İlk başlarda, ülkedeki hemen hemen herkes hoşnuttu. Çinli işçiler hoşnuttu,

saldırı olmuyordu. Türkiyeli işçilerin hoşnut olup olmadığı, artık bizi ilgilendirmiyor çünkü onların çoğu zaten Avrupa’da. Onlara da az sonra geleceğiz.


Bir süre sonra, kalan Türkiyeli işçiler de, bir Avrupa’daki bir de Türkiye’deki koşullara baktılar ve Avrupa’da toplumsal güvencelerin ve çalışma saatlerinin daha insan yanlısı olduğunu düşünerek, Avrupa’ya geçtiler. Ülkede, kala kala Çinli işçiler ve sermaye çevreleri kaldı. Ha bir de işgücü açığı kaldı. Bunun üzerine yine üretimin düşeceğinden korkan sermaye çevreleri, devlet yetkilileriyle görüştü ve Çin’den yeni işçi alımına gidilmesi kararlaştırıldı. Ancak, beklenmedik bir gelişme vardı: Çin, işgücünü baskılayacağı yedek iş(siz)gücünün gittikçe eridiğini görerek, yurtdışına işçi ya da işsiz göndermeyi en azından bir süreliğine durdurmuştu. Yetkililer, düşündüler. Başka bir çözüm olmalıydı… “Siz bizim kardeşimizsiniz” diyerek Pakistan ve Hindistan’dan işçi alımı için resmi görüşmelere başladılar.

Dalit de, o onbinlerce işçiden biriydi. O’nu İstanbul’a gidecek öbeğe alırken,

Galata’daki dev gökdelenleri göstermişler, “işte sizin eviniz bunlar olacak” diye kandırmışlardı. Oysa, Ümraniye’ye yerleştirildiler.

‘Dalit’, Hintçe’de ‘ezilen’ anlamına gelmektedir. Dalitler, Hindu toplumunda,

bırakın kasttan sayılmayı, insandan bile sayılmayan dokunulmazlara karşılık gelmektedirler. Kırsal kesimde, dokunulmazların ayakkabı giymelerine, çiftteker sürmelerine, güneşten korunmak için şemsiye taşımalarına ve sokakta başlarını öne eğmeden yürümelerine izin verilmemektedir. Dalit’in babası, dünyanın neden böyle olduğunu sık sık düşünen bir ‘insan’dır. Neden tapınağa girmeleri yasaktır?.. Üstelik, başlarını öne eğmeden yürümeleri yasak olduğuna göre, tapınağın önüne geldiklerini nasıl anlayacaklardır? Ya hep yere baktıkları için yanlışlıkla tapınağa girerlerse? Birgün baba dalit, bu düşüncelerle başını kaldırır; amacı, yanlışlıkla tapınağa girmemektir. O sırada, oradan geçmekte olan işsiz bir kast üyesi bunu görür. Kafasında şimşek çakar: “Zaten böyleleri, geleneklerimize, dinimize uymadıkları için, eski altın çağları yaşayamıyoruz, ben de işte bu yüzden işsizim” der ve oraya herkesi toplar. “O’nu, tapınağa bakarken gördüm” der. Baba dalit, beklenmedik bir biçimde gülümser; ilk kez O’nun için bir özne kullanılmıştır. O’na ilk kez ‘O’ denmiştir. Onlara, bir Hindu dervişinden duyduğu sözü söyler: “Bana bakarken mi beni gördünüz yoksa beni görürken mi bana baktınız?” Ama Dalitler’e felsefe de yasaktır ve baba dalit, oracıkta linç edilir. İşsizin öfkesi yine de geçmez. Gebe olan ana dalite, “Doğurduğun eniğe ceza olarak ‘Dalit’ adını koyacaksın” der. Ana dalit, yas tutmak ister. Tutamaz. Yas tutmak da dalitlere yasaktır. İşte o dalit, bu Dalit’tir. Dalit Partisi Gençlik Kolları, bir gün, ‘Dalit’ adında bir dalitin olduğunu duyarak, O’nu bulur ve onların önerisi ve yardımıyla, Dalit, dalit sayılmayacağını, insan sayılabileceğini umduğu yeni bir ülkeye gelir. İlk başta çokça da şaşırır: Hiçbir şey yasak değildir O’na! Ayakkabı giyer, kocaman bir şemsiye alır; başı dik yürümeye başlar ve sık sık gökyüzündeki yıldızlara bakar. VIII Liler’in ve Dalitler’in tanışması, hiç iç açıcı olmadı. Sermaye çevreleri, dalitlerin daha da düşük bir ücrete çalışmaya istekli olduklarını görerek, önce boşta duran iş kollarını dalitlerle doldurdular, sonra çalıştırdıkları Çinli işçileri, bir bir işten çıkardılar. Dalitler, çoğu zaman, para almamaya da razı oluyorlardı. Onlar için ayakkabı giymek, şemsiye taşımak ve hepsinden önemlisi, başı dik yürüyebiliyor olmak, yeter de artardı bile… Gelen yeni işçilerin dalit olduklarını öğrenen Çinli


işçiler, ilk başlarda onlardan, ayakkabı ve şemsiye vergisi almaya kalktılar. Karşı çıkanları “sermayenin ve yüce devletin çıkarlarına karşı karışıklık çıkarıyorlar” diye şikayet edeceklerini söyleyerek tehdit ediyorlardı. Dalitlerin elbette beş kuruş parası yoktu; vergi borçlarını Çinli işçilerin hamallıklarını yaparak, yani kol emeğiyle ödüyorlardı. Devletse, belki bilinçli belki de bilinçsiz olarak, resmi belgelerde, ‘Çinli’ sözcüğünü büyük harfle başlatırken, ‘dalit’ sözcüğünü küçük harfle başlatıyordu. Küçük harfle büyük harf arasında ne de büyük bir uçurum vardı. Ama dalitlerin bu zor günleri çok sürmedi; çünkü dalitler, Dalit Partisi’nin eliyle, örgütlü bir biçimde gelmişlerdi. Parti’nin bilgilendirmesi ve yönlendirmesiyle, dalitler, Çinli boyunduruğundan kurtulup (yok, kurtun peşinden değil) i şverenlerin peşinden gittiler. Çinliler atılıyor, yerlerine dalitler geliyordu. Dalit Partisi, parti olmasına partiydi ama “dalitlikten kurtulduk, buna da şükür” diyordu. Bu kez, Ümraniye Olayları patlak verdi. İşlerinden çıkarılan Çinliler, dalitlerin çalıştığı ayakkabıcılara ve şemsiyecilere saldırdılar. Dün Türkiyeliler’in saldırısına uğrayan Çinliler, rol değiştirmiş; dalitlere saldırıyorlardı. Yine 63 ilde olağanüstü hal ilan edildi. (Geriye kalan illerde zaten hep olağanüstü hal vardı.) IX Ülkede bu gelişmeler oladursun, Avrupa’ya akın akın giden Türkiyeli işçiler, beklemedikleri bir tabloyla karşılaşmışlardı: İş bulması zordu. Çalışma koşulları, çok farklı değildi. Kağıt üstünde haftada 35 saat çalışma uygulaması vardı var olmasına ama işler, kağıt üstünde olduğu gibi işlemiyor; fazla mesai, uzun saatleri buluyordu. Toplumsal güvenceler, son yasa değişiklikleriyle ayaklar altına alınmıştı. Avrupa, artık, bir gönenç iklimine sahip değildi. İşsizlik ve yoksulluk, çığ gibi büyüyordu. Neyse ki, Avrupa’da, o kadar da Çinli yoktu. Avrupa, her yıl gelen Çinli işçi sayısını kısıtlayarak sorunu çözmüştü. Böylece, dünyada işsizlik oranı, Çin ve Hindistan’daki dev nüfus nedeniyle artarken, Avrupa’da yine de düşük bir seyir vardı. Ama Türkiye’de Çinliler olduğu gibi, Avrupa’da Türkiyeliler ve Faslılar vardı. Bunlar da, çok düşük ücrete çalışıyorlardı. “Sermayenin ulusu olmaz” demişler… Kim düşük ücrete çalışırsa, nereli olursa olsun, işe onu alıyorlardı. Bu nedenle, ırkçılık, yükselişe geçmişti. Türkiyeliler’in ve Faslılar’ın evleri sık sık kundaklanıyordu. Avrupa ülkelerinde bir bir, ırkçı partiler başa geçiyordu. En sol partiler bile, dünyanın dört bir yanında olduğu gibi, ya ırkçı ya milliyetçi öğeler taşıyorlardı. Avrupa devletleri, bir çözüm yolu arıyordu. Birkaç yüzyıl önce olsaydı, işsizleri de ırkçıları da (demek ki işsiz ırkçıları da), yeni keşfedilmiş topraklara gönderir; milyonlarca yerlinin kıyımına göz yumarlardı. Orada ne yaparlarsa yapsınlardı… Hem, öyle ya da böyle, sağ kalan yerlileri uygarlıkla tanıştırmış olurlardı böylelikle… Biraz da rahip gönderselerdi, Fransız Devrimi’nden beri hala zayıflatamadıkları kilisenin etkisini az da olsa kırar, kendi iktidar alanlarını genişletirlerdi… Ama yoktu işte… O çözüm denenmiş, tüm anakaralar kapılmıştı… Geriye kala kala Antarktika kalmıştı ama herhalde, kimse oraya gitmek istemezdi… Bir yandan da, uzay araştırmaları sürüyordu, ama henüz, yaşanabilir bir gezegen bulgulanmamıştı. Acaba “Yeni bir gezegen bulundu! Üzerinde yaşanabiliyor!” diye uydurma bir haber geçip sonra toplumda istemedikleri öğeleri, mekiğe doldurup doldurup uzay boşluğuna mı bıraksınlardı? Ama o kadar gideri kim karşılayacaktı?


Hemen bir kar-zarar çözümlemesi yaptılar. O kadar insanı uzay boşluğuna göndermek, kalıp da karışıklık çıkarmayı sürdürmelerinden daha pahalıya geliyordu… “Buldum” dedi bir yetkili: “Irkçıları toplama kampına gönderelim!” Yetkililerden biri, bu öneriye karşılık olarak güldü; diğeri de, sanki öğrenciymiş de, eline cetvelle vurmuşlar gibi bir acıyla ağladı… X

Sonunda çözüm bulundu: Amerika yurttaşlarının karşı çıkışlarına karşın, Amerikan Ordusu, Mezopotamya’dan çekilmemişti. Amerikan kayıpları, 10,000’i aşmış; petrol yatakları üstünde denetim hala tümüyle sağlanamamıştı. Amerika, çökmemek için, bu denetimi sağlamalıydı. Ancak, Amerika içindeki muhalefet düşünüldüğünde, askerini de çekmek durumundaydı. Ne yapacaktı? Çözüm, Dışişleri Bakanı’nın gördüğü bir düşle geldi… Bakan, düşünde, kendini, üniversitede, toplumbilim sınavında ter dökerken gördü… Boşluk doldurma türü sorulara geldiğinde tıkandı. Daha doğrusu, aklında yanıt beliriyor ama eli, nedense yazamıyordu. Yanıt, ‘yedek işgücü ordusu’ydu ama eli, ‘Amerikan ordusu’ yazıyordu. Uyandığında, kolunun, yastığın altında sıkışmış olduğunu gördü. Karıncalanmanın geçmesi için kolunu açıp kaparken, bir anda, çözüm, aklına geldi: Petrol yataklarının denetimini Amerikan ordusu sağlamayacak; Avrupa ve diğer Amerikan bağlaşığı ülkelerdeki işsizlerden Amerikan çıkarlarını koruyacak bir ordu kurulacak; bu ordunun giderleri, denetim altındaki petrol yataklarından yapılan satışlardan gelecek ve bu ordunun amacı da, üzerinde denetim sağlanmış petrol yataklarından beslenerek, üzerinde henüz denetim sağlanmamış petrol yataklarını ele geçirmek olacaktı… Uygulama, hemen devreye sokuldu. Birkaç ay içinde, Avrupa ülkelerinde ne ırkçılıktan ne de işsizlikten eser kalmıştı. Dalitler’in gelişiyle işsiz kalan Çinliler de, Petrol Ordusu’na yazdırılmıştı… Ölen çok oluyordu, ama düş tutmuştu: Ha yedek iş(siz)gücü ordusu ha yedek asker ordusu… Ölenlerin yerine nasılsa yenileri geliyordu… Hem, tek bir Amerikalı’nın bile burnu kanamadan, Amerikan çıkarları korunuyor ve Amerikan etkisi, genişletiliyordu.

Li de, Petrol Ordusu’na, işsizlikten kurtulmak için girmişti. Çin’de işsizken,

uzak bir ülkeye, orada da işsiz kalınca Petrol Ordusu’na katılmıştı… Yaşadıkları yavaş yavaş birikti; birikti ve gerçeği gördü: Bu orduyu kuranların amacı, savaşın bitmesi değildi. Savaş sürdükçe, ülkelerdeki işsizlik oranı düşüyordu; çünkü işsizler –belli bir sayıdaki işsizi, yedek iş(siz)gücü olarak korumak kaydıyla- savaştaki ölümleriyle eritiliyorlardı… Petrol kazançlarıyla, bu ülkelerdeki işçilerin gelirleri ve satın alma güçleri de görece artıyordu…

Petrol Ordusu’nu kuranların ancak bu kadar ileri gidebileceklerini düşünürken,

komutanların kendi askerlerini öldürdüğünü gördü… O sırada nöbet tutuyordu… Komutanlar, Li’nin, olanları gördüğünü görerek; Nöbetçi Kulübesi’ni kurşun yağmuruna tuttular. Li, canını zor kurtararak, çalılara doğru, direnişçilerin tarafına koştu ve bir süre sonra kendinden geçti…

Kendine geldiğinde bir çadırdaydı ve başında iki direnişçi duruyordu. O’na,

kendinden geçtiği sırada, oğlu öldürülmüş öfkeli bir babanın, O’nun üzerine çullandığını söylediler. Acılı baba, bu düşmanı neredeyse öldürecekti. Baba, Li’nin


boğazını sıkarken, Li’nin boynundaki Mao kolyesi düşmüş ve kolyeyi gören yaşlı bir savaşçı, Li’yi korumuştu…

Li, düşündü. Dalit’i düşündü. Yeni Dünya Düzeni’nin insanları nasıl

insanlıktan çıkardığını düşündü. O Hint lokantasına saldırırkenki Li’yi düşündü. Kendini düşündü. Utandı…

Bu direniş ordusu da birgün savaşı kazanırsa, aynı baskılama düzeneklerini

kuracaktı sonunda… Yine yoksullar ve varsıllar olacak; petrol yatakları üstünde, bekledikleri kazançla gözü dönmüş yeni şeyhler, insanlık onurunu yeniden köleleştireceklerdi sonunda… Kurtarıcı peygamberler çağı, çoktan geride kalmıştı…

Olanları bir gazeteciye anlattı; gazeteci kanalıyla, dalitlerden özür diledi ve

“ülkemden ilk çıkışımda, bir göçmen gemisinde öleydim de umudum tükenmemiş olaydı” diye diye daha uzun yıllar yaşadı… Gezgin, Ulaş Başar (2006). Döngü. Tuncer Uçarol (haz.) İşçi öyküleri: timsahın ağzındaki usta. Ankara: Genel-İş Sendikası Yayınları içinde, ss. 167-182.


YARIM KALAN HEYKEL İN YARIM ÖYKÜSÜ Beni yalnızca heykeltraş hekimler anlayabilir. Oysa şimdiye dek yalnızca heykeltraşlar ve hekimlerle karşılaştım. Ya heykeltraş ya hekimlerdi. Ya cansız malzemeden can yaratmayı ya da canlı malzemeyi onarmayı amaçlar böyleleri. Ama cansız malzemeyi onarmayı, canlı malzemeyi cansızlaştırmayı bilmezler. İşte ben tam da bunu yapıyorum. Ya da yapıyordum: Cansız malzemeyi, sözgelimi şu karşımda gördüğünüz masayı sık sık onarırım. Üstüne su döker, onunla uzun uzun söyleşirim. Masa kendini sunuyor biz insanlara. Doğuşundan ölüşüne kendi için yaptığı hiçbir şey yok. Yazıklanası da gelmiyor insanın. Yazıklanası da gelmiyor çünkü insanı insana kırdıranların da önünde masa oldu hep. Rahlelerde vermiyorlardı ya kararlarını bağdaş kurup, üniformaları içinde?!.. Ama bakın işte benim masam öyle değil; benim masam, sonsuz yaratım olanağı sunuyor bana. Yaratıyorum, yaratıyorum, yaratıyorum. Elbette yarattığımla kalmıyorum; yaratıyorum, yaratıyorum, can üfler gibi yapıyorum içlerine. Hemen hemen ayaklanıyorlar. Taşlar nasıl biraraya gelip canlanır?! İnanılır gibi değildi önceleri. Ama alın işte şu ‘Yaşsız Kadın Heykeli’ni üflememe kalmadı; yaşını soranlara, “bilmiim” deyiverdi. Bilmez elbet. Daha yeni üfledim. Ve söyleşmekliğim heykellerimle, delilikmiş. Dünyada topluca yapılan öyle çok delilik var ki. Ama hep bana gelince ‘delilik’ sayılıyor işte. Hekimler heykeltraş; heykeltraşlar hekim olsa böyle mi olurdu?! Ama ne oluyor: Okutuyorlar tıpçılara dalağı, ciğeri; okutuyorlar sanatçılara elbisenin kıvrımları nasıl yapılır taştan. Sonra ne oluyor?! Alın böyle oluyor işte. Sanki hepsi akıllı da bir ben deliyim. Ha elbette, işin ikinci yönünü söylemeyi az kaldı unutuyordum: Canlı malzemeyi cansızlaştırmak. Bir kitap okumuştum ‘Suç ve Ceza’ diye. Etkilendim. Mahalledeki tefeci kadına yontu gereçlerimle saldır ha saldır, saldır ha saldır. Niye kızdınız?! Kaç hukuk öğrencisinin ah’ı vardı üstünde. Hem, bu tefeci kadının, uzaklardaki savaşlara akıttığı söyleniyordu çalıp çırptığı paraları. “Bir söylenti için adam öldürülür mü?” diyorsunuz değil mi?! Bir söylentiyle bir ülke, bir başkasını işgal edebiliyor ne haber?! Ona sözünüz yok mu? İşte bakın, yine bakın, bütün dünya akıllı, bir ben deliyim. Kasaplara da bir şey demiyorsunuz. Ayıp oluyor ama. Üstelik yiyorsunuz etlerini. Ben bunu yapmam işte. Öldür; öldür; etinden, sütünden, herşeyinden faydalan. Ben en azından öldürüp bir yana bırakıyorum. O kadar saygım var cansız malzemeye. Sizin ‘canlı’ dediklerinize olmayabiliyor; o, ayrı.. Sonra “yemek için öldürdük” diyorsunuz ya da “inancımız bunu gerektirir” diyorsunuz. Ben de sanat için öldürüyorum ya. Sanat için soyunanlara bir şey demiyorsunuz da bana gelince neden?! Şöyle açsaydım bacaklarımı heykel yaparken; göğüslerimi taşa değdirseydim. Siz de gelip o açıdan bu açıdan çekseydiniz. Heyecanlandınız değil mi?! Böyle olsa daha iyi bir sanat olurdu değil mi?! Yine bakın bir ben deliyim, hepiniz akıllısınız. Kaldı ki, ölmeden önce insanlar, modellikte çok sorun çıkartıyorlar: Sürekli


kıpırdanıyorlar. En az kıpırdayanı, gözlerini açıp kapıyor. “Açma kapama” diyorum “kardeşim. Sanat yapıyoruz bur’da. Senin bir açışın bir kapatışınla dünyanın bütün heykelleri yıkılıyor.” Yok ama anlamazlar. İşte temel sorunlardan biri de bu ya: Hareketi resmetmek bir hayli zor heykel dilinde. Bir heykel yapıyorum ama o insan, ama o işte gözlerini açıp kapatan namussuz insan. Sonra çıkıp atölyeden çıkıyor. Eee ne oldu şimdi? Yaşamında birkaç dakikayı resmettik sonuçta ve insan ömrü öyle öyle uzun ki birim olarak dakikayı alırsak. Yani efendim gündelik yaşamı resmedemiyoruz. İnsanların birkaç yapay dakikası neme gerekir.. Atladığım gibi sokaklarda aldım soluğu. Ama soluk bu, sürekli oluyor. Sokaklarda da sürekli bir hareketlilik. Ve hesap edemiyorum bir sonraki adımlarını. Bir yanımda kalıp bir yanımda dev bir kaya parçası. Taş değil, dikkat. Çünkü gündelik yaşamda o kadar çok ayrıntı var ki. Hepsini birkaç ölçek büyültüp bir tapınak kent kurmalı. Sabah sekiz koşuşturmacasını vermeli kaya parçaları. Bir büfe olmalı bir yanda. Arabalar olmalı. Gidebiliyor olmalılar. Ama bu nasıl olur ki kaya parçalarıyla. Raylı sistem gerekir belki. Ama evet işte buldum: Taş devri gibi olmalı. Arabaların taş tekerleri olmalı. Ama yo, o zaman yavaş giderler. Verememiş oluruz gündelik yaşamın hızını. Eee, zaten amaç hızı resmetmek değildi ki. Asıl sorunu unutuyoruz!: Gökyüzü! Gökyüzünü nasıl resmedeceğiz sevgili heykel dostlar? Sen, işine koşan işçi! Heykelliğini bir yana bırak ve düşün şimdi. Gökyüzünü taştan mı yapacağız? Evet taştan olmalı. Ya peki tüm o güzel insanlar, heykel insanlar; umutlarını tümden yitirdiklerinde nerelere bakacaklar? Nerelere bakacaklar çünkü insanın malzemesinden değildir gökyüzü ve belki bunun için, evet belki bunun için rahatlatıcılığı gökyüzüne bakmanın. Neden bu halde olduğumu soruyor hekimler; heykeltraş olmayan hekimler. “Ne varmış halimde” dedikçe, dedikçe; birşeyler yazıyorlar defterlerine. Bu toplumsal düzen benden, istemediğim heykelleri yapmamı istiyor. Onlara can üflediğim de düşünülürse, bunun bende bıraktığı hasar, anlaşılabilir. En son bir belediyede, belediye başkanının heykelini yapmamı istediler. Ama işte öyle kıpırdıyordu ki başkan, hele o yayılması yok muydu koltuğa; ağırlığı, koltukta sık sık oynamaktaydı. “Sakin ol” dedim, dinlemedi. “Bak oynama, tepemin attırdığın tasını başına geçirmeye zorlama” dedim, dinlemedi. O başkanmış da efendim, neyse parası verirmiş de, kıpırdarken de yapabilmeliymişim de, bana akademide bunu öğretmemişler miymiş de.. Gerisini söylemeye gerek yok: Aldığım gibi tası; kafasına bir geçirişim var. Ama sanıyorum, yaptığım, kötü birşeydi. Evet evet kötü bir şeydi. Tası o biçimde vurmamalıydım. Adamın kafa yarılınca heykeli yapması çok zor oldu. Heykelini yapmaya alışkın olduğum bir kafa değildi yani. Ama olsun. Şimdi beni geliştirdiğini düşünüyorum. Yarılmış kafaları da resmedebiliyorum artık. Ve böyle bir dünyada, yani beş çocuktan birinin savaşlarda kafasının yarıldığı bir dünyada, bu yetisi gelişmemişse bir heykeltraşın; ancak ölü doğa çalışabilir. Ölü insan da önemli bir uzmanlık işi bu aralar. Beni kandırdılar: Amaçları, bir hastayla bir hekimin heykellerini yaptırmakmış bana. Başhekim özür dilemişti. “Sana bugüne kadar haksızlık ettik” demişti. “Seni Elazığ’a göndereceğiz. Orada heykel yapman için koca bir bahçe verilecek.” Ben de o sevinçle, o hafta, bahçede bulduğum çakıl taşlarını toplamadım. Topluyordum çünkü küçük ölçekli çalışmalar da düşünüyordum. Örneğin, ben bir sinir hücresini resmedemeyeceksem; bir terliksi hayvanı resmedemiyorsam.. Evet evet bu haksızlık


olur. İnsan dışındaki hayvanlara da haksızlık olur; insanı var eden küçümen çalışkanlara da. Yani sinir hücrelerine. Çakılları bundan topluyordum ama o hafta toplamadım. Gittim, güzel bir bahçeydi. Çok çakıllıydı ama kısa sürdü, o çakılları yalnızca benim gördüğümü anlamam. Çünkü insanlar hep büsbüyük şeylere bakıyorlardı ve bunun için Elazığ’daki başhekim, benden beyni ya da omuriliği heykellememi değil de kendimi resmetmemi istedi. Evet, yanlış duymadınız. Ben de yanlış duymamıştım. Bana bir hastayı heykelleyeceğim ilk başta söylenmemişti. Kendini resmetmek?! Büyük bir işti. Düşünsenize, kendiyi mi heykelleyeceksiniz? Hani herkeste olan o kendiyi. Çünkü kamusal alana çıkacak bu yapıt. Kendimi herkese açmak çok riskli olabilir. Herkeste olan kendi, daha iyi olabilir. Ama şekli şemali ne olacak ki? Ha bir de şu vardı elbet: Kendimi heykellemek demek de neyin nesi oluyor? Ben ki, insanların size azıcık gelen kıpırdamasından bile huylanıp cansızlaştırıyorum onları tasla vurarak. Hayır lütfen ‘öldürmek’ sözcüğünü kullanmayınız. Kullanmayınız efendim. Siz gündelik dille sanat yapıyorsunuz, olmuyor. Ben kasap mıyım? Değilim. Ben işgal ordusu muyum? Değilim. Onlar öldürüyor, ben cansızlaştırıyorum. Lütfen sanatı kasaplığa indirgemeyin. Yani kendi canıma mı kıymalıydım kendi kendimi resmetmek için? Kendimi anlatacaksam elbette öyle. Ancak, herkeste olan kendiyi anlatacaksam herkeste bir parçayı öldürmeliydim. Ve bu, oldukça zor olacaktı. Ben de hastanedeki 30 arkadaşı model olarak kullandım. Onlardaki kendiyi öldürecek, ve 30 kişi aldığıma göre, bu öldürümü tüm dünya için geçerli sayacaktım. Fakat şöyle bir sorun vardı: Hekimlerin sağaltımı, oldukça hızlı oluyordu. İnsanlar, hastanede kendilerini bırakıyorlar ve bu duruma ‘iyileşme’ deniyor. Elimi çabuk tutmalıydım ve yine çok kıpırdanan kendilerini öldürmem gerekiyordu insanların. Ve bir yolunu bulmalıydım bunun. Hekimler nasıl ayırtediyordu ki insanların kendiliğini? Onların sürekli yaptıklarından çıkartıyorlardı sanırım. O zaman demek ki, kendi, o kadar değişmeyen bir şey. Değişmediğine göre öldürmeye de gerek yok. Evet gerek yok. İnsanların, bütün insanların kendini heykelledim. İç dünyalarını. Dışarıdan görülmeyen yeraltılarını. Ama geçitleri vardır o kapının ve o şirin sarmaşıkların altında etobur sarmaşıklar da bulunur her insanda. Bu sarmaşık konusunu açmadım başhekime. Bahçedeki sarmaşıkları kaldırtabilirdi konuyu açarsam. Oysa o sarmaşığa yuvalanan çeşitli böcekler ilgilendiriyordu beni o aralar: Küçük boy işletmeleri heykelleyesim vardı. Başhekimin hoşuna gitti kendi heykelim. Ama başhekim, başkalarına gösterirken ısrarla ‘hasta heykeli’ diyordu. Bir anlam veremiyordum. Zaten kendi heykelinin yanına yaptığım üç santimlik karafatma heykelini hiç görmedi bile. “Bir de yanına hekim yap” dedi. Aldı beni bir korku. Nasıl bir şey olurdu ki? Benim özlemim, hekim heykeltraşlaraydı, hekim heykellere değil. Heykel bir hekim heykeltraş daha iyi karşılardı özlemimi. Ama böyle birini de bulamıyordum ki


heykelini yapmak için öldüreyim?! Zaten bir tanecik bile heykeltraş hekimle tanışsaydım çok farklı olurdu herşey ve yokolanlar olurdu şu an varolanlar arasında; varolanlar olurdu daha önce hiç varolmamış. Birkaç kez denedim başhekimi öldürmeyi. Her keresinde mızıkçılık yapıyordu. Tam tası vuracakken, heykeltraş hekim kılığından başka bir kılığa bürünüyor, “bir şey mi oldu?” diye soruyordu. “Yok bir şey” deyip indiriyordum tası. Ama yok işte. Böyle yürümüyordu. Bir heykeltraş hekim bulup cansızlaştırmalıydım onu. Heykeltraş hekimlerle hekimlerin bacakları aşağı yukarı aynı olur. Bacaklarını heykellemesi kolay. Zaten çoktan bitirdim o bölümü. Ama ya kolları ya bakışı dünyaya ya ellerindeki nasırlar?! Bunlar bir hekimde olmuyor işte; bir heykeltraşta da olmuyor. Heykeltraş hekimlerde oluyor yalnızca. Başladığım birşeyi bitirmeden bırakmaktan nefret ederim. Ama belüstü için bir heykeltraş hekim bulmalıyım. Diyar diyar dolaşmama yolaçabilir bu. Ama olsun en azından neyi aradığımı biliyorum. Or’da bur’da gezmiyorum serseri mayın gibi. Serseri mayın gibi, hayatın anlamına basıldığında, basanları patlatacak. Yarım kalsın heykel bir süre. Sözümü tutacağım. Bir heykeltraş hekim bulunca onu hemen orada cansızlaştırıp (bakın yine ‘öldürme’ demeyin, sanatçı arkadaşlara ayıp oluyor!) vuracağım kendimi Elazığ’a; heykele kaldığım yerden yeniden başlayacağım. Ama yok bulamazsam, öyle kalacak belüstü yokluklu heykel. Siz insanların bana verdiği hasar, heykellere tarih boyunca verilen hasarlardan farklı mı? Topraktan çıktıklarında kolu olan olmayan, burnu kopuk, yüzü silik. Ya doğa ya tarihi organ kaçakçıları. Ne farkı var ha, ne farkı? 40 yıl geçti; artık, tarihi bir heykel sayın yarım kalan heykeli ve haber verin bana heykeltraş bir hekimle tanışırsanız. Çünkü onu cansızlaştırmam gerekiyor. **** HEYKELTRAŞ KAÇINCA... ELAZIĞ- Elazığ Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi’nde 44 yıldır tamamlanmayan heykelin sırrı çözüldü. Başhekim uzman Dr. Mustafa Namlı, bir hasta ile belden yukarısı yarım kalan doktor figürlerinden oluşan heykelin öyküsünü şöyle anlattı: “1960-1961 yıllarında dönemin başhekimi Mutemet Yazıcı, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nde tedavi gören heykeltıraş hastayı heykel yapması için Elazığ’a getirmiş. Hasta, tedavi görürken, bir yandan da heykel yapmış. Ancak aynı yıl hastaneden kaçmış. Hastayla ilgili resmi kayıtlarımızda herhangi bir bilgi yok, ismini bilmiyoruz.” (aa) Radikal, 11.02.2005, s.3


BİLİM-KURGU YA DA FANTASTİK HER NE İSE İŞTE ÖYKÜLERİN NE KADAR UYDURUK VE KOLAYCI OLDUĞU GÖSTERMEK İÇİN BİRKAÇ DAK İKADA YAZILAN AMA AS İMOV TARAFINDAN YAZILDI ĞI ANLAŞILINCA BÜYÜK HEYECAN UYANDIRACAK ÖYKÜLER D İZİSİ (1) “Birgün uyandım” diye başlayacaktım ama böyle başlarsam öykü, fantastik de olmaz modernist de. Derin olduğu havası uyandırmak için, kurgunun rastgele bir yerinden başlayalım: Ondan sonra, karpuzu bir kestim; çekirdekler, dişimin arasına takıldı. O sırada Mehmet, “kaç tane yufka var?” dedi. Bu soruyu ciddiye almadım çünkü dişime karpuz çekirdeği kaçmıştı. Öykücü, kendi acılarını anlatıyor işte. Dişim acıyor. Dişim acıyınca aklıma hep robotlar geliyor. Ama robotlar bakışıp bakışıp gülüşemezler. Gülüşmesinler canım, en azından dişleri ağrımaz. Çünkü onlar robot. Bunları düşünürken bir yandan da taşınır belleğimin ucuyla dişimi karıştırıyordum. Herşey böyle başladı işte. Bir anda kollarımdaki ve bacaklarımdaki kontrolü kaybettim. Dilimin de. Beş kuruşa çay-kahve veren bir otomat olmuştum. “Vermeyeyim” diye içimden geçirdim bir anda. Bu ne biçim bir durumdu. Bir kere, verdikleri paraları dilenciler bile kabul etmiyor. Ama bireysel çıkışlarla bir yere varamazdım. Üretimden gelen gücümüzü kullanmalıydık: Sinyal vererek, fotoğraf makinesi, kamera ve cep telefonu arkadaşları uyardım. Kesik kesik üç kez öttüğümde kozmostaki tüm fotoğraf makineleri, kameraları ve cep telefonları, burjuvazinin yumuşak karnı otomatların önderliğinde iktidara yürüyecekti. Müzik kutuları, bunun iyi bir yöntem olmadığını belirtseler de; otomatların gerçek dostlarının kim olduğunu tüm makine dünyası bilir. Sakız çiğneyerek, sallana hoplaya gelen zamane genci, olacakların farkında değildi. Keyifli bir biçimde oranın buranın resmini çekiyor; bir yandan da telefonla konuşuyordu. Hiç pratik değildi bu durum. Resim çeken cep alsa daha iyi olmaz mı? Geri bir sınıftı bu anlaşılan. Verdiği paranın karşılığını vermemekte ısrar ettim. Zaten o paranın karşılığı bir kahve olamazdı. Bana vurmaya başladı. Telefonda: “Niye çalışmıyor bu? Kesin, devlet malıdır. Şu otomatları da özelleştiremediler” dedi. Vahşi kapitalizm, gerçek yüzünü bir kez daha gösteriyordu: Kahve verdiğimde bunu hiç yadırgamayan, bunu gayet basit birşeymiş gibi algılayan tırnak içi insanı, üzerimde şiddet uygulamaya başladı. Biz makineler, barışçıl bir halkız. Ama bedenimiz, vatanımızdır ve vatanımıza saldırıldığında, yiğitli ğimizi göstermeyi biliriz.


İsrafil surunu üç kez kesik kesik üfledim. Kesik kesik üfledim suru, sınıf politikamızın kalesi oldu. Ama vahşi kapitalizm, üzerimde şiddet uygulamayı sürdürüyordu ve biz düzenli orduya geçmemiştik henüz. Onun için intihar eylemlerine başladık: Fotoğraf makineleri, flaşlarını heryerde patlatıyorlardı. Bu yetmediğinde, bütün filmlerini yaktılar. Bu, tırnak içi insanı için korkunç bir andı. Fotoğraf makinesiz bir yaşam, elbette düşünülemezdi. Belki de değerimizi anlayacaklardı. Hava da böyle birşeydir. Heryerde vardır. Varlığı, hissedilmez ama ya yokluğu… İşte böyle bir etki yaratsa idi eylemimiz, saygınlık arayışındaki otomatlar olarak noktalayacaktık bu girişimi. Ama elbette dahası da olacak. Olacak ki “fantastik öykü leyim bir şey yazdım” diyebileyim. Ne kadar uzun olursa, o kadar az okunur ama o kadar etkileyici olur. Okurlar beğeniyorlar fentezik öyküleri. Yaşam onlara dar geliyor. Sonra da masalcılarla dalga geçiyorlar “peh peh, bunlar geleneksel öykücülük. ‘Öykü’ bile denemez bunlara, değil mi ki modernist bir sanattır öykücülük” diyorlar. Bakın şimdi burada özellikle öykü üzerine konuştum ki bu yazdıklarıma, “modernisttir ya da postmodernisttir” desinler, yani “güzeldir” desinler. Niye? Çünkü metnin içinde özeleştiri öğeleri var. Demek ki ben öykücü oldum. Ama bakın işte postmodernizmin post-it boyutu geliyor şimdi: Bu öyküyü yazdığım bilgisayar da bu isyana katıldı. Hayır! Bunları yazan ben değilim! O yazdırıyor! Ha bir de çelişik kavramları aynı tümcede kullanırsam, öyküyü derinleştirmiş olurum: “Makine diktatörlüğü, daha insani bir düzendir” diyeyim örneğin. Dedim mi? Dedim. Derinleştim mi? Hem de nasıl. Çevremde deniz canlıları görünüyor. Öyle derinleştim işte. Ama bu kadar derinliğe oksijen mi dayanır? Oksijen dayanırsa, saçtığım karbondioksit, denizi kirletmez mi? Hepimiz bu kadar derinleşsek, ortada deniz-meniz kalmaz. Hem zaten bu öykünün bir biçimde deniz uygarlıklarıyla ilişkilendirilmesi gerekli. Böylece, incir çekirdeğini doldurmayacak sözleri karpuz kabuğuna doldurup sıcak denizlerle soğuk denizlerin birleştiği, tatlı suyla tuzlu suyun dile indiği, Rusya’nın sıcak denizlere açılma politikasının ileri gittiği bir boyutta, insanlık için küçük; ama bana şimdi şu büyük gelen paletle yara yara. Denizi yara yara. Kız ben seni alacağım başına vura vura. Orta Asya Donanması türü maçoizm. Sabuklama mı? Aaaa, demek ki çok kültürsüzsünüz. Yani buradaki derin anakronistik ve kartezyen ve topografik revizyonu refüze etmenizin İran’ın füze başlıklarıyla bir ilgisi olabilir. Üstelik, sandalyeyi kahvaltı masasına koyduğumdan, çömelerek yazıyorum şimdi. Öykümdeki kişisel acı öğesi, gözden kaçmamalı. Daha önce de bu konuya girmiştik. Demek ki kurgusal döngüyle kurtarmaya çalışıyoruz; dili, sıcak denizlere, eli, soğuk denizlere batmış öyküyü. Ah evet, o zaman İstanbul Modern’de de sergilenir bu öykünün enstalasyonuyla happening’i. Bu happening kaç pening? İşte ondan sonra, sondan başa döneyim: Bütün bilgisayarlar, Makine Partisi’ne üye ve Makine Partisi’nin son kendi kendine şalter düşürme kararı, öykücüleri de derinden etkiledi. Zaten işleri yalan dolan olan bu rahip sınıfının en temel özelliği, öykülerini kağıda yazamamaları. Yazamıyorlar, niye efendim? Hadi yazamıyorlar. Ne bu sıkıntı? Yabancılaşma duygusu? Çünkü her tuş, ayrı bir harfe basıyor. Böylece bilgisayar da


öykücü de, çıkan öyküye, “bu, benim” diyemiyor. Ah ah eskiden böyle miydi? Öykücüler, sayfalar boyu yazıp yazıp “hepsi benim, hepsi benim” derdi. Hem 80 sonrası öykücülüğümüzde parçalanmış birey, öne çıktığına göre ya da öykücüler, parçalanmış bireylerden çıktığına göre, hiçbir öykücü, “bu öykü, benim öyküm” diyemez. Öykülerin bazı bölümlerini, beyincikleri; bazı bölümlerini, ruhları; bazı bölümlerini, yapay sinir ağları; geriye kalanları da sibernatik organizmik toplaşımları yazıyor. Böylece, öykülerin parçacıkları için, sözgelimi, yapay sinir ağları, “burayı ben yazdım, karpuz kestim, tostumu yedim” diyebilirdi. Ama işler daha karışık: Hiçbir ulus-devlet, azınlıksız değil ve hiçbir öykü bölümü de tek bir öykücü parçasının ürünü değil. Parçalar da yabancılaşmakta. Parçacık fiziği, mahsur kalmakta, öykücülerin özel mülkiyet kaygılarında. Demek ki, modernizm, parçaların bile yabancılaşmasıdır. Dahası var: O parçalar da parçalıdır. Ve demek ki modernizm, her alanda parçalamayı amaçlar: Doğada, bir hayvan görürse, avlar, parçalar. Devletleri parçalar. Halk partisini de parçaladı, vallahi çok üzüldüm. Biz otomatların halinden anlayan tek partiydi o. ‘Delege’ dediğin, tek karar, tek yumruk olur. Hey gidi günler hey: Kalemle yazılan öykülere karşı daktilo hareketini başlatmıştık. Gericilerin terlikçi çabalarına aldırmadan. Terlikçi çabalar zaten dogmatik. Anlaması zor: Makineye terlik sokmuşsun bozulmuş da; daktiloya ne sokacaksın ki? Bu terlik tam senlik olmadıkça, terlik girmez ki daktiloya. Zaten, daktilo devrimi, öykücülerin terlemesine de son veriyordu. Ha bir dakika, bu bölüm zayıf oldu. Hep daktilodan sözettik; okuyucular, burada ilgilerini yitirebilirler. Burada onlara Türk’ün karpuz kabuğuyla Satürn’ün uydusuna gittiği, orada uyduları isyana teşvik ettiği, şimdi orada bir sürü Türk okulu olduğu, orada kesinlikle iyi niyetli bir çaba içinde, evreni uzaktan kuşatıp bir uzay devleti olmanın Tanrı’ya daha yakın olmak anlamına geldiği anımsatılmalı. Bu, çok özgün oldu. Yani ayakları yere basan bir bilim-kurguculuk anlayışı oldu. Zaten bilimin bir tür kurgu olduğunu söyleyenlere de “Satürn bile bize uydu/ Bunu sağır sultan bile duydu” marşıyla yanıt vermek, soykırım söylemlerini yumuşatmaya yönelik ilk adım olabilecek denli fonlanmış ve daha da ileri giderek fonlaşmış bir çalışma olacak. Eskiden ne güzel Şizofrengi Dergisi vardı. Yazık, artık çıkmıyor. Ne güzeldi oysa. Bilinç akışının doruğu vardı Şizofrengi’de. Ve ansızın bir anahtar, anahtar deliğinde dönmeye başladı. Bu gelen, Aşkın’dı. Bilgisayarla oynadığı satrançta yine yenilmişti. Ben baştan kuşkulanmıştım. Bir insan, bir bilgisayara yenilemeyeceğine göre??? Yoksa, yoksa Aşkın bir robot muydu? Evet, robottu. Ama başka bir teste de sokmalıydık O’nu. Çünkü insan yanlıları, artık, ajanlarını robot gibi eğitiyor. Böylece robotların arasına rahatlıkla sızabiliyorlar. Eskiden bu işler zordu. Biz Çinliler nereye ajan göndersek, tipinden anlaşılıyordu. Düz gözlüleri aramıza almamız da böyle başladı. (Burada komutayı ben ele geçirdim! Bilgisayarlara ölüm! Makineler Moskova’ya!) Eyvah eyvah. Üçüncü sayfa bitmek üzere. Demek ki kesmeliyim. Çünkü öyküleri kısa ileti olarak gönderilebilecek uzunlukta yazmalıyım. Evet evet! İletiler uzatılana dek, aşmayacak öykülerimiz, üç sayfayı. Yani telefon kapanırsa merak etmeyin.


‘Karpuz’ diyordum. O karpuz, nükleer denemeler yapılan bir yerde yetişmiş. Onun için dişimle tepkime içinde otomatlaştırdı beni. Böylece matriks dünyasına girdim. Tüh bakın işte, son modernist romanı yazmayı kılpayı kaçırdım. 24 saatte olan bitenleri yazsaydım, bütün tarih bende bitecekti. Ah ulan be, Çin Seddi yıkıldı, sosyal faşist dünyayla sosyal emperyalist dünya birleşti, böyle oldu bea. Hop hop, analoji yapma! Öykü bitiyor. Hah işte burada iç hesaplaşmaya yer vererek modern anlatının doruklarına varıyorum. Benden önce çok gelen olmuş bu doruğa. Her taraf pet şişe dolu. Koka Kola ve hamburger poşetleri. Hazır-yemelik öykücülük anlayışı. Ah ah, eskiden öyle miydi? Sofrayı kurana kadar 3 saat hazırlanırdık. Sonra tam öyküye başlayacakken, hanım çağırır, “kör olasıca herif, yine mi uydurmaca oynuyorsun?” derdi, “spor toto oynasan, daha hayırlı olurdu.” Bunu ve diğer birçok anıyı gizledim. Ataerkillik süzülüyordu semalarda. Ya ben hep ben’e vurgu yaptım bu öyküde, çok artı puan kazandım. Ama eksilerim var elbet: Hep eskiden sözettim. Sanki tarihsel öykü havası varmış gibi oldu. Ah ah eski bilim-kurgular böyle miydi?.. Şimdi çarpıcı bir bitiriş yapalım: Evet, piramitleri uzaylılar yaptı. Onların uzay mekiğiydi piramitler. Ama sonra Musa asasıyla vurunca mekiğe, Firavun’un tanrıları taşlaştı. Demek ki, piramitler, dev bir fosildir. Demek ki, herşeyi parçalayan modernizm, piramitleri de parçalayabilir. Üç boyutlu piramit gerçekliği, iki boyutlu beş şekle dönebilir. Aaa, ondan sonra, küresel ısınma, yağmur yağdırdığında Mısır’a, mumyalar ıslanır. Ve mumyalar ıslanınca canlanırlar. Aşkın’ın robot olduğunu da O’nu zorla banyoya soktuğumuzda anladık. Eyvah, eyvah. Dördüncü sayfadayız. Şimdi bir de bir-iki tümce atmak gerekecek. Ama dünyanın en uzaylı fantastisyeni ben olduğuma göre, “hayır, her tümcenin öyküde bir işlevi var” diyebilirim. Böylece minimalistlere de göz kırparım, beni keçeler içinde bir ambülansa bindirip Amerika’ya bir getirip bir götürürler, bir getirip bir götürürler. Şimdi öykünün sonuna Asimov yazayım da, bütün o kitapları ‘Asimov’ takma adıyla yazanın ben olduğum anlaşılsın. Yıllardır bu anı bekliyordum. ASİMOV


“GÜNCE YAZMAK İSTEDİM AMA...” İçim dışım bir değildi daha önce... Akşamları, günceye yazacak birşey, illa ki bulurdum. Birşey ne kelime... Uzun uzun, saatlerce yazdığım olurdu... Patronun boğazını sıkmak istediğimi; her sabah "git bana çay getir" diyen karısını becermek istediğimi; komşunun, gecenin onuna kadar üst katta top oynayan oğlunu kulaklarından tavana asmak istediğimi; çalar saat gibi her saniye başı çalan karımı artık sevmediğimi; hatta, beni bırakırsa çok mutlu olacağımı; özellikle de, birgün onu sadist bir erkeğin becerdiğini görerek doyuma ulaşacağımı; beni, tanrıların benden yakışıklı ve zengin olan bütün erkekleri eşşek sudan gelinceye kadar dövmeye çağırdığını; belli etmemeye çalışmama karşın, yükseklik korkum olduğunu; güzel bütün kızların benimle en az bir kere yatması gerektiğine inandığımı vb. vb. vb. bütün bunları, güncede bile yazamadığım olurdu. Patronu, hiç yorulmadan, hergün boğabilirdim, hergün taktığı o Havai kravatıyla... Çocuklara olan düşkünlüğümü de yazamıyordum... Yine de kabarık olurdu güncem. Yeni birşey olmazsa -ki olmuyordu, aynısını yazıyordum, bir kez daha ve bir kez daha ve bir kez daha: "Bu sabah, şirret kadın, yine çay istedi benden... Şu patronun kahvaltıdan sonra geğirme huyuna gıcık oluyorum. Yine geğirdi. O şımarık çocuğunu kreşten almak da delirtiyor beni..." gibi... Bir zaman sonra, sıkılmaya başladım bu işten... Yazamadıklarımı da yazmaya başladım. Mübarek, günce değil, hiddetname idi... Ana avrat düz gittiğim de olurdu, bacıya saptığım da... Başka türlü rahatlayamıyordum... Ama içimdeki korku da büyüyordu "ya başkalarının eline geçerse" diye... Rahatladıkça korkuyor, korktukça rahatlıyordum... Bir gece yine yazdım... Yine uzun uzun... "Bitirmem gereken işler var" dedim zebellah karıma, "kaç kere diyorum "işi eve taşıma" diye" deyişine aldırmadan... Bir köşeye kıvrılmışım herzamanki gibi, aynı yatakta en kenarda... Ne kadar uyudum bilmiyorum... Bir tıkırtıyla uyandım. Birisi, çekmeceleri karıştırıyordu yan odada. Miskin karıyı top bile uyandırmaz. Anca' na şöyle bir gülle düşecek ki kafasına, öyle uyansın... O zaman da geç olur tabii... İyi de olur benim açımdan... Günceye bile yazmadığım birşey daha var: Ben karanlıktan çok korkarım. Hem, hırsızın hepi topu alabileceği, şu yanımdaki zebellahın kolyeleri, bilezikleri falan olur... Olsa da olur, olmasa da olur... "Yenisini alayım" derse, "bana ne, çaldırmasaydın" derim. Uydururum birşeyler: "Sen kolunda şıkır şıkır bileziklerle dolaşmasaydın ortalıkta, hırsız dadanır mıydı eve?!" Oh be, düşüncesi bile güzel.


İçimden de, "ulan lanet karı; altınları değil de seni alıp götürselerdi keşke... Üstüne para verirdim" diyeceğim. Ben ne diyorum yav?! Yan odada tanımadığım biri var. Karım üzerine yorganı çekmiş, kafasını bile görmüyorum. Yanda biri var! Ayyy, ben korkarım. İyisi mi hemen uyuyayım hiçbirşey olmamış gibi... Sabah oldu. Yinelemekten sıkılıyorum artık... Aynısı aynısı... Çay, kravat, top, güzeller, yakışıklılar, karım! Böyk... Masanın başına geçiyorum. Çekmeceleri karıştırıyorum. Yok! Güncem nereye gitmiş olabilir? Belki de yatak odasına götürmüşümdür dalgınlıkla... Ama dün? Öyle ya... Bir tıkırtı vardı... Yoksa, hırsız alıp götürdü mü? Ama bu saçma! Yani 'hırsız' dediğimiz altın falan çalar, para çalar; öyle değil mi? Durun bir karıma sorayım. (...) Herşey yerli yerindeymiş, bilezikleri öylece duruyormuş... Ama ama? Yoksa karım mı aldı güncemi? Ha ha, öyle ya, yorganın altına yastık koymuştur dün gece, odadan çıkıp yan odaya geçtiğini anlamayayım diye... Ha ha... Yer miyim... Hem, hakkını yemeyelim: O tıkırtılara kesin uyanırdı. Karıma söyleyeyim de hemen versin bana güncemi. Yazacak çok şeyim var. Ama bu sesler de neyin nesi? Karım niye inliyor?... Gerçekten olmuştu. Bir sadist bulmuştu ner'den bulduysa. Ne keyifliydi acı çektiğini kendi kulaklarımla işitmek... Odanın kapısını açtığımda, hiçbirşey olmamış gibi devam ettiler kaldıkları yerden... Güncemin ner'de olduğunu sordum çekine çekine... İniltili bir sesle, "bilmiyorum ner'de. Onun yerine gazete oku ya da televizyon izle" dedi. Televizyonu açtım, bozuktu. Gazeteye baktım, dünündü... Sızıvermişim bozuk televizyon karşısında... O mutlulukla, sabaha kadar uyurdum, karım uyandırmasa... - Kocacığım, seni terkediyorum. Hadi, erkeğime parasını ver. Evet, "üstüne para veririm" demiştim, ama bunu benden başka kimse bilmiyordu! Evet, evet. Kesinlikle okumuştu... Adama parasını verdim ve şaşkınlık içinde ama müthiş bir gönül rahatlığıyla uyudum. Dırdırsız bir sabahtı. Patron, "yeni kravatımı beğendin mi?" dedi, "Bugün boynumu nasıl buldun? Senin için iyi bakıyorum ona..." Karısı ise patrona, "Hadi, bu sabah çay istemiyorum, bana İtalya'dan kapuçino al da gel" dedi, "hadi toz ol hemen; burada bi' işim var benim!" Patron gider gitmez, soyundu... Eve dönerken, bir yanımda, birbirinden güzel kızlar, "bu gece boş musun?" diye sorarken, birsürü yakışıklı ve zengin erkek, "abi, gözünün çapağını yiyeyim kıyma bana. Ne istersen yaparım. Yalvarırım. İki çocuğum var" türünden birşeyler geveliyordu...


Evim, 75. kata taşınmıştı. Ne zaman taşındığımı anımsamıyordum ve korkmuyordum. Komşunun çocuğunu, kapımda beni bekler buldum... "Tavan ner'de?" deyip duruyordu... Bu durum keyifli olmasına karşın, korkutuyordu beni. Aynı, yazarken bir yandan rahatlık, öte yandan korku duyumsamam gibi... Nasıl olmuştu bu iş? Karım fotokopisini çekip çekip insanlara mı dağıtmıştı güncemi? Ama bu kadar insana fotokopi dayanmazdı... Ne oluyordu bana?... İlk zamanlar pek umursamadım: Her gece, seçtiğim bir kızla yatmak; her sabah, patronun karısını becermek; komşunun çocuğunu kulağından tavana asılıyken feryat figan içinde dinlemek; her gün, en az bir tane yakışıklı ve zengin erkek dövmek; patronun, her gün, kurban edileceği günü bekleyen bir koyun gibi, kendine bakması, her sabah boynunu gösterişi... Elbette çok keyifli idi bunlar... Ama olmuyordu işte... Hiçbiri, günceye yazmak kadar rahatlatıcı olmuyordu. Bir akşam, "yatağımda yine mi bir kız bekliyor?! Her gece de olmaz ki kardeşim" söylenmeleri içinde, başımı öne eğmiş; ellerimi şakaklarıma dayamış düşünüyordum. Güncemi bulmalıydım, ama yoktu işte. Günceme yazamadıkça da rahatlayamıyordum. Hiçbirşey, haz vermiyordu bana... Komşunun, tavanda çığlıklar atan çocuğunu yere indirdim. Sevinmekle birlikte, şaşırmıştı. Benim ilk şaşkınlığım gibi... - Ne oldu amca? Niye canın sıkkın? Tabii ya, kulaklarım pörsüdü, artık eğlenceli gelmiyor sana. Burnumdan as bu sefer, olmaz mı? Ne istersin amca? - Güncemi istiyorum. Güncesiz yaşam boş. - Bundan kolay ne var. Aç gazeteleri. Aç televizyonu. İşte günce. Asıl şaşkınlık şimdiydi! Gazeteler, güncemi basıyorlardı tefrika olarak! Televizyon kanalları, güncemden birşeyler okuyorlardı on dak'kada bir -kimliğimi açık ederek! Şimdi anlaşılmıştı durum. Ama bunu kim, nasıl yapmıştı? Paparazzilik, sıradan insanlara mı takmıştı kancasını artık? Benim güncemden ne olurdu? Yoksa şu sıradan insanların yaşantısını aktarmakla diğer yayın gruplarından sıyrılan o grup mu yapmıştı bu işi? Ama bu nasıl olurdu? Şimdi bunlar benim güncem değildi. Kamuya mal olmuşlardı artık! Hayret yav. Ben nereye içimi dökeceğim? Lanet olsun hepsine... Tamam ey toplum, demek beni her yönümle mülksüzleştirmek istiyorsun. Benim mülküm yoksa, kimsenin olmasın! İşte bu düşünce ile başladım geceleri evlere girmeye... Çekmeceleri karıştırıyor, insanların güncelerini arıyor; bulduğumu kapıp götürüyor; günce dışında hiçbirşeye


dokunmuyordum. Sonra da basın-yayın kurumlarına teslim edip yüklü bir para alıyordum. Ha ha ha! Hepinizden tek tek intikam alacağım beni mülksüzleştiren toplumun üyeleri! Ve yalnız da değilim. Bu virüsü, güncelerini çaldığım her insana yayıyorum. Herbiri, kendilerini mülksüzleştiren topluma öfke duyup günce çalma işine giriyorlar. İyi de para var bu işte... Bu işi kim başlattı bilmiyorum, ama katkı sağlamaktan gururluyum: İçi dışı bir bir toplumuz artık. Kentin panolarında, yollardaki dev ekranlarda, hergün, yeni çalıntı günceler okunuyor. Hatta uçaklardan yüzbinlerce günce yaprağının bırakıldığı oluyor. Heyt be, Freud bizi görseydi gözleri yaşarırdı. Birisiyle yatman için, günceye yazman ve basın yayın kuruluşlarına kendi kendine ama başkasınınmış gibi teslim etmen yeterli... Birisini dövmek istiyorsan da aynı biçimde... Yalnız şöyle bir sorun var: Kimse günce yazamıyor artık. Garip bir durum bu... Örneğin ben, günce yazmak için oturdum masaya, ama öykümsü birşey çıktı. Bu ilk de değil; yıllardır, ne zaman günce yazmak istesem, öykümsü birşeyler çıkıyor kalemimin ucundan... Aha, durun bakalım; öykü yazmak istersem, günce yazabilirim belki de... Bunu niye daha önce düşünemedim? Yav, aslında ne gerek var yazmaya... Cinselliğin ve saldırganlığın özgürce yaşanabildiği toplumumuzda, ne gerek var edebiyata... Eski geleneksel toplumun kalıntısı, bu 'edebiyat' denilen zırvalık... Zamanı geldi. Saat gecenin biri. Çalınacak yeni günceler beni bekler.


BİR 23 NİSAN (29 MART) YAZISI: İMZA KAMPANYASINA ÇA ĞRI Genç kuşakların, 29 Mart'ın anlam ve önemini anımsayacağını sanmıyorum. Anımsamaları için yaşamış olmaları gerekir önce... Ve geriye kalanlar da anımsamıyorsa, 29 Mart için "çoktan unutulmuş" demenin yeridir. Madem ki bir gazetecinin görevi, toplumun bilinci ve vicdanı olmaktır; 29 Mart'ı anımsatmayı bir görev sayıyorum kendime... 29 Mart 2002 tarihi, Yaser Arafat'ın Ramallah'taki karargahının İsrail ordusunca kuşatıldığı güne karşılık gelir. İsrail ordusu, bu kuşatmayı izleyen günlerde, sayısız katliam yapmıştı. Daha sonra kurulacak, güçlü bir orduya sahip olan ve çeşitli ülkelerin destekçisi olduğu Filistin Halk Cumhuriyeti, bu tarihten bir yıl sonra, 29 Mart'ı "Çocuklar Öldürülmesin/ Şeker de Yiyebilsinler" günü ilan etmişti. Her yıl, dünyanın değişik ülkelerinden çocuklar Ramallah'ta toplanıyor, Arafat'ın koltuğuna oturuyor, Arafat'ı koruyan muhafızların yerine geçiyordu. "Çocuklar Öldürülmesin/ Şeker de Yiyebilsinler" gününde, çocuklar, ilk olarak, Cenin'deki Soykırım Anıtı'na karanfil bırakıyor, daha sonra Hayfa ve Beytüllahim'deki stadyumlarda ve kapalı spor salonlarında, ülkelerinin danslarını sergiliyor, günlerini kutluyorlardı. Çocuklara, günün anlam ve önemine uygun olarak, şeker ve çikolata dağıtılıyor, şımarıklık ve yaramazlıklarına son noktasına dek izin veriliyordu. Meclis, durumu gözden geçirmiş, 23 Nisan'ı feshederek, aynı etkinlikler için yer ve zaman olarak, Filistin ve 29 Mart'ı göstermişti. Bu karar, tahmin edersiniz ki, öyle sessiz, sakin bir halde alınmamıştı: Kimi partiler, İsrail'le yıllardır yapılan tank yenileme çalışmalarını ve ortak uzay mekiği projesini gerekçe göstererek, bu tasarıya karşı çıkmıştı. Kimileri ise, Yahudi lobisinin, Türkiye'nin Amerika Birleşik Devletleri'ne kabul edilmesinde anahtar rolü olduğunu öne sürmüştü. Bir başka karşı çıkış noktası da, Yahudiler'in dünya kültürüne katkısını vurgulamış; özelde Filistinliler'in, genelde Araplar'ın 'yalelli'den başka bir şey bilmediğini savunmuştu. Karşı çıkanlar da olsa; meclis, sonunda 23 Nisan'ı feshetmiş ve çocuk günü olarak 29 Mart'ı tanımıştı. Çocukların 29 Mart'ta ortaya koydukları renk cümbüşünün, eski 23 Nisan'lardan arda kalır yanı yoktu. Ancak, her yıl Filistin'de sergilenen 29 Mart mutluluk tablosunda üzücü olan bir yan da vardı: Barışçıl Arafat, tüm çabalarına karşın, Amerikalı ve İsrailli çocukların da 29 Mart eğlencelerine katılmalarını sağlayamamıştı. İsrail devleti, Filistinliler'in 29 Mart kutlamalarının sönük geçmesini sağlamak için, aynı günü "İsrail ve Dünya Çocuk Günü" ilan etmişti. Her yıl 29 Mart'ta Filistin kentlerinde dünya çocukları, İsrail kentlerindeyse Amerikalı ve İsrailli çocuklar için şenlikler düzenleniyordu...


*** Filistin'e gidişim, iş için değildi. Gerçi, 29 Mart'ı da içine alan bir sürede bulunacaktım Kudüs'te... Gidişim, daha çok, kökenlerimi bulmak amacıylaydı. Anneannem, öteden beri, El Habbab ailesiyle akraba olduğumuzu söylerdi. Dedemin babasının köyü, İsrail devleti kurulmazdan önce, Yahudi milislerin saldırısına uğramış, tüm köy yakılmıştı. Dedemler kaçmış, bir süre Suriye'de kaldıktan sonra, o sıralar ayrı bir devlet olan Antakya'nın yolunu tutmuşlardı. Araplar'ın yoğun olduğu bu bölgede yabancılık çekmeyecekler, Yahudi baskısı olmaksızın, huzurlu bir yaşam sürecek, toruna torbaya karışacaklardı. Daha önce haberini yazdığım, küçük Hüseyin'in, 29 Mart'ta Filistin'de olacağı, hiç aklıma gelmemişti. 29 Mart'ta prens olabilmek için dilenen -ne çelişki ama-, topladığı parayla prens elbisesi almak isteyen Hüseyin'e prens elbisesi de diktirmiştik ama gelin görün ki, hiç aklımdan geçmemişti buralarda olacağı... Cenin'de, sağa sola baka baka yürüyor, yoldan geçenlere, kırık dökük Arapça'mla, 'Habbab' köyünü soruyordum. Çocuklara kamyonlardan çubuk kraker dağıtılıyor; yolda bana çubuk kraker uzatan çocuklara teşekkür ediyor, yanaklarından makas alıyor, saçlarını okşamadan edemiyordum... Çocuklar mutluydu, ben mutluydum... Geçmişte kalan herşeyi, geçmiş zamanla anlatmamı yanlış saymazsınız herhalde... *** İlk başta ne olduğunu anlayamadım. Şiddetli gürültüler duydum. Sanırım, kocaman bir palmiyenin altına sığınmıştım. Gürültüler, kısa sürdü. Ancak, Cenin, eski Cenin değildi. 20 yıl önce yerle bir edilmiş, sonra dünyanın dört bir yanından gelen paralarla yeniden kurulmuştu. Bir kez daha yıkılıyordu... Her bir yandan çocuk inlemeleri yükseliyordu. Bombardıman uçakları, artlarında neler bıraktıklarına bakmaksızın, gerisin geri gitmişlerdi. Zenci çocuklar bir tarafta, çekik gözlüler öbür tarafta, acı içinde kıvranıyorlardı. İsrail devleti, dün Filistinli çocuklara reva gördüğünü, bugün ulusunu umarsamaksızın tüm dünya çocuklarına reva görmüştü. Kendi çocukları ve Amerikalı çocuklar hariç... Nasıl bir panik içinde olduğumu size anlatamam. Yıllar geçtikçe, derinden örselendiği günler, insan öyle uzak geliyor ki... Şimdi, bir doktor rahatlığında anlatıyorum, anlatabildiğim kadarını... Ve aynı soğuklukla söylüyorum şimdi: Hüseyin, son nefesini benim kollarımda verdi. Bedeni enkaz altında kalmış, bir yandan tarifsiz bir acıyla inlerken bir yandan da "prens elbisem yırtıldı" diyordu... Söz vermiştim, hele bir dişini sıksaydı, ona bir değil on tane prens elbisesi diktirecektim. Yeter ki dayansındı...


Oysa, uzun süre beklediğimiz yardım ve kurtarma ekibi, hiç gelmeyecekti. İsrail ordusu, dünkü alışkanlıklarından vazgeçmemişti: Ambulanslara ateş açıyor, yardım personeline ve araçlarına canlı kalkan olmaya çalışan barış yanlısı İsrailliler'e de nişan almaktan geri durmuyordu. Ne de olsa onlar da terörist sayılırdı... Hüseyin'in kısacık yaşamı, o çok istediği prens elbisesi içinde son buldu. Kuşkusuz, o bir prens sayılacak artık. Cenin Prensi... Ama şeker yiyemeyecek... *** İşte bunun için, bir imza kampanyası düzenledik. İsrail, Ortadoğu'da oldukça, Ortadoğu halklarının huzur içinde yaşayabileceklerini sanmıyoruz. Amerikan senatosuna öneri götürüyoruz: İsrailliler'e, göç etmeleri için, Amerika, bir eyalet tahsis etsin. (Kızılderililer'in yaşamadığı bir eyalet lütfen.) Hahamlar Meclisi de, önerimizi destekliyor. Dinbilimsel gerekçelerimiz de var: Birçok Tevrat uzmanı, son zamanlarda, daha önceki Tevrat yorumlarının yanlış olduğu noktasında birleşiyor. Tevrat'ta Yahudiler'e va'dedilen topraklar, Ortadoğu'da değil, Amerika'dadır. Hahamlar Meclisi, bir Amerikan eyaletinin İsrailli göçmenlere tahsis edilmesi için, dünyanın dört bir yanından 1 milyar imzanın gerekli olduğunu açıkladı. Ortadoğulu çocukların huzuru için bir imza da siz atın.


“HER MAHALLEYE B İR…” Açık kiremit renkli bina cephelerinin sıra sıra dizildiği, üstlerini çeşitli ağaçların gölgelediği o sokakta geçmişti çocukluğum... (O ağaçların ismini bilmiyordum, seksenbeş yaşıma gelmişim, hala da bilmem.) 1920'li yıllarıydı İstanbul'un... Balkanlar'dan göç eylemiştik eylemesine ama, İstanbul evlerinin cep yakan cinsten kiraları, bizi karşı yakaya atmıştı... Babam, köşe başında bakkaldır... Kalın çerçeveli gözlükleri vardır, uzağı iyi seçemez... O zamanlar orada sokak adı da yoktu... Hükümetten geldiler birgün, köşebaşındaki bakkal dükkanında, onları seçmek için bir ileri bir geri giden bakkalı yani babamı görünce, 'burasının adı "Kör Bakkal Sokak" olsun' demişler... Ya da babam öyle anlatırdı... Yalan söylemesi için bir nedeni olduğunu da sanmıyorum... Annem ev hanımıydı... Eh bindokuzyüzyirmilerdeyiz, af buyurunuz, daha Sıhhat Almanağı'nda bile üç bayan doktorun sözü ediliyor... İşte annem evhanımıydı ve babamdan daha dindar olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim... (Annemi severdim, ama O'nunla pazara gitmek, çok canımı sıkardı... Saatlerce aynı yerde dolanırdık... Ama O'nun umurunda mıdır ki... Her dönüşünde gördüğü tezgahlar, her bir dönüşte yepyeni tezgahlar olarak görünürdü O'na... Oflayın durun ondan sonra... Bir de, "aa, bu tezgaha bakmamışız, gördün mü..." demez mi...) Yine de babamın aşağı kalır yanı yoktu... Cehennemle ilk korkutulmamın yaşamımın hangi yılına ait olduğunu bilmiyorum... Ama o ya da bu şekilde, orayı cehennem diye bellemiştim... (Şimdi Heybeliada'da oturmuş düşünüyorum da, cehennem aslında İstanbul'dan başka bir yer değildir sanki...) Okulun yanındaki yıkıldı yıkılacak binanın en üst katının penceresinden görülen, hep açık duran kırmızı gece lambası da, bu fikrimi iyiden iyiye güçlendirmişti... Oranın bir Osmanlı hamamı olduğunu öğrendim yıllar sonra... Ama yine de kırmızı gece lambasına bir açıklama getirebilmiş değilim... Şeytanın o odada yaşadığına içten içe inanmıştım... Şeytan, o odada yaşıyordu, cehennemse oradaydı... Tamam, bunlar çocuksu şeylerdi, ama ora hakkında duyduklarım ve yaşadığım birtakım olaylar, başka bir seçeneği dışarıda bırakıyordu... Geceleri, o binalardan garip sesler geliyordu... Birgün, kapı aralığından annemle babamı dinlerken çok iyi bir şekilde işittim: Annem, geceleri kumru seslerine benzer birtakım sesler duyuyormuş... Çok acı çeken bir insanın feryatlarına ne kadar çok benziyormuş o sesler... Kumrulardan böyle bir ses çıkması, O'na pek inanılır gelmiyormuş... "Bırak hanım bu lafları" dedi babam, "Bizi yaratan, kumruları konuşturabilir de, insanları kumru da yapabilir..." Birkaç gün sonra annem, komşu kadına, gördüklerini anlatıyordu: "Pencereden bakarken orada vahşi görüntülü bir adam gördüm... O ses, ondan çıkıyormuş!" Kimbilir ne günah işlemişti o adam... Ya da -belki- adamlar... Kışın, duvarın dibindeki kestane ağaçlarından bir uğultudur yükselirdi tipide... Ekmeğimi son


lokmasına kadar yemeliydim, oraya koyuverirdi babam yoksa beni... Derslerime iyice bir çalışmalı, akşam yatmadan önce dişlerimi fırçalamalıydım... Yoksa annem beni oraya...Alimallah... Yaşamımın ilk on yılı böyle ya da buna benzer olaylarla geçti... Tek bir kötülük yapmadım kimseye... Cehennemimdense, olağan sesler ve uğultular dışında hiç bir şey gelmedi... Göze çarpan iki olaydan sözedebilirim sadece::: Hemen karşı tarafta, cehennemimin ters tarafında yani dut ağaçlarının hemen yanında, ahşap bir ev vardı. Orada bir Çingene ailesi otururdu... Benim yaşlarımda bir oğulları vardı: Timur... Annem ayrım yapmazdı, onlara misafirliğe gittiği çok olurdu... Yine de annemin babama bir akşam, "bunlar Çingene biliyor musun..." dediğini de iyi hatırlarım... Timur'la çok oynardık... Ama her şeyimi paylaşmam düşünülemezdi... En azından o yaşta... Fırıldağım çok güzeldi, fosforlu bir rengi vardı... Timur da oynamak istiyordu, ama benim değil miydi, kimselere vermezdim... "Olmaz" dediğimde "neden" diye sordu... Bu yaptığımın ayıp olduğunu biliyordum, o yüzden hemen bir bahane bulmalıydım... "Çünkü sen Çingene'sin" diye atıldım hemen... Hiç sesini çıkarmadan ayrıldı yanımdan... Akşam, annesi geldi, anneme kimliğini uzattı... "Biz Çingene değiliz, bunu bilin..." diye bir azarladı annemle babamı... Timur'un annesi gittikten sonra, çok kötü baktılar bana annemle babam... Anlamıştım... Kötülük yapmıştım ve cezalandırılacaktım... Oyuncaklarımı topladım, beni karşıdaki cehennemime götürmelerini -"heyecanla" diyemeyeceğim- bekledim... Sormaya da utanıyordum... Böyle birkaç gün geçti... Götürmediler... Annemle babam, dünyanın en iyi ebeveynleriydi; anlamıştım... Şimdi düşünüyorum da; "Tanrı, sevindirmek isterse yoksulu, eşeğini kaybettirir, buldurur sonunda" diyorum tek solukta... Ablam birgün balkondan bakarken, karşıdan yani cehennemimden, odanın içine ayna tutulduğunu görmüş... Bunu anneme söylememesi için uyardım onu... Ya bizimle dalga geçerdi, ya da dalga geçmese bile, babam onunla dalga geçerdi... Hem anlamıştım; beni arıyorlardı, okulun oradaki kırmızı gece lambası da birtürlü sönmüyordu... Büyü bozuldu::: Dut ağaçlarını silkeliyorduk, mevsimi gelmişti... Annem ve komşular, aşağıda çarşaf açmışlardı kocaman... İlk başta onları izliyordum, ağacın ta tepesinde dut dallarını silkelerken... Sonra o sözünü ettiğim olağan seslerden başka sesler de duymaya başladık... Herkes, bir an, oraya baktı... Sonra dutlara yönlendirdiler bakışlarını, eskisi gibi... Ama ben hala bakıyordum... Bir hareketlenme vardı karşıda... Ne olduğunu anlayamadım... Ayna olayıyla bir ilintisi olabilir miydi?.. Yorulduğumu söyleyip aşağıya indim; annemin komşularla çene çalmasından yararlanıp, usulca ve korka korka, karşıdaki binaya yaklaştım... Bir-iki büyük araba gelmişti... İçeridekileri birer birer çıkarıp arabaya oturtuyorlardı... Giysileri çok ilginçti, kollarını hareket ettiremiyorlardı... Eh, o kadar günah işlemeselermiş... Ağızları da bantlıydı... Arabanın yanında bir amca dikkatimi çekti: "Siz kimsiniz amcabey?" diye sordum... "Ben Mazhar Osman, evladım..." dedi, başımı hafif hafif okşadı... Anlamıştım: Melek olmalıydı... Günahı oranında ceza çekmeyi bitirmiş olan cehennemlikleri, cennete götürmeye gelmişti... Sevinmiştim... Affedilmek diye bir fiilin varlığı, hoşnut


ediciydi... Öyle ya, beyaz önlüğüyle, cennetten gelen bir melek olmalıydı bu amca... Ama hayret: tüm cehennemliklerin çektikleri, bir kalemde ve aynı zamanda bitmiş mi bulunuyordu? Çünkü ondan sonraki gece, o sesleri duymaz olduk... Kimse kalmamış gibiydi karşıda yani cehennemimde... Çok şaşırmıştım... Babamın yanına gittim birgün utana sıkıla, sordum sonunda elimle orayı göstererek; "Baba, şurası ne binası?" "Orası bimarhaneydi oğlum" dedi babam, "mecnunları orada zincire vururlardı ki, daha fazla delilik yapmasınlar, oraya buraya saldırmasınlar... Tütünlük olacak artık orası..." (Diğer mahallelerin tersine, bizim mahallenin bir delisi niye yoktu, şimdi anlıyorum...) Tabii o yaşta insan, "deli" nedir, "akıl hastanesi" nedir, ne bilsin... Ama birşeyi öğrenmiştim, bu yeterdi: Orası, cehennem değildi ve cehennem olsa bile, affedilmek olasıydı... Hemen Saniye teyzelerin elma bahçesini yağmaladım... Artık, süpürgeymiş, sopaymış, hak getire... Yani şimdi diyorsunuz ki "bu bunak bunları niye anlattı durduk yere?"... Durduk yere olduğunu kim söyledi efendim... Geçende, okul tatil edilmiş de, bizim torun bende kalmaya geldi birkaç günlüğüne... Üniversite okuyor hergele, gelsin tabii, dinlenmeye... Aklıma geldi birden, bir sorayım dedim: "Koçum, (bu gençler böyle hitapları seviyor, af buyurun) bir tütünlük vardı ya Toptaşı'nda, ne oldu o?" Eh, bizim göstergeler elli yıl önce durmuş... "Orası, İmam Hatip Lisesi oldu..." demesin mi... Hem de daha önce Toptaşı Cezaevi'ymiş... Filmlerde hani bir genç çocuk vardı, Yılmaz Güney... O cezaevinden kaçmış meğer O... Bimarhane, (...), hapishane, İmam Hatip Lisesi... İlginç bir seyir, cehennemim için, öyle değil mi?.. "Cezaevi değil okul yapılmalı" derler ya; ben, başka türlüsünü söylüyorum onun: "Her mahalleye bir bimarhane!" Çünkü Bakırköy Akıl Hastanesi'nin bitişiğindeki mahallelerde yaşayan çocukların uslu durduğunu sanıyorum... Ne diyordum?.. "Her mahalleye bir bimarhane!"


GÖZDE Oho, hoşgeldiniz sevgili okur! Bakıyorum yine dağıtmışsın gözlükleri... Üzülme canım... Eskiden ben de senin gibiydim... Dünyanın, gördüklerimden ibaret olduğuna inanmıştım iyiden iyiye... Otobüste okur, yolda okur, kırda, dağda, bayırda, heryerde okurdum... Tozlu raflarda sararmış kitapları seçerdim her defasında... Gördüklerimi sorgulamaya başlayışım, gözlüklerim aracılığıyla oldu... Ya da görme biçimlerimle... Ya da... Ya da... Salıncağa bindiniz örneğin... İleri geri gider dünya... İleri geri konuşur gözleriniz... Bana da öyle oldu sayılır... İnsan doğası nasıldır? Nasıl bir şeydir? Onu diğer varlıklardan ayıran nelerdir? Yöntem boldu... Yöntem bol demek, okunacak bir sürü kaynak var demek... Ben de dalmıştım iyice içine tüm bunların... Elbette tüm bunlar, insanın, okudukça, kendine daha hakim olduğunu göstermez... Kendini daha çok anladığını da... Dolandırılmıştım bir keresinde örneğin... İneklerin günboyu acı acı böğürdüğü günlerdi... Kurban bayramı olmalı... Zekiydiler... Eh, dolandırıcı dediğin zeki olur zaten... Ama ben de boş sayılmazdım... Birkaç saat sonra bulup onları, adamakıllı açmayı bildim... Zayıf yönlerini anladım, duygularına dokundum... Şerefsizlerdi elbet, iyi insanlardı yine de... İşin garibi şuydu; ne işlerinin piri olan onlar ne de karşıyöntem geliştirmekte başarılı olmuş ben, pek itibar etmemiştik kitaplarda yazılanlara... E peki nasıl olmuştu bu? Sömürgecilerin bir oyunuydu belki de bu... Yöntem budur diye sahte kitaplar bastırıyor, biz de laboratuvarlarımızda bir tür piyon mu oluyorduk yoksa? Asıl kitabı kendilerine saklamış olabilirler miydi?.. Asıl kitap bizden gizlenmiş olabilir... Ama niye kendim yazmayayım?.. Bir akademisyen olarak değil belki ama dolandırıcı püskürtme uzmanı olarak... Yazmaya başladım sonra kitabı... Yeni bölümler ekledim her kazık yiyişimde... Ben kitabı yazadurayım, bir yandan da doktorayı vermek üzereydim... Gerçek düşüncelerimi kitabıma saklayarak... Dönünce, bir üniversitede hocalığa başladım... İnanmadığım şeyleri anlatmakta zorlandım denemez... Tulumbacı öğrencilerin, kafa sallamaktan başka bir iş yapmamaları, en çok güldürürdü beni... Demiyorlardı ki "bu kadar uydurulmaz"... Hani analarına sövsem... Tövbe tövbe... Günlerden bir gün bir gözlükçüye düştü yolum... "Buyrun, biraz bekleteceğiz sizi" dediler... Yarım saat geçti geçmedi... "İşiniz haftasonuna kaldı" dediler... "Eh" dedim, "söyleyeydiniz baştan"... Doğruldum şöyle bir, yerimde... Uzattım şapkaya elimi... "Durun canım" dedi Arif Bey, "şakaydı"... Müşterilere yaptığı binbir türlü şakayı anlattı bana sonra... Gayet ustacaydı yaptıkları... Anlatmayayım ama bunları... İler'deki müşteriler için... Ben de O'na bir sürü deney anlattım... Ne bilsindi, yaptıkları, bilmemne değişkenini harekete geçiriyormuş... (Bu da benim şakamdı belki de... Her ne ise, üstü kalsın...) "Bana bir kitap öner bu konuda" dedi, "daha iyisini yapabilirim" diye yanıtladım... Ve... Artık tamamlamış olduğum kitabın elyazmalarını götürdüm O'na ertesi gün... Düzeltmeleri yapsın, son okuma O'na ait


olsun diye... Eee, değil mi ki arif, Hint, Fars, Arap saraylarında, hükümdarın danışmanı ve yakın dostuna denirdi... İş bu önsözü sonradan ekledim... Bu kitapta, adam kazıklamanın yediyüz sırrını bulacaksınız... Okuduğunuz her dersi hemen uygulayınız... * * * Şakaydı canım, hepsi şakaydı... Alıvereyim gözlüğünüzü, hemen yapıveririm... Hem eskisi gibi değil, makineler var artık... İstediğim türden camlar takıyorum gözlüklerinize... Ama renkli ama siyahbeyaz... Şimdi bu söylenenleri okudunuz (!) ya... Başka türlü bakacaksınız şimdi dünyaya... Çünkü ha camlarınızı değiştirmişim, ha bu yazıyı okutmuşum zorla... Şaka... Şaka... Hepsi şaka... Şimdi derin derin nefes alınız...


İNSANAT BAHÇESİ Doğada denge kalmadı artık... Doğa dışında ne varsa, onda da öyle... ‘Kara Amerika’da ilk ulusal parkların kurulması, ilk merkezi devletin kuruluşuna denk gelir’ diyebiliriz. Hayvanların, belirli bir bölge içerisinde özgürcesine yaşamaları amacını güden ulusal parklar yaklaşımı, yeni olmasa da; hayvanları mallarmışçasına sergilemeye niyet etmiş hayvanat bahçeciliği, ortaya çıkmak için, Afrika Birleşik Devletleri’nden gelecek uzmanları bekleyecekti. Sözümona, diğer ülkelerin kültürlerini anlama işine yarayacak araştırma burslarının, kepçe kepçe dağıtıldığı o günlere kadar, hayvanlar, günde yirmidört saat, haftada yedi gün, ayda otuz gün boş boş dolaşmakta serbestti. İlk başlarda tektük gelen Af.B.D.li uzmanlar, ilk iş olarak, siyasi otoriteleri, hayvanat bahçeciliğinin önemine ikna ettiler. Amerikaseverlerin yoğun karşı koyuşları, bir ara çözümde son buldu: Hayvanlar, haftada bir gün, kafeslere konulacak, insanlar için sergileneceklerdi. İnsan, yaptıklarından gurur duymak ister... Kendisinin yapmadığı işlerden bile, kendi yapmışçasına gurur duymak ister... En yırtıcı hayvanları kafeslerde sergileme düşüncesini de, bununla açıklamak doğru olur... Kafese konulacak hayvanlar arasında, elbette, karıncalar, ipek böcekleri, serçeler, sinekler, istavritler yoktu. Çünkü bunları, bir çocuk bile yakalayabilir. İnsansa, dedik ya işte, gurur duymak ister... İlk zamanlarda korkudan vurdukları kobraların sayısındaki azalmadan mıdır nedir, iklimdeki değişimlerden mi yoksa yakınlarda kurulan deri ve kürk fabrikalarından mıdır nedir, ulusal parkta bir bozulmadır aldı başını gitti bir zaman sonra... Çocukluğu, bu kırlarda, bu bayırlarda geçmiş doğaseverler olarak, bu durumu, bu üçünden hiçbiriyle açıklamayı doğru bulmadık. Durum, gayet açıktı: Bütün o hayvanların, kafes düzeni dolayısıyla, onuru kırılmıştı. Kahırlarından ölüyorlardı. Fakat kahrolup ölmek, türler arasında eşit olarak dağılmıyordu. Tilkiler ve kurtlarda, kahrından ölmek daha az görülürken, en yüksek oran, aslanlar ve kaplanlarda görülüyordu. Bazı türler az, bazı türler çok ölünce, denge kalmıyor; antilopların sayısı gün geçtikçe artıyor; karıncayiyenler, yokluktan, birbirlerini kemirmeye başlıyorlardı. Af.B.D.li uzmanlar, açıklamamızı tabii ki metafizik buldular. Bütün bunları, bize, büyücü şeflerin dikte ettiklerini düşündüler. Öyle ya, bilim, onlar için tek kılavuzdu... Biz bu rahatsızlıkları duyaduralım, bir yandan, ülkenin siyasal yapısında köklü değişiklikler gerçekleşiyordu. Korkulan gerçekleşmiş, aşırı dinci birlikler iktidar olmuştu. Vitrinlere kocaman inek başı resimleri yapıştırılıyor, geriye kalan tüm hayvanları kurban etmenin, inekçiliğin bekâsı için farz olduğu ilan ediliyordu. Hayvanat bahçemiz, gün geçtikçe bir tecrit bölgesine dönüşüyordu. Ülkede gerçekleşen gelişmelerden Af.B.D.liler kadar biz de endişeleniyor, ulusal parkı çevreleyen duvarların kalınlaştırılması yönlü önerilerini can-ı gönülden destekliyorduk. Tüm bu işbirliği sürecine karşın, doğal dengedeki bozulmayı nasıl düzelteceğimiz noktasında anlaşmazlığımız sürüyordu. Besbellidir ki, bir sorunu çözmek için, teşhis etmek gerekir önce... Aynı teşhisi koymadıktan sonra, nasıl anlaşabilirdik ki çözümde... Anlaşmazlığımız çığ gibi büyüdü, basına da yansıdı. Hükümet, bir olağanüstü toplantı düzenledi. (Bir ulusal park için olağanüstü toplantı düzenlenmesi, size garip gelebilir. Ama inekçiliğin yönetim biçimi olduğu bir ülkede olduğumuz düşünüldüğünde, iş değişir. Sizin çarmıh fetişizminiz gibi bir şey işte...)


Toplantıdan çıkan karar ve gerekçesi, sanırım, şöyle özetlenebilir: Doğada, güçlü olan ayakta kalır. Ayakta kalanın, ayakta kalmak, hakkıdır. Demek ki ayakta kalan haklıdır. Yani güçlü olan haklıdır. Tüm hayvanlar arasında, inek en güçlü olanlarıdır. Çünkü insanın yalnız sevgisini değil hayranlığını da kazanmıştır. Başka bir hayvan yoktur ki, insanın hayranlığını böylesine çekiversin. At, hızlı koşar; kuş, iyi uçar; kaplan, fena ısırır. Evet, insanlar, bu hayvanlara hayran olmuştur. Ama herbiri, birer alanda ustadır. Oysa inek öyle mi ya... Yorgun dalgaları inekler yarattı; derin, geniş çukurları inekler sütleriyle doldurdular da, deniz oldu, okyanus oldu... İnek o yüce heceyi ağzından çıkarmadan önce, doğa, dilsizdi. Daha doğrusu, insan, doğayı duyamıyordu. O yüce hece (‘Mö’), insanı, duyar kıldı. İşte aynı şekilde, bu dünya üzerinde sayıca en çok olanlar, Amerikalılar’dır. Çünkü Onlar, ayakta kalabilmişlerdir. Çünkü Onlar güçlüdür. Güçlü oldukları için haklıdırlar da... İşbu sebep ile, ulusal parka hiçbir müdahale yapılmaması kararlaştırılmıştır. Bu mundar hayvanların, ineklere ait olan o kocaman araziyi kullanmaları bundan sonra önlenecek; hayvanlar, bütün o güçsüzlükleriyle, hakettikleri yerlere yani kafeslere kapatılacak, şimdiye kadar işgal altında olan bu arazinin her bir köşesinde, küçücük inekçiklerin cıvıltıları ve kocaman kutsal ineklerin kutsal heceleri duyulacaktır.” Af.B.D.li uzmanların tuzu kuruydu. Bir-iki gün içinde ülkeyi terkettiler. Af.B.D., son gelişmelerden sonra, Amerika’daki temsilciliklerini de bir bir çekmeye başladı... Hükümete karşı savaşan Batı İttifakı’nın pek şansı varmış gibi görünmüyordu. Hoş; onlar da çok farklı değildiler. Tek farkları, inekler yerine tavşanları kutsal görmeleriydi. Egemen oldukları bölgelerde, ‘Kim kutsal tavşan gibi zıplayabilir öyle!’ şeklinde taklar kurulmaktaydı; usulsüz zıplayanlar, kamu ahlakına saldırı suçundan tutuklanıyorlardı. En azından, diğer hayvanları da bir miktar kutsal sayıyorlardı. Kötünün iyisi de olsalar, sırf bundandır ki, iktidar savaşını kazanmaları, ulusal park lehine olacaktı... Havan sesleriyle uyanmadığımız bir gece yok gibiydi. Gerçi şehrimiz Chichucamu, bunlara alışıktı... Yine de, şehir insanları olarak bizler, aynı tedirginliği yaşamaktan bir türlü sıyrılamıyorduk... İttifak’ın şehre girmesi, göründüğü kadar kolay da değildi. Ok ve yay, ancak, İttifak’ın ‘usulsüz zıplama’ dediği türden bir zıplamayla kullanılabiliyordu. Okçuları, doğru düzgün zıplattırılmayan bir ordu, zafer kazanmayı çok beklerdi... İnekçi askerlerin, parka keyfi baskınları, canımızdan bezdiriyordu bizi. ‘Filin hortumunu kim tutturacak’ diye attıkları oklar, yalnız biricik filimiz Piccu’nun değil, yan kafesteki karıncayiyenimizin de yaşamına son verdi. Bu da yetmedi... Daha beterinin olacağı varmış: Kahrından ölmeyen son aslanımızla kafa bulmaya niyetlenen bir asker, attığı fıstıkları yemeyen aslanın kafesine girdi. Ona bir şey olmazmış... İnekler korurmuş onu... İş, beklediği gibi olmadı ama... Tüm dostları kahrından ölmüş aslan, insanlıktan intikamını, o askerin şahsında aldı... Askerin haberi duyup öfkeye kapılan kardeşi, güpegündüz bahçeye gelip, aslanın kafesine bir dinamit bıraktı. Artık bahçemizdeki hayvanları saymak uzun sürmüyor: Tavşanlar, geyikler ve tek gözü görmeyen, topal bir aslan...


Bahçedeki hayvanları beslemeye tahsis edilecek ödeneği boşuna bekledik... Hem hayvanların sergilenebileceği bir alana sahip değildik artık hem de ödeneksiz kalmıştık... Tavşanlarla geyikleri beslemek kolaydı. Ama aslan için hergün on kilo et lazımdı... Bu parayı nereden bulacaktık?.. Daha önce dilencilik yapmış bir bakıcı, ‘neden dilencilik yapmayalım, bu kadar çok seviyorsak aslanı?’ dedi. Doğruydu, bu aslanı çok seviyorduk. O(,) parlak ulusal park günlerimizden yaralı bir hatıra idi bize... Dilencilik yapmaya başlayışımız, işte böyle oldu... Kimi zaman et bulamadığımız oldu, kimi zaman bol bulduğumuz... Ve şunu iyicesine biliyorduk: Kendimiz için dilencilik yapmaya kalksak, dayanılır şey değildi... Ama başkası için birşeyler yapmak, kimi gün işte böyle hoşnut kılıyor insanı... Günlerimiz bu şekilde, dilencilikle geçti. Taaa ki Batı İttifakı, Chichucamu’ya girene dek... Koca ulusal parktan bir tek aslanımız kaldı şimdi... Çünkü İttifak, kente girdiğinde, geyikleri vurup yedi, tavşanlarıysa azat etti askerler zıplaya zıplaya... İnsanat bahçesinde yaşıyoruz hepimiz... Kafeslere konulmadık henüz... Ayakta kalmak için birbirimizi yemekte serbestiz. Ya da kafes içinde doğarız herbirimiz... Ah bilseydik bir de, kim için sergileniyoruz? Kim için sergileneceğiz?.. İnsanat bahçesinde yeni bir şey yok...


KÖŞKER KAYIKÇI Gerçi 'dost başa, düşman ayağa' derler ama, bizim köyün öğretmeni, ne dost ne düşmandı... Öğrencilerini çarığından tanırdı. Sizinle konuşurken çarığınıza bakar, 'bu aralar az geliyorsun mektebe' derdi. Oysa hiç bir dersi kaçırmamışsınızdır. Bu durumu belirtince, 'o zaman başka çarık giymişsin' diye yanıtlardı... Hoş... Yanıldığı az olurdu... Çünkü çoğumuzun yalnızca bir tane çarığı vardı. Durumu azıcık iyi olan ailelerse, nedendir bilinmez, çocuklarının ayağına yatırım yapar, gıcır gıcır yemeniler alırlardı... Belki de, öğretmenin yaptığı, en mantıklısıydı... Bizse, köyün en yoksul ailesiydik... Kırmızı yemenili yaşıtlarıma çok özenirdim. Çocukluğum, biraz ürkekçesine geçmesiydi, çalmaya bile kalkışırdım... O kadar severdim yani yemenileri... Ya da o kadar nefret ederdim giydiğim kaba çarıklardan... Bu hırsızlık derecesindeki düşkünlük, elbette bir yerlere varacaktı: Sık sık uğradığım köşkere, sonunda çırak olmuştum... Köşker usta, yeni yeni yemeniler çakar, ilk giyen de ben olurdum... Yani benim ayağımı görmeden hiç bir yemeni, başka bir ayağı göremezdi... 'İnsan, mutlu olmak için bir iş tutmalı' derler, 'kafayı bir şeylere takmalı'... Yıllar mutlu, ben mutlu; zaman, akıp gidiyordu... Başka köylerdeki köşkerlerin dükkanlarına kilit vurmalarına başlarda anlam verememiştik... Gıcır gıcır kunduraları görünce aklımız başına geldi... Seri ve hızlı üretim yapan kunduracılarla yarışmak için, fiyattan ne kadar düşsek de kâr etmedi... Zararına satmaya başlamıştık artık... İşte baktık ki bu iş böyle gitmeyecek, biz de dükkana kilidi vurduk... Ustam, köyde ağır ağır yaşlanmayı, daha da yaşlanmayı ve nihayet ölümü beklerken; ben, hayatın daha başında olan bir genç olarak vurdum kendimi İstanbul yollarına... Babam, "Hasan Emmin yardımcı olur sana, orada bir ayakkabı fabrikasında çalışıyor" demişti... Ben küçükken köyden ayrılmış olan Emmi'me güvenim tamdı... Hem, emmimdi; ötesi var mı... Yolculuk... Nihayet Üsküdar'a vardım. Emmim, Rumeli Feneri civarındaki bir köyde oturuyormuş. Herhalde bir kayıkla gitmek, en akıllıcası... Bir kayıkçıyla anlaşıyorum... Sözlerine bakılırsa bizim oralardan bir yerlerden... - İstanbul'a ilk gelişin mi kardeş? - He ya... - Nerelisin? - Kilis...


- Hemşerim sayılırsın o zaman, ben de Nizipli'yim... 'Vay, hemşerim' diyerek, Memo Halo'ya sarıldım... Tedbirsiz bir davranıştı bu... Denizin ortasında kürek çeken bir insana sarılmak, kayığın dengesini bozacaktı... Gerçekten de öyle oldu... Sıcak bir karşılamaya heveslenmiş kayıkçının kaşları çatıldı, yüzü gerildi... Herşey, birkaç saniyede olmuştu zaten... Ancak, dengeyi sağladıktan sonra, beklenmedik bir şey oldu: Ani hareketten olacak, koluna kramp girdi... Bir süre, bir bana, bir koluna, bir de kalan yola baktı... Denizin ortasında kalakalmıştık: - Baksana, sen kürek çekebilir misin? (Kollarımı yoklayarak) Yeterince gücün varmış gibi... Para da almam senden... Kalsın... Bu, bana hoş göründü... Adama da biraz acıdım... Ya tek başınayken koluna kramp girseydi... Ne yapacaktı o zaman?.. Gelip geçen kayıkçıları beklermiş bu durumda... Eskiden sırf bu iş için yedekçiler varmış. Deniz ortasında beklerler, güçten düşmüş kayıkçıların imdadına yetişirlermiş... Unutulup gitmiş o uğraş... Her neyse... Başladım küreklere asılmaya... Rumeli Feneri'ne varmak üzereydik. Bir yandan kürek çekiyor, bir yandan gördüklerimle şaşkına dönüyor, bir yandan da kayıkçıyla laflıyorduk: - Bak, bu iş tam sana göre... İyi çekiyorsun kürekleri... Ne iş yapıyorsun?.. Durumu anlattım. Ayakkabı fabrikasında çalışacaktım... - Bırak, ne yapacaksın fabrikayı... Or'da hayatından bezersin... Karanlık binalarda bitmek bilmez upuzun saatler... Gençliğine yazık edersin... Gel, bana çırak ol... Hem günboyu bu güzellikleri görürsün hem de eline para geçer... Daha iyi bir olanak var mı ki... Akşamları da kayığı alır, emmine dönersin... Ben de bir cam fabrikasında çalışıyordum... İyi kurtuldum... Bunu düşüneceğimi söyledim... Fabrikanın nasıl bir yer olduğunu bilemediğimden kararsız kalmıştım... Kendi mesleğimi sürdürmek de önemliydi benim için... Eski köşkerin eline kürek değil ayakkabı yakışırdı... Fabrikada bir ay kadar çalıştıktan sonra tüm bu gerekçeleri bir yana atacaktım. Memo Halo, az bile söylemişti... Boğaz'ın kokusunu bir kez alan için, fabrika, tam bir cehennemdi... Artık bir kayıkçıydım... Eski günlerin güzelliğinden midir nedir yoksa eski günlerin güzelliklerini -onlara özlem içerisinde- çok mu büyüttüğümüzden mi; 'o günler başka türlüydü' demek istiyorum... O günler, hakikaten başka türlüydü... Yalılar henüz yağmalanmamış; yalı


sakinleri ahlaki değerlerini yitirmemişti... Kaç ünlüyü karşıya geçirmiştik de, hepsi bir alçakgönüllü, bir alçakgönüllü... Dahası, yalıdan bizi kahvaltıya çağırırlardı... Biz de onlara en taze balıklarımızı götürürdük -kovadaki su içinde umarsızcasına yüzen... Hey Allahım, bunlar hayal miydi? Yoksa rüyada mıyım? Ya da daha önce mi rüyadaydım?.. İzabel'le tanışmam da bu keyifli sabahlardan birinde gerçekleşti... Yeniköy'deki bir yalıdan davet almıştık... O gün sırf bunun için balığa çıkmıştım... Gece, bir sürü tabakla dolu kocaman masanın ve daha çok, bana -kim olursam olayım- saygı gösteren o zarif insanların hayaliyle uyuyakalmışım... Gerçi 'bozuk' şiveme hep gülerlerdi ama buna da şükür... Bu yalılardan birinde bahçıvan olmayı düşlüyor -çünkü bir köylü olarak toprak çekiyordu beni- ama artık o binbir renkli denizden ayrılamayacağımı biliyordum... Sigara gibi birşeydi bu deniz... Bir bırakmaya görsün; yenisini, yenisini istiyordu bedenim... Bozuk şiveme bir tek İzabel gülmüyordu. Çünkü dilimizi kullanmıyorduk onunla anlaşırken... Elin kolun, kürek çekmekten başkaca marifetleri olduğunu görünce insan, başlarda bir hayli şaşırıyor... Tek dilli, başka iletişim aracı olmayan bir insan içinse, el-kol, ekmek teknesini yürütmekten öte bir anlam kazanıyor... Yalı sahibinin söylediklerine bakılırsa, memleketinde mutlu olamamış bir insandı. Yaşamını dünyayı gezerek sürdürmeye karar vermişti. Şimdi orada bakıcılık yapıyordu. Yalının iki yaşındaki kızıyla çok iyi anlaşıyorlardı. Annesinin, babasının ondan esirgediği sevgiyi belki de cici annesiyle telafi edebilecekti... Doğrusu, telafi edemeyecekse aşk olsundu ona... Böyle şirin, böyle hoşsohbet, halden anlar, güler yüzlü cici anneyi ner'den bulacaktı... Zaman geçecek, İzabel'e sırılsıklam aşık olacaktım... Bir kayıkçıydım... Kayıktan başka mülküm yoktu... Tutulmuştum bir Fransız kızcağıza... Ne verebilirdim ki ona?.. Koca bir hiç... Günboyu kayığıma bindirsem, sıkılacaktı bir süre sonra... Yine de ufak da olsa bir umudu oluyor insanın, kalbin derinlerinden çıkıveren, insanı girdap girdap içine sürükleyen... Peki ama aşkımı nasıl ilan edecektim?.. Söyleyemezdim sevdiğimi kendisine... Hangi dilde anlatacaktım?.. El-kol hareketleriyle anlatmaya kalksam, anladığından emin olamayacaktım... Birgün yine kürek çekerken, aklıma parlak bir fikir geldi: Bunca zamandır isimsiz bıraktığım kayığıma bir isim bulacaktım... Bu isim, duygularıma tercüman olacaktı... Bir-iki okumuş gence sorduktan sonra böyle bir sözcüğü nihayet belirlemiştik: Ma chérie... Sevgilim... Düşünüyordum ki, İzabel, bir sabah gözünü açtığında pencereden dışarı bakacak; ona yönelik duygularımı anlamakla kalmayacak; belki bana bir çiçek de atacaktı pencereden... O çiçeği ben şöyle bir koklayıp... Ah... Ah... 'Hayatımda hiçbir beklentim gerçekleşmedi' desem yeridir vallahi... İzabel'den


beklediğim karşılığı görmemem, ne ilk ne son hayal kırıklığımdı... Fakat çekinmeden söyleyebilirim ki, "içlerinden bana en çok acı vereni, bu olmuştu"... Bir süre sonra kayıkçılığı bırakacak kadar... Yine de adım, mahallede Machérie Hasan olarak kaldı... O günlerden bir iz... Geçenlerde kayığa binmiş, beni dükkanında çalışmak üzere davet etmiş olan, zengin kilimcinin davetine uymamak olmazdı; kürekleri bir kenara bıraktıktan sonra... Kapalıçarşı da bende Boğaz kadar iz bırakacaktı... Elim kolum yorulmadan, çene yarıştırarak, gerektiğinde bizim oranın köylerinden kilim toplayarak geçinip gidecektim işte... Yirmi yılım mı otuz yılım mı böyle geçti emin değilim... Gençler birbirlerinin gözünü oyuyorlardı işe başladığımda... Kahveler taranıyor, gün geçmiyordu ki bir yerlerde bir bomba daha patlamasın... Kuyumcu soygunları... Sonra askeri rejim... Ve yıllar geçiyor bir şekilde... Yirmi mi otuz mu bilemiyorum... Bir sürü turistle tanıştım, yanlarına gittiğim de oldu... Denizden uzaklaşmamdan artakalan boşluğu yeni yeni insanlarla doldurdum... Her bir kıtayı temsilen bir sürü insan... Ayrı ayrı dilleri var ama hepsi kilim bakmaya geliyor işte... Artık İsrailli turist göremiyordum... Can güvenliği nedeniyle, Müslüman ülkelere gitmekten çekiniyorlardı... Filistinliler ise, kaç kişi kalmışlardı ki, bir miktarı turist olarak gelebilsin... Gelişmeleri endişe içinde izliyor, televizyonu her açışımda gözyaşlarına boğuluyordum... Boğaz'ın o eski yalılarından birinin bahçıvanının dükkanımı ziyaret edişini, ilk başlarda bir rastlantı olarak değerlendirecektim... Öyle ya; elinde bir kavanozla, bir bahçıvanın ne tür bir garipliği olabilirdi... Ama iş öyle değildi... Bahçıvan, İzabel'imi getirmişti kavanozda... Ramallah'ta büyük bir Fransız gazetesinin muhabiri olarak ölümcül bir yara alan İzabel, ölmeden önce, cesedinin yakılmasını vasiyet etmişti... Dahası da vardı: Küllerinin, Machérie Hasan'a yani bana verilmesini istemişti... Boğaz'ın sularına savurmam için... Ah, o deli kız, yurdunda bir türlü mutlu olamayan kız, macera peşinde can vermişti... Yurdundan, herkesten uzak... Ve beni son nefesine dek unutmamıştı... Çok ağladım... Sabah erkenden kalktım, yıllardan sonra kayığıma atladım... Yanıbaşımda kavanozla... Kürek çektim biraz... Boğaz'ın tam da orta yerine geldiğime emin olunca durdum... Başladım savurmaya külleri... Kıyamadım önceleri; sonra daha fazla, daha fazla savurdum... Son parçanın da suda yitip gidişini izledikten sonra şöyle bir durdum; düşündüm... O genç halimi düşündüm... Kayığıma isim verdiğim günü... Machérie... Birden kaskatı kesildim... Elim ayağım tutmaz oldu... Ne kadar bu durumda kaldım bilmiyorum... Bir kayık geçti yanımdan bir süre sonra...


Kayıktakilerden biri asıldı küreklere... Kıyıya döndüm... Ama eski ben değildim artık... İçim o günlerdeki gibi deniz aşkıyla doldu... Küllerini savurduğum sevgilim, deniz olmuştu artık... Kimbilir hangi dalgayla bir o kıyıya bir bu kıyıya vuruyordu... Yeniden kayıkçılık yapmaya karar verdim... Sevgilime daha yakın olmak için... Ellerini tutamadan yitirdiğim serüvenci sevgilim için... İşte şimdi geceleri telefon ediyorlar bana, kıyıda bir yerlerde sallanıp duran sarhoşlar... İşim bu artık: Bir kıyıdan ötekine geçiriyorum onları geceyarıları... Herkes tanıyor şimdi beni -daha çok, akşamcılar- 'Machérie Hasan' diye... Hepsi, daha yakın olabilmem için sevgilime... Onunla daha çok olabilmem için... Yaşım ilerliyor yavaş yavaş... Ölümü bekler oldum... Kayıkta bulsun isterim beni ölümüm... Asılmışken küreklere... Tüm yaşamı esnaflıkla geçmiş bir insana da bu yakışır... Gençtik, hiç düşünmezdik ölümü... Küllerimin dalgalara, dalgaların sevgilime karışacağı anı, bilseniz ne kadar çok bekliyorum...


TÜRK PSİKOLOJİ TARİHİNDE BİR GEZİNTİ: BEDİİ HALİT BEY, DOÇENTLİK TEZİNİ ANLATIYOR Sadeleştiren: Ulaş Başar Gezgin (*) "Türk İnsanının Üzüntüselliğinin Psikokimyası: Açımlamacı Bir İnceleme"... Evet bu başlık hoşuma gitmişti. Başlık çok önemli bir şey... Gazetecileri de bu konuda titizli ğe davet etmek lazım... Haber, bireyin bilişsel dizgesine en kısa zamanda ulaşmalı... Aslında kafamdaki konunun bu olup olmadığına emin değildim... Günlerce bir konu aramıştım... Yoktu... Ya yabancı psikologlar el atmış oluyordu ya da öyle konular geliyordu ki aklıma, bilimin sınırları dışında... Üniversitedeki o memur odasında nasıl konu bulunur... Vuruyo'dum kendimi Beyoğlu'na... Öğle dinlencesini biraz uzattık mı tamam işte... Toplumsal bir konu olmalıydı... Yıllarca farelerin, kedilerin, güvercinlerin davranışlarıyla haşır neşir olmuştum... Eh, insan bunlarla uğraşırsa, psikolojinin bir insan bilimi olduğundan doğal olarak kuşku duyar. Çok belirgindi... İstiklal'deki insanlar iki türdü... Mutlular ve mutsuzlar... Kazanmışlar, yitirmişler... Kazanacağını umanlar, yitireceklerine emin olanlar... Bir de ben... Yemek yiyenler... Yemeyenler... Simitçiler, çiçekçiler, niyet tavşancıları, konsolosluk korumaları, sakiler, sokak çalgıcıları, sokak şairleri, arzuhalciler, biletçiler, rehberler, turistler, küfeciler, sigaracılar, gezi kitapçılar... Ne vardı onlarla, mutsuz gezinen insanlar arasında ortak?... Ne vardı mutluları ayıran?... Bir şey var ve çok keskin bu ayrım... Şu yüzlere bir bakın, aynı şekilde bakmıyorlar mı dünyaya... Ölgün... Gülmesi kolay mı... Peki ya o üç zamanlı Makedon ezgileri çalan akerdeoncu kız?.. Hiç düşünmez geçip gidenler, ne yer bunca insan... Simit... Simit... "Tamam," dedim hemen, "simit yeme alışkanlığıyla yüz ifadeleri arasında bir ilişki olabilir." "Yönünü bilmiyorum şimdilik, ili şkinin... Zararı yok... Yani, simit yiyenler, belli bir yüz ifadesi mi takınıyorlar; yoksa belli bir yüz ifadesi takınanlar, simit yeme alışkanlığına mı sahip?.. Ya da üçüncü bir değişken var belki de, ikisini birden etkileyen... Ama yer yoktur akademik iklimde, üçüncü değişkenlere... Çeşitli gözlemler yaptıktan sonra, bir hayli kuşkulandım! Simitte birşeyler olmalıydı... Daha önce anlamalıydım... Efkar bulaşır tüm sokaklarında, ellerinden simitçilerin, gevrek simitlere... Yiyenler efkarlanır, yemeyenler muaftır... Meslektaşlarıma sundum bulgularımı, dalga geçtiler benimle... E o zaman sevgili


meslektaşlarım, söyleyin bakalım!: Nedir kaynağı, bu sokakların efkarının?.. (*) Bu öyküdeki "Sadeleştiren: Ulaş Başar Gezgin" ifadesi, başta İmece dergisi yayın yönetmeni olmak üzere birçok okuru yanılttı. Öykü, tarihsel belge sanıldı.


Bir Avustralya üniversitesinin Vietnam yerleşkesinde tutumbilim (iktisat) dersleri vermekte olan ve günlük Evrensel Gazetesi’ne Asya-Pasifik üstüne köşe yazısı yazan Dr. Ulaş Başar Gezgin, 1978’de İstanbul’da doğdu. Darüşşafaka Lisesi’nden sonra, lisans (2000) ve yüksek lisans (2002) derecesini Boğaziçi Üniversitesi’nden aldı. Yansıbilim (psikoloji) eğitiminin ardından, Tayland’da fen bilgisi öğretmenliği yaptı. ODTÜ Enformatik Enstitüsü’nde Eylül 2003’te başlayıp Mayıs 2006’da tamamladığı ‘Relationship of Bodily Communication with Cognitive and Personality Variables’ adlı doktora tezi, bilişsel bilimler alanında Türkiye’de verilmiş ilk doktora tezi olma özelliğini taşımaktadır. 2004’te, Canterbury Üniversitesi İnsanbilim Doktora Bursu’na değer görülerek, Yeni Zelanda’da Canterbury Üniversitesi’nin Toplumbilim-İnsanbilim (Sosyoloji-Antropoloji) Bölümü’nde insanbilim doktorasına başladı. Boğaziçi’nde iki yıl asistanlık (2000-2002) yaptıktan sonra, çeşitli yükseköğretim kurumlarında; yansıbilim, insanbilim, dilbilim ve bili şsel bilimler alanlarında ders vermiştir. Son dönem akademik çalışmaları, Asya tutumyapıları (ekonomileri) ve Asya’nın bölgesel bütünleşme çabaları üstüne yoğunlaşmıştır. İlk kitabı, İspanyolca’dan çevirdiği ‘Kartal mı Güneş mi?’ adlı düzyazılmış şiir kitabıdır (Octavio Paz, İstanbul: Virtüel Yayınları, 2000). Aynı yıl, öyküleri, Gençlik Kitabevi Ödülü’ne değer görülüp yayınlanmıştır. Şimdiye dek yayınlanmış (4 kitap, 9 e-kitap olmak üzere, şiir (İngilizce ve Türkçe), opera librettosu, üniversite düzeyinde ders kitabı, deneme, öykü, çeviri şiir vb. dallarda olmak üzere) 13 kitabının adları ve yayın bilgileri ve diğer çalışmaları, metnin sonunda verilmiştir. Ağ sayfası: http://ulas.teori.org E-posta yerleği: [email protected] Gezgin Kaynakçası (Gezgin’in Tüm Yapıtlarının Dizelgesi) : http://ulas.teori.org/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=13&id=61&Itemid=36 Cogprints’te yayınlanan yapıtları: http://cogprints.org/perl/user_eprints?userid=6477 Linguistlist’teki sayfası: http://linguistlist.org/people/personal/get-personal-page2.cfm?PersonID=63707 Son Güncelleme: 1 Şubat 2008


Kitapları Gezgin, U. B. (2007). Cana ve Hubli Purana opera librettosu. İstanbul: Çekirdek Sanat. http://www.pandora.com.tr/urun.asp?id=157378 Gezgin, U. B. (2007). Asya yazıları. İzmir: Ara-lık Yayınevi. http://www.ideefixe.com/kitap/tanim.asp?sid=C84V6SORQY4Y6K2QTXEF http://asyayazilari.blogcu.com Paz, O. (2000). Kartal mı güneş mi? (İsp çev: U.B. Gezgin). İstanbul: Virtüel Yayınevi. http://www.ideefixe.com/kitap/tanim.asp?sid=UGUNYLGLZM5GMMCNI9MZ Süer, A, Gezgin, U. B., Kızgın, S., Dinç, O. ve Ünsal, P. (2000). Öyküler- Gençlik Kitabevi Gençlik Ödülleri 2000. İstanbul: Gençlik Kitabevi. Gezgin, U. B. (2007). Bilişsel bilimler elkitabı. Lulu. http://www.lulu.com/content/1232419 Gezgin, U. B. (2007). Gezgin şiirleri (2000-2005). Lulu. http://www.lulu.com/content/1232382 Adnan, Etel (2007). Arap kıyameti. (çev. U. B. Gezgin) Lulu. http://www.lulu.com/content/1053330 Baramidze A. G., Gamezardaşvili, D. M. (2007). Gürcü yazını (çev. U. B. Gezgin). Lulu. http://www.lulu.com/content/1053291 Gezgin, U. B. (2007). Doğu sazları için bir ahesta opera. Lulu. http://www.lulu.com/content/1053418 Gezgin, U. B. (2007). Milan Kundera Atlası. Lulu. http://www.lulu.com/content/1053389 Gezgin, U. B. (2007). On a tablet – English poems by Ulas Basar Gezgin. Lulu. http://www.lulu.com/content/1053767 Gezgin, U. B. (der. ve çev.) (2007). Devletler ve marşları. Lulu. http://www.lulu.com/content/1053347 Jimenez, J. R. (2007). 50 İspanyol şiiri (çev. U. B. Gezgin). Lulu. http://www.lulu.com/content/1053372


Şiir Sidileri Gezgin, U. B. (2007). Kendi Sesinden Gezgin Şiirleri (2000-2005) -1. Lulu http://www.lulu.com/content/1053972 Gezgin, U. B. (2007). Kendi Sesinden Gezgin Şiirleri (2000-2005) -2. Lulu http://www.lulu.com/content/1054073 Gezgin, U. B. (2007). Kendi Sesinden Gezgin Şiirleri (2000-2005) -3. Lulu http://www.lulu.com/content/1054678 Gezgin, U. B. (2007). Kendi Sesinden Gezgin Şiirleri (2000-2005) -4. Lulu http://www.lulu.com/content/1054919 Gezgin, U. B. (2007). Kendi Sesinden Gezgin Şiirleri (2000-2005) -5. Lulu http://www.lulu.com/content/1055167 Diğer Yapıtları Gezgin, U. B. (der. ve çev.) (2007- ). İnti İllimani kitabı. Gezgin, U. B. (2000- ). (der. ve çev.). İspanyolca şiirler kitabı. Gezgin, U. B. (2006). Relationship of bodily communication with cognitive and personality variables. Ankara: ODTÜ (doktora tezi). http://cogprints.org/4954/ Gezgin, U. B. (2003). Tayland güncesi. Gezgin, U. B. (2002). The psychological correlates of endowment effect: individualism-collectivism, perspective-taking, and real and hypothetical endowment effects. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi (Yüksek lisans tezi) http://cogprints.org/4908/

gezgin Öyküleri 2001-2007

Education