göreli mekanlar

7/25/2019 greli mekanlar

1/24

FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2013 Bahar, say: 15, s. 1-24I SSN 1306-9535, www.fl sfdergi si.com

GREL MEKNLARDA

AHLK KAYITSIZLIKYavuz ADUGT

ZET

Modernizmin sonunu ilan ederek felsefenin hemen her alannda teorik

krizleri ynetme misyonu stlendiini iddia eden postmodernizm, etik sorunlaralkn olmadmz balamlarda tartmaya aar. Bu balamlardan biri de

toplumsal mekn dzenlemeleri ile etik sorumluluk arasndaki ilikidir.

Levinastan haraketle ahlak, tekine kar sorumluluk ilikisi olarak gren

postmodern etiin nemli temsilcisi Bauman, toplumsal mekn dzenlemelerinin

eitli stratejik gerekelerle ahlaki zne ile teki arasna girdiini dnr. Bu

hamleyle ahlaki znenin tekiyle karlamasnn nne geen toplumsal mekn

mhedisliini, ahlaki sorumluluu yerinden ederek dahi ahlaki bir dnyann

imkann ortadan kaldrr.

Anahtar Kelimeler: Ahlak, Etik, Toplum, Mekn, Modernizm,

Postmodernizm

(Moral Indifference within Relative Places)

ABSTRACT

Proclaiming the end of modernism and assuming the mission to manage

the theoretical crises in almost every area of philosophy, postmodernism open to

debate the ethical problems in contexts that we are not accustomed to. One of

these contexts is the relations between the arrangements of social space and the

ethical responsibility. Impressed by Levinas, Bauman, who is important

representative of postmodern ethics, considers morality as a relation of

responsibility toward the others. According to him, the arrangements of social

space sets moral subject against the other, due to the various strategic reasons.With this step, the social space engineering comes to be a barrier against a

better world, because it displace the moral responsibility.

Key Words: Morality, Ethics, Society, Space, Modernism,

Postmodernism

Kocaeli niversitesi Felsefe Blm retim yesi


2/24

Ahlaki Kaytszlk2

Bauman tarafndan tasarlanan biimiyle postmodern etik, insan felsefesibalamnda Sartrecivaroluuluktan, ahlaki eylemlerin dayanaklar balamndaLevinasi etikten nemli lde etkiler tar. nsan, bu iki felsefeden hareketle,her trden yaant ve deneyim vesilesiyle yaamn znesi, bakasna karsorumluluk tamak vesilesiyle ahlaki zne olarak konumlanr. zce ok farklanlamlar tasa da, sz konusu iki zne arasnda ontik bakmda bir ard ardalkilikisi vardr. Etik zne, yaamn znesinin devamdr; yaamn znesi ise etikznenin inasnda rol alan bir faildir. nsan, zel olarak yaantlar, genel olarakyaam karsnda ald tavr araclyla eylemlerine snr izer. Sadecekendisine yaam ina etme anlamnda deil, ayn zamanda bakalarna da yaam

olanaklar sunmak anlamnda Hi kimsenin eylemlerinin menzili yalnzcaonun kendi dnyasnn snrlar iinde son bulmaz, ayn zamanda sadeceyakndakilerin deil, zaman ve mekn bakmndan en uzakta bulunanlarndnyasnn ynn deitirme potansiyeline sahiptir. Bu yzden kii, ahlakaraclylasadece kar karya geldii kiilere deil, ayn zamanda genel olarakinsanlk ideasna balanr.

Pekala, ama ahlaki znenin eylem ve tavrlarnn gerisinde ne tr bir etikgereke bulunur? Ahlak, Baumanc postmodern perspektife gre, en genel

biimiyle, tekine kar sorumluluktur. Bu nedenle bu ahlakta btn meseletekinde dmlenir. Acaba, kimdir teki ve ona ynelen sorumluluundayanaklar, snrlar ve gerekleri nelerdir? teki, baka insandr1znel olmakdemek olan bakalk, bene zde olmayan,benle anlalmayandr. Levinasn

diliyle ifade edilirse, teki olarak teki, sadece baka bir ego deildir: tekibenim olduum ey olmayandr. tekinin byle olmas, onun karakterinden,fizyonomisinden, psikolojisinden deil, tekinin byk farkllndankaynaklanr.2 znellik olarak anlalan tekilik fikrinin temelinde Sartrecivaroluuluk yatar. Zira znellik, tpk varoluun z ncelemesi gibi, znceler. znellikte snrlar izilmi, Aristotelesin deyimiyle ousias hakkndakonuulabilir bir varlk fikri felsefeden srgn edilir. Hi bir genel kavramlaanlalmayan, ortak bir ben kavramna indirgenemeyen, belirlenme ihtimaliolan, ama belirlenmeyendir. teki, bilincinde olunan, ama kendini bilintegstermeyendir. Bilincinde olunan teki, kendini bir ekilde ifa etmek zorundadeil midir? Evet, teki kendini ifa eder, ama yzde ya da araclyla. Vetekinin yz anlamdr. Yz kaplayan, onu koruyan ifadeler olarak yznanlam yze geirilen maskelerin tesindedir. Yz, snrsz plaklk barndranifadelerle kapldr; yzde savunmaszlk, yaralanabilirlik ve lm vardr.tekinin yznde ahlaki benliin karsnda dikilen, ona gz krpmadan bakanlm vardr. Bu krlganlk, zayflk, lmllk, ahlaki benlii arr, onasorumlu olmay hatrlatr, onu teslim olmaya davet eder. Bylece teki ile

1Levinas, Emmanuel, Felsefe, Adalet ve Ak, (ev. Medar Atc),Felsefelogos, Say: 2,1999, s. 103.2 Levinas, Emmanuel, The Levinas Reader, (ed. By Sean Hand), Cambridge USA:Blackwell Publisher, 1996, s.48.


3/24

Yavuz ADUGT 3

rastlama, ona bir an duyduum sorumluluktur.3teki iin alnan bu sorumlulukta, insan varlnn antropolojik ya da

felsefi bilginin temelleri olarak i grd kabul grm kategorikya da ilkeseldayanaklar, ilkeleri, varsaymlar hibir ekilde rol almaz. Bu sorumlulukta,varln ontolojik dzenine, eylerin dzenine, nesnelerin ve saylarnnedenselliinin ikin ileyiine dair hibir unsur yoktur. Bu sorumluluk tekine,salt belirsiz bir teki olarak ahlaki balamda snrsz itaat talep eden bir rehinsorumluluudur. Buras varlktan baka trlnn alandr. tekilik, ilktir,ncelliktir.

Ahlaki sorumlulua ikin olan adalet ve iyilik, varln kategorileriyle

anlalamaz. yiliin bu istisnai, sra d ve akn karakteri varlk ve tarihtenkopua baldr. yiyi varla, onun hesaplarna ve tarihine indirgemek onuhkmszletirmektir.4nsan dnyasnn bir kategorisi olan iyilik, insann yzsuyu hrmetine varolur. nsan iyilie muhtatr; iyilik insann bu gereksinimininsesidir. Varlk tarz tekilik olan insan, ancak kendini yzde gsteren anlamakar duyulan sorumluluk sayesinde anlalr. tekini, zsel kategorileri olan,zsel nitelikleri olan bir varlk olarak anlamak, ilkin sorumluluu, hemenakabinde iyiyi tahrip etmektir. Bu nedenle Levinas, tarih boyunca ontolojiye

verilmi olan ayrcal alp etie ykler. Par excellence ya da felsefeninsorusu, niin hi deil de varlk, sorusu deildir, fakat varlk kendini naslgerekelendirir (justifies)5 sorusudur. Bu soru ontolojinin deil, etiinsorusudur. Bu nedenle Levinas iin etik ilk felsefedir.

Sartreci ve Levinas felsefenin btn temel argmanlarn olduu haliylealan Baumana gre etik, ontolojiden nce gelir, ahlki iliki varlktan ncegelir.6Ontolojiyi nceleyen etii, insan doas zerinde kurmak, sadece iyilik

barndran ahlaki eylemleri ba aa evirmekten baka bir amaca hizmetetmez. nsan doasndan hareketle etii temellendirme giriimi, etii ontolojiyeindirger. Bu ise, varlktan ve olgulardan nce gelen iyinin yetkisinin elindenalnmas ve ahlkn yerine yasann geirilmesi demektir. nsann varlk yapszerinde ina edilen bir etik, ahlaki sorumluluun yerine kiisel kimlie dair

bilgiyi koyar. Koulsuz olan ahlak, bylece, koullu hale gelmi olur. Budurumda ahlaki benlik, sorumluluktan kamak iin her trden mantksal

bahaneyi bulma hakkn sakl tutar.Ne ki btn bunlar, ahlakn baka bir varlk, bildiimiz varlktan farkl bir

ilk varlk olduu anlamna gelmez. Zira ilk varlk ya da nce gelen bir varlk, nevarl varlk olmaktan karabilir ne de onun kendinden sonraki varlktan farkl

bir varolu tarzna sahip olduunu gsterir. Zaman ve mekndaki konumu neolursa olsun varlk varlktr. Ahlakn varl ncelemesiyle u anlalr:

Etik olarak ahlk varlktan ncedir. Fakat ontolojik olarak

3Levinas, Emmanuel, Felsefe, Adalet ve Ak, s. 99.4Levinas, Emmanuel, Otherwise Than Being or Beyond Esence. eviren AlphonsoLingis. Boston: Kluwer Academic Publisher, 1997, s.18.5Levinas, Emmanuel, The Levinas Reader, s.86.6Bauman, Zygmunt. Postmodern Ethics. Oxford UK & Cambridge USA:Blackwell,1993, s. 71.


4/24

Ahlaki Kaytszlk4

varlktan ncede [ancak] baka bir varlk olduu iin, varlktan ncehibir ey yoktur. Ahlk ancak kendi iinde, ncenin ahlkianlamnda varlktan ncedir, yani daha iyi olma anlamnda. Fakatontolojik anlamda, hepimizin iinde bulunduu alanda, her ne zamaniki anlam rekabete girerse stn gelme anlamnda (gets the upper hand)varlk ahlktan ncedir; ahlki benlik bir ahlki benlikten baka bir eyolamaz. Ontolojik olarak ahlk ancak varlktan sonra gelebilir, yanihem varln belirlenmi bir sonucu olarak hem de kendini varlkterimleriyle gerekelendirme isteiyle varln nceliini kabul etmekleykml bir kural olarak.7

Ahlk, sadece daha iyi olma anlamnda varlktan ncedir. Ontolojininyokluunda, ya da ontolojiye ramen ncenin ahlki bir anlam vardr ve buanlam daha iyidir. Bu tespit etik asndan nemlidir; nk Kantn yasaylaifade etmi bulunduu gibi, koul aramaz. yiliin btn deeri,koulsuzluundan gelir. Aksi durumda iyilik, dolaysyla zel olarak her trdenerdem, genel olarak ahlak ve etik keyfi olurdu. Bu anlamda ahlak varln inkrdeildir, sadece varln hesaba katlmamasdr. Ahlkn ncesi varlnyokluuyla deil, fakat rtbesinin drlmesiyle ve tahttan indirilmesiylekurulur. Ahlk varln bir aknldr, daha akas ahlk byle bir aknlkansdr.8 Ahlkn iyinin alan olmas, varla akn olmas, varln zselzelliklerine dayanmamasdr. Buradaki nce zamansal ve uzamsal anlamdancellik deildir, iyinin ilkselliidir.

Ahlaki zne, tekinin yzyle kar karya geldiinde, yznzayflyla, lme kar aresizlik imleyen anlamyla karlar. tekininyznn bu anlam, ahlaki benlii sorumlu olmaya arr. Bylece yz, ilkkelimesi hi bir iselliin (interiority) reddedemedii bir buyruk olan birkonuma aar.9 Emir kipinde olan bu sessiz konumayla yz buyurur:ldrmemelisin! Bu nedenle, tekinin yznn arsnn karl olansorumlulukta merhamet ve sevgi vardr. tekinin yzyle karlamayla varlkkazanan bu deerler, yzn sahibinin her tr varlksal zelliinden, onakimliine ilikin bilgiden, bir trn yesi olarak onu dier insanlarla zde klan

btn niteliklerden nce gelir. tekinin yzyle karlama, onunla ilgili her trbilgiden nce gelen bir anlk karlamadr. Bu nedenle ahlaki benliin karsnadikilen, ahlaki benlie etkide bulunan, onu harekete geiren ey, tekininyznn, tekinin varln aan bu aresizlik imleyen anlamdr. Ahlk iyiliktir,iyilik tekinin kim olduuna, onun ne tr zellikler tadna bakmakszn onakar sorumluluk duymaktr. Ahlaki benlik, tekiyle kii olarak deil, yz olarakkarlar. Pekl, amayzn kiiden fark nedir? Yz, kelimenin olaan ya dagndelik anlamnn aksine, grne gelmeyen, dokunulmayan, dolaysyla

7a.g.e., s. 71.8a.g.e., s. 729Levinas, Emmanuel, Totality and Infinity: An Essay on Extraority. eviren AlphonsoLingis. Pittisburg, Pennsylvania: Duguesne University Press, 1998, s.201.


5/24

Yavuz ADUGT 5

plastik bir biim deildir.Yz bir grn ya da olduu gibi olan, fakat fizyonomisi

tarafndan baka trl gsterilen ya da belli edilen, kiisel olabilen vegrlmez bir madde olarak kendini varedebilen bir gerekliin bir

belirtisi deildir... [yz] kendisinin izidir, ift anlamlln hibir zamandalmad yerde kendini tamamen veren bir izdeki bir izdir. zneylehibir bant iinde olmakszn onu megul etmektir, bir bilinle banadenk dmeden, grnmeden nce bana emredendir.10

Buna gre tekiyle yz olarak karlamak, onun varlk olmazellikleriyle kendisine ait hibir eyin bulunmad bir teki olarak

karlamaktr. tekiyle yz olarak karlamak, onun, bir trn bir yesi olarakdier insanlarda bulunan zelliklere belli varlksal zellikleresahip biri olarakkarlamamaktr. tekinin yzyle karlamak, onunla sadece zayf biri olarakkarlamaktr. Bu nedenle tekinin, ahlaki benlik zerinde hibir gc veyayaptrm sz konusu deildir. Yzle girilen her iliki, yalnzca ahlaki benliktarafndan balatlr. Yze kar duyulan sorumlulukta, teki iin yaplan ya dayaplacak olan hibir ey, teki tarafndan ahlaki benlie kabul ettirilmemitir.Yzn byle bir gc olsayd, ahlaki iliki olanakszlard. Burada g,sadece birinin sahip olduu fiziksel ya da siyasal yaptrm kapasitesi ya daolanaklar deil, ayn zamanda tad her trden kiilik zelliini de barndrr.Yzn ahlaki benlik zerinde hibir yaptrm gcene sahip olmamas, hemyzde ahlaki benliin kiisel hesaplarna ilikin hibir eyin olmamas hem de

yzn onun iin fiziksel ve siyasal bir tehdit olmamas anlamna gelir.Dolaysyla yzn zayfl ile yzn sorumluluk balatma gcnde olmamasfarkl eylerdir. Yzn zayfl, onun krlganl, lmlldr; yznsorumlulua etkide bulunma gcne sahip olmas ise, onun sorumluluunalnmasna yol aan u ya da bu zelliklere ahlaki benlikle bir kan bana sahipolmas, onun dostu olmas, onunla ayn ilgileri paylamas, onun kimi

beklentilerine yant vermesi, karlarn karlayacak ekonomik, siyasal bir gcesahip olmasakn olmasdr.

Ahlaki benlik, sorumluluu yzn bir buyruu olarak snrsz birzgrlkle alr. Bu yzden yzn buyurmasn salayan, onun buyruunanclk eden ahlaki znedir. Ahlki iliki yzde okunan bana karsorumlusun buyruuyla baladndan, teki, ahlki ilikinin iine ekilir.Ahlak, balangc, sreci ve akbetiyle tamamen ahlaki benliin seimidir.tekinin bu buyruu vermesini salayan, ona buyurma hakkn sunan, onukonuturan ahlaki benlik olduu iin, ahlaki benlik tamamen teki iindir.teki iin olmak, kendimi bir rehine olarak tekine vermek, kendini teki iinsorumluluk almaya adamaktr. Peki teki iin sorumluluk almak niin teki iinolmak anlamna gelsin? Cevap ok nettir; nk tekine ilgi bakmldeildir.11tekine duyulan sorumluluk karlkl deildir; ahlaki benliin tekiiin yaptklarn, tekinin de onun iin ayn eyleri yapmasn gerektirmez.

10Levinas, Emmanuel, Otherwise Than Being or Beyond Esence, s. 93-94.11Levinas, Emmanuel, Felsefe, Adalet ve Ak, s.100.


6/24

Ahlaki Kaytszlk6

ok kapsaml ve sert bir sorumluluk, ama ahlaki gereklik budur. Ahlakisorumluluk, tekine ilikin bilgiye bal deildir, hibir ilgili amaca sahipdeildir, karlkl yarar hesaplaryla hibir ortak yan yoktur, bir szlemegerei deildir. Ahlaki sorumluluk, bakasnn ona karlk verme beklentisiiinde deildir. Bu sorumluluk herhangi bir korkudan cehennem, hapiskorkusudolay deildir. Bu sorumluluk, her trl nedeni ve temeli reddeden birsorumluluktur. Bu sorumluluk, koulsuz bir sorumluluktur; ne tekininkazanmay hak ettii bir sorumluluktur ne de ona denmesi gereken bir bortur.Bu sorumluluk, bir eyin karl ya da bedeli deildir. Bu sorumluluktamamenahlaki benliin denetimindedir. tekinden herhangi bir beklenti iinde olmadan

ondan sorumlu olmak, kendimi ona adamak anlamna gelir. yle ki, teki iinlmek, btn ahlkn ls olan, btn ahlkn alegorisi olan bir edimdir.12Ahlaki benlik, sorumluluk almakla, bakasnn yaam olanaklarn zenginletirirkendisini de bir zne olarak kurar.

Ancak, bu bitmeyen ve snrsz sorumluluk, ayn zamandakendi iinde kartn barndrr. Zira neden olduu yaknlk ahlaki zneyi biratma ortamna srkler. Kendini tekine adamann arl altnda debelenenahlaki zne ne kadar dayanabilir? Hem almak ya da reddetmek tamamen ahlakiznenin seimi hem de fazlasyla ar ve sert olan bu sorumluluk basit birhamleyle srgne gnderilebilir. Dolaysyla geni ve hesapsz bir sorumluluadayanan ahlak tamamen tehlike iindedir. Bu, ahlakn hibir ekilde kanlmazolmadn gsterir. Bu, ahlaka ilikin korkun bir hakikattr. Sadece faile ait

olan bir sorumluluk kabul da edilebilir, red de edilebilir. Bu nedenle ahlakiolmak kanlmaz bir ey deildir. Zira ahlak iin ne bir neden ne de bir sebepvardr; ahlakl olma gereklilii ve ahlakl olmann anlam ne gsterilebilir ne demantksal olarak karlabilir.13 Ahlak, kaygan bir zeminde hareket etmektir.Admlarn salam atp atmamak tamamen failin iradesine baldr. Bu, ahlakntamamen mulk olduunu gsterir. nsan ahlaki sorumluluk durumuyla karkaryadr. Yaam durumunda bu sorumluluu alabilir, reddedebilir. Yapmakister yapamaz, kanmakister yapmak zorunda kalr. Kafas karr, can sklr,

bunalr, atmalar yaar. Ama bu durumdan kurtulmann hibir mutlak aresiyoktur. nsan olmak, ahlaki durum iinde srekli debelenmek demektir.

Kapsam ve dayanaklar bakmnda uzun erimli ve fazlasyla fedakarlkgerektiren bir sorumlulua dayanan ahlak, en nihayetinde gerekleebilirgereklemesine, ama ahlaki sorumluluun alnmasnn nn ap kolaylatranveya tkayp zorlatran ok sayda d koul vardr. Ahlak, sorumluluk

balamnda tamamen ahlaki znenin denetimindedir; ama ahlaki zne, toplumuniinde, toplumsal ilikiler karsnda sorumlulukla yz yze gelir. Bu nedenletoplum, tarz nasl olursa olsun, doru ya da yanl, kendisine maruz kalan

bireyleri sadece yap, dolaysyla yaamn znesi olma balamnda deil, ayn

12Bauman, Zygmunt. Mortality, mmortality and Other Life Strategies. California:Stanford University Pres, Stanford, 1992, s. 200.13Zygmunt Bauman,Life in Fragments: Essays in Postmodern Morality, (Oxford UK &Cambridge, Blackwell,1995), 18.


7/24

Yavuz ADUGT 7

zamanda deer yarglar araclyla eylemlerine, dolaysyla etik zne olmasnabir ekilde mdahale eder. Belirli bir yaam tarzna hapsetmekle bireyinkiiselliini fazlasyla etkileyen toplum, eylemlerin iinde gerekletiklerikoullar barndrmakla da bireyin ahlaki kararlarn etkiler.

Toplumun ahlaka tesirleri, belirli bir alana hapsedilmeyecek denli okynl ve ok boyutludur; ahlaka dair topluluku yaklamlar, deerler ve deeryarglar bakmnda fikirler ve inanlar, kiinin yapsn etkileyen kltrelunsurlar, yasal ya da sosyal kabullerle eylemlere izdii snrlar... Btn butoplumsal yaplar bir ekilde ahlakn varlna, srecine ve sonucuna mdahaleeder. Bunlar nemli ve fazlaca dile getirilen etkilerdir, ancak toplumun ahlaka,

hakknda fazla konuulmayan, nemli bir etkisi daha vardr. Toplumsal mekndzenlemeleri.., Sorumluluun neliini, snrlarn, koullarn, alnpalnmamasn nemli lde etkileyen toplumsal bir unsur Toplumsalmekn;nk insandaki yer ya da meknduygusu nesnel olarak verili deildir, bizzatinsani olarak yaplandrlr.

Bu nedenle farkl alanlar, kasabalar, tarmsal blgeler, yeniticaret alanlar, alveri merkezleri, ana ulam yollar vb., sadece

belirli bir meknsal yapnn eleri ve insan etkinliinin dardanbelirleyicileri deildir. Daha ziyade, bizzat bunlar toplumsaldr,toplumsal olarak retilmitir ve toplumsal olarak yeniden retirler. Bunedenle belirli bir toplum iinde hazr bulunan anlaml toplumsalnesnelerden ve bu tr nesnelerin karlkl bal olduklar karakteristik

biimlerden ayrlmazlar.14Dolaysyla her tarihsel dnmle birlikte, her kltrel yapda mekn

dzenlemeleri de dnm geirir. Toplumsal yaplarn dzeninde zamana elikeden dnmleri, meknsal dzenlemelerdeki dnmler izler. Mekn sadeceeylerin eylerle, insanlarn eylerle ya da insanlarn insanlarla i blmnngereklerine gre girdikleri toplumsal ilikilerin niteliini deil, ayn zamandaahlaki varlklar olarak kiilerin birbirine kar vicdani ilikilerini de belirler.Modern dnemden, postmodern dneme zamansal geie parallel olarak farkl

biimlerde grnm kazanan toplumsal mekn dzenlemelerinin ahlakisorumlulua etkileri de zce farkldr. Modern dnemin toplum tarz olantoplumsallamann toplumsal mekn dzenlemesi bilisel nitelikteyken,

postmodern dnemin toplum tarz olan toplumsalln toplumsal mekndzenlemeleri estetik niteliktedir.

Toplumsal mekn dzenlemesi Evet, ama bu kavramla ne kas tedilir vebunun ahlaka nasl bir etkisi olabilir? Mekn, en genel biimiyle yer, eylerin veinsanlarn hareketlerinin fiziksel manada bal olduu snr anlamna gelir.eylerin ve insanlarn birbirine kar fiziksel konumuna, dolaysyla birbirlerineolan mesafelerine gndermede bulunmakla fiziksel balamda nesnellie karlkgelen mekn, uzaklk ve yaknlk bildirir. Ahlaki anlamda mekn, fizikselanlamda mekna paralellik gsterdiinden, toplumsal mekn insanlar aras

14 John Urry, Meknlar Tketmek, ev. Rahmi G. dl, stanbul, Ayrnt Yaynlar,1999), s. 97.


8/24

Ahlaki Kaytszlk8

uzaklk ve yaknlk demektir. Bu nedenle insanlar aras ilikide uzaklk [veyaknlk] nesnel, kiisellikten arnm, fiziksel bir veri olmaktan ok, toplumsal

bir rndr.15 nsann kendisini iinde bulduu deil, ina ettii mekn...nsanlararas ilikilerle llen bir uzaklk ve yaknlk...

nsanlararas uzaklk ve yaknlk Yakn, el altnda olan, her zamanrastlanlan, her zaman grlen, kendisiyle bir ekilde etkileime girilen,dolaysyla bilinen demekken; uzak, rastlanlmayan, grlmeyen, etkileimegirilmeyen, yabanc, dolaysyla bilinmeyen anlamna gelir. Yakn insan,kendisiyle ilikiye girilen, uzak insan ise, kendisiyle ilikiye girilmeyen, enazndan dorudan ilikiye girilmeyen kimsedir. Dolaysyla insanlararas iliki

balamnda uzaklk ve yaknlk, insanlara dair bilgiye dayanan, bu bilgiylellen mesafedir. Bu nedenle toplumsal mekn oluturma sreci tekilere dair

bilgiyle ynetilir. tekilere ilikin bilgi, temel bilgi veya asl bilgi ilebilinli bilgi olarak ayrlr. Temel bilgi dier insanlara ilikin en basit

bilgidir. Burada teki el altndadr. Bauman temel bilgiyi Husserlin izindengiderek doal tutum iindeki bilgi olarak adlandrr. Husserlin16 doal

bak dnyas dedii dnya, uzamsal olarak sonsuz, zamanda olan ve oluan birdnyann farkndaldr. Bu dnyann farknda olmak, onu dolaysz olarakkefetmek, deneyimlemek demektir. Grme, dokunma, duyma gibi duyualglaryla eyler benim iin yalnzca orada, vardr. Fakat salt algsal nesnelerdeil, ayn zamanda canllar ve dier insanlar da benim iin oradalar; onlargryor, dokunuyorum, onlarla konuuyorum, ne dndklerini, ne

hissettiklerini ne istediklerini dolaysz bir ekilde anlyorum. Onlara dikkatetmesem de alg dnyamn alanndaki gereklikler olarak vardrlar. eylere ve insanlara dair bu bilgi, kavramsal dnmeyle ilgili bir bilgi deildir. Nesnelereve insanlara ilikin bu bilgimin olmas iin onlarn benim alg alanmn iindeolmalar gerekmiyor. Onlar, benim iin oradalar, belirliler, az ya da ok

biliniyorlar, edimsel olarak alglanmasalar da vardrlar. Bu bilgi naif bilgidir;hibir kanta intiya duyulmadan, zerinde fazla kafa yormadan doru kabuledilir. Bu yzden doal tutum iindeki bilgi bakmndan insanlar hemfikirdirler,sylenen eyler konusunda anlarlar. Birinin sylediklerini bir dierininanlamama olasl yoktur; sylenenler zerinde uzun uzadya tartmaya ihtiyaduyulmaz. Anlamak ve anlamak doaldr, doal olmayan yanl anlamak veanlamamaktr.

Doal olmayan bu durumla birlikte asl bilgi, bilinli bilgi oluturmasreci balar; nk yanl anlama, anlamama durumu, aklamay, oturupyeniden dnmeyi, ayrmlar yapmay gerektirir. Ve toplumsal dnyanninaas, naif beklentiler hedeflerine ulamad ve bu nedenle naifliinikaybettii zaman balar.17 Doal tutum iindeki bilgi durumunda her ey

15 Bauman, Zygmunt, Kreselleme, ev. Abdullah Ylmaz, stanbul: Ayrnt Yaynlar,1999. S. 20.16Husserl, Edmund.deas: General Introduction to Pure Phenomenology. eviren W.R.Boyce Gibson. New York: Collier Books, 1962, s.91.17Bauman, Zygmunt,Postmodern Ethics, s. 147.


9/24

Yavuz ADUGT 9

naiftir, insanlar birbirleriyle anlar, eylemler, tutumlar, olaylar ve meselelerzerinde durup dnme ihtiyac hissetmez. Doal tutum iinde her bir insan,

bakalaryla birlikte olduunu ve onlarn da kendisi gibi insanlar olduunuapak bir hakikat olarak alr. Bilgi, insanlarn elinin altndaki eylere ilikindir.Fakat anlamazlklar, yanl anlamalar, farkllklar, gedikler kar kmaz,kendilerine ilikin bilgiye ulalmaya allan insanlar el altndan kaypuzaklarlar. Bilgi, mesafenin kapanmasyla elde edilmez, aksine mesafeninalmasn gerektirir. zne, bilgi nesnesinin ileyi yasalarnn, tarihselgeliiminin dnda olduu srece bilgi znesi olarak kanumlanr. Ontolojikolarak sz konusu yasalara, geliim seyrine tabi olmamak deil, onlarn

menzilinin dna kmak zne, bilmek istediini karsna almad, seyredalmad srece onunla epistemolojik bir temas kuramaz. Bilginin yenidendevreye girmesiyle, insanlar arasna yeni bir mesafe girer. nsanlarn yaknlve uzakl onlar hakkndaki bilginin azl ya da okluuyla belirlenir. Bunedenle [bilinli] bilgi bu mesafenin ynetilmesidir.18 Ve toplumsal mekndzenlenmesi, sz konusu mesafenin ynetilmesi amacn tar. Mesafeninynetilmesi, insanlararas uzaklk ve yaknln ynlendirilmesi demektir.Mesafe ynetimi sradan mekn dzenleme sanat deildir, bir tr toplummhendisliidir. Zira insanlararas uzaklk ve yaknln ynlendirilmesi,insanlar aras ilikilerin dzenlenmesi anlamna gelir.

Toplumsal mekn dzenlenmesi ilikilerin nitelii asnda nemlidirnemli olmasna, fakat balang deildir. Toplumsal meknlarn dzenlenme

tarznn gerisinde de toplum tarzlar yatar. Her toplum tarz, kendine uygunbirmekn dzenlemesine gider. Ve modern dnemin balanglarndan bu yanageen srede insanlk, biri modernlii, dieri postmodernlii temsil eden iki trtoplum tarzyla rgtlendi. Modern toplum tarz toplumsallama (socialization),

postmodern toplum tarz ise toplumsallk (sociality) olarak adlandrlr. Moderndnya grnn egemen olmasyla birlikte toplumun tekrarlanabilir olaylardanibaret bir yap tekil ettiini ve bu olaylarn nceden bilinebileceini varsayantoplumsallama, insan ilikilerini, sz konusu yapy ayakta tutacak vesalamlatracak kurallarla ynlendirmek ve ynetmek amacn tar. zndeulusalc olan bu toplum tarz, ulus devlet anlaynn kmesiyle yerini cemaatya da kabile anlayna dayal postmodern toplumsalla terk eder. Toplumlarn

bundan byle ani biraraya gelmelerle ekillendiini ve hibir kalc yapyadayanmadn varsayan toplumsallk, insanlar aras ilikilerin kalabalklarndenetiminde olmasna olanak salamak ister. Modern zamanlarn balangcndan

bu yana mekn dzenlemelerinin temelinde sz konusu bu iki toplum tarzbulunur. Benzer ve evrensel kurallar peinde olan toplumsallama meknbilisel, cemaati ve yerelci olan toplumsallk ise estetik olarak dzenler.

Bilisel mekn dzenlenmesi bilginin edinilmesi ve paylalmasyladnsel olarak yaratlr.19 Mekna dair her trden planlama, rgtleme,dzenleme tekilere ilikin bilgi miktarna bal olarak kurulur. Bu nedenle

18a.g.e., s. 148.19a.g.e., s.146.


10/24

Ahlaki Kaytszlk10

bilisel mekn dzenlenmesi, belirli trden bir toplumsal yapnn neliine,dayanaklarna, ileyiine dair epistemik temeller zerinde i gren bir politikagerektirir. Bilisel/toplumsal mekn, insanlar bilginin azl ve okluunakarlk gelen insanlararas uzaklk ve yaknlk bakmndan farkl iki kutubayerletirir. Mahremiyet ve anonimlik kutuplar Yaknlk mahremiyetle,uzaklk anonimlikle tanmlanr. Mahremiyet kutubuna dahil bireyler birbirlerininhayatlarnn her alanna grime serbestisine ve gvenine sahip olduklarndan,

birbiri hakknda her eyi bilir ya da bildiini varsayar. Kiiler hemen hemen herdurumda, her tr ruhsal ve fiziksel durumda birbirini gzlemlemilerdir. Amaelbette toplumsallama herkesin herkesi kiisel olarak bildii bir toplum tarz

deildir. Postmodern toplum tarzna nazaran ok daha geni olan toplumsallnherkesin herkesi tandk ilan etmesinin gerisinde evrensel olduu iddia edilenkurallar yatar. Burada bir tr kiiler aras nerme aktarmndan ziyade, belirliilkeler sayesinde kiiler arasnda eylem, tutum ve yaam biimi bakmndakurulan benzerliktir. Modernizmin iednk bak, evrensel kural aray,farkllk gereini kabul etmeyi olanaksz klar. Btnyle benzer olan ya daolma abasnda olan modernler iin farkllk tehlikeden baka bir ey deildir.Buna karlkanonimlik kutbunda olanlar, bir mesafeden sz edilmeyecek kadartoplumsal meknn tesinde olduundan, hakknda hemen hemen hibir ey

bilinmeyen tekidir. Bu nedenle bu kutupta teki bir bilgi nesnesi deildir, hattainsan bile deildir. Zira tanndk olan, daima belli niteliklerle donanm biriyken,anonimlik kutubunda yer alanlarn bir kimlikleri yoktur. Anonimlik kutbunun

mensuplar kimliklerini ait olduklar snftan alrlar. Haliyle onlar hakkndabtn bilinenler, ait olduklar snf hakknda orda burda bir araya getirilmimalumatlarla snrldr.

Bu keskin ayrm, insanlar, btn toplumsal ve kiiler aras ilikilerinrengini belirleyen iki genel snfa kategorize eder; mahremiyet kutbunda olanlarbiz, anonimlik kutbunda olanlar onlar olarak adlandrlr. Bu, yalnzca ikiayr insan grubunu deil, tmyle farkl iki tutum arasndaki duygusal balanmave antipati, gven ve kuku, gvenlik ve korku, ibirlii ve ekime arasndakiayrm temsil eder.20 likileri, kurallar ve meknlaryla onlar bizdenolmayanlardr. Bizim olan onlarn deildir, onlarn olan bizim... Bizinonlarla zihinsel ve fiziksel hibir yaknlk durumu yoktur, olmaz. Bu anlamdatoplumsal ve fiziksel meknlar rtr; onlar bize sadece zihinsel olarakdeil, fiziksel olarak da uzaktrlar. Bizin paylat fiziksel meknn dndaolmalar gerekenlerdir; bizin bulunduu lkelerin, ehirlerin ve mahallelerindndadrlar. Modernizimde olumlu ve olumsuz imgelerin kutuplamasnn bircorafyas vardr.21 Sz konusu corafya iyilik ve ktlk tarafndansnrlanm deildir, aksine iyilik ve ktlk bu snrlara hapsedilmitir; nkolumlu ve olumsuz imgeler modernizmin tahayyl ettii corafyann yapsal

20 Bauman, Zygmunt, Sosyolojik Dnmek, ev. Abdullah ylmaz, stanbul: AyrntYaynlar, 1998, s. 521 Harvey, David, Umut Meknlar, ev. Zeynep Gambetti, stanbul, Metis Yaynlar,2008, s. 194.


11/24

Yavuz ADUGT 11

gerekeleridir. ehir planlamaclarnn ve mimarlarn ehri planlama ve kurmatarzn belirleyen ey, sadece ellerindeki nesnel fiziksel mekn, somut ara vegereler ile halihazrda ulalan tekniin seviyesi deilir, ayn zamanda iindeyaanlan gelenek ve genel kabul grm deer yarglardr. Bir yandanzgrln, yaratcln, gvenilirliin, dier yandan yabanclarn, alt snflarn,tehlikeli tekilerin mekn olarak ehir, bu corafyann bizzat kendisini temsileder. ehir, ilikilerin, her trden ilikinin nesnellemi biimidir. Bu nedenlesz konusu corafya, sadece ahlaki normlar rehberliinde ina edilmez, aynzamanda yeni ahlaki normlarn formle edilmesine yol aar. Modern ehir bizile onlar arasndaki deer ayrm zerine kuruludur, ama ayn zamanda

barndrd ilikiler dolaysyla halihazrda bal kalnan deerlerin yenidendeerlendirilmesine, eletiriden geirilmesine ve gerekliyse yeni deerlerinyaratlmasna n ayak olur. Modern kent farkllklar bir araya getirmek iindeil, birbirinden uzak tutmak iin dizayn edilir. Haliyle modernizmde mimariyapdaki btnlk ylesine gl bir deer olarak grld ki, Aydnlanma bizeantisosyal inaat miras brakt, onun grsel deerleri kullanlmay vegereksinimlerin deiimini bekledi.22Modern yaklamn kkleri tarihsel olarakok derinlerde yeerir. Sennettin, Ten ve Tata 16. yzyl Venedikinin ehir

planlamasna dair tespitleri, btnyle bu ayrm zerinde i grdnnkantdr. Yzyllarca ticari kurallarn snrlar iinde ticaret gereksinimleridnda ehirle her trden ak ilikileri tehlikeli ilan edilen Yahudileri Gettoyakapatan Venedik ynetimi, Hristiyan cemaatini tekilerin bulatraca olas

toplumsal, ahlaki ve bedensel hastalklardan koruduklarna inanmtr.Mahremiyet kutbu ve anonimlik kutbu, biz ve onlar Ne olduklar, nasl

davranacaklar, hangi kurallarla eyledikleri bilinen ile ne olduklar, nasldavranacaklar, hangi kurallarla eyledikleri bilinmeyenler Kendileriylegvenle ilikiye girilenler ile ilikiye girmekten kanlanlar Gvenilirilikilerin taraflaryla meknsal yaknlk, buna karlk tehlikeli olanlarlameknsal uzaklk Grnd kadaryla durum gayet ak ve net. Ancak herey bununla bitmiyor, zira mahremiyet kutbunda uzak olan, ama anonimlikkutbuna da dahil olmayanlar; yani yabanclar var. Yabanclar mahremiyetkutbundan uzaktrlar, ancak anonimlik kutbuna dahil olacak kadar uzak dadeiller. Yabanc, stndeki rt kaldrlm, hakknda bilgi edinilmi,dolaysyla gizemi ifa edilmi insandr. Yabanclk tanmay varsayar. Birkiiyi yabanc olarak kabul etmem iin ncellikle onun hakknda hi olmazsa birka ey bilmem gerekir.23Ne ki bu yle die dokunur bir bilgi deildir; nksadece onlarn yabanc olduklaryla snrldr. Bu yzden tpk onlar gibiyabanclar da ne yapacaklar, nasl davranacaklar bilinmeyen insanlardr.Velhasl yabanclar, snflandrmann, tipletirmenin, dzenin, dolaysylatoplumsal mekn dzenlemesi, toplumsal mekn ynlendirmenin nnde daima

bir tehdit olutururlar. Belli insanlar yabanc ve bu nedenle can skc, sinir

22Sennett, Richard, Gzn Vicad, ev. Suha Sertabibolu ve Can Kurultay, stanbul,Ayrnt Yaynlar, 1999, s. 120.23Bauman, Zygmunt, Sosyolojik Dnmek, s. 66.


12/24

Ahlaki Kaytszlk12

bozucu, rahatsz edici klan baka bir deyile, bir problem haline getiren ey,ak bir ekilde grlmesi gereken snrlar bulanklatrmalar ve bu snrlarnortadan kaybolmalarna neden olmalardr.24

Onlar grubuna dahil olanlar hakknda bir ey bilinmese de biz iinfazla bir tehlike oluturmazlar; nk bizle karlama olanan ortadankaldran bir fiziksel meknda yaarlar. Ancak yabanclar bu gveni tamamensarsan bir gruptur; bizin toplumsal meknnn dnda olsalar da, fizikselmeknlarnn snrlar iinde gezinirler. Bu nedenle yabanclarn en belirginzellii, komuya benzer yaratklar. Yaratk komular. Baka bir deyileyabanclar yani toplumsal olarak uzak, fiziksel olarak yakn [olanlar], fiziksel

olarak ulalabilir yaratklar25

olmalardr. Yabanclar, sadece yabanc olduklarbilinen ve bu nedenle ne yaptklar, hangi kurallarla eyledikleri bilinmeyen,dolaysyla tehlikeli ve uyumsuz ilikilerin failleridir. Toplum, yabanclaryabanc olarak belirlemekle,onlar mmkn olduunca kendileriyle hi ilikiyegirilmemesi gereken bir kesim olarak konumlandrmay amalar. VenedikGettosu bu amaca hizmet eden ilk ve en nemli rnektir. Ticari ve askeri olarak

byk bozgunlar yaayan Venedik ileri gelenleri, bu kayplar ehrin bozulanahlakna ve artk sahip olmadklar parann yaratt ktlklere balayarak,Gettoyu ahlaki bir kampanyayla meru kldlar. ehir ileri gelenleri farklolanlar tecrit edince, artk onlar grmek ve onlara dokunmak zorundakalmaynca ehirlerine huzur ve haysiyetin geri dneceini umuyorlard. 26Mekn dzenlemesinin toplumsal ilikiler balamnda nedenleri toplumsal

gerekeler adil gelir dalm, i imkanlar, salk hizmetlerine ulamakolaylolabilir, ama tek neden bu deildir. Bireylerin ait olduu topluluunsnrlarn dna kp kmayacaklar, kacaklarsa ne maksatla kacaklar,onlarla ilikiler yaayan dier topluluklarn yelerine nasl yaklaacaklar da

bunda etkilidir. Bu yzden, toplumsal meknlar, hem toplumsal hem de bireyseleylemlerin niteliinde belirleyici bir etkendir.

Yeni kapitalizmin ticari beklentileri ve uygulamalar, yeni teknolojikolanaklar, yeni corafi keifler, yeni ulam imkanlar zamanla hem bu ayrmnmmknln daha kolaylatrmakta hem de daha derinletirmektedir. Irk,milliyet, inan gibi geleneksel unsurlara hiper-modern yaam tarz temelliayrm unsurlar eklenmekte. Gn getike byyen ehirler, yaam yerleri

balamnda yabanclar uzak tutmay baarr baarmasna, ancak moderntoplumsal gereksinimler vesilesiyle neredeyse bamsz birer lke kadar

byyen corafyalar ilerin yrmesi iin yabanclar geici de olsa gnnbelirli saatleri iin merkezlere tamay zorunlu klar. Evet, yabanclarla ilikiyegirmemek iin yaplacak en iyi ey, mmkn olduunca onlarlakarlamamaktr, fakat hiper-ehirlerde bu mmkn olmuyor. Onlarla her an

24Bauman, Zygmunt. Modernite ve Holocaust. eviren Suha Sertabipolu. stanbul:Sarmal Yaynevi, 1997, s. 25.25Bauman Zygmunt,Postmodern Ethics, s. 153.26Sennett, Richard, Ten ve Ta, ev. Tuncay Birkan, stanbul, Metis Yaynlar, 2008, s.193.


13/24

Yavuz ADUGT 13

caddelerde, sokaklarda, elence ve al-veri merkezlerinde karlalacaktr.Pekala, ama bu byk sorun nasl zlr? Bilisel/toplumsal mekndzenlemesi u anlay zerinde kurulur: onlarn [yabanclarn] igal ettii ve

paylat meknlardan tamamen uzak durulamayaca iin, sonraki en iyizm, onlarla pek de karlama saylmayan bir karlama, karlamaolmayan bir karlama, bir sahte karlama iine girmektir.27 Yabanclarla,uyumsuz ve tehlikeli ilikilerin failleriyle ilikiye girmemek iin sahtekarlama sanatnda usta olmak gerekir. Sahte karlamann en nemli teknii,gz temasndan kanmaktr. Zira temas eden gz ilikiye karlan davetiyedir.Kiiyle ilikiye girmekten kanmak, ama yine de kalabalklar iinde bir yer

bulmak iin, kaamak baklarla, alttan baklarla bakmak gerekir. Yaplacakey, bakmyormu gibi yaparken grmektir. Yant vermeye tevik etmeden,karlk vermeye davet etmeden tehlikesiz bir ekilde bakmaktr; ilgisizgrnrken dikkat etmektir.28 Basit bir hamleyle arka plana itilmi olanyabancnn, eylemlerin geliim izgisi ve sonular zerinde etkide bulunmaimkan bertaraf edilir. Arka plana itilmekle yabanc, ilgisiz, tannmayan, kabuledilmeyen, varlk olmayan bir varlk haline gelir; nk artk tm bilinliilikilerden soyutlanm bir alandadr ve bu alan her tr sempati ve antipatidenyoksunbir duygusal boluk alandr. Modern dnyada tm aba sahte karlamasanatna uygun bir fiziksel meknn yaratlmasyd. ehir, bu ama erevesindeayrntl bir ekilde planlanr; yerleim yerleri bu ama erevesinde homojen,tek tip ve yeniden retilebilecek bir ekilde dzenlenir. ehrin meknsal

dzenlenmesi, snflar, etnik gruplar, kuaklar ayrmaya uygun bir halegetirilir. Semtler, mahalleler, barnma yerleri, elence yerleri mmknolduunca bu ayrm ayakta tutma ve derinletirme amacyladzenlenir.

ehirin ortak meknlar ise, sadece iinden geilecek yer ilevi grr.Caddeleri, yollar, metrolaryla ehirler bir yerden bir yere gemenin imkanlarolarak grlebilir. ehrin bu mimarisinin gerisinde ngilizce kkenli cityszcnn anlamna gsterilen sadakat bulunur. [citynin anlamn gsteren]kaynaklardan biri urbs, yani kentin ta yapsdr. Kentin ta yaps korunma,ticaret ve sava gibi pratik nedenlerle kurulmutu. Citynin dier kk civitastrve bu szcn anlam, kentte biim bulan duygular, riteller ve inanlardr. 29Buna gre ehir mimarisinin temelinde, bir yandan koruma altna alnan snrlariinde yer bulacak olanlar belirleme, dier yandan bu snrlara dahil olanlararasnda her trden ama, duygu, tutum paylamnn niteliini saptama arzusuyatar. Bu ikili yap, Harveyin srarla vurgulad adaletsizliin corafyalatnadair syleminin gerisindeki temel gerekedir. Bu, ilikilerin rotasnnizilmesinden tahmin edilenin tesinde bir anlam tar;

toplumsal mekn, bireylerin etrafn evreleyen meknsalsimgecilie tepkilerinin, duygu ve tasavvurlarnn oluturduu

btndr. Her kii, yle grnyor ki, kendi geometrik sisteminde

27Bauman, Zygmunt,Postmodern Ethics, s. 153.28a.g.e., s. 155.29Sennett, Richard, Gzn Vicdan, s. 27.


14/24

Ahlaki Kaytszlk14

rd meknsal ilikiler anda yaamaktadr. Btn bunlar, analitikbak asndan moral bozucu bir manzara oluturabilirdi, ama kii vegruplar kendilerini evreleyen mekn karsnda byk lde benzertasavvurlar oluturmakta, yaptklar deerlendirmede ve mekn iindekidavranlarnda benzer yollar tutmaktadr.30

Bylece sahte karlama, fiziksel olarak yakn olanlar toplumsalmekndan kartmak, onlar tamamen ilgisiz insanlar haline getiren modernuygarln sonucu yzn silinmesidir. Modern kent bireyselliin yok olduu

biimsiz bir yndan ibarettir. Bireylerin varlklar ya da yokluklar bir farkyaratmaz, her birey bir dierinin benzeridir, her biri bir dierinin yerine

geebilir; nk insanlar ehir meknnda rastgele karlarlar. Modern dnya,insanlar bizden olanlar ile yabanclar olarak ayrmakla modern yaam tarzngvence altna almamsa da, belli bir endieden kendini kurtarmtr. nkyabanclar ayrmakla artk tehlikenin ne olduunu, nereden geldiini ve kimlertarafndan yaratldn tespit etmi oluyordu. Tehlike, dzenin bulanklnaneden olan kirli yabanclardan geliyordu. Onlar, kurallarn bilinmesini salayanhesaplar boa karan, kararsz davranlar sergileyen, ahlki olarak zayf, iortamnda erdemsiz, ar duygusal, dengeli yarglama yeteneinden yoksun,tepkilerinde dzensiz ve tahmin edilmez ve bu nedenle ilikileri belirsiz, ksaca

bilisel mekn oluturmaya kar gelen tm riskleri barndran insanlardr. Butehlikelere sahip olduklarn bilmek, en azndan denetim altnda tutulmalarnsalayacakt.

Toplumsal/bilisel mekn oluturma sreci insanlar belli snflara sokar,snflar arasnda belli ayrm noktalar belirler ve bir kesimi yabanclarbelli

bir toplumsal ve fiziksel mekna uygun olmayan ilan eder. Bu nedenle belirli birkesimi meknlarn dnda tutmak iin eitli dzenlemeler retir ve uygulamayakoyar. Ne ki sonuta yabanc olarak adlandrlan ve belli meknizmalara tabitutulan kesim olmadan toplumsal/bilisel mekn varln srdremaz. te buduruma; yani bir yandan yabanclardan kurtulma istei, dier yandan yabanclarolmakszn yapamama durumuna proteophobia denir. Proteophobia, insanniinde kaybolmu, kafas karm, kendini gsz hissettii durumlardanholanmamay ifade eder.31

Modern dnem miadn doldurunca, ona karlk gelen toplum tarznnmekn dzenleme biimine postmodern tepki sesini ykseltir. Farkllkla

barma sreci olan postmodernlik, modern dnemin iliki tasarlama biimlerinebal kalmaya yanamaz. Baudelairenin tavr, mekn dzenlenme konusundapostmodern kopuu temsil eder. Modern kent, insanlar ie deil, dadndrebilirdi; kent onlara btnln deil, bakaln deneyimleriniyaatabilirdi.32Sadece Sennet iin deil, Benjamin iin de, dahas genel olarak,hatta kendisi iin bile Baudelaire modern kentin airidir, ama beklentisi

30Harvey, David, Sosyal Adalet ve ehir, ev. Mehmet Moral, stanbul, Metis Yaynlar,2006, s. 38.31Bauman, Zygmunt,Postmodern Ethics, s. 164.32Sennett, Richard, Gzn Vicdad, s. 145.


15/24

Yavuz ADUGT 15

postmodern beklentiyle tamamen rtr. Postmodernizm, Baudelaireninszlerinin altna sevinle imza atar. Sennettin Gzn Vicdannda belirttii gibi,meknn farkllklar barndrmas gerekliliinin teorik filizleri olan bu yaklam,ehri, farkllklar yaamaya ynelik bir tr kltr olarak gren Chicagolu birgrup kentbilimci tarafndan haritada bir yer olarak ehir ile ahlaksal dzenarasnda iliki kurmaya gtrr; yani bu kent grne gre kiinin kendinigelitirmenin yolu Aydnlanmann btnl ve tutarll deildi; bu yol dahakarmak ve paral bir deneyim gerektirir.33

Farkllkla karlamak, ama farklla benzemeden, farkllk iindeerimeden... Toplumsallk bu kabulle ie koyulur. Bu yzden sz konusu dneme

denk gelen meknsal dzenleme, estetik/toplumsal mekn dzenlemesi olarakadlandrr. Bu mekn dzenlenmesinin temelinde hareket halindeki insan vardr.Estetik mekn, merak ve deneyimsel younluk aray tarafndan ynlendirilenilgi araclyla duygusal olarak izilir.34Estetik mekn dzenlenmesinde ama,modern dnem mekn dzenlemesinin aksine, ilevsellik deil, haz veheyecandr. Burada belli bir dnce dnyasnn pratik olanaklarnnesnelletirmekten ziyade, farkllk deneyimlerinin miktarn artrma, mmknolduka daha ok artrma eilimi hakimdir. Fakat bu, yabancnn yabanclnasonsuz gven duyulmaya balandnn ilan deildir. Estetik mekndzenlemesi de, tpk bilisel mekn dzenlemesi gibi, temel olarak yabancsorununa kar bir dzenlemedir. Yabanclarn toplumdaki konumunu, toplumsalyaam iindeki yerini belirleyen ve bylece taraf olduklar ilikilerin

erevesini izen bir meknsal dzenleme... Yabancnn ne olduu, nasldavrand, ne tr ilkeleri takip ettii postmodern dnya iin de belirsizdir. Buyzden, estetik mekn yaratma sreci, yabancnn yabanclyla birlikte nasl

bir ilikinin faili olabileceini belirlemeye ynelik bir sretir. Yabancilikilerden yoksun braklmaz, ama ilikilerin belirleyicisi de deildir. Yabanc,ilikiler iin bir taraftr, ama bir zne deildir. Aktr deil, figrandr. Bir ilikiyaar, ama ilikinin kontrol elinden alnmtr. Yabanc btn yabanclylayaar, fakat yaamn zsel niteliini belirleme konusunda etkisizdir. Ne ki bumekn dzenlemesinin belirleyici zellii, bilisel mekn dzenlemesininaksine, yabancy gzden uzaklatrmaya almas deil, yabancy gze hitapeden biri haline getirmesidir. Bu meknda yabanc artk yabanclyla bir hazobjesi olarak sahneye kar. Yabanclar bilinmeyen davranlar, eylemlerinineitlilii ve artc kapasitesiyle, tahmin edilmeyen tarzlar, alldk olmayanilgin kyafetleriyle ilgi oda haline gelirler. Yabanclar bu ynleriylekendilerini seyredenin hazlar iin birer zengin kaynaktrlar. Bu anlamda biliselmekn harekete geirenproteophobia, yani yabanclardan her ynyle duyulan

bir korku iken, estetik mekn harekete geiren proteophilia, yani yabanclaraduyulan merak ve bundan kaynaklanan hazdr.

Meknlar Tketmekte, John Urry yerlerin, mallarn ve hizmetlerinalnd ve tketildii, yerlerin grsel adan tketildii, yerlerin kelimenin

33a.g.e., s. 150.34Bauman, Zygmunt,Postmodern Ethics, s. 146.


16/24

Ahlaki Kaytszlk16

gerek anlamyla endstri, tarih, binalar ve evre bakmndan tketildii,yerlerin baz kimliklerin tketildii meknlar olarak i grdn iddia ederek,meknlar hem eylerin tketim merkezi hem de bizzat kendilerinin tketildiianlamda tketimi olanakl klan, artran, hzlandran bir zeminden baka biranlam ifade etmeyecek lde dntne vurgu yapar. Tketim toplumlarndatketimin snrlarnn tamamen erimesiyle, meknlar, ayn zamanda bizzatinsanlarn grsel olarak tketilmesine ve yzlerinin silinmesine araclk eder.Turist, aylak meknn bizzat kendisini tketir, ama kendisi de bulunduumeknlarn sakinleri tarafndan grsel tketim nesnesi, mekn tketimikarlnda grsel ve ekonomik balamda tketilen nesnelere dnr.

Cinsellikten sosyal mevkiye kadar, arzu duyulabilecek her ey insanlarngerekten sahip olmalar asndan ulaabileceklerinin ok tesinde olsa bile,kalabalklar byleyici vitrin fetileri olarak metalara dntrlebilir.35

Estetik/toplumsal meknda yabancyla bir iliki yaanr, ancak bu ilikiyabancnn dsallyla snrldr. Postmodern dnyada yabancyla girilen iliki,otantik tavrlaryla, farkl kyafetiyle yabancnn seyredildii bir iliki olarakvarlk kazanr. Yabancyla girilen iliki, yalnzca bir seyir ilikisidir. Ten veTata belli bal ehirlerden hareketle Bat uygarlnda ehir kltrnntarihsel seyrini yazan Sennettin ok kltrllk kenti olarak New Yorkufarkllk ve kaytszlk balyla incelemesi ilgintir. Farkl rklardan,uluslardan ve milletlerden insanlarn yan yana yaad New York caddelerindegeen turistlerin neredeyse yaptklar tek ey birbirlerine bakmaktr. Ancak

yabanclar her ynyle ve saf bir ekilde haz objesi deildir. Yabancnnyabanclndan, fiziksel ilginliinden, ticari deerinden bile koulsuz olarakyararlanlmaz. Ancak gven vermi yabanclar haz objesi olarak atanr. Bugvenin dnda kalan yabanc yalnzca korku uyandrr. Dolaysyla estetikmekn oluturma, gven getirilmi bir ortamda yabanclarla iliki kurmasrecinin devamdr. Bu nedenle estetik mekn oluturma srecinde ortaya kaniliki bir tr oyun ilikisidir.

Pekala, ama neden? Gnmz ilikileri ile oyunu benzer klacak ortakzellikler nelerdir? nsan oyun oynayan bir varlk olarak tanmlayan JohnHuizinga Homo Ludens adl almasnda oyunun temel niteliklerini inceler.Oyun fikri, dnce tarzmzda ciddiyet fikrinin kartdr...Oyun ciddi-olmayandr.36 Ancak bu oyunun sadece komiklik ya da aptallk olduuanlamna gelmez. Oyun ciddi olarak oynanabilir, ama oyunun kendisi ciddiolmayandr. Bu, Baumann da tespit ettii gibi, oyun, hibir aklc amacahizmet etmez. Oyun para kazandrabilir, salkl klabilir, ancak bunlardanhibiri bir oyunun ikin amac deildir.Her oyun, her eyden nce gnll bireylemdir.37 Oyuncu oyuna kendi rzas ile girer; hi kimse birini bir oyun

35Buck-Morss, Susan, Grmenin Diyalektii, ev. Ferit Burak Aydar, stanbul, MetisYaynlar, 2010, s. 101.36Huzinga, Johan, Homo Ludens: Oyunun Toplumsal levi zerine Bir Deneme, ev.M.A.Klbay, stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1995, s. 22.37a.g.e., s. 24.


17/24

Yavuz ADUGT 17

oynamaya zorlayamaz. Bu anlamda oyun tamamen zgrlktr. Ancak oyununzgrl oyuna girdikten sonra sona erer. Zira oyun, ihlali oyunun ihlalianlamna gelen eitli kurallardan ibarettir. Bu yzden hi kimse baladktansonra oyunun kurallarna uymama zgrlne sahip deildir. Oyun hibirykmllk tamaz, ama oynanmaya balandktan sonra kurallarna uymayykml klar. Oyun, balar ve belli bir anda biter. 38Bu, oyunun zaman vemeknla snrl olduunu gsterir. Oyun belli bir mekn iinde belirli birzamanda balar ve sona erer. Bu nedenle her oyun aktarlabilir vetekrarlanabilirdir. Oyun sadece belirli bir zamanda kendisine ait meknlarnsnrlar iinde oynanr ve buradan tat zaman mekn kirletir. Dolaysyla

oyunda hibir mutlak zafer ve yenilgi yoktur. Her oyunun, rvanyla eskioyunun sonucunu ters evirme olana vardr. Dolaysyla her oyun daima yenibir balang olarak ortaya kar. Oyun dzen yaratr, oyun dzenin takendisidir.39Dzenlilik oyunun mkemmellii anlamna gelir. Her oyun kendiiinde kurallar erevesinde dzenli ileyen bir ileyi biimine sahiptir ve buileyi oyunun estetik boyutunu ortaya karr. Bu nedenle oyun mutlak

balangtr. Oyunun bu zamansal ve meknsal snrll, zgrl vegereksizlii, onu, normal, sradan, asl vegerek yaamdan ayran eydir. Oyunciddi olabilir, fakat bu durumda bile gerek iin deildir, gerekmi gibioynanr, bu ...m gibilik onu gerek gereklikten ayran eydir.40

Oyuna dair btn bu tespitler yaam asndan ne demeye gelir?Postmodern dnyada yaam, belirli bir zaman ve mekn iinde, ciddi olmayan

bir tarzda, sabit, belirlenmi ikin bir amac olmayan, ama yine de belirlikurallar tayan, belirli bir dzenlilikle devam eden, gelip-geici, yaanyormuhavas yaratlan bir yaamdr. Bu yzden neredeyse bir oyun yaamdr.

Gnmzde insanlar sabit bir mekn iinde durmayan oyunculardr.Walter Benjaminin modern ehirli insan tiplemesi olan flaneur ehirli oyuncuinsann en belirgin temsilidir. Hibir yere bal olmayan, yeri-yurdu olan, amaona sahip kmayp aylak aylak dolanan bir insan. Flaneur, Urrynin sylemiolduu gibi, zamann satn alnabilir bir nesne olduunun gstergesidir.almaktan srarla kanan ya da modern alma kavram lehine zamansnrlamayan, tam aksine almay bo zaman araclyla snrlayan ya da bozaman tamamen alma zamannn nne koyan bir tiptir. Mekn iinde

bedensel hareketin zgrl anlamna gelen gezinti devrim Parisinin,dolaysyla kodernizmin miras olsa da, postmodern insann hareketliliininkendine zgll sz konusudur. Bu gnlerde oumuz durmadan yerdeitiririz deitirmesine, ancak hibir yer gnmz insan iin kalc deildir.Gidilen her yer bir sreliine konaklanan bir mekndan te bir anlam tamaz;ehrin btnyapsal unsurlar, caddeleri, sokaklar, binalar, tarihi yaplar, sanatmeknlar, sanat eserlerinin bizzat kendileri, kuleleri, insanlarn giyimleri, inan

biimlerinin ritelleri, yaam tarzlar, insanlar aras ilikileri ve nihayet

38a.g.e., s. 26.39a.g.e., s. 27.40Bauman, Zygmunt, Postmodern Ethics, s. 170.


18/24

Ahlaki Kaytszlk18

insanlarn bizzat kendileri rastlantsal olarak, gei sreci iinde gze hitap edennesneler ve eylerdir. Mekn, meknn snrlar iindeki her trl corafik vedoal figrle birlikte insan ve insan ilikileri geici olarak, bir daha geri dnp

bakma beklentisi olmakszn tketime tabi tutulur. Tketilmek istenen her eyinyegane anlam, daha nce tketmemi olanlarn da sz konusu eyleritketmelerine dair bir bak yaratmasdr. Bu bak, elbette nesnel bir bakdeildir, meknlar tketmek zere hareket halinde olanlarn hareketliliindendoan bir yapay ihtiya, belki de bir beklentidir. Gidilen her yerde yenideneyimler yaanr, ancak bu deneyimlerden hibiri srekli yer deitireninsann yaamnn bir paras haline gelmez. Gebe bir yaam Bu yaam

iinde ilikiler tesadfi ve geicidir. Gidilen her yerde bilinmeyen, tannmayaninsanlara merak duyulur, onlardan haz alnmaya allr. Ne ki her ey buradabiter; ilikiler bununla snrldr, yani yabanclarn grnts ve ekliyle... Builikiler olsa olsa seyir ilikileri olarak tanmlanabilir. Seyir ilikisinde,seyredilenle girilen ilikinin nitelii seyredene baldr. Seyreden, seyredileniistedii gibi yorumlar, kim olduunu, ne yaptn istedii gibi ekillendirir.Artk kiinin kiiselliinin hibir nesnel temeli yoktur. Daha dorusu kiininkiiselliinin her trden ontik ve epistemolojik dayana, yaam tarz tarafndansilinir. Tketmek maksadyla yaplan seyahatlerde kii amaszca oradan burayadolar durur. Postmodern dnyann ehirli insan aylak aylak dolanrken oyunoynar. ehirli flaneur seyahat eden oyuncudur.41 Ancak ehirli flaneurnoynad oyun solitaire, yani tek kiilik oyundur. Bu nedenle bu oyunun en

byk zellii rakibin de, hakemin de olmamasdr. Flaneurn oynadoyunun en byk zellii, oyuna ilikin bir oyun olmasdr, bu oyun tekilerioynatan bir oyundur. Oyuncu ayn zamanda ynetmen ve seyircidir. Oyuncununrol seyirci-ynetmen tarafndan yazlr, oyuncu sokakta gezen bir oyuncudur.Oyunculara kimlik veren, nereden geldiklerini ve nereye gideceklerini, ne

yapacaklarn, nasl rol yapacaklarn belirleyen seyirci-ynetmendir. Ancak buoyunda her ynetmenin kendisi de baka bir ynetmen tarafndan bir oyununiine ekilen bir oyuncudur. Bylece tm ehir insan, hem senarist, hemynetmen, hem seyirci ve hem de eletirmen olduu bir hayat -oyunu oynar.

Flaneurn oyununun oynand sahne ehirlerin meknlardr. ehir meknflaneurn oyununu rahatlkla oynayaca bir sahnedir. Bunun byle olmasdoaldr; nk Benjamin flaneur kavramn modern ehir yaamn tasvir

ederken kullanr. Benjamin, Pasajlar42da belirttii kadaryla, modern ehirgeni caddeleri ve pasajlaryla insan babo gezen bir yaam balamnasrkler. ehirli insan gezinir, ama niin gezindiini bilmez. Geni caddeleri,

pasajlaryla ehir flaneur iin asl mekndr. ehrin caddeleri, geni kaldrmlaravare avare dolanmak ve arada bir etrafa baknmak iin yeterince ilgi ekicidir.Bu caddelerde eyler ka halindedir. ehrin caddelerinde keif iin gezen

flaneuryabanclar ka halinde grr, onlar rahatlkla oynatr ve zevk almaya

41a.g.e., s. 172.42Benjamin, Walter,Pasajlar, ev. Ahmet Cemal, stanbul, YKY, 2004, s. 114-115.


19/24

Yavuz ADUGT 19

alr. Ve pasajlar caddeleri ssleyen meknlardr. Pasajlar herkesin kalabalkiinde iini yapt, herkesin flaneurler arasndan bir flaneur olduu uygunmeknlardr ve bu nedenle doru, oyunu bozmayan eylemlerin olduu yerlerdir.Caddeler, lks kaldrmlar ve pasajlar flaneurn gz zevkine hitap edenyerlerdir; kimse kimseyle ilgilenmek zorunda deildir, her ey akp gitmektedir.

Benjaminin tespitlerini takip eden Bauman, flaneurn oyununun devamettiini, ama sahnenin deitiini dnr.Pasajlar artk bulunmuyor, caddelerise l meknlardr. Kalan pasaj varsa eer, ancak nostaljik bir mekn olarak igrr. Dahas caddelerde ve kaldrmlarda artk yayalar yoktur, daha nceleri bumeknlar mesken edinenler imdi lks arabalar iinde geziniyorlar.

Kaldrmlarda kalan insanlar bundan byle sadece evsizler, uyuturucu satclar,yankesiciler, saldrganlar, ksacas tehlikeli insanlardr. Artk sadece bir yerden

bir yere gitmek iin, dardan ieriye gemek iin kullanlan caddeler vekaldrmlar mecbur kalnmadka gidilmeyecek yerlerdir.

Dary ilevsizletirip ieriyi merkeziletiren postmodern mekntasarm, tehlikeyle yz yze kalmadan yabanclar kontrol etmenin en radikalmekn tasarm olarak iskeleti elikten, duvarlar tamamen camdan olan modernyaplar hkmsz klar. erden dary kontrol eden modern meknn yerinedary teknikle ieriye tayan bir mekn ikame eder. Bauman aylaklkkonusunda fazlasyla Benjamincidir, ancak Benjamin iin modern bir karakterolan flaneur postmodern bir karakter olarak betimler. Urry bu konudaBenjaminin izgisinden ayrlmayarak flaneur modern dnya iinde

deerlendirmeye devam eder, ama Benjaminden farkl olarak, tekonolojikgeliim sayesinde hz kazanan ulam aralarndaki dnm nedeniylemodernlii yaya flaneur deil, tren, otomobil ve jet uaklarn yolcusu flaneursimgeler. Son dnemlerin kuramsal tartmalar vesilesiyle 1960 ya da 70liyllar postmoderndnemin balangc olarak alndnda, bu konuda Baumancve Urryci yaklamn sentezi bir konum benimsemek daha doru grnyor.Bejamin, her ne kadar flaneuru modern bir tip olarak betimlemise de, moderndnemden postmodern dneme nemli deiikliklerle devam eden aylaklk ciddidnmler geirir. Seyahatin doasndaki deiimleri hesaba katan Urryninizinden giderek seyahat snrlarn bir hayli geniletmi, ama Baumann izindengiderek postmodern bir karakter olarak konumlanm bir flaneur betimini

benimsemek gerekir. Bylece artk ehir deil, belirsiz snrl bir meknaylakln seyahat biimini belirler. Snrlar dar bir mekn aylakln sonunugetirir. Ne ki geicilik de, dary geleneksel anlamnda edince, dar anlamsz

bir kategoriye dnr.Baumann artk asl meknn ierisi olduuna dair iddias da ancak

byle salam bir gereke bulur. Meknlar artk caddelerden uzak, skcakapatlm, fire vermez bir ekilde elektronik aletlerle gvenlik altna alnm veher ziyaretiyi kabul etmeyen ierisi olmutur. Artk ehrin ilek al-verimerkezleri asl mekndr. Oyun sona ermi deildir, ama oyunun sahnesi,nitelii ve flaneurn ii deimitir.erde yabanc yabanclyla yine zevkkonusudur, yine zevk aracdr, ancak bundan byle flaneurne senaristtir ne deynetmen. Senaryolar artk al-veri merkezlerini dzenleyen uzmanlar,


20/24

Ahlaki Kaytszlk20

tasarmclar ve al-veri merkezlerinin sahipleri, turist tketim hizmetlerinigrenler yazar ve ynetir.Flaneurbu meknlarda mallarn dzenlenmesine greoynayan bir oyuncu ve yine bu meknlar ve mallarnn dzenlenmesiyle rolyazlm olan yabanclarn seyircisidir. Turist, gezgin ya da aylak, hibir riskalmadan, ama konumundan da hibir feragatta bulunmadan yapmak istediiniyapmaya devam eder. Dnya geniledike, insan dnyann geniliinikefettike, ieriye snmak iin rpnr. Sokak kalabalktr, merak uyandrr,fakat tehlikelidir, sulularla doludur. Meraktan da, korkudan da vazgemeyeninsan, bu iki duyguyu ieriye snarak yaar. nsan ieride gzlerini en keskin

biimiyle kullanmaya devam eder, ama burada gnln tamamen ieriye

hapseder. Tam da bu nedenle senaryolar artk sipari edilebilir, satn alnabilirready-made eylerdirler. Zira yeni tarz meknlar televizyonlar, videolar ve

bilgisayarlarla rahatlkla kaydedilmektedir. Dolaysyla flaneurn bupaketlenmi mallar araclyla, flaneurn av alan olarak ehir, teleehirednmtr.43

Ve seyircinin seyrettii yabanc, ready-made senaryolarla hazrlananvideo kasetlerle alnp eve gtrlebilen yabancdr. Yabanclar artk yaamlarcam bir ekranla snrl olan teledolaymlardr. Yabanclar tam bir gvenilirlikemberinin iindedirler; artk onlardan korkmak, onlar uzun uzun seyretmektenkanmak iin hibir neden yoktur. TV filimlerinde birbirini yiyen, boan ya dahayvani tutkulara kaplm, ancak bize hibir zarar dokunamayacak olaninsanlar olarak konumlandrlrlar. Onlar [haz] objeleri olarak snrszca

yakndrlar, ama eylem objeleri olarak snrszca uzaktrlar.44Btn tartmadan anlald zere toplumsallama da, toplumsallk da;

mekn bilisel olarak ynetme de, estetik olarak ynetme de yabanclara karalnmas gerektiine inanlan nlemleri merkeze alr. Bu nedenle bilisel veestetik meknlar, en iyi anthropophagic ve anthropoemic stratejileri tanmlar.lki asimilasyon, ikincisi ise dlama stratejesidir. Asimilasyon, yabanclarkendi iinde eritme ve tamamen kendine benzetme yoluyla yok etmestratejisidir, buna karlk dlama, yabanclar yaratlan dzenli dnyannsnrlar dna atma ve onlarla her trl iletiimleri kesme stratejisidir. Bunagre sz konusu iki toplumsal mekn oluturma da yabanclar, ya tamamenkendi istedikleri insan tipine sokmaya alr ya da onlar tamamen dlaypuzaklatrmaya...

Ahlak, grld gibi, bilisel ve estetik mekn dzenlemeleriyle tehditaltndadr. Modern ve postmodern mekn dzenleme stratejileri teki iinolma ilikisini yerinden eder. Modern ve postmodern meknlarda insanlar birarada olabilirler, yan yana gelebilirler, ancak bu birliktelik trleri olsa olsa ileolma ya da yan yana olma ilikisi olarak tanmlanabilir. Bu birlikteliktrlerinde karlamalar, ya gelip geici, ya blk prk ya da her ikisidir.45Bu birlikteliklerde insanlar yzler olarak deil, beden, grnt olarak

43Bauman, Zygmunt,Postmodern Ethics, 177.44ag.e., s. 178.45Bauman, Zygmunt.Life in Fragments: Essays in Postmodern Morality, s. 49.


21/24

Yavuz ADUGT 21

karlarlar. Modern ve postmodern ehirde insanlar ilgi alannn dnda olanfiziksel varlklardr. Her iki mekn dzenlemesi de bireyin ahlki sorumluluuyklenmesini engeller.

Modern mekn dzenlenmesinde ahlaki sorumluluk ontolojiye indirgenir.Sorumluluk yakn olana, benzer olana, hakknda her trden bilginin el altndaolduuna kar duyulur. Sorumluluk yzden, bize kayar. Bu nedenletoplumsallamann mekn dzenlenmesi, ahlaki sorumluluun nn tkayan,ynn deitiren, sonunda oraklatran bir dzenlemedir. Modern mekndzenlenmesi ahlak aile, millet, ulus, rk ile snrlar. Fakat bu bir ahlakidnyann nn amak deildir, tam aksine farkllklar tehlike ilan ederek

onlara kar tetikte olmay, sava teyyakuzunda olmay merulatrmaktr.Bilisel/toplumsal meknn oluturulmasnda duygular ya bastrlr ya dahizmeti rolne indirgenir. Btn kayg genel olarak biliselliktir. Her ey

bilisel bir yolda belirlenerek kodlatrlp kontrol altnda tutulur. Kesinkurallarn yokluu nasl davranlacana ilikin bilgi eksiklii olarak skntl

bulunur ve kurallar yaratlmaya allr. Tm bunlarn sonucu insan ilikilerininile olma ilikisine dntrlmesidir.

Estetik/toplumsal mekn, farkllklar yaama deneyimlerini artrmakabulyle hareket eder etmesine, ancak o da ahlki duygular etkisizletirmekonusunda bilisel mekndan geri kalmaz. Zira farkllklar ahlaki birer uyaran,ilikiye davet eden birer motif olarak konumlandran bir i grmez, kaytszlkyaratr. Akkan meknlarn iinde yzen farkllk, meknn kendisi gibi akkan

bir hal alr. Burada duygularm imajlarn seli basar, ama bir imajla dieriarasndaki deer fark benim kendi haraketim gibi geip gidici hale geliverir;farkllk, bir deiiklikler resmi geidi haline gelir sadece.46Yabanc, teki nesempati ne de empatinin nesnesidir, sadece heyecan, farklln isel deneyiminiyaama nesnesidir. Sempati de, empati de elbette kalplerden silinmi deildir.

Ne ki ikisinin de snrlar tekini kapsayacak kadar geni deil, benzer olankapsayacak kadar daralmtr. Zira estetik mekn elencenin lsyle yaratlr.Bilginin miktar estetik mesafeyle ters orantldr; en az tannan ve en aztannabilenler en yksek elence deerine sahiptirler. Yaylan meta fetiizminsann grntsn de iermeye balar; nesnelerle birlikte insana dair olan herey elence ve haz balamnda sahip olunmas gereken birer eye dnr.Yeni ve deiik olan estetik yaknla sokulur, eski alldkolan uzaa srlr.Bu nedenle ahlki ballk onda [estetik meknda] nefret uyandran eydir47Kiisel bir i deneyim olan haz aray sayesinde ar bireyleen bir dnyada herinsan d grnm sayesinde ilgi uyandrr, ama ahlaki anlamda kaytszlkkarlk gren tek iliki haline gelir. Postmodern ada gei yeri olarakmeknlar anlamn, insan ise deerini yitirir. Sadece eylemlerin pasif ucu deil,ayn zamanda aktif ucu da Meknsal dzenlemeler bireysel ilikilerde

belirleyici olunca, kiisel yaantlarn nne geerek, deneyimin yaamsalanlamn bertaraf eder. Kiiler yaantlarn deil, toplumsal mhendislerin

46Sennett, Richard, Gzn Vicdan, s. 152.47Bauman, Zygmunt,Postmodern Ethics, s. 180.


22/24

Ahlaki Kaytszlk22

ynlendirmelerini yaamn belirleyicisi mertebesine karrlar. Eylemin faili halaeylemin taycsdr, ama znesi deildir. Bilin dnme edimi sayesindeulalm bilgiyle deil, dayatlm kolektif beklentilerle i grr. Haliyle herzamansal akla birlikte deneyimleriyle biraz daha ba kesilen kiinin hafzaskiisellikten uzaklar.


23/24

Yavuz ADUGT 23

KAYNAKA

Bauman, Zygmunt.Mortality, mmortality and Other Life Strategies. California:Stanford University Pres, Stanford, 1992.

Bauman, Zygmunt. Postmodern Ethics. Oxford UK & Cambridge USA:

Blackwell,1993.

Bauman, Zygmunt. Life in Fragments: Essays in Postmodern Morality. Oxford

UK & Cambridge: Blackwell, 1995.

Bauman, Zygmunt. Yasa Koyucular ve Yorumcular: Modernite, Postmodernite

ve Entelekteller zerine. eviren Kemal Atakay, stanbul: Metis

Yaynlar, 1996.Bauman, Zygmunt. Modernite ve Holocaust. eviren Suha Sertabipolu.

stanbul: Sarmal Yaynevi, 1997.Bauman, Zygmunt. Postmodrn Etik, ev. Alev Trker, stanbul: Ayrnt

Yaynlar, 1998.Bauman, Zygmunt. Sosyolojik Dnmek, ev. Abdullah Ylmaz, stanbul:

Ayrnt Yaynlar, 1998.

Bauman, Zygmunt. Kreselleme, ev. Abdullah Ylmaz, stanbul: AyrntYaynlar, 1999.

Bauman, Zygmunt. alma, Tketicilik ve Yeni Yoksullar. eviren mitktem, stanbul: Sarmal Yaynevil, 1999.

Benjamin, Walter.Pasajlar, ev. Ahmet Cemal, stanbul, YKY, 2004.Buck-Morss, Susan. Grmenin Diyalektii, ev. Ferit Burak Aydar, stanbul,

Metis Yaynlar, 2010.Harvey, David. Sosyal Adalet ve ehir, ev. Mehmet Moral, stanbul, Metis

Yaynlar, 2006.Harvey, David. Umut Meknlar, ev. Zeynep Gambetti, stanbul, Metis

Yaynlar, 2008.Husserl, Edmund.deas: General Introduction to Pure Phenomenology. eviren

W.R. Boyce Gibson. New York: Collier Books, 1962.

Huizinga, Johan.Homo Ludens: Oyunun Toplumsal levi zerine Bir Deneme ,ev. M.A.Klbay, stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1995.

Levinas, Emannuel. The Levinas Reader, (ed. By Sean Hand), Cambridge USA:

Blackwell Publisher, 1996.Levinas, Emannuel. Otherwise Than Being or Beyond Esence. eviren

Alphonso Lingis. Boston: Kluwer Academic Publisher, 1997.

Levinas, Emannuel. Totality and Infinity: An Essay on Extraority. evirenAlphonso Lingis. Pittisburg, Pennsylvania: Duguesne University Press,

1998.

Levinas, Emannuel. Felsefe, Adalet ve Ak, (ev. Medar Atc), Felsefelogos,Say: 2, s. 1999.

Levinas, Emannuel. Sonsuza Tanklk: Emmanuel Levinastan Seme Yazlar,(ev. Medar Atc ve dierleri), stanbul, Metis Yaynlar, 2003.


24/24

Ahlaki Kaytszlk24

Sennett, Richard. Ten ve Ta, ev. Tuncay Birkan, stanbul, Metis Yaynlar,2008.

Sennett, Richard. Gzn Vicad, ev. Suha Sertabibolu ve Can Kurultay,stanbul, Ayrnt Yaynlar, 1999.

Urry, John. Meknlar Tketmek, ev. Tahmi G. dl, stanbul, AyrntYaynlar, 1999.

göreli mekanlar

Documents