بسمه تعالي

حكمت هنر اسالمي

هر چند كه رنگ و وي زيباست مرا چون الله رخ و چو سرو باالست مرا

معلوم نشد كه در طربخانه خاك نقاش ازل بهر چه آراست مرا

مقدمه هستي از منظر انسان بگو نه اي تعريف و تفسير مي شود كه اختالف نظر وس00ليقه و رغبت در آن به دامنه تاريخ حضور پيدا مي كند . آنچه خداون00د خل00ق نم00وده زيباس00ت . چون وقتي حضرت حق عزوجل انسان را آفريد ، به خود متبارك الله احسن الخ00القين گفت . نمي شود پذيرفت كه براي چنين زيبا مخلوقي ، جهان كريه و بد منظر آفري00ده باشد ! اما چه شد كه نازيبايي ها خود را بر همه اجزاء حيات تحمي00ل كردن00د ؟! آنچ00ه مي شود به اجمال گفت اين است كه بشر وقتي از س00احت ق00وس ص00قودي مع00رفت شناسي نزول كرده و خود را در چنبره خاك و ماديت اسير س00اخت . ديگ00ر نمي توان00د به فهم همه زيبايي ها بپردازد و همه هم او مي شود خوردن و خوابيدن و دفع شهوات و بخود سرگرم شدن ! براستي غفلت بشر از چه دقايقي آغاز شد ؟ آيا اراده قابي00ل ، خشونت را برجريان زندگي تحميل كرد و خون بناحق ريخته شده هابيل گلي سرخ ب00ه شرمندگي برادركشي تقديم بشريت نمود ؟ يا بشر هر آنجه در ابتداي زن00دگي داش00ت را بر بازار » خود فريبي» به حراج گذاش00ت و از » خويش00تن « خ00ود دور گش00ت و ب00ه انكار زيبايي ها پرداخت ؟ ما نمي دانيم از چه زماني زيبايي ها بدل به زشتي ها شدند و اگر رنسانس نمي آمد ما جريات هنري را چگونه مي ديديم ؟ ! چرا ك00ه در آن دوره بغ0رنجي ك00ه م00ا آن را » رنس00انس « مي نم00ايم ن00يز قض00يه چن00دان ف00رقي نمي كن00د . خصوصيت اين دوره از يك طرف عبارت است از احياي فرهنگ انساني كالس00يم ، ك00ه مسلماً از حيث آرمانها يش متعلق به كفار ما قب00ل مس00يحيت اس00ت و از ط00رف ديگ0ر عبارت است از جرياني كه مي توان آن را انساني ساختن خود دياننت مسيحي بناميم

( و فرانس00يس ق00ديس تجلي frAnjelico، به نحوي كه مثالً در تغزالت » فراآنجليكو ) كرده است . اما جنبه كفر رنسانس از لحاظ منظور فعلي ما همان قدرديني محسوب مي شود كه دريافت مسيح . يعني كه هنرمند با بيان كردن آرمانه00اي فرهن00گ انس00اني كالسيك هنر خود را به خدمت آرمان خاصي در مي آورد ، درست به هم0ان نح00وي ك0ه

1جادوگري بدوي و هنرمند مسيحي در مي آورند .

62 ص –- معني هنر 11

اما هنرمند بدنبال چيز ديگري بايد باشد و هنر درخدمت تع00الي روح و روان باي00د ق00رار گيرد . تاريخ روح هنر را فرسوده ساخته و او را دلمرده كرده است . ه00نر باي00د بتوان00د ضمير ناخودآگاه ما را ب00ه ش00عور آگ00اه تب00ديل س00اخته و ب00ه م00ا وح00دت وج00ودي ده00د و

آرامش ما را تامين نمايد . ما از هنر نمي خواهيم كه در رشته موس00يقي س00ر و ص00دا ك00رده و م00ا را دچ00ار غفلت نمايد و يا با رنگهاي تند و تركيب بندي ه00اي گيج كن00ده خ00يره گي دي00دگان را بيفزاي00د .

بلكه مي خواهيم صداي قلب خودمان را هم بشنويم و آرامش ما را

به ت00رنم پرن00دگان و رزيش آبش00اران وص00ل نماي00د . ه00نر در غ00رب و ش00رق دو تف00اوتاساس000000000000ي دارن000000000000د . در ع000000000000رب ه000000000000نر ب000000000000ر ب000000000000اال مي نشيند تا مرجع همه هياهوي عصر مدرن گردد و جامعه مدرن ب00ه معن00اي واقعي ،

دستگاه توليد كننده آگاهي است كه موضوع اصلي آن فرديت است ، ضمن آن كه تحقق فرديت را از راه محص00والت ،

اگر ف00رديت انس00ان او را از هم00ه2محتوا و شكل هاي مصنوعي غير ممكن مي كند . حقيقت هستي جدا كند نه اينكه او س00عادتمند نمي ش00ود ، بلك00ه ب00ه خ00ود تخري00بي ن00يز پ00ردازد . در حاليك00ه ه00نر ، طلب حقيقت و جم00ال اس00ت ؛ يع00ني جس00تجوي راس00تي و

زيرا آنچ00ه راس00ت اس00ت زيباس0ت و هيچ زيب00ايي ج00ز راس00تزيبايي كه هر دو يكي است . 3نتواند بود .

ما مي خواهيم از زالل هنر به سرچشمه حكت و معرفت و عرفان برس0يم و اگ0ر ه0نر پ0ا ب0هعرص000000000000000000000000ه گ000000000000000000000000ذارد م000000000000000000000000ا ه000000000000000000000000ر آنچه مي بينيم ، لطف پروردگار خواهد بود . در غير اينصورت بر عصيان و خيره سري ما افزوده و ما را دچار نقص در دستگاه معرفتي مي سازد . دنيا داريم به حكمت هنر اس0المي آنهم ب0ه اجمال بپردازيم كه قدرت هنري مي خواهد و قدر شناخت هنرمندي ، كه ما را اين دو ن00اقص هديه رسيده است . پس سر باستان عبوديت سپرده و عذر تقصير به پيشگاهش عرض00ه مي

داريم و شما را گواه صادقي براشتباهات خود گرفته و طلب عفو و اصالح داريم .با احترام- مصطفي شريعتي رودسري

13/10/94شنبه تعريف حكمت :

در تعريف حكمت گفته مي شود : حكمت به معناي دانايي و علم و دانش و دانش00مندي و مع00رفت و عرفان وغيره است . در اصطالح ، علمي اس0ت ك00ه بحث مي كن0د از حق0ايق اش0ياء ، آنط0ور ك0ه در وجود هست به اندازه طاقت بشري و آن علم نظ00ر اس0ت و ن00يز گفت0ه ان00د كالم معق0ولي اس0ت ك00ه

4محفوظ و مصون از حشو و زياده باشد .

180 ص – مباني جامعه شناسي معرفت 283 ص – سير حكمت در اروپا 3291فرهنگ جامع اصطالحات عرفاني ابن عربي - ص 4

2

در واقع حكمت مغ00ز داني پدي00ده اس0ت پس از شناس0ايي پوس00ته و ه00ر كس ب00ه درك درون ب00پردازد حكمت مي داند و گرنه بصرف تعريف اشياء و بيان ظواهر حكيم نمي شود . حكيم معرفت به پديده ها و امور را زا وراي دانش حسي مي شناسد و بدين گونه درباره آن به بيان مطالبي استوار دس00ت مي زند . در تعريف ديگري گفته شده است : » حكمت در لغت به مع0ني راس0ت گفت0اري و درس0ت ك00رداري اس00ت و آن چ00ه از ق00دما در تعري00ف حكمت گفت00ه ان00د ك00ه » الفلس00فه هي التش00به باالل00ه بقدراالمكان « بنا به طريقه دويم است ؛ چه بدون تخلق به اخالق الهي ، تش00به تم00ام حاص00ل نتوان00د شد و آن چه ار حضرت سيد الوصيين و اميرالمومنين )ع( مروي است ك00ه » الحكم00ه هي االع00راض

5عن دارالغناء و التوالد الي دارلبقاء « موكد و مقرر اين معني تواند بود .

حكمت از منظر فالسفه ) حكما (ي يونان باستان : در يونان باستان بين فالسفه و حكما عليرغم تفاوت ديدگاه فرق چنداني وجود نداشته و راي واحد ارائه مي دادند . ما هم از باب يادآوري نظر تمدن يوناني به بعضي از فق00ره ه00ا آن مي

پردازيم . اما آنچه يونيان در اصل حكمت مي گفتند همان است كه در لغت عرب نيز ب00ه اين لف00ظ مي خوانند و تقريباً مرادف با پند و ع00برت ي00ا نكت00ه مع00رفت افزاس00ت و حكيم كس00ي ب00ود ك00ه از اينگونه كلمات قصاربگويد و اين حكمت ها را به نظم مي گفتند و به قول اروپائي00ان حكم00اي

6سعبه و به گفته قدماي ما آباء عشره حكمت از اين طبقه مي باشند .

حكمت را علماي علوم مختلفه معاني مختلف كرده اند ك00ه ه00ر ي00ك داراي ب00ا معن00ايي خ00اص بوده كه معرف دستگاه يا مكتب فكري منحصري مي باشد و از جمله بعضي ، حكمت عملي

را بعنوان نوعي از حكمت جدا كرده و چنين تعريف نموده اند كه : »

الحكمه خروج النفس الي كماكان في جانب العلم و العمل « و ب00ه اين تعري00ف عم00ل ن00يز در داني ك00ه ت00و چيس00ت علم حكمت اينك00هحكمت داخل باشد . چنانكه گفته اند :

بشنو زمن نوايش دانس00تن چيزه00ا كم00اهي وانگ00اه عم00ل ب00ه

مقتضايش و اين تعريف معني لغوي لفظ حكمت موافقت دارد ، چ00ه حكمت در لغت موض00وع اس00ت از

7براي راست گفتاري و درست كرداري .

حكيم بزرگ ارسطاطاليس گفته است كه : حكما واجب چنان كردندي كه حكمت الهي هرگز مسطور و مكتوب نگردانيدندي اال ك0ه از نفس ب0ه نفس نق0ل ك0ردي ، ام0ا ب0ه ش0رط آن ك0ه

8استعدادي در منفعل حاصل بودي .

230 ص– حكمت و معرفت و سياست در ايران 5 168 ص – شاهكارهاي افالطون 6505 ص – افالطون – جمهور 789 ص – ارسطو – اخالق 8

3

در دس00تگاه معرف00تي علم00اي غ00ربي گ00اهي حكمت مس00اوي ب00ا فلس00فه و اخالق و س00عادت همرديف بوده و با ارائه يك معني معاني ديگري نيز از ان افاده مي گردد . مثالً س00قراط مي گويد : همواره به شمار مي گويم ك00ه فض00يلت از ث00روت حاص00ل نمي ش00ود ، بلك00ه ث00روت از فضيلت به دست مي آيد و تمام نعمت هاي خصوصي و عمومي از اين راه دس00ت مي ده00د .

9

از نظر سقراط اگر فضيلت بدست نيايد ، در واقع انسان حكمت بدست نياورده و س00عادتمند هم نمي تواند بشود . افالط00ون ك00ه خ00ود حكيمي بي نظ00ير مي باش00د ،تالش ك00رده اس00ت ب00ا تشريح نظرات سقراط حق شاگردي را بجا آورد . از زبان سقراط مي گويد : زندگي انسان قرين سعادت نمي تواند بود مگر با تحقق سه شرط : آزادي و ت00وانگري ف00راغت از ت00رس . اين سه شرط در زندگي فرد استبداد ص00فت ي00افت نمي ش00ود . ب00دين معن00ا ك00ه اوال وي آزاد نيست ، زيرا آزاد نه آن كسي است كه بتواند بدلخواه خود عمل كند ، بلك00ه آن چن00ان كس00ي است كه بنده هوا و هوس نباشد و بتوان00د فرم00ان ق00وه عاقل00ه نفس را بك00ار بن00دد . ثاني00اً وي توانگر نيست بلكه محتاج است زيرا همواره احتياج به رفع آرزوه00اي نفس00اني دارد ك00ه س00ير كردن آنها هرگز ممكن نيست . ثالثاً از آنجا كه وي دشمن نوع بشر است اعتماد بغير ندارد و

همواره حس ترس بر او مستولي است . بنابراين فرد مستبد و ظالم نيك بخت نمي تواند س00عادت در10بود و حال آكه اين شرايط حتمي سعادت در مورد شخص عادل محقق است .

واق00000000000000000ع آرم00000000000000000اني هس00000000000000000ت ك00000000000000000ه حكيمان00000000000000000ه مي توان به آن رسيد و كسي مي تواند آنرا بدست آورد كه از » خوديت « خويش گذر كرده

و به تعالي نفس رسيده باشد . اما ارسطو كه شاگرد ديگري از معرفت شناسي سقراط و افالط00ون اس00ت ن00يز مي گوي00د : پس تقوا خلق نيكواست كه بنابر اراده شخص كسب مي شود و نسب به ما عبارت از قياس و اندازه در رفتار متفكرانه ، با مطابقت با موازين عقالني است و آن حدم00دار اس00ت بين دو

11انتهاي بد فرجام كه يكي افراط و ديگري تفريط و نقصان است .

ارسطو كه خود حكيمي نام00دار اس00ت ، اخالق را مح00ور س00عادتمندي مي دان00د و كس00ب آن00را زمينه تعالي شخصيت و رسيدن به مرحله حكمت و بي توجهي به آن و افتادن در دام افراط و تفريط را مهلك و كشنده مي نامد . در واقع انسان حكيم براي زندگي خ00ود مي انديش00د و انتخاب مي كند و با پيش بيني نتايج احتمالي سعي مي كند از جاده حقيقت جدا نشده و خود را به دامن حوادث نيندازد ك00ه خ00يري در آن نيس00ت ، بلك00ه ش00ر آن دامنگ00ير زن00دگي م00ادي و

معنوي مي شود . افالطون مي گويد : شايسته انسانيت انسان

9 ص –شاهكارهاي تهذيب االخالق و تطهير االعراق 99 ص –تهذيب االخالق و تطهير االعراق 10285 ص – ارسطو – سياست 11

4

اين است كه هر چه زودتر از دنيا بگريزد . يعني از آاليش آن بپرهيزد و مقصود از گريختن از دنيا آن است كه به خداوند تشبه بجويد و تشبه به خداوند آن است كه داد كن00د وع00ادل باش00د

كه عدالت صفت خاصه خداوند است و بنابراين اصل فضيلت عدالت انسان بدون اخالق ، ب00دون فض00يلت هم12است و آن سرچشمه و منشاء فضايل مي باشد .

هست و كسي كه بدان كسب نكات اخالقي نباش00د ، نمي توان00د ش00ر خ00ود را كن00ترل ك00رده و ديگران از او در امان نخواهند مان00د و هميش00ه احتم00ال ش00رور از وي مي رود و باي00د خ00ود را متخلق به فضيلت ها س00ازد ت00ا بتوان00د محبت و س00ود ديگ00ران را جلب و ج00ذب نماي00د . ش00ايد بهمين خاطر است كه وق00تي از اخالق و كاركرده00اي آن ص00حبت ب00ه مي00ان مي آي00د . تع00اريف متعددي از آن ارائه مي گردد كه همه در كسب فضايل و دفع رذايل مشترك مي باشند . ابن مسكويه در تعريف جامعي مي گويد: اخالق ، علم به قواعدي است ك00ه ب00ا آن ، ح00الت نفس را از جهت چيستي ، علت وجودي ، فايده و وظيفه آن شناخته مي ش00ود و درب00اره مك00ارم وامي000000000000000000ال نفس و آن چ000000000000000000ه اين امي000000000000000000ال و مك000000000000000000ارم

اگ00ر اخالق را ب00ا هم00ه ج00وارح مربوط00ه13را از حالت فطري خارج مي سازد بحث مي كند . ح0000000000000000ذف ك0000000000000000نيم ، كس0000000000000000ب علم ب0000000000000000ه تنه0000000000000000ايي نمي تواند فضيلت ساز باشد و انسان را به درجه كمال برس00اند . بهمين جهت اس00ت ك00ه در عصر مدرنيته ، صاحبان انديشه ناراضي از ميزان توليد و گسترش علوم هستند ، اما بش00دت نگران سقوط اخالقي بوده و آنرا مكرر گوشزد مي كنند . چون سعادت انسان اش00راف پي00دا كردن به علوم نيست ، بلكه كسب معارف اعتقادي و اخالقي است كه او را سعادتمند سازد و س00عادت هم حاص00ل نمي ش00ود اال ب00ه زحمت و تالش در ته00ذيب نفس . ارس00طو در همين ارتباط مي گويد : اندازه سعادتي كه بهره هر كس مي شود برابر است با ان0دازه به0ره او از فضيلت و خرد و كار فضيلت آميز و خردمندانه او . حجت ما در اين دعوي آفريدگار است كه سعادت و بركت را نه به سبب س00رمايه ه00اي م00ادي بلك00ه ب00ه گ00وهر خ00ود و ب00ه حكم ص00فات اساسي خويش داراست . از اينجا معلوم مي شود كه چرا نيكبخ00تي ب00ا س00عادت ف00رق دارد .

] مواهب مادي [ و نيكي هاي ب00يرون فراز آورنده [ فقط مي تواند ]بخت نيك و اقبال خوش از روان باشد و حال آنكه هيچكس نمي تواند كه از بركت تصادف خجسته يا طالع نيك دادگر

14يا ميانه رو شود . زندگي با همه اليه ها و پيچيدگي ه00اي خ00ود ج00ز ب00ه حكيمان00ه پيم00ودن نمي ارزد و كس00ي ك00ه

اخالق مبتني بر فضيلت نداشته باشد قادر به كسب سعادت نخواهد بود .حكمت از منظر علماي غرب مدرن :

مجموعه غرب پس از دوره رنسانس درباره حوزه معرفت الهي و اخالق و انس00ان و جامع00ه داراي مكتب و گرايش فكري خاصي شده و وح00دت نظ00ر كم00تري در بين آن00ان وج00ود دارد . تجميع همه نظرات از دهه هاي اول قرن پانزدهم تا زمان حال چون غ00ير ممكن مي باش00د و موجب طوالني شدن حجم مطالب مي شود ، ما را بر آن داشت ك00ه نمون00ه از خ00روار ارائ00ه

21-20 ص – فلسفه فضيلت 12258- ص 19 ج – تفسير نمونه 1321-20 ص –فلسفه فضيلت 14

5

دهيم تا هم ارباب هنر را روشني معرفتي حاصل آي00د و هم س00ر خطي از گرايش00هاي موج00ودنشان داده شود .

يكي از اثر گذارترين فيلسوفان غربي كه تاكنون محور انديشيدن فك00ري ق00رار گرفت00ه ك00انت مي باشد كه با آثار متعدد خود نشان از ورزيدگي و فراخي نظر دارد و از سويي هم نگ00اه او را نسبت به مسايل هستي نشان مي دهد كانت اخالق مداري را هميش00ه و ح00تي در س00لوك فردي مقتداي نظر و عمل قرار داده و سعادت بشري را در بهره بردن از آن مي دان00د . وي مي گويد : سعادت در گرو كار است . از طرف ديگر تمدن مجم00وع دس00ت آورده00اي بش00ري است و اين دست آوردها بنا بر تجرب00ه در پرت00و ك00ار و در نتيج00ه ك00ار حاص00ل مي ش00ود . پس سعادت پديده اي است اوالً متناس00ب ب00ا تم00دن و از اينج00ا ب00ه اين نتيج00ه مي رس00يم آنه00ا ك00ه متمدن ترند سعادتمندترند . ثانياً پويا و متحول و هماهنگ ب00ا تح00والت ت00اريخي و ل00ذا س00عادت انسان امروز غير از سعادت انسان ده هزار سال پيش اس00ت . ثاني00اً مس00تلزم برنام00ه ري00زي عملي براي وصول به آن است ، زيرا كار بدون برنامه عملي به نتيج00ه مطل00وب نمي رس00د .

اما

برنامه ريزي علمي مستلزم تقويت قوه شناخت و افزايش حجم معلومات و دست آوردهاي علمي است . از اينجا مي رسيم به نتيجه سخن ارسطو كه حكمت ) شناخت ( را اساس

سعادت و عمده ترين فضيلت مي دانست . شناخت ) علم ، حكمت ، دانايي ، فرزانگي ( و كار دو پايه و اساس تم00دن بش00ر اس00ت . ك00ار ب00دون ش00ناخت ، ت00ير در ت00اريكي انداختن است و به نتيجه مطلوب نمي رسد و شناخت بدون كار ، توانايي و استعدادي اس00ت

حقيقت حي00ات بط00ور15كه به فعليت نرسيده است و مانند كار بدون شناخت عقيم اس00ت . كامل براي انسان قابل درك و فهم نيست . اما انسان فطرت00اً بس00وي حقيقت ي00ابي گ00رايش

دارد و تا جويندگي آن دست از تالش همه جانبه بر نمي دارد . انسان نمي تواند بدون ه00دف ب00ه زن00دگي س00عادتمند توج00ه داشته و براي نيل به آن اميد داشته باشد . انكار و بي توجهي به اخالق هم نمي تواند مش00ي زندگي را متعادل ساخته و انسان را دچار افراط و تفريط و انحرافات نسازد . بن00ابراين باي00د

انسان به اخالق و سعادت خود بينديشد . وظيفه من آماده سازي بشريت است براي لحظ00هنيچه فيلسوف پوچ گراي غرب مي گويد :

واالترين انديشه به خويشتن و آن نيمروز سترگ كه در آن بشر به گذشته و آينده مي نگرد و از حاكميت قضا و قدر و كشيشان ره00ايي مي ياب00د و پرس00ش » چ00را « و »ب00راي چ00ه« ؟ را

هم0ه اين س0خن مص0داق فلس0فه و 16براي نخس0تين ب0ار در ق0البي كلي مط0رح مي س0ازد . فلسفه گويي مي باشد . اگر چه شايد در زمان گفتن چنين خط00ا ب00ه اي ب00ه آن ب00ا دقت فك00ر نشده باشد و بين مفهوم گوينده و تاوي0ل مخاطب00ان ن00يز فاص00له معن00ايي ايج0اد ش0ده باش0د .

(1877-1962، » هرمان هسه « )براساس چنين ديدگاهي كه در واقع موجب ياس مي گردد مي گويDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDد :

90 ص –اين است انسان 15258- ص 19 ج –- تفسير نمونه 16

6

من عاشق موسيقي ام ، فكر مي كنم به اين دليل كه بس00يار خ00ارج از مقول00ه اخالق اس00ت . هر چيز ديگري اخالقي اس00ت و من دنب00ال چ00يزي هس00تم ك00ه اخالقي نباش00د هم00واره اخالقي

شدن را غير قابل تحمل يافته ام . گريز از اخالق و تهي شدن زندگي از معيارهاي اخالقي خودش ، معيار بي اخالقي را ترويج كردن است كه منجر به نابساماني هاي ف00ردي و اجتماعي مي شود . حذف اخالق ، يعني رفتن بسوي سراب و فكر نك00ردن ب00ه س00عادتمندي . در حاليك00ه در تعري00ف حكمت گفت00ه مي ش00ود ك00ه گ00اه جنب00ه علمي دارد ك00ه از آن تعب00ير ب00ه »معارف عاليه« مي شود و گاه جنبه عملي كه از آن تعب00ير ب00ه »اخالق و عم00ل ص00الح « مي

يعني ما نمي توانيم حوزه نظري بدون عمل داشته باشيم و بالعكس و سعادت بشر17گردد .آنست كه حكمت را برخود و همه ابعاد زندگي فردي و اجتماعي خويش مسلط سازد .

ساختار هنر و عوامل بياني آن : هنر ، بروز استعدادهاي ويژه اي هستند كه قدرت خالقيت و هوشمندي و درك زيباشناختي را با هم تركيب نموده و در قالب اثر ارائه مي دهد . هنرمند فرزند زمانه خود اس00ت . آنچ00ه در اطراف مي گذرد در آنها ت00اثير داش00ته و م00وجب ب00رانگيختگي احساس00ات و عواطفش00ان مي شود . اما او با زبردستي و چيرگي ك00ه از دورن مي جوش00د ، تالش دارد ك00ه نگ00اه ديگ00ري از سوژه يا پديده داشته و به ديگران ارائه دهد . مثالً همه ما به زبان فارسي ص00حبت مي ك00نيم و مي نويسيم و مي خوانيم . حروف براي همه ما آشناست و از تركيب آن كلم00ات و جمالت و عب00ارات را مي س00ازيم . ام00ا هنرمن00د ب00ا اس00تفاده از قريح00ه سرش00ار ادبي ك00ه دارد ب00ا ب00ه –استخدام گرفتن همين حروف ، جمالتي ارائه مي دهد كه در متن نوشتاري او ) نمايش00نامه

سرود و .. ( مي تواند ديگران را تحت تاثير قرار دهد و ب00ه ح00ظ واف00ر–رمان – قصه –شعر برساند . بطور مثال ما همه آسمان زيب00ا را مي شناس0يم و ب00ا توص00يف خ00ود از آن ل0ذت مي بريم . اما يك شاعر با تركيب كلمات و ساخت يك بيت شعر مي توان00د ع00اليترين و زيب00اترين معاني را ب00ه مخ00اطب ارائ00ه داده و جه00اني را دگرگ00ون س00ازد .حاف00ظ و س00عدي و مول00وي و فردوسي و انوري و ... همه اسير حروف در فضاي خيال بوده اند ، اما خلق اثر جاودانه ج00ز نگاه هنري و هنرمندان00ه آنه00ا نمي توانس00ت پس از قرنه00ا ديگ00ران را منقلب س00ازد . س00اخت

سازه هنري همان مصالحي هست كه

در طبيعت وجود دارد و يا اينكه در ماوراء آن مي شود با تص00ور و تصويرس00ازي ذه00ني ادراك نمود . اما عوامل بياني آن ، بكارگيري مناسب و باندزه و بموقع و زيباي كالم و صوت و رنگ

و شكل و اندازه است كه با دستهاي ورزيده يك هنرمند از دل گذشته و شكل گرفته است و يا اينكه بوسيله ابزارهاي فني ضبط و ثبت مي ش00ود . ي00ك مجسمه همان سنگي اس0ت ك0ه ممكن اس0ت خس0ته تن0اني در كن0ار س0ايه آن ب0ه اس0تراحت پرداخته و توجه چنداني به آن ننمايند . ام00ا هنرمن00د سنگتراش00ي ب00ا قلم و تيش00ه و انديش00ه و ديگر ابزار خود از يك قطعه سنگ بي نام و نشان ، هيكل عالمي رر مي تراشد كه همه را به تحسين واداشته و از آن لذت مي برند . اثر هنري ، يك شيي مصنوع و مجموع00ه اي از جنب00ه

67 ص – كارهنر 177

ها و حاالت ) عقلي ، احساسي ( است كه از طرف اشخاصي كه در نهاد اجتماعي هنر عم00ل 18مي كنند ، به شان نامزد شدن براي ادراك ) و تشخيص ( هنري پيدا مي كنند .

هنر براي مخاطب يك اليه نهايي ندارد ك00ه ب00ا يكب00ار ش00نيدن و دي00دن و لمس ك00ردن ب00ه انته00ا برسد و تاريخ مصرف آن پايان پذيرد . هنر مرزه00اي جغرافي00ايي و ت00اريخي را دروري00ده و ب00ه سان شاهدي برگذر دهر همچنان باقي مي ماند . بلكه ه00نر ب00ا س00وژه خ00ود باره00ا مي توان00د مخاطبان دقيق را متوجه خود كرده و در هر بار ديدن و شنيدن ، زاويه جدي00دي از نگ00رش را

براي ما باز كرده و به ارتقاء معرفت انساني بيفزايد . عوامل بياني هنر صرفاٌ در خدمت معرفي سوژه نيستند ، بلكه وسيله اي هستند كه مخاطب را از مرحله شك به يقين برسانند و از مرحله خنثي ش00دگي ب00ه واكنش ه00وا خواهان00ه منتق00ل

سازند . هنر قدرت تغير و تحول بينشي و نگرشي در انسان را داشته و هيجانات وعواطف آدمي را متاثر مي كند . فقط انسان است كه هنر را مي شناس00د و ب00ه انتخ00اب آن پرداخته و از آن لذت مي برد . بنابراين هنر قدرت خالقه بيان آنچيزي است كه در موجوديت هستي وجود دارد . منتهي نيازمند به شناخت ودرك و انتخ00اب و ثبت و ض00بط زيب00ا دارد ، ك00ه

خود از منظر زيباشناختي قابل بررسي مي باشد . توانايي فهم عميق و داوري صحيح . خدا » حكيم «حكمت از نظر اسالم و سيره علوي )ع( :

است . اما اين صفت براي خدا هرگز به تنهايي نيامده و همواره در كنار اوصاف ديگري قرار گرفت00ه است . حكيم به كرات با عزيز ، به معني قادر مطل00ق ، پيون00د ي00افت )چه00ل و هفت ب00ار( و ب00ه همين سان به كرات حكيم همراه يا عليم ذكر شده است ) سي و شش بار( حكيم با خبير به ندرت به كار

رفته ) سه بار( و از آن كمتر حكيم با تواب ، واسع ، حميد و عالي آمده است .،269 –خدا صاحب » حكمت « است و مي تواند آن را به ه00ر كس00ي ك00ه بخواه00د ببخش00د )بق00ره 0)

عم00000000000000دتاً ب00000000000000ه پي00000000000000امبران : ب00000000000000ه اب00000000000000راهيم و خان00000000000000دانش ( و ب00ه محم00د63 ، زخ0رف ، 110) مثالً مائ00ده ، 0( به عيسي 251( به داوود ) بقره ، 54 ) نساء ،

( ، حكمت ن00وعي وحي ) مثالً اوحي ، اس00راء ،12 ( ون00يز ب00ه لقم00ان ) لقم00ان ، 111)ص( ) نساء ، ( چرا كه حكمت همتراز كتاب اس00ت ،2 ( است و قرآن نيز حكيم است ) القرآن الحكيم ، يس ، 39

( . خدا كتاب و حكمت را آموزش110 ، مائده 48كه شامل تورات و انجيل مي شود ) آل عمران ، ( و ام00ا ام00ام جعف00ر231 ( او كتاب و حكمت را نازل مي كند ) بقره 48مي دهد ) مثالً آل عمران ،

ص00ادق رئيس مكتب تش00يع در همين ارتب00اط مي فرماين00د : » ان الل00ه عزوج00ل حرم00ات ثالث00ا ، ليس مثلهن شيي ،كتاب وهو حكمته و نوره و بيته الذي جعله قبله الناس اليقبل من احد توجهاً الي غيره و

عتره بنيكم)ص( « امام صادق فرمود : خداي عزوجل سه حرم دارد كه هيچ چيز مانند آنها نيست : كتاب او ك00ه حكمت

و نور اوست . خانه او كه آن را قبله م00ردم ق00رار داده و روي ك00ردن بج00ز آن را از هيچ كس نمي پ00ذيرد ؛ و ع00ترت

19پيامبرتان )ص(

9 شاهكارهاي افالطون در حكت سقراط - ص 18276 ص – حكمت ، معرفت و سياست در ايران 19

8

در وسايل : ) كتاب جهاد( بابا وجود اجتناب از كبائر از اين بصير روايت ش00ده ك00ه گفت : از حض00رت صادق )ع( شنيدم كه مي فرمود ) مراد از حكمت در اين آي00ه ش00ريفه و من ي00وت الحكم00ه فق00داوتيخ0000يراً كث0000يراً ش0000ناختن ام0000ام و دوري نم0000ودن از گناه0000ان ب0000زرگي اس0000ت ك0000ه خداون0000د بر

20626 ،0 15/317 ) وسايه الشيعه ، 20 ) مرتكب شونده ( آنها آتش جهنم را الزم فرموده است . ( . و نيز در همان كتاب ) بحاراالنوار ،

1/198/، ( : ب00اب » موس00ي )ع( « اس00ت ك00ه ش00هيد دوم ) در كت00اب آداب المفي00د والمس00تفيذ( و1 فرموده كه در تورات است كه خداوند منزه و برتر از هر چيز به موس00ي )ع( فرم00وده : ب00زرگ ش00ما حكمت را ) يعني معارف حقه الهي00ه را ( ، زي00را من ق00رار ن00دادم حكمت را در دل كس00ي مگ00ر آنك00ه خواستم او را بيامرزم ، پس ي00ادگير حكمت را و عم00ل نم00ا ب00ه آن ، س0پس ب00ذل و بخش00ش كن آن00را

21) يعني به ديگران بياموز( تا بكرامت دنيا و آخرت من نائل شوي . انواع حكمت :

حكمت از آنجايي كه معرفت انسان نسبت به خ00ود و حي00ات و خداون00د و كاركرده00ا و مناس00بات و درنه000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000ايت آخ000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000رت مي باشد ، از مناظر مختلف قابليت دسته بندي دارد . كساني ممكن است آنرا به دو دس00ته ب00زرگ :

الف- حكمت نظري . ب- حكمت عملي تقسيم كنند و نسبت بين آن دو را معرفي نمايند و يا اينكه تقسيم بندي مبتني ب00ر اه00داف و

.كاركرد آن باشد كه قابل توجه است ً حكمت از نظر شيخ اكبر » ابن عربي « ، شناخت آفات نفس و شيطان است و گويند : حكمت ذات00ا

شناخت حق و غيره است از جهت عمل به آن كه خود بر چهار قسم است :-حكمت الهي كه علم به حقايق اشياء و احوال موجودات خارجي است .1-حكمت منطوق كه عبارت از علوم شريعت و طريقت است .2-حكمت مسكوته كه از اسرار حقيقت است و علماي ظاهري و عوام از آن آگاهي ندارند .3 -حكمت مجهول كه انگ00يزه حكمت در ايج00اد آن مجه00ول اس00ت . چ00ون آزار دادن ب00رخي از بن00دگان و م00رگ4

كودكان و جاودان ماندن در جهنم و ... حكمت جامعه ، كه عبارت است از شناخت حق و عمل به آن و ش00ناخت باط00ل و دوري از آن ، بدانگون00ه ك00ه پيامبر )ص( فرمود : خداوندا حق را به گونه حق به مابنمايان و از پ00يروي آن م00را ه00دايت نم00ا و باط00ل را ب00ه

وضعيت فرهنگي جوامع و مخصوصاٌ دوره در اينجا بايد يادآوري كنيم كه 22گونه باطل بر من نشان ده نگرش و گرايش وو اي كه اوج فعاليت اصوليون و فقها و علماي دين پژوه بوده در شناخت

تاثير در فكر و انديشه افراد موثر بوده و به يك تعبيري مي توان گفت كه اختالف اندكي ن00يزدر دسته بنديها وجود دارد ناشي از همين مسئله مي باشد .

نيز بعنوان فيلس0وف حكيم ض00من ارائ00ه تعري0ف از حكمت آن را شيخ سهرودي ) شيخ اشراق ( دسته بندي نموده است كه به شرح زير مي باشد : هر كه حكمت بداند و برسپاس وتق00ديس

130- 129 ص – فرهنگ نامه سهروردي 20497-496- 2 ج – دائره المعارف قرآن مجيد 21227-226 ص – معاني االخبار 22

9

نوراالنوار مداومت نمايد ... او را » ّخره كياني« بدهند و » ف00ّر ن00وراني « ببخش00ند و ب00ارقي الهي او را كسوت هيبت و بها بپوش0اند و رئيس ط00بيعي ش0ود ع0الم را و او را از ع0الم اعلي

23نصرت رسد و سخن او در عالم علوي مسموع باشد و خواب و الهام او به كمال رسد .

شيخ اشراق » حكمت « را به انواعي تقسيم كرده است كه عبارتند از :

-6- حكمت خلقي 5- حكمت خس00رواني 4- حكمت الهي 3-حكمت اش00راق 2-حكم00ه االش00راق 1حكمت ط000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000بيعي

- حكمت وسطي . كه براي هر كدام شرحي مبسوط ارائ00ه داده9- حكمت مشاء 8- حكمت عملي 7است كه از آن مي گذريم .

حكمت چگونه بدست مي آيد ؟ حكمت اكتسابي با حكمت نوراني كه قلب را دگرگون مي س00ازد از ي00ك جنس نيس00تند . اگ00ر چه هر دوي آنها مي توانند فرد را به سر منزل مقصود رهنمون سازند . چنانكه » مالصدرا « حكيم فيلسوف مي گويد : كلم00ه حكمت داراي مع0اني چن0د و اطالق00اتي متع0دد اس0ت از اين

عدل ، علم ، حلم ، فلسفه ، كالم موافق حق ، صواب ام00ر و س00داد آن ، حكيم يع00ني–قرار صاحب الحكمه ،

علم خوب و عمل صالح ، نفس عمل ، معرفه حقايق اشياء ، انجام فعلي كه محمود باش00د واقتدار به خالق در عبات به قدر طاقت .

كسي مي تواند طلب حكمت نمايد كه درون از آلودگي ها پ00الوده باش00د و ب00رون را از منظ00ر قادر متعال بنگرد . اگر كسي عالم به هستي شد و در نتايج كسب ادراكي خود دچار تردي00د و شبهه گرديد و به انكار خالق كائنات پرداخت ، در واقع نه اينكه حكمت نياموخت00ه و »حكيم «

نام نمي گيرد . بلكه از حكمت دور گشته و به راه سالمت و سعادت نيز نمي رسد . حكمت دانايي است كه مخالفتي با مبدا و منشاء خلقت توسط حضرت عزوجل براي انس00ان حاصل نمي سازد . بلكه بوي كمك مي كند كه پس از دريافت و ادراك00ات ب00ه ذل خ00ود اق00رار كرده و سپاس حق بگذارد . چنين كسي را شايسته است حكيم گوين00د . بن00ابراين بط00ور كلي

راه بدست آوردن حكمت چنين مي شود : حكيم ، نگاهش به خلقت و خالق ؛ همراه با كشف حقيقت و ،-اقتداءبه قدرت اليزال الهي1

رسيدن به سرچشمه هاي فياض الهي بوده و وق00تي ب00ه آن ناي00ل مي گ00ردد خ00ود را غ00رق در انوار نعمات مي يابد . او متحير از اين همه دقت و ظرافت و زيبايي ، سربر آس00تان حض00رت دوست گذاشته و خود را بي چيز ولي وام دار مهر و محبت بي يزال مي بين00د . حكيم آني از

خود غافل نشده غفلت او را به روي نمي نماياند . چون او هر آنچه درك و دريافت مي كند ، حكيمان00ه دي00ده و

جبين خاكساري بر سجده گذاشته و به سبحان الله گويان مي پردازد .

292-291 فرهنگ جامع اصطالحات عرفاني ابن عربي- ص 2310

حكيم ، ش00ك را زمين00ه پرسش00گري و جس00تجو ؛-گDDذر از مرحلDDه شDDك و رسDDيدن بDDه مDDرز يقين2 دانسته و هر آنچه براي او خارج از روال و رويه متعارف و طبيعي و جريان عادي حيات باشد

، جاي شك و ابهام بجا مي گذارد . اما حكيم هرگز در اين مرحله باقي نمان00ده ، و خ00ود را در گ00رداب منجالب ب00ه معن00ايي غ00رق نمي سازد . بلكه هر شكي را با تفحص دروني و پژوهش آفاقي به سر منزل يقين رسانده و خود را از اين دام و دانه ويرانساز مي رهاند . كسي ك00ه نتوان00د از مرحل00ه ش00ك ب00ا ش00جاعت بگ00ذرد ، طبيعت00اً براح00تي نمي توان00د ب00ه ب00اور و يقين برس00د . ب00راي رس00يدن ب00ه حقيقت ه00ر موضوعي در مرحله اول بايد آمادگي بررسي پديده ها بدون حب بعض را داشت . تا امك00ان

سير بسوي نور حكمت در دل فراهم و فروزان گردد . ، امپراطور ق م ( marcus aureliys ، 180-120 )ماركوس اورليوس -سير در انفس و آفاق :3

روم و يكي از فالسفه رواقيون است . او مي گوي00دو من داراي دو ميهن هس00تم : يكي ميهنم روم است ، به اعتبار اين كه امپراتور اين كشورم ؛ ميهن ديگرم جهان است ، ب00ه اعتب00ار اين كه انسانم . خير و نيكويي آن است كه وجود ش00خص ب00راي ه00ر دو ميهن ن00افع باش00د . زنه00ار

آم0وختن حكمت24فراموش مكن كه مردم با تو برادرند تا آن0ان را هم0واره دوس0ت ب0داري . جهان را در منظر انسان دگرگون و اصالح مي سازد و نگ00اهي ن00و ب00ه آن00ان مي ت00وان نم00ود . جهان نه هر آنچه مي بينيم است و نه آنچه نديدني اس00ت ج00زو آن نيس00ت . بلك00ه حكمت ب00ر تحيّر انسان مي افزايد و او را از مرز شك به ساحل يقين مي رساند و اليه هاي نادي00دني ب00ه او از عالم وجود مكشوف مي سازد . حكيم پيش از آنكه سخن از هستي كند ، وجود خ00ود را در ميان كائنات مي نگرد .او با سير در دورن به رازهاي شگفت دست مي ياب00د و ب00ه ق00درت كامله الهي مع0ترف مي ش0ود . ه0ر چ0ه س0ر در ج0بين تعق0ل بيش0تر ف00رو مي ب0رد ، ع0المي گسترده تر مي بيند عجيب ! و خودشناس00ي را مقدم00ه و ش00رط خداشناس00ي مي دان00د . پسعجب نفرم000000000000000000وده اس000000000000000000ت م000000000000000000وال علي )ع( ك000000000000000000ه : » انزعم انك جرم صغير و فيك الظ00وي الع00الم االك00بر« . ت00و خ00ود را دس00ت كم گرفت00ه اي و جهاني در تومستور است . پس به جهاني ك00ه ت00را متح00ير مي س00ازد ن00پرداز ! بلك00ه ب00ه درون

خويش بنگر تا از آن منظر به هستي بگونه اي ديگر ) معقولتر( نگاه كني . سير ديگر انسان ، در محيط حيات خود است . آسمان پر تاللو با ستارگانش همچ00ون قط00رهاي هس000000000000000000000000000000تند ك000000000000000000000000000000ه راه ش000000000000000000000000000000يري را مي سازند ، كه در برابر كهكشانها به نقطه خ00الي ش00بيه ان00د و زيب00ايي خلقت را گ00واهي مي

دهند ! پس ديدن اين همه عناصر هستي

يكجا با اين نظم و زيبايي كه از سر ذوق و ش00وق نباش00د ، انگش00ت گزي00دني ب00ه تاس00ف بيش نيست و اگر با تامل و تعقل همراه شود . » تسبيح « ذات اقدس الهي را موجب مي ش00ود .

24 ص – حقوق جهاني سبز 2411

هر پديده در حيات نشانه اي است از قدرت اليزال الهي ، كه نشان مي ده00د ؛ آنچ00ه م00ا مي كنيم در درگه عدل همه هيچ است ! و آنچه او مي كند ما را نشايد كه در برابرش ، خويش00تن

را عرضه داريم . خداوند ، آيات خود را براي آموختن و عبرت گرفتن ما آم00اده س00اخته اس00ت و اگ00ر غفلت از درك آن

بلك00ه قافي00ه قافل00ه عم00ر را از دس00ت داده و ب00ه گم00راهي وك0رده ايم ؛ كنيم ، نه آنكه ضرر ضاللت هم دچار مي شويم . انسان در سير آفاقي خود بايد حكيمانه نگاه كند ، تا دچار توهم

فهم را ناشي از افاضه حكمت آميز حضرت عزوجلاگر مبداء درك و و ترديد و شبهه نگردد . دانستيم ، همه امور و رابط بين پديده ها را قاعده لطف و نظم خواهيم دانس00ت و ه00ر آنچ00ه

بدست مي آوريم . موجب ثبات عقيده و آرامش قلب خواهيم دانست . اگر جهان را ناشي از تصادم اتمها دانسيتم و به انكار خالق يكتا پرداخ00تيم ،

آنك000000000000000000ه كس000000000000000000ب فض000000000000000000يلتدر واق0000000000000000000ع ن0000000000000000000ه دريافت و درك خود را نيز تنزل داده و به انكار حقيقتي اس00ت نكرده ايم ، بلكه ساحت

زده ايم كه به نفي خودمان منجر خواهد شد . چون اگر هستي ناشي از يك خ00يزش و مي تواند ما را شعورمند ساخته و ما را ب0رانفجار و تصادم اوليه بي شعور باشد ، چگونه

خود مسلط كند؟! اال اينكه به توجيه و سفسطه بپردازيم كه جز دور تسلسل حاصلي نخواهد دشت . ما از درون به بيرون اگر بنگريم ، زيبا مي بينيم و اگر از بيرون به درون بنگ00ريم ، در قضاوت نسبت به مب00داء و منش00اء خلقت ممكن اس00ت هم00ان اش00تباهي را بك00نيم ك00ه پس از رنسانس فيلسوفان بزرگ اروپا كردند و چنان بر تعداد ايسم افزودند كه اص00ل م00اجرا پنه00ان ماند و هر گز قادر به اصالح و تكميل آن نشده اند ! خ00داي ق00ادر ، حكمت را مانن00د ن00وري در دل م00ا متجلي ك00رد ك00ه ب00ه درك ق00درت او ب00پردازيم ، ن00ه ب00ه انك00ار نعمت ه00اي ف00راوانش عصيانگرانه . پس حكيم بودن برابر است با عبوديت ك0ه بارق0ه امي0د را در دله0ا جاودان0ه مي

سازد . خداوند متعال براي انسان يك دليل و برهان دروني ق0وي ق00رار داده ك00ه مس00ئول-شوق دل : 4

فهم و دريافت و قضاوت نهايي او در برابر تكاليف الهي مي باشد . » عق00ل « فرمان00ده ك00ل وجود انسان اگر گردد ، او را به » صراط المستقيم « رهنمون مي سازد و اگ00ر رخ از وج00ود انس0اني بربن0دد ، او را در ردي0ف به0ايم ق0رار مي ده0د . هم ج0ان او را فاس0د مي كن00د و هم روانش را مفسد ، انسان ب0ا ق00درت عق00ل مي توان00د دالي00ل ديگ0ران را بررس0ي كن0د و حجت خويشتن در برابر ديگران عرضه دارد . اگر انس00ان نفعي از عق00ل ن00برده باش00د ، بي به00ره از زندگي معقوالنه خواهد بود . اما عقل با همه سرآمدي در جاهايي به لنگي خود در استدالالت اعتراف مي كند و مسئوليت از خود سلب كرده و آنرا به »قلب« يا »دل« مي س00پارد . قلب وقتي به دريافت پديده يا مسئله بپردازد ، چنان آرامش پيدا مي كن00د و طمانين00ه در خ00ود مي بيند كه نه انكار دريافتي داشته و نه زيادتي براي خويش طلب مي كند . هر آنچه دل به بن00دد عقل محال است كه در برابر آن به مقاومت بپردازد . بابا طاهر عريان چه زيب00ا مي س00رايد: » هر آنچه ديده بيند دل كند ياد « شايد بدين جهت بوده كه گفته اند: در دل ادله يي دارد ك00ه عقل را از درك و دريافت آن معذور است« و اگر دل شوق دي00دار و لق00اء الل00ه را پي00دا كن00د ،

12

عقل به سالك بايد تسليم خود را اعتراف كرده و بپذيرد كه در برابر آن هيچ است . دل چنان است كه خداون00د مي فرماي00د : » من در جه00اني نگنجم و توص00يف وص00فم ن00اقص و معي00وب باشد ، اما در قلب مومن جاي مي گيرم . حكيم دل زنده ، جهان را از منظر قب00ل س0ليم مي بيند و چنين است كه سعي مي كند با تزكيه نفس و اصالح اخالق ، فضايلي را در خ00ود رش00د دهد كه نورانيت قلب را دائمي گرداند و او را به ابديت وازليت الهي معترف ساخته ، تا س00ر

برآستانش بسايد كه چنين دلي سازگار با فطرت مي باشد . حكمت نوري هست ك00ه ج00ان را زن00ده مي كن00د و -كسب و درك معرفت از س00يره اه00ل بيت )ع( :5

انسان را به مقصد مقصود هدايت مي سازد . اما براي رسيدن به آن بايد دل را ص00اف نم0ود تا به آن درجان نائل آمد . در زن00دگي بش00ر ، الگ00و و آب حيات از دست صوفي واقعي نوشيد

راهنما فراوان بوده و هر يك نقشي در سعادتمندي و يا شقاوت آدمي داشته ان00د . ام00ا آنچ00ه يقيني هست و جز بيماردالن به انكار آن نپرداخته اند ، اينست ك00ه جمي00ع انبي00اء و رس00والن و

اوصيا آنان هر آنچه در كف داشتند براي

هدايت بشر عرضه مي كردند و در هيچ شرايطي از راهنمايي هاي دلسوزانه دريغ ننموده اند ن00يز دوازده نقي00بي هس00تند ك00ه)ص(. اوصياء نبي مك00رم اس00الم ، حض00رت محم00د بن عبدالل00ه

منصوص الهي بوده و يكي پساز ديگري به هدايت جميع بشريت پرداخته اند . در هيچ شرايطي از مسئوليت خطير امامت خود را كنار نكش00يده)ع(اميرالمومنين امام علي

و به هدايت امت و راهنمايي خلفاي غاص00ب مي پرداخت00ه اس00ت . اگ00ر نگ00اه م00ادي و ق00درت طلبانه به جهان پيرامون خود داشته باشيم ، بايد بگوئيم كسي كه حقش بوده ح00اكم باش00د و حاال مظلوم واقع شده است . پس باي00د در درج00ه اول تالش كن00د ح00ق خ00ود را احي00ائ كن00د و

همه تالش خود را متوجه اصل دين و شريعت نموده و آني غاف00ل از)ع( بگيرد . اما امام علي ك00ه در پ00رده)عج(آن نشده اند . همچنين همه امامان )ع( بعد از ايشان ت00ا عص00ر ام00ام زم00ان

اگ00ر چ00ه از دي00ده گناهك00ار م00ا غ00ايب هس00تند ، ولي)عج(غيبت بس00ر مي زبرن00د ، ام00ام زم00ان مسئوليت هدايت بشر را ب00ه ص00ورت مس00تقيم و غ0ير مس00تقيم انج00ام مي دهن00د و ش00رايط و اقتض0ائات م0انع از انج0ام اين ام0ر خيط0ر نمي ش0ود . چ0ون در آن ص0ورت اس0اس » قائ0ده

لطف« الهي و مسئول بودن انسان آسيب مي بيند . باي00د بش00نود و ببين00د و درك كن00د و ش00يوه)ع( تربي00تي ائم00ه اطه00ار –انسان در مكتب اعتقادي

زندگي خود را با كل زندگي آن تطبيق دهد تا بتواند با نزديكتر كردن خودش ب00ه س00يره نب00وي » حيات حكيمانه « بيابد . اگر ما نتوانيم و نخواهيم صفاي معنوي زندگي امامان معص00وم)ص(

را در همه زواياي زندگاني فردي و اجتماعي خودمان نفوذ دهيم ، ادع00اي ش00يعه بودنم00ان)ع( يك ام00ر واهي تلقي خواه00د ش00د و در واق00ع گرم00اي وج00ود م00ا از رش00حات وج00ودي آن ذوات نوراني نخواهد بود ، بلكه هر زماني كه انرژي اعتباري بيروني دچار اختالل و نقص00ان گ00ردد ، ما هم دچار » سرماي ادراكي و عاطفي « مي شويم و قلبي چون » شمر و يزيد و داعش و ...« پيدا مي كنيم كه از كشتن ديگران » جنون لذت « پي00دا مي كنن00د . حكمت از سرچش0مه نوراني ائمه )ع( موجب نشاط و تحرك و شادابي در فهم سلوك شخصي شده و باعث رشد

13

و تعالي آدمي مي گردد و اين همه ميسر نمي گردد اال اينكه واقعاً خودم00ان را آم0اده ك00نيم و هر آنچه مي خواهيم به توسل و توسط ائمه طاهرين )ع( از درگاه حضرت عزوجل بخ00واهيم

امي00د اس00ت در اين راه فرص00ت س00وزي نك00رده و ب00ه كس00ب مع00رفت الزمكه به ما عنايت فرمايد.بپردازيم كه سود دنيا و آخرتمان در آن است و الغير.

مهمترين ويژگيهاي اثر هنري چيست ؟ يك اثر هنري همچون يك كاال باي00د داراي مشخص00اتي باش00د ك00ه بتوان00د آن00را از س00اير اجن00اس متمايز سازد . اگر چه در عرصه هنر ، هر پديده منحصر بفرد بوده و حتي نسخه دوم آن ن00يز براساس »منط00ق خي00ال« دقيق00اً هم00ان پدي00ده اولي00ه نب00وده و نمي توان00د ج00ايگزين آن گ00ردد بنابراين تا مشخصات كلي اثر هنري را نشناسيم قادر ب00ه تش00خيص س00ره از ناس00ره نب00وده و بهترين را گزينش نمي توانيم كنيم و اما معيارهاي معنوي ويژگيهاي اث00ر ه00نري ب00ه ق00رار زي00ر

مي باشد : يك پديده چ00ه در زمين00ه ش00عر و موس00يقي و كالم و ب00ازيگري و اج00راي نقش درجادوانگي اثر:

صحنه و يا هنرهاي تجس00مي و حجمي و س00ازه ه00اي چ00وبي و س00نگي و گلي و گچي و فل00زي و ... زماني مي تواند بعنوان اثر هنري برتر ) شاهكار ( محس00وب گ00ردد ك00ه ب00راي مخاطب00ان خ00ود از ج00اودانگي برخ00وردار گ0ردد . يع0ني دي00دن و لمس ك0ردن و ش0نيدن و خوان00دن آن در

انسان ايجاد مالل نكرده ، بلكه در هر زماني افق جديدتري از معاني را بنماياند . اگر يك اثر ه00نري ب00راي يكبار مصرف داشته باشد ، در واقع هنرمند مربوطه نتوانسته هم00ه خالقيت خ00ود را بخ00دمت

گرفته و به كشف حجابي بپردازد كه از ديد عامه مستور است . اگر هنرمند از دل سنگ بي مصرفي مجسمه آپولون ميتراشد ، در واقع قدرت نظر و فهم و قلم گ00رفتن خود را با تجارب قبلي تركيب كرده و چشم نوازترين شيشه ه00ا را ب00ر س00نگ بي ج00ان ف00رود آورده تا بتواند آنرا در ديده اهل نظر به سخن واداشته و به س00تايش ه00نر و هنرمن00د مع00ترف سازد . سرمدي اثر هنري ب00راي قرنه00ا مي توان00د ش00اهدي ب00ر ش00اهكار حاص00له باش00د و خ00ط

معرفتي بوجود آورد . نكته بعدي اينكه اثر هنري در عين س00ادگي- قابل فهم و تفسير بودن براي همه اليه هاي اجتماعي ؛2

اجزاء داراي ژرفاي معنوي ، معرفتي بوده و براي هم00ه گروهه00اي اجتم00اعي ق00ابليت درك در سطوح مختلف را دارد . بطور مثال وقتي مادر ابيات منظوم حافظ و س00عدي و فردوس00ي و سنايي و فرخي و ... مي نگريم ، بنا به ميزان دانش و تجربه خود لذت برده اما آن00را مح00دود

به درك خود

نمي دانيم . بلكه مي گوييم اين ابيات اليه هاي پنهاني دارد كه ب00ا گذش00ت اي00ام ب00ر روي اه0ل فهم مكشوف خواهد شد . اما از جام و شراب و معشوق و مستي ، مسلماً همان برداش00تي

را نداريم كه يك لوطي داش مشتي مي خواهد جسم خود را به گناه آلوده ساخته و با نزول مفهومي به توجيه جرم خود بپردازد . مي در فهم حافظ معرفه الله هس00ت

خ00ارج» خDDوديت «كه با رسيدن به وحدت وجود انسان را سرمست از وجد ساخته و او را از

14

كرده و به وحدانيت مي رساند . بنابراين ما با ميزان درك خود مي توانيم از يك اثر هنري ب00ه جايگاهي برسيم كه متفاوت از درك عادي زندگيست و از اين راه هنرمندانه به پدي00ده ه00نري

نگاه كنيم . مكرر ، هر پديده ه00نري وق00تي از م00رز زم00ان- قابليت لذت بردن )بصري ، شنيداري ، دركي و ... (3

مي گذرد و جغرافياي مكان را تنگ مي كند ، به جايگاهي از ارزش00ها ناي00ل مي ش00ود ك00ه ه00ر انسان بيدار دلي را به وج00د آورده و ل00ذت دي00دن و ش00نيدن و لمس ك00ردن و ادراك عمي00ق را برايش حاصل مي سازد . اساساً پديده هنري اگر تنها قدرت ي00ك ب00ار ل00ذت چش00يدن داش00ته باشد ، در واقع دچار تاريخ مصرف زود هنگام شده و نمي تواند جاودانگي پيدا كند. اما اگر با هر بار ديدن بتواند حس درون را بوجود بي00اورد و درك ن00وتري بيافرين00د ب00ه هم00ان نس00بت هم

شكس00پير مي نش00ينيم ،» شDDاه لDDير«لذت ايجاد مي نمايد . مثالً ما وق00تي ب00ه تماش00اي تئ00اتر همزمان چند تاثير را با هم تجربه مي كنيم . اول آنكه با متن ارتباط برقرار ساخته و با لذات شنيداري اثر گفتاري محتوا را درك مي كنيم و به خ00الق اث00ر تحس00ين مي ك00نيم . دوم ق00درت بازيگري هنرمندان را مورد بررسي قرار داده و حرك00ات بج00ا و اس00تفاده از اداه00ا و نگاهه00ا و نحوه حركت و بكارگيري اندام ، بما نشان مي دهد كه ك00ارگردان چگون00ه خواس0ته اس00ت ك00ه

حتي اگر ما نقصي در دستگاه شنوايي داشته باشيم ؛ باز هم از ديدن نقش آفريني ه00ا ل00ذت الزم را ب00بريم . نكت00ه سوم اينكه ما با ديدن دكور و لباس و چيدمان آن در صحنه در واقع در خي0ال خ00ود ب0ه ق0رون گذشته تاريخ بشر در يونان باس0تان رفت00ه و ب0ا هم حس0ي ت0اريخي در واق00ع ب0ه درك نزديك0تر زمان و مكان مي پردازيم . ديدن صحنه هايي كه م00ا تنه00ا اطالع00ات ت00اريخي از آن داريم مي تواند ما را به دورن دفتر تاريخ برده و با واقعيات آن عصر آشنا س00ازد . م00ا ب00ا دي00دن زواي00اي صحنه اي آن زمان مي توانيم لذت الزم را كسب نمائيم كه اين خود امتياز بزرگي ب00راي ي00ك

اثر محسوب گشته تا ماندگار شود . يك پديده هنري ممكن است از سادگي برخوردار باش00د- ايجاز پديده و گستردگي مفهوم و معنا ؛4

كه در مراحل ابتدايي هر كسي با مروري اجمالي فكر كند كه قادر ب00ه تولي00د مش00ابه آن مي باشد . بطور مثال ، ممكن است هر كسي فك00ر كن00د ك00ه اگ00ر ي00ك س00ه ت00ار را بدس00ت بگ00يرد براحتي مي تواند صداهاي موزون از آن خارج س00ازد . در حاليك00ه وق00تي ب00ه دني00اي موس00يقي وارد شد و نت نويسي ونت خواني و گوشه و پرده و گ00ام و ريتم و دس00تگاه و ك00وك و ان00واع سيم و تعداد آن و نحوه نواختن را در پيش اساتيد فن ديد . آنگاه متوجه مي ش00ود ك00ه بين »

صدا دهي « و صداي موزوني كه طبيعت را بتواند در حافظه تداعي سازد فاصله زيادي وجود دارد . ما هر گز نمي توانيم بدون شناخت موسيقي و آموزش هاي الزم ، از آن يك اث00ر هنري خلق كنيم كه قابليت اس00تفاده مك00رر را داش00ته باش00د و ب00راي ه0ر كس00ي بان00دازه درك او ،قابليت جذب وخط را پيدا كند . كسي مي تواند موسيقي و يا هنرهاي ديگر را بشناس00د و استفاده درست ببرد كه با كليت اين عرصه آشنا شده و آموزش00هاي الزم را ببين00د . ت00ازه اين همه كار نبوده ، بلكه بايد سالها ممارست بخرج دهد تا بتواند با توليد ي00ك قطع00ه در دس00تگاه

خاصي آنرا يادگاري از توانايي هاي خود ماندگار سازد .

15

يك اثر ه00نري اگ00ر چ00ه در بر اكثر مردم از فرهنگهاي مختلف ؛- فرا فرهنگي و قدرت اثر گذاري5 يك فرهنگ خاصي پديد آمده و به رشد و تكامل مي رسد . اما وقتي ب00راي اس00تفاده ديگ00ران عرضه مي شود ، بايد قدرت در نوردي00دن دي00واره ه00اي ن00امرئي فرهنگه00ا را داش00ته باش00د ت00ا بتواند مخاطبان جهاني پيدا كند . اثري ارزش ماندگاري دارد كه به زبان دل خوانده ش00ود ن00ه به زبان سرگفته شود . مثالً ما شاهكار حماسي فردوسي را وقتي ب00ه ه00ر زب00اني هم ترجم00ه كنيم ، مخاطب مي تواند با همزاد پنداري با پهوانان و قهرمانان آن ، خود را بج00اي آنه00ا و در آن فضا حس كرده از عالم واقع به عالم خيال سير نماي00د . ض00رورتاً م00ا در خل00ق اث00ر ه00نري حضور دائمي نداريم كه براي مخاطبان خود به توضيح و تشريح بپردازيم . ام00ا خ00ود اث00ر مي تواند اين ماموريت را انجام داده و در مخاطبان لذت خواندن و شنيدن را ايجاد نمايد . مث00ال

ديگري كه مي توان زد عرصه خوشنويسي است خط زيبا ، چشم ها

مي نوازد و تحسين مي كند . ما حتي اگر قادر به تحرير يك كلم00ه زيب00ا هم نباش00يم ، ام00ا از اينكه زيبايي هاي ظاهري و عمومي يك اثر خوشنويسي را بنگريم ب00ه ص00احب آن ته00نيت مي

گوئيم ، اثر هنري وقتي به مراحل » ماوراء فرهنگي « رسيد در واقع خودش هم معرف فرهنگ خودش مي شود و اگر يك فرهنگي قص00د مان00دگاري دارد ، الج00رم بايد به سرغ هنر رفته و با استعانت از او خود را ماندگار سازد ، هنر و هنرمند جايگاه عزيزي در بن نخبه گان و هوشمندان بصير داشته واس00ير بن00د تعص00بات برانگيخت00ه نمي ش00ود . بلك00ه سعي مي كند كه با استفاده از عناصر طبيعت خيال انگيزي را گسترش داده و انس00ان را در ميان هياهوي تركيب آهن و آتش و الكتريسيته به ماوراء مكان و زم00ان ب00رده و ب00وي آرامش

معنوي بدهد . بنابراين پديده هنري با اين ويژگيها مي تواند پايدار مانده و مخاطبان خ00ود را ب00ا خ00ود هم00راه سازد . هر پديده كششي دارد كه تنها براي آشنايان به همان هنر زيبا و قابل درك مي باشد . بنابراين ضرورتاً نه همه آثار قابليت فهميدن عميق براي همه داشته و ن00ه انتظ00ار آنس00ت ك00ه همه افراد بتوانند از آن به يك اندازه لذت ببرند . هر كسي از نظر س00اختار شخص00يتي بگون00ه

اي با آن برخورد كرده و به ذوق مي آيد و نسبت به آن تعصب پيدا مي كند .چه چيزهايي اثر هنري هستند ؟

هر پديده اي مخلوق خالقي هست كه در نگاه اول براساس فطرت براي ص00احب اث00ر ارزش اعتبار و ارزش وااليي دارد و حاصل فكر و ايده و تالش وي مي باش00د . اگ00ر چ00ه ب00ا دي00دن و شنيدن و لمس كردن اثر هنري ، هنرمند به مرور افكار و خاطرات خود موفق گشته و ب00راي او جذبه ايجاد مي كند . اما ممكن است ضرورتاً اين اتفاق براي همه نيوفتد و ديگران ح00الت شعف نسبت به آن نداشته باشند . چرا كه اگر يك پديده بعنوان اثر ه00نري باي00د تلقي ش00ود ، حتماً داراي مشخصه هايي بايد باشد كه آنرا از ديگر عناصر متم00ايز س00ازد . بن00ابراين در عين حاليكه هر تالش در خور تشويق و تكريم مي باشد ، اما براي آنكه شايسته نام هنر باش00د ب00ه مشخص00ات ظ00اهري و محت00وايي ني00از دارد ك00ه در اين بخش م00ا ب00ه ص00ورت كلي ب00ه آن مي

پردازيم .

16

يك اثر هنري ، وق00تي پدي00د مي آي00د در ي00ك فض00اي جغرافي00ايي=- از طبيعت الهام گرفته باشد ؛1 تاريخي شكل گرفته و حتي فضاي عاطفي- رواني خاصي را طي مي كند ؛ ت00ا تب00ديل ب00ه ي00ك پديده ماندگار شود . هنرمند همه دقت و توجه و تالش خ00ود را بك00ار مي گ00يرد ت00ا بتوان00د ه00ر آنچه را كه در ذهن و خيال خود دارد در اثر خود منعكس سازد . اما اينكه حاصل ك00ار هم00اني هست كه او در ذهن داشته ، بايد بگوئيم كه هن00وز فاص00له زي00ادي ب00ا آن دارد . ولي ه00ر آنچ00ه پديد آمده الهام گرفته از طبيعت است . چرا كه انس0ان ب0ا ط00بيعت ي00ك موانس00ت و دوس00تي دارد كه او را بخود خوانده و بوي آرامش مي دهد . صداي پرندگان ، ري00زش آبش00ارها ، گ00ذر باد از الي شاخه هاي نازك درخت00ان ، گله00اي رنگارن00گ ، ش00بنم ب00ر روي گياه0ان ، ه00زار رن00گ پائيز ، شكوفاي الوان بهاري ، موج دريا ، صالبت گل ، برفكهاي پرنيان پوشاننده زش0تي ه0ا ، سايه هاي بيرون زده از الي انبوه درختان ، نسيم ص00بحگاهان ، آواي خ00روس در ص00باحي ك0هنويد روز شدن را مي دهد و ... همه عناصري هستند كه هنرمند تحت تاثير آنه00ا ب00ه خل00ق اثر مي پردازد . بطور مثال در دنياي رمان وقتي ما با اثري مواج00ه مي ش00ويم ك00ه نويس00نده ب00ا تجسم قلبي توانسته است زاويه صبحگاهي عبور رمه گوسفندان از ميان روس00تا را بنگ00ارد و همهمه تالش آغازين روز را منعكس كند ، خواننده خود را در همان مكان و زمان حس كرده و از تابش گرماي خورشيد صبح لذت مي برد . بنابراين هنرمند ب00ا اب00زار خ00ود تالش دارد ك00ه آنچه در ديده نيست را ديدني سازد و سنگي كه ممكن است رهگ00ذران هرگ00ز ب00ه آن نگ00اهي

نداشتند را به يك تنديس زيبايي تبديل نمايد . آنچه ما از طبيعت بيرون مي آوريم بما لذت ديدن و شنيدن و لمس ك00ردن مي ده00د و گرن00هدر عص000000000000000000000ر م000000000000000000000درن وق000000000000000000000تي فل000000000000000000000ز بي روح مي خواهد يك پديده هنري ش00ود ، اگ00ر چ00ه مثالً ي0ك اث00ر معم00اري جاودان00ه باش0د . م0ا را ب00ا فلزكاري نيست ، بلكه زيبايي ، ظرافت ، هم00اهنگي ، ت00ركيب و چينش مجموع00ه اث00ر م00وجب مي شود كه به آن بنگريم و لذت ببريم . شايد بدين خاطر باشد كه هميش00ه بين پدي00ده ه00اي

هنري برگرفته از طبيعت و آنچه صنعتي است اين تفاوت و اختالف بوجودمي آيد .

يك پديده هنري اغلب از يك سادگي در س00ازه برخ00وردار- ساده ولي داراي مفاهيم عميق باشد ؛2 بوده و قابليت فهم عمومي دارد و هر كسي با ديدن آن مي تواند به درون پديده ت00ا ان00داز ايدس00000ت يافت00000ه و ب00000ه تفك00000ر ب00000پردازد . ام0000ا هم00000ان اث00000ر ه0000نري الي00000ه ه0000اي عميق تري از مفاهيم را با خود حمل مي كند كه براي اهل خبره قابليت وصول دارد . بط00ورمث00000000000000000ال وق00000000000000000تي م00000000000000000ا ي00000000000000000ك نقاش00000000000000000ي آب را مي بينيم ، لذت آب و حجم انواع آبهايي را كه تجرب00ه ك00رده ايم كيفيت گ00رمي و خنكي آن00را

مي توانيم درك كنيم اما همين آب را وقتي از منظر معنوي مي نگريم ، كل حي00ات را ناش00ي از آن مي دانيم و ي00ا نب00ود آن00را مساوي با مرگ تلقي كرده و بود آنرا با زندگي و زيبايي پيوند مي زنيم . در رواي00ات مرب00وط

)ع(و پس از آن آمده است ، هر كجا كه امام زين العاب00دين )ع(حسين به واقعه انقالب امام

17

گوس00فندي را مي ديدن00د ك00ه در ح00ال ذبح ك00ردن هس00تند مي پرس00يدند ك00ه آي00ا آبش داده و سيرابش كرده اند كه قصد قرباني كردنش را دارند؟ چرا چون مي خواه00د از ي00ك ص00حنه اي كه شايد كسي جز واقعيت آن به چيزي فكر نمي كند به ي00ك موض00وع ديگ00ر گ00ذر كن00د و آنهم

در ظهر عاشورا و قطعه قطع00ه ش00دن آن وج00ود ن00ازنين مي)ع( تشنه لبي اباعبدلله الحسين باشد . حال شاعر و يا نويسنده و ي00ا ب0ازيگر ب00ا اله00ام گ0رفتن از عناص00ر ط00بيعي موج00ود مي خواهد عاليترين مفاهيم كالمي را ساخته و به مخاطبان روشن ضمير خود انتقال ده00د ك00ه او درك عميقي از عظمت موضوع نداشته باشد ، قادر به انتقال مط00الب ب00ه ص00ورت زيب00ا نمي باشد و مخاطبان نيز با هر بار ديدن و شنيدن و خواندن تحت تاثير قرار گرفته و دچ00ار تغي00ير

احساسات و روحيه مي شوند . هر پديده هنري داراي شكل و ي00ا ف00رم و محت00وايي مي باش00د- برانگيزنده خيال و موزون باشد .3

ك00000000000000000ه مشخص00000000000000000ه ظ00000000000000000اهري آن00000000000000000را مع00000000000000000رفي مي كند . اما يكي از برجستگي اثر هنري اينس00ت ك00ه ق00درت خي00ال انگ00يزي داش00ته باش00د و بتواند انسان را زا وراي واقيعت به دنياي روياها متصل سازد . هنرمند خود در خيال سير مي كند و با لدتي كه برايش حاصل مي شود ، دست بكار شده و آنچ00ه را در ذهن پدي00د مي آورد با تصرف در عناصر طبيعي برجسته ساخته و از زاويه اي ارائ00ه مي ده00د ك00ه ديگ00ران ممكن است مكرر به تماشاي آن پرداخته اند . مثالً در حوزه عكاسي هنرمند وقتي به كادر بندي يك ت00ك درخت در چش00م دوربين خ00ود مي پ00ردازد ، آنچ00ه او مي بين00د وراي ق00درت درك و فهم دستگاه او مي باشد و آنچه حاصل مي آيد گوياي تصويري است ك0ه انعك0اس از زيباش0ناختي عكاس هنرمند نام مي گرد . عكاس چ00يزي را ثبت مي كن0د ك0ه ش0ما ب00ا تماش0اي آن بتواني0د زواياي نا مكشوف ديگري از آنرا در خي00ال خ00ود بپرواني00د . بن00ابراين عكس بدس00ت آم00ده هم زيبايي دارد و هم محتوا . چون شما وقتي يك قطره آب را روي تصوير بزرگنمايي كرده ايد ، در واقع مي خواهيد دنيايي از مفاهيم را منتقل كنيد ك0ه اه0ل خ00بره خ0ود به0تر مي دانن0د ك0ه

چكار كنند ؟ درباره موزوني هم بايد گفت جهان موزون است و نظم و آهنگ آن گوياي مدير خالقي است كه اعيان ثابته او قلم بر لوح خلقت برده و توانسته است ، كائن00ات را ب00ه تس00بيح وادارد . در هر پديده اي موزوني و آهنگ هر چقدر قوي تر و با ص00البت بيش00تر وج00ود داش00ته باش00د ، ب00ه همان اندازه قدرت زيبايي شناختي افزونتر داشته و چشم نواز و گوش نواخت خواه00د ش00د . هر هنرمندي سعي مي كند آهنگ در پديده خود را با اوج فرودي همراه سازد كه مخاطبان به وجد مي آيند و اين همه ميسر نمي شود ، اال اينكه هنرمند از م00وزوني عق00ل ودل برخ00وردار باشد . چون اين دو هماهنگ مي توانند اثر بگذارند و » وحده الشريك ل00ه « را ب00ا هم زمزم00ه

كنند . » اميرالمومنين علي )ع( در عبارتي مي فرماينDDد :- مخاطب را به فرامرز و فرازمان پيوند دهد ؛4

اين دنيا با بهترين زاد و توشه كه اندوخته ايد ، كوچ كني00د و بيش از ح00د كف00ايت از اين دني00ااز مي خواهيد و بيش از آنچه كه براي معاش زندگاني الزم است ، مجوئيد .« پديده هنري باي00د با بكارگيري عناص00ر مرب00وط ب00ه موض00وع و رش00ته خ00ود ، ب00راي مخاطب00ان ف00رهنگي ج00الب و

18

پرجاذبه باشد و در صورتي كه فرهنگ هاي ديگر نيز مطرح شد قابليت تحسين كنن00دگي پي00دا كند . مثالً يك عكس يا مجسمه و يا قطعه موس00يقي و ي00ا نم00ايش و فيلم س00ينمايي و يادم00ان و ... بتوانند از مرزهاي فرهنگي خودي گذر كرده و در خارج از آن مخاطب را شيفته س00اخته و ي00ا ق00درت ت00اثير گ00ذاري باره00ا اف00راد را متوج00ه خ00ود س00ازد . ام00ا رواي00تي ك00ه از

( در صدر مطلب )عاميرالمومنين

آوريم ، در حوزه ادبيات ديني شاهكاري هست كه بديل نداشته و هيچ صاحب سخني تاكنوننتوانسته است خود را هماورد آن بشناساند .

چون سخن در عين ايج00از از محت00واي ژرفي برخ00وردار ب00وده و در عين حاليك00ه ب00ار ف00رهنگي اس00المي دارد، ام00ا منحص00ر ب00ه اس00الم و مس00لماني هم نيس00ت . چ00ون ه00ر انس00ان آزاده و

خردمندي مي خواهد از همه ظرفيت زندگي خودش به نحو شايسته استفاده كرده و برخ00وردار از م00واهب آن گ00ردد ، بن00ابراين كالم و س00خن و عب00ارت اگ00ر بتوان00د روح لطي00ف مخاطب را از هر فرهنگي صيقل داده و با او پيون0د برق0رار كن0د ، در واق0ع در داوري بعن0وان

كالمي گوهرين و مان00دگار)ع( شاهكار كالم معرفي خواهد شد . همه سخنان خاندان اهل بيت بشمار رفته و كسي تاكنون ادعا نكرده است كه بتواند بمانند آنان سخن آغاز كنند . اگر چ00ه شاهكارهاي ادبي زيادي در جهان وجود دارد كه حيرت خواننده را بر مي انگيزاند . ام00ا اينك00ه

برخوردار باشد ، فاقد آن بوده و نمي تواند به)ع(از محتوايي ماندگار چون سخنان امام علي نفي آن بپردازد . سخنان اهل بيت )ع( چون با مسئوليت هدايت براي بشر و جنيان مي باشد ، الجرم از يك ساخت و محتواي بي مانندي برخوردار اس00ت ك00ه غ00ير قاب00ل مقايس00ه باش00د .

ض00من اس00تحكام و اس00تواري،)ع( بنابراين سخن موزون و پر محتواي پيشوايان معص00وم دين خود الگوي بي بديل براي همگان مي باشد .

هر اثري از چن00د منظ00ر را متوجه ) اهل خ00رد( خ00ود س00ازد ،قدرت انتخاب و گزينش عالقمندان-5 قابل توجه مي باشد . در درجه اول خود صاحب اثر كه ممكن است در بيان علل خلق آن ي00ا نقل حوادث و خاطراتي آنرا بين ديگر آثار خود شاهكار دانسته و يا به بي00ان مط0البي ب00پردازد

كه متفاوت باشد . چنانكه فردوسي رحمه الله عليه در بيان شاهنامه مي گويد : در اين ي00ك بيت ش00عر عجم زده كDDردم بDDدين پارسDDي« –» بسDDي رنج بDDردم درين سDDال سDDي

–جاودانه شاعر هم00ه رنج و زحم00ات ت00اريخي خ00ود را و اينك0ه در عص0ر او زن00دگي اجتم00اعي

سياسي چگونه بود و مشقات چطور خود را بر زندگي تحمي00ل ك00رده ب00ود را بي00ان مي دارد . خواننده بصير بخوبي متوجه مي شود كه در دوران حاكميت اعراب ، فرهنگ و تم0دن اي00راني چه وضعي داشته و چگونه شاعر توانسته است ب00ه آن ب00پردازد و در عين ح00ال ب00ه اعتق00ادات

ديني و مذهبي خويش نيز لطمه نزده و مباهات به آن نمايد . از منظر مخاطبان نيز يك اثر هنري داري ويژگيهايي بايد باشد تا خط الزم را منتق00ل ك00رده و با تكرار دچار كهنگي نشود . البته وقتي اثري جاودانه شد هركسي ب00ه ان00دازه درك مفه00ومي خود نسبت به آن عالقمندي نشان مي دهد و ضمن ستايش اثر به هنرمند خالق هم درود مي

19

فرستد ، بنابراين اگر يك اثري در بين مجموعه يي برجسته مي شود ، قدرت انتخاب و دقت در شناخت هنري و حس زيباشناسي نخبه گان و استقبال عمومي امتيازاتي بوده اند كه آن00را

برگزيده نموده اند كه در نوع خود قابل توجه مي باشد . يك اثر هنري در زمان خودش و دوره هاي آتي هم توسط عموم مردم ، نجب00ه گ00ان جامع00ه و هنرشناسان مورد ارزيابي و تجزيه و تحليل قرار گرفته و مانايي و سرمدي خود را مي توان00د همچنان داشته باشد . چنانكه در سالهاي اخير » مثنوي مولوي « در بين آثار منظوم و منث00ور جهان بعنوان پرفروش ترين كتاب امريكا معرفي مي شود . اگر اين اثر جاودانه در هماورديب00000000000000000000000000000000000000ا ديگ00000000000000000000000000000000000000ر آث00000000000000000000000000000000000000ار نمي توانست آن درك معاني عميق را منتقل سازد ، در واقع قدرت برتر شدن هم نداشت . اما ويژگيهاي منحصر بفرد آن موجب شده است كه نس00بت ب00ه آن اس00تقبال جه00اني ص00ورت

گيرد و طالبان معنوي را بسوي خود جلب نمايد . اسالمي بر تارك جه00ان مي درخش00د و درص00در مي نش00يند و–قابل ذكر است كه هنر ايراني

موجب مباهات است كه دنيا اع00تراف مي كن00د » ه00نر ن00زد اي00راني اس00ت و بس« و اص00فهان نصف جهان مي شود و آثار معماري و هنري ديگر غرب پيش از آنكه مع00رف ه00نري باش00ند ،

اجتماعي مي باشند .–معرف تاريخ هنر و وقوع حوادث سياسي فرق حكمت و فلسفه :

وقتي مادر سخن گفتن ، از چرايي ؟ و چگونگي ؟ مي پرسيم و به دنب00ال علت مي گ00رديم و تالش مي ك0نيم ك0ه هيچ موض00وعي را ب00دون دلي00ل ب00اور نكينم ؛ در واق00ع چ00ه خواس00ته و چ00ه

ناخواسته فلسفي مي گوئيم و چنين نيز مي انديشيم . جهان و هستي و انسان و

سرنوشت و بود و نبود و رشد و نشد و ... همه موضوعاتي هستني كلي كه در خارج محق00ق مي شوند ولي وجود خارجي ندارند ، اال اينكه ما با مثال و مصادبق آنرا براي دستگاه فاهم00ه خود تسهيل مي ك00نيم . در واق00ع هم00ه اين س00خن ن00يز مص00داق فلس00فه و فلس00فه گ00ويي مي باشد . اگر چه شايد در زمان گفتن چنين خطابه هايي به آن فكر نشده باشد . چ00ون فلس00فه علمي است كه دوس0تدار دانش ب0وده و مي خواه0د جه0ان و هس0تي را ب0ا پرس0ش چ0رايي و چگونگي آغاز نمايد . فيلسوف كاري بس پر خطر مي كن00د . چ00ون مي خواه00د بدان00د چ00را در كائنات ، انسان سرمنش00اء خلقت كام00ل خ00الق ب00وده و چگون00ه برگزي00ده او ش00ده اس00ت . در فلسفه ما بدنبال وجود و موج00وديت هس00تيم و مي خ00واهيم از اين منظ00ر ب00ه جه00ان اط00راف بنگريم تا نسبت وجودي خود را با آن س00نجيده و رابط00ه خ00ويش را ب00ا آن تنظيم نم00ائيم . م00ا نسبت به كل هستي مانند قطره در ميان اقيانوسها هستيم . اما توان آنرا داريم كه به كشف

زن00دگي معق00ول ب00پردازيم . در واق00عبطون آن پرداخته و با تنظيم قوانين مناسب به ادامه اس00م وج00ود پي00دا مي كن00د ايج00ادفلسفه هم تالش دارد كه اتحاد بين عقل و هر آنچه ك00ه

نمايد واز اين راه سير حركت انسان از مبداء هستي بسوي مقصد را منطقي سازد . ام00ا در اين ميان هر آنچه در حيطه ادراك بشر مي آيد و به ترسيم قضاياي منطقي مي پ00ردازد ، ب00ه

20

نفي خالق هستي نمي انجامد . بلكه انسان تدريجاً درمي يابد ك00ه هس00تي ب00دون خ00داي ق00ادر متعال ، دچ00ار نقص00ي عظيم ب00وده و ق00درت خ00ود انگيختگي دائمي نخواه00د داش00ت . و چ00ون معرفت بشري تصديق و قضاوت مي كند كه دور تسلسل باطل اس00ت ، منش00اء اول ح00ركت را بدون دليل نمي توان انكار كرده و جهان را ناقص تعريف نم00ود . اگ00ر چ00ه در ط00ول ت00اريخ حيات بشري فيلسوفاني آمده اند كه منكر خالقيت ب00وده و ي00ا پس از مرحل00ه خل00ق هس00تي ، خدا را به طاقچه فراموشي سپرده اند ؛ ولي در هر ح00ال نتوانس00ته ان00د اس00تدالل خ00ويش را براي هميشه تاريخ پايدار سازند . » آرتور شو پنهاور« در يك عبارتي كه به يوحنز و مولشوت و فويرباخ » ماديگرا طعنه زده و مي گويد آنها مردم ساده دلي بودند ، چون ؛ ماديگري خام كه هنوز هم در نيمه ق00رن ن00وزدهم زي00ر پ00رده اص00الت پن00دار تعليم داده مي ش00ود ... از روي ناداني منكر نيروي حياتي است و مي خواهد پدي00ده حي00ات را ب00ه ق00واي ف00يزيكي و ش00يميايي برگرداند و آنها را نيز از آثار مكانيكي ماده بداند ... اما من هرگز باور نخواهد ك00رد ك00ه ح00تي ساده ترين تركيبات شيميايي با قوانين مكانيكي قابل توضيح باشد تا چه رسدبه نيروي نور و

25حرارت و برق .

انسان با داشتن دستگاه فكري خود در واقع با كشف حقايق ، واقعيت موجود را بارقه اي از كل هستي دانسته و با كنار هم قرار دادن اجزاء آن به تشكيل پ00ازلي مي پ00ردازد ك00ه تص00وير كاملي از هستي و وجود ارائه مي شود . در اين مرحله است كه زبان به اقرار گش0وده و ب0ه

تسبيح ذات حق مي پردازد . حكمت نيز با توجه به تعاريف پيشين همچون فلسفه به تعريف از هستي و كائنات و اقرار بهخ00000000000000000000000000000000000000000القيت پرداخت00000000000000000000000000000000000000000ه و حكيم عليم را مي ستايد . حكمت هرگز از جاده اعتدال خارج نگشته و منكر دل و عقل نمي گ00ردد . چ00ون اساساً » حكمت « به معني علم و دانش و منطق و استدالل است و در اصل معني » من00ع« آمده و از آنجا كه ، علم و دانش و منطق و استدالل ، مانع از فصاد و انح00راف اس00ت ب00ه آن حكمت گفته شده و به هر حال نخستين گام در دع00وت ب00ه س00وي ح00ق ، اس00تفاده از منط00ق صحيح و استدالالت حساب شده است و به تعبير ديگر دست انداختن در درون فكر و انديشه مردم ، به حركت در آوردن آن و بيدار س0اختن عقله0اي خفت00ه ، نخس00تين گ00ام محس0وب مي

بن0ابراين در اهداف نهايي فلسفه و حكمت تفاوتي نيست و آنچه حصول نتيجه است26شود . توافق مفهوم مي باشد و هر دو بر سر بود وجود و شدن موجود اتفاق و اتحاد دارند .

بررسي ساختار موضوعي ) مفهومي ( هنر : يكي از اهداف اثر هنري به يك معني رها س0اختن شخص00يت انس00اني اس0ت . احساس00ات م00ا معموالً مهار شده و سركوفته اند . ما يك اثر ه00نري را م00ورد تام00ل و دقت ق00رار مي دهيم و

سمپاتي خود نوعي رهايي–فوراً احساس رهايي مي كنيم ؛ و نه تها رهايي

47 ص – لذات فلسفه 25491- ص 11 ج – تفسير نمونه 26

21

احساس است . بلكه احساس قوت و شدت و تعالي هم مي كنيم . فرق اساسي ميان ه00نر همين جاست . احساس00اتي گ00ري هم ن00وعي ره00ايي احس00اس اس00ت ،در و احساساتي گري

احساس منتها رهايي همراه با ضعف و وارفتن عواطف است و هنر هم رهايي اس0ت ، ام0ا در عين ح00ال ق00وت و اس0توار ش0دن ن00يز هس0ت . ه0نر رع0ايت اقتص0اد در بي00ان

ه00نر در ذات27احساسات است ؛ هنر عاطفه اي است كه صورت خوب از آن حاصل شود . خود كشش و جوشش دارد . كشش از اين نظر كه مخاطب را به تعقل واداشته

و نگاهش را تغيير و اصالح مي كند و ميل او را براي تفسير جديدتري درباره اثر افزايش مي دهد و جوشش بدين معناست كه هنرمند اگر چه در مراحل اوليه تول00د و خل00ق اث00ر خ00ود ن00يز محفوظ از آن است . اما پس از مدتي ميل به تعالي و دور شدن از جاذب00ه اولي00ه ، ب00ه اي00راد گرفتن از اثر دروي هويدا مي گردد . هنرمند با ارتقاء معرفتي ك0ه پي0دا مي كن0د ، خ00ود را در

جايگاهي مي بيند كه ديگر براي او اوج نيست ؛ اگر چه ديگران او را ب00دين مق00ام بشناس00ند . ام0ا او خ00ود مي00ل ب00هص0000000000000000عود معن0000000000000000وي و نفس0000000000000000اني پي0000000000000000دا ك0000000000000000رده و مي خواهد بلندترين نقطه را براي پرواز انتخاب نمايد . هنر وقتي از درون شروع به ح00ركت كند ، الجرم برون را دگرگونه خواهد ساخت . ولي اگر اين جوشش و خلجان محرك ب00يروني داشته باشد كمتر قادر به تحول دروني است . چ00ون ه00نر هيچگ00اه ب00دون »خويش00تن انگ00اري

مثبت« شكل نمي گيرد و زيبا نمي شود . هيچ هنرمندي در خلق اثر دچارغرور و تكبر نمي شود ، كه اين دو آفت هنر هستند . بن00ابراين هنر به هنرمند تطهير روح مي ده00د ت00ا او از قلب ب00ه دس00تهاي توان00اي خ00ود فرم00ان ده00د ك00ه چگونگي توليد اثر را توجه كند ، ن00ه ك00ثرت آن را ، ه00نرخود مفه00ومي دروني و ذاتي اس00ت و چون پا به عرصه وجود بگذارد مي خواه00د اوج نگ00اه هنرمن00د را اعالم كن00د ؛ بن00ابراين باي00د از ارزشي دروني برخوردار باشد تا قدر و قيمت هنري پيدا كند نه كاالي اقتص00ادي و اين ميس00ر

نمي گردد اال اينكه هنرمند خود در اين جايگاه قرار گيرد .بررسي ساختار صوري و حقيقت ذاتي هنر :

حس جمال شناسي در طبيعت اغلب مردم ، قطع نظر از درجه رشد فكري و عقالني آنه00ا ، ه00نر28سرشته است ؛ و اين يك نكته از مالحظه آثار ه0نري اق00وام ب00دوي روش00ن مي ش00ود .

ب00القوه در كائن00ات وج00ود دارد . ام00ا اين هنرمن00د خب00ير اس00ت ك00ه ب00ا قريح00ه زيباش00ناختي و احساسات لطيف خود آنرا كشف كرده و موزون مي سازد . هنرمند در واقع گ00وش و چش00م و دست و احساس و قلبي دارد كه نازك خيالي بيش00تري نس00بت ب00ه ديگ00ران داش00ته و از اين طريق مي تواند هر آنچه را كه ديگران به ص00ورت ع0ادي از كن00ارش مي گذرن0د راه از زاوي00ه ديگري ديده و به ضبط و ثبت آن بپردازد . مثالً صدا ، در طبيعت همه چيز صداي خ00اص خ00ود را دارد و حتي آنچه را كه ما بيصدا مي دانيم صداي ويژه خودش را دارد .پ00ر زدن پروان00ه ب00ر روي گل فقط چشم نواز نيست ، اگر ما مي توانستيم صداي ممت00د پ00ر زدن را هم حس مي كرديم ؛ لذت مضاعف نصيبمان مي شد . در موسيقي طبيعت ما وقتي از كنار جويب00اري مي

22 ص – معني هنر 2750 ص – معني هنر28

22

گذريم ، چون با دقت گوش نمي سپاريم متوجه هماهنگي صداي ري00زش آب ب00ر بس00تر ج00وي نمي شويم . اما وقتي موسيقي داني همان صدا را با ساز خود تولي00د مي كن00د و ب00ه ص00ورت صفحه لوح فشرده بما هدي00ه مي ده00د . از ش00نيدن آن ل00ذتي سرش00ار مي ب00ريم ي00ا در م00ورد

و دره و دشت و گياه00ان و ... مي نگ00ريم ، ام00ا آنچ00ه مي بي00نيم ،عكاسي ما هم به كوه افقي بدون كرانه است كه در

عين حاليكه بما هم لذت مي دهد ، ام00ا م00وجب ب00ر انگيختگي خي00ال و ش00عف دو چن00دان نمي شود . وقتي عكاسي با تخيل خود كادري زيبا از هم00ان ط00بيعت در ل0نز دوربين خ00ود ثبت مي كند ، اگر عكس عين طبيعت نيست . ولي ما از ديدن آن مشعوف شده و دچار دلزدگي نمي شويم . بنابراين هنرمند در آوردن ت00ا دي00دني ه0ا از دل ط00بيعت و فط0رت آدمي ت0دبير داد . و همين نگاه او موجب تفاوت و تمايز با ديگران مي شود . ص00ورت پدي00ده ه00نري ممكن اس00ت اشياء ، ابزار و مصالح عصر مدرن باشد . اما ذات و حقيقت آن كه م00وجب تالش هنرمندان00ه مي گردد مدرن نيست . بلكه او حس معرفت شناختي خود را در قالب اثر بي00ان داش00ته ولي

هنوز با

اصل اثر فاصله زيادي وجود دارد . حقيقت ذات هنر در فطرت خداجوي هنرمند نهفته اس00ت و او ممكن است نتواند به زبان بيان كند كه چگونه دل او گ0واهي مي ده0د ك0ه اين چ0نين ب0ه

خلق اثر بپردازد . اما اگر از وي بپرسيد كه چگونه به خلق هنرمندانه پرداخته است ، مي گوي00د آنچ00ه ب00ر »دل« رفت »عقل« اع00تراف ك00رد و آنچ00ه را دل گ00واهي ده00د ، عق00ل را راهي بس00وي آن نيس00ت .

عشق خ00واهي ، عش00ق را–شاعر چه زيبا گفته است : » عقل خواهي ، عقل را داني كمال داني جمال « . بنابراين مي شود اثري جاودانه عقالني خلق ك00رد ، ولي هم00ان اث00ر وق00تي ب00ا دلي عاشق و سري شوريده بخواهد دست بكار شود ، مس00لماً آنچ00ه حاص00ل مي آي00د عظمت

هنر بوده و همه را به تسليم و تائيد مي رساند . صورت ضمير مكنون را فرياد مي زند و ذات به درون اثر مي پردازد تا ماندگارترين پديده هنري خلق شودو اين ميسر نيست اال اينكه ما رشته اي از ارتباط معنوي با حضرت دوست برقرار سازيم .

نسبت هنر با الهيات و عرفان و فلسفه و حكمت و اخالق : همه اين واژاگان و موضوعات مسايلي هستند كه در حوزه علوم انس00اني ب00ه بررس00ي پدي00دهه00000000000000000000000000000000اي متع00000000000000000000000000000000ددي در كائن00000000000000000000000000000000ات مي پردازند و هر يك در جهت ايجاب و سلب و بروز و ظهور ، ب00ه عناص00ر و عوام00ل خاص00ي توجه دارند . اما يك نقط00ه بين هم00ه اين عل00وم مش00ترك هس00ت و آن عقالني ب00ودن وب00دنبال كشف چرايي وعلت بودن و شدن پديده هاي هستي هستند . همه اين واژگان در بس00تر خ00ود از اخالق و تاثير آن برانسان و محيط و زندگي او سخن مي گويند و همه به بعد زيباش00ناختي هس00تي توج00ه مي كنن00د . هيچك00دام از اين موض00وعات علي00ه يك00ديگر نيس00تند و نس00بت بهم احساس بيگانگي ندارند . هنر همان چيزي را مي گويد كه الهيات مي خواهند هنرمندانه ارائه

23

دهد و عرفان به طرح عمق مسايل مي پ00ردازد ك00ه فلس00فه از آن ج00دا نب00وده و حكمت ه00نراخالق را چنان زيبا مي نماياند كه انسان به درك معرفت الهي مي رسد .

ما هر آنچه را كه از مبداء خلقت بسوي حقيقت سير صعودي داشته باشد موضوعي مي دانيم كه در گيرنده همه اين عرصه ها بوده و مشترك در بين آنها مي باشد . هنر وجودي انسان ، براي به كم00الرس00000000يدن هس00000000ت و در اين س00000000ير و ص00000000يرورت از م00000000رز خ00000000وديت ه00000000ا به لقاء الله حركت مي كند و بسوي عشق سكر وجودي مي نوشد و موجوديت خود را ترك كرده تا به

»سبحان الله « برسد . بنابراين آنچه بعنوان عناوين مختلف الهايت تا اخالق و ... مط00رح هس00تند ، تنه00ا ب00راي تم00يز مرزه00ا و مفاهيم بوده و مغايرتي با يكديگر نداشته و همه بسوي » انالله و اناليه راجعون « در حركتند

. هنر ديني و هنر غير دني ، مبداء هنر و غايت آن :

هنر اصالتاً جوشش درون بوده و در عالم خيال شكل مي گيرد و فوران آن منجر به خلق اثر مي شود . هنر وقتي از دل و قلب به ب0يرون مي ت0راود ، ح00واس مخاطب0ان بص0ير را متوج0ه خود كرده و در واقع اثر عميق خود را بر روح و روان مي گذارد . نگاه به يك پدي00ده ه00نري ،

صرفاً بمعناي جذبه و جاذبه داشتن نيست . بلكه اثر ي00ا س00وژه باي00د دقت توج00ه بينن00ده را جلب ك00رده و بين او و زم00ان و مكان فاصله ايجاد كند و شيريني لذا را بك00ام وي چ00ون انگ0بين س00رازير س00ازد . گ0ل ي00ا خ00ار خود ، خراش بر انگشتان گليچن مي گذارد . اما در هر حال زيبايي دارد خيره كنن00ده ك00ه ه00ر بيننده نازك خيالي را بسوي خود مي كشاند و لطافت و ن00رمي و عط00ر و ش00كل آن انگش00ت تحير به دندان گزيده و خالق آن را به تسبيح وا مي دارد . هيچكس از ديدن گل سير و دلزده و اشباع نمي شود ، چون اساساً طبيعت و فط00رت انس00اني از دي00دن زيب00ايي ه00ا و ش00نيدن و لمس كردن آن خسته نمي ش00ود و هيچ باغب00اني ت00اكنون نگفت00ه فق00ط ب00راي انج00ام وظيف00ه و تكليف به اين شغل مشغول است . بلكه همه شبنم صبحگاهي بر روي گل00برگ ه00ا را ه00اتفي از غيب مي دانند كه مي خواهد سالم صبح بگوش عاشقان زمزمه نماي00د . ه00نر خداون00دي در همه فصول و روزها و ساعتها عيان ب00وده و در هيچ زم00اني تك00راري نيس00ت و مالني آور نمي شود ، اال اينكه خسته تني را به ايستادن و غمزده اي را ب0ه لبخن0د آرامبخش وا مي دارد . در چنين شرايطي بايد گفت آنچه خالق هستي خلق كرده ، نهايت زيبايي ست و آنچ00ه م00ا خل00ق

مي كنيم بارقه يي از آنهمه درخشندگي وام گرفته است .

هنرچون از مبداء آفرينش نشات گرفته باشد ، الجرم در سير خود بسوي باال صعود مي كن00د و هنرمند و تماشاگر هنر را نيز از ملك به ملكوت وصل مي نمايد . ام00ا اگ00ر ه00نر غ00ايت گ00را نباشد و همه هم و غم او تغيير خلقي موقتي باشد ، ن00ه اينك00ه نمي توان00د پاي00داري در آرامش روحي ايجاد نمايد ، بلكه مجبور است هر ساعت رنگي ديگر بخود بگيرد و ج00وري ديگ00ر خ00ود را نمايش دهد. هنرمند ديني نيز چ0نين اس0ت . يع0ني قلم و ق0دم و درم و فك0ر و احس0اس و درك و دست او همه تسبيح گوي حضرت جل و اعلي بوده و او هرآنچه خلق مي كند ، ب00راي

24

تع00الي روحي خ00ود و ديگ00ران اس00ت ، ن00ه فق00ط ارض00اي غراي00ز و تحري00ك ش00هوات ! او مي داند يك مجسمه حجمي باي0د در درج00ه اول حي00ا و عفت را نش0ان ده00د ن00ه قبح ش00كني و پرده دري را ! چون ساحت انساني » لقد كرمنا بني آدم « است نه انساني كه اندك تف00اوتي با حيوانات داشته و برتري او فقط قدرت سخن گ00ويي و انتخ00اب گ00ري باش00د . بلك00ه انس00ان موجودي هست كه مي خواهد جه00ان بي ك00ران را در حدق00ه چش00م خ00ود تص00وير كن00د و آنچ00ه ناديدني هست را ديدني سازد . او مي داند كه اراده الهي تكويناً به خلق پرداخته تا كه انسان بندگي و عبوديت كن00د ، ن00ه اينك00ه عص00يان ك00رده سرگش00ته از آرامش ب00ه بي نظمي درون و بيرون بپردازد . در اساطير يوناني گفته مي شود . از ديگر نموده هاي هنره00اي هفائيس00يوس

نخس00تينپانDدوراساختن كالبد پاندورا به عنوان اولين زن در اسطوره ه00اي يون00اني اس00ت . زني است كه با هدف مجازات انسان توسط خدايان ساخته مي شود . انساني كه از پرومته ، آتش ي00ا ف00رد مق00دس را دري00افت و بيم آن مي رفت ك0ه همچ00ون خ00دايان ش00ود . ض00رورت مجازات خويش را توسط خدايان ، به زعم آن ها بر انگيخت00ه ب00ود . پس خ00دايان مجتم00ع مي شوند و تصميم گرفته در مقابل اين خوبي ) يعني دارا بودن آگاهي و فرد مقدس ( ش00ري را در عالم علم كنند كه همانا آفريدن اولين زن به عنوان تجسم ش0ر در اس0طوره ه0اي يون00اني

دقت29 ص0فت اين زن را ش0يطاني مي دان0د . (theo gonyهزبود در تئوگوني ) است . در اين داستان اساطيري و مجسمه ها و تصاوير و نقوش ب00ر پيك00ر ديواره00اي يون00ان باس00تان نشان مي دهد كه مبداء هنر وسوسه شيطاني بوده و گناه آلودگي انسان و غايت او ن00يز ج00ز شر و غير قابل تغيير بودن اقدام ديگري انجام نخواهد گرفت . اما هنر غ00ايت گ00را مي گوي00د خدا زيباست و زيبايي را دوست دارد و هنرمن00د مي خواه00د ب00ه درون اين زيب00ايي ه00ا رفت00ه و سير انفسي به سير آفاقي طي طريق كند و با جذب نور و »نوراني« شدن ، ديگ00ران را ن00يز منور سازد و اين همانست كه هنر و هنرمند ديني را در همه عرصه ه00ا و رش00ته ه00ا متف00اوت

مي سازد . يكي ساحت نزولي پيدا مي كند و در ه00نر ب00راي ه00نر مي مان00د و ديگ00ري ب00ا س00ير ص00عودي ، همس0ايه خ00دا مي ش0ود و ب0ا س0ير در مع0راج ، ه0دايت بش0ري را ب00ار مغ0ان آورده و رحم00ه

العالمين مي گردد . هنر متعهد و هنر متعهد ، هنر در خدمت اجتماع :

دنياي هنر فضاي منازغه و موضع گيري مبتني بر قدرت ميان عامالن هنر است ؛ مثالً موض00ع گيري ژانرها و س00بك ه00ا ، هنرمن00دان ن00وآور و هنرمن00دان س00نتي ، آماتوره00ا و حرف00ه اي ه00ا ،

هنر امروزه اب00زاري هس00ت ك00ه ح00اكميت30مخاطبان خاص و مخاطبان عام نسبت به يكديگر هاي سياسي از آن در جهت اهداف داخلي و خارجي خود بهره مي برند . گاهي هنرمند تحت تاثير فضاي ايجاد شده احساس مي كند كه اگر خود را به حكومت نزديك00تر س00ازد مي توان00د بهتر به خلق آثار بپردازد . از طرفي هم هنرمند دغدغ00ه آب و ن00ان و زن00دگي هم باي00د داش00ته باشد . بنابراين ممكن است چشم اميدي در اين راه پي0دا ك00رده و ه0نر را در خ00دمت اه0داف حكومتها در آورد . از طرف ديگر هم گاهي بعضي هنرمندان به داليل مختلفي خودشان را از

32 ص –آشنايي با فلسفه هنر 2962 ص –كار هنر 30

25

متن سياست و ح00اكميت دور نگ00ه داش00ته و وارد اين عرص00ه نمي ش00وند و گ00اهي هم ض00من دوري گزيني از عرصه هاي سياسي با اثر خود به نيش زدن و نقدهاي تند پرداخت و حكومت

را در مقابل خود وادار به واكنش هاي انفعالي و يا خشئنت بار مي سازند !

تعهد هنر به اين است كه چشم دل مخاطب را بسوي رواق معرفت شناسي الهي باز كن00د و لذت بردن از اثر هنري را براي وي مهيا و ميسر سازد . اگر هنر نخواهد تعهد داش00ته باش00د ،گ00000اهي بخ00000ود تخري00000بي وديگ00000ر توهي00000ني منج00000ر مي ش00000ود . در همين ارتب00000اط

مي گويد : »هنر ، ميدان زورآزمايي فلسفه با نوعي مشتق زيب00ايي ش00ناختي از»ژيل دلوز « فلسفه نيست ، بلكه گستره اي از امكانات است ك00ه ب00ه تولي00د اش00كال نوي00ني از ادراك00ات و تاثيرات ، خارج از حوزه ديد فلس00فه مي انجام00د . ك00ار فلس00فه ، تولي00د مف00اهيم اس00ت ، ام00ا استفاده از اين مفاهيم ، براي توضيح و تشريح ك0ار ه0نر ، پيش0اپيش س0ركوب امكان0ات ه0نر

31ًاست . « هنرمند نمي تواند بگويد اثر من براي جامعه نيست و راه خود رانمي تواند ك00امال از اجتماع جدا سازد . چون اگر چنين اتفاقي بيافتد ، هنر مورد توجه جدي عموم م0ردم واق00ع نشده و بعنوان چماق در دست حاكميت ها براي سركوبي مخالفانش بكار خواهد رفت . هنر بايد متعهد باشد و به كاركرده00اي اجتم00اعي جامع00ه خ00ود توج00ه ج00دي كن00د ت00ا بتوان00د تغي00ير و

تحوالت را در آن بوجود آورد . هنر وقتي در باال بنشيند و قرب و ارج پيدا كند ، موجب استحكام فرهنگ جامع00ه مي ش00ود و عكس آن نيز صادق است . چنانكه گفته مي شود : » در حوزه فرهن00گ ، مس00ووليت جه00اني شدن فرهنگ بر عهده معيارها و ارزشهاي فرهنگي اياالت متحده امريكا اس00ت ك00ه بنيانگ00ذار فرهنگ عمومي جهان است . ورزش ، موس00يقي ، تلويزي00ون ، م00اهواره ، اين00ترنت و پوش00اك جين ، سمبلهاي فرهنگي امريكا و از ويژگيهايي است كه در ش00رايط كن00وني ، ن00وي نحوس00ت

جهاني و شكلي از ياس و نا اميدي را در ميان همه اگ0ر ق0رار باش0د ك0ه هم0ه م0درم ع0الم تنه0ا از ي0ك32اقشار اجتماعي به وجود آورده است .

الگوي فرهنگي تبعيت كنند ، چرا فقط فرهنگ امريكا ؟! و چ00را فرهن00گ ه00اي اص00يل و داراي هنري با معياره00اي–تمدني ديرينه در اين ميان نقشي نداشته باشند ؟ و چرا سيادت فرهنگ

هنرو بقول اقبال الهوري :غربي انتخاب مي شود و به تمدن شرق بي اعتنايي مي گردد ؟ عالي و كامل آن

است كه نيروي اراده را بيدار كند و انسان را ياري دهد تا مردانه با رويدادها و آزمايش ه00اي زندگي رو به رو شود و هر هنري كه خواب آور و افيون اثر باشد و حقيقت هستي و حيات را

ه00000نر باي00000د در جامع00000ه 33بپوش00000اند ، ماي00000ه تب00000اهي و م00000رگ خ00000ودي اس00000ت . قابليت هاي بالقوه را بارز ساخته و جرات » خويشتن ابرازي « به همه افراد بدهد و اگر هنر

نتواند منظر زيباشناخت اجتماعلي داشته

30-29- ص 81 شماره – كتاب فلسفه ها 3135- ص 25 شماره –ماه نامه رواق انديشه 3272- ص 195 شماره – دين – كتاب ماه 33

26

باشد ، مخاطبان اصلي خود را دچار سرگشتگي كرده و از دست داده و اب0زاري س0ركوبگر ويا منحرف كننده اذهان عمومي خواهد شد . هنر براي هنر خصوصيات هنر اسالمي :

- س00اختار و1 هنر انقالب اسالمي در همه انواع خود دو كاركرد كلي در اين عصر ايجاد نموده است : - ه00نر2شالوده هاي هنري را در همه زمينه ها تغيير داده و در آن به نوآوري پرداخته است.

انقالب اسالمي با جسارتي كه ناش00ي از محت00واي دي00ني ، ف00رهنگي اين انقالب عظيم داش00تتوانست خود به مكتب جديدي تبديل گردد و مخاطبان عالقمند را بدور خود جمع نمايد .

هنر انقالب اسالمي فقط اين نبود كه با حماسي آفريني هنري اقشار اجتم00اعي را ب00ه ص00حنه دفاع مقدس بكشاند و با مقاومت و پايداري ، ايثار ملي را تجسم ببخشد . بلك00ه توان00ايي اين هنر در آن بود كه مردم را از پيمودن و ميث00اق ب00ا راه شهيدانش00ان پش00يمان نس00ازد و ب00ا آنه00ا تجديد عهد كند كه راه آرماني شان را ادامه خواهند داد . اگر هنر اسالمي دچار فق00ر معن00ايي مي شد ، هرگز نمي توانست با محتواي مح00دود خ00ود ب00ه درون دله00اي عم00وم م00ردم رس00وخ كرده و با تحري0ك عواط00ف و احساس00ات ، م0وج آفري0ني مثبت نم0وده و م0ردم راهميش00ه در صحنه هاي انقالب اسالمي نگه دارد . فرق هنر غربي با ما در اين است كه آنها هرگز ب00دنبال پيوند با پايگاه هاي اجتماعي نبوده و هر ي00ك ب00ه راه خ00ود مي رون00د و ه00ر چ00ه در آن فرهن00گ

توليد مي شود از دريچه هنري بنمايش در مي آيد ، اما هرگز به وزانت هنري نمي رسد !

هنر اسالمي شاخصه هايي دارد كه آنرا از هنر غربي جدا مي سازد كه بطور كلي عمده ترين آنها عبارتند از :- عدم بازنمايي) تقليد( عيني طبيعت .1- پرهيز از عمق نمايي) پرسپكتيو( .2

تالش براي نمايش عالم ملك00وت و مث00ال ك00ه ع00اري از خصوص00يات زم00ان و مك00ان و فض00ايطبيعي است .

- حضور وحدانيت در هنر اسالمي3وحدت در كثرت براي رسيدن به وحدانيت

معشوقه يكيست ليك نهاده به پيش از بهر نظاره صد هزار آيينه پيش دره00ر ي00ك از آن آيين00ه ه00ا بنم00وده ب00ر ق00در ص00فالت و ص00فا ص00ورت خ00ويش

»عبدالرحمن جامي «- گرايش به تجرد 4

حركت بسوي كمال با جمال و زيبايي به هدف تقرب الهي و خالق هستي-ذره گرايي5

جهان در تفكر اسالمي جلوه ومشكات انوار الهي است و همه عناصر يكسان و در يك مرتبهوجودي تسبيح گوي ذات احديت هستند .

-اهميت فضاهاي خالي .6

27

34فضاهاي خالي مكمل فضاهاي ترسيمي بوده و بيانگر تكميل جسم يا روح مي باشد .

روح هنر اسالمي ، نشاط و شعف معنوي در درون انسان ايجاد مي كند و تجلي آن نگ00اه ب00ه ملكوت و ميل صعود معنوي مي باشد و اين از ه00نري ك00ه تنه00ا ب00ه ايج00اد ل00ذات جس00مي مي انديشد و مي خواهد او را از عالم واقع ) م00ادي( ج00دا س00اخته و در خلس00ه خ00ود خواس00ته ب00ه تحريك شهوات بپردازد ، از زمين تا به آسمان فاصله دارد . هنر اسالمي زنگ جرسي هس00ت كه در بند زمين و زمان زماني و گرنه اسير شدن خاك چه سود كه خاكيان وقتي افالكي مي

شوند قدر پيدا مي كنند و جاودانه مي گردند .هنر انقالب اسالمي

بسنده كرده و مطلب را پي)ع( براي شروع بحث به دو روايت جداگانه از اميرالمومنين علي مي گيريم . در روايت اول امام )ع( مي فرمايند : » در دوات ليقه بين00داز ، ن00وك قلم را بلن00د بگير ، ميان سطرها فاصله بگذار و حروف را نزديك به يكديگر بنويس ، كه اين ش00يوه ب00راي

( .503 ص –- نهج البالغه 315) حكمت زيبايي خط بهتر است « ب0ه مال0ك اش0تر والي مص00ر)ع( و در روايت دوم كه نامه مشهور حكومتداري نام گرفته ام00ام

چنين مي نويسد » ... و گروههاي ياد شده بدون بازرگانان و صاحبان صنايع نمي توانن00د دوام بياورند ، زيرا آنان وسايل زندگي را فراهم مي آورند و در بازارها عرضه مي كنند و بس00ياري

، نهج53/47) نامDDه از وسايل زندگي را با دست مي سازند كه از توان ديگران خارج اس00ت«. ( 409البالغه ، ص

انقالب اسالمي ايران ، بعنوان يك رويداد » تحويل گراي ديني « در دهه ها آخر ق00رن بيس00تم شناخته مي شود . عصري كه با دعاي فلسفه ليبراليسم سياسي با تفسير متفاوت از هستي

و تهيه نسخه زندگي مبتني بر سكوالريسم تالش كرد تا ساحت كرامت انساني را تنزل داده و او را در حد خور و خواب تعريف نماي0د و ب0راي » م0ديريت سياس0ي« زن0دگي فردي و اجتماعي ، ميثاق ) قرارداد( خود انديشيده بشري را جايگزين قوانين الهي س00اخته و با نصب العين قرار دادن كتاب » ق00رار داده00اي اجتم00اعي « چ00ارچوب جدي00دي ب00راي عرص00ه حيات ابداع نمايد . انسان عصر مدرن ، آنچنان به دگرگوني عناصر مادي زندگي نزدي00ك ش00د

ماركسيس00تي–كه از طرف ديگر به انكار خدا نشست و در اين ميان انديشه سوسياليس00تي را نيز در انزوا قرار داد ! حال جهاني كه بين دو بلوك سياسي ، دچ00ار » جن00گ س00رد « ش00ده بود و هر يك دست خود را بر دكمه كنترل فرماندهي مركزي سالحهاي هسته اي گذاش00ته ت00ا با اولين شليك ، آخرين امي00دهاي بش00ري را ب00ه تلي از خاكس00تر تب00ديل نماي00د . ناگه00ان از دل كشوري كه نه آداب مدرن را ي00اد گرفت00ه ب00ود ! و ن00ه تماي00ل ج00دي و فراگ00ير ب00ه ماركسيس00م داشت ، سنت ديني از دل حوزه هاي علميه مردي را عرضه كرد كه با ش00عار راه0بردي » ن0ه نشرقي و نه غربي « همه بلوك بنديهاي سياسي موج00ود جه00ان را ب00ه چ00الش ج00دي طلبي00د . اينچنين بود كه حضرت امام خميني )ره( معمار كبير و متجدد اس00الم ، انقالب اس00المي را در ميان هياهوي فلسفه هاي اجتماعي و » ايسم « هاي ده00ان پ00ركن ، تنه00ا راه نج00ات بش00ريت آفت زده معرفي نموده و به هم00اوردي مك00اتب سياس00ي جه00ان پ00رداخت و ن00داي رس00اي اين

6- ص 176 شماره – هنر –كتاب ماه 3428

سياس00ي–انقالب نوپا بزودي از مرزهاي جغرافيايي منطقه گذشته و همه مرزه00اي عقي00دتي را دچار » شوك سياسي « نمود در چنين حال و هوايي ، ملتي يكپارچه ب00ا حم00ايتي بي ب00ديل مبتني بر مكتب اسالم وحدت امت اس00المي را رقم زدن00د و جه00ان را از خ00واب غفلت مح00ذر ليبراليسم و كمونيسم و همه ايسم هاي ديگر نجات داده و بيدار ك00رده و ب00ه اع00تراف ق00درت خود وادار ساختند . هنر انقالب اسالمي در چنين حال و هوايي ش00كل گ00رفت و خ00ود بعن00وان

يك مكتب جديد به دنيا معرفي شد . ش00ور56 دي 19 ش00روع ش00ده ب00ود ، در 42همزمان با نهضت امام خميني )ره( كه از سال

مردمي با شعور ديني پيوند خورده و در عرصه هاي مختلف خود را نشان داد . س00روده ه00ائو و شعرهاي شاعران انقالبي موجب شد كه مردم در صحنه به كالم خ00ود و وزن و آهن00گ داده و ش00عارها را منظ00ور ادا نماين00د . از ط00رفي ش00عرهايي رث00ايي و حماس00ي نش00ان مي داد ك00ه مقاومت زندانيان سياس00ي در بن00د رژيم ط00اغوت را نش00انه رفت00ه و مي خواه00د ب00ا كالم خ00ود بندهاي زنجير اسارت را پاره كند و هواي تازه به ملت بدهد . نوشتن نمايشنامه ه00ايي ك00ه از زندگي ابوذر و عمار و ميثم و س00رداران مس00لمان علي00ه ظلم ام00وري و عباس00ي قي00ام ك00رده بودند ، براي تشجيع جوانان در مساجد و تكايا به روي صحنه مي رفت و خش00م طاغوتي00ان را

بر مي افروخت . وقتي رژيم سفاك پهلوي سقوط كرد و رژيم نوپاي جمهوري اسالمي پا گرفت ، اين س00روده

. جDDاي شDDهدا خDDالي «–» در بهDDار آزادي هاي مردمي بود ك00ه هم00ه ج00ا بگ00وش مي رس00يد : اينچنين مردم با هنر انقالب اسالمي آشنا شدند و هر روز نيز به گستردگي و انس00جام آن مي افزودند. تا اينكه شيطان بزرگ ، جنگ تحميلي را توسط گماشته ديوانه اي چون صدام ب00راه انداخت ، تا زيرو زبر اين مملكت را به توبره غارت بكشند . اما آنها هرگ00ز فك00ر نمي كردن00د مردم براي برپايي اسالم به امام حسين )ع( اقتدا كرده اند . در چنين حوادثي بود كه نقاشي هاي ديواري پايداري و مقاومت دفاع مقدس را تصويرسازي كرد و دوربين عكاس00ي در كن00ار دوربين فيلمبرداي به ثبت لحظات بزرگ يك ملت پرداخت . سينماي جنگي به س00ينماي دف00اع

را بر روي صحنه پايداري برد . محاف00ل ادبي ب00رايتئاتر ، »خونين شهر«مقدس تبديل شد . فتح الفتوح سروده زمزمه كردن00د و م00ردان غ00واص روز ك00ارون ب00ه درون ادبي00ات داس00تاني و مقاومت و پايداري شنا كردند . موسيقي سرود پيروزي رزمن00دگان ن0واخت و جش00نواره ه0اي فجر و عمار و ... هر يك پس از ديگر به فجر بين المللي نشستند تا با پرداختي اس00توارتر ب00ه معتبرترين جشنواره ه00اي بين المللي راه پي00دا كنن00د و جه00ان را از غفلت غ00ربي زدگي بي00دار

سازند . انقالب اسالمي در واقع سكويي شد كه همه هنر در آيينه آن متجلي شود و هر ايراني ب00ا ه00ر عقيده اي بتواند براي بيان احساسات و درك عميق خود از ايران و جمهوري اس00المي دس00ت مايه اي عرضه بدارد . صنايع دستي ديگر چوب00تراش و خش00ت زن لوكس00ي نب00ود ك00ه بخواه00د قاب عكسي باشد براي ت00زئين س00النهاي نم00ايش بلك00ه خ00ود مفه00ومي ش00د از مل00تي ك00ه مي

خواست سرپاي خود بايستد و استقالل و آزادي خود را حفظ نمايد .

29

در هر انتخاباتي رنگ ها به خ00دمت در آمدن00د ت00ا اوراق تبليغ00اتي رنگارن00گ تهي00ه ش00ود و پخش آواها و نواها از شبكه ه00اي رادي00ويي نش00ان از نش00اط و تح00رك و ش00ادابي ي00ك ملت باش00ند . تلويزيون با توليدات فاخري چون هزاردستان و سربداران و امام )ع( و تنهاترين سردار و ... جايگاه محكمي در بين سازمانهاي راديو و تلويزيون جهان يافت و با مجسمه ها و تنديس00ها و انواع نمادها و المانها آذين بخش ميادين و اماكن شهرهاي كوچ00ك و ب00زرگ ش00د . ديگ00ر نمي

شد كه با خوشنويسي و قلم زني كارهاي

گ00رافيكي ، در مرزه00اي جغرافي00ايي مان00د و آوازه ه00ا را در اروپ00ا و امريك00ا و ش00رق و غ00رب نشيند . اين جوانان ايراني بودند كه غيرتمندانه در همه عرصه ه00اي ه00نري مي درخش00يدند و نشان مي دادند كه دختر و پسر ايراني نخبه تر از هم00ه نخبگ00ان جه00ان هس00تند ، اگ00ر چ00ه در تحريم و محروميت مستكبرانه شيطان بزرگ باشند . زيرا ب00ا تالش مي توان00د هم00ه س00دها را ريخت و هر آنچه نشدني را شدني كرد كه چنين شد جمهوري اسالمي پايه دهه چه00ارم عم00ر

پربركت خود گذاشت . چنانكه گفته اند : جهان هنر را نمي توان با تفكيك اليه هاي سياسي ، اقتص00ادي واجتم00اعي اش ش00ناخت . » پ00ل ريك00ور« تالش ب00راي كشف حجاب از هنر را نمي توان رسيدن به گوهر آن را به اليه اليه كردن پياز براي دستيابي

به گوهرپياز شبيه مي كند . در واقع هنر را نه با پرده برداري سياسي وكشف وابستگي اقتصادي مي توان شناخت و نه حتي يا انكار همه واقعيت ه00اي سياس00ي و اجتماعي ، با اين كار به خيال دستيابي به »هنرتاب« به چيزي جز هيچ دست نمي يابيم . هنر ب00ر س00اخته از دنب00ال ه00نر اس00ت ؛ دني00ايي متش00كل از كليت مناس00بات سياس00ي ، اقتص00ادي ، قوميتي و بسياري زمينه هاي ديگر ؛ اين دنيا را نمي توان به هيچ يك از اين ابعاد فروكاست .

35

مقايسه تطبيقي فلسفه هنر شرق و غرب : بدون شك در مطالعه مقايسه اي فلسفه هنر شرق و غرب ما به صورت كلي ب0ا دو دس0تگاه فك0ري مواج00ه مي ش00ويم . چ00ون غ00رب اساس0اً مع0رفت ش0ناختي خ0ود را ب00ر پاي00ه و مح0ور محسوسات بنا گذاشته و هر آنچه را ديد نمي شود ، توجه ج00دي نمي كن00د و هم00ه هس00تي را حس ك00ردني ف00رض نم00وده و در ص00ورتي ك00ه نتوان00د ب00راي موج00وديت آن ادل00ه عقلي بي00اورد براحتي به انكار آن مي پردازد . هنر براساس فلسفه غربي در ذات خود ب00ر انگيزن00ده وج00ود

هيجانات را در او تشفي داده و يا اينكه بر م00يزان آن–مادي انسان بوده و مي خواهد : الف بيافزايد . بهمين خاطر تم00امي تالش هنرمن00د غ00ربي معط0وف ب00ه پدي00د آوردن عناص00ر ه00نري

. » مرلوپونتي «هست كه به » زيبايي بصري « بيانجامد و حّظ و ارضا خاطر ظاهري بياورد فيلس00وف غ00ربي مي گوي00د: » ادع00اي من اين اس00ت ك00ه يكي از دس00تاوردهاي عظيم ه00نر و فلسفه مدرن ، ممكن ساختن كشف دوباره جهاني بوده است ك00ه در آن زن00دگي مي ك00نيم ،

در واق0ع ايش0ان توج0ه مي دهن0د ك0ه نباي0د36ليكن هم00واره مس0تعد غفلت از آن هس0يتم . « 49 ص –كارهنر 3582- ص 69 شماره – فلسفه –كتاب ماه 36

30

فرام000000000وش ك000000000نيم م000000000ا در ح000000000ال و » اين000000000ك و اينج000000000ا « زن000000000دگي مي كنيم و نبايد با انذار و ترساندن از آخرت ، بهره دنيايي خود را به غفلت بگ00ذرانيم و اگ00ر از هستي باندازه ارضا نيازهاي خود استفاده نكنيم ، هنرمندانه زن00دگي نك00رده ايم ! بن00ابراين فلسفه هند، كشف دوباره هستي و براي يادآوري آن مي باشد . در راستاي فهم فلسفي هنر در غرب فرويد روانكاو يهودي قرن گذشته كه پر تاثير گذارترين فرد در ارض00اء غرايزجنس00ي ب00وده و منج00ر ب00ه س00قوط » فض00يلت ه00اي اخالقي « در جه00ان ش00ده مي گوي00د : » هنرمن00د براساس نيازهاي غريزي خود دست به خلق اثر مي زند ... او دنبال كسب افتخار ، شهرت ، قدرت ، ثروت و جلب توجه جنس مقابل است ؛ اما در عين حال فاق00د ابزاره00اي الزم ب00راي دست يابي به اين آرزوهاست . بنابراين او همانند هر كس ديگري كه آرزوهايش جام00ه عم00ل نپوشيده ، از واقعيت روبرمي گرداند و تم00ام عالي00ق و احساس0ات خ0ود را در خ00دمت تحق0ق آرزوهايش در دنياي خيال و اوهام به كار مي گيرد و از آنجا ممكن اس00ت ب00ه روان رنج00وري

37برسد . با نگاهي دقيق و موشكافانه اين سخن گوينده ، مي توان اجزاء آن00را تجزي00ه و تحلي00ل نم00ود . البته ممكن است عده اي هم خوشببينانه به اين سخن نگاه كنند وآنرا همه فهم فلس00فه ه00نر غرب بدانند ! اما آچه امروزه ما از اثر اين گفتار مي بي00نيم ، هم00ان چ00يزي هس0ت ك00ه دني00اي مدرن را آلوده ساخته و حتي ساحت ديني مسيحيت و بهوديت موجود را نيز به ب00ازي گرفت00ه است ! اگر بخواهيم سخن روانكاوانه گوينده را شاهد مثال بياوريم ، بهترين نكته آنس00ت ك00ه در واقع ، ايشان ناخودآگاه خود را مالك قضاوت گرفته و با مد نظ00ر ق00رار دادن آم00وزه ه00اي يهوديت مي خواهد تفسير دگرگونه از انديشه هنري ارائه دهد و اگر بخواهيم اين موض00وع را

به فلسفه

هنر شرق تعميم دهيم ، بايد بگوئيم كه مح00راب و گنب00د و شبس00تان و وض00وخانه و گلدس00ته و مناره و ... مسجد در فرهنگ اسالمي ك00اركردي نم00ادين داش00ته و هم00ه ب00راي ارض00اي غراي00ز نهفته جنسي بكار رفته است !! در حاليكه وقتي ما با خطوط و نقش ها و باريكه ه00ا و آي00ات و روايات بكار رفته در معم00اري اس00المي مواج00ه مي ش00ويم ، گوي00اي دگرگ00وني معرف00تي در هنرمند بوده كه توانسته است با ترسيم هندسي و بكارگيري نور ، تقديس گ00رايي را بنمايان00د و اگر هنر اسالمي را بخواهيم تفسير روانكاوانه كنيم ، در واقع تصويري كه حاص00ل مي آي00د ، نشان مي دهد كه ما نه از هنر شرقي و اسالمي چيزي مي دانيم و نه از فلسفه آن آگاهيم .

اس00المي ، هنرمن00د خ00ود را از هم0ه آل0ودگي ه0اي–در شرق و مخصوصاً حوزه تمدن اي0راني ظاهري مبرا مي داشت ؛ تا بتواند با درون صاف به تخيل معرفت شناسنامه نزديكتر ش00ود و اگر هنرمند خوشنويس عبارت ژرف » اياك نعبد و اياك نستعين « را به شكل هاي مختل0ف و در نهايت زيبايي خلق كرده است . در واقع منحصراً نخواسته زيبايي بصري و خطوط ناش00ي از آن را ايجاد كند . بلكه با هر كش00ش قلم ، پل00ه ه0ا معرف00تي خ00ود را گس00ترش داده و اف00ق

جديدتري را كشف نموده است .

168 ص –نظريه هنر 3731

هيچكس نمي تواند بگويد كاربرد رنگهايي كه در هنر اس00المي جنب00ه تق00دس دارن00د و عم00وم و خصوص مردم نسبت به آن با احترام برخورد مي كنند ، يك تعلق خاطر پنهان جنسي را بيان مي كند . چون اگر چنين باشد ، با گذشت زمان و تحول فكري و تغييرات سبك زندگي ديگ00ر نبايد اماكن تاريخي و معماريهاي مذهبي جايگاه معرفت شناختي بوده و انس00انهاي ع00ارف را بخود راه ده0د . مس0جد اباص00وفيه تركي0ه هن0وز پس از قرنه0ا مح0ل س0ماع در اويش ص0وفي مسلك بوده و به حاضرين يك منشاء معرفتي مي دهد و جالب اينجاست كه كسي براي لذت جنسي و با هم صحبتي با جنس مخالف به آنها نمي رود ؟ اين موض00وع ح00تي در كليس00ا كهن غرب هم موضوعيت دارد . يعني كسي كه مي خواهد به كليسا برود ، حتم00اً مب00ادي ب00ه آداب بوده و حقوق شرعي آنجا را رعايت مي نمايد . در غير اينصورت كليسا با پارك هاي عمومي

(paulinusofmolaپاوليناس نواليي ) شهرها فرقي نخواهد داشت ! مي گويد : » تا ببينيم آي00ا اين سايه ها ، وقتي به زيور رنگ آراسته شوند ، مي توانند بر اذه00ان اين دهقان00ان س00اده دل تاثير بگذارند يا خير . هدف تصاوير ، تحريك قوه تخيل ، جلب عالق00ه ب00ه موض00وع ه00اي دي00ني و ... يادآوري دائمي خاطرات مسيح مصلوب يا ترغيب ما به پيروي از راه ايم00ان و پارس00ايي قديسين است . » ولي تصاوير ، آموزش نيز مي دهند ؛ آنها با ايشان مقدس محراب ،شيشه هاي رنگين پنجره هاي كليسا و نقوش برجسته ، انجيل و اص00ول مس00يحيت را ن00يز درس مي

38دهند .

يكي از اساسي ترين ويژگيهاي هنر شرقي سنتي ب00ودن آن اس0ت . يع0ني ه0ر فع00اليت و اث00ر هنري مربوط به ك00اركرد دوره اي مي باش00د ك00ه ويژگيه00اي ت00اريخي و ف00رهنگي و سياس00ي و اجتماعي خاص داشته و در واق0ع ب0روز و ظه0ور هم0ان عص0ر مي باش0د . نكت0ه ديگ0ر » ام0ر قدسي » هنر اس0ت ك0ه اگ0ر ممكن اس00ت جنب00ه س0نتي هم داش0ته باش00د ، ام0ا از ويژگيه0اي منحصر بفرد آن داشتن معنويت و جنبه نگاه استعاليي و رباني است . هنر قدسي نمي توان00د بدون برخورداري از وحدت وجودي به وحدانيت ختم شود و اين موضوع در هم00ه آث00ار ه00نري تمدن اسالمي ديده مي شود . فرق اساسي هنر سنتي و هنر قدسي در اين اس00ت ك0ه چ00ون سنت همه فعاليت ها و جوانب گوناگون زندگي را بر مي گ00يرد ، در جامع00ه س00نتي مي ت00وان

بوده و در عين ح00ال س00نتي» دنيوي « يDDا » زميDDني «هنري داشت كه داراي كيفيت ظاهري اما هنر قدسي هرگز ممكن نيست زميني باشد . از طرف ديگر ، نوعي هنر ديDني همباشد . كه صرفاً موضوع آن ديني است ولي چون صور و شيوه ه00اي اج00رايي آن غ00ير س00نتيهست

است ، هنر قدسي به شمار نمي آيد . نقاشي ها و بناهاي ديني غ00رب از رنس00انس ب00ه بع00د ، همين طور برخي نقاشي هاي ديني ك00ه طي يكي دو ق00رن اخ00ير تحت ت00اثير ه00نر اروپ00ايي در شرق به وجود آمده اند ، از اين مقوله اند . بايد تفاوت آشكاري ميان ه00نر قدس00ي حقيقي و

39اين گونه هنر ديني قائل شد .

547 ص –( 3رسانه و دين ) 3879-78 ص –هنر و معنويت اسالمي 39

32

اما بطور كلي در فلسفه هنر شرقي موضوع به گونه اي ديگر هم جلب توجه ك00رده و ارزش گ00ذاري شده و تفسيري مي شود در شرق استان برآمده از خاك ، عناص00ر ط00بيعي را بخ00دمت مي گ00يرد ت00ا خود را بشناسد و به هر ميزاني كه به خودشناسي رسيدمي تواند به خداشناسي ) من ع00رف نفس00ه فقد عرف ربه ( برسد . اينجا انسان بريده از خ00دا نيس00ت . او تالطم ام00واج را مي نگ00رد و خ00ود ب00ه تسبيح مي پردازد و همه موجودات را مس00بّح ذات حض00رت ج00ل و اعلي مي دان00د . ب00رگ درخت00ان ب00ا رنگهاي مختلف در فصول سال دفتري هستند كه فعل كردگار را به بندگان خ00ود مي نماي00د و آنه00ا از

هر ورش درفتريست در نظر هوشيار( ويا ش00اعر در ج00اي–آن عبرت مي گيرند ) برگ درختان سبز اي00وان م00دائن را ( . يع0ني اي0وان– از ديده نظر كن ه0ان –ديگر مي گويد : » هان اي دل عبرت بين

مدائن صرفاً يك اثر تاريخي نيست و يا مربوط به دوره خاصي از حيات نيست . بلك00ه عظمت روحي مردمي هست كه هنرمندان در آن مي زيستند و مورد استقبال و اح00ترام عم00وم م00ردم بودن00د و اين نشان مي دهد كه اگر ما بخواهيم بر اساس فلسفه ه00نر غ00ربي آن00را تفس00ير ك00نيم ره ب00ه ناكج00ا آب00اد خ00واهيم ب00رد ! البت00ه در دوره ه00اي پيش از اس00المي هم آث00ار و ابني00ه بج00ا مان00ده ، بي00انگر ق00درت

Arthur.upamزيباشناختي و معرفت شناسانه ايرانيان هنرمند بوده است . به گفته آرت00ور آپم پ00وپ )

popeهنر ايراني هديه جاويدان ملت ايران به جامعه جهاني بوده است . هنرمن00دان اي00راني ، ه00نر« ) را جلوگاه جمال و جالل خداوندي مي دانسته اند« به اعتق00اد او » ه00نر اي00راني نيروه00اي آس00ماني را

اسالمي گفته است : » هنگامي كه اروپا در ق00رون تاري00ك–مي جويد « و درباره گستره هنر ايراني خفته بود ، علم و هنر اسالمي نيمي از جهان را روشن كرد و با اين ك00ه س0اير س0رزمين ه00اي جه00ان

يعني40اسالمي هم در اين موفقيت سهيم بوده اند ، منبع اصلي اين روشنايي در ايران بوده است . ايراني هميش00ه خ00ود را در محض00ر ق00ادر متع00ال مي دي00ده ك00ه ب00ه خل00ق اث00ر–هنر و هنرمند اسالمي

پرداخته و اگر به سرستونهاي باقي مانده از آپادانا در تخت جمشيد بنگريم ، نمي توانيم جز عظمت روحي سازندگان آن اعترافي ديگر كرده و خود را قانع سازيم . چون اگر شهرت طل00بي و كسب وجاهت و ... قصد چ00نين اق00دامي ب00ود ، مس00لماً ت00اب آوري دس00ت و دي00ده و دل ف00رد را ب00ه وحدت نمي رساند و موجب خلق آثار جاودان00ه نمي ش00د . بق00ول دك00تر بلغ00اري ، ع00الم تجلي ص00فات خداوندي است ، كه از صفات جمال او نور است و بنا بر اصل تبعيت مجال از متجلي عالي سراس00ر نور ، زيبايي و تناسب است. كشف اين تناسب به منزله رمز گشايي و كشف قدرو ورود به بوس00تان

41معرفت الله و ادراك صفات الهي است . الزم به يادآوري است كه اگر فرويد و افراد امث00ال او از درك معن0ويت و خ0داباوري ن0اتوان هس0تند و مجبورند كه » ماديگرايي يهودي « را تبليغ كنند ، دس0تاوردي ج00ز عناص00ر ه00نري عص00ر م00درن غ0ربي نخواهيم داشت كه براي دستگاه ادراكي هنرمند غربي ، قوطي مدفوع و يا سنگ توالت جزو عناص00ر مهم هنري مي شود و هنر از ساحت قدسي تنزل يافته و بازيچه مفهوم سازيهاي ابتدايي مي گردد ! هنر شرقي انسان را از خاك به ع00رش مي رس00اند و در او جذب00ه اي ايج00اد مي كن00د ك00ه ب00ا ه00ر ب00ار تكرار ، زاويه جديدتري را بر دل و ديده خود كشف مي كند . ولي در هنر غربي اساساً كشفي وجود ندارد ! و دلي نيست كه بدنبال دريافت معرفت باشد . چنانكه حافظ لسان الغيب مي گويد: گ00ل بي

بي الله غدار خ00وش– بي باده بهار خوش نباشد ، طرف چمن و طواف بستان –رخ يارخوش نباشد ص بيست و يك–سيري در هنر ايران 4022- ص 174 شماره – هنر –كتاب ماه 41

33

نباشد ( . در غرب هر آنچه هست ماديت هس00ت و تفس00ير م0ادي و ل0ذا ب00ردن جس00مي يع0ني جس0م گداخته شده و انسان را ميان طوفان خيال و وهم ره00ا و س00رگردان مي س00ازد . در حاليك00ه در ه00نر شرقي و اسالمي ، انسان به مرحله » تحير « مي رسد و هر چقدر بر تحير انسان افزوده مي شود ، به همان نسبت به هم انسان معرفت بيشتري پيدا مي كند و اگر مانند حالج ب00ه » ان00ا الح00ق « مي رسد ، در واقع ديگر به مرز اقناع رسيده و وحدت وجودي پيدا مي كند و اين تفاوتي به گستره مل00ك تا ملكوت مس00افت دارد !! حض00رت آيت الل00ه ج00وادي آملي در همين ارتب00اط مي فرماي00د : » خ00داي سبحان ادرام زيبايي و زشتي كليات مس00ائل اخالقي را در نه00اد انس00انها ب00ه وديعت نه00اده و ب00ه آن00ان

42عقل و فطرتي عطا كرده تا مصاديق نيك اخالقي را از زشت آن باز شناسند . «

فهرست مطالب :

پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسDDالمي– دكتر حسن بلغاري –- آشنايي با فلسفه 1 -1388 – انتشارات جامي – ترجمه دكتر سعيد فيروز آبادي – فريد ريش نيچه –- اين است انسان 2

1386 –چاپ دوم چاپ سي– دارالكتب اسالمي – حضرت آيت ا... مكارم شيرازي – 11 ج –- تفسير نمونه 3

1392 –و چهارم چاپ سي– دارالكتب اسالمي – حضرت آيت ا... مكارم شيرازي – 19 ج –- تفسير نمونه 4

1391 –و سوم 1393 – نشر ني – مهدي فدايي مهرباني –- حكمت و معرفت و سياست در ايران 5 عالم0ه محم00د تقي– مقايس00ه و تط0بيق دو نظ0ام : اس00الم و غ00رب –- حقوق جه0اني بش0ر 6

1388 چاپ چهارم - – موسسه تدوين و نشر آثار عالمه جعفري –جعفري حسDDين خنDدق– جين دمن و مك اوليف– سرويراستار– 2 ج –-دايره المعارف قرآن 7

1392 – انتشارات حكمت –آبادي 1389 – دانشگاه اديان و مذاهب –(- جمعي از نويسندگان 3-رسانه و دين )8 شركت انتشارات علمي و فرهنگي– آرنز آپم پوپ- سيروس پرهان –-سيري در هنر ايران 9– 1387

- شاهكارهاي افالطون در سقراط10 نشر جعف00ري راد- چ00اپ– آيت ا... احمد آشتياني - تحقيق بهراد جعفري –-طرئف الحكم 11

1392 –دوم انتش00ارات زوار -– دكتر گل باب00ا س00عيدي –- فرهنگ جامع اصطالحات عرفاني ابن عربي 12

1387

105 ص – 46 شماره –ماهنامه رواق انديشه 4234

انتشارات آس00تان ق00دس–-كارهنر ) بررسي جامعه شناختي عناصر...( محمدرضا مريدي 131388 –رضوي

1391- اسفند 174 شماره – هنر –-كتاب ماه 141392- ارديبهشت 176 شماره – هنر –-كتاب ماه 151392 خرداد – سال ششم – فلسفه –-كتاب ماه 161391 اسفند – 173 شماره – هنر –-كتاب ماه 171393- خرداد 81 شماره – سال هفتم –-كتاب ماه فلسفه 18 – انتش00ارات علمي و ف00رهنگي – ترجم00ه عب00اس زري00اب – وي00ل دورانت –- لذات فلس00فه 19

1384 –چاپ هفدهم 1382- ديماه 25 شماره –- ماهنامه رواق انديشه 201384 مهر –- سال پنجم 46 شماره –- ماهنامه رواق انديشه 21 انتش00ارات– ترجمه كرامت ا... راسخ – هوبرت كنوبالخ –- مباني جامعه شناسي معرفت 221390 –ني – ش00ركت س00هامي كتابه00اي جي00بي – ترجمه نج00ف دريابن00دري – هربرت ريد –- معني هنر 23

1371چاپ چهارم -1392 – چاپ دوم – انتشاراتارمغان طوبي – شيخ صدوق –- معاني االخبار 24 انتش00ارات وزارت– دك00تر سيدجعفرس00جادي –- فرهن00گ اص00طالحات فلس00في مالص00درا25

1386 چاپ دوم -–فرهنگ 1391 انتشارات هرمس - – حسن سيد عرب –- فرهنگ نامه سهروردي 26 موسس00ه– ترجم00ه رحيم قاس00ميان– دك00تر س00يد حس00ين نصر–- ه00نر و معن00ويت اس00المي27

1389 –انتشارات حكمت 1386 چاپ هشتم - – انتشارات پيام عدالت – ترجمه محمد دشتي –- نهج البالغه 28

35