giáo trình lÝ lu n vÀ phÁp lu t vỀ quyỀn con ngƯỜinhanquyen.vn/images/file/60giao trinh...

1

Gio trnh L LUN V PHP LUT

V QUYN CON NGI

Giotrnhllunvphplutvquynconngi

2

Gio trnh ny c Hi ng nghim thu ca Khoa Lut i hc Quc gia

H Ni chp thun v thng qua ngy 03 thng 9 nm 2009 l ti liu s dng chnh thc trong chng trnh ging dy ca Khoa.

3

KHOA LUT - I HC QUC GIA H NI NGUYN NG DUNG V CNG GIAO - L KHNH TNG

(ng ch bin)

Gio trnh L LUN V PHP LUT V QUYN CON NGI

(Dng cho h c nhn) (Ti bn ln th nht c sa i, b sung)

NH XUT BN I HC QUC GIA H NI


4

NG CH BIN

NGUYN NG DUNG V CNG GIAO - L KHNH TNG

Tp th tc gi

Chng I, II, IV, V, VII: GS.TS. Nguyn ng Dung, TS. V Cng Giao, ThS.L Khnh Tng;

Chng III: TS. V Cng Giao, PGS.TS. Tng Duy Kin, ThS. L Khnh Tng;

Chng VI:

PGS.TS. Chu Hng Thanh, TS. V Cng Giao ThS. L Khnh Tng;

Chng VIII: GS.TS. Nguyn ng Dung, GS.TS. Phm Hng Thi, TS. V Cng Giao, PGS.TS. Tng Duy Kin;

Chng IX: GS.TS.Phm Hng Thi, PGS.TS. Chu Hng Thanh, TS. V Cng Giao.

Sa i, b sung cho ln xut bn th hai

GS.TS Nguyn ng Dung - TS. V Cng Giao - ThS. L Khnh Tng

Mclc

5

MC LC

Trang

Cc ch vit tt 15

Li ni u 19

Chng I

NHP MN L LUN V PHP LUT V QUYN CON NGI 23

1.1. Bi cnh, ngha v tm quan trng ca gio dc v nghin cu quyn con ngi...................... 23

1.2. Mc tiu ca mn hc 251.3. i tng v ni dung ca mn hc ... 261.4. Phng php lun........................................................................ 27

1.5. Ngun t liu................................................................................ 28

1.6. Tnh cht a ngnh, lin ngnh trong nghin cu v ging dy v quyn con ngi 28

1.6.1. Lut hc.............................................................................. 291.6.2. Chnh tr hc. 29

1.6.3. Trit hc 30

1.6.4. Vn ha hc................... 31

1.6.5.X hi hc. 32

1.6.6. Kinh t hc.......................................................................... 32

1.6.7. S hc................................................................................. 33

Ch tho lun Chng I.. 34

Ti liu tham kho Chng I... 35

Chng II 37


6

KHI QUT V QUYN CON NGI

2.1. Khi nim quyn con ngi 37

2.2. Ngun gc ca quyn con ngi 38

2.3. Tnh cht ca quyn con ngi.. 41

1. Tnh ph bin 41

2. Tnh khng th chuyn nhng ... 42

3. Tnh khng th phn chia ......... 42

4. Tnh lin h v ph thuc ln nhau.. 43

2.4. c im ca quyn con ngi.. 43

1. Quyn con ngi t gc o c-tn gio. 44

2. Quyn con ngi t gc lch s-x hi 44

3. Quyn con ngi t gc trit hc. 45

4. Quyn con ngi t gc chnh tr 45

5. Quyn con ngi t gc php l......... 46

2.5. Lch s pht trin ca t tng v quyn con ngi.. 48

2.5.1. Nhng du mc trong lch s pht trin ca t tngnhn loi v quyn con ngi..... 48

2.5.2. Cc th h quyn con ngi .. 58

2.6. Phn loi quyn con ngi.. 61

2.6.1. Phn loi theo lnh vc.. 62

2.6.2. Phn loi theo ch th ca quyn. 652.6.3. Phn loi theo mt s tiu ch khc 67

2.7. Vn ngha v quc gia trong vic bo m quyn con ngi .......... 69

2.7.1. Ni hm ca ngha v quc gia v quyn conngi......... 69

2.7.2. Hn ch thc hin quyn trong hon cnh khn cp ca qucgia 71

2.7.3. Gii hn p dng ca mt s quyn con ngi....... 732.8. Ch th v mi quan h gia quyn v ngha v.. 75

2.8.1. Ch th ca quyn v ch th ca trch nhim.... 752.8.2. S cn bng gia quyn v trch nhim/ngha v ca c

nhn. 77

Mclc

7

2.9. Quyn con ngi v mt s phm tr c lin quan 79

2.9.1. Quyn con ngi v phm gi con ngi. 792.9.2. Quyn con ngi v nhu cu, kh nng ca con ngi. 802.9.3. Quyn con ngi v quyn cng dn . 812.9.4. Quyn con ngi v pht trin con ngi..... 832.9.5. Quyn con ngi v an ninh con ngi. 852.9.6. Quyn con ngi v t do ca con ngi. 862.9.7. Quyn con ngi v dn ch......... 872.9.8. Quyn con ngi v qun tr tt ... 892.9.9. Quyn con ngi v tng trng kinh t.. 902.9.10. Quyn con ngi v vic xa b i ngho 912.9.11. Quyn con ngi v ch quyn quc gia 922.9.12. Quyn con ngi v an ninh quc gia 932.9.13. Quyn con ngi v c th vn ha. 94

2.10. Mt s kha cnh mi ca quyn con ngi... 96

2.10.1. Quyn ti phn chung vi nhng vi phm v quyn conngi. 96

2.10.2. Quyn pht trin 972.10.3. Quyn ca nhng ngi ng tnh, lng tnh, chuyn

gii... 99

2.10.4. Quyn v mi trng . 1002.10.5. Quyn ca loi vt . 101

2.11. Thc t v trin vng ca quyn con ngi .. 103

Ch tho lun Chng II... 107

Ti liu tham kho Chng II.... 109

Chng III

KHI QUT LUT QUC T V QUYN CON NGI 113

3.1. Khi nim, v tr, i tng, phng php iu chnh v ngun ca lut quc t v quyn con ngi. 113

3.1.1 Khi nim lut quc t v quyn conngi 113


8

3.1.2 V tr ca lut quc t v quyn con ngi. 1133.1.3 i tng v phng php iu chnh ca lut quc t v

quyn con ngi.................... 115

3.1.4 Ngun ca lut quc t v quyn con ngi 1163.2. Mi quan h gia lut quc t v quyn con ngi v php lut

quc gia... 117

3.3. Mi quan h gia lut quc t v quyn con ngi v lut nhn o quc t . 119

3.3.1. Khi qut v lut nhn o quc t. 1193.3.2. Nhng im ging nhau c bn gia lut nhn o

quc t v lut nhn quyn quc t......................... 122

3.3.3. Nhng im khc nhau c bn gia lut nhn o quc t v lut nhn quyn quc t...................................... 112

3.4. Khi qut lch s hnh thnh v pht trin ca lut quc t v quyn con ngi 124

3.4.1. Nhng yu t tin .. 1243.4.2. Chin tranh th gii th hai - c hch quyt nh vi s

ra i ca lut quc t v quyn con ngi 126

3.4.3. Hin chng Lin hp quc - vn kin nn tng ca lut quc t v quyn con ngi 128

3.4.4. B lut quc t v quyn con ngi - xng sng ca lut quc t v quyn con ngi 131

3.4.5. H thng cc vn kin ca lut quc t v quyn con ngi 136Ch tho lun Chng III... 148

Ti liu tham kho Chng III 149

Chng IV

CC QUYN DN S V CHNH TR TRONG LUT QUC T 151

4.1. Khi qut ... 151

4.2. Ni dung cc quyn dn s v chnh tr ch yu 154

4.2.1. Quyn khng b phn bit i x, c tha nhn vbnh ng trc php lut.. 154

4.2.2. Quyn sng. 158

Mclc

9

4.2.3. Quyn c bo v khng b tra tn, i x hoc trng pht tn bo, v nhn o hoc h nhc......................... 160

4.2.4. Quyn c bo v khi b bt lm n l hay n dch 163

4.2.5. Quyn c bo v khi b bt, giam gi ty tin 165

4.2.6. Quyn c i x nhn o v tn trng nhn phm ca nhng ngi b tc t do.... 166

4.2.7. Quyn v xt x cng bng 168

4.2.8. Quyn t do i li, c tr . 173

4.2.9. Quyn c bo v i t.. 180

4.2.10. Quyn t do chnh kin, nim tin, tn ngng, tn gio 182

4.2.11. Quyn t do kin v biu t . 186

4.2.12. Quyn kt hn, lp gia nh v bnh ng trong hnnhn 187

4.2.13. Quyn t do lp hi 189

4.2.14. Quyn t do hi hp mt cch ha bnh......... 190

4.2.15. Quyn c tham gia vo i sng chnh tr 191Ch tho lun Chng IV.............................................................. 195

Ti liu tham kho Chng IV............................................................ 196

Chng V

CC QUYN KINH T, X HI V VN HA TRONG LUT QUC T 197

5.1. Khi qut ... 197

5.2. Ni dung cc quyn kinh t, x hi v vn ha .. 199

5.2.1. Quyn c hng v duy tr tiu chun sng thch ng.199

5.2.2. Quyn lm vic v hng th lao cng bng, hp l 209

5.2.3. Quyn c hng an sinh x hi 211

5.2.4. Quyn c h tr v gia nh.. 211

5.2.5. Quyn v sc khe......... 212

5.2.6. Quyn c gio dc........ 216

5.2.7. Quyn c tham gia vo i sng vn ha v c 226


10

hng cc thnh tu ca khoa hc.

Ch tho lun Chng V.. 227

Ti liu tham kho Chng V ... 228

Chng VI

LUT QUC T V QUYN CA MT S NHM NGI D B TN THNG 229

6.1. Khi qut.... 229

6.2. Quyn ca ph n theo lut quc t.. 232

6.2.1. Khi qut lch s pht trin ca vn quyn ca ph n . 234

6.2.2. Nhng quy nh quan trng trong CEDAW .. 2366.3. Quyn ca tr em theo lut quc t 253

6.3.1. CRC - vn kin quc t c bn v ton din nht v quyn trem 255

6.3.2. Nhng ni dung ch yu ca CRC. 2576.4. Quyn ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS theo lut

quc t................. 279

6.4.1. Cc hng dn quc t v HIV/AIDS v quyn con ngi 281

6.4.2. Nhng ni dung ch yu trong Cc hng dn quc t v HIV/AIDS v quyn con ngi. 282

6.5. Quyn ca ngi khuyt tt theo lut quc t......... 288

6.5.1. Khi qut v cuc u tranh cho quyn ca ngi khuyt tttrn th gii 288

6.5.2. Nhng ni dung ch yu ca Cng c quc t v quyn cangi khuyt tt .. 291

6.6. Quyn ca ngi lao ng di tr theo lut quc t. 301

6.6.1. Khi qut lch s pht trin ca vn quyn cangi lao ng di tr. 301

6.6.2. Cng c ca Lin hp quc v quyn ca ngi lao ng di tr v gia nh h 305

6.7. Quyn ca ngi thiu s theo lut quc t......... 316

6.7.1. Nhn thc v ngi thiu s v s pht trin ca vn quyn ca ngi thiu s trong php lut quc t 316

6.7.2. Phm vi cc quyn ca ngi thiu s trong lut quc t 320

Mclc

11

Ch tho lun Chng VI. 324

Ti liu tham kho Chng VI.. 325

Chng VII

C CH BO V V THC Y QUYN CON NGI 327

7.1. Khi qut ... 327

7.2. C ch bo v v thc y quyn con ngi ca Lin hp quc. 328

7.2.1. C ch da trn Hin chng .. 329

7.2.2. C ch da trn cng c . 359

7.3. Cc c ch khu vc v bo v v thc y quyn con ngi 367

7.3.1. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu u. 367

7.3.2. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu M 369

7.3.3. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu Phi. 372

7.3.4. Thc trng v trin vng ca c ch thc y v bo v quyn con ngi chu . 374

7.4. C ch quc gia v bo v v thc y quyn con ngi.. 380

7.4.1. Cc c quan quc gia v bo v v thc y quyn con ngi 380

7.4.2. Lin hp quc v cc c quan nhn quyn quc gia. 382

7.4.3. Cc nguyn tc Pari.....................................................................383

Ch tho lun Chng VII 386

Ti liu tham kho Chng VII..... 388

Chng VIII

LCH S PHT TRIN V QUAN IM, CHNH SCH C BN CA NG, NH NC VIT NAM V QUYN CON NGI 391

8.1. Khi lc s pht trin t tng v quyn con ngi trong lch s Vit Nam 391

8.1.1. T tng v s pht trin v quyn con ngi Vit Namtrong thi k phong kin. 392


12

8.1.2. T tng v s pht trin v quyn con ngi Vit Namtrong thi k Php thuc ............... 398

8.1.3. T tng v s pht trin v quyn con ngi Vit Namt sau Cch mng thng Tm nm 1945 n nay 402

8.2. Quan im ca ng v Nh nc Vit Nam v quyn con ngi.. 413

8.3. Chnh sch c bn ca ng v Nh nc Vit Nam v quyn con ngi 424

8.3.1. Chnh sch i ni................................................................... 4248.3.2. Chnh sch i ngoi................................................................ 430

Ch tho lun Chng VIII.. 434

Ti liu tham kho Chng VIII.... 435

Chng IX

PHP LUT V C CH THC HIN, THC Y QUYN CON NGI VIT NAM 437

9.1. Quyn dn s v chnh tr trong php lut Vit Nam 438

9.1.1. Quyn sng............................................................................ 438

9.1.2. Quyn t do v an ninh c nhn......................................... 440

9.1.3. Quyn bnh ng trc php lut v c php lut bo vmt cch bnh ng............................................................... 447

9.1.4. Quyn khng b bt lm n l, n dch hay b cng bc laong......... 448

9.1.5. Quyn t do i li v la chn ni .................................... 449

9.1.6. Quyn t do t tng, tn ngng v tn gio...................... 450

9.1.7. Quyn t do ngn lun, bo ch v thng tin........................ 451

9.1.8. Quyn t do lp hi, hi hp ha bnh................................. 452

9.1.9. Quyn c bu c, ng c v tham gia qun l nh nc.. 453

9.2. Quyn kinh t, x hi v vn ha trong php lut Vit Nam ................. 457

9.2.1. Quyn lm vic v c hng nhng iu kin lm victhch ng ................................................................................ 457

9.2.2. Quyn hc tp............................................................................ 459

9.2.3. Quyn c chm sc sc khe............................................... 460

9.2.4. Quyn c bo tr x hi. 461

Mclc

13

9.3. Quyn ca mt s nhm d b tn thng trong php lut Vit Nam...................................................................................... 463

9.3.1. Quyn ca ph n trong php lut Vit Nam.......................... 463

9.3.2. Quyn tr em trong php lut Vit Nam .. 474

9.3.3. Quyn ca ngi sng chung vi HIV/AIDS trong php lut Vit Nam... 487

9.3.4. Quyn ca ngi khuyt tt trong php lut Vit Nam 493

9.3.5. Quyn ca ngi lao ng di tr trong php lut Vit Nam 500

9.3.6. Quyn ca ngi thiu s trong php lut Vit Nam 511

9.4. Khi qut v c ch thc hin v thc y quyn con ngi Vit Nam 515

9.4.1. C ch bo m thc hin quyn con ngi.. 515

9.4.2. Mt s kh khn v thch thc trong vic thc hin c chbo m v pht trin quyn con ngi Vit Nam 521

9.4.3. Cc u tin pht trin trong c ch thc hin v thc yquyn con ngi Vit Nam 525

Ch tho lun Chng IX. 530

Ti liu tham kho Chng IX.. 531

Ph lc........................................................................................... 533


14

Ccchvittttrongsch

15

CC CH VIT TT TRONG SCH

Ch vit tt Ngha y

H i hi ng (Lin hp quc)

HBA Hi ng Bo an (Lin hp quc)

LHQ Lin hp quc

Lut BV,CS&GD tr em

Lut bo v, chm sc v gio dc tr em

Lut HN & G Lut hn nhn v gia nh

HND Hi ng nhn dn

UBND y ban nhn dn

TAND Ta n nhn dn

TANDTC Ta n nhn dn ti cao

VKSND Vin kim st nhn dn

VKSNDTC Vin kim st nhn dn ti cao

BLDS B lut Dn s

BLHS B lut Hnh s

BLL B lut Lao ng

BLTTHS B lut T tng Hnh s

BLTTDS B lut T tng Dn s

Lut BCBQH Lut bu c i biu Quc hi

Lut BCBHND Lut bu c i biu Hi ng nhn dn

XHCN X hi ch ngha

TBCN T bn ch ngha

MTTQ Mt trn T quc

B L, TB&XH B Lao ng, Thng binh & X hi


16

B GD&T B Gio dc v o to

Hi LHPNVN Hi Lin hip Ph n Vit Nam

UDHR Tuyn ngn th gii v quyn con ngi, 1948 (Universal Declaration of Human Rights)

CAT Cng c chng tra tn v cc hnh thc trng pht v i x tn bo, v nhn o hay h nhc khc (Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment)

CEDAW Cng c v xa b tt c cc hnh thc phn bit i x vi ph n (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women)

CRC Cng c v quyn tr em (Convention on the Rights of the Child, CRC)

ICCPR Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr (International Covenant on Civil and Political Rights - ICCPR)

ICESCR Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi v vn ha(International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights - ICESCR)

ICERD Cng c quc t v xa b tt c cc hnh thc phn bit i x v chng tc (International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, ICERD)

ICSPCA Cng c quc t v ngn nga v trng tr ti c a-pc-thai (the International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid ICSPCA)

ICRMW Cng c quc t v bo v cc quyn ca tt c ngi lao ng di tr v cc thnh vin trong gia nh h (International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families, ICRMW)

Ccchvittttrongsch

17

ICRPD Cng c v quyn ca nhng ngi khuyt tt (Convention on the Rights of Persons with Disabilities, ICRPD)

CPPCG Cng c ca Lin hp quc v ngn chn v trng tr ti dit chng (United Nations Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide CPPCG)

ICPPED Cng c quc t v bo v tt c mi ngi khi b a i mt tch, 2006 (International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance)

UNHRC

Hi ng quyn con ngi Lin hp quc (The United Nations Human Rights Council)

UNCHR

U ban quyn con ngi Lin hp quc (The United Nations Commission on Human Rights)

HRC y ban quyn con ngi (Human Rights Committee)

ICRC T chc Ch thp quc t) (International Committee of the Red Cross

RBA Cch tip cn da trn quyn (right-based approach)

UPR C ch nh gi nh k chung (Universal Periodic Review)

OHCHR Vn phng Cao y Lin hp quc v quyn con ngi (Office of High Commissioner for Human Rights)

ILO T chc Lao ng quc t (International Labour Organization)

UNESCO T chc Gio dc, khoa hc v Vn ha Lin hp quc (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)

UNDP Chng trnh pht trin Lin hp quc (United Nations Development Programme)

UNEP Chng trnh Mi trng Lin hp quc (the


18

United Nations Environment Programme)

UNHCR Vn phng Cao u Lin hp quc v ngi t nn (the United Nations Refugee Agency)

ECOSOC Hi ng Kinh t-X hi ca Lin hp quc (The United Nations Economic and Social Council)

UNICEF Qu Nhi ng Lin hp quc (the United Nations Children's Fund)

FAO T chc Nng nghip v Lng thc Lin hp quc (the United Nations Food and Agriculture Organization)

WHO T chc Y t th gii (World Health Organization)

ICJ To n Cng l Quc t (International Court of Justice)

UPR C ch nh gi nh k ton th (Universal Periodic Review)

OAS Hip hi cc quc gia chu M (the Organization of American States)

OAU T chc thng nht chu Phi (Organization of African Union )

AU Lin minh chu Phi (African Union)

SAARC Hip hi Hp tc khu vc Nam (the South Asian Association for Regional Cooperation)

ASEAN Hip hi cc quc gia ng Nam (the Association of Southeast Asian Nations)

AICHR y ban lin chnh ph ASEAN v nhn quyn (ASEAN Inter-governmental Commission on Human Rights)

NHRIs Cc c quan quc gia v bo v v thc y nhn quyn (National Institution on the Protection and Promotion of Human Rights)

Liniu

19

LI NI U

uyn con ngi l nhng gi tr cao qu, kt tinh t nn vn

ha ca tt c cc dn tc trn th gii. y l ting ni chung,

mc tiu chung v phng tin chung ca ton nhn loi bo v v

thc y nhn phm v hnh phc ca mi con ngi.

c chnh thc php in ha trong lut quc t k t sau Chin

tranh th gii th hai, quyn con ngi hin tr thnh mt h thng

cc tiu chun php lut quc t c tnh cht bt buc vi mi quc gia,

v vic tn trng, bo v cc quyn con ngi hin tr thnh thc

o cn bn v trnh vn minh ca cc nc v cc dn tc trn th

gii. Thc y, bo v quyn con ngi, c trong php lut v thc tin,

l ngha v v cn s ng gp ca tt c cc quc gia, dn tc, giai cp,

tng lp v c nhn, ch khng phi ch ring ca mt quc gia, dn

tc, giai cp hay nhm ngi no. t c nhng mc tiu trong

lnh vc ny, nhn loi ang hng ti xy dng mt nn vn ha

nhn quyn mi cp , trong kt hp hi ha nhng c th v

gi tr truyn thng tt p ca cc dn tc vi cc tiu chun php l

quc t c tha nhn chung v nhn phm v gi tr ca con ngi.

Nhiu cng trnh nghin cu khng nh rng, quyn con ngi

v vic bo v, thc y quyn con ngi khng h xa l hay mu thun

vi l tng cng sn, m ngc li, l ct li ca ch ngha Mc-L

nin. Vit Nam, cuc cch mng do ng Cng sn m ngi ng

u l H Ch Minh lnh o t u th k XX n nay khng c mc

ch g khc hn l ginh v gi cc quyn con ngi cho ton th dn

tc v cho mi ngi dn Vit Nam. Trong thc t, quan tm v thc

y cc quyn con ngi lun l u tin ca ng v Nh nc Vit

Nam, c phn nh nht qun v xuyn sut trong mi chnh sch,

lut php ca Nh nc Vit Nam t trc n nay.

Q


20

Do quyn con ngi c ng dng v nh hng ngy cng mnh

m n mi lnh vc ca i sng chnh tr, x hi nn nhu cu kin

thc v vn ny ngy cao Vit Nam. Mc d vy, do mt s

nguyn nhn, hot ng gio dc, o to v quyn con ngi nc

ta cn nhiu hn ch. iu ny dn ti mt s hu qu tiu cc l:

Do thiu kin thc v quyn, trong nhiu trng hp ngi dn khng

bit cch t bo v cc quyn hp php ca mnh. Thiu kin thc v

quyn cng dn n thiu thc trch nhim trong vic thc hin cc

ngha v cng dn (c trong php lut quc gia v quc t, quyn lun

i km vi ngha v), dn n trong nhiu trng hp dn n s vi

phm cc quyn hp php ca ngi khc hoc ca cng ng. i vi

cc c quan, cng chc, vin chc nh nc, thiu kin thc v quyn

dn n nhng hn ch, sai st trong xy dng v thc thi php lut,

t to ra khong cch, mu thun, gy mt lng tin ca ngi dn

vi chnh quyn.

Trc thc t , c s chp thun ca i hc Quc gia H Ni,

Khoa Lut a mn hc L lun v Php lut v quyn con ngi vo

chng trnh o to t nm 2007. Gio trnh ny c bin son

trc ht phc v nhu cu ging dy v hc tp mn hc ca ging

vin v sinh vin ca Khoa Lut, ng thi c th lm ti liu tham

kho cho cc c s o to, nghin cu khc nc ta trong nghin

cu, ging dy v quyn con ngi.

Quyn con ngi l mt phm tr a din, i hi cch tip cn v

nghin cu a ngnh, lin ngnh, song tip cn v nghin cu lut hc

l mt hng chnh. Bi vy, Gio trnh ny c tn gi l Gio trnh L

lun v Php lut v quyn con ngi. Ph hp vi tn gi , bn

cnh khi lng kin thc trng tm v php lut quc t v php lut

Vit Nam v quyn con ngi, Gio trnh cn bao gm mt lng kin

thc nht nh v l lun (trit hc, x hi hc, chnh tr hc..) v quyn

con ngi nhm cung cp cho ngi hc s hiu bit ton din v vn

rt rng ln v phc tp ny.

Gio trnh ny c xut bn ln u vo nm 2009. Trong hai

nm va qua, php lut v thc tin quc gia, khu vc v th gii v

quyn con ngi c mt s thay i quan trng, v vy Khoa Lut t

Liniu

21

chc ti bn c sa i v cp nht nhng kin thc, thng tin mi

nhm lm cho Gio trnh tr nn hon thin hn. Chng ti hy vng

cun Gio trnh ny tip tc p ng c nhu cu ging dy, hc tp

v nghin cu v quyn con ngi ca ging vin, sinh vin Khoa Lut

i hc Quc gia H Ni, cng nh lm ti liu tham kho cho cc c s

o to, nghin cu khc.

Do nhng gii hn v ngun lc v thi gian, chc chn cun Gio

trnh ny vn cn nhng hn ch, khim khuyt nht nh. Chng ti

mong nhn c nhng kin ng gp chn tnh ca bn c tip

tc chnh l, b sung lm cho n phm hon thin hn trong nhng ln

ti bn sau.

Thng 10 nm 2011

KHOA LUT - I HC QUC GIA H NI


22

ChngI:Nhpmnllunvphplutvquynconngi

23

ChngINHPMNLLUNVPHPLUT

VQUYNCONNGI

1.1. BI CNH, NGHA V TM QUAN TRNG CA GIO DC V NGHIN CU QUYN CON NGI

Hiu bit v quyn l iu kin u tin, khng th thiu c th bo v v thc y cc quyn con ngi trong thc tin mt cch hiu qu. Mi tri thc v cc phng din php l, trit hc, vn ha, x hi.. ca cc quyn v t do c bn u rt cn thit cho vic hin thc ha cc quyn.

Tuy nhin, c mt thc trng ph bin ng bun l c hng triu ngi sinh ra ri cht i m khng h bit rng h l ch th ca cc quyn con ngi1. Thc trng ch c th khc phc c thng qua gio dc nng cao nhn thc ca mi ngi v quyn con ngi2. Cng nh bt k dng kin thc no khc ca loi ngi, tri thc v quyn con ngi ch c th c ph bin v tip nhn thng qua cc hnh thc gio dc. Chnh bi tm quan trng v vai tr ca gio dc trong vic ph bin tri thc v quyn con ngi, trong Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi nm 1948, Lin hp quc khng nh rng, mt trong cc mc tiu ca gio dc l phi nhm: thc y s tn trng cc quyn v t do c bn ca con ngi (iu 26(2)). Bn cnh , gio dc quyn con ngi cn c cao trong nhiu vn kin quc t khc ca Lin hp quc nh Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi, vn ha nm 1966 (iu 13(1)), Cng c v quyn tr em nm 1989 (iu 29(1,b)) v c bit l trong Tuyn b Vin v Chng trnh hnh ng c thng qua ti Hi ngh th gii v quyn con ngi ln th hai t chc ti Vin (o) nm 1993 (cc on 78-82).

1 Wolfgang Benedek (Ch bin), Tm hiu v quyn con ngi, NXB T php, 2008, tr.29. 2 Xem thm V Th Minh Chi, thc v quyn con ngi trong vic xy dng mt x hi lnh mnh, Tp ch Nghin cu con ngi, s 5(26), 2006, tr.27-36; V Minh Chi, Nguyn Anh o, Gio dc quyn con ngi l gio dc tnh ch th i vi quyn. Tp ch Nghin cu con ngi, s 5(38), 2008, tr.20-25.


24

thc y gio dc nhn quyn trn th gii, Lin hp quc

ly giai on 1995-2004 lm Thp k Gio dc Nhn quyn (United

Nations Decade for Human Rights Education).1 Thm vo , nm 1978, T chc Vn ha Khoa hc Gio dc Lin hp quc (UNESCO)

thit lp Gii thng Gio dc Quyn con ngi (Prize for Human

Rights Education) trao cho cc c nhn, t chc c ng gp ln trong

vic truyn b kin thc, thc y gio dc v nghin cu v quyn con

ngi (gn y, gii thng ny c i tn thnh Gii thng cho

vic Thc y mt Nn vn ha Quyn con ngi (Prize for the

Promotion of a Culture of Human Rights)).2

Mc d khng c nh ngha chung, song qua cc vn kin quc t

k trn, c th hiu gio dc quyn con ngi (human rights education)

theo ngha rng, l nhng hot ng ging dy, tp hun v ph

bin thng tin v quyn con ngi.3

Cng nh tt c cc quc gia khc trn th gii, vic tr thnh

thnh vin ca Lin hp quc v ca cc cng c quc t v quyn con

ngi t ra ngha v cho Vit Nam trong vic thc hin cc cam kt

quc t trn lnh vc ny, trong c ngha v v gio dc, ph bin

quyn con ngi. thc hin cam kt ny, trn thc t, cc quyn con

ngi c ging dy thng qua nhiu mn hc, nhiu cp hc ti

Vit Nam, c bit k t i mi (1986) n nay. C th, cc cp ph

thng, mt s nguyn tc v tiu chun v quyn con ngi trong lut

quc t c lng ghp vo cc mn hc o c (cp tiu hc) v

Gio dc cng dn (cc cp trung hc c s v trung hc ph thng).

Trong gio dc bc cao, vn quyn con ngi hin c nghin

cu, ging dy mt s trng i hc chuyn ngnh lut, khoa hc

chnh tr, quan h quc t...4

1 Ngun: http://www2.ohchr.org/english/issues/education/training/decade.htm 2 Ngun: http://www.unesco.org.

3 Ngh quyt A/52/469 ngy 20-10-1997 ca i hi ng Lin hp quc, on 11, ti http://www.unhchr.ch/huridocda. 4 Xem V Cng Giao, L Khnh Tng, Khi qut v gio dc quyn con ngi Vit Nam hin nay (K yu Hi tho Kt ni nghin cu v quyn con ngi do B Ngoi giao t chc ngy 4-8-2008).


25

Trong nhng nm gn y, cc hot ng nghin cu, ging dy v

quyn con ngi Vit Nam ang pht trin nhanh chng c v chiu

rng v b su. Hin ti, B Gio dc-o to ang nghin cu xy

dng chng trnh gio dc v quyn con ngi trong h thng gio dc

quc dn; cn gio dc bc cao, ngy cng c thm nhiu trng i

hc, vin nghin cu a vo trin khai cc chng trnh, hot ng

nghin cu v ging dy v quyn con ngi di nhiu hnh thc t

chc v nhiu gc tip cn khc nhau. S pht trin nhm p

ng nhu cu ngy cng cao ca x hi trong vic tm hiu v quyn con

ngi, xut pht t thc t l vn quyn con ngi ang c ng

dng v c nh hng ngy cng ln n nhiu lnh vc ca i sng

chnh tr, x hi ca Vit Nam.

1.2. MC TIU CA MN HC

V c bn, mc tiu ca mn hc ny trng hp vi mc tiu v

gio dc quyn con ngi do Lin hp quc xc nh, trong mc

ch cui cng ca gio dc v quyn con ngi, d c tin hnh

bt c u, do bt c ch th no, cng nhm xy dng mt nn vn

ha nhn quyn (human rights culture)1 m nn tng ca n chnh l

nhng nguyn tc c ghi nhn trong Tuyn ngn ton th gii v

quyn con ngi nm 1948. Theo Jos Ayala Lasso, Cao y u tin v

quyn con ngi ca Lin hp quc: Vic xy dng mt nn vn ha

nhn quyn trn th gii l mt trong nhng ng gp quan trng nht

cho cc th h tng lai...Mt nn vn ha nh vy s khin quyn con

ngi tr nn quan trng trong i sng ca cc c nhn ging nh l

ngn ng, tp qun, ngh thut, tn ngng. Trong nn vn ha ny,

cc quyn con ngi khng ch c nhn nh l cng vic ca ngi

no khc, m chnh l ngha v v trch nhim ca tt c mi ngi.

V nhng mc tiu c th, theo Lin hp quc, gio dc quyn con

ngi cn hng vo vic:

(i) Tng cng s tn trng cc quyn v t do c bn ca con ngi;

(ii) Pht trin y nhn phm v thc v nhn phm ca con ngi;

1 Ngh quyt A/52/469, on 11.


26

(iii) Thc y s hiu bit, khoan dung, bnh ng gii v tnh hu ngh gia cc quc gia, cc nhm dn tc, chng tc, tn gio v ngn ng;

(iv) To iu kin cho tt c mi ngi tham gia mt cch hiu qu vo cc hot ng ca x hi, v

(v) H tr cc hot ng ca Lin hp quc v duy tr ha bnh v an ninh quc t.

Nh vy, thng qua vic cung cp cc kin thc l lun v php l

v quyn con ngi, mn hc ny gp phn thay i nhn thc, hnh vi

ca cc ch th trong vic bo v v thc y cc quyn con ngi ca

bn thn v ca ngi khc. Thm vo , mn hc ny cng gp phn

hnh thnh thc trch nhim ca ngi hc vi s s tn ti v pht

trin ha bnh ca cng ng, dn tc mnh v ton nhn loi, thng

qua vic ph bin nhng gi tr bnh ng, khoan dung, nhn o, tn

trng, hiu bit ln nhau v tnh hu ngh gia cc quc gia, dn tc,

chng tc v cc nhm x hi.

1.3. I TNG V NI DUNG CA MN HC

V i tng, mn hc ny tp trung nghin cu nhng vn l

lun, php l v thc tin v cc quyn v vic bo v, thc y cc

quyn con ngi, c phm vi quc gia, khu vc v quc t.

V ni dung, ging nh nhiu chng trnh ging dy v quyn con

ngi ang c thc hin trn th gii, mn hc ny cp n nhng

vn c bn nh sau:

- Khi nim, c im, tnh cht ca quyn con ngi; - Lch s pht trin ca t tng v quyn con ngi; - Cc tiu chun php lut quc t (ton cu v khu vc) v quyn

con ngi;

- Cc c ch bo v v thc y bo v quyn con ngi ( cp ton cu v khu vc);

- Bn cnh , mn hc cn bao gm mt s chuyn cp n: - Nhn thc v lch s pht trin v quyn con ngi Vit Nam; - Php lut v thc tin bo m quyn con ngi Vit Nam;


27

1.4. PHNG PHP LUN

L mt mn khoa hc x hi, vic nghin cu, ging dy v quyn con ngi cng vn dng phng php lun chung ca cc chuyn ngnh khoa hc x hi nhng c nhng c th nht nh khi p dng.

C th, mn hc ny p dng cc phng php lun ca trit hc bin chng duy vt (phng php lun nn tng ca cc b mn khoa hc x hi Vit Nam). Theo trit hc bin chng duy vt, cng nh cc s vt, hin tng khc, nhn thc, l lun v php lut v quyn con ngi c hnh thnh v pht trin theo mt qu trnh t thp n cao, gn lin v tng ng vi qu trnh pht trin lch s v chnh tr, kinh t, x hi ca loi ngi. Vn dng phng php lun trit hc bin chng duy vt i hi xem xt v nh gi cc vn l lun, php l v thc tin v quyn con ngi mt cch khch quan, ton din, gn vi nhng bi cnh lch s c th. Lin quan n vn ny, mt s cng trnh ca cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin nh Bn v vn Do Thi (1843) ca Cc Mc, Tnh cnh giai cp lao ng Anh vo nm 1844 (1844) ca ngghen c th coi l nhng hnh mu trong vic vn dng phng php lun trit hc bin chng duy vt khi cp n vn quyn con ngi.13

Bn cnh phng php lun trit hc bin chng duy vt ang p dng Vit Nam, mt s hc thuyt, l thuyt x hi (social theories) khc cng c cp khi nghin cu v ging dy v quyn con ngi, trong tiu biu nh thuyt duy l (rationalism), thuyt cu trc (structuralism), thuyt vn ha (culturalism), thuyt t do (liberalism)24 V vn ny, quan im chung cho rng, quyn con ngi l mt phm tr a din, do , vic nghin cu, ging dy v quyn con ngi i hi cch tip cn a ngnh, lin ngnh, tuy tip cn lut hc l hng chnh. Tip cn lin ngnh, a ngnh i hi nghin cu, ging dy v quyn con ngi phi s dng khng ch cc kin thc m cn phng php lun ca mt s chuyn ngnh khoa hc x hi khc c lin quan nh trit hc, x hi hc, lch s, o c hc... Cch tip cn a ngnh, lin ngnh nh vy cho php bo m tnh lgic, khoa hc, ton din v thc tin ca hot ng nghin cu, ging dy v quyn con ngi.

1 C.Mc Ph.ngghen, V quyn con ngi, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni,1998. 2 Todd Landman, Studying Human Rights, Routledge, London & New York, 2006, tr.36-55.


28

1.5. NGUN T LIU

Do c tnh cht a ngnh, lin ngnh nn ngun t liu nghin cu v gio dc v quyn con ngi rt phong ph. Tuy nhin, tng ng vi cc mng ni dung ln l l lun, php lut v thc tin v quyn con ngi, c ba loi ngun c bn c s dng khi nghin cu v ging dy mn hc ny:

Th nht, cc hc thuyt, l thuyt trit hc, lut hc, x hi hc, o c hccha ng nhng t tng, quan im v quyn con ngi. Nhng hc thuyt, l thuyt ny c th hin trong tc phm ca cc nh t tng ni ting ca nhn loi, ngoi ra cng c th hin trong kinh sch, gio l ca cc tn gio ln hoc trong cc th tch c. y l nhng ngun chnh nghin cu v ging dy v nhng vn l lun v quyn con ngi.

Th hai, nhng vn kin php lut do cc t chc quc t ton cu v khu vc (c bit l Lin hp quc) v cc quc gia ban hnh trong cha ng nhng quy phm php lut v quyn con ngi. y l nhng ngun chnh nghin cu v ging dy v nhng vn php l v quyn con ngi cc cp khc nhau.

Th ba, nhng bo co, thng k, nghin cuv tnh hnh bo v v thc y quyn con ngi trn th gii do cc t chc quc t, t chc khu vc, cc chnh ph, t chc phi chnh ph, cc nhm cng ng, cc ta n v cc chuyn gia bin son v cng b. y l nhng ngun chnh nghin cu v ging dy v nhng vn thc tin v quyn con ngi.

1.6. TNH CHT A NGNH, LIN NGNH TRONG NGHIN CU V GING DY V QUYN CON NGI

Nh cp, quyn con ngi l mt phm tr a din, do , vic nghin cu, ging dy v quyn con ngi i hi cch tip cn a ngnh, lin ngnh. Hin ti khng ch c cc ngnh khoa hc x hi m c cc ngnh khoa hc t nhin cng bt u tip cn quyn con ngi di cc gc , mc khc nhau.15 Mc d vy, cc ngnh khoa hc x hi di y c lin quan cht ch hn c n nghin cu, ging dy v quyn con ngi. 1 Xem nghin cu gn y ca Edwin S. Fruehwald v Nn tng sinh hc ca cc quyn (A Biological Basis of Rights) (July 28, 2009), Hofstra University Legal Studies Research Paper No. 09-17, ti SSRN: http://ssrn.com/abstract=1440247


29

1.6.1. Lut hc

Cho n gn y, vic nghin cu, ging dy v quyn con ngi

trn th gii cng nh Vit Nam phn ln t gc lut hc. Cc cuc

tranh lun v quyn con ngi cng ch yu lin quan n php lut.

iu cng c nhn nh v tnh cht chi phi ca tip cn lut hc

trong khoa hc v quyn con ngi.

Lut hc nghin cu v ngun gc, lch s ca php lut, ni dung

ca cc h thng php lut hin hnh, cc hnh thc php l ca vic t

chc, hot ng ca cc nh nc; cc bin php php l trong vic

qun l v iu hnh cc hot ng ca x hi Lut hc ni chung, cc

khoa hc php l chuyn ngnh ni ring xc lp cc quy tc c x

chung m bo nhn phm v cc quyn t nhin, chnh ng ca

mi c nhn u c tn trng v bo v; cng nh cc c ch, bin

php, ch ti bo m cc quy tc c x chung c thc hin.

cp ton cu, hin ti php lut quc t xc lp mt h

thng cc chun mc quc t v quyn con ngi (international human

rights standards) v cc c ch quc t bo m cc tiu chun

c thc hin trn thc t. Lut nhn quyn quc t (international

human rights law) hin c cng nhn l mt ngnh lut c lp

trong h thng php lut quc t ni chung.16 cp quc gia, ty

hon cnh, iu kin ca mi nc, vn quyn con ngi c th c

cp bi nhiu ngnh lut, k t hin php cho n lut hnh s, dn

s, lao ng, hn nhn gia nh...

1.6.2. Chnh tr hc

Chnh tr hc l chuyn ngnh khoa hc x hi nghin cu v c

im, tnh cht ca quyn lc chnh tr v nhng cch thc, bin php

ginh v gi quyn lc chnh tr. Vi ngha l im xut pht avf nhn

t trung tm ca chnh tr hc quyn lc chnh tr c quan h mt

thit vi vic bo v v thc y quyn con ngi, xt c trn phng

din l lun v thc tin. V mt l lun, mi quan h gia quyn v t 1 Xem Antonio Cassese, International Law (Chapter 19) (second edition), Oxford University Press, 2005, tr.375-398; Ian Brownlie, Principles of Public International Law (Chapter XXV) (fifth edition), Oxford University Press, 1998, tr.557-606; G.I.Tukin (ch bin), International Law (Chapter 13), Moscow Progress Publishers, 1986, tr.335-356.


30

do ca c nhn vi quyn lc ca Nh nc l mt trong nhng ni

dung quan trng trong nghin cu chnh tr hc. V mt thc t, mc

tiu chnh tr v tng quan quyn lc chnh tr l nhng yu t cn bn

chi phi v quyt nh phm vi, mc bo m cc quyn con ngi

trong thc t c cp quc t, khu vc v tng quc gia. Vic xy

dng, thc thi php lut v quyn con ngi, k c quc gia v quc t,

u ph thuc vo tng quan lc lng chnh tr trong tng thi k.

cp quc t, cuc tranh ci gia hai khi nc XHCN v TBCN v hai

nhm quyn dn s, chnh tr v kinh t, x hi, vn ha trong thi k

Chin tranh Lnh chng minh r rng iu . cp quc gia, bt

k s thay i no trong chnh sch, php lut v quyn con ngi mt

quc gia u phn nh mc nhng nhu cu v dn ch, nhn quyn

ca qun chng v cp p lc chnh tr m qun chng p t ln gii

cm quyn i hi p ng nhng nhu cu . Tt c nhng yu t

ny u thuc vo i tng nghin cu ca khoa hc chnh tr. Qua ,

c th thy, chnh tr hc cung cp mt khi lng ln tri thc cng nh

cch tip cn cho vic nghin cu quyn con ngi.

1.6.3. Trit hc

Trit hc l h thng cc quan im chung nht ca con ngi v

th gii v s nhn thc th gii. Trit hc nghin cu v cc s vt,

hin tng ca t nhin v x hi, nhm tm ra cc quy lut ca cc i

tng nghin cu. Cc vn c th v c bn thuc vo phm vi

nghin cu ca trit hc bao gm: bn th (vt cht, thc, mi quan

h gia chng), chn l, nhn thc (qu trnh nhn thc, mi quan h

nhn thc v thc tin), quan h nhn qu

Cc khuynh hng, trng phi, tro lu trit hc phng ng,

phng Ty t trc ti nay u dnh s quan tm c bit n cc vn

lin quan n con ngi, trong bao gm bn cht con ngi, quan

h con ngi vi th gii chung quanh (v tr, nhn loi, cng ng,

nh nc)17 v c quyn con ngi. Trit hc l ngnh khoa hc x hi

chnh gip chng ta tm hiu v ngun gc, bn cht ca quyn con

1 S.E.Frost, Nhng vn c bn ca trit hc, Nxb T in Bch khoa, H., 2008; L Trn Anh, Nghin cu trit hc c bn, Nxb Tr thc, 2007.


31

ngi, cng nh v s pht trin ca cc khuynh hng t tng v

quyn con ngi trong lch s.

Mt ng gp quan trng na ca trit hc vi khoa hc v quyn

con ngi th hin ch, trit hc cung cp nhng phng php lun

c bn cho nghin cu v ging dy v quyn con ngi. Nh trn

cp trn, Vit Nam, trit hc Mc-Lnin, m c th l ch ngha duy

vt bin chng v ch ngha duy vt lch s ng vai tr l phng php

lun nn tng cho cc ngnh khoa hc x hi v nhn vn, trong bao

gm khoa hc v quyn con ngi

1.6.4. Vn ha hc

Vn ha hc nghin cu v vn ho nh mt chnh th, mt chc

nng c bit tn ti di cc hnh thc vt th v phi vt th. Khc vi

nh nc v php lut l nhng yu t gn vi chnh th nn c xu

hng thay i, vn ha l yu t gn lin vi i sng tinh thn, tm l

ca x hi nn thng tn ti lu di, t v chm bin chuyn.

mi x hi, vn ha bao trm v chi phi tt c cc kha cnh ca

i sng ca c dn, trong c php lut, th ch v c nhn thc,

hnh ng v quyn con ngi. y chnh l nguyn nhn dn ti mt

s bt ng, thm ch xung t trong nhn thc v thc hin cc quyn

con ngi mt vi ni trn th gii. Nhng bt ng v xung t

xut pht t thc t l tuy cc quyn con ngi c tnh t nhin v ph

qut vi tt c cc thnh vin ca cng ng nhn loi, nhng mi c

nhn con ngi li sng trong nhng nn vn ha khc nhau (c khu

vc chu nh hng ca Khng gio, Kit gio, Pht gio, Hi gio)

m i khi c mt s ni dung rt khc nhau. S khc bit v vn ha,

th hin s khc bit v truyn thng, phong tc, tp qun, nhn thc

v li sng... dn ti nhng cch hiu v p dng khc nhau vi cc

quyn con ngi c tha nhn chung. Lm th no dung ha v

nh hng nhng gi tr ca tt c mi nn vn ha trn th gii vo

mt mc tiu chung l bo v v thc y cc quyn con ngi, hoc ni

nh Lin hp quc, xy dng mt nn vn ha nhn quyn chung

ca ton nhn loi, v ang l mt ch th v nhng y thch

thc vi cc nh nghin cu. Tuy nhin, c mt iu c th khng nh


32

y l, chng no m mi quan h gia s khc bit v vn ha v

tnh ph qut ca quyn con ngi cn l ch ca cc cuc tranh

lun trn th gii, chng nhng tri thc v vn ha vn cn cn thit

trong nghin cu v ging dy v quyn con ngi.

1.6.5. X hi hc

X hi hc nghin cu v cc mi quan h x hi, cc hin tng,

qu trnh din ra trong i sng x hi, s bin i, vn ng ca cc

quy lut x hi. Tt c nhng yu t ny, nhng mc khc nhau,

u c nh hng, tc ng n vic xc lp v thc thi cc tiu chun

php l v p c v quyn con ngi, quyn cng dn. C th, kin

thc v cc phng php nghin cu c trng ca x hi hc l khng

th thiu c th tm hiu tc ng ca cc quy phm v quyn con

ngi trong thc tin, thy c nhng thiu ht ca cc nh ch php

l v quyn, mc cc quyn php l c p dng hay b vi phm.

c bit, cc chuyn ngnh hp ca x hi hc nh x hi hc th, x

hi hc nng thn, x hi hc v gii, v.v.. gip chng ta hiu su sc

hn v nhng yu cu v mc bo m cc quyn ca nhng nhm

i tng c th trong nhng bi cnh v phm vi c th.

1.6.6. Kinh t hc

Kinh t hc nghin cu s vn ng ca cc quan h kinh t, ch

yu l cc quan h sn xut, phn phi, tiu dng hng ho v dch v.

S ng gp ca kinh t hc vi khoa hc v quyn con ngi trc ht

th hin ch, cc iu kin, mc pht trin kinh t c lin quan

trc tip n vic ghi nhn v bo m thc hin khng ch cc quyn

con ngi v kinh t, x hi, vn ha, m c cc quyn chnh tr, dn s.

Ngc li, quyn con ngi l iu kin tin , khng th thiu c

s pht trin n nh v kinh t. Minh chng cho mi quan h gia kinh

t hc v khoa hc v quyn con ngi l cch tip cn quyn con ngi

(rights-based approach) m ang c p dng mt cch ph bin

trong cc chng trnh pht trin kinh t, x hi tt c cc cp

quc gia, khu vc v quc t.


33

1.6.7. S hc

ly lut hc lm hng tip cn v ni dung chnh, vn cn p

dng nhng t S hc nghin cu nhng tri thc v qu kh ca loi

ngi v ca t nhin. Bi nhng l lun v tiu chun php l v quyn

con ngi hin nay l s kt tinh ca s vn ng t tng v x hi ca

loi ngi trong sut chiu di lch s hng vn nm, nn kin thc v

nhng phng php nghin cu c th ca s hc l rt cn thit

tm hiu v tin trnh pht trin ca cc t tng, quan im v quyn

con ngi, s hnh thnh v pht trin ca cc quy phm, cc c ch

bo v quynCh khi tin trnh pht trin ny c soi sng thng qua

s hc, nhn loi mi c th tip tc cng c v bi p cc gi tr

chung v cc quyn v nhn phm ca con ngi mt cch hiu qu.

Tm li, quyn con ngi l i tng ca nhiu ngnh khoa hc

x hi. Do , khi nghin cu, ging dy v quyn con ngi, mc d ri

thc v phng php lun ca nhiu ngnh khoa hc khc b tr,

lm cho kt qu nghin cu, ging dy tr ln ton din v thuyt phc.


34

CH THO LUN CHNG I

1. V sao cn nghin cu v ging dy v quyn con ngi? Hai lnh vc ny c quan h vi nhau nh th no?

2. V sao nghin cu, ging dy v quyn con ngi cn tip cn a ngnh, lin ngnh? Biu hin ca vic ny nh th no?

3. V sao lut hc l hng tip cn chnh trong nghin cu v ging dy v quyn con ngi?

4. Bnh lun v quy nh nh nc c ngha v bo m nn gio dc phi hng n thc y s tn trng cc quyn v

t do cn bn ca con ngi (Tuyn ngn ton th gii v

quyn con ngi nm 1948 v Tuyn b Vin v Chng trnh

hnh ng nm 1993).

5. Bnh lun v quan im: Trong khi kht vng t do l iu t nhin bm sinh ca con ngi, vic thc hin quyn con ngi v

dn ch trong thc tin li i hi phi c gio dc.


35

TI LIU THAM KHO CA CHNG I

(1). Tuyn ngn ton th gii v nhn quyn nm 1948 (trong

Gii thiu cc vn kin php l quc t v quyn con ngi, Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, 2011).

(2). Tuyn b Vin v Chng trnh hnh ng nm 1993 (trong Gii thiu cc vn kin php l quc t v quyn con ngi, Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, 2011).

(3). C.Mc Ph.ngghen, V quyn con ngi, Nxb Chnh tr Quc gia, 1998.

(4). Wolfgang Benedek (Ch bin), Tm hiu v quyn con ngi, Nxb T php, 2008.

(5). Hc vin CT-HCQG H Ch Minh, Trung tm nghin cu quyn con ngi, Gio trnh L lun v quyn con ngi (dng cho h c nhn), H Ni, 2002.

(6). Phm Minh Hc v H S Qu (Ch bin), Nghin cu con ngi: i tng v nhng hng ch yu, Nxb Khoa hc X hi, 2001.

(7). V Cng Giao, L Khnh Tng, Khi qut v gio dc quyn con ngi Vit Nam hin nay (trong K yu Hi tho Kt ni nghin cu v quyn con ngi do B Ngoi giao t chc ngy 4-8-2008).

(8). V Khnh Vinh (Ch bin), Gio dc quyn con ngi Nhng vn l lun v thc tin, Nxb Khoa hc x hi, 2010.

(9). V Th Minh Chi, thc v quyn con ngi trong vic xy dng mt x hi lnh mnh, Tp ch Nghin cu con ngi, s 5(26), 2006.

(10). V Minh Chi, Nguyn Anh o, Gio dc quyn con ngi l gio dc tnh ch th i vi quyn. Tp ch Nghin cu con ngi, s 5(38), 2008.

(11). S.E.Frost, Nhng vn c bn ca trit hc, Nxb T in Bch khoa, H., 2008;

(12). L Trn Anh, Nghin cu trit hc c bn, NXB Tr thc, 2007.

(13). Ngh quyt A/52/469 ngy 20/10/1997 ca i hi ng Lin hp quc, on 11 (ting Anh), ti


36

http://www.unhUNCHR.ch/ huridocda.

(14). Adam Gearey, International Protection of Human Rights, University of London, 2006.

(15). HURIGHTS OSAKA, Human Rights education in the School Systems in Southeast Asia - Cambodia, Indonesia, Lao PDR and Thailand, 2009.

(16). Todd Landman, Studying Human Rights, Routledge, London & New York, 2006.

(17). Todd Landman, Protecting Human Rights: A Comparative Study, Georgetown University Press, Washington, D.C, 2005.

(18). United Nations, The UN Decade for Human Rights Education, 1995-2004: Lessons for Life, Geneva, OHUNCHR, 1998.

(19). Nancy Flowers, What is Human Rights Education? trong A Survey of Human Rights Education, Bertelsmann Verlag, 2003.

(20). Wolfgang Benedek, Human Sercurity and Human Rights Education, ETC, 2002.

(21). Edwin S. Fruehwald, A Biological Basis of Rights (July 28, 2009), Hofstra University Legal Studies Research Paper No. 09-17.

(22). Antonio Cassese, International Law (Chapter 19) (second edition), Oxford University Press, 2005.

(23). Ian Brownlie, Principles of Public International Law (Chapter XXV) (fifth edition), Oxford University Press, 1998

(24). G.I.Tukin (ch bin), International Law (Chapter 13), Moscow Progress Publishers, 1986.

ChngII:Khaiqutvquynconngi

37

ChngIIKHIQUTVQUYNCONNGI

2.1. KHI NIM QUYN CON NGI

Quyn con ngi (human rights) l mt phm tr a din, do

c nhiu nh ngha khc nhau. Theo mt ti liu ca Lin hp quc, t

trc n nay c n gn 50 nh ngha v quyn con ngi c

cng b,18 mi nh ngha tip cn vn t mt gc nht nh, ch ra

nhng thuc tnh nht nh, nhng khng nh ngha no bao hm

c tt c cc thuc tnh ca quyn con ngi.

Tnh ph hp ca cc nh ngha hin c v quyn con ngi ph thuc vo s nhn nhn ch quan ca mi c nhn, tuy nhin, cp quc t, c mt nh ngha ca Vn phng Cao y Lin hp quc v quyn con ngi (Office of High Commissioner for Human Rights OHCHR) thng c trch dn bi cc nh nghin cu. Theo nh ngha ny, quyn con ngi l nhng bo m php l ton cu (universal legal guarantees) c tc dng bo v cc c nhn v cc nhm chng li nhng hnh ng (actions) hoc s b mc (omissions) m lm tn hi n nhn phm, nhng s c php (entitlements) v t do c bn (fundamental freedoms) ca con ngi.29

Bn cnh nh ngha k trn, mt nh ngha khc cng thng c trch dn, theo , quyn con ngi l nhng s c php (entitlements) m tt c thnh vin ca cng ng nhn loi, khng phn bit gii tnh, chng tc, tn gio, a v x hi...; u c ngay t

1 United Nations, Human Rights: Question and Answers, Geneva, 1994, tr.4. 2 OHCHR, Freequently Asked Questions on a Human Rights-based Approach to Development Cooperation, New York and Geneva, 2006, tr.1.


38

khi sinh ra, n gin ch v h l con ngi. nh ngha ny mang du n ca hc thuyt v cc quyn t nhin.

Vit Nam, c nhng nh ngha v quyn con ngi do mt s c quan nghin cu v chuyn gia tng nu ra. Nhng nh ngha ny cng khng hon ton ging nhau, nhng xt chung, quyn con ngi thng c hiu l nhng nhu cu, li ch t nhin, vn c ca con ngi c ghi nhn v bo v trong php lut quc gia v cc tha thun php l quc t.

Nh vy, nhn gc no v cp no th quyn con ngi

cng c xc nh nh l nhng chun mc c cng ng quc t

tha nhn v tun th. Nhng chun mc ny kt tinh nhng gi tr

nhn vn ca ton nhn loi, ch p dng vi con ngi, cho tt c mi

ngi. Nh c nhng chun mc ny, mi thnh vin trong gia nh

nhn loi mi c bo v nhn phm v mi c iu kin pht trin

y cc nng lc ca c nhn vi t cch l mt con ngi. Cho d

cch nhn nhn c nhng khc bit nht nh, mt iu r rng l

quyn con ngi l nhng gi tr cao c cn c tn trng v bo v

trong mi x hi v trong mi giai on lch s. Trong mt cuc kho

st gn y do CNN - mt trong cc c quan truyn thng ni ting

nht th gii - tin hnh, quyn con ngi c xem l mt trong mi

pht minh lm thay i th gii (cng vi nng nghip, phn tm hc,

thuyt tng i, vc xin, thuyt tin ha, mng thng tin ton cu

(world wide web), x phng, s khng, v lc hp dn).110

Lin quan n khi nim trn, cng cn lu rng thut ng human rights trong ting Anh c th c dch l quyn con ngi (theo ting thun Vit) hoc nhn quyn (theo Hn Vit). Theo i t in Ting Vit, nhn quyn chnh l quyn con ngi.211 Nh vy, xt v mt ngn ng hc, y l hai t ng ngha, do , hon ton c th s dng c hai t ny trong nghin cu, ging dy v hot ng thc tin v quyn con ngi.

2.2. NGUN GC CA QUYN CON NGI

1 CNN: Ten ideas that changed the world, 2005. 2 Vin Ngn ng hc: "i T in Ting Vit", Nxb Vn ho - Thng tin, H.1999, tr.1239.


39

V ngun gc ca quyn con ngi, c hai trng phi c bn a ra hai quan im tri ngc nhau. Nhng ngi theo hc thuyt v quyn t nhin (natural rights112) cho rng quyn con ngi l nhng g bm sinh, vn c m mi c nhn sinh ra u c hng ch n gin bi h l thnh vin ca gia nh nhn loi. Cc quyn con ngi, do , khng ph thuc vo phong tc, tp qun, truyn thng vn ha hay ch ca bt c c nhn, giai cp, tng lp, t chc, cng ng hay nh nc no. V vy, khng mt ch th no, k c cc nh nc, c th ban pht hay tc b cc quyn con ngi bm sinh, vn c ca cc c nhn.

Ngc li, hc thuyt v cc quyn php l (legal rights213) cho rng,

cc quyn con ngi khng phi l nhng g bm sinh, vn c mt cch

t nhin m phi do cc nh nc xc nh v php in ha thnh cc

quy phm php lut hoc xut pht t truyn thng vn ha. Nh vy,

theo hc thuyt v quyn php l, phm vi, gii hn v gc nht

nh, c thi hn hiu lc ca cc quyn con ngi ph thuc vo ch

ca tng lp thng tr v cc yu t nh phong tc, tp qun, truyn

thng vn ha... ca cc x hi. y, trong khi cc quyn t nhin c

tnh ng nht trong mi hon cnh (universal), mi thi im, th cc

quyn php l mang tnh cht khc bit tng i v mt vn ha v

chnh tr (culturally and politically relative).

Hai hc gi tiu biu cho hc thuyt v quyn php l c th k l

Edmund Burke (1729-1797) v Jeremy Bentham (1748-1832). Edmund

Burke, trong tc phm Suy ngh v Cch mng Php (Reflections on the

Revolution in France, 1770) v Jeremy Bentham, trong tc phm Ph

phn hc thuyt v cc quyn t nhin, khng th tc b (Critique of

the Doctrine of Inalienable, Natural Rights, 1843) cng cho rng

tng v cc quyn t nhin l v ngha (nonsense upon stilts) v chng

c quyn no li khng th tc b (inalienable).3

1 Trong mt s ti liu, cc quyn t nhin cn c gi l cc quyn c tnh o c/lun l (moral rights) hoc cc quyn khng th chuyn nhng (inalienable rights). 2 Trong mt s ti liu, cc quyn php l cn c gi l cc quyn dn s (civil rights), hoc cc quyn lut nh (statutory rights). 3 Hay i khi cn c gi l khng th chuyn nhng.


40

Trong khi , hc thuyt v quyn t nhin c v c cp sm

hn v bi nhiu hc gi hn. C th, t thi Hy Lp c i, nh trit hc

Zeno (333-264 TCN) pht biu rng, khng mt ai sinh ra phi lm

n l. a v n l l do h b tc ot t do vn c ca con ngi. R

rng y theo Zeno, quyn l mt ngi t do l mt quyn bm sinh

ca con ngi. T tng ny sau c nhiu trit gia ti khng nh

v pht trin, trong tiu biu nh Thomas Hobbes (15881679), John

Locke (1632-1704) v Thomas Paine (17311809). Thomas Hobbes cho

rng quyn t nhin ct yu ca con ngi l c s dng quyn lc

ca chnh mnh bo m cuc sng ca bn thn mnh, v do , c

lm bt c iu g m mnh cho l ng n v hp l1. 14Trong cc tc

phm ca mnh215, John Locke cho rng cc chnh ph chng qua ch l mt

dng kh c x hi gia nhng k cai tr v nhng ngi b tr, trong

nhng ngi b tr (a s cng dn) t nguyn k vo bn kh c ny

vi k vng v mong mun s dng chnh ph nh l mt phng tin

bo v cc quyn t nhin ca h ch khng phi ban pht v quy

nh cc quyn cho h. T cch tip cn , John Locke cho rng cc

chnh ph ch c th chnh danh hay hp php khi tha nhn, tn

trng, bo v v thc y cc quyn bm sinh, vn c ca cng dn316.

Cn Thomas Paine, trong tc phm ni ting Cc quyn ca con ngi

(Rights of Man, 1791) th nhn mnh rng cc quyn khng th c ban

pht bi bt k chnh ph no, bi l iu ng thi cho php cc

chnh ph c rt li cc quyn y theo ch ca h Nh th, Thomas

Paine gin tip khng nh rng cc quyn ca con ngi l nhng gi

tr t nhin.

Cho n nay, cuc tranh lun v ngun gc ca quyn con ngi vn

cn tip tc. Nhn loi vn ang b chia r bi vn ny, tuy nhin, vic

1 Xem Thomas Hobbes, Leviathan (1,XIV), 1658. 2 Xem John Locke: An Essay Concerning Human Understanding, 1690; Second Tract of Government, 1662; Questions Concerning the Law of Nature, 1664. 3 tng ny sau c Thomas Jefferson ti khng nh v pht trin trong Tuyn ngn c lp ca Hp chng quc Hoa K (1776). Bn Tuyn ngn ny a ra mt nguyn tc c bn lm c s cho s thnh lp cc chnh ph dn ch, theo , cc chnh ph trong th ch dn ch khng phi c lp ra ban pht cc quyn v t do cho ngi dn, m bo v cc quyn t do m mi ngi dn vn c v hin nhin phi c do t cch con ngi ca h.


41

phn nh tnh cht ng, sai, hp l v khng hp l ca hai hc thuyt k

trn l khng n gin do chng lin quan n mt phm vi rng ln cc

vn trit hc, chnh tr, x hi, o c, php l Mc d vy, dng

nh quan im cc oan ph nhn hon ton bt c hc thuyt no trong

hai hc thuyt k trn u khng ph hp, bi l trong khi v hnh thc,

hu ht cc vn kin php lut ca cc quc gia u th hin cc quyn con

ngi l cc quyn php l, th trong Tuyn ngn ton th gii v quyn

con ngi nm 1948 v mt s vn kin php lut mt s quc gia,

quyn con ngi c khng nh mt cch r rng l cc quyn t nhin,

vn c v khng th tc b c ca mi c nhn. C th, gc quc

t, Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi (on 1, Li ni u) nu

rng: tha nhn phm gi vn c v cc quyn bnh ng v khng th

tch ri ca mi thnh vin trong gia nh nhn loi. gc quc gia,

Tuyn ngn c lp ca Hp chng quc Hoa K (1776) nu rng: mi

ngi sinh ra u c quyn bnh ng. To ha ban cho h nhng quyn

khng ai c th xm phm c, trong c quyn sng, quyn t do v

quyn mu cu hnh phc Nhng tuyn b ny v sau c ti khng

nh trong bn Tuyn ngn Dn quyn v Quyn con ngi 1789 ca nc

Php v bn Tuyn ngn c lp 1945 ca Vit Nam.

172.3. TNH CHT CA QUYN CON NGI

Theo nhn thc chung ca cng ng quc t, quyn con ngi c cc

tnh cht c bn1 l: tnh ph bin, tnh khng th tc b, tnh khng th

phn chia, tnh lin h v ph thuc ln nhau2, c th nh sau:

(1) Tnh ph bin (universal)

Tnh ph bin ca nhn quyn th hin ch quyn con ngi l

nhng g bm sinh, vn c ca con ngi v c p dng bnh ng

cho tt c mi thnh vin trong gia nh nhn loi, khng c s phn

1 i khi, mt s tnh cht ny cn c gi l cc nguyn tc ca quyn con ngi (human rights principles). Xem United Nations, UN common understanding on human rights-based approaches to development, 2003. 2 Xem thm UN, Human Rights Training: A Manual on Human Rights Traning Methodology, New

York v Geneva, 2000.


42

bit i x v bt c l do g, chng hn nh v chng tc, dn tc, gii

tnh, tn gio, tui, thnh phn xut thn...

Lin quan n tnh cht ny, cn lu l bn cht ca s bnh ng

v quyn con ngi khng c ngha l co bng mc hng th cc

quyn, m l bnh ng v t cch ch th ca quyn con ngi. y,

mi thnh vin ca nhn loi u c c cng nhn c cc quyn con

ngi, song mc hng th cc quyn ph thuc vo nng lc ca c

nhn tng ngi, cng nh vo hon cnh chnh tr, kinh t, x hi,

vn ho m ngi ang sng.

(2) Tnh khng th tc b (inalienable)

Tnh khng th tc b ca nhn quyn th hin ch cc quyn

con ngi khng th b tc ot hay hn ch mt cch ty tin bi bt

c ch th no, k c cc c quan v quan chc nh nc. y, kha

cnh tu tin ni n gii hn ca vn . N cho thy khng phi lc

no nhn quyn cng khng th b tc b. Trong mt s trng hp

c bit, chng hn nh khi mt ngi phm mt ti c th c th b

tc t do theo php lut, thm ch b tc quyn sng1.

(3) Tnh khng th phn chia (indivisible)

Tnh khng th phn chia ca nhn quyn bt ngun t nhn thc

rng cc quyn con ngi u c tm quan trng nh nhau, nn v

nguyn tc khng c quyn no c coi l c gi tr cao hn quyn

no. Vic tc b hay hn ch bt k quyn con ngi no u tc ng

tiu cc n nhn phm, gi tr v s pht trin ca con ngi.

Tuy nhin, tnh cht khng th phn chia khng hm rng mi

quyn con ngi u cn phi c ch quan tm vi mc ging ht

nhau trong mi hon cnh. Trong tng bi cnh c th, cn v c th u

tin thc hin mt s quyn nht nh, min l phi da trn nhng yu

cu thc t ca vic bo m cc quyn ch khng phi da trn s

nh gi v gi tr ca cc quyn . V d, trong bi cnh dch bnh e

da hoc vi nhng ngi b bnh tt, quyn c u tin thc hin l

1 United Nations, Human Rights, A Basic Handbook for UN Staff, tr.3, v Freequently asked questions on a human rights-based approach to development cooperation, sd, tr.8.


43

quyn c chm sc y t; cn trong bi cnh nn i, quyn c u

tin phi l quyn v lng thc, thc phm. gc rng hn, trong

mt s hon cnh, cn u tin thc hin quyn ca mt s nhm x hi

d b tn thng trong khi vn tn trng quyn ca tt c cc nhm khc.

iu ny khng c ngha l bi cc quyn c u tin thc hin c gi

tr cao hn cc quyn khc, m l bi cc quyn trong thc t ang b

e do hoc b vi phm nhiu hn so vi cc quyn khc.

(4) Tnh lin h v ph thuc ln nhau (interrelated,

interdependent)1

Tnh lin h v ph thuc ln nhau ca nhn quyn th hin

ch vic bo m cc quyn con ngi, ton b hoc mt phn, nm

trong mi lin h ph thuc v tc ng ln nhau. S vi phm mt

quyn s trc tip hoc gin tip gy nh hng tiu cc n vic bo

m cc quyn khc. Ngc li, tin b trong vic bo m mt

quyn s trc tip hoc gin tip tc ng tch cc n vic bo m

cc quyn khc.

Thc t cho thy, bo m cc quyn bu c, ng c (cc quyn

chnh tr c bn), cn ng thi bo m mt lot quyn kinh t, x hi,

vn ha khc c lin quan nh quyn c gio dc, quyn c chm sc

y t, quyn c mc sng thch ng... v nu khng, cc quyn bu c, ng

c rt t c ngha vi nhng ngi i kh, bnh tt hay m ch. Tng

t, vic bo m cc quyn kinh t, x hi, vn ho u gn lin vi s pht

trin ca cc quyn dn s, chnh tr, bi kt qu ca vic bo m cc

quyn dn s, chnh tr chnh l s n nh, lnh mnh v hiu qu trong

qun l nh nc, qun l x hi yu t nn tng thc y cc iu

kin sng v kinh t, x hi, vn ho ca mi ngi dn.

2.4. C IM CA QUYN CON NGI

1 Human Rights, A Basic Handbook for UN Staff, sd, tr.3. Trong ti liu ny, ba c im tnh khng th chia ct, tnh lin h v ph thuc c kho st chung, tuy nhin cch gii thch cng tng t nh trn. Cng xem Freequently asked questions on a human rights-based approach to development cooperation, sd, tr.8.


44

Nhn thc chung cho rng, quyn con ngi l mt phm tr a

din, c th nhn nhn t nhiu gc khc nhau nh o c, tn

gio, chnh tr, x hi, php lut... c th nh sau:

(1) Quyn con ngi t gc o c - tn gio

Nhng nim u tin v quyn con ngi c l c ny sinh t

quan nim v cc chun mc o c - cch thc i x gia ngi vi

ngi trong x hi - m vn c v hin cn trong vn ha truyn thng

ca hu ht dn tc trn tri t. C th, khp ni trn th gii, ngi

ta u lu truyn nhng quy tc ng x, coi l nhng quy lut vng,

kiu nh: nu mun ngi khc i x vi mnh nh th no th hy

i x vi ngi khc nh th; c gi, c bo hoc gieo g gt

ny...R rng, n cha trong ni hm ca cc quy lut vng ny l yu

cu tn trng cc quyn, t do chnh ng v t nhin ca ngi khc.

Nhng quy tc o c hm cha nhng tng v quyn con

ngi nh vy sau c c kt, khi qut, b sung v pht trin

trong gio l ca cc tn gio. Sc mnh c tin ca cc tn gio bin

cc tng v quyn con ngi tr thnh nhng quy phm o c -

tn gio c tun th rng ri nhiu x hi, trong cao v c v

tnh yu thng ng loi, s cng bng, bnh ng, t do v nhn

phm - nhng yu t nn tng ca quyn con ngi.

Nhn tng th, trong sut qu trnh pht trin ca quyn con ngi, k

c khi cc quyn con ngi c php in ha trong php lut quc gia

v quc t, n vn b cc phm tr o c v tn gio chi phi. S chi phi

khng bc l m lng l, n tng nhng rt su sc. Ni cch khc, trong

sut tin trnh pht trin ca n, quyn con ngi lun phn nh v mang

nng du n ca cc gi tr v quy tc o c, tn gio.

(2) Quyn con ngi t gc lch s - x hi

Nhn t gc lch s v x hi, quyn con ngi bt ngun t cc

quan h x hi, l kt qu v ph thuc vo s vn ng ca cc quan h

x hi trong lch s. Thc t cho thy, trong mi giai on lch s, x hi

loi ngi tn ti nhng quan nim khc nhau v cc quyn, t do v

ngha v, cng nh nhng quy phm v c ch khc nhau thc hin,

gim st v bo v cc quyn, t do v ngha v .


45

Xt tng th, lch s loi ngi thc cht l mt qu trnh phn u

khng ngng tn ti v nng cao cc tiu chun sng, trong bao

gm vic phn u xc lp v bo v nhng gi tr t do, bnh ng,

cng bng v nhn phm cho tt c cc c nhn thnh vin ca cng

ng nhn loi. Theo dng lch s, nh hng v tc ng ca quyn

con ngi ngy cng m rng, t nim, t tng n cc quy tc, quy

phm v c ch; t cp cng ng n cp quc gia, khu vc v

quc t. Trong sut qu trnh pht trin ny, quyn con ngi lun

mang nhng du n v chnh tr, kinh t, vn ho ca tng thi k, tng

giai on lch s ca x hi loi ngi.

(3) Quyn con ngi t gc trit hc

Trn phng din trit hc, s hnh thnh, pht trin ca quyn

con ngi phn nh quy lut pht trin ca x hi loi ngi t thp

n cao. C th, n phn nh qu trnh pht trin mang tnh quy lut

trong nhn thc ca loi ngi t nhng khi nim s khai nht v cng

bng, bnh ng, t do v nhn phm cho n nhng t tng, hc

thuyt v nhng quy phm php l v quyn con ngi.

Trong trit hc, quyn con ngi t lu tr thnh mt i tng

nghin cu vi nhng t tng, hc thuyt c pht trin bi nhiu

nh trit hc ni ting. Nhng t tng trit hc v quyn con ngi,

c bit l v cc quyn t nhin v cc quyn php l l nn tng l

lun cho vic php in ha cc quyn con ngi vo php lut quc gia

v quc t, cng nh trong vic bo m thc hin cc quyn ny trn

thc t.

(4) Quyn con ngi t gc chnh tr

Ngay t khi cn di dng quan im, t tng, quyn con ngi

l mt vn nh hng, chi phi quan h chnh tr, c phm vi

quc gia v quc t. Cuc u tranh quyt lit gia giai cp t sn v

giai cp phong kin t th k XVI n cui th k XVIII chng minh

s gn b cht ch gia quyn con ngi v chnh tr. Mc d thi

im bt u ca cuc u tranh ny, quyn con ngi ch yu mi th

hin di dng nhng i hi v quyn cng dn; tuy nhin, ngay t

thi im , quyn con ngi l mt th v kh t tng rt li hi,


46

gp phn quyt nh gip giai cp t sn lt s thng tr ca giai cp

phong kin.

Sau , quyn con ngi tr thnh mt trong nhng vn trung tm ca cuc u tranh chnh tr, t tng gia hai phe t bn ch ngha v x hi ch ngha trong sut thi k Chin tranh Lnh. Ngay t khi quyn con ngi bt u c php in ha trong lut quc t (k t sau Chin tranh th gii ln th hai), vn quyn con ngi b "chnh tr ho" mt cch su sc v c h thng.1 T khi cuc Chin tranh Lnh kt thc cho n thi im hin nay, mc d mc "chnh tr ho" quyn con ngi t nhiu gim i, tuy nhin, y vn l hin thc khng th trnh khi v s cng tn ti lu di trong cc hot ng quc t v quyn con ngi.

Xt phm vi quc t, quyn con ngi hin tr thnh mt trong nhng vn chnh chi phi (trc tip hoc gin tip) mnh m v ton din cc quan h chnh tr quc t mi cp , t ton cu, khu vc n song phng. Xt phm vi quc gia, t lu, cc ng phi chnh tr trn th gii nhanh chng nhn thy v nm ly quyn con ngi nh mt th v kh sc bn trong cuc u tranh ginh v gi quyn lc nh nc. Quyn con ngi tr thnh cc tiu ch c dng nh gi tnh tin b, ph hp trong cng lnh tranh c; tr thnh c s cc ng phi ph phn, ch trch ln nhau; thm ch tr thnh mt yu t quyt nh s tn vong ca mt chnh th, mt ngi ng u nh nc hoc mt ch x hi. Ti nhiu nc trn th gii hin nay, quyn con ngi tr thnh mt trong cc ch trung tm khng ch trong cuc u tranh quyn lc gia cc chnh ng, m cn trong cc chnh sch i ni, i ngoi ca quc gia.

(5) Quyn con ngi t gc php l

L mt phm tr a din, song quyn con ngi c mi lin h gn gi hn c vi php lut.

1 Xem chi tit v tc ng ca vn thc h trong qu trnh xy dng Tuyn ngn ton th

gii v nhn quyn trong: Tuyn ngn quc t nhn quyn 1948 Mc tiu chung ca nhn loi, Gudmundur Afredsson & Asbjorn Eide (ch bin), bn dch ting Vit ca Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, NXB Lao ng X hi, 2011.


47

iu ny trc ht l bi cho d quyn con ngi c l bm sinh, vn c (ngun gc t nhin) hay phi do cc nh nc quy nh (ngun gc php l), th vic thc hin cc quyn vn cn c php lut. Hu ht nhng nhu cu vn c, t nhin ca con ngi (cc quyn t nhin) khng th c bo m y nu khng c ghi nhn bng php lut, m thng qua , ngha v tn trng v thc thi cc quyn khng phi ch tn ti di dng nhng quy tc o c m tr thnh nhng quy tc c x chung, c hiu lc bt buc v thng nht vi cho tt c mi ch th trong x hi. Chnh v vy, quyn con ngi gn lin vi cc quan h php lut v l mt phm tr php l.

Thc t cho thy, vi t cch l ch th ca php lut, con ngi - cng vi quyn, t do v ngha v, nhng thuc tnh x hi gn lin vi n

- lun l i tng phn nh ca cc h thng php lut. Php lut xc lp v bo v s bnh ng gia cc c nhn con ngi trong x hi v s c lp tng i ca cc c nhn vi tp th, cng ng, nh nc, thng qua

vic php in ha cc quyn v t do t nhin, vn c ca c nhn. Theo ngha ny, php lut c vai tr c bit, khng th thay th trong vic ghi nhn, bo v v thc y cc quyn con ngi. Vai tr ca php lut vi quyn con ngi th hin nhng kha cnh c th nh sau:

- Php lut l phng tin chnh thc ho, php l ho gi tr x hi ca cc quyn t nhin: Mc d c tha nhn song thng thng

cc quyn t nhin khng mc nh c p dng trc tip trong x hi. V nguyn tc, cc nh nc trn th gii ch bo m thc hin nhng quyn php l - tc nhng nhu cu, li ch t nhin, vn c ca con ngi c php lut tha nhn v bo v. Nh vy, ch khi mang tnh php l, cc quyn t nhin mi chuyn thnh nhng quyn con ngi c y gi tr hin thc. Php lut chnh l phng tin thc hin qu trnh chuyn ho . N c s mnh cao c l bin nhng ngha v o c v tn trng v thc hin cc quyn t nhin thnh cc ngha v php l (hay cc quy tc c x chung do Nh nc cng ch thc hin), t x hi ho gi tr ca cc quyn t nhin ca con ngi.

- Php lut l phng tin bo m gi tr thc t ca cc quyn con ngi: Nh cp, ch khi c quy nh trong php lut, vic tun th v thc hin cc quyn con ngi mi mang tnh bt buc vi mi ch th trong x hi. y, php lut ng vai tr l cng c gip


48

Nh nc bo m s tun th, thc thi cc quyn con ngi ca cc ch th khc nhau trong x hi, ng thi cng l cng c ca cc c nhn trong vic bo v cc quyn con ngi ca chnh h thng qua vic vn dng cc quy phm v c ch php l quc gia v quc t c lin quan.

Thc t cho thy, t tng cao php lut, coi php lut l phng

tin hu hiu bo m cc quyn con ngi c khng nh t rt

sm. T nhiu th k trc Cng nguyn, mt v vua v i ca ca x

Babylon l Hammurabi (1810 - 1750 TCN) tuyn b rng, mc ch

ca ng trong vic ban hnh o lut c ni ting (mang tn ng) l

...ngn nga nhng k mnh p bc ngi yu118. Vo th k th VI

trc Cng nguyn, mt nhip chnh quan La M l Arokhont Salon

tuyn b nh gii phng cho tt c mi ngi bng quyn lc ca

php lut, bng s kt hp sc mnh vi php lut. Trong nhng giai

on sau ny, t tng cao php lut vi vic bo m quyn con

ngi cng c pht trin bi nhiu nh t tng ni ting ca nhn

loi, v c minh chng bng s ra i ca ngy cng nhiu cc vn bn

php lut quc gia v quc t v cc quyn v t do ca con ngi, t i

Hin chng Magna Carta (the Magna Carta, 1251), B lut v cc

quyn (the Bill of Rights, 1689) ca nc Anh; Tuyn ngn v cc quyn

ca con ngi v ca cng dn (the Declaration of the Rights of Man

and of the Citizen, 1789) ca nc Php; Tuyn ngn c lp (the

Declaration of Independence, 1776) v B lut v cc quyn (the Bill of

Rights, 1789/1791) ca nc M cho n Tuyn ngn ton th gii v

quyn con ngi nm 1948 v h thng s hng trm vn kin quc t

v quyn con ngi do Lin hp quc v cc t chc quc t khc thng

qua t u th k XX n nay. Tt c cho thy vai tr khng th thay

th ca php lut trong vic bo m cc quyn con ngi.

2.5. LCH S PHT TRIN CA T TNG V QUYN CON NGI

1 B lut Hammurabi, on 226. Nguyn Gia Phu dch theo bn Trung vn ca Nht Tr in trong Th gii s t liu tng san s tp; Xem thm phn tch v bnh lun v tng iu khon ca B lut trong Nguyn Anh Tun, Kho lc B lut Hammurabi ca nh nc Lng H c i, Nxb Chnh tr Quc gia, H., 2008.


49

2.5.1. Nhng du mc trong lch s pht trin ca t

tng nhn loi v quyn con ngi

C nhng kin tri ngc v lch s pht trin ca quyn con

ngi. Mt hc gi cho rng:" cc quyn con ngi khng c lch

sv lch s, nu c, th hnh nh rt hn n. N pha ln nhng lp

li, nhng xen k, nhng tng phn v nhng t on gia nhng

bc tin trin v nhng bc tht li"1. Nhng trn quan im duy vt

lch s, c th khng nh rng, cng nh bt k s vt, hin tng no,

quyn con ngi cng l sn phm pht trin vn ho x hi ca mt

kt cu kinh t x hi nht nh v chu s quy nh ca c s kinh t,

x hi hin thc"2.

C quan im cho rng, nhng t tng u tin v quyn con

ngi th hin trong cc lut l ca chin tranh, m: "Lut l ca chin

tranh th lu i nh bn thn chin tranh v chin tranh th lu i

nh cuc sng trn tri t"3. Nh vy, t tng v quyn con ngi

xut hin t thi tin s. Tuy nhin, trnh pht trin ca thi tin

s, c l con ngi mi ch c nhng nim, ch cha th c nhng t

tng (vi ngha l nhng quan im hoc h thng quan im r

rng v mt s vt, hin tng nht nh), v quyn con ngi. Bi vy,

quan im ph hp hn l, t tng quyn con ngi c khi

thu t khi trn tri t xut hin nhng nn vn minh c i, m mt

trong l nn vn minh rc r Trung ng (khong nm 3.000-

1.500 trc CN). Chnh trong nn vn minh ny, nh vua Hammurabi

x Babylon ban hnh mt o lut c tn l B lut Hammurabi

(khong nm 1780 TCN) vi cu tuyn b ni ting ( cp trn),

theo , mc ch ca c vua khi thit lp ra o lut ny l : "...

ngn nga nhng k mnh p bc k yu", ... lm cho ngi c qu c

ni nng ta thnh Babilon, ... em li hnh phc chn chnh v t

nn thng tr nhn t4 cho mi thn dn trn vng quc.

1 Jacques Mourgon, Quyn con ngi, Trung tm Nghin cu quyn con ngi, H,.1995, tr.11. 2 Chu Hng Thanh: Quyn con ngi v lut quc t v quyn con ngi. Nxb CTQG, H.,1997, tr.6. 3 United Nations: Human Rights, Questions and Answers, 1994, tr. 15. 4 B lut Hammurabi, iu 226, Sd.


50

Cho n thi im hin nay, xt t nhng gc tnh ton vn,

nguyn bn, ni dung v nin i, B lut Hammurabi c th coi l vn

bn php lut thnh vn u tin ca nhn loi ni n quyn con ngi

(mc d quan im ny khng phi c tt c cc hc gi ng h)5. Ngoi

B lut Hammurabi, vn quyn con ngi cn sm c cp trong

nhiu vn bn php lut c khc ca th gii, trong tiu biu nh B

lut ca vua Cyrus i ban hnh vo khong cc nm 576 - 529 TCN119;

B lut do nh vua Ashoka (Ashoka's Edicts) ban hnh vo khong cc

nm 272 231220; Hin php Medina (the Constitution of Medina) do nh

tin tri Muhammad sng lp vo nm 622; i Hin chng Magna Carta (1215) v B lut v quyn (1689) ca nc Anh; Tuyn ngn v cc quyn

ca con ngi v ca cng dn (1789) ca nc Php; Tuyn ngn c lp

(1776) v B lut v cc quyn (1789) ca nc M. Trong vn ny, mc

d t c nhc ti trong cc cng trnh nghin cu tm quc t, song xt

v mt ni dung, B lut Hng c (Quc Triu Hnh Lut (1470-1497))

thi Hu L ca Vit Nam cng xng ng c xp vo danh sch nhng

b lut c tiu biu ca th gii v quyn con ngi, bi l, n cha

ng nhiu quy nh c tnh nhn vn su sc, trong bao gm c cc

quy nh c th v quyn ca mt s nhm d b tn thng nh ph n,

5 C tc gi cho rng, hai o lut c u tin (cng c ban hnh vng Lng H) cp n vn quyn con ngi l B lut Urukagina (Code of Urukagina) do vua Urukagina (23802360 TCN) ban hnh vo khong nm 2350 TCN, trong cp n nhng khi nim v quyn mc nht nh (tic l bn gc ca b lut ny tht truyn) v B lut Ur-Nammu (Code of Ur-Nammu) do vua Ur-Nammu (2112-2095 BC) ban hnh vo khong 2050 TCN. Ngoi ra, cng c kin khc cho rng o lut u tin v nhn quyn phi l Lut ca Cyrus i (khong 576 529 TCN), i Hin chng Magna Carta (1215) hay B lut v cc quyn (1689) ca nc Anh. Cn Nalin Swaris, trong cun Buddhism, Human Rights and Social Renewal (o Pht, Quyn con ngi v s ti sinh x hi - xut bn bi Asian Human Rights Commission, 2000) th cho rng B lut Ashoka (Ashoka's Edicts) l B lut u tin v quyn con ngi v quyn ca cc loi vt (the First Bill of Human and Animal Rights). 1 B lut ny c khc trn mt ct tr trn (gi l Tr Cyrus, hay Cyrus Cylinder, hin cn c lu gi mt bo tng lch s nc Anh) t thi hong Cyrus i (559-530 TCN), ngi sng lp ra nc Iran. C tc gi cho rng y mi l hin chng u tin v quyn con ngi trn th gii. Mt bn mu ca tr c Iran tng cho Lin hp quc vo nm 1971. 2 y l mt o lut c khc trn cc ct , gm 33 iu, do nh vua Ashoka ca quc Maurya, sng th k th II, ngi tr v c khu vc rng ln gm n , Pakixtan, Npan, Bnglat v pganixtan ngy nay ban hnh vo khong nm 272 231 TCN.


51

tr em, ngi gi c khng ni nng ta... m c nhiu nh nghin cu

trong v ngoi nc nh gi rt cao.

Tuy nhin, trong lch s pht trin ca nhn loi, cc t tng v

quyn con ngi khng ch c th hin trong cc o lut, m cn

c phn nh (mt cch su sc v c th hn) trong cc t tng, hc

thuyt tn gio, chnh tr v php l.

Xt v cc hc thuyt tn gio, t tng v quyn con ngi t lu

c thm nhun trong gio l ca hu ht cc tn gio trn th gii.

Trn thc t, trong s nhng ti liu c cho l c xa v ton din

nht xt v t tng quyn con ngi m nhn loi cn gi li c cho

n ngy nay; ngoi o lut Hammurabi v b Vn tuyn Nho gio

(Lun ng), cc ti liu cn li u l nhng kinh in ca tn gio, bao

gm: Kinh V ca o Hinu n , Kinh Pht ca o Pht;

Kinh Thnh ca o Thin cha v Kinh Kran ca o Hi.

Xt v cc hc thuyt chnh tr, php l, vo th k th XXIV trc

Cng nguyn, vua Symer s dng khi nim "t do" bo v nhng

b go, tr m ci trc nhng hnh vi bo ngc ca nhng k c giu

c v th lc trong x hi; cn nhip chnh quan ngi Hy Lp La M

l Arokhont Salon, ngay t th k XI trc Cng nguyn ban b mt

o lut trong xc nh mt s kha cnh ca dn ch v quy nh

mt s quyn ca cc cng dn t do trong mi quan h vi cc quan li

nh nc. Cng trong thi k La M c i, khi m ng thi vi nhng

yu t dn ch din ra s tn bo khng khip ca ch n l: "Trc

Crng, Antigone ni n quyn khng khut phc v trc nhng

ngi n l, Spartacuse ni v quyn chng li p bc"1. Nhng t

tng v s bnh ng v t do gia cc c nhn trong x hi sau

c khi qut bi Protagoras (490 420 TCN) v cc nh trit hc

thuc trng phi ngu bin Sophism trong mt nhn nh ni ting:

"Thng to ra mi ngi u l ngi t do, khng ai t nhin bin

thnh n l c"2.

1 Jacques Mourgon, Quyn con ngi, sd,.tr.37. 2 Dn theo Quyn con ngi v lut quc t v quyn con ngi, sd, tr.9.


52

Trong thi k Trung c chu u, t do ca con ngi b hn ch mt cch khc nghit do c s cu kt gia vng quyn ca ch phong kin v thn quyn ca nh th Thin cha gio. Tuy nhin, chnh s khc nghit dn n s xut hin cc vn kin php l ni ting v nhn quyn ca nhn loi vo cui thi k ny, m in hnh trong s l Hin chng Magna Carta do vua John ca nc Anh ban hnh nm 1215. Hin chng khng nh mt s quyn con ngi, c th nh: quyn s hu, tha k ti sn; quyn t do bun bn v khng b nh thu qu mc; quyn ca cc ph n go chng c quyt nh ti hn hay khng; quyn c xt x ng n v c bnh ng trc php lut...Quan trng hn, bn Hin chng ny (c coi l mt trong nhng vn bn php lut u tin ca nhn loi) cp c th n vic tit ch, kim sot quyn lc ca nh nc bo v cc quyn ca cng dn, m biu hin c th hai quy phm m

hin vn l nn tng trong cc c ch bo v nhn quyn trong thi i ngy nay, l: lut bo v ngi dn trc nhng hnh ng bt gi, giam cm hay kt n tri php lut ca cc c quan cng quyn (hay

cn gi l lut bo thn - habeas corpus), v hnh x ng php lut, tn trng tt c cc quyn hp php ca cng dn (due process of law).

Thi k Phc hng chu u l giai on pht trin rc r ca cc

t tng, hc thuyt v quyn con ngi. Ti y, trong cc th k XVII-XVIII, nhiu nh trit hc m tiu biu nh Thomas Hobbes (15881679), John Locke (1632-1704), Thomas Paine (17311809),

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), John Stuart Mill (1806-1873), Henry David Thoreau (1817-1862)... a ra nhng lun gii v rt nhiu vn l lun c bn ca quyn con ngi, c bit l v cc quyn t nhin v quyn php l.

Nhng t tng trit hc v quyn con ngi chu u thi k Phc hng c nh hng quan trng n s ra i ca nhng vn bn php

lut v quyn con ngi nhiu quc gia ca chu lc ny, c bit l hai cuc cch mng ni ting th gii n ra vo cui nhng nm 1700 M v Php. Hai cuc cch mng ny c nhng tc ng rt to ln vo s pht trin ca t tng v qu trnh lp php v quyn con ngi khng ch hai nc M v Php m cn trn ton th gii.


53

Trong cuc cch mng th nht, mi ba thuc a Bc M tuyn b c lp vi ch Anh vo nm 1776, thng qua mt vn bn c tn l Tuyn ngn c lp, trong khng nh rng: "Mi ngi sinh ra u bnh ng. To ho cho h nhng quyn khng ai c th xm phm c, trong nhng quyn c quyn c sng, quyn t do v quyn mu cu hnh phc"1. Tuyn ngn c lp 1776 ca nc M c th coi l s xc nhn chnh thc u tin trn phng din nh nc v quyn con ngi. nh gi v vn kin ny, Cc Mc cho rng, nc M l ni ln u tin xut hin tng v nn cng ho dn ch v i, ni tuyn b bn tuyn ngn u tin v quyn con ngi.

Trong cuc cch mng th hai, nhn dn Php, m ch yu l th

thuyn, tr thc v mt s th dn, ng ln lt ch phong kin,

thnh lp nn cng ho u tin vo nm 1789, ng thi cng b bn

Tuyn ngn v nhn quyn v dn quyn ni ting ca nc Php. iu

1 bn Tuyn ngn ny khng nh: Ngi ta sinh ra v sng t do v

bnh ng v cc quyn121... Khng dng li nhng nguyn tc nh

Tuyn ngn c lp 1776 ca nc M, Tuyn ngn v nhn quyn v

dn quyn 1789 xc nh mt lot quyn c bn ca con ngi nh

quyn t do v bnh ng, quyn s hu, quyn c bo m an ninh

v chng p bc, quyn bnh ng trc php lut, quyn khng b bt

gi tri php, quyn c coi l v ti cho n khi b chng minh l

phm ti, quyn t do t tng, t do tn ngng, quyn t do ngn

lun, quyn tham gia kin vo cng vic nh nc.., ng thi cp

n nhng bin php c th nhm bo m thc hin cc quyn ny222.

Ch trong vng 35 nm (t 1795 n 1830), hn 70 bn Hin php

mang du n ca nhng lun im trong bn Tuyn ngn v nhn

quyn v dn quyn 1789 c thng qua chu u. iu cho

thy nhng t tng v quyn con ngi thm thu mt cch nhanh

chng v gy ra nhng bin ng x hi rt to ln chu lc ny. N

cng chng t rng, giai cp t sn nhn thy, nm ly v tn dng

1 Xem Tuyn ngn c lp ca Hp chng quc Hoa K, Li ni u, trong T tng v quyn con ngi Tuyn tp t liu th gii v Vit Nam, Nxb Lao ng X hi, 2011, tr.114. 1 Xem Tuyn ngn nhn quyn v dn quyn Php, trong T tng v quyn con ngi Tuyn tp t liu th gii v Vit Nam, Nxb Lao ng X hi, 2011, tr.118. 2 Ti liu trn, cc iu t 6 n 17.


54

trit quyn con ngi nh mt v kh hu hiu trong cuc u tranh

ginh quyn lc vi giai cp phong kin.

Tuy nhin, quyn con ngi ch thc s ni ln nh mt vn tm quc t t nhng nm u ca th k XIX, cng vi cuc u tranh nhm xo b ch n l v bun bn n l din ra rt mnh m v lin tc ti tn cui th k v phong tro u tranh i ci thin iu kin sng cho

ngi lao ng v bo v nn nhn trong cc cuc xung t v trang trn th gii. Vo nm 1864, Hi ngh ngoi giao quc t u tin hp Ginev (Thy s) thng qua Cng c v ci thin iu kin ca ngi b thng

trong cc cuc chin tranh trn b (Cng c Ginev th I). Nm 1899, Hi ngh ho bnh quc t hp La Hay (H Lan) thng qua Cng c v cc lut l v tp qun trong chin tranh. y l nhng vn kin u tin ca lut nhn o quc t ngnh lut m tuy ch gii hn trong vic bo v nhng nn nhn chin tranh trong hon cnh xung t v trang, nhng cha ng nhng gi tr v quy phm c quan h cht ch vi lut nhn quyn quc t giai on sau ny.

Vo nhng nm u ca th k XIX, Hi quc lin v T chc Lao ng quc t c thnh lp1 nng nhn thc v cc hot ng v quyn con ngi ln mt mc mi. Trong iu l ca mnh, T chc Lao ng quc t khng nh, ho bnh trn th gii ch c th thnh hin thc nu bo m c cng bng x hi cho tt c mi ngi. Trong Tho c ca Hi quc lin, cc nc thnh vin tuyn b chp nhn ngha v bo m, duy tr s cng bng v cc iu kin nhn o v lao ng cho n ng, ph n v tr em cng nh bo m s i x xng ng vi nhng ngi bn x ti cc thuc a ca h. Cng trong thi k ny, mt lot vn kin khc ca lut nhn o quc t c thng qua trong Hi ngh La Hay123, ti cc Hi ngh ca Hi Ch Thp quc t (ICRC)224 v ca Hi Quc lin325, b sung nhng bo m rng ri hn vi cc quyn con ngi trong hon cnh chin tranh v xung t v trang.

1 Ti Hi ngh ny, nm 1906 thng qua Cng c Ginev th I sa i, m rng phm vi bo h cc nn nhn trong cc nn nhn trong cc cuc chin trn t lin v trn bin. 2 Nm 1929, Hi ngh ca t chc ny hp ti Ginev thng qua Cng c Ginev th II v i x vi t binh. 3 Nm 1933, t chc ny thng qua Ngh nh th v cm s dng hi cay ngt v hi c.


55

Cuc Cch mng v sn u tin trn th gii n ra nc Nga vo thng 10 nm 1917 m ra mt chng mi trong lch s chnh tr quc t, ng thi to ra nhng bin chuyn quan trng trong t tng v thc tin v quyn con ngi. Cng vi s pht trin mnh m ca h thng cc nc x hi ch ngha trong nhng thp k 1940 n 1980 ca th k trc, cc quyn kinh t, x hi, vn ha c cao, v c bit, cc quyn c lp v t quyt ca cc dn tc c c v. y l nhng quyn con ngi m trc khng hoc t c cp trn cc din n quc t.

Sau Chin tranh Th gii th II, vic Lin hp quc ra i, thng qua Hin chng (24/10/1945), Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi (10/12/1948) v hai cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr v kinh t, x hi, vn ha (nm 1966) chnh thc khai sinh ra ngnh lut quc t v quyn con ngui, t nn mng cho vic to dng mt nn vn ho quyn con ngi - nn vn ho mi v chung ca mi dn tc - trn tri t. Mc d ngay sau khi Lin hp quc c thnh lp cho n cui thp k 1970, cuc Chin tranh Lnh trn th gii phn no nh hng n nhng n lc quc t trn lnh vc ny, song cho n ngy nay, mt h thng hng trm vn kin quc t v quyn con ngi c thng qua, mt c ch quc t v bo v v thc y

quyn con ngi c hnh thnh bin quyn con ngi thnh mt trong cc yu t chnh chi phi cc quan h quc t.

Hi ngh th gii v quyn con ngi nm 1993 nh du mt bc ngot trong nhng n lc thc y cc quyn con ngi trn th gii sau nhng tr tr thi k Chin tranh Lnh126. Hi ngh khng nh mi lin h khng th tch ri gia dn ch, pht trin v quyn

con ngi, cng nh gia cc quyn con ngi v dn s, chnh tr v kinh t, x hi, vn ha. Hi ngh thit lp mt khun kh mi cho vic i thoi, hp tc v phi hp ca cng ng quc t trong lnh vc

quyn con ngi2 m cho php thc y mt cch thc s hiu qu cc quyn con ngi tt c cc cp a phng, quc gia, khu vc v

1 Hi ngh ny ghi du mt k lc v s quan tm ca cng ng quc t, vi khong 7.000 i biu i din cho cc quc gia, cc t chc quc t, t chc phi chnh ph, cc nh nghin cu v nh hot ng quyn con ngi t khp ni trn th gii, trong c 800 i biu ca cc t chc phi chnh ph. Ngun: OHCHR (http://www.unhchr). 2 Din vn b mc ca Tng th k Lin hp quc, ngun OHCHR (http://www.unhchr).


56

quc t. Ti hi ngh ny, cc i biu nht tr thng qua Tuyn b Vin km theo Chng trnh hnh ng chung v quyn con ngi vi nhng mc tiu c th v nhng bin php mi thc y v bo v cc quyn ca ph n, tr em, ngi bn a, cng nh tng cng nng lc ca h thng Lin hp quc trong vic gim st s tun th cc chun mc quc t v quyn con ngi trn th gii

Sau Hi ngh Vin, nhng pht trin ln trn lnh vc quyn con

ngi phm vi quc t bao gm vic thnh lp cc ta n hnh s quc

t lm thi v thng trc xt x cc ti c chin tranh, ti c chng

nhn loi, ti dit chng v ti xm lc,127 v c bit l vic thnh lp

Hi ng Lin hp quc v quyn con ngi (nm 2006, thay th cho

y ban ca Lin hp quc v quyn con ngi trc ). Nhng pht

trin mi ny lm cho cuc u tranh v quyn con ngi thc s

pht trin trn phm vi ton cu vi c s php l vng chc, c m

rng khng ngng c v ni dung v mc bo m. Song song v lm

nn tng cho tin trnh pht trin , dng t tng, l thuyt v quyn

con ngi cng ngy cng c cng c v pht trin, i su lm r

nhng kha cnh thc tin ca quyn con ngi, bin quyn con ngi

tr thnh mt trong nhng khi nim c cp, chp nhn v c v

mt cch rng khp, thng xuyn v nng nhit nht trong i sng

hin nay ca nhn loi.

Di y l mt s s kin, vn kin nh du s pht trin ca t

tng v quyn con ngi ca nhn loi t trc n nay.

Thi gian S kin, vn kin 1789 TCN B lut Hammurabi 1200 TCN Kinh V 570 TCN Lut ca Cyrus i 586-456 TCN Kinh Pht 479-421 TCN Lun ng ca Khng t

1 Bao gm To n xt x cc c nhn b truy t v nhng hnh vi vi phm nghim trng lut nhn o quc t xy ra lnh th Nam T c thnh lp nm 1993; To n xt x cc c nhn b truy t v ti dit chng v nhng hnh vi vi phm nghim trng lut nhn o quc t xy ra trn lnh th Ruana v lnh th ca mt s nc lng ging thnh lp nm 1994; Ta n c bit v Xira Ln thnh lp nm 2002; To n Hnh s quc t (thng trc) thnh lp nm 2002 v Ta n xt x nhng k phm ti c dit chng Campuchia thnh lp nm 2008.


57

7-1 TCN Kinh Thnh 610-612 Kinh Kran 1215 i hin chng Magna Carta (Anh)

1689 Lut v Quyn (Anh); Hai kho lun v chnh quyn ca John Locke;

1776 Tuyn ngn c lp (M);

Tuyn ngn quyn con ngi v quyn cng dn (Php)

1789 B lut v cc quyn (10 tu chnh n u tin ca hin php) (M)

1791 Cc quyn ca con ngi ca Thomas Pain

1859 Bn v t do ca John Stuart Mill

1863-1864

y ban Ch Thp quc t c thnh lp, Cng c Ginev ln th I c thng qua, m u cho ngnh lut nhn o quc t

1917 Cch mng thng mi Nga

1919 Hi quc lin v T chc Lao ng th gii (ILO) c thnh lp

1945 Lin hp quc ra i, thng qua Hin chng Lin hp quc

1948 Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi

1966 Cng c quc t v cc quyn chnh tr, dn s v Cng c v cc quyn kinh t, x hi v vn ha

1968 Hi ngh th gii v quyn con ngi ln th nht ti Thran (Iran)

1993 Hi ngh th gii v quyn con ngi ln th hai ti Vin (o), thng qua Tuyn b Vin v Chng trnh hnh ng

2002 Quy ch Rma c hiu lc, Ta n hnh s quc t (thng trc) c thnh lp


58

2006 Ci t b my quyn con ngi ca Lin hp quc, thay th y ban quyn con ngi bng Hi ng quyn con ngi

2.5.2. Cc th h quyn con ngi

Lin quan n lch s pht trin ca quyn con ngi, c th chia

cc quyn thnh ba th h (generations of human rights). Ngi a

ra tng ny (vo nm 1977) l mt nh lut hc ngi Czech tn l

Karel Vasak. Mc d l lun ca Vasak bt ngun v phn nh lch s

pht trin ca t tng v php lut v quyn con ngi chu u,

chng vn c nhng ngha trong vic nghin cu v lch s pht trin

ca quyn con ngi ni chung trn th gii. L lun ca Karel Vasak

c th khi qut nh sau:

Th h th nht: Cc quyn dn s, chnh tr

Th h ny bao gm cc quyn v t do c nhn, tiu biu nh

quyn sng, quyn t do t tng, t do tn gio tn ngng, t do biu

t, quyn c bu c, ng c, quyn c xt x cng bng. Cc

quyn ny gn lin vi t do c nhn mt phm tr m gc nht

nh, mang tnh i trng vi phm tr quyn lc ca Nh nc. Mc

ch ca th h quyn ny v c bn l hn ch, ngn chn s lm

quyn v s ty tin xm hi n cuc sng t do ca c nhn con ngi

t pha cc quan chc v c quan nh nc.

Xt trn cc phng din chnh tr v lch s, s pht trin ca th

h quyn con ngi th nht gn lin vi cuc u tranh ca giai cp t

sn lt ch phong kin. Cc quyn thuc th h ny v bn cht

chnh l nhng t tng v cc quyn t nhin c hnh thnh v c

c v trc v trong cc cuc cch mng t sn chu u, sau c

ghi nhn trong cc vn bn php lut v quyn cng dn ca cc nh

nc t sn. Cng vi h thng quyn con ngi ni chung, cc quyn

dn s, chnh tr c chnh thc php in ha trong lut quc t k t

sau Chin tranh th gii ln th hai, c bit vi vic Lin hp quc

thng qua Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi v Cng c

quc t v cc quyn dn s, chnh tr nm 1966.


59

Trong thi k Chin tranh Lnh, cc quyn dn s, chnh tr l

trng tm trong cuc vn ng v quyn con ngi ca phe cc nc

TBCN (tuy nhin, iu ny khng c ngha l cc nc XHCN lun phi

i v ph nhn cc quyn dn s, chnh tr).1 iu ny bt ngun t

thc t l mt s quyn dn s, chnh tr, c th nh quyn s hu t

nhn v ti sn, quyn t do ngn lun, bo ch, t do tn ngng, tn

gio...t lu c coi l nhng gi tr nn tng, bt kh xm phm

trong i sng v nn vn ha nhiu nc t bn.

Th h th hai: Cc quyn kinh t, x hi, vn ha

Th h quyn con ngi th hai hng vo vic to lp cc iu

kin v s i x bnh ng, cng bng cho mi cng dn trong x hi.

Chng c xng v vn ng mnh m t cui th k XIX, v bt

u c quan tm bi mt s chnh ph k t sau Chin tranh th gii

ln th nht. Cc quyn tiu biu thuc v th h quyn ny bao gm:

quyn c vic lm, quyn c bo tr x hi, quyn c chm sc

giáo trình lÝ lu n vÀ phÁp lu t vỀ quyỀn con ngƯỜinhanquyen.vn/images/file/60giao trinh...

Documents