governance in albania: a way forward for …siteresources.worldbank.org/intalbania/resources/... ·...

1Governance in Albania: A Way Forward for Competitiveness, Growth, and European Integration

Report No. 62518-AL

Governance in Albania: A Way Forward for Competitiveness, Growth, and European Integration

A World Bank Issue Brief

June 2011

Poverty Reduction and Economic Management UnitEurope and Central Asia Region

Document of the World Bank

1Qeverisja në Shqipëri: Rruga përpara për konkurrueshmërinë, zhvillimin dhe integrimin Evropian

Raport Nr. 62518-AL

Qeverisja në Shqipëri:Rruga përpara për konkurrueshmërinë, zhvillimin dhe integrimin Evropian

Një përmbledhje e Bankës Botërore

Qershor 2011

Njësia për Uljen e Varfërisë dhe Menaxhimin EkonomikRajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore

Dokument i Bankës Botërore

2 Qeverisja në Shqipëri: Rruga përpara për konkurrueshmërinë, zhvillimin dhe integrimin Evropian

EKUIVALENTËT E MONEDHËSNjësia e Monedhës = ALL (Leku Shqiptar)

ALL 1.00 = US$0.0102859US$ 1.00 = ALL 97.2200MASA DHE MATJET

Përgjatë të gjithë raportit përdoret Sistemi Metrik

AKrONIMEAL Shqipëria BE Bashkimi EvropianBEEPS Studimi për Klimën e Biznesit dhe Performancën e Sipërmarrjeve (Business Environment and Enterprise

Performance Survey)BERZH Banka Evropiane për Rindërtim dhe ZhvillimCPI Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit (Corruption Perceptions Index)CSD Zhvillimi dhe Mbijetesa e Fëmijëve (Child Survival and Development)ECA Evropa dhe Azia Qendrore (Europe and Central Asia)EEC Komuniteti Ekonomik Evropian (European Economic Community)EJL Evropa Jug-Lindore FDI Investime të Huaja të Drejtë-për-drejta (Foreign Direct Investment)FYR Republikë Ish Jugosllave (Former Yugoslav Republic)GNI Të Ardhurat Kombëtare Bruto (Gross National Income)GRECO Grupimi i Shteteve kundër Korrupsionit (Group of States against Corruption)HDI Indeksi i Zhvillimit Njerëzor (Human Development Index)IBRD Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim (International Bank for Reconstruction and Development)IDRA Instituti për Zhvillim dhe Alternativat e Kërkimit (Institute of Development and Research Alternatives)IFC Korporata Financiare Ndërkombëtar (International Finance Corporation)INSTAT Instituti Shqiptar i Statistikave (Albanian Statistical Institute)INTERPOL Organizata Policore Kundër Krimit Ndërkombëtar (International Criminal Police Organization)IOM Tregu Ndërkombëtar i Alternativave (International Options Market)ISSR Raporti i Mbikëqyrjes dhe Mbështetjes së Implemetimit (Implementation Support & Supervision Report)KE Komisioni Evropian KiE Këshilli i EvropësLSMS Studimi i Matjes së Standardeve të Jetesës (Living Standards Measurement Study)MDGs Objektivat e Mijëvjeçarit për Zhvillim (Millennium Development Goals)MSA Marrëveshja e Stabilizim Asocijimit NATO Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior (North Atlantic Treaty Organization)NSDI Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim (National Strategy for Development and Integration)OECD Organizaata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (Organization for Economic Co-operation and

Development)OJQ Organizatë Jo-Qeveritare OKB Kombet e BashkuaraPAMECA Misioni i Asistencës Policore në Shqipëri (Police Assistance Mission in Albania)PBB Produkt i Brendshëm BrutoPD Partia Demokratike PNUD Programi i Kombeve të Bashkuara për ZhvillimPPP Pariteti i Fuqisë Blerëse (Purchasing Power Parity)SHBA Shtetet e Bashkuara të AmerikësSIDA Autoriteti Suedez për Zhvillimin Ndërkombëtar (Swedish International Development Authority)SIGMA Mbështetja për Përmirësim, Qeverisje dhe Menaxhim (Support for Improvement and Governance and

Management)UK Mbretëria e Bashkuar (United Kingdom)UNODC ZyraeKombevetëBashkuarapërKrimindheDrogën(UnitedNationsOfficeofDrugsandCrime)USAID Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillimin Ndërkombëtar WBI Instituti i Bankës Botërore (World Bank Institute) WGI Indikatorët Globalë të Qeverisjes (Worldwide Governance Indicators)

Zëvendës President Philippe H. Le Houerou

Drejtor për Vendin Jane Armitage

Drejtor për Sektorin Yvonne M. Tsikata

Menaxher për Sektorin William Dorotinsky

Lider i Ekipit Clelia Rontoyanni


HYRJE

Gjatëdekadëssëshkuar,BankaBotërorekaintensifikuarfokusinesajndajqeverisjessinjëfaktorkyçivariacioneve në efektshmërinë e zhvillimit. Përgjatë zotimit të saj afatgjatë në Shqipëri, Banka Botërore ka mbështetur zhvillimin institucional dhe reformat qeverisëse për të ndihmuar forcimin e kapaciteteve të institucioneve shtetërore në mundësimin e të mirave publike dhe për të arritur në mënyrë më efektive dhe efikaseobjektivatezhvillimit.QeverisjaështënjështyllëkryesoreeStrategjisëKombëtarepërZhvillimdhe Integrim për vitet 2007–2013.

Raporti kryesor i Bankës Botërore mbi qeverisjen dhe zhvillimin (1997) e ka përcaktuar qeverisjen si “mënyra e ushtrimit të pushtetit në menaxhimin e burimeve ekonomike dhe sociale për zhvillim.”1 Strategjia e Bankës mbi Qeverisjen dhe Anti-Korrupsionin e zgjeron këtë përcaktim: “mënyra me të cilën zyrtarët dhe institucionet publike marrin dhe ushtrojnë autoritetin për të përcaktuar politikat publike dhe për të mundësuar të mira dhe shërbime publike.”2 Autorët e Indikatorëve Globalë të Qeverisjes nga Instituti i Bankës Botërore, ofrojnë një qasje më gjithëpërfshirëse:

Qeverisja përbëhet nga tradita dhe institucione prej të cilave ushtrohet autoriteti në një vend. Kjo përfshin procesin si zgjidhen, monitorohen dhe zëvendësohen qeveritë; kapacitetin e qeverisë për të formuluar dhe implementuar në mënyrë efektive politika të shëndosha; dhe respektin ndaj qytetarëve dhe shtetit nga institucionet që qeverisin ndërveprime ekonomike dhe sociale.3

Kjo Përmbledhje bazohet gjerësisht mbi përcaktimin e fundit, i cili merr parasysh legjitimitetin popullor të institucioneve shtetërore dhe respektimin e ligjit nga qytetarët dhe institucionet qeveritare—aspektet më të “ndjeshme” të qeverisjes, që janë thelbësore për të kuptuar si ndërtohen dhe zbatohen politikat në praktikë dhe si përdoren burimet publike.

Përmbledhja është pjesë e një serie shënimesh për politikat mbi çështjet e qeverisjes në Shqipëri, të cilat ishin përgatitur si dokumente plotësuese për Strategjinë e Bankës Botërore të Partneritetit me Vendin për Shqipërinëpërvitet2011–2014.DyPërmbledhjetëtjeraflasinpërtëdrejtatrealetëpronësisëdheqeverisjennë sektorin e ujit. Kjo Përmbledhje nuk ka asnjë pretendim gjithëpërfshirës dhe duhet të konsiderohet si një dokument plotësues i studimeve të tjera analitike të Bankës, veçanërisht të Memorandumit Ekonomik të Vendit (2010) dhe Vlerësimit të Klimës së Biznesit (2009). Kjo Përmbledhje analizon tendencat e disa indikatorëve qeverisës dhe paraqet raste studimore mbi përpjekjet aktuale të Shqipërisë për të luftuar krimin dhe përmirësuar rendin dhe sigurinë publike.4

Kjo përmbledhje u përgatit nga Clelia Rontoyanni dhe Evis Sulko (Specialiste të Bankës Botërore për Sektorin Publik). Kërkimi për rastet studimore për luftën ndaj kriminalitetit u kryen nga Jana Arsovska (Konsulente e Bankës Botërore dhe Profesoreshë e Asocijuar në City University në Nju Jork). Jemi shumë mirënjohës për të dhënat dhe njohuri analitike të ofruara nga Erjon Luci (Ekonomist i Bankës Botërore), GretaMinxhozi(OficereeLarteProgramesh),RolandClarke(KryespecialistiSektoritPublik),GregoryKisunko (Kryespecialist i Sektorit Publik), Jana Kunicova (Specialiste për Qeverisjen), Kimberly Johns (Konsulente),dheJudithHoffmann(Konsulente).KystudimpërfitoingaudhëheqjadhekëshillateJaneArmitage (Drejtore për Vendin për Ballkanin Perëndimor), Kseniya Lvovsky (Menaxhere e Zyrës për Shqipërinë), Camille Nuamah (Menaxherja e mëparshme e Zyrës për Shqipërinë), dhe William Dorotinsky (Menaxher Sektori). Gjithashtu i jemi shumë mirënjohës, Facilitetit për Partneritet në Qeverisje të Bankës Botërore, i cili financohet ngaDFID,Vendeve tëUlëta dheNorvegjisë dhe bënë tëmundur dhënien efondeve për këtë studim.

1 Banka Botërore. 1992. Qeverisja dhe Zhvillimi. Uashington DC: Banka Botërore; Banka Botërore. 1997. Raporti Botëror i Zhvillimit 1997: Shteti në një Botë në Ndryshim.2 Banka Botërore. 2007. Forcimi i Angazhimit të Grupit të Bankës Botërore ndaj Qeverisjes dhe Anti-Korrupsionit.3 Daniel Kaufman, Aart Kraay, dhe Pablo Zoido-Lobaton. 1999. Qeverisja ka Rëndësi. Studim Kërkimor i Bankës Botërore Dokumenti Nr. 2196.4 Rasti Studimor u përgatit bazuar në kërkimin e komisionuar nga Banka Botërore dhe të kryer nga Jana Arsovska, Asistent Pro-fesoreshë në Kolegjin John Jay të Drejtësisë Kriminale, City University i Nju Jorkut.


PasqYRa E Lëndës

PËrMBLEDHJE E PËrGJITHSHME 7Profili qeverisës i Shqipërisë 8Rast studimor: Forcimi i rendit dhe sigurisë publike – Një histori suksesi në vazhdim? 8Qeverisja në Shqipëri: Rruga përpara 9

PrOFILI QEVErISËS I SHQIPËrISË 12

Tendencat qeverisëse në Shqipëri 14Tendencat në pagesat informale 22Përmirësimi i cilësisë së qeverisjes në Shqipëri 30

rAST STUDIMOr: PËrPJEKJET E SHQIPËrISË PËr KONTrOLLIN NDAJ KrIMIT DHE VENDOSJEN E SHTETIT LIGJOR – RRUGA DREJT NJË HISTORIE SUKSESI TË QEVERISJES? 33

Rritja e nivelit të krimit: Tranzicioni dhe trazirat sociale (1991-2002) 34Rënia e krimit të organizuar dhe të dhunshëm: Shqipëria lufton mbrapsht (2002-2009) 38Rënia e krimit në Mijëvjeçarin e Ri 39Faktorët në përmirësimin e performancës 42

QEVErISJA NË SHQIPËrI: rrUGA PËrPArA 46

TABELAT

Tabela 1: Të Dhënat Bazë për Shqipërinë, 2009 13Tabela 2: Reformatorët kryesorë në Të bësh biznes, 2007/08 16Tabela 3: Zbatimi i kontratave në Shqipëri dhe vendet fqinje 21

FIGUrATFigura 1: PBB për frymë (USD$) 13Figura 2: Rritja reale e PBB (%) 13Figura 3: HDI e Shqipërisë krahasuar me vende me PBB për frymë të ngjashme 14Figura 4: Indikatorët Botërorë të Qeverisjes për Shqipërinë 15Figura 5: Renditja e Shqipërisë në Raportin mbi Lirinë në Botë, sipas Indikatorëve 15Figura 6: Pikët e Indeksit Global të Konkurrueshmërisë 17Figura 7: Pikët për Cilësinë Rregullatore WBI Indikatorët Botërorë të Qeverisjes 17Figura 8: Sasia e kohës që shpenzohet nga menaxherët qendrorë për zyrtarët dhe shërbimet publike 17Figura 9: Përqindja e firmave të inspektuara nga inspektorët e taksave gjatë vitit të shkuar 17


Figura 10: Pengesat kryesore, sipas madhësisë së firmës (matur nr. i punëtorëve, % e firmave) 18Figura 11: Faktorët më problematikë në kryerjen e biznesit (% e përgjigjeve) 18Figura 12: FDI për frymë në Shqipëri dhe vendet fqinje (USD) 19Figura 13: Përqindja e firmave që thonë se përdorin gjykatat 20Figura 14: Përqindja e firmave që thonë se gjykatat janë të drejta, të pakorruptuara, të shpejta, të afta dhe se zbatojnë vendimet 20Figura 15: Besimi publik në sistemin gjyqësor 21Figura 16: Përgjigjet e sondazhit për ata që mendojnë se gjykatësit janë të paanshëm në procedurat e gjykimit 21Figura 17: Niveli i Shqipërisë në CPI krahasuar me vende të tjera te EJL 23Figura 18: Përqindja e firmave që prisnin të kryenin pagesa informale 23Figura 19: Përqindja e firmave që raportuan se pagesat jozyrtare janë të shpeshta 23Figura 20: Përqindja e firmave që raportuan pagesa jozyrtare 24Figura 21: Pagesat jozyrtare si përqindje e shitjeve vjetore për firmat që raportojnë pagesa 24Figura 22: Përqindja e firmave që deklarojnë se mitmarrja është e shpeshtë në marrëdhëniet e Punës me tatimet 24Figura 23: Përqindja e firmave që deklarojnë se mitmarrja është e shpeshtë në marrëdhëniet e punës me doganat 24Figura 24: Përqindja e firmave që deklarojnë se mitmarrja në marrëdhëniet e punës me gjykatat është e shpeshtë 25Figura 25: Përqindja e vlerës që paguhet zakonisht për të siguruar një kontratë qeveritare (të gjitha firmat) 25Figura 26: Përqindja e vlerës së që paguhet për të siguruar një kontratë qeveritare (firmat që paguan) 26Figura 27: Firmat që raportojnë se dhuratat informale priteshin/kërkoheshin për shërbimet publike 26Figura 28: Përqindja e të intervistuarve që thonë se janë të kënaqur me shërbimet publike 27Figura 29: Përqindja e të intervistuarve që thonë se pagesat jozyrtare janë gjithmonë apo zakonisht të nevojshme 27Figura 30: Tendencat e pagesave informale 28Figura 31: Të Intervistuar, të cilët kanë paguar ryshfete për të marrë shërbime 28Figura 32: Përqindja e të pyeturve, të cilët raportojnë pagesa informale në sistemin e shëndetit publik 29Figura 33: Përqindja e të pyeturve, të cilët thonë se pagesat informale janë gjithmonë apo zakonisht të nevojshme për të marrë trajtim në sistemin publik shëndetësor 29Figura 34: Qeverisja dhe të ardhurat për fryme në rajonin, 2009 30Figura 35: Mesatarja e pikëve të WGI për Qeverisjen 30Figura 36: Korrelacioni i efektshmërisë së Qeverisjes dhe PBB për frymë PBB, 2009 31Figura 37: WGI Pikët e efektshmërisë së Qeverisjes 31Figura 38: Korrelacioni i kontrollit të korrupsionit dhe PBB për Frymë, 2009 31Figura 39: WGI Pikët për kontrollin e korrupsionit 31


Figura 40: Korrelacioni i sundimit të ligjit me PBB për frymë, 2009 32Figura 41: Pikët e WGI për sundimin e ligjit 32Figura 42: renditja e Shqipërisë për Sundimin e Ligjit (përqindje) 34Figura 43: Sjelljet publike ndaj vlerave materiale, 1998 37Figura 44: Sjellja publike ndaj vlerave materiale, 2002 37Figura 45: Raste të raportuara dhe të zbuluara në Shqipëri 40Figura 46: Vrasjet e regjistruara dhe zbuluara në Shqipëri 40Figura 47: Rastet e regjistruara të trafikut të qenieve njerëzore 42Figura 48: Hetimi i krimit ekonomik 42Figura 49: Hetimi i rasteve të korrupsionit 42Figura 50: Të dyshuarit të ekstraduar në Shqipëri dhe të arrestuarit për ekstradim nga Interpoli shqiptar 42Figura 51: Policia është institucioni më i besuar në Shqipëri 44

KUTITË

Kutia 1: Faktorët makro pas rritjes së kriminalitetit në Shqipëri 36Kutia 2: Kuadri Ligjor për Luftën kundër Krimit të Organizuar 39

HArTA 1: Harta 1: Të dyshuarit e krimit të organizuar të hetuar në 2003 41

rEFErENcAT 49


PëRMBLEdHJE E PëRGJITHsHME

i. Që prej daljes nga tranzicioni i trazuar postkomunist, Shqipëria ka arritur progres të qenësishëm në aspektin e zhvillimit social dhe ekonomik. Rritja vjetore ekonomike ka qenë mesatarisht 5-6 përqind gjatë viteve të fundit, varfëria është ulur, dhe renditjet përsa i përket zhvillimit njerëzor janë përmirësuar në mënyrë të qëndrueshme. Në të njëjtën kohë, Shqipëria ka përjetuar një ndryshim të shpejtë social, duke përfshirë migrimin e brendshëm nga zonat rurale drejt qendrave urbane dhe emigrim masiv të qytetarëve aktivë ekonomikisht, të cilët kanë sjellë mbrapsht burime domethënëse në formën e remitancave. Dikur e njohur si “vendi më i varfër në Evropë”, Shqipëria është tashmë një vend me të ardhura të mesme të larta.

ii. Përmirësimet qeverisëse, veçanërisht në efektivitetin e administratës publike, kanë qenë të dobishme për performancën mbresëlënëse ekonomike të vendit dhe kanë përmirësuar rezultatet e zhvillimit njerëzor. Shqipëria i ka tejkaluar dështimet akute të qeverisë që thuajse dy herë e rrezikuan mbijetesën e vendit në vitet 1990, dhe ka arritur një cilësi qeverisje të ngjashme me nivelin aktual të zhvillimit ekonomik. Shqipëria ka vendosur një shoqëri pluraliste dhe një sistem konkurrues politik, siç është dëshmuar nga transferimi i pushtetit përmes votimeve, një skene vibrante mediatik, dhe një shoqërie civile në rritje.

iii. Qeveria ka ndërmarrë hapa për të përmirësuar qetësinë publike dhe sigurinë personale, veçanërisht përmes përpjekjeve për të goditur krimin e dhunshëm dhe të organizuar. Arritjet domethënëse në marrëdhëniet e Shqipërisë me Bashkimin Evropian (BE) dhe Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), institucione me të cilat lidershipi Shqiptar elidhtëardhmenevendit,reflektojnëprogresnëngritjeneinstitucionevetëqëndrueshme.

iv. Paçka këtyre zhvillimeve pozitive, Shqipëria vazhdon të përballet me sfida domethënëse në qeverisje, të cilat duhen tejkaluar nëse vendi do të arrijë objektivat e rëndësishme për zhvillimin. Politizimi i vazhduar i administratës publike dhe ndarja e jo e plotë e pushteteve, e evidentuar nga rastet e ndërhyrjes politike në proceset gjyqësore, mbeten probleme serioze. Përpjekjet e mëtejshme për të forcuar autoritetin e ligjit, për të siguruar të drejtat e pronësisë, për të eliminuar korrupsionin, dhe për të përmirësuar efektivitetin në qeverisje janë të domosdoshme për të shpejtuar integrimin e Shqipërisë në BE, për të rritur konkurrueshmërinë ndërkombëtare të venditsinjëdestinacionpërinvestimetehuaja,dhepërtëpërmirësuarcilësinëdheefikasitetine ofertës në shërbimet publike—të gjitha këto janë prioritete kyç në Strategjinë Kombëtare të Qeverisë Shqiptare për Zhvillim dhe Integrim (NSDI) për vitet 2007–2013.

v. Qeveria njeh nevojën për të përshpejtuar progresin në disa dimensione të reformës qeverisëse, veçanërisht duke pasur parasysh aspiratat e saj për integrim në BE. NSDI vendos rëndësinë e duhur tek përmirësimi i qeverisjes përmes uljes së nivelit të korrupsionit, forcimit të pushtetittëligjit,dherritjessëefikasitetitnëshpenzimetpublike.Arritjaeobjektivaveambiciozepër zhvillim kërkojnë veprime të vendosura nga ana e lidershipit politik të vendit dhe administratës publike për ta sjellë Shqipërinë në një nivel të ri cilësie në qeverisje. Kjo Përmbledhje kërkon të analizojë natyrën dhe zhvillimin aktual të mjedisit qeverisës Shqiptar, në mënyrë që të evidentojë pengesat kryesore në qeverisje për arritjen e prioriteteve për zhvillim—në nivel të përgjithshëm dhe për sektorët kyç, dhe të jap rekomandime për progresin e mëtejshëm.


Profili qeverisës i Shqipërisë

vi. Gjatë dekadës së fundit, Shqipëria ka treguar tendenca gjerësisht pozitive në aspektet kryesore të qeverisjes. Vendi ka ecur relativisht mirë në forcimin e instrumenteve të zëdhënies dhe përgjegjshmërisë. Cilësia e legjislaturës ekonomike është përmirësuar, veçanërisht në regjistrimin e bizneseve, mbrojtjen e investitorëve dhe administrimin e taksës. Këto përpjekje tregohen nga renditja e Shqipërisë si vendi i dytë “më reformator” në raportin e vitit 2009 ‘Doing Business’ (Të bësh biznes). Shqipëria ka përmirësuar gjithashtu renditjen e saj në Indeksin Global të Konkurrueshmërisë, veçanërisht përsa i përket institucioneve rregullatore dhe stabilitetit makroekonomik. Vlerësimet e kapacitetit institucional dhe performancës tregojnë përmirësime të përgjithshme, duke përfshirë këtu koordinimin e politikave, menaxhimin e shpenzimeve publike, kontrollin e brendshëm dhe auditin e brendshëm, auditin e jashtëm, dhe prokurimet publike. Edhe pse niveli i lartë i korrupsionit ka njollosur perceptimet ndërkombëtare të Shqipërisë përgjatë viteve, ekziston evidencë se rastet e korrupsionit në administratë janë në ulje. Zhvillimet pozitive janë të dukshme veçanërisht në administratën tatimore, dogana, dhe gjykata, edhe pse mitë-marrja është më frekuente në këto shërbime në Shqipëri krahasuar me mesataren e rajonit. Si pasojë e këtyre tendencave pozitive, cilësia e qeverisjes në Shqipëri, e matur prej Indikatorëve të Qeverisjes Botërore të Institutit të Bankës Botërore (WGI), është tashmë në një nivel të krahasueshëm me atë të vendeve me të ardhura të ngjashme—me përjashtim të pushtetit të ligjit.

vii. Paçka përmirësimit të tendencave, pjesa e papërfunduar e axhendës është e konsiderueshme, dhe përpjekjet të mëtejshme intensive janë të nevojshme për të adresuar problemet në qeverisje. Në veçanti, do të jetë e nevojshme të punohet për të zvogëluar diferencën që ekziston midis ligjeve dhe politikave të shkruara dhe mënyrës se si ato implementohen. Një tjetër fushë ku duhet fokus ka të bëjë me fuqinë e dobët dhe aplikimin kontradiktor të ligjeve, veçanërisht përsa i përket mbrojtjes së të drejtave të pronësisë, çka përbën një pengesë serioze në përmirësimin e klimës së biznesit në Shqipëri. Ngritja e besueshmërisë së sistemit gjyqësor është një detyrë madhore që kërkon adresimin e perceptimeve për korrupsionin, rasteve të ndërhyrjes sëpavendngaanaeorganeveekzekutive,transparencënekufizuar,jo-efikasitetin,dhezbatimine pabarabartë të vendimeve të gjykatës. Progresi i mëtejshëm në përmirësimin e efektivitetit të përgjithshëm të qeverisjes do të kërkojë adresimin e rasteve dhe percepsioneve të praktikave klienteliste dhe nepotike në sektorin publik. Edhe pse është arritur progres në reduktimin e korrupsionit në disa shërbime që ndërveprojnë me sektorin e biznesit, duhet më shumë punë për tëforcuarpërgjegjshmërinënëofrimineshërbimevepublike,sidhenëdisashërbimespecifikeqëprekin biznesin (si për shembull në dhënien e lejeve të ndërtimit).

Rast studimor: Forcimi i rendit dhe sigurisë publike – Një histori suksesi në vazhdim?

viii. Aftësia e shtetit për të ofruar siguri publike duke mbrojtur popullatën e tij nga dhuna është një indikator kyç në efektivitetin e qeverisë. Përgjithësisht Shqipëria ka qenë pas vendeve të tjera të rajonit përsa i përket pushtetit të ligjit, dhe aktivitetet e grupeve të dhunshme të krimit të organizuar kanë qenë dikur një kërcënim për sigurinë e popullatës së vendit dhe ndikonin për të trembur vizitorët dhe investitorët e huaj. Kriminelë shqiptarë në vend dhe jashtë tij kanë tërhequr vëmendje të konsiderueshme të agjencive të vendosjes së ligjit, organizatave ndërkombëtare dhe medias si pasojë e metodave të tyre jokonvencionale dhe të dhunshme. Në fundin e viteve 1990 dhe fillimineviteve2000,kyfenomenshkaktoikritikatëshumtapërdështimineqeverisënëruajtjenerendit,dheShqipëriafitoinjëreputacionndërkombëtarnegativsinjëvendkunukrespektohejpushteti i ligjit.


ix. Që prej vitit 2002, autoritetet kanë marrë hapa domethënës në përmirësimin e rendit dhe qetësisë publike.Qeveriakadeklaruartolerancëzerondajkrimitnëvitin2005,dukefituarsimpatinë e aktorëve ndërkombëtar në përpjekjen e saj për të kontrolluar krimin e organizuar. Kontrasti midis thuajse-dështimit të shtetit shqiptar dy herë gjatë viteve 1990 dhe situatës së sotshme—ku “krimi, vjedhja, dhe trazirat” konsideroheshin nga biznesi vetëm si pengesa e dhjetë për nga rëndësia në kryerjen e aktiviteteve të tyre—tregon për progres të konsiderueshëm në këtë fushë. Përveç përpjekjeve të përqendruara të qeverisë për të vendosur përforcime të ligjit dhe afrimin e kuadrit ligjor në linjë me konventat ndërkombëtare, kjo tendencë është lehtësuar dhe nga ndryshimi i natyrës së krimit të organizuar Shqiptar, i cili ka lëvizur drejt metodave më të sofistikuaradheaktiviteteve“sipërmarrëse”.Për tëzgjeruarprogresinearriturderimë tani,ka nevojë për reforma të mëtejshme për përmirësimin e cilësisë së investigimeve, sigurimin e proceseve përkatëse, dhe parandalimin e shpalljes si të pafajshëm të kundravajtësve me lidhje të shumta, veçanërisht në rastet e krimit ekonomik si korrupsioni në shkallë të gjerë.

x. Mbështetja e fuqishme nga aktorë të rëndësishëm të jashtëm si BE, Këshilli i Evropës dhe Shtetet e Bashkuara, kanë forcuar vendosmërinë e Shqipërisë për të luftuar krimin e organizuar dhe për të përmirësuar sigurinë publike. Aktorët ndërkombëtar kanë pasur një interes të veçantë për të mbështetur përpjekjet e Shqipërisë në këtë fushë në mënyrë që të reduktohen rreziqet për vetë sigurinë e tyre. Presioni politik ndërkombëtar u shoqërua nga ndihma domethënëse financiare dhe ngamotivimi i fuqishëm i ofruar nga perspektiva e integrimit nëNATO, BE, dhe liberalizimi i vizave me vendet e BE. Këto incentiva lejuan forcimin e reformave në legjislacioninShqiptar,ndërtiminekapacitetevepolicoredhegjyqësore,mbajtjennëfretëtrafikutilegalpërmeskontrollevemëtëlartanëkufi,forcimineaftësivetëagjenciveqëmbrojnëligjinpërtëparandaluarlarjeneparave,dhepërmirësiminesigurisëpërdokumentetidentifikuesenëmënyrë që të arriheshin standardet e BE. Kombinimi i vullnetit më të qartë politik midis lidershipit Shqiptar dhe mbështetja ndërkombëtare kanë sjellë rezultate konkrete, dhe aktorët ndërkombëtar i kanë vlerësuar përpjekjet e Shqipërisë. Bisedimet për lehtësimin e regjimit të vizave me BE u hapënnë2006;marrëveshjaeStabilizimAsocimitmeBEuratifikuanë2009;ShqipëriaulejuatëhyntenëNATOnëtënjëjtinvit;dheshqiptarëtpërfituanaksesinelirënëhapësirënevendevetëzonës BE Shengen në vitin 2010.

xi. Me rëndësi është dhe fakti se kërkesa e brendshme në rritje nga shoqëria civile dhe media kanë motivuar gjithashtu përmirësimet në sundimin e ligjit. Në veçanti, të rinjtë aktivë shqiptarë kanë ushtruar shumë presion ndaj autoriteteve për të ndërmarrë veprime kundër krimit. Këto kërkesa janë artikuluar nga shoqëria civile dhe janë raportuar në mënyrë të rregullt në median shqiptare. Përpjekjet e Shqipërisë për të forcuar sundimin e ligjit, veçanërisht përmes përmirësimit të rendit dhe sigurisë publike dhe kontrollimin e krimit të dhunshëm dhe të organizuar, hedhin më tej dritë mbi faktorët më të gjerë që kanë ndihmuar përmirësimin e rezultateve të qeverisjes në Shqipëri gjatë dekadës së fundit.

Qeverisja në Shqipëri: Rruga përpara

xii. Shqipëria ka arritur progres domethënës në adresimin e disa sfidave të vështira qeverisëse për sektorë specifik, çka ofron mësime të dobishme për përballjen me problemet e tjera të qeverisjes. Siç tregohet në rastin relevant studimor në këtë Përmbledhje, rezultatet e vendit në kontrollin e krimit të dhunshëm dhe atij të organizuar ndërkohë që përballej me pengesa më të mëdha në kapacitete krahasuar me sot, tregojnë një shembull të mirë të progresit të qëndrueshëm drejt ndërtimittëkapacitetevetënevojshmepërtëarriturobjektivaspecifiktëqeverisjes.Nëveçanti,kjoeksperiencë tregon rëndësinë e faktorëve të mëposhtëm për një reformë të suksesshme në qeverisje:


a. Artikulimi i qartë i objektivave politike në një nivel të lartë politik dhe krijimi i një mjedisi vendosmërie dhe urgjence për këto veprime politike;

b. Krijimi i mbështetjes politike dhe sociale me bazë të gjerë për objektivat politike, përfshi këtu angazhimin e thellë të shoqërisë civile dhe asistencën e komunitetit ndërkombëtar;

c. Dedikimi i burimeve adekuate dhe sigurimi i koordinimit midis agjencive të ndryshme qeveritare dhe institucioneve shtetërore të përfshira në arritjen e rezultateve; dhe

d. Ndjekja e rregullt e rezultateve të implementimit me referencë ndaj indikatorëve specifikë(sipërshembullnumriikrimevetëzbuluara)përtëmonitoruarprogresin,duke shkuar përtej matjeve legjislative dhe institucionale.

xiii. Do të jetë e rëndësishme rivendosja e bashkëpunimit midis dy partive kryesore politike shqiptare rreth një programi themeltar të reformës politike dhe institucionale e nevojshme për integrimit në BE—një objektiv i të gjitha partive dhe një objektiv i mbështetur nga shumica e shqiptarëve. Minimalisht është e nevojshme të arrihet një marrëveshje midis qeverisë dhe opozitës në mënyrë që të formohet shumica e nevojshme parlamentare për të miratuar ndryshimet legjislative përsa i përket shërbimit gjyqësor dhe atij civil. Përtej kësaj, dialogu konstruktiv ndërpartiak mbi reforma madhore është i nevojshëm për të siguruar zhvillim të qëndrueshëm institucional dhe për të zvogëluar rrezikun e rrëzimit të reformave në rastin e ndryshimeve politike. Për më tepër, një Parlament funksional, ku politikat debatohen konstruktivisht, është gjithashtu thelbësor për besimin e qytetarëve ndaj institucioneve publike dhe ndaj kredibilitetit ndërkombëtar të Shqipërisë si një demokraci e pjekur dhe e qëndrueshme—një percepsion kyç për perspektivën integruese të vendit në BE.

xiv. Sfidat komplekse qeverisëse me të cilat përballet Shqipëria sot kërkojnë një strategji të fuqishme afat mesëm/gjatë, e mbështetur nga koordinimi dhe mekanizma të fortë monitorimi. Zvogëlimi i mëtejshëm i rasteve të korrupsionit në sektorin publik dhe forcimi i sundimin të ligjit do të kërkojë përpjekje të qëndrueshme, koordinim të fortë të politikave, ndërtim të mëtejshëm të kapaciteteve ndër institucionet shtetërorë, dhe përfshirje domethënëse të shoqërisë civile. Qeveria mund të arrijë progres të prekshëm drejt këtyre objektivave duke përcaktuar prioritete relevante, veprime të nevojshme, dhe përgjegjësi institucionale, dhe duke shpërndarë burimet e nevojshme, duke përfshirë dhe fondet e asistencës së huaj. Kriteret e integrimit në BE mund të jenë njëudhëheqjeedobishme,edhepseQeveriamundtëkonsiderojëadresiminesfidavemëakuteqeverisëse, të cilat prekin ofertën e shërbimeve publike dhe mjedisin e biznesit (duke përfshirë këtupërfitimetsociale,përmirësimine transparencësnëfinancimetnëshëndetësi, reduktiminepagesave informale në dhënien e lejeve të ndërtimit).

xv. Qeveria duhet të përcaktojë një kuadër rezultatesh me indikatorë të matshëm dhe të sigurojë monitorimin e rregullt të procesit të implementimit, në mënyrë ideale, si pjesë e procesit të monitorimit dhe vlerësimit të NSDI. Koordinimi i politikave dhe monitorimi i kapaciteteve në qeverinë qendrore duhet të forcohet më tej për të siguruar zbatim të qëndrueshëm të reformave që kërkojnë aksione konkrete nga disa agjenci qeveritare. Përcaktimi i përgjegjësive të qarta për secilin anëtar të kabinetit për rezultatet kyçe do të ndihmonte në përmirësimin e koordinimit midis disa agjencive të përfshira në aspekte të ndryshme të reformës. Përmirësimi i monitorimit të stadit të zbatimit të ligjeve dhe politikave të reja, në konsultë me aktorët e shoqërisë civile, do të ndihmonte në arritjen e rezultateve konkrete nga masat politike ndërkohë që do të minimizoheshin pështjellimet e mbrapshta dhe të paprogramuara. Vendosja e monitorimit sistematik të mënyrës


si administrata publike plotëson vendimet e gjykatave gjithashtu do të ishte e rëndësishme në forcimin e sundimit të ligjit. Raportimi i rregullt publik mbi indikatorët e rezultateve të formuluara në mënyrë të qartë mund, gjithashtu, të ndihmojë në forcimin e përgjegjshmërisë së jashtme dhe rritjen e besueshmërisë së publikut ndaj institucioneve qeveritare.

xvi. Zbatimi kontradiktor i ligjeve dhe rregullave mund të adresohet përmes përmirësimit të kapaciteteve hartuese të ligjeve në qeveri dhe konsultave me sistematike me aktorët e përfshirë. Qeveria mund të zëvendësojë mangësitë në zbatim duke pritur deri sa të jenë marrë dispozitat e nevojshme buxhetore dhe të jenë përgatitur ligjet sekondare që mundësojnë udhëzime të qarta për zbatimin. Shumë probleme të zbatimit mund të shmangen duke shtuar përdorimin e seancave konsultative me aksionerët kryesor (si organizatat e biznesit) gjatë përgatitjes së ligjeve dhe rregullave të reja, të cilat ndikojnë aktivitetin e këtyre aksionerëve. Këshillimet e vazhdueshme me shoqërinë civile mund gjithashtu të ndihmojnë në monitorimin e zbatimit të ligjeve dhe rregullave dhe në kryerjen e përmirësimeve të nevojshme në kohë për të reduktuar rrezikun që instrumentet e reja ligjore të sjellin pasoja të papritura.

xvii. Disa probleme të qeverisjes, si për shembull mbrojtja e të drejtave reale të pronësisë, paraqesin sfida të veçanta në formën e implikimeve komplekse politike dhe ekonomike, kontradiktave të politikave, kuadër të paqartë ligjor, dhe institucione të dobëta apo të fragmentarizuara. Plotësimi i këtyre sfidave do të kërkojë lidership të fuqishëm nga ana eqeverisë dhe angazhim të gjerë të shoqërisë civile për të gjetur zgjidhje të bëshme, të mundshme dhe të pranueshme gjerësisht për problemet e kontradiktave në politika, të cilat bllokojnë progresin në iniciativat kyçe si legalizimi i pronave informale, rikthimi i pronës apo kompensimi. Përballja me vështirësitë e zbatimit përmes koordinimit të fortë midis agjencive qeveritare dhe përmes përgjegjshmërisë të qartë për rezultatet është thelbësor. Debati i gjerë publik dhe përpjekjet për të ndërtuar konsensus ndërpartiak do të jetë tejet i rëndësishëm për zgjidhjen e suksesshme dhe të qëndrueshmetëkëtyresfidavekompleksedhethelbësoreqeverisëse.


qEVERIsJa në sHqIPëRI: rrUGA PËrPArA PËr KONKURRUESHMËRINË, ZHVILLIMIN

DHE INTEGrIMIN EVrOPIAN

PrOFILI QEVErISËS I SHQIPËrISË

1. Duke parë indikatorët aktual ekonomikë, socialë dhe qeverisës, është ndoshta më e lehtë të nënvleftësohet shkalla e ndryshimeve që kanë ndodhur gjatë tranzicionit të Shqipërisë. Njësoj si fqinjët e saj në Ballkanin Perëndimor, Shqipëria nuk kishte eksperiencën para-komuniste të institucioneve demokratike, çka mendohet se ka lehtësuar tranzicionin drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut për vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore.5 Deri në rënien e komunizmit në vitin 1991, Shqipëria ishte sunduar, sipas shumë komenteve, nga regjimi më represiv komunist në Evropë, i cili në kërkim të autarkisë kish izoluar vendin nga bota e jashtme për thuajse dy dekada. Kjo trashëgimi represioni dhe izolimi të detyruar mbajti peng zhvillimin ekonomik të vendit, duke e vendosur këtë të fundit në një disavantazh relativ nëfillim të tranzicionit, dhe la një shenjëafatgjatë në kulturën dhe sjelljen politike të shqiptarëve. Nuk është rastësore, që në sondazhin Jeta në Tranzicion (LITS) të kryer nga Banka Botërore në 2006, nga të gjithë vendet e anketuara shqiptarët ishin më të shumtët që përgjigjeshin se situata e tyre socio-ekonomike nuk kish ndryshuar shumë nga periudha komuniste dhe më optimistët për të ardhmen, çka sugjeronte se nuk ndjenin shumë nostalgji për të shkuarën komuniste. Shqiptarët gjithashtu shprehnin nivelin më të lartë të mbështetjes për sistemin aktual politik dhe ekonomik. Në krahun tjetër, ata paraqisnin nivelet më të ulëta të besimit për institucionet publike, veçanërisht qeverinë, parlamentin, dhe gjykatat.6

2. Pas krizës së vitit 1997, Shqipëria u përball me sfida të mëdha për të përballuar dobësinë e institucioneve dhe ri-vendosjen e kapacitetit të shtetit për kryerjen e funksioneve bazike. Periudha 1998–2003 ishte kyç për përpjekjet e Shqipërisë për t’u kthyer në normalitet, për të rindërtuar kapacitetin e institucioneve shtetërore, dhe për të ri-nisur rritjen ekonomike në një bazë më të qëndrueshme. Baza për pozicionimin aktual institucional të Shqipërisë u vendos gjatë kësaj periudhe me miratimin e Kushtetutës së vitit 1998 dhe ligjeve të tjera madhore. Për shembull, ligje për shërbimin civil, prokurimet publike, dhe gjykatat u miratuan në vitin 2000. Rendipublikdhekontrolliiqeverisëmbitëgjithëvendinishtevendosurnëfilliminevitit2000.Gjithsesi, Shqipëria mbetej vendi më i varfër në Evropë. Për më tepër, Shqipëria po përballej me ndikimetekonfliktitnëKosovë(1998–1999),icilisollinjëvalërefugjatëshnëvendsëbashkumevëmendjen ndërkombëtare dhe mbështetjen në njohjen e rolit konstruktiv të Shqipërisë. Firmosja e Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit (MSA) me Bashkimin Evropian (BE) në 2003, çka shënoi dhe hapin e parë të procesit të integrimit Evropian për Shqipërinë, gjithashtu u kuptua si një shenjë e pranimit ndërkombëtar të kthimit të vendit në normalitet.

3. Shqipëria përjetoi një rritje ekonomike mbresëlënëse, reduktim të varfërisë, dhe rezultate më të mira në zhvillimin njerëzor në dekadën që pasoi krizën e vitit 1997. Ekonomia është rritur me një mesatare prej 5–6 përqind për vit (Figura 1), dhe përmirësimi i legjislacionit ekonomikdhemenaxhimiikujdesshëmmakro-fiskalkanëzvogëluarrrezikunenjë tjetërkrize

5Shqipëriafitoipavarësinënë1912,kupativetëmnjëperiudhëtëshkurtërsirepublikëparlamentare(1925–1928)midis dy periudhave të sundimit monarkik (1914–1925 dhe 1928–1939).6 Shih BERZH. 2007. Jeta në Tranzicion: Një Sondazh për Pritshmëritë dhe Sjelljen e Njerëzve, fq. 28-29; S. Zaidi et al. 2009. Kënaqësia me Jetën dhe Shpërndarjen e Shërbimeve në Evropën Lindore dhe Ish Bashkimin Sovjetik: Disa të Dhëna nga Sondazhi Jeta në Tranzicion 2006, Banka Botërore Dokument nr. 162, p. 20.


endogjene.Gjatësënjëjtësperiudhë,tëardhuratbrutopërfrymë(GNI)ukatërfishuannëtermanominalë dhe u dyfishuan në terma të paritetit të fuqisë blerëse (Figura 2,Tabela 1).Numri itë varfërve u përgjysmua, nga një e katërta e popullatës në 2002 në 12.4 në 2008. Si pasojë e përmirësimeve mbresëlënëse në pritshmërinë e jetës, GNI për frymë, dhe arsimit, Shqipëria ka arritur “zhvillim të lartë njerëzor” e matur sipas Indeksit të Zhvillimit Njerëzor (HDI) të PNUD, dukelëvizurnëklasifikiminbotërorngavendii100në150vendenë1996nëvendine64nga169 në vitin 2010.7 HDI e Shqipërisë është tashmë mbi mesataren e vendeve me të ardhura të ngjashme për frymë (Figura 3). Në të njëjtën kohë pabarazia e të ardhurave është rritur, me rritjen ekoeficientitGininga0.28në2002në0.33në2008.8

Figura 1: PBB për frymë (USD$) Figura 2: Rritja reale e PBB (%)

Burimi: Banka Botërore, Baza e të Dhënave për Indikatorët Botërorë për Zhvillimin 2010.

Tabela 1: Të Dhënat Bazë për Shqipërinë, 2009

Popullsia, totali (milionë) 3.15Pritshmëria për jetëgjatësinë në lindje 77PBB (aktuale miliardë USD) 12Rritja e PBB (vjetore % mesatare 1999-2009) 6GNI, metoda Atlas (aktuale miliardë USD) 12.6GNI për frymë (USD) 4,000GNI për frymë PPP (USD) 8,300

Burimi: Banka Botërore, Baza e të Dhënave për Indikatorët Botërorë të Zhvillimit 2010.

7 Zhvillimi i lartë Njerëzor është përcaktuar sipas pikëve të HDI nga 0.800 në 0.899. 8KoeficientiGiniështënjëmasëepabarazisë,qëvarionnga0(baraziperfekte)në1(pabaraziperfekte).PNUD.2004, 2010. Raportet e Zhvillimit Njerëzor. Të Dhëna të publikuara në raportin e 2010 janë nga 2008.


Figura 3: HDI e Shqipërisë krahasuar me vende me PBB për frymë të ngjashme

Burimi: Vende të krahasuara përfshijnë Bosnje-Hercegovinën, Bullgarinë, FYR Maqedoninë, Xhamajkën, Ekuadorin, dhe Perunë.Burimi: PNUD. Baza e të Dhënave të Zhvillimit Njerëzor 2010.

Tendencat qeverisëse në Shqipëri

4. Rritja ekonomike e viteve të fundit e Shqipërisë mund të jetë më e qëndrueshme se në të shkuarën, duke pasur parasysh progresin e gjerë në të gjithë aspektet kryesore të qeverisjes gjatë dekadës së fundit. Kjo tendencë është evidente nga një sërë indikatorësh, nga të dhëna të përbëra që bazohen në mënyrë primare në perceptime, si Indikatorët Botërorë të Qeverisjes (WGI) dheIndeksiGlobaliPerceptimeve,deritekmatjetmëspecifiketëperformancëssëqeverisë,përfshikëtuStudiminpërKlimëneBiznesitdhePerformancëneSipërmarrjeve(BEEPS)dheklasifikimine përbashkët të Bankës Botërore dhe Korporatës Ndërkombëtare Financiare (IFC) ‘Të bësh biznes (DoingBusiness)’.Edhepsetëdhënatepërbëranukjapinshumëdetajembiaspektetspecifiketëqeverisjes, ato mund të jenë të dobishme në përcaktimin e dobësive relative të qeverisjes dhe në caktimin e tendencave më të gjera në kohë.

5. Shqipëria performon relativisht mirë në bazë të lirisë së shprehjes dhe përgjegjshmërisë dhe cilësisë rregullatore, ndërkohë që sundimi i ligjit dhe kontrolli ndaj korrupsionit mbeten fusha relativisht të dobëta. Sipas Indikatorëve Botërorë të Qeverisjes (WGI) të Institutit të Bankës Botërore, anët e forta të Shqipërisë reflektojnë sistemin konkurrues politik, klimën pluralistetë medias, dhe progresin në vendosjen e një ekonomie tregu të hapur (Figura 4). Gjithsesi kjo panoramëështëmëkomplekse,siçtregohetdhengaindikatorëtspecifikë(edhepsesubjektivë)qëpërcaktojnë zhvillimin në këto fusha.


Figura 4: Indikatorët Botërorë të Qeverisjes për Shqipërinë

Burimi: D. Kaufman, A. Kraay, M. Mastruzzi. 2010. Indikatorët Botërorë të Qeverisjes: Metodologjia dhe Çështjet analitike.

6. Me disa përjashtime, indikatorët e lirisë së shprehjes dhe përgjegjshmërisë janë krahasimisht të fortë në Shqipëri. Në 2009, organizata ndërkombëtare e vëzhgimit të lirisë të mediasReporterëpakufierenditiShqipërinënëvendine88nga175vendepërsaipërketlirisësë medias, për shkak të disa incidenteve të dhunës apo presionit kundër gazetarëve, veçanërisht ndaj atyre që hetonin për çështjet e korrupsionit të zyrtarëve të lartë. Sondazhi i ‘Freedom House’ eklasifikonShqipërinësi‘pjesërishttëlirë,dukeidhënëvenditpikëmëtëlartapërdemokracinë,median dhe shoqërinë civile, por vlerësim më të vogël për proceset elektorale, pavarësinë e gjyqësorit, dhe kontrollin ndaj korrupsionit (Figura 5).

Figura 5: Renditja e Shqipërisë në Raportin mbi Lirinë në Botë, sipas Indikatorëve

Shënim: Indeksi i Lirisë në Botë mat lirinë globale në një shkallë nga 1 në 7, ku 1 përfaqëson shkallën më të lartë të lirisë Burimi: Freedom House. 2010. Kombe në Tranzicion.


7. Përmirësimi i performancës së Shqipërisë përsa i përket cilësisë rregullatore është vërtetuar nga një sërë indikatorësh. Reformat që synojnë përmirësimin e klimës së bizneist—veçanërisht regjistrimi i biznesit, mbrojtja e investitorëve, dhe administrata tatimore— i kanë lejuar Shqipërisë që të përmirësojë renditjen e saj në studimin Doing Business, duke e vendosur atë në 10 vendet më reformatore për vitin 2009 të raportit Doing Business (Tabela 2). Në 2010, Doing Business tregon përmirësime të tjera në regjistrimin e biznesit, administratën tatimore dhe doganore, përfshi këtu proceset elektronike, dhe proceset e falimentimit. Ndër vendet e Evropës Jug-Lindore (EJL), Doing Business e rendit kuadrin ligjor të mbrojtjes së investitorëve në Shqipëri si më të ngjashmin me praktikat më të mira ndërkombëtare. Në krahun tjetër, Shqipëria performon shumë dobët përsa i përket dhënies së lejeve të ndërtimit.9 Shqipëria ka përmirësuar renditjen dhe pikët në Indeksin Global të Konkurrueshmërisë, veçanërisht përsa i përket institucioneve rregullatore dhe stabilitetit makroekonomik (Figura 6).10 Pikët e Shqipërisë dhe renditja e saj në Indeksin për Lirinë Ekonomike të Fondacionit ‘Heritage’, i cili përbëhet nga dhjetë indikatorë që lidhen me politikat ekonomike dhe klimën e biznesit, janë përmirësuar në mënyrë domethënëse gjatë 10 viteve të fundit. Në vitin 2010, Shqipëria renditej e 53ta nga 179 vende (25ta nga 43 vende Evropiane),mepikëtëlartanëtregti,investime,dhelirifinanciare.Indeksitregon,gjithsesi,serregullat për biznesin mbeten të pavolitshme në disa fusha, si për shembull në nxjerrjen e lejeve, dhe pikët për mbrojtjen e të drejtave të pronës dhe lirisë nga korrupsioni mbeten të ulëta.11 Këto përmirësimegjithashtureflektohennëpikëtemarrangaShqipëriapërsaipërketcilësisërregullatorenë WGI (Figura 7).

Tabela 2: Reformatorët kryesorë në Të bësh biznes, 2007/08

9 Banka Botërore dhe IFC. 2010. Doing Business 2011: Shqipëria, fq. 28, 52-53.10 Forumi Botëror Ekonomik . 2009. Raporti Global i Konkurrueshmërisë 2009-2010. Gjenevë.11 Objektivizmi i përgjithshëm i indeksit të fondacionit Heritage është i debatueshëm duke qenë se promovon një model ekonomik të qendrës së djathtë, duke dhënë pikë të larta për taksimin e ulët dhe shpenzimet e ulëta qeveritare, por nuk konsideron kapitalin njerëzor në indikatorët e zhvillimit njerëzor.


Figura 6: Pikët e Indeksit Global të Konkurrueshmërisë

Figura 7: Pikët për Cilësinë Rregullatore WBI Indikatorët Botërorë të Qeverisjes

1

2

3

4

5

6

7

2006 2007 2008 2009 2010

-0,6

-0,5

-0,4

-0,3

-0,2

-0,1

0

0,1

0,2

0,3

0,4

2006 2007 2008 2009

SHQIPERIA

BOSNIA-HERZEGOVINA

KOSOVA

MAQEDONIA

MAL I ZI

SERBIA

CilesiaRregullatore: 2006-2009

Shënim: Indeksi Global i Konkurrueshmërisë përmbledh një sërë indikatorësh nga shkalla 1 në 7, ku 1 përfaqëson rezultatin më të keq.

Burimi: Forumi Botëror Ekonomik Raportet e Konkurrueshmërisë Globale .

Burimi: WBI.

8. Ka vend për përmirësime në shumë aspekte të legjislacionit ekonomik, përfshirë besueshmërinë në zbatimin e ligjeve dhe rregullave. Në disa fusha që mbulohen nga raporti ‘Doing Business’, duke përfshirë dhe regjistrimin e pronës, dhënien e lejeve të ndërtimit, dhe procedurat për falimentimin, Shqipëria nuk ka treguar përmirësime gjatë periudhës 2003-2009.12 BEEPS dhe Studimi i Sipërmarrjeve i IFC tregojnë se menaxherët e firmave që veprojnë nëShqipëri, kanë tendencën për të shpenzuar më shumë kohë duke u marrë me zyrtarët dhe shërbimet publikekrahasuarmemenaxherënëvendetetjeratërajonit.GjithashtufirmatnëShqipërikanëmëshumë gjasa të inspektohen nga administrata tatimore (Figura 8 dhe 9).

Figura 8: Sasia e kohës që shpenzohet nga menaxherët qendrorë për zyrtarët dhe shërbimet publike

Figura 9: Përqindja e firmave të inspektuara nga inspektorët e taksave gjatë vitit të shkuar

108

6

20

1412

SHQIPERIA Evropa Juglindore Evropa Qendrore dhe Azia

2005 2008

99

75 70

87

6558


2005 2008

Burimi: BEEPS.

9. Sondazhet e fundit mbi investimet konfirmojnë progresin e Shqipërisë në politikat rregullatore, por tregojnë se dështimet në zbatim kanë kufizuar konkurrueshmërinë. Vlerësimi i Bankës Botërore për Klimën e Investimeve për vitin 2009 tregon se mangësia shumë e madhe midis rregullave formale dhe praktikave reale të zbatimit është një pengesë kryesore në tërheqjen

12 Raportet Doing Business 2004-2010.


e investimeve të huaja të drejtpërdrejta. (FDI).13 Edhe pse pengesa të tjera—veçanërisht furnizimi i pasigurt me energji—duket se kanë një ndikim më të madh në aktivitetin e biznesit, monitorimi i dobët i politikave rregullatore dhe aplikimi i pasigurt i ligjeve (veçanërisht të drejtat mbi tokën dhe pronën) e përkeqësojnë seriozisht klimën e biznesit në Shqipëri (Figura 10). Sondazhi i Forumit BotërorEkonomikmbiinvestitorëtpërcaktonproblemetmeqeverisjensikorrupsioni,joefikasitetii administratës publike, dhe pasiguria politike si pengesa kryesore (Figura 11).14

Figura 10: Pengesat kryesore, sipas madhësisë së firmës (matur nr. i punëtorëve, % e firmave)

Burimi: Banka Botërore. 2009. Sondazhi i Vlerësimit të Klimës së Investimeve në Shqipëri.

Figura 11: Faktorët më problematikë në kryerjen e biznesit (% e përgjigjeve)

0 2 4 6 8 10 12 14

KorrupsioniIneficenca Burokratike

Paqendrueshmeria PolitikeRregulimet Tatimore

Infrastrukture jo adekuateAksesi ne FinancaNormat e Tatimit

Etike pune e varferForce Pune e Pakualifikuar mireRregullat per kembimin valutor

Krimi dhe VjedhjaRregullat e Punes

Burimi: Nga një listë prej 15 faktorësh, të pyeturve iu kërkuan të zgjidhnin pesë më problematiket për aktivitetin e biznesit në vendin/ekonominë e tyre dhe t’i rendisnin ato nga 1(më problematikja) në 5.Kolonat tregojnë përgjigjet e matura sipas renditjeve të tyre. Burimi: Sondazhi i Forumit Ekonomik Botëror 2010.

13 Banka Botërore. 2009. Vlerësimi i Klimës së Investimeve për Shqipërinë, fq. 65-66.14 Sondazhi i Forumit Ekonomik Botëror i pyet të intervistuarit të zgjedhin pesë faktorët më problematikë për ta nga një listë prej 15 faktorësh. Probleme si gjyqësori dhe përforcimi i kontratave, mbrojtja e të drejtave të pronës, dhe aksesit ndaj tokës nuk përfshihen në listën e përgjigjeve të mundshme. Figura 1.8 liston gjithë faktorët që u përmendën nga më shumë se një përqind e të intervistuarve në Shqipëri. Forumi Ekonomik Botëror, Raporti i Konkurrueshmërisë Globale 2009-2010, fq. 66-67.


10. Paçka rritjes së përgjithshme në volumin e Investimeve te huaja (FDI), FDI për frymë mbeten të ulëta krahasuar me vendet fqinje, çka kërkon përpjekje të mëtejshme në përmirësimin e konkurrueshmërisë së klimës së biznesit në Shqipëri (Figura 12). Privatizimi i disa ndërmarrjeve të mëdha duket se ka rritur sjelljet e FDI-ve gjatë viteve të fundit, por në bazë të FDI për frymë Shqipëria mbetet pas vendeve të tjera të EJL. Për të adresuar këtë problem dhe për të rritur konkurrueshmërinë e saj ndërkombëtare, Shqipëria duhet të marrë masa të mëtejshme rregullatore dhe —veçanërisht— duhet të ketë një qasje vigjilente ndaj realizimit të zbatimit të qëndrueshëm. Kjo ka gjasa që të kërkojë reforma të mëtejshme më komplekse se ato që janë marrë, përfshirë përmirësime në dhënien e lejeve të ndërtimit dhe përpjekje më të mëdha në forcimineefikasitetittëadministratëspublikedheaplikiminkonsekuenttëligjevedherregullave.Në disa fusha problematike, siç është dhënia e lejeve të ndërtimit, përmirësimet do të kërkojnë një bashkëpunim më të madh midis autoriteteve qendrore, të cilat janë përgjegjëse për politikat rregullatore, dhe pushtetit lokal, i cili ka më shumë përgjegjësi për zbatimin. Monitorimi sistematik dhe raportimi publik mbi performancën e agjencive të ndryshme qeveritare dhe qeverive lokale për aspekte të caktuara të rregullave të biznesit do të forcojë përgjegjshmërinë dhe incentivat për përmirësim.

Figura 12: FDI për frymë në Shqipëri dhe vendet fqinje (USD)

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

1999 2001 2003 2005 2007 2009

BiH

Bullgaria

Kroacia

Macedonia

Mal i Zi

Serbia

Shqiperia

Burimi: Banka Botërore (Baza qendrore e të dhënave).

11. Përsa i përket sundimit të ligjit, Shqipëria ka ndermarrë hapa madhorë në korrektiminn e gjendjes së krimit të dhunshëm dhe atij të organizuar që kishin dëmtuar reputacionin ndërkombëtar të vendit. Në nivelin politik, hyrja e Shqipërisë në NATO dhe aktivizimi i MSA me BE u arritën në pjesën më të madhe për shkak të përpjekjeve veçanërisht të suksesshme, por kurrsesi jo të përfunduara, të Shqipërisë për të luftuar aktivitetet e grupeve kriminale të dhunshme dhe të organizuara, të cilat dikur kërcënonin sigurinë e popullsisë së vendit dhe largonin vizitorët dhe investitorët e huaj (shih rastin studimor).15 Rritja në nivelin e FDI-ve, edhe pse modeste, dhe numri në rritje i vizitorëve të huaj tregojnë përmirësimin në perceptimin mbi sigurinë dhe rendin publik në Shqipëri.

15 Kontributi i Shqipërisë për stabilitetin rajonal përmes politikave të huaja të përgjegjshme, të cilat u munduan që të shpërndanintensionetdhembështesinzgjidhjenndëretniketëkonflikteveqëpërfshijnëpopullataetnikeShqiptarenëvendet fqinje (Kosovë, Maqedoni), kanë ndihmuar gjithashtu shumë hyrjen e Shqipërisë në NATO dhe progresin në integrimin në BE.


12. Aplikimi kontradiktor dhe zbatimi i pabarabartë i ligjeve janë ende sfida madhore për cilësinë e sundimit të ligjit. Edhe pse trajnimet e gjyqtarëve dhe menaxhimi i karrierës është përmirësuar, vlerësimi i sistemit gjyqësor tregon përhapje të korrupsionit, ndërhyrje të pavend nga degëteekzekutivit,transparencëtëkufizuar,dhenjërritjeeçështjevetëpapërfunduara.Moszbatimii vendimeve të gjykatës që lidhen me të drejtat e pronësisë dhe shkarkimet e paligjshme nga administrata publike ka kompromentuar besueshmërinë e sistemit gjyqësor. Si pasojë, Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut ka pranuar për shqyrtim një numër të konsiderueshëm çështjesh të aplikuesve shqiptarë.16 Mungesa sistematike dhe papërputhshmëri ekzistojnë gjithashtu dhe në zbatimin e legjislacionit, një fakt që është veçanërisht shqetësues në aspektin e integrimit të Shqipërisë në BE, çka do të kërkojë që vendi të adaptojë legjislacion të ri që harmonizon ligjet e vendit me normat e BE (acquis communautaire). Ky kompleksitet i shtuar do të kërkonte përmirësimin e kapacitetit të administratës për të aplikuar legjislacione dhe monitoruar zbatimin e tyre, dhe fokus më të madh nga ana e lidershipit politik dhe parlamentit për të siguruar që ligjet përgatiten saktë.

13. Besueshmëria në aftësinë e Gjykatës për të mbrojtur ligjin në mënyrë efikase është e ulët por në përmirësim. Sondazhetsugjerojnësefirmatdhepublikuipërgjithshëmendenukeshohin sistemin gjyqësor si një mekanizëm të besueshëm për zgjidhjen e çështjeve dhe mbrojtjen etëdrejtaveligjore.FirmatnëShqipërikanëtendencëntëpërdoringjykatatmërrallësefirmatnëvendet fqinje (Figura 13), edhe pse niveli i këtij fenomeni është në rritje. Përforcimi i kontratave komerciale përmes gjykatave merr më shumë se një vit mesatarisht dhe ka tendencën të jetë më i kushtueshëm se në disa nga vendet fqinje (Tabela 3). Korrupsioni i perceptuar dhe mungesa e paanshmërisë duket se janë pengesat kryesore në besimin e publikut ndaj sistemit të gjykatave, por gjykatat Shqiptare gjithashtu performojnë më keq se ato të vendeve fqinje përsa i përket shpejtësisë dhe aftësisë për të zbatuar vendimet e tyre (Figurat 13-16). Sondazhet e opinionit publik tregojnë se ka disa përmirësime kohët e fundit në kënaqësinë e qytetarëve me gjykatat, dhe se përmirësime të mëtejshme mund të krijohen nga njoftimi i publikut mbi iniciativat e ndërmarra për përmirësimin e performancës dhe përgjegjshmërisë së gjykatave, për shembull përmes publikimit të afateve kohore në trajtimin e çështjeve.

Figura 13: Përqindja e firmave që thonë se përdorin gjykatat

Figura 14: Përqindja e firmave që thonë se gjykatat janë të drejta, të pakorruptuara, të shpejta, të afta dhe

se zbatojnë vendimet

18

43

34

22

3227


2005 2008

Burimi: BEEPS.

16 Iniciativa e Sundimit të Ligjit e Shoqatës Amerikane të Avokatëve. 2008. Indeksi i Reformës Gjyqësore: Shqipëri; Komisioni Evropian. 2009. Shqipëri 2009 Raporti i Progresit. Dokument Nr. COM (2009) 533.


Tabela 3: Zbatimi i kontratave në Shqipëri dhe vendet fqinje

Numri i proce-durave Ditët Kosto (% e

kërkesës)Shqipëria 39 390 38.7

Bosnje -Hercegovina 37 595 40.4

Kroacia 38 561 13.8

Maqedonia, FYR 37 370 33.1

Mali i Zi 49 545 25.7

Burimi: Doing Business 2011.

Figura 15: Besimi publik në sistemin gjyqësor

6,4

4,7

5,9

6,7

5,4

28,2

32,6

34,5

39,9

30,5

37,3

37,7

37,4

32,5

39,2

28,2

25

22,2

20,8

24,9

0 20 40 60 80 100

2005

2006

2008

2009

2010

shume

dicka

pak

aspak

Burimi: IDRA 2010.17

Figura 16: Përgjigjet e sondazhit për ata që mendojnë se gjykatësit janë të paanshëm në procedurat e gjykimit

14,9

12,5

14,3

13,8

17,7

25,5

31,7

30,9

33,7

28,4

38,9

39,3

37,8

39

37,9

17,7

12,5

15

11,3

12

0 20 40 60 80 100

2005

2006

2008

2009

2010

shume dakord

dakord

asnjanes

nuk bie dakord

nuk bie aspak dakord

Burimi: IDRA 2010.

14. Përmirësimi i rezultateve në zhvillimin ekonomik dhe social sugjeron se efektiviteti i qeverisjes është përmirësuar ndjeshëm gjatë dekadës së shkuar, por është vështirë që progresi të matet saktësisht. Ashtu si dhe sundimi i ligjit, efektiviteti i qeverisë është një aspekt

17 IDRA. 2010. Korrupsioni në Shqipëri: Perceptimi dhe eksperienca. Sondazh 2010: Përmbledhje e gjetjeve. Son-dazhifinancuarngaUSAID.


i qeverisjes që ka tendencë të sfidojëmatjet precize, veçanërisht nëmungesë të një sistemi tëfortë monitorimi dhe vlerësimi për performancën e qeverisë. Ndërkohë që Shqipëria ka arritur progrestërëndësishëmnëzhvilliminenjësistemiplanifikueskoherentstrategjikdhebuxhetor,asaj ende i duhet një mekanizëm i mirë zhvilluar për të kthyer objektivat qeveritare në angazhime precize dhe synime të matshme. Ekziston gjithashtu nevoja për kapacitet më të lartë institucional në institucionet ekzekutive, ligjore, dhe ato të kontrollit të lartë për të monitoruar sistematikisht zbatimin e politikave qeveritare dhe për të shënuar vazhdimisht progresin në kuadër të objektivave qeveritare.18 Në mungesë të një sistemi të tillë, efektiviteti i qeverisë mund të vlerësohet si referencë ndaj objektivave të përcaktuara gjerësisht dhe rezultateve në disa sektorë të veprimtarisë qeveritare. Vlerësimi i cilësisë së administratës publike dhe sondazhe mbi kënaqësinë e qytetarëve gjithashtu mund të përdoren si indikatorë të autorizuar të efektivitetit të qeverisë.

15. Vlerësimi i kapacitetit institucional dhe pikëve të performancës në kuadër të arritjeve të përgjithshme. Raportet e përgatitura nga iniciativa për Mbështetje dhe Përmirësimin e Qeverisjes dhe Menaxhimit (SIGMA)19 tregojnë tendenca tejet pozitive në menaxhimin e shërbimit civil, koordinimin e politikave, menaxhimin e shpenzimeve publike, kontrollin dhe auditin e brendshëm, auditin e jashtëm, dhe prokurimet publike. Vlerësime të tjera e mbështesin këtë konkluzion, duke përfshirë këtu dhe Vlerësimin e Politik dhe Institucional për Vendin të Bankës Botore. Përmirësime të mëtejshme në efektivitetin e qeverisjes kanë gjasa të rrezikohen nga dobësi të mbartura në integritetin e prokurimeve publike dhe divergjencat në menaxhimin e burimeve njerëzore bazuar në merita si pasojë e praktikave të vazhdueshme klienteliste dhe nepotike në sektorin publik.

Tendencat në pagesat informale

16. Korrupsioni shpeshherë trajtohet si një provë për cilësinë e qeverisjes, kjo dhe për shkak të zhvillimit të indikatorëve për matjen e perceptimeve dhe eksperiencës së pagesave informale. Nivelet e larta të korrupsionit, sidomos atij në nivelet e ulëta (administrative), kanë tendencën të paraqesin efektivitet të dobët të qeverisë dhe sundim po ashtu të dobët të ligjit, edhe pse faktorë të tjerë si kultura apo tradita lokale e reciprocitetit gjithashtu kanë një rol. Sondazhet që synojnëtëmatinmasënekorrupsionitnëshërbimespecifikepublikemundtëndihmojnënëilustrimine ndikimit të reformave të hartuara për të përmirësuar efektivitetin e ofrimit të shërbimit dhe për të forcuar performancën e organeve relevante shtetërore. Kur institucionet publike të një vendi ofrojnë shërbime dhe zbatojnë ligje dhe rregulla në një mënyrë të besueshme, konsistente dhe të brenda afateve kohore, bizneset dhe qytetarët kanë tendencën të përdorin sa më pak pagesat informale apo dhuratat ndaj zyrtarëve publik. Kur vonesat e gjata në dhënien e shërbimeve janë norma, kur cilësia e shërbimeve është e paparashikueshme, kur ligjet dhe rregullat aplikohen gjerësisht në mënyrë arbitrare, dhe kur mekanizmat korrigjues zyrtar shihen gjerësisht si joefikas, në këtë ambient,pagesat informale shfaqen si një zgjedhje racionale nga bizneset dhe individët që “duan të mbarojnë punë”. Gjithashtu mundësitë për korrupsion në sektorin publik janë më të shpeshta kur nuk ekziston transparencë,kakontrolltëdobëtadministrativ,dhezbatimijoefikasiligjitulshansetedënimit.

17. Edhe pse Shqipëria është perceptuar për një kohë të gjatë si një vend me nivel të lart korrupsioni, indikatorët tregojnë se ndikimi i këtij fenomeni është në rënie. Raporti i shumë përmendur i ‘Transparency International’ Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit (CPI), i cili përdor metodologjinë e sondazhit të sondazheve, tregon se ka përmirësime të konsiderueshme gjatë viteve të fundit.20 Ndërkohë që CPI nuk jep informacion mbi nivelin e pagesave informale apo shërbimeve

18 SIGMA. 2009. Shqipëria: Vlerësimi i politikbërjes dhe koordinimit (Maj), fq. 6-7.19 SIGMA është një organ i përbashkët i BE-OECD, i specializuar për ndërtimin e kapaciteteve të administratës publike në vendet kandidate dhe aplikante për integrim në BE.20 Kjo tendencë e dukshme duhet trajtuar me kujdes, duke qenë se CPI nuk parashikon të masë progresin e vendit në


publike që preken nga korrupsioni, ky raport mbulon gjerësisht tendencat e perceptimit publik—edhe pse me një vonesë kohore, duke qenë se merr në konsideratë sondazhe të dy viteve të fundit. Në vitin 2010, Shqipëria renditej e 87ta nga 178 vende në CPI, por ende mbetet pas vendeve fqinje të EJL, me përjashtim të Bosnje-Hercegovinës (Figura 17).21

Figura 17: Niveli i Shqipërisë në CPI krahasuar me vende të tjera te EJL

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1999 2002 2005 2006 2007 2008 2009

SHQIPERIA

BiH

Bullgaria

Kroacia

Maqedonia

Mal i ZI

Serbia

Burimi: ‘Transparency International’

18. Shqipëria ka ndermarrë hapa të rëndësishëm për të adresuar çështjen e korrupsionit, me rezultate të dallueshme në disa fusha kyç, veçanërisht aty ku preket biznesi. Reformat që kërkojnë të përmirësojnë klimën e biznesit duket se kanë ndihmuar në uljen e korrupsionit. Sondazhet e Sipërmarrjes të IFC sugjerojnë se shpeshtësia e mitmarrjes ka rënë ndjeshëm (Figura 18). Sipas të dhënave të BEEPS, shpeshtësia e rasteve të raportuara të mitmarrjes ka rënë nga 48 përqind në 2005 në 13 përqind në 2009 (Figura 19)—rënia më e shpejtë gjatë kësaj periudhe në rajonineEvropësdheAzisëQendrore(ECA).Përqindjaefirmaveqëraportuandhënieryshfeteshka rënë nga 70 përqind në 43 përqind gjatë së njëjtës periudhë (Figura 20). Gjithësesi vlera e raportuar e pagesave jo zyrtare si përqindje e totalit të shitjeve për bizneset është rritur, dhe është në mënyrë të ndjeshme më e lartë se mesatarja rajonale (Figura 21).

Figura 18: Përqindja e firmave që prisnin të kryenin pagesa informale

Figura 19: Përqindja e firmave që raportuan se pagesat jozyrtare janë të shpeshta

48

2822

1310

13


2005 2008

kohë, por synon të mundësojë një pamje, në një kohë të caktuar, të percepsioneve për korrupsionin. Krahasimi i pikëve në kohë ndikohet nga shtimi i burimeve të reja gjatë viteve të fundit.21 Sistemi i pikëve të CPI është nga 1 në 10, ku 10 përfaqëson nivelin më të ulët të perceptuar të korrupsionit. Kra-hasime në kohë duhen të trajtohen me kujdes, duke qenë se metodologjia e CPI ka parë disa ndryshime që prej kohës kur u zhvillua për herë të parë.


Figura 20: Përqindja e firmave që raportuan pagesa jozyrtare

Figura 21: Pagesat jozyrtare si përqindje e shitjeve vjetore për firmat që raportojnë pagesa

70

36 3743

14 17


2005 2008

2,5 2,2 2,3

10,2

4,25,1

Shqiperia Evropa Juglindore Evropa Qendrore dhe Azia

2005 2008

Burimi: BEEPS.

19. Përmirësimet antikorrupsion janë veçanërisht të dukshme në administratën tatimore, shërbimin e doganave, dhe gjykata (Figurat 22-24). Kjo tregon se përpjekjet për reformë si thjeshtëzimi i procedurave për pagimin e taksave (përfshi këtu dhe dorëzimin online të deklaratave tatimore)janëdukeulurmundësitëpërkorrupsiondhepopërmirësojnëperceptiminefirmavendajkorrupsionit. Gjithsesi, Shqipëria ka ende rrugë për të bërë për të ngushtuar distancën me disa prej vendeve fqinje dhe për të arritur standardet e vendeve anëtare të BE. Për më tej, mund të arrihet shumë përmes vendosjes së standardeve transparente për proceset rregullatore (si afate maksimale kohore dhe vendosjen e pagesave për rishikimin e aplikimeve për licenca) dhe monitorimin e rregullt të zbatimit të tyre (për shembull, sondazhe të thella vjetore të bizneseve, përfshi dhe në nivelin bashkiak). Publicizimi i rezultateve (përfshi dhe ato të dobëta) dhe promovimi i praktikave tëmira(sipërshembulldorëzimetdhendjekjaelektronikeeaplikimeve)mundtëkufizojëmëtejmundësitë e korrupsionit. Në këtë aspekt, vëmendje e veçantë do duhej kushtuar për të qartësuar procedurat dhe standardet e performancës për fushat problematike siç janë lejet e ndërtimit.

Figura 22: Përqindja e firmave që deklarojë se mit-marrja është e shpeshtë në marrëdhëniet e e punës

me doganat

Figure 23: Përqindja e firmave që deklarojë se mitmarrja është e shpeshtë në punës me tatimet

marrëdhëniet

45

191615

59


2005 2008

46

19

1310

5 7


2005 2008

Burmi: BEEPS.


Figura 24: Përqindja e firmave që deklarojnë se mitmarrja në marrëdhëniet e punës me gjykatat është e shpeshtë

37

18

108

5 6


2005 2008

Burimi: BEEPS.

20. Në kontrast, pagesat jozyrtare për të marrë kontrata nga prokurimet publike duken të larta, çka sugjeron se nevojitet më shumë fokus në adresimin e korrupsionit në nivelet e larta. Kyllojkorrupsionindikonfirmatmëtëpaktadhemëtëmëdhaqëkonkurrojnëpërkontrataqeveritare.Vetëm14përqindefirmaveshqiptaretëpërfshiranëBEEPSkishinaplikuarpërkontratame qeverinë. Taksa e përgjithshme e ryshfetit në prokurimet publike (“haraçet” si përqindje e vlerëssëkontratave,kurpërgjigjetegjithëfirmavepërfshihen)janëulurpormbetenrelativishttëlartanëkrahasimmemesatarenerajonit(Figura25).Mes22përqindtëfirmaveqëpranuansekishin kryer pagesa jo zyrtare për të përftuar kontrata në 2008, mesatarja e taksës së ryshfetit ishte 14 përqind e vlerës së kontratës (Figura 26), një prej më të lartave në rajonin ECA. Nivelet e larta të shpenzimeve në infrastrukturë në krahasim me shërbimet publike mund të kenë qenë një faktor për rritjen e mundësive të korrupsionit në prokurimet publike. Në krahun tjetër, sondazhi është publikuar përpara linçimit të sistemit elektronik të prokurimeve publike më 2009, i cili shënon një përmirësim madhor në transparencën e procedurave për prokurimet publike. Veprime të tjera, si publikimi i kostove për njësi të etapave dhe çmimeve të referencës për kategoritë e zakonshme të prokurimeve mund të ndihmojnë në rritjen e transparencës dhe përgjegjshmërisë.

Figura 25: Përqindja e vlerës së kontratës që paguhet zakonisht për të siguruar një kontratë qeveritare (të

gjitha firmat)

Figura 26: Përqindja e vlerës së kontratës që paguhet për të siguruar një kontratë qeveritare

(firmat që paguan)

6,7

2,3 2 1,8

4,4

1,32,1 2,1

Shqiperia Evropa Juglindore

EU-10 Evropa Qendrore dhe Azia

2005 2008

13,9

6,6

10,6 10,2

4,4

1,3 1,5 2

Shqiperia Ecvropa Juglindore

EU-10 Evropa Qendrore dhe Azia

% mesatare per ata qe paguan % mesatare per ata qe u pergjigjen

Burimi: BEEPS.


21. Pagesat Informale janë raportuar si të shpeshta në nxjerrjen e licencave dhe lejeve. Në BEEPStëvitit2008BEEPS,firmatraportuanpërrastetëshpeshtatëpagesavejozyrtaredhe/apodhënies së dhuratave kur aplikohet për një leje ndërtimi, lidhje uji, lidhje elektrike, licencë importi, apo leje të tjera. Shqipëria performon më keq përsa i përket këtyre transaksioneve në krahasim me vendet fqinje, duke dëmtuar kështu përpjekjet e saj për të përmirësuar konkurrueshmërinë në tregun e investimeve të huaja. Qartësimi i kuadrit rregullator, vendosja e standardeve të qarta për performancën, dhe forcimi i mekanizmave të përgjegjshmërisë përmes monitorimit të rregullt, raportimitpublikdhembledhjessëreagimevengafirmatdotëndihmontenëuljeneshpeshtësisësë rasteve të korrupsionit në këto fusha (Figura 27).

Figura 27: Firmat që raportojnë se dhuratat informale priteshin/kërkoheshin për shërbimet publike

0%5%

10%15%20%25%30%

lidhja e ujit

lidhja e telefonit

lidhja e en.elektrike

leje te tjera

cer�fikata te detyrueshme

leja e nder�mit

licenca e impor�t

licenca e ak�vite�t

inspekt./takime me zyrtare …

SHQIPERIA

EVROPA JUGLINDORE

EU 10

EVROPA QENDRORE/AZIA

Burmi: BEEPS. 2010. Raporti i Korrupsionit.

22. Paçka tendencave të përgjithshme pozitive, rastet e raportuar të pagesave jozyrtare në Shqipëri mbeten në nivelet më të larta në Evropë, duke dëmtuar konkurrueshmërinë dhe reputacionin ndërkombëtar të vendit. Edhe pse vendi ka arritur progres të konsiderueshëm gjatëvitevetëfundit,përqindjaefirmaveqëraportojnëkryerjenepagesavejo-zyrëtarenëraportinBEEPS për vitin 2008 (48 përqind, Figura 20) mbetet shumë më e lartë se mesataret e EJL dhe ECA-s (14 dhe 17 përqind respektivisht). Adresimi i kësaj fushe të dobët të qeverisjes do të kërkojë përpjekje të mëtejshme për të ristrukturuar dhe qartësuar kuadrot ligjor dhe rregullator, dhe për zbatimin e përgjegjshmërisë për aplikimin konsekuent të rregullave dhe ligjeve. Do të jetë gjithashtu e nevojshme të përmirësohen masat përforcuese. Sipas Grupit të Shteteve Kundër Korrupsionit (GRECO), organi anti-korrupsion i Këshillit të Evropës, Shqipëria ka përputhur gjerësisht kuadrin e saj ligjor kundër korrupsionit me normat ndërkombëtare, duke përfshirë ratifikimin e konventave relevante tëKombeve të Bashkuara (OKB). Sidoqoftë kapaciteti përzbatimin efektiv të këtyre normave është problematik.22 Sipas Raportit të Progresit të Komisionit Evropian, vonesat dhe pengesat në hetimin dhe gjykimin e çështjeve kriminale kundër zyrtarëve të lartë kanë dërguar sinjale të përziera mbi angazhimin e lidershipit Shqipëtar për të përmirësuar përgjegjshmërinë e zyrtarëve publik dhe luftuar korrupsionin.23

23. Pagesat informale duket se janë ulur por gjithsesi mbeten të përhapura në shpërndarjen e shërbimeve publike për qytetarët. Studimi i Jetës në Tranzicion për vitin 2010 tregon për tendenca pozitive në kënaqësinë e qytetarëve me shërbimet publike dhe shpeshtësi të reduktuar

22 GRECO. 2009. Raporti I Vlerësimit për Akuzat Gjyqësore në Shqipëri (Tema I). Adaptuar nga GRECO gjatë Mbledhjes Plenare të 42t, Strasburg, Maj 11-15.23Sinjëshembull,raportiivitit2009iKE,ireferohetspecifikishtrastittëtërheqjessëakuzavendajishMinistrittëMbrojtjes dhe ri-caktimin e tij në një tjetër post ministri pas zgjedhjeve të Qershorit 2009.


të pagesave informale krahasuar me studimin e mëparshëm të vitit 2006 (Figurat 28-29).24 Një sondazh i rregullt i kryer nga Instituti për Alternativat Kërkimore dhe Zhvillimin (IDRA), i cili është vendosur në Tiranë, gjithashtu tregon një rënie modeste në shpeshtësinë e ryshfeteve të paguara sipas raportimeve të qytetarëve në rastet kur këta të fundit kanë të bëjnë me institucionet publike për periudhën 2005–2010 (Figura 30).25 Barometri Global i Korrupsionit i ‘Transparency International’, i cili kryen sondazhe për eksperiencën e qytetarëve me korrupsionin, tregon se Shqiptarët ishin më të prirur të jepnin ryshfete se qytetarët e vendeve fqinje (Figura 31).26 Në një sondazh vjetor të kryer nga Gallup Balkan Monitor në vitin 2010, 49 përqind e të Intervistuarve Shqiptarë raportuan se kishin qenë të detyruar të kryenin pagesa informale gjatë vitit të shkuar. Një statistikë më e ulët se ajo e vitit 2009 (52 përqind), por më e lartë se ajo e vitit 2008 (32 përqind). Këto nivele të raportuara të korrupsionit ishin më të lartat në Ballkanin Perëndimor, edhe pse publiku Shqiptar shprehu më pak tolerancë ndaj korrupsionit se vendet fqinje.27

Figura 28: Përqindja e të intervistuarve, të cilët thonë se janë të kënaqur me shërbimet publikes

Figura 29: Përqindja e të intervistuarve, të cilët thonë se pagesat jozyrtare janë gjithmonë apo zakonisht të

nevojshme

01020304050607080

2006 2010

0102030405060

2006 2010

Burimi: LITS 2006, 2010.

24 EBRD. 2007. Jeta në Tranzicion: Një sondazh i sjelljes dhe eksperiencave të njerëzve; S. Zaidi et al. 2009. Kënaqë-sia me jetën dhe shpërndarjen e shërbimeve në Evropën Lindore dhe Ish Bashkimin Sovjetik: Disa të dhëna nga stu-dimi jeta në Tranzicion 2006, Dokumenti i Bankës Botërore nr. 162; raporti mbi rezultatet e vitit 2010 të LITS do të publikohet në vitin 2011. Duhet shënuar se përsa i përket arsimit, rritja e shpeshtësisë së rasteve të pagesave informale të raportuara (24 përqind e të intervistuarve në 2010 thanë se të tilla pagesa janë të nevojshme zakonisht ose përherë, në krahasim me 17 përqind në 2006) balancohet nga rritja e përqindje së të pyeturve të cilët thanë se të tilla pagesa kërkoheshin kurrë apo asnjëherë (61 përqind në 2010, nga 45 përqind në 2006).25 IDRA dhe DPK Consulting, Korrupsioni në Shqipëri: Perceptime dhe Eksperienca, Sondazh 2008: Përmbledhje eGjetjeve(financuarngaUSAID),fq.12.SondazhiështëkryernëShkurt-Mars2008menjëkampionprej1,176personave; të pyeturit në zonat rurale janë 44 përqind e kampionit.26 Shqipëria është përfshirë në vitet 2006 dhe 2007 në studimet e Barometrit Global të Korrupsionit.27 Gallup Balkan Monitor. 2008. Të Dhëna dhe Perceptime: Zëra të Ballkanit, 2008 Raporti Analitik, fq. 31; GBM. 2009. Të Dhëna dhe Perceptime: Zëra të Ballkanit, 2009 Përmbledhje e Gjetjeve, fq. 8. GBM. 2010. Insights and Perceptions: Të Dhëna dhe Perceptime: Zëra të Ballkanit, 2009 Përmbledhje e Gjetjeve, fq. 36. Sondazhi në Shqipëri përfshiu një kampion prej 1,000 individësh dhe u krye në Shtator-Tetor 2008, Shtator 2009, dhe Qershor-Korrik 2010.


Figura 30: Tendencat e pagesave informale

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

2005 2006 2008 2009 2010

Paguan rushfet doktorit apo infermieres

Paguan rushfet për të pasur dokumenta

Ju kërkua të paguanin ryshfet nga policia

Ju kërkua të pagonin ryshfet nga zyrtarët publike

Burimi: IDRA 2010.

Figura 31: Të Intervistuar, të cilët kanë paguar ryshfete për të marrë shërbime

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Shqiperia Kroacia Greqia Maqedonia Serbia Turqia

2006

2007

Burimi: Transparency International.

24. Sondazhet tregojnë për një nivel të lartë por në rënie të rasteve të pagesave informale në sektorin shëndetësor. Sondazhi më aktual për Matjet e Standardeve të Jetesës (LSMS 2008) tregon për një ulje në pagesat informale në sektorin e shëndetësisë, veçanërisht në kujdesin ndaj pacientëve të jashtëm, ashtu si dhe LITS për vitin 2010 (Figura 29). Në periudhën gjatë dy sondazheve të fundit LSMS (2002–2008), rastet e raportuara të pagesave informale ranë si në nivelin e kujdesit shëndetësor parësor ashtu dhe në kujdesin për pacientët e brendshëm (Figura 32).Kypërmirësimmund të lidhetmenjë rritjenë rrogate stafitmjekësor, tëcilatkanëqenëproporcionalisht më të larta në kujdesin parësor.28 Gjithsesi, sipas LITS, pagesat informale në sektorin shëndetësor në Shqipëri raportohen si më të përhapura se në vende të tjera të Ballkanit Perëndimor (Figura 33).

28 Banka Botërore. 2011. Pagesa-jashtëxhepit në Sistemin Shëndetësor në Shqipëri, fq. 3-11.


Figura 32: përqindja e të pyeturve, të cilët raportojnë pagesa informale në sistemin e shëndetit

publik

Figura 33: përqindja e të pyeturve, të cilët thonë se pagesat informale janë gjithmonë apo zakonisht të nevojshme për të marrë trajtim në sistemin publik

shëndetësor

60

28

44

19

Kujdesi spitalor Kujdesi parësor

2005 2008

40

24

13 14 13

0

10

20

30

40

50

60

Shqiperia Serbia Maqedonia Mal i Zi Kosova

2006 2010

Burimi: Shqipëria LSMS 2002, 2008. Burimi: LITS 2006, 2010.

25. Duket se ka disa arsye për përhapjen e gjerë të pagesave informale në sektorin Shqiptar të shëndetësisë. Sjelljet e trashëguara apo kulturore të reciprocitetit (dhuratat që ofrohen si një shprehje e mirënjohjes për ofruesin e shërbimit) merren parasysh në shumë studime. Një studim i kryer nga Agjencia Ndërkombëtare Suedeze e Kooperimit (SIDA) tregon se pacientët e shërbimitprimarshëndetësorkanëtendencëntëofrojnëpagesainformalepërstafinnëmirënjohjetë shërbimeve të marra, por sidoqoftë publiku i percepton pagesat informale si një pre-konditë për të marrë përkujdesje në spitale.29Njëtjetërfaktorirëndësishëmështëfinancimiveçanërishtiulët nga buxheti i shtetit dhe sigurimet shëndetësore, duke qenë se e lë në dorë të pacientëve për tëplotësuarmungesënmelekëngaxhepi,dukepërfshirëpagesainformalepërstafinmjekësor.30 Reformatefundmetëfinancimittëshëndetësisëdheshpenzimetmëtëmëdhapublikemundtëpërmirësojnëqëndrueshmërinëefinancimittëkujdesitshëndetësordhetëndihmojnënëuljenepagesave nga xhepi për të varfrit. Në të njëjtën kohë, sondazhet tregojnë se, ndërkohë që publiku Shqiptarmbështetrritjenerrogavepërstafinmjekësor,nëtëshumtëatamendojnësestafimjekësorqë kërkon pagesa informale duhet të mbahet përgjegjës. Këto gjetje, së bashku me përhapjen më tëlartëtëpagesaveinformalepërtëvarfrit,sugjerojnëse—përveçfinancimittëqëndrueshëm—kanevojë dhe për forcimin e mekanizmave të përgjegjshmërisë në sektorin shëndetësor.31

26. Përpjekje të mëtejshme për të përmirësuar shpërndarjen e shërbimit dhe rritjen e vetëdijes për të drejtat e qytetarëve si klient të shërbimeve publike mund të ulin më tej pagesat informale dhe përmirësojnë besueshmërinë në institucionet shtetërore. Pagesa më të larta publike në ofertën e shërbimeve mund të mos sjelli drejtë-për-drejtë përmirësime proporcionale në shpërndarjen e shërbimeve (në terma të aksesit të publikut apo cilësië), në qoftë se nuk shoqërohet nga rregulla dhe standarde të mirë përcaktuara dhe mirë publikuara. Qytetarët, të cilët janë të mirë-informuar mbi të drejtat e tyre si përdorues të shërbimit publik mund të priten të kërkojnë një cilësi më të lartë të shërbimeve dhe të jenë më pak të gatshëm të kryejnë pagesa 29 SIDA. 2008. Studimi Antikorrupsion Për Shqipërinë, fq. 14-16.30 Shpenzimet publike për arsimin dhe shëndetësinë përfaqësuan vetëm 2.7 dhe 3.8 përqind të PBB, respektivisht, në vitin 2008, çka është shumë më e ulët se mesataret e ECA dhe EJL. Shpenzimet private (nga të cilat 94.7 përqind përbëhen nga ‘pagesa-jashtë-xhepit’) përbëjnë 64.5 përqind të totalit të shpenzimeve për vitin 2006, me një rritje nga 40.1 përqind në vitin 1995. Sistemi Informativ Statistikor i Organizatës Botërore të Shëndetësisë.31NëLSMSpërvitin2008,92përqindetëpyeturvepranuanse“pagesatprivateduheneliminuardhesedoktorët/stafimjekësorduhetpenalizuarnësekërkontëtillapagesa,”ndërkohëqë81përqindpranojnëserrogatestafitmjekësorduhet të rriten. Banka Botërore. 2011. Out-of-Pocket Payments in Albania’s Health System, pp. 5-6, 14.


informale, veçanërisht nëse konsiderojnë se punonjësit publik janë të paguar në mënyrë adekuate. Procedura të thjeshtëzuara dhe rritja e përdorimit të mundësive lehtësuese online kanë potencialin që të ulin kohën dhe shqetësimin për qytetarët si dhe të ulin mundësitë e korrupsionit për zyrtarët, veçanërisht në shërbimet administrative si dhënia e dokumenteve zyrtare. Për më tej, zhvillimi i një sistemi të indikatorëve të performancës për shërbimet publike kyç dhe monitorimi i tyre në një mënyrë të rregullt dhe—për aq sa është e mundur—në nivelin e njësive të shpërndarjes së shërbimeve, do të forcojë përgjegjshmërinë e zyrtarëve publik për performancën në shpërndarjen e shërbimeve publike.

Përmirësimi i cilësisë qeverisëse në Shqipëri

27. Në një sens më të gjerë, është e qartë se cilësia e qeverisjes në Shqipëri ka treguar se është aq e mirë sa për të mundësuar (apo, në disa fusha dhe për të sjellë) rezultate më të mira për zhvillimin. Mund të argumentohet se, duke pasur parasysh pozicionin disavantazhues të nisjes si pasojë e krizës së vitit 1997, Shqipëria i ka tej kaluar pritshmëritë e performancës ekonomike dhe qeverisëse. Një kërkim i mëtejshëm tregon për një ndërlidhje midis cilësisë qeverisëse të vendit dhe nivelin e zhvillimit ekonomik.32 Andaj do të ishte jo realiste të prisje që Shqipëria, një vend me të ardhura të mesme, me institucione të reja shtetërore dhe me një histori të freskët transformimesh të mëdha ekonomike, politike dhe sociale, të arrinte cilësinë e qeverisjes së vendeve me të ardhura më të mëdha me institucione të mirë vendosura. Të dhënat krahasuese tregojnë se cilësia e qeverisjes në Shqipërinë e sotme janë gjerësisht në vijë (apo dhe deri diku më mirë)sevendetmetënjëjtatniveletëzhvillimitekonomik,dukepërfishrëdhefaktorësisundimiiligjit dhe kontrolli ndaj korrupsionit; ky krahasim është veçanërisht i vërtet përsa i përket vendeve të tjera në rajonin ECA (Figura 34-39).

Figura 34: Qeverisja dhe të ardhurat për fryme në rajonin, 2009

Figura 35: Mesatarja e pikëve të WGI për Qeverisjen

-0,7

-0,6

-0,5

-0,4

-0,3

-0,2

-0,1

0

0,1

0,2

2006 2007 2008 2009

SHQIPERIA

BOSNIA-HERZEGOVINA

KOSOVA

MAQEDONIA

MAL I ZI

SERBIA

Mesatarjae Qeverisjes: 2006-2009

32 Shih Daniel Kaufmann dhe Art Kraay. 2002. Rritja pa Qeverisje. Uashington DC: Instituti i Bankës Botërore.


Figura 36: Korrelacioni i efektshmërisë së Qeverisjes dhe PBB për frymë PBB, 2009

Figura 37: WGI Pikët e efektshmërisë së Qeverisjes

-0,9

-0,8

-0,7

-0,6

-0,5

-0,4

-0,3

-0,2

-0,1

0

2006 2007 2008 2009

SHQIPERIA

BOSNIA-HERZEGOVINA

KOSOVA

MAQEDONIA

MAL I ZI

SERBIA

Efek�vite� i Qeverisjes: 2006-2009

Figura 38: Korrelacioni i kontrollit të korrupsionit dhe PBB për Frymë, 2009

Figura 39: WGI Pikët për kontrollin e korrupsionit

-0,9

-0,8

-0,7

-0,6

-0,5

-0,4

-0,3

-0,2

-0,1

0

2006 2007 2008 2009

SHQIPERIA

BOSNIA-HERZEGOVINA

KOSOVA

MAQEDONIA

MAL I ZI

SERBIA

Kontrolli i Korrupsionit: 2006-2009

Burimi: WBI mbi qeverisjen; Banka Botërore mbi të ardhurat.

28. Gjithsesi sundimi i ligjit mbetet një fushë me performancë relativisht të dobët (Figurat 40-41). Edhe pse Shqipëria ka arritur progres mbresëlënës në përforcimin e sundimit të ligjit, veçanërisht në rivendosjen e rendit dhe sigurisë publike, duhet pasur parasysh se ky progres është arritur nga baza e ulët e fund-viteve 1990. Si pasojë, ky aspekt i qeverisjes mbetet relativisht i dobët krahasuar me vendet e tjera me zhvillim të njëjtë ekonomik në rajon. Përmirësime të mëtejshme do të kërkonin një zhvendosje cilësore drejt zbatimit më të parashikueshëm dhe konsekuent të ligjeve dhe rregullave si nga administrata publike ashtu dhe nga ajo gjyqësore. Përmirësime të tilla mund të shtojnë perspektivat e Shqipërisë për arritjen e objektivave kyç të zhvillimit, veçanërisht integrimin në BE dhe një klimë më atraktive për biznesin. Përpjekje të mëtejshme në këtë fushë do të kërkonin vendime madhore politike, përmirësimin e stabilitetit politik, dhe një përkushtim afatgjatë nga lidershipi i vendit.


Figura 40: Korrelacioni i sundimit të ligjit me PBB për frymë, 2009

Figura 41: Pikët e WGI për sundimin e ligjit

-1

-0,8

-0,6

-0,4

-0,2

0

0,2

2006 2007 2008 2009

SHQIPERIA

BOSNIA-HERZEGOVINA

KOSOVA

MAQEDONIA

MAL I ZI

SERBIA

Sundimi i Ligjit: 2006-2009

Burimi: WBI mbi qeverisjen; Banka Botërore mbi të ardhurat.


RasT sTudIMoR: PëRPJEkJET E sHqIPëRIsë PëR konTRoLLIn ndaJ kRIMIT dHE VEndosJEn E sHTETIT LIGJoR – RRuGa dREJT nJë HIsToRIE

suksEsI Të qEVERIsJEs?

29. Sundimi i ligjit ka qenë një nga fokuset kryesorë të bashkëpunimit ndërkombëtar të Shqipërisë dhe përpjekjeve për të avancuar drejt integrimit në Bashkimin Evropian. OKB e përcakton sundimin e ligjit si një “princip të qeverisjes në të cilin të gjithë personat, institucionet dhe entet, publike dhe private, përfshirë vetë shtetin, janë përgjegjës ndaj ligjeve të shpallura publikisht, të zbatuara barazisht dhe gjykuara në pavarësi, të cilët bazohen në normat dhe standardet e të drejtave të njeriut.”33 Aftësia e shtetit për të siguruar rendin publik duke mbrojtur popullatën e tij nga dhuna e ushtruar nga individë apo grupe private është një indikatorr kyç i efektivitetit të qeverisë dhe një aspekt madhor i sundimit të ligjit. Sundimi i ligjit është gjithashtu i domosdoshëm për BE-n, duke informuar funksionimin e saj të brendshëm, kërkesat për anëtarësi dhe bashkëpunimin me vendet e tjera, duke përfshirë Shqipërinë. Ndërkohë që një vend arrin progres në rrugën për të hyrë në BE, ai pritet që të zbatojë gjithnjë e më shumë standardet e BE, jo vetëm në terma të rendit dhe sigurisë publike por gjithashtu dhe në aplikimin dhe zbatimin konsekuent të ligjeve nga administrata publike dhe ajo gjyqësore. Ky rast studimor do të tregojë se Shqipëria ka përjetuar arritje të konsiderueshme në përmirësimin e sigurisë dhe rendit publik dhe në kontrollin ndaj krimit, duke sugjeruar se ka kapacitet të mjaftueshëm institucional për arritje të mëtejshme në forcimin e sundimit të ligjit, veçanërisht duke ndrequr dobësitë e mbetura në aplikimin dhe zbatimin e qëndrueshëm të ligjeve.

30. Nivelet e krimit u rritën me shpejtësi në Shqipëri pas rënies së komunizmit, por autoritetet kanë mundur ta luftojnë këtë fenomen duke arritur rezultate pozitive në kuadër të sundimit të ligjit (Figura 42). Periudha midis 1997 dhe 2002 shënoi kulmin në nivelet e krimit të organizuar dhe atij të dhunshëm në vend.34 Grupet Shqiptare të krimit të organizuar u njohën për brutalitetin e tyre dhe tërhoqën vëmendjen e agjencive ndërkombëtare të zbatimit të ligjit, organizatave ndërkombëtare dhe medias. Vendi u bë i famshëm si pasojë e dështimit të qeverisë për të ruajtur sundimin e ligjit dhe përhapjes së kaosit, duke përfshirë rastet si pasojë e gjakmarrjesdheformatëndryshmetëkrimittëorganizuar,sizhvatja,pengë-marrja,dhetrafikimii grave dhe fëmijëve.35 Gjatë 2002–2005, Qeveria Shqiptare mori hapa të rëndësishëm për të forcuar performancën e sundimit të ligjit, siç evidentohet dhe nga përmirësimi i rendit dhe sigurisë publike dhe ulja e numri të krimeve të dhunshme. Që prej asaj kohe, Shqipëria është lëvduar nga aktorët ndërkombëtar për punën e vazhdueshme për të kontrolluar krimin. Kontrasti midis Shqipërisë në prag të dështimit të shtetit dhe të anarkisë dy herë gjatë viteve 90s—në 1992 dhe sërish pas rënies së skemave piramidale në 1997-98—dhe situatë aktuale—kur ‘krimi, vjedhja

33 Kombet e Bashkuara. 2004. Sundimi i ligjit dhe drejtësia në tranzicion në shoqëritë në konflikt apo post-konflikt. Raport i Sekretarisë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara.34 P. Waldmann. 2001. “Hakmarrja pa rregulla: mbi Rishfaqjen e një arsyeje arkaike për dhunë.” Studime në konflikt dhe terrorizëm, 24: 435-450; S. Schwander-Sievers. 1998. “Wer besitzt die Lizens zum Toten in Albanien? Oder Fragen zur Gruppensolidarität und Gewaltlegitimation in einer anderen Modernisierung, ” në J. Kohler dhe S. Heyer, eds., Anthropologie der Gewalt, 71-88. Verlag für Wissenschaft und Forschung; Grupi Ndërkombëtar i Krizës. 2000. Shqipëria Gjendja e Shtetit. Qendra për Studime Demokratike. 2004. Partnerë në Krim: Analiza, CSD Raport 13. Sofje: CSD.35 Human Rights Watch. 2003. Shqipëria: Zhvillimi i të Drejtave të Njeriut; Zyra e Brendshme e Mbretërisë së Bashkuar. 2004. Shqipëria Raporti Vendor 2004. Prilll.UK: Njësia e Informacionit dhe Politikave për Vendin.


dhe rrëmujat” konsiderohen nga bizneset si pengesa e dhjetë në kryerjen e aktivitetit të tyre36

—tregon për arritje madhore në adresimin e sundimit të ligjit.37

Figura 42: renditja e Shqipërisë për Sundimin e Ligjit (përqindje)

Burimi: Instituti i Bankës Botërore. 2010. Indikatorët Botërorë të Qeverisjes.

Rritja e Nivelit te Krimit: Tranzicioni dhe Trazirat Sociale (1991-2002)

31. Rënia e regjimit komunist solli shumë sfida për sigurinë dhe rendin publik në Shqipëri. KrimiidhunshëmdherrëmujaarritënkulminnëMarstëvitit1997,pasrëniessëskemavefinanciarepiramidale.38 Gjatë trazirave u zbrazën depot e municionit ushtarak,39 dhe shumë nga armët e marra në këto depo janë të gjindshme në tregjet e zeza në Shqipëri dhe rajon.40 Demonstratat zgjatën për disa muaj dhe si pasojë autoritetet shtetërore humbën kontrollin në shumicën e territorit të vendit. Qeveria si përgjigje dha dorëheqjen, dhe zgjedhjet e parakohshme të mbajtura në Korrik 1997 rezultuan në dorëzimin e pushtetit nga Partia Demokratike tek ajo Socialiste. Përplasje të dhunshme pati sërish në Shtator 1998, këtë herë midis mbështetësve të PD dhe Qeverisë. Demonstruesit bastisën zyrën e Kryeministrisë, duke përdorur armë të marra nga depot shtetërore gjatë 1997, Kryeministri u detyrua të jepte dorëheqjen.

32. Kjo periudhë është karakterizuar nga nivele jashtëzakonisht të larta të krimit të dhunshëm, mungesa e mundësive për të zhvilluar të ardhura, dhe përhapje e korrupsionit. Qindra fabrika shtetërore u shkatërruan, duke nxjerrë shumë Shqiptar të papunë dhe nisur një proces privatizimi të udhëhequr nga korrupsioni. Grupet e dhunshme krijuan ushtritë e tyre private, dhe në fundin e viteve 1990, niveli i vrasjeve në Shqipëri (12.2 për 100,000 banor) ishte më i larti në të gjithë rajonin e Ballkanit dhe një nga më të lartit në botë. Zhvatja, rrëmbimet dhe korrupsioni ishin

36SipasraportitBEEPSpërvitin2008,35përqindefirmaveaktivenëShqipëri,ecitonin“krimin,vjedhjendherrë-mujën” si një problem për kryerjen e aktivitetit të tyre, duke e bërë këtë çështje problemin e 10-të më të përmendur pas, për shembull, furnizimit me elektricitet, korrupsionit, dhe nivelit të taksave.37 Në një farë mase, kjo tendencë është ndihmuar dhe nga ndryshimi i natyrës së krimit të organizuar në Shqipëri, i cilikalëvizurgjithnjëemëshumëngaformatedhunshmedrejtmënyravemëtësofistikuaratëaktiviteteve“sipërmar-rëse”.38 Besim Nuri. 2002. Sistemi i kujdesit shëndetësor në Tranzicion. Observatori Evropian mbi sistemet e kujdesit shëndetësor; Julie Vullnetari. 2007. Albanian Migration and Development: State of the Art Review. IMISCOE Doku-mentnr.18;V.Zaborskiy.2007.“Armëtëvogla-Problemimadh—trafikimiiarmëvetëlehtanëShqipëri.” Jane’s Intelligence Review. Shtator 14.39A. Khakee dhe N. Florquin. 2003. Kosova dhe Arma: Një vlerësim bazë i armëve të vogla dhe të lehta në Kosovë. Gjeneva: PNUD dhe Studimi për Armët e Lehta; Zaborskiy 2007.40J.ArsovskadheP.Kostakos.2008.“Trafikimiipaligjshëmiarmëvedhekufijtëeteorisësëzgjedhjesracionale:rasti i Ballkanit.” Tendencat në Krimin e Organizuar, 11(4): 352-387.


pjesë e realitetit të përditshëm për Shqiptarin e zakonshëm gjatë kësaj kohe. Përkeqësimi i situatës së brendshme dhe zbatimi i dobët i ligjit ndihmuan në zhvillimin e kanaleve të kontrabandës dhe emigrimit masiv drejt Greqisë, Italisë dhe vendeve të tjera të Evropës. Në të njëjtën kohë, disa emigrant Shqiptar me lidhje në krimin ndërkombëtar u kthyen në Shqipëri, ku panë mundësi të mëdha për aktivitetin kriminal. Sërish nivelet e larta të korrupsionit rrezikuan efektivitetin e shtetit në përballjen me aktivitetet kriminale.

33. Kjo rritje në kriminalitet rrodhi nga një sërë faktorësh gjatë tranzicionit të vështirë të vendit. Përball rritjes së paligjshmërisë, shumë Shqiptarë ju kthyen ligjeve zakonore të kanunit i cili kish qenë i ndaluar gjatë periudhës komuniste.41 Nga vrasjet e raportuar nga Policia Shqiptare nga viti 1998 deri më 2004, 8.5 përqind lidheshin me gjakmarrjen42. Në vitin 2005, sipas shtypit Shqiptar, 600 familje me 2,000 fëmijët e tyre jetonin të izoluar nga frika e vrasjes për arsye gjakmarrje. 43 Gjithashtu disa faktorë në nivelin makro duket se kanë luajtur një rol gjatë dekadës së parë të tranzicionit (Kutia 1)44 45. Dështimi i ekonomisë për të mundësuar zhvillimin e shanseve të përshtatshme për të krijuar të ardhura dhe fokusi i dobët kulturor në suksesin e objektivave jomonetare gjatë kësaj periudhe duket se kanë ndihmuar në përfshirjen e shumë shqiptarëve, veçanërisht të rinjve, në aktivitete kriminale.46 Përhapja e vlerave materialiste “të Perëndimit”, së bashku me institucionet e dobëta sociale dhe shtetërore, i drejtuan shumë Shqiptarë drejt inovacionit kriminal.47 Sondazhi mbi Vlerat Botërore sugjeron se përkrahja e vlerave materialiste tek Shqiptarët ishte veçanërisht e lartë në 1998, me një rënie në përsëritjen e sondazhit në 2002 (Figurat 43-44).48 Kështu, ndërkohë që përdoren referenca ndaj së pretenduarës “kulturë e

41 Në përpjekjet për të gjetur identitetin e tyre, disa Shqiptar i janë rikthyer sërish fesë. Me rivendosjen e lirisë fetare, shumë xhami dhe kisha u mbyllën në 1967dhe u rihapën në 1990s. Gjithsesi shpesh herë i është vënë theks faktit se shumë Shqiptar—veçanërisht nga Shqipëria—nuk janë ndjekës të “vërtet” të fesë, dhe se shumica e tyre janë ose ateistë ose agnostikë. Arsovska dhe Verduyn 2008.42 Grupi Ndërkombëtar i Krizës. 2000, cit. i hap. Sipas disa interpretimeve të ligjeve zakonore të kanunit, i cili është mbizotërues përgjithësisht në zonat malore të Veriut të Shqipërisë, vrasjet për arsye hakmarrje janë një zbatim i pranueshëm i mekanizmave për shkeljen e normave të kanunit, duke përfshirë dhe vrasjen e anëtarëve të familjes apo dhe veprave të tjera kundrejt nderit të një personi a familje. Vepra të tilla perceptohen si një detyrim i anëtarëve meshkuj të familjes së viktimës për të marrë hak duke vrarë anëtar meshkuj të familjes së vepruesit, çka krijon dhe rastet e “hasmërisë” midis familjeve/klaneve. Gjithsesi, vrasjet për gjakmarrje që nuk lidhen me kanunin apo ‘has-mërinë’ gjithashtu u shfaqën në Shqipëri gjatë kësaj periudhe.43 C. Chatelot. 2005. “En Albanie, des Grandes Familles Tentent de ‘Moderniser’ la Vendetta.” Le Monde, Prill 24.; J.ArsovskadheP.Verduyn.2008.“Globalizimi,normatesjelljesdhe‘konfliktetkulturore:’perceptimetëdhunësdhe krimit në një kontekst etik Shqiptar.” Ditari Britanik i Kriminologjisë. 48(2): 226-246; B. Jolis. 1997. “Kthehen Vrasjet për Nder.” Jeta Shqiptare. 57(1): 25-35.44 Arsovska dhe Verduyn 200845KundërshtimiiMatthewArnoldmidiskulturësdheanarkisë,iatribuuarfilozofisësëThomasHobbes(1644),thotëse pa norma të qarta rregullatore njerëzit bëhen patologjikisht të dhunshëm dhe kriminal. Gjithashtu, Emile Durkheim (1858-1917) pohon se, “ …ku interesi është e vetmja forcë mbizotëruese secili individ e gjend veten në një gjendje lufte me këdo tjetër duke qenë se nuk ka asgjë që të zbusë egot …nuk ka asgjë më konstante se interesi. Sot më lidh mua me ty; nesër më bën armikun tënd.” Emile Durkheim. 1965. Format Elementare të Jetës Religjoze, përkthyer nga origjinali në Frëngjisht nga J. S. Swain, Nju Jork: The Free Press 204.46 Sipas Arsovska dhe Verduyn (2008), varfëria aktuale nuk të shpie direkt në krim të organizuar, paçka faktit se krime të dëshpërimit material ndodhin në Shqipëri, dhe se efektet demoralizuese të varfërisë mund të ndihmojnë në vulnerabilitetin ndaj krimit. Marrëdhënia varfëri-krim nga shume kërkues përgjatë dekadave, dhe lidhja direkte midis të dyjave shpesh herë duket e dobët. Varfëria luan një rol në kombinim me faktorë të tjerë të rëndësishëm social (shih Robert K. Merton. 1938. “Social Structure and Anomie”. American Sociological Review 3: 672-82.673.; Durkheim 1965).47 Sipas to Merton (1938), shoqëria Amerikane në vitet 1930 i vinte më shumë rëndësi qëllimeve të suksesshme se samënyravesesiarriheshinkëtoqëllime.Faktorëtevetëmqëkufizoninarritjeneqëllimeveishinteknikdherastë-sor, jo moral apo ligjor. Merton argumenton se respekti ndaj vlerave i varur vetëm nga suksesi i qëllimeve materiale mund të ndikonte në rritjen e nivelit të krimit.48 Studimet e Vlerave në Botë janë kryer nga 97 shkencëtar social duke përdorur të njëjtat metodologji dhe pyetë-sor. Pesë raunde sondazhesh janë kryer gjatë periudhës 1981–2007. http://www.worldvaluessurvey.org/.


dhunës” dhe interpretimeve të ligjeve zakonore të kanunit për të justifikuar sjelljen kriminale,kërkimet sociologjike sugjerojnë se rritja e disa formave të krimit mund të shpjegohet nga normat kontradiktoredhesfidatekonomikeprezentegjatëndryshimevetëshpejtasociale.49 Për më tepër, mos besimi historik në organet shtetërore dhe pengesat e rënda ekonomike kanë sjellë pranim të gjerë social për disa sjellje kriminale.50 Sondazhe të opinionit publik të kryera në rajonin e Ballkanit tregojnë se, edhe pse krimi i organizuar u perceptua si një kërcënim, shumë njerëz e konsiderojnë atë si një problem më të vogël se mungesa e mundësive ekonomike.51

Kutia 1: Faktorët makro pas rritjes së kriminalitetit në Shqipëri

Faktorët e mëposhtëm ndihmojnë për të shpjeguar rritjen e kriminalitetit, veçanërisht atij të organizuar, pas rënies së Komunizmit në Shqipëri.• KonfliktetnëBosnje(1992–1995)dheKosovë(1998–1999)krijuanmundësipëraktivitetekriminalesidhe

njëmënyrëpërautorëtetyrepërtëgjeturnjëjustifikim‘moral’përaktetekryera(përshembull,kryerjaekrimeve për një kauzë më të lartë).

• Mungesa thuajse totale e autoritetit qeverisës, zbatimi i dobët i ligjeve, dhe nivelet e larta të korrupsionit në organet shtetërore lejuan grupet kriminale që të ndiqnin aktivitetet e tyre të paprekur nga shteti.

• Tregje të reja për të mira dhe shërbime u shfaqën në Shqipëri të mundësuara nga grupe kriminale për shkak të ndryshimeve sociale, duke përfshirë kërkesën lokale për emigrim nga Shqipëria, kërkesën për armë (ndaj tëcilaveShqipëriakishteakses)ngakonfliktetrajonale,dhekërkesënpërprostitutadhedrogëngajashtë.

• Vendndodhja gjeostrategjike e vendit dhe lidhjet ndërkombëtare, duke përfshirë ato me diasporën e komu-niteteve Shqiptare etnik (nga rreth 8 shqiptarë etnik në botë, vetëm 40 përqind e tyre jetojnë në Shqipëri), ndihmuan në aktivitetet ndërkombëtare të grupeve kriminale Shqiptare.

• Armiqësia e vazhdueshme ndaj komuniteteve shqiptare jashtë përforcoi kohezionin e brendshëm dhe lehtë-soi krijimin e nënkulturave të izoluara të cilat ndihmuan në krijimin grupeve kriminale të bazuara tek për-katësia etnike

49 Shih, për shembull, Arsovska dhe Verduyn 2008. 50 J. Arsovska dhe P. Kostakos. 2010. “Perceptimi social i krimit të organizuar në Ballkan: Një Botë Këndvështrimesh në Kundërshtim?” në Felia Allum, Francesca Longo, Daniela Irrera dhe Panos Kostakos. Forthcoming. Përcaktimi dhe sfida ndaj krimit të organizuar: diskurse, perceptime dhe realiteti. Londër: Routledge: 99-113.51 W.A. Cleland, S. Kondi, D. Stinson, dhe P.M. Von Tangen, eds. 2006. Përmbledhja e Sektorit të Sigurisë së Brendshme (ISSR) Kosova. Prishtina: PNUD. Për shembull, në pyetësorët e ISSR të mbledhur nga publiku në Kosovë—një rajon i përfolur për problemet që lidhen me krimin e organizuar—të pyeturit serb dhe shqiptar e renditën krimin e organizuar më poshtë se kërcënimet e tjera (ku përfshihen pasiguria ekonomike, papunësia, korrupsioni, dhe pasiguria politike). 11 përqind e serbëve ndjenin se krimi i organizuar ishte kërcënimi kryesor, ndërkohë që 7 përqind e shqiptarëve e renditën atë në pesë kërcënimet kryesore. Shih Arsovska dhe Kostakos 2009.


Figura 43: Sjelljet publike ndaj vlerave materiale, 1998

Burimi: Studimi i Vlerave në Botë 1998.

Figura 44: Sjellja publike ndaj vlerave materiale, 2002

Burimi: Studimi i Vlerave në Botë 2002.

34. Aktivitetet kriminale Shqiptare tërhoqën shumë vëmendjen ndërkombëtare, por vetëm pas krizës së vitit 1997 ekzistenca e krimit të organizuar filloi të njihej nga sfera politike Shqiptare. Kurgrupetkriminaleshqiptarefilluantëishinaktivejashtë,atonukkishinzgjedhje,aponjohurinëdhesofistikimin,që tëpërfshiheshinnëkrimetmerrezikshmëri tëulëtapopërfitimtëlartë.Sipasojë,atashpeshpërfunduannëkryerjene“punëvetëpista”përgrupetë mirë vendosura, duke u përfshirë në zhvatje dhe shantazhe, vrasje, rrëmbime, shfrytëzim seksual i grave, dhe shpërndarje droge. Këto aktivitete shkaktuan shumë publicitet në media dhe reagime sociale, duke dhënë përshtypjen se kriminaliteti shqiptar ishte një kërcënim serioz për sigurinë e vendeve bujtëse. Është e mundur që niveli i zbulimit të krimeve të jetë më i lartë përrastetekryerangashqiptarëtetniksengagrupe të tjerameprofilmëtëulëtdukeqenëseShqiptarët tërhoqën shumë vëmendje drejt vetes gjatë viteve 1990s. Disa shqiptarë e tërhoqën dhe më tej vëmendjen negative ndërkombëtare duke fajësuar kulturën dhe traditën për krimet e tyre. Brenda Shqipërisë, në krahun tjetër, si organet shtetërore ashtu dhe publiku nuk e njohën menjëherë rritjen e krimeve si kontrabanda e njerëzve dhe mallrave si një manifestim i krimit të organizuar, dhe për një kohë të gjatë zyrtarët publik nuk e njihnin këtë fenomen.52 Me rritjen e vëmendjesndërkombëtarepërproblemetetrafikimitrajonaltëdrogës,krimiiorganizuarfilloitëpërdorej si një subjekt polemikash politike në Shqipëri gjatë fushatave elektorale, ku politikanët

52 Ibid, 541.


akuzonin njëri tjetrin për përfshirje direkte në apo bashkëpunim me rrjetet e krimit të organizuar.53

Gjithsesi krimi i organizuar ende nuk trajtohej si një problem serioz shoqëror, dhe mungonte ende vullneti politik për t’u përballur me këtë problem.

Rënia e krimit të organizuar dhe të dhunshëm: Shqipëria lufton mbrapsht (2002-2009)

35. Gjatë fillimit të viteve 2000s, qeveritë dhe agjencitë e zbatimit të ligjit në të gjithë botën filluan ta shihnin krimin e organizuar si një çështje tejet serioze. Në vitin 2000, Konventa e OKB nëPalermodhanjëpërkufizimndërkombëtartëkrimittëorganizuardheprezantoikonceptinekrimittëorganizuar tranzitor. Në vitin 2001, KiE deklaroi se krimi i organizuar përfaqësonte—bazuar në fuqinë etijekonomike,lidhjetranzitoredheteknikatësofistikuara—njëkërcënimmadhorpërshoqërinë,sundimin e ligjit, dhe demokracinë.54 Dokumente të publikuar nga Këshilli i BE55 dhe Europol56

theksonin në mënyrë të vazhdueshme se grupet e krimit të organizuara me etni shqiptare57 përbënin një kërcënim madhor për vendet anëtare të BE, për shkak të dhunës ekstreme që përdornin dhe për shkak të tranzicionit të tyre nga kriminel të thjeshtë “ofrues shërbimesh” në përfshirjen në krimin e organizuar ndërkombëtar. Këto vlerësime alarmante për kanosjen e sigurisë nga grupet shqiptare kriminale u përfshinë gjithashtu dhe në raportet e inteligjencës së Interpolit dhe Shteteve të Bashkuara (SHBA), si dhe u përmenden nga qeveri të tjera të huaja dhe organizata ndërkombëtare jo qeveritare (OJQ).

36. Që prej vitit 2002, aktorët e huaj kanë ushtruar shumë preson që Shqipëria të kontrolloj pastrimin e parave duke monitoruar remitancat. Ka qenë e zakonshme për emigrantët shqiptar që prej viteve 1990 që të dërgonin remitanca në shtëpi duke përdorur korrier, shërbime të transferimit të parave, dhe metoda të tjera informale. Në mungesë të kontrollit sistematik shtetërore mbikëtorrjedhjefinanciare,nukkaqenëevështirëpërlarjenetëardhuraveilegalenëShqipëri.Vëmendja e madhe ndërkombëtare për këtë çështje lidhej me frikën se kjo dobësi mund të përdorej përtëfinancuarterrorizmin.

37. Për shkak të presionit të madh ndërkombëtar, autoritetet shqiptare filluan të shpejtonin masat e zbatimit të ligjit pas vitit 1999, në bashkëpunim me agjencitë evropiane të zbatimit të ligjit. Vendi ratifikoiKonventën eOKBkundërKrimit tëOrganizuarTranzitornëKorrik2002,dhevetëmatëherëpatinjëpërkufizimpër“grupeteorganizuarakriminale”nëlegjislacionin shqiptar. Shenjat e para pozitive të një lufte efektive kundër krimit të organizuar uhasënnë2002,veçanërishtnëpërgjigje tëmasavetëforta tëqeverisëpër tëndaluar trafikunnjerëzor, veçanërisht atë të grave për shfrytëzim seksual. Me mbështetjen e lidershipit politik, policia arrestoi disa nga individët kryesor të grupeve të njohura kriminale dhe sekuestroi pronat e tyre të patundshme me vlerë të lartë.

53 Ibid: 542-543.54 Këshilli i Evropës. 2001. Rekomandime REC(2001)11 i Komitetit të Ministrave të vendeve anëtare principet udhëzues ndaj luftës kundër krimit të organizuar. Shtator 19. Mbledhja e 765t e Zëvendës Ministrave. 55 Këshilli i Evropës. 2003. Aksioni i BE kundër krimit të organizuar në Ballkanin Perëndimor, Nr. 14810/03 CRI-MORG 88. Bruksel. Dhjetor 2.56 Europol. 2002-2006. Raportet e BE për krimin e organizuar. Hagë. http://www.europol.eu.int/publications.57 Për shkak të homogjenitetit etnik të grupeve kriminale Shqiptare, fjala etnike shpesh herë përdoret në lidhje me krimin e organizuar Shqiptar (si në raportet e Europol-it). Krimi etnik Shqiptar i referohet atyre grupeve kriminale që përbëhen(kryesisht)ngapersonaqëeidentifikojnëvetensishqiptarpërshkaktëkulturës,historisë,gjuhës,traditave,apo paraardhësve të tyre, paçka nëse jetojnë në Shqipëri apo jo. Policia Federale Belge shpesh në raportet e saj përdor fjalën “grupe kriminale Shqip-folëse”.


Kutia 2: Kuadri Ligjor për Luftën kundër Krimit të Organizuar

LegjislacionikryesorShqiptarpërluftënkundërkrimittëorganizuardhetrafikuttëpaligjshëmpërfshin:

• Ligjinr.8920i2002“PërratifikimineKonventëssëKombevetëBashkuarakundërKrimittëOrganizuarTranzitordheProtokollinePalermosivitit2000”përtëparandaluar,shtypurdhendëshkuartrafikiminepersonave, veçanërisht grave dhe fëmijëve, si masë plotësues ndaj konventës së OKB kundër Krimit të Organizuar Tranzitor.

• Ligji nr. 9749 i 2007 “Për Policinë e Shtetit”.• Ligji nr. 8677 i 2002 “Mbi Organizimin dhe Veprimtarinë e Policisë Gjyqësore”.• Ligjinr.7895i1995:AmendamentendajKoditPenal,tëlidhuragjerësishtmeshkeljetqëklasifikohensi

krim i organizuar.• Ligji nr. 7905 i 1995: Kodi i Procedurave Penale, i cili ka pësuar disa ndryshime për të përmirësuar metodat

e hetimit.• Ligji nr. 9284 i 2004 “Për ndalimin dhe luftën ndaj krimit të organizuar”.• Ligji nr. 8610 i 2000 “Për ndalimin e larjes së parave,” i cili u ndryshua në Ligjin nr. 9804 i 2003 sipas

standardeve të BE bazuar në Direktivën 91/308/EEC e 1991 “mbi ndalimin e përdorimit të sistemeve financiarepërqëlliminepastrimittëparave”.

• Ligjinr.9258i2004“Përmasatkundërfinancimittëterrorizmit”.• Law nr. 8722 i 2000, Akt nr. 8723 i 2000, Akt nr. 8965 i 2002 “Për Aderimin e Republikës së Shqipërisë

në Konventën e Kombeve të Bashkuara kundër trafikut të paligjshëm të narkotikëve dhe substancavepsikotrope”.

• Ligji nr. 8750 i 2001 “Për ndalimin dhe luftën kundër substancave narkotike dhe psikotrope”.• Ligji nr. 7975 i 1995 “Për drogat narkotike dhe substancat psikotrope”• Ligjinr.8874 i2002“Përkontrollinesubstancaveqëpërdorennë trafikunepaligjshëmdheprodhimin

drogave narkotike dhe substancave psikotrope”

38. Që prej vitit 2004, Shqipëria ka adoptuar ligje të reja për të luftuar krimin e organizuar dhe korrupsionin (Kutia 2). Përmirësimiikuadritligjorkalehtësuaridentifikimin,hetimin, dhe ndjekjen e aktivitetit kriminal. Disa masa ligjore kanë sjellë rezultate të shpejta. Për shembull, në Prill 2006, Shqipëria ka adaptuar një ligj që ndalon lundrimin e çdo lloj anije nga brigjetshqiptare.Edhepsedrakoniane,kjomasëkaparaqiturnjëndalesëseriozepër trafiqetepaligjshme të drogës dhe qenieve njerëzore. Efektshmëria afatgjatë e qasjeve të tilla gjithsesi është e diskutueshme. Duke u fokusuar në rajone të caktuara, policia mund të ketë frymëzuar grupet kriminaleqëtëfillojnëtëpërdorinrrugëtëtjeraalternative.Përshembull,teksatrafiqetilegalejanë ulur ndjeshëm në detin Adriatik që prej 2002–2003, ka sinjale se grupet kriminale tashmë po përdorin gjithnjë e më shpesh rrugët veriore. Për më tepër, edhe pse politikat e egra mund të sjellin rezultate pozitive në aspektin afat shkurtër, ato mund të jenë jo-efektive në aspektin afat gjatë për aq kohë sa kriminaliteti nuk adresohet përmes strategjive koherente.

Rënia e Krimit në Mijëvjeçarin e Ri

39. Matja e performancës së një vendi në bazë të sundimit të ligjit, dhe kontrollit ndaj krimit në veçanti, karakterizohet nga vështirësi metodologjike. Qëndrueshmëria e të dhënave statistike është e diskutueshme. Për shembull, niveli i krimeve të zbuluara mat numrin e rasteve nëtëcilatshkelësit janëidentifikuar(kapur)nëkrahasimmerastetqë janëraportuarnëpolici.Niveli i rasteve të zbuluara në Shqipëri janë rritur gradualisht në Shqipëri nga 71 përqind në 2005 në 81 përqind në 2008 (Figura 45). Gjithsesi, saktësia e këtij përmirësimi mund të ndikohet pjesërisht nga metodat dhe procedurat e reja për raportimin e standardizuar të krimit. Për më tepër, statistikatekrimitvarenngapërcaktimi,klasifikimi,dheregjistriminekrimevengaautoritetete


zbatimit të ligjit në secilin vend. Policia kombëtare mund të jetë subjekt i manipulimeve dhe nuk mund të trajtohet si një burim i besueshëm në mungesë të vërtetimeve nga të dhëna të tjera. Në një përpjekje për të adresuar këtë çështje, ky dokument kërkon që të shqyrtojë të dhënat duke përdorur disa burime të ndryshme. Këtu përfshihen të dhënat zyrtare të policisë së Shqipërisë; raportet konfidencialtëinteligjencësdhetëdhënatëmundësuarangaagjencitëndërkombëtaretëpolicisë,duke përfshirë Misionin e BE për Asistencën e Policisë në Shqipëri (PAMECA); informacion të përgatiturngaOJQ-tëqëpunojnëmeviktimatetrafikutnjerëzor;intervistamezyrtarëtShqiptartëzbatimit të ligjit dhe anëtar të misioneve ndërkombëtare që kanë ekspertizë mbi krimin e organizuar dhe zbatimin e ligjit; raportet e medias; sondazhet e opinionit publik; dhe indikator e përbërë ndërkombëtar si për shembull të dhënat e WGI të WBI-s.

Figura 45: Raste të raportuara dhe të zbuluara në Shqipëri

8,259,009

10,036

13,426

5,8517,052

7,92

10,825

2005 2006 2007 2008

Raste të raportuara Raste të zbuluara

Burimi: Policia Shtetërore Shqiptare.

40. Ka pasur një rënie e dukshme në nivelin e krimeve të dhunshme në Shqipëri që prej fillimit të viteve 2000. Që prej 1997, vitit kur rendi publik thuajse u rrëzua, vrasjet janë ulur në mënyrë të vazhdueshme dhe rastet e zbulimit janë rritur ndjeshëm nga 7.7 përqind në 1998 në 95 përqind në 2008 (Figura 46). 85 vrasjet e regjistruara në 2008 ishin më të paktat të regjistruara në Shqipëri që prej 18 vitesh. Edhe pse ka paqartësi të ndjeshme në statistikat që lidhen me numrin e vrasjeve që kanë të bëjnë me gjakmarrjet, rastet e krimeve të tilla janë parë gjithashtu në ulje drastike, nga 45 në 1998 në një në vitin 2009.58 Numri i fëmijëve të ngujuar si pasojë e frikës nga dhuna varion nga 36 në 57 në të gjithë vendin, në vartësi të burimit të të dhënave. Sipas autoriteteve Italiane,sasiaedrogavetëkonfiskuarameorigjinëngaShqipëriakarënëndjeshëm,dhenumriitrafikantëveShqiptarëtëheroinësështëulurnëGjermaniqëprej2000.

Figura 46: Vrasjet e regjistruara dhe zbuluara në Shqipëri

Burimi: Policia e Shtetit Shqiptar 2009.

58 Sipas Statistikave të Qeverisë Shqiptare.


41. Lufta kundër krimit të organizuar ka treguar rezultate konkrete, veçanërisht që prej vitit 2005. Policia Shqiptare ka hetuar më shumë të dyshuar për krim të organizuar se sa vendet fqinje (Harta 1). Në 2005–2006, 206 grupe kriminale u shkatërruan dhe 1,000 anëtarë u arrestuan, duke përfshirë dhe shefa të krimit si Aldo Baro dhe Lulëzim Berisha. Këto arritje erdhën si pasojë eoperacionevetëkryeranganjësitëspecialetëhetimittëkrimittëorganizuardheanti-trafikuttëpolicisëdheshërbimevetëprokurorisë.Trafikimiigrave,karënëqëprejvitit2002(Figura47).59 Departamenti i Shtetit i SHBA ka ruajtur klasifikimin “Tier 2” për trafikimin e personave nëShqipëri,ndërkohëqëvendikademonstruarvendosmërinëluftënkundërtrafiqeve(siçevidentohetnga një numër në rritje rastesh në gjykim), por ende nuk ka arritur “standardet minimale” për eliminiminetrafikimit.60Vëmendjeeveçantëështëkushtuargjithashtuluftëskundërtrafikuttënarkotikëve që prej vitit 2005 ku ka pasur rezultate të dukshme, duke përfshirë 646 raste kriminale qëkanësjellëgjykimine579personave.Investigimiikrimeveekonomikedhefinanciare,dukepërfshirë korrupsionin, gjithashtu është përmirësuar (Figura 48-49). Bashkëpunimi midis policisë shqiptare dhe Interpolit ka mundësuar arrestimin dhe ekstradimin e një numri në rritje kriminelësh të kërkuar—si nga vendet Evropiane drejt Shqipërisë, ashtu dhe nga Shqipëria drejt vendeve që kanë kërkuar ekstradim (Figura 50). Rritja e efektshmërisë së Shqipërisë në luftën kundër krimit të organizuar është njohur nga partnerët ndërkombëtar dhe ka ndihmuar në pranimin e Shqipërisë në NATO në Prill 2009, si dhe ka rritur bashkëpunimin për integrimin në BE.

Harta 1: Të dyshuarit e krimit të organizuar të hetuar në 2003

` Burimi: Këshilli i Evropës 2004.

59 “Operacioni Puna” i vitit 2002, një operacion i përbashkët i prokurorisë dhe policisë i hartuar në bashkëpunim me autoritetetItaliane,ulindjeshëmtrafiqetnjerëzoredhekontrabandën,veçanërishtatëmeskafepërmesAdriatikutdrejtItalisë. 60 Departamenti i Shtetit i Shteteve të Bashkuara. 2010. Raporti mbi Trafikimin e Personave 2010. Qershor.


Figura 47: Rastet e regjistruara të trafikut të qenieve njerëzore

Figura 48: Hetimi i krimit ekonomik

81

41

22 23

2005 2006 2007 2008

Figura 49: Hetimi i rasteve të korrupsionit Figura 50: Të dyshuarit të ekstraduar në shqipëri dhe të arrestuarit për ekstradim nga interpoli

shqiptar

115 120134

65

87 83

2006 2007 2008

arrestuar për ekstradim ekstradim

Burimi: Policia shqiptare e Shtetit 2009.

Faktorë në Përmirësimin e Performancës

42. Presioni i lartë ndërkombëtar i ushtruar ndaj Shqipërisë rezultoi në rritjen e vullnetit politik për të adresuar krimin e organizuar dhe sundimin e ligjit. Pjesë e madhe e këtij personi erdhi nga vendet fqinje si Italia dhe Greqia, të cilat prekeshin direkt nga rritja e kriminalitetit në Shqipëri, dhe nga SHBA-të, të cilat konsiderohen nga Shqipëria si një partner ndërkombëtar i rëndësishëm. Autoritetet në këto vende ishin të parat që kritikuan Qeverinë shqiptare për mos trajtimin e duhur të krimit të organizuar brenda vendit dhe për mos procesimin apo ekstradimin e të akuzuarve nga vendet e tjera. Italia në veçanti nguli këmbë në operacione policore të përbashkëta për të ndaluar valën e emigrantëve dhe krimin shqiptar në territorin e saj.

43. Qeveria shqiptare ka qenë gjithashtu nën presionin e qytetarëve shqiptar që jetonin jashtë vendit, të cilët ndikoheshin negativisht nga inefiçenca e vendit të tyre për t’u marrë me krimin. Shumë të rinj, të cilët e lanë Shqipërinë për të studiuar apo jetuar jashtë, hasën në sjellje negative dhe diskriminim për shkak të kombësisë së tyre. Krijimi i stereotipit të shqiptarëve si kriminel shkaktoi një ndjesi irritimi tek shqiptarët që i bindeshin ligjit, edhe për shkakun se marrja e vizave për udhëtime ndërkombëtare ishte më e vështirë. Faktori i vizave ka luajtur një rol kritik në motivimin e shoqërisë civile për të kritikuar Qeverinë shqiptare për përmirësuar imazhin


e vendit, duke përfshirë shpejtimin e integrimit në BE dhe lehtësimin e udhëtimeve të lira jashtë vendit për qytetarët shqiptarë.

44. Media shqiptare i bëri jehonë fjalëve të komunitetit ndërkombëtar se vendi kish probleme serioze me krimin e organizuar dhe korrupsionin.Gjatëfillimittëviteve2000,mediau kthye në avokatin më të rëndësishëm për përmirësimin e rendit publik dhe qeverisjen. Në mënyrë jodirekte, duke mbështetur dëshirën e shqiptarëve për të udhëtuar jashtë, media ndihmoi në rritjen e kërkesës publike për liberalizimin e vizave dhe integrim në BE. Në 2002–2003, kjo kërkesë popullore thelloi motivimin e Qeverisë për t’u përballur me krimin e organizuar dhe korrupsionin, duke qenë se ishte bëtë e qartë se mungesa e efektshmërisë në adresimin e këtyre problemeve po pengonte hyrjen e Shqipërisë në BE dhe NATO.

45. Përmirësimi i kapacitetit institucional ka qenë faktori më kryesor në prodhimin e rezultateve më të mira përsa i përket zbatimit të ligjit. Organet shqiptare të zbatimit të ligjit—policia, prokuroria, dhe gjykatat—kanë qenë gjithashtu të afta të shpejtojnë përgjigjen e tyre ndaj krimit si rezultat i përpjekjeve të dedikuara për ndërtimin e kapaciteteve, përmirësimit të infrastrukturës, dhe mbështetjes më të madhe nga lidershipi politik.

46. Përpjekjet për reformën gjyqësor kanë synuar vendosjen e një strukture institucionale të nevojshme për të luftuar me efikasitet krimin e organizuar. Në vitin 2003 u ngrit Gjykata e re për Krimet e Rënda në shkallë të parë dhe apel, si dhe u ristrukturuan prokurorët në të gjithë vendin. Ligji për ndalimin dhe luftën ndaj krimit të organizuar u adaptua në 2004, dhe në 2007 Qeveriaadaptoistrategjinëpërtëluftuarkrimineorganizuar,trafiqetilegale,dheterrorizmin.61 Si pjesë e kësaj strategjie, disa njësi të specializuara u vendosën për të luftuar larjen e parave, duke përfshirë dhe departamentin e përgjithshëm për parandalimin e larjes së parave (Njësia shqiptare e Inteligjencës); Agjencia shqiptare për koordinimin e përpjekjeve për parandalimin e larjes së parave,ekryesuarngaKryeministri;dheDepartamentiikrimitekonomikdhefinanciarsipjesëe departamentit të hetimit të krimit në Ministrinë e Brendshme. Kohët e fundit, janë ngritur dhe gjashtë njësi rajonale të anti-korrupsionit të bazuara në modelin e taskforcës anti-korrupsion së Prokurorisë së Përgjithshme në Tiranë, krijuar në Maj 2009.

47. Reforma në Polici është në progres në Shqipëri që prej vitit 2002. Trashëgimia e të shkuarës komuniste kish njollosur besimin e publikut ndaj policisë, e cila perceptohej më shumë si një instrument i kontrollit të shtetit mbi shoqërinë se sa një ofrues i shërbimeve për komunitetin. Në të njëjtën kohë, mbrojtja politike e kriminelëve më ndikim gjatë viteve 1990 i bëri policët ngurrues që të rrezikonin jetët e tyre duke luftuar grupet e krimit të organizuar, duke qenë se të arrestuarit shpesh herë liheshin të lirë. Vetëm pasi lidershipi politik dha shenja të qarta të një reforme kuptimplotë u përmirësua morali dhe efektshmëria e policisë. Qëllimi strategjik afatgjatë i reformës në polici ka qenë ristrukturimi i Policisë së Shtetit në një institucion administrativ që i shërben komunitetit. Përpjekjet për të forcuar politikat që kanë të bëjnë me komunitetin përfshinë dhe prezantimin e një kulture moderne Evropiane të menaxhimit të kulturës, së bashku me përmirësimin e trajnimit. Reforma organizative e Policisë së Shtetit ka qartësuar ndarjenepunësdhepërgjegjësitëpërsecilindepartament,sektor,njësidheoficer.Përmirësimiiproceduraveqësigurojnëvazhdimësinëepunëskandihmuarnërritjeneefikasitetittëpolicisë,gjykatësve dhe prokurorëve, të cilët kanë tashmë detyrimin që të ndajnë njohuritë e tyre të punës mestafineri.LaboratorëteKriminalistikësjanëmodernizuardhenëtojanëpërfshirësistemetëreja të teknologjisë së informacionit. Si pasojë e këtyre reformave, policia është tashmë një nga institucionet që gëzojnë besueshmërinë më të lartë nga shoqëria shqiptare (Figura 51).

61 Policia e Shtetit Shqiptar. 2007. Strategjia ndërsektoriale e luftës kundër krimit të organizuar, trafiqeve ilegale dhe terrorizmit.


Figura 51: Policia është institucioni më i besuar në Shqipëri

Burimi: IDRA. 2010. Korrupsioni në Shqipëri.

48. Rritjet e fundit në rrogat e personelit në zyrat juridike dhe ato të zbatimit të ligjit, sëbashku me mekanizma më të fortë monitorimi, duket se kanë reduktuar korrupsionin. Arrestimet e bujshme të zyrtarëve të lartë të zbatimit të ligjit që ishin përfshirë në raste korrupsioni duket se kanë trembur bashkëpunimin me grupet kriminale. Të tilla arreste kanë qenë më shumë të drejtuar drejt zyrtarëve të policisë sesa drejt atyre të gjyqësorit. Kjo shkëputje e lidhjeve midis politikanëve dhe disa kriminelëve ka mundësuar që gjyqësori të jetë më pak i butë drejt të dyshuarve për krim të organizuar. Korruptimi i prokurorëve apo zyrtarëve të policisë raportohet të jetë bërë shumë më i vështirë, dhe kriminelët e arrestuar nuk lëshohen më pa marrë dënime.62 Policët, prokurorët dhe gjykatësit nuk guxojnë më të bashkëpunojnë hapur me lider të krimit, edhe pse ende mund të mbrojnë kriminelët në këmishë apo siç quhen “biznesmenët e respektueshëm”, të cilët mund të jenë të përfshirë në aktivitete të krimit të organizuar, si larja e parave, apo krime të tjera ekonomike, si për shembullmarrëveshje ilegale pronësie dhe ndërtimi, evazionfiskal,apo korrupsion. Zyrtarët, të cilët janë të ndërgjegjshëm për të tilla shkelje zakonisht tërheqin më pak vëmendjen e publikut apo medias se sa aktivitetet e bujshme të krimit “të zakonshëm” të organizuar apo krimeve të dhunshme.

49. Gjithsesi presioni ndaj policisë dhe gjyqësorit që të procedojnë më shumë raste krimesh mund të rrezikojë mbarëvajtjen e procesit dhe cilësinë e hetimit. Amendamentet e fundmeqë rrisin pushtetin e policisë dhe prokurorisë për të konfiskuar pronat pa u shpallurvendimi i gjykatës nge shqetësime përsa i përket të drejtave ligjore të të dyshuarit. Fokusi politik për të rritur numrin, në vend që të përmirësohet cilësia, e rasteve të proceduara mund të krijojë anshmëri gjatë hetimit dhe gjykimit. Për shembull, një i dyshuar me lidhje të shumta i përfshirë në trafiqenjerëzoremundtëdënohetmepërnjëkrimmëtëvogëlpërndërmjetësimnëprostituciondhe të lirohet nga burgu brenda pak muajsh, ndërkohë që një tjetër i dyshuar mund të dënohet mekrimemëtërënapërtrafikimineqenievenjerëzore.Përgjegjshmëriapërpunënegjyqësoritdo duhet të fokusohet gjithnjë e më shumë tek monitorimi i cilësisë së investigimit dhe të ndjekë hetimet dhe dënimet për t’u siguruar mbarëvajtjen e procesit për të gjithë të akuzuarit dhe për të ruajtur konsistencën gjatë shpalljes, dhënies dhe ekzekutimit të akuzave për krime.

50. Përmirësimi i bashkëpunimit ka ndihmuar në forcimin e efikasitetit të zbatimit të ligjit në Shqipëri. Krijimi i lidhjeve më të forta midis policisë, qeverive lokale, dhe komunitetit kanë sjellë rezultate pozitive, veçanërisht për zonat e prekura nga aktivitete si kultivimi i bimëve

62 Për detaje të rasteve të tilla shih Sander Huisman. 2004. Administrimi public, policia dhe shërbimet e sigurisë, kor-rupsioni dhe krimi I organizuar në Shqipëri. Holandë Ministria e Drejtësisë Qendra Kërkimore: 14-16. http://www.ciroc.nl/seminars/huismanalbanezen.pdf.


narkotike dhe trafikimi i qenieve njerëzore. Organizatat e shoqërisë civile kanë ndihmuar në sensibilizimin e njerëzve për efektshmërinë e pjesëmarrjes së tyre përkrah përpjekjeve të forcave të policisë në luftën kundër krimit. Bashkëpunimi midis policisë dhe gjyqësorit gjithashtu është përmirësuar.Rishtazi,dukeqenësegjykatësitdhedëshmitarëtkanëfilluartëndihenmëpaktëcenuar,gjykatatkanëfilluartëjapindënimemëtëgjatapërtëakuzuaritpërpjesëmarrjenëkrimtë organizuar dhe të sekuestrojnë gjithnjë e më shumë prona të përftuara nga aktivitete ilegale. Ka pasur përpjekje për të përmirësuar bashkëpunimin midis policisë, shërbimit të prokurorisë publike, dheshërbimevesocialetëpërfshiranëasistencënndajviktimavetëtrafikimit,pordënimiefektivitë dënuarve për krim të organizuar dhe krime të tjera të rënda rrezikohet nga dobësitë në mbrojtjen e dëshmitarëve.

51. Shqipëria ka intensifikuar bashkëpunimin ndër-kufitar me gjithë fqinjët e saj. Kjo lëvizje ka forcuar kontrollin në kufijtë tokësor dhe liqenor. Këto përpjekje kanë përfituar ngaasistencaeBEdheSHBAnëpërmirësiminepikavekufitaredheinfrastrukturëspërkatëse,dukepërfshirë dhe sistemet e reja të teknologjisë së informacionit. Trajnimet e kryera nga profesionistë ndërkombëtar të zbatimit të ligjit e kanë ndihmuar agjencitë Shqiptare të zbatimit të ligjit për të adaptuar teknika të avancuara hetimore si për shembull blerje të stimuluara, shkëmbime të kontrolluara,dheinterceptime.Këtotaktikakanësjellënjërritjetëmadhetësasivetëkonfiskuaratë drogës.

52. Përveç presioneve të jashtme e të brendshme për forcimin e zbatimit të ligjit, disa faktorë më pak të dukshëm kanë ndikuar në rënien e krimit, dhe në veçanti krimit të organizuar. Këto faktor përfshijnë uljen e konflikteve kulturore, ndërkombëtarizimi në rritjei vlerave demokratike, rritja e besueshmërisë tek qeveria—dhe agjencitë e zbatimit të ligjit në veçanti—dhe përmirësimi i përgjithshëm i kushteve ekonomike. Vlerat demokratike nuk janë më aqtëhuajapërpopullatënshqiptaressiç ishinnëfillimineviteve1990s.63 Shumë shqiptarë që kanë emigruar gjatë vendit janë kthyer, duke sjellë me vete sjellje dhe pritshmëri të reja. Ata kanë mundur ta krahasojnë situatën në Shqipëri me atë në vendet më të avancuara të Evropës dhe kanë shërbyer si udhëheqës të rëndësishëm të ndryshimeve sociale.

53. Ka pasur një tendencë paralele drejt uljes së ‘famës’ për grupet kriminale Shqiptare si në vend ashtu dhe jashtë. Gjatë viteve 1990, grupet kriminale Shqiptare përdornin dhunë ekstreme për të krijuar një reputacion për veten. Grupet që krijuan pasuri dhe i mbijetuan trazirave të viteve 1990, nuk kanë më nevojë për përdorimin e tepruar të dhunës apo që të përfshihen në aktivitete me rrezikshmëri të lartë kriminale për të provuar gjësend. Këto grupe kanë tendencën të jenëmëtëkujdesshëmdhejanëzhvilluardrejtnjënatyremë‘sipërmarrëse’dhetësofistikuar,dukeu fokusuar më shumë në krimin ekonomik, duke përfshirë korrupsionin në nivelet e larta. Shumë prejbosëve tëmëparshëmtëkrimitkanëmundur t’i ‘lajnë’ tashmëfitimete tyre tëpaligjshmedhe kanë investuar në pasuri të patundshme e biznese ligjore si hotele dhe restorante. Ndërkohë qëpërpjekjeteautoriteteveshqiptarenëluftënkundërkrimitekonomikdhefinanciarkanëarriturdisa rezultate pozitive, ndryshimi i natyrës së krimit të organizuar të lë të kuptosh nevojën për përpjekjet të mëtejshme në këtë drejtim në vitet që vijnë.

63 BERZH. 2007. Jeta në Tranzicion: Sondazh i eksperiencave dhe sjelljeve të njerëzve.


qEVERIsJa në sHqIPëRI: RRuGa PëRPaRa

54. Shqipërisë i nevojitet të rrisë cilësinë e qeverisjes në një nivel të ri nëse kërkon që të vazhdojë hapin tjetër të procesit të integrimit në Bashkimin Evropian. Edhe pse BE e ka njohur Shqipërinë si një anëtar potencial, vazhdimi në hapin tjetër të procesit do të kërkojë që Shqipëria të plotësojë kriteret e Kopenhagenit, të cilët përcaktojnë nëse sistemet ekonomike, politike dhe ligjore të vendit janë konform principeve të BE. Raportet e njëpasnjëshme të Komisionit Evropian sugjerojnë se Shqipërisë mundet ende t’i nevojitet të tejkalojë pengesa domethënëse që lidhen me qeverisjen—veçanërisht me korrupsionin, sundimin relativisht të dobët të ligjit, mbrojtjen e papërshtatshme të të drejtave të pronësisë, dhe nivelin relativisht të ulët të profesionalizmit në administratën publike. Këto përmirësime duhet të ndodhin përpara testimit të vendit në kuadër të etapave të acquis communautaire. Zhvillimet e fundme politike—veçanërisht dështimi në arritjen e kompromisit politik për t’i dhënë fund bojkotit të tejzgjatur të parlamentit nga opozita për shkak të pakënaqësisë me administrimin e zgjedhjeve të Qershorit 2009—kanë sjellë shqetësime në BE përsa i përket stabilitetit të institucioneve demokratike në Shqipëri dhe ato mund të komplikojnë procesin e anëtarësimit.

55. Gjithashtu rritja e konkurrueshmërisë së Shqipërisë do të kërkojë përafrimin e cilësisë qeverisëse së vendit me BE dhe vendet fqinje. Në mënyrë që të tërheqë më shumë FDI dhe investime në sektorët e lartë me vlerë të shtuar, Shqipërisë do t’i nevojitet të ndërmarrë reforma më shpejtë se konkurruesit e tjerë dhe të fokusohet në përballjen me problemet që largojnë investitorët potencial. Përpjekjet e vazhdueshme të Qeverisë për të thjeshtëzuar regullat dhe për të përmirësuar infrastrukturën energjetike dhe atë të transportit janë të përshtatshme, por adresimi i problemeve më të mëdha që lidhen me qeverisjen do të jetë thelbësor për të përmirësuar pozicionin e Shqipërisë si një destinacion konkurrent për investimet. Puna e vazhdueshme në përmirësimin e efikasitetitdheuljenekorrupsionitnëadministratënpublikepojeprezultatepremtuese.Gjithsesi,Qeverisë i duhet ende të zgjidhë parregullsitë në kuadrin ligjor dhe rregullues, dhe të përmirësojë përputhshmërinë me të cilën implementohen ligjet dhe rregullat nga administrata publike dhe gjykatat. Këto masa do të ndihmonin në bindjen e investitorëve, si atyre lokal dhe atyre të huaj, se rregullat e lojës do të aplikoheshin dhe zbatoheshin njëlloj për të gjithë. Siguria e titujve real të pronësisë (regjistrimi, legalizimi, dhe rikthimi) dhe kuadri rregullator për përdorimin e tokës (planifikimiurbandhedhëniaelejevetëndërtimit)kërkojnëvëmendjetëveçantë,dukeqenësepasiguritë në këto fusha kanë qenëme shumë rëndësi për investitorët potencial dhe kufizojnëaksesinndajfinancavesipërfirmatashtudhepërfamiljet.

56. Adresimi i pengesave të shumta në qeverisje do të varet nga rindërtimi i bashkëpunimit midis partive kryesore politike rreth një programi qendror për reformat institucionale dhe politike, të paktën për ato që kërkohen në integrimin në BE, një qëllim i përbashkët i gjithë partive dhe që mbështetet nga shumica e shqiptarëve. Në nivel minimal, bashkëpunimi midis Qeverisë dhe opozitës është i nevojshëm për të arritur kuorumin e nevojshëm parlamentar për ndryshimet legjislative që lidhen me shërbimin gjyqësor dhe civil. Përtej kësaj, dialogu konstruktiv ndërpartiak për reforma të tilla madhor është i domosdoshëm për të siguruar qëndrueshmërinë e zhvillimit institucional të Shqipërisë dhe për të reduktuar rrezikun e rishikimit të reformave në rastet e ndryshimeve politike. Për më tepër, një Parlament funksionues, ku politikat debatohen konstruktivisht, është gjithashtu i nevojshëm për të forcuar besueshmërinë e qytetarëve në institucionet publike dhe kredibilitetin ndërkombëtar të Shqipërisë si një demokraci mature dhe e qëndrueshme—një percepsion i domosdoshëm për perspektivën e anëtarësimit në BE.


57. Problemet komplekse të qeverisjes si për shembull mbrojtja e të drejtave reale të pronësisë janë veçanërisht sfiduese dhe kërkojnë zgjidhje gjithëpërfshirëse, të cilat bazohen në mbështetjen e gjerë politike dhe shoqërore. Probleme të tilla qeverisëse karakterizohen nga pa-përputhshmëria e politikave, kuadrot jo të qartë ligjor, institucionet e dobëta apo të fragmentarizuara, dhe ndërlikime politike të ekonomisë. Adresimi i suksesshëm i tyre do të kërkojë lidership të fuqishëm nga ana e Qeverisë dhe angazhim e mbështetje nga shoqëria civile për të gjetur zgjidhje të dobishme, të përballueshme dhe të gjera për përballjen e pa-përputhshmërive në politika, të cilat bllokojnë progresin në iniciativat kryesore si legalizimi i pronësive informale, rikthimi i pronave dhe kompensimi. Përballja me vështirësitë në zbatim përmes koordinimit të fuqishëm midis agjencive dhe ndarjes së qartë të përgjegjshmërive në rezultate do të jetë thelbësor.64

58. Siç është treguar në rastin e mësipërm, Shqipëria ka qenë tashmë e suksesshme në adresimin e sfidave veçanërisht komplekse të qeverisjes. Eksperienca e vendit në përmirësimin e sigurisë dhe rendit publik duke reduktuar krimin e organizuar dhe të dhunshëm—me mangësi më të mëdha në kapacitete se ato ekzistuese sot—ofron të dhëna të dobishme për faktorët kryesor që ndikojnë në një reformë të suksesshme qeverisëse:

a. Artikulimi i qartë i objektivave politike në një nivel të lartë politik dhe ruajtja e vendosmërisë dhe urgjencës për ndërmarrjen e veprimeve politike;

b. Ndërtimi i mbështetjes me bazë të gjerë për objektivat politike, duke përfshirë angazhimin e shoqërisë civile dhe asistencë nga komuniteti ndërkombëtar;

c. Shpërndarja e burimeve adekuate dhe sigurimi i koordinimit midis agjencive qeverisëse dhe institucioneve shtetërore të përfshira në arritjen e rezultateve; dhe

d. Monitorimirregulltirezultatevetëzbatimitmereferencëndajindikatorëvespecifik(si për shembull përqindja e krimeve të zbuluara) për të monitoruar progresin, i cili shkon përtej masave ligjore dhe institucionale.

59. Përballja me pengesat qeverisëse në Shqipëri do të kërkojë një qasje holistike për të përforcuar kapacitetin e institucioneve të qeverisë dhe shoqërisë civile. Shumë prej pengesave qeverisëse të vendit janë të përhapura gjerësisht, shpeshherë me përgjegjësi të shpërndara midis disa institucioneve shtetërore dhe si pasojë kërkojnë një qasje sistematike për të forcuar kapacitetet në tëgjithënivelinqeverisës.Sfidat komplekseqeverisëse, si ulja e rasteve tëkorrupsionit nëtë gjithë sektorin publik dhe forcimi i sundimit të ligjit, kërkojnë një strategji afat mesëm-gjatë e mbështetur nga bashkëpunimi i qëndrueshëm dhe mekanizmat monitorues. Adresimi i këtyre sfidave do të kërkojë përpjekje të qëndrueshme, koordinim të fuqishëm politik, ndërtimin ezgjeruar të kapaciteteve në institucionet shtetërore, dhe angazhim kuptimplotë me shoqërinë civile. Qeveria mund të arrijë rezultate të prekshëm në këto fusha duke përcaktuar prioritetet kyç, veprime të nevojshme, dhe përgjegjësi institucionale, dhe duke shpërndarë burimet e nevojshme, duke përfshirë fondet e asistencës së huaj. Kriteret dhe kërkesat për arritjen e statusit kandidat në BE ofrojnë një udhëzim të dobishëm për veprimtarinë, edhe pse Qeveria mund gjithashtu konsiderojadresiminesfidavetëtjeraproblematiketëqeverisjes,tëcilatshkojnëpërtej acquis të BE, veçanërisht atyre që prekin shpërndarjen e shërbimeve publike dhe klimën e biznesit (duke përfshirëfokusimintekpërfitimetsociale,rritjenetransparencësnëfinancimeteshëndetësisë,dheuljen e pagesave informale në dhënien e lejeve të ndërtimit).

60. Për të lëvizur përtej thjesht ndryshimeve ligjore, Qeverisë i duhet të përcaktojë rezultatet e pritshme dhe synimet e ndërmjetme me referencë ndaj indikatorëve të matshëm dhe të sigurojë

64 Kjo çështje trajtohet më gjerësisht në Përmbledhjen e rradhës së Bankës Botërore. 2011. Qeverisja për mbrojtjen e të drejtave reale të pronësisë në Shqipëri: Një sfidë e vazhdueshme.


monitorim të rregullt të progresit në zbatim. Ky kuadër rezultatesh do të ishte ideal nëse përfshihej nëprocesinemonitorimitdhevlerësimittëNSDI.SistemiiIntegruariPlanifikimitkalidhur,nënjë masë të konsiderueshme, prioritetet politike me përgatitjet e buxhetit dhe shënon një arritje të rëndësishme në këtë drejtim. Gjithsesi, koordinimi i politikave dhe kapaciteti monitorues në qeverinë qendrore duhet të forcohet më tej, veçanërisht për të siguruar zbatim të qëndrueshëm dhe konsekuent të reformave që kërkojnë veprime konkrete nga disa agjenci qeveritare (për shembull, të drejtat reale mbi pronësinë). Ndarja e qartë e përgjegjësive për rezultatet kryesore të qarta (p.sh rritja e nivelit të pronësive me tituj të qartë) për secilin prej anëtarëve të Kabinetit Qeveritar do të ndihmonte në përmirësimin e koordinimit midis agjencive të shumta të përfshira në aspekte të ndryshme të një reforme të caktuar. Përmirësimi i monitorimit të statusit të zbatimit të ligjeve dhe politikave të reja do të ndihmojë që këto masa politike të arrijnë rezultate konkrete dhe jo të mbeten thjeshtë “në letër”. Institucionalizimi i monitorimit sistematik (nga Ministria e Drejtësisë, për shembull) për përputhjen e veprimeve të administratës publike me vendimet e gjykatave do të ndihmonte në adresimin e problemeve kryesore në sundimin e ligjit.

61. Zbatimi jokonsekuent i ligjeve dhe rregullave mund të adresohet përmes përmirësimit të kapaciteteve planifikuese të ligjeve në qeveri dhe përmes konsultimeve më sistematike me palët e interesuara. Qeveria mund të reduktojë mangësitë në implementim duke pritur deri për dorëzimin e projektligjeve të reja për miratim nga parlamenti deri pas marrjes së masave të nevojshme buxhetore dhe përgatitjes së legjislacionit dytësore që qartëson planin e implementimit. Gjithashtu shumë problemet të implementimit mund të anashkalohen përmes përdorimit më të gjerë të konsultave të avancuara me grupet e interesit (si për shembull shoqatat e biznesit) ndërkohë që përgatiten ligje dhe rregulla të reja që prekin aktivitetin e tyre. Konsultimi i rregullt me shoqërinë civile mund gjithashtu të ndihmojë në monitorimin e implementimit të ligjeve e rregullave dhe kryerjen në kohë të përshtatjeve për të reduktuar rrezikun nga pasojat e paqëllimte që mund të sjellin instrumentet e reja ligjore.

62. Thjeshtëzimi i procedurave, duke vendosur standarde të qarta shërbimi, dhe sensibilizimi i publikut kanë gjithashtu potencialin për të përmirësuar shpërndarjen e shërbimeve publike, për të ulur pagesat informale, dhe për të forcuar besimin e publikut. Evidenca nga sondazhet tregon për rritje të kënaqësisë së bizneseve dhe publikut të gjerë me shërbimet e dhëna nga institucionet publike. Përmirësime të mëtejshme mund të arrihen përmes reformavepolitikeqë sigurojnëqëndrueshmërinëefinancimit të shërbimevekyç si arsimidheshëndetësia, e kombinuar kjo me masa për të forcuar përgjegjshmërinë për performancën e ofruesit. Zhvillimi i procedurave të qarta dhe standardeve të shërbimit për funksionet kyçe rregullatore (si dhënia e lejeve të ndërtimit) dhe shërbimet publike, në përputhje me përpjekje të dedikuara për tërritursensibiliziminepublikut,duhettëforcojëkërkesënmidisbiznesevedhefirmave,dhetëmundësojë përmirësime të performancës. Përkushtimi i rregullt ndaj indikatorëve kyç të rezultateve të agjencive qeveritare, bashkive, dhe ofruesve të shërbimeve do të kërkojë përpjekje dhe burime domethënëse, por me shumë gjasa do japë frute në rritjen e përgjegjshmërisë, performancës dhe besueshmërisë së publikut.


REfEREncaT

1. Banka Botërore. 1992. Governance and Development. Uashington DC. 2. Banka Botërore. 1997. World Development Report 1997: The State in a Changing World. Uashington DC.3. Banka Botërore. 2007. Strengthening World Bank Group Engagement on Governance and Anti-Corruption.

Uashington DC.4. Daniel Kaufman, Aart Kraay, dhe Pablo Zoido-Lobaton. 1999. Governance Matters. Dokument Kërkimor i

Bankës Botërore Nr. 2196.5. Republika e Shqipërisë Këshilli i Ministrave. 2008. Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2007-2013. 6. BERZH. 2007. Jeta në Tranzicion: Sondazh i pritshmërive dhe sjelljeve të njerëzve; S. Zaidi et al. 2009.

Kënaqësia me jetën dhe ndarjen e shërbimeve në Evropën Lindor dhe ish-Bashkimin Sovjetik: Disa të Dhëna nga Sondazhi Jeta në Tranzicion 2006, Dokument i Bankës Botërore nr. 162.

7. Instituti Shqiptar i Statistikave (INSTAT). 2004. Migrimi në Shqipëri.8. Russell King dhe Julie Vullnetari. 2003. Migration and Development in Albania. Qendra kërkimore për

migrimin, globalizimin dhe varfërinë, dokument pune C5, Universiteti i Saseks, Mbretëria e Bashkuar, Dhjetor.9. PNUD. Human Development Reports 2009-2010.10. Këshilli i Sigurisë i OKB. 1997. Rezoluta Nr. 1101 e 28 Marsit, 1997.11. Programi i reformës së institucioneve shtetërore dhe administratës publike (Nëntor).12. Instituti Shqiptar i Statistikave (INSTAT). 2008. Sondazh për matjen e standardit të jetesës 2008.13. Qeveria e Shqipërisë. 2009. NSDI Progress Report 2008.63. Banka Botërore dhe IFC. Doing Business 2011: Albania.64. Forumi Ekonomik Botëror. 2009. The Global Competitiveness Report 2009-2010. Gjenevë.65. Raportet ‘Doing Business’ 2004-2010.66. Banka Botërore. 2009. Albania Investment Climate Assessment.67. Forumi Ekonomik Botëror, Global Competitiveness Report 2009-2010.68. Iniciativa për Sundimin e Ligjit e Shoqatës Amerikane të Avokatëve. 2008. Judicial Reform Index: Albania69. Komisioni Evropian. Shqipëria Progres Raporti 2009-2010. 70. IDRA. 2010. Korrupsioni në Shqipëri: Perceptime dhe eksperienca. Sondazh 2010: Përmbledhje e gjetjeve.

Financuar nga USAID.71. SIGMA. 2009. Albania: Policy-making and Co-ordination Assessment (Maj).72. GRECO. 2009. Evaluation Report on Albania on Incriminations (Theme I). Adaptuar nga GRECO gjatë

mbledhjes së 42të Plenare, Strasburg, Maj 11-15.73. BERZH. 2007. Jeta në Tranzicion: Sondazh i pritshmërive dhe sjelljeve të njerëzve, S. Zaidi et al. 2009.

Sondazhi Jeta në Tranzicion, Dokument i Bankës Botërore nr. 162.74. Gallup Balkan Monitor. 2008. Insights and Perceptions: Voices of the Balkans, 2008 Raporti Analitik.75. Gallup Balkan Monitor. 2009. Insights and Perceptions: Voices of the Balkans 2009 Përmbledhja e Gjetjeve.76. IDRA dhe DPK Consulting, Corruption in Albania: Perception and Experience, Survey 2008: Përmbledhja e

Gjetjeve(financuarngaUSAID).77. SIDA. 2008. Albania Anti-Corruption Study.78. Daniel Kaufmann dhe Art Kraay. 2002. Growth without Governance. Uashington DC: Instituti i Bankës

Botërore.79. P. Waldmann. 2001. “Revenge without Rules: on the Renaissance of an Archaic Motif of Violence.” Studies in

Conflict and Terrorism, 24: 435-45080. S. Schwander-Sievers. 1998. “Wer besitzt die Lizens zum Toten in Albanien? Oder Fragen zur Gruppensolidarität

und Gewaltlegitimation in einer anderen Modernisierung,” in J. Kohler and S. Heyer, eds., Anthropologie der Gewalt, 71-88. Verlag für Wissenschaft und Forschung

81. Grupi Ndërkombëtar i Krizës. 2000. Albania State of the Nation.


82. Qendra për Studime të Demokracisë. 2004. Partners in Crime: Analysis, CSD Raport 13. Sofje: CSD.83. Human Rights Watch. 2003. Albania: Human Rights Developments; Zyra e Brendshme e Mbretërisë së

Bashkuar. 2004. Albania Country Report 2004. Prill.UK.84. BERZH-Banka Botërore. 2010. BEEPS 2008.85. Besim Nuri. 2002. Sistemet e Kujdesit ndaj Shëndetit në Tranzicion. Observatori Evropian për Sistemet e

Kujdesit Shëndetësor86. Julie Vullnetari. 2007. Albanian Migration and Development: State of the Art Review. IMISCOE Dokument nr. 1887. V. Zaborskiy. 2007. “Small-arms, big problem—light weapons trafficking inAlbania.” Jane’s Intelligence

Review. Shtator 14.88. A. Khakee dhe N. Florquin. 2003. Kosovo and the Gun: A Baseline Assessment of Small Arms and Light

Weapons in Kosovo. Gjenevë: PNUD dhe Sondazhi për armë të lehta89. J. Arsovska dhe P. Kostakos. 2008. “Illicit arms trafficking and the limits of rational choice theory: the case of

the Balkans.” Trends in Organized Crime.90. C. Chatelot. 2005. “En Albanie, des Grandes Familles Tentent de ‘Moderniser’ la Vendetta.” Le Monde, Prill

24.91. J.ArsovskadheP.Verduyn.2008.“Globalisation,conductnormsand‘cultureconflict:’perceptionsofviolence

and crime in an ethnic Albanian context.” British Journal of Criminology. 48(2): 226-24692. B. Jolis. 1997. “Honour Killing Makes a Comeback.” Albanian Life. 57(1).93. A. Farnam. 2003. “Gun Culture Stymies the UN in Kosovo.” The Christian Science Monitor. Shtator 26. 94. Emile Durkheim. 1965. The Elementary Forms of Religious Life, përkthyer nga J. S. Swain, Nju Jork: The Free

Press 204.95. Robert K. Merton. 1938. “Social Structure and Anomie”. American Sociological Review 3; Durkheim 1965).96. UNODC. 2008. Crime and Its Impact on the Balkans. Vjenë: UNODC: 48-9.97. J.LemandheS.Janssens.2006.“HumanSmugglingandTraffickingFrom/ViaEasternEurope:TheFormer

‘Intelligence’ and the Intermediary Structures.” Kolor Journal on Moving Communities. 6 (1): 19-4098. J. Arsovska dhe P. Kostakos. 2010. “The social perception of organized crime in the Balkans: A World of

Diverging Views?” in Felia Allum, Francesca Longo, Daniela Irrera and Panos Kostakos. Forthcoming. Defining and Defying Organized Crime: Discourse, Perceptions and Reality. Londër: Routledge.

99. W.A. Cleland, S. Kondi, D. Stinson, dhe P.M. Von Tangen, eds. 2006. Internal Security Sector Review (ISSR) Kosovo. Prishtinë: PNUD.

100. J.Fleishman.1999.“RefugeesareCuttingintotheMafiaTurf”,Philadelphia Inquirer, Leman dhe Janssens 2006

101. B.Barron.2000.“AlbanianMafiaStepsUpPeopleSmuggling.”BBC News Online. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/ Europe/863620.stm

102. G. Xhudo. 1996. “Men of Purpose: The Growth of Albanian Criminal Activity. Frank Cass Journal. 2(1): 1-20103. J. Bennetto. 2002. “Albanians ‘Taking over London Vice.” The Independent. Nëntor 25. 104. “And the Winner is…The Albanian Mafia”, The Washington Quarterly, 22/4: 21-5.105. Sander Huisman. 2004. Public Administration, Police and Security Services, Corruption and Organised Crime

in Albania. Qendra Kërkimore e Ministrisë së Drejtësisë së Mbretërisë së Vendeve të Ulëta, http://www.ciroc.nl/seminars/huismanalbanezen.pdf.

106. Këshilli i Evropës. 2001. Rekomandime REC(2001)11 nga Komiteti i Ministrave.107. Këshilli i BE. 2003. EU Action against Organized Crime in the Western Balkans, No. 14810/03 CRIMORG 88.

Bruksel. Dhjetor 2.108. Europol. 2002-2006. EU Organised Crime Reports. Hagë. http://www.europol.eu.int/publications.109. Departamenti Amerikan i Shtetit. 2010. Trafficking in Persons Report 2010. Qershor. 110. Sander Huisman. 2004. Public administration, police and security services, corruption and organised crime in

Albania. Qendra Kërkimore e Ministrisë së Drejtësisë së Mbretërisë së Vendeve të Ulëta: 14-16. http://www.ciroc.nl/seminars/huismanalbanezen.pdf.

governance in albania: a way forward for …siteresources.worldbank.org/intalbania/resources/... ·...

Documents