gruczoły wydzielania wewnętrznego - pum.edu.pl · klasyfikacja hormonów w oparciu o ich skład:...
TRANSCRIPT
Gruczoły wydzielania wewnętrznego
Obejmuje gruczoły pozbawione przewodów (zwarte), ugrupowania komórek wewnątrz określonych narządów (gruczoły amfikrynowe – wyspy trzustkowe, jajnik, jądro) oraz pojedyncze komórki w nabłonku przewodu pokarmowego, układu oddechowego.
Komórki gruczołowe –pochodzenie nabłonkowe. Kształt
wieloboczny, przynajmniej jedna powierzchnia komórki ma kontakt z naczyniem krwionośnym.
Komórki układają się w pasma przeplatające się tworząc sieć, w oczkach znajdują się naczynia krwionośne włosowate typu zatokowego.
Przysadka mózgowa
Tarczyca przytarczyce
Nadmercza n
Wyspy trzustkowe
Jajnik
Jądro
Gruczoły wydzielania wewnętrznego dobrze unaczynione, a produkty sekrecyjne uwalniane są do przestrzeni międzykomórkowej z niewielką ilością tkanki łącznej i do kapilar.
Klasyfikacja hormonów w oparciu o ich skład: Ø Białka, peptydy i glikoproteiny – insulina, glukagon, FSH Ø Analogi aminokwasów i ich pochodne – tyroksyna, adrenalina Ø Steroidy – progesteron, testosteron, estradiol
Autokrynna Parakrynna Endokrynna(IGF) Insulina←Somatostatyna
Kapilara Synaptyczna
Przekaźnik chemicznyPrzekaźnik chemiczny
Receptory
Błona podstawna
Komórki docelowe
Komórki docelowe
Mechanizmy komunikacji za pośrednictwem przekaźników chemicznych
Juxtakrynna Cząsteczka na powierzchni komórki →receptor na powierzchni komórki sąsiedniej
Mechanizm działania hormonów
a) Hormony białkowe b) Hormony steroidowe oraz T3 i T4
Przysadka mózgowa
Część gruczołowa
Część nerwowa
Jądra pituicytów
Naczynie
Naczynie
Komórki gruczołowe
Niewielka ilość tkanki łącznej – włókna srebrochłonne
Naczynia kwrionośne włosowate typu zatokowego
Pituicyty
Aksony – wypustki komórek neuroendokrynnych
Naczynia krwionośne włosowate okienkowe
Część przednia Przysadki
Część tylna
Komora trzecia
Wyniosłość pośrodkowa
Kość klinowa
Płatnerwowy
Część pośredni
Część guzowa przysadki
Część gruczołowa ØPłat przedni ØCzęść guzowa ØCzęść pośrednia
Część nerwowa ØPłat tylny ØLejek (trzon lejka) ØWyniosłość
pośrodkowa
Część gruczołowa przysadki mózgowej 75% masy (ektoderma)
Komórki somatotropowe Komórki laktotropowe
Komórki kortykotropowe Komórki gonadotropowe
Część tylna przysadki Część
pośrednia
GH GHACTH
TSH
Laktotrofy i gonadotrofy rozmieszczonerównomiernie
Komórki kwasochłonneü Somatotrofy (GH, STH) ü Laktotrofy (PRL)
Komórki zasadochłonne
ü Kortykotrofy (ACTH) ü Tyreotrofy (TSH) ü Gonadotrofy (FSH, LH)
Komórki chromofobne
Zasadochłonne
Kwasochłonne
Sznury komórek, otoczone kapilarami
Niewiele fibroblastów + włókna retikulinowe
Hormony części gruczołowej przysadki Somatotrofy – Somatotropina (STH), Hormon wzrostu (GH) Hormon białkowy
Wydzielana przez całe życie człowieka: ü Stymulacja proliferacji chondroblastów chrząstki wzrostowej – IGF I (nadmierna sekrecja w dzieciństwie – gigantyzm, zwiększenie uwalniania po ukończeniu wzrostu kości – akromegalia (przerost komórek kwasochłonnych lub gruczolak kwasochłonny przysadki) ü Pobudza syntezę białek w komórce ü Wpływa na metabolizm węglowodanów i tłuszczów ü Pod wpływem GH następuje wzmożenie lipolizy w komórkachtłuszczowych – aktywuje lipazę lipoproteinową ü Somatotropina ludzka – leczenie karłowatości przysadkowej
Laktotrofy – Prolaktyna (PRL, LTH) Hormon białkowy
ü Pobudza ciałko żółte do wydzielania progesteronu ü Zapoczątkowuje i podtrzymuje laktację
Nadsekrecja PRL u kobiet może być powodem niepłodności –brak owulacji i skąpe miesiączkowanie, brak miesiączki. Obniżenie płodności i libido u mężczyzn. Problemem związanym z hiperprolaktynemią jest mlekotok, dotyczy pacjentów obu płci. U mężczyzn – ginekomastia
Hormony części gruczołowej przysadki
Tyreotrofy – Tyreotropina (TSH) Hormon glikoproteinowy
Efekty biologiczne: ü Zwiększa masę i przepływ krwi w tarczycy ü Stymuluje syntezę i sekrecję hormonów tarczycy ü Powoduje wzrost jodochwytności tarczycy ü Zmniejsza zwartość jodu w tarczycy poprzez stymulację sekrecji
hormonów ü Reguluje zmiany morfologiczne komórek pęcherzyków tarczycy i koloidu ü Wywiera wpływ na metabolizm tkanki tłuszczowej – wzmożenie lipolizy
Gonadotrofy - Gonadotropiny
ØFolitropina (FSH) ü Reguluje funkcję jajnika (folikulogeneza) ü Reguluje funkcję komórek Sertoliego gonady męskiej
ØLutropina – Hormon luteinizujący (LH) ü Reguluje funkcję jajnika (steroidogeneza w pęcherzyku jajnikowym
i ciałku żółtym) ü Reguluje funkcję komórek Leydiga gruczołu śródmiąższowego jądra
(synteza testosteronu)
Hormony części gruczołowej przysadkiKortykotrofy – Kortykotropina (Adrenokortykotropina) (ACTH) Hormon białkowy
Proopiomelanokortyna (POMC) 39 aminokwasów
ACTH - wpływa na czynność kory nadnercza ü Stymuluje proliferację komórek warstwy pasmowatej i siatkowatej ü Stymuluje syntezę hormonów kory nadnercza, głównie glikokortykosteroidów, u człowieka
kortyzolu ü Zwiększa metabolizm glukozy w nadnerczu ü Aktywuje enzymy uczestniczące w syntezie steroidów w-wy pasmowatej kory nadnercza ü Stymuluje melanocyty i aktywuje lipolizę
Melanotropina (MSH) Hormon białkowy o budowie zbliżonej do ACTH, u człowieka nieistotny Prawdopodobnie przebarwienia skóry w chorobie Addisona mogą być związane z nadmiernym uwalnianiem melanotropiny Lipotropina (LPH) - działanie lipolityczne.
Występują u zwierząt
Część pośrednia
Słabo rozwinięta ØLiczne cysty ØKomórki zasadochłonne
Część nerwowa przysadki (neuroektoderma)§ Płat tylny czyli wyrostek lejka § Trzon lejka § Wyniosłość pośrodkowa guza popielatego
Kule Herringa –zagęszczenie materiału neurosekrcyjnego
Jądra pituicytów
Aksony neuronów sekrecyjnych podwzgórza (jądra wielkokomórkowe), w których gromadzone są hormony podwzgórza, uwalniane do krążenia przysadki (narząd neurohemalny).
v Jądro nadwzrokowe – sekrecja wazopresyny (hormon antydiuretyczny, ADH)
v Jądro przykomorowe – sekrecja oksytocyny
Ø Pituicyty włókniste Występują we wszystkich częściach nerwowej przysadki. Ubogie w cytoplazmę, ale mają długie wypustki.
Ø Pituicyty protoplazmatyczne Występują głównie w wyrostku lejkowatym. Dość bogate w cytoplazmę, mają liczne, krótkie wypustki.
Wypustki obu rodzajów pituicytów kończą się w sąsiedztwie naczyń krwionośnych
Hemisynapsa
Kule Herringa
Zakończenie askonu
Kapilara
Wazopresyna, oksytocyna przenoszone wraz z białkiem – neurofizyną (kule Heringa)
Hormony części nerwowej przysadki
Wazopresyna (VP, ADH) Oktapeptyd
Odpowiada za gospodarkę wodną organizmu. Syntetyzowana przez neurony jądra nadwzrokowego. Wydzielanie hormonu zwiększone w stanach: • po krwotokach • wskutek zmiany dystrybucji krwi krążącej (np. stany hipergrawitacji) • przy zmniejszeniu osmolalności osocza • po podaniu środków farmakologicznych (najsilniejszym bodźcem uwalniającym jest
nikotyna)
Oksytocyna (Ocytocyna, OT)
Syntetyzowany przez neurony jądra przykomorowego. • Skurcz miofibroblastów przewodów mlecznych • Skurcz błony mięśniowej macicy i jajowodów (efekt wzmacniany obecnością
estrogenów)
Unaczynienie przysadki
Komórki neurosekrecyjne
Tętnica przysadkowagórna
Tętnica beleczkowa
Splot naczyń włosowatych w obrębie wyniosłości pośrodkowej
Żyły wrotne przysadki długie
Żyły wrotne przysadki krótkie
Tętnica przysadkowa dolna
Część nerwowa przysadki
Komórkigruczołowe
Część gruczołowa przysadki
Żyła przysadki
komórki neurosekrecyjne
Naczynia krwionośne
Akson
Część nerwowa
Miejsce gromadzenia hormonów Komórki gruczołowe
Płat przedni
Układ podwzgórzowo-przysadkowy
ØUkład podwzgórzowo-gruczołowy obejmuje podwzgórze i część gruczołową przysadki
ØUkład podwzgórzowo-nerwowy obejmuje połączenia podwzgórze z częścią nerwową przysadki
Hormony podwzgórza (jądra drobnokomórkowe –okolica hipofizjotropowa) regulujące wydzielaniekomórek części gruczołowej przysadki(liberyny i statyny)
vTyreoliberyna TRH ↑ TSH tripeptyd vGonadoliberyna GnRH ↑ LH/FSH dekapepyd vKortykoliberyna CRH ↑ ACTH oligopeptyd vSomatoliberyna SRH ↑ GH oligopeptyd vMelanoliberyna MRH ↑ MSH tripeptyd vProlaktoliberyna PRH ↑ PRL hipotetyczny
vSomatostatyna SIH ↓ GH oligopeptyd vProlaktostatyna PIH/PIH ↓ PRL dopamina vMelanostatyna MIH ↓ MSH pentatpeptyd
*
*
Gruczoł tarczowy - Tarczyca
Masa ok. 40 g 2 płaty boczne połączone cieśnią lub węziną Leżą na przedniej powierzchni tchawicy
Zawiązek tarczycy endodermalny uchyłek brzusznej
ściany jelita gardłowego, pomiędzy I a II kieszonką skrzelową
Odpowiada na działanie TSH około 22 tygodnia rozwoju płodowego
v Jest największym gruczołem (pod względem masy i objętości).v Jako jedyny gromadzi ogromne ilości produktu poza komórką.v Jodotyroniny są niezbędne do prawidłowego rozwoju, różnicowania komórek
i kształtowania cech psychofizycznych człowieka.v Regulują metabolizm białek, lipidów, węglowodanów. Kalcytonina (wraz z PTH)
reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu.
Przednia powierzchnia tchawicy
Gruczoł tarczowy - Tarczyca Pęcherzyk gruczołu tarczowego → nabłonek jednowarstwowy Pęcherzyk - jednostka architektoniczna i czynnościowa
20 – 30mln Zrazik \pęcherzyki
Tkanka łączna międzyzrazikowa
2-3x106 różnej wielkościW stanach nadczynności średnicapęcherzyków zmniejsza się –nabłonek walcowaty,w niedoczynności wyraźnepowiększenie objętości pęcherzyków– nabłonek płaski
ØOtoczona torebką łącznotkankową włóknistą zw. torebką właściwą, wnikającą w postaci coraz cieńszych pasm → włókna srebrochłonne otaczające pęcherzyki.
ØSzczególnie bogato unaczyniona, z bogatą siecią naczyń włosowatych wokół pęcherzyków
Nabłonek jednowarstwowy sześcienny
Gruczoł tarczowy - Tarczyca
Nabłonek jednow-wy sześcienny
Tkanka łączna luźna, liczne naczynia krwionośne, zakończenia włókien nerwowych
Koloid gromadzący tyreoglobulinę
Mikrokosmki
Komórki główne tarczycy wykazują cechy komórekrównocześnie biorących udział w syntezie, wydzielaniu,absorpcji i trawieniu białek.
q Duże jądro położone centralnieq Lekko zasadochłonna cytoplazma, w bazalnej części RERq W części apikalnej liczne ziarnistości i pęcherzyki
wydzielniczeq Liczne lizosomy, zawierające często resorbowany koloid
(oddzielanie tyroksyny i trijodotyroniny od pozostałychaminokwasów),
q Dobrze rozbudowana RER, liczne mitochondria i kropelkilipidowe.
q Błona komórkowa części bazalnej zawiera liczneinwaginacje
q Powierzchnia apikalna – mikrokosmkiq Komórki połączone desmosomami
Błona podstawna
Tarczyca – sekrecja hormonów
Błona podstawna (pompa lub pułapka jodowa – aktywny transport jodków) Komórka śródbłonka
Naczynie włosowateAminokwasy Jodki
T3 T4
Synteza tyreoglobuliny
Mikrokosmki 0,2 µm długie
Jodowana tyreoglobulina magazynowana w koloidzie
Tyreoglobulina w wakuolach
Glikozylacja
Synteza tyreoglobuliny w RER
Jądro
Faza spoczynkowa (magazynowania)
Rozkład tyreoglobuliny
Pseudopodialna wypustka cytoplazmy
Fuzja lizososmu z kroplą koloidu
Enzymy proteolityczne rozkładają tyreoglobulię
KropleKoloidu
Funkcja zewnątrzwydzielnicza – synteza i gromadzenie tyreoglobuliny w koloidzie Funkcja wewnątrzwydzielnicza – uwalnianie jodotyronin do krwi
I. Faza egzokrynna II. Faza endokrynna
I. Wychwyt nieorganicznego jodu z krwi Synteza tyreoglobuliny; Wbudowanie jodków do reszt tyrozynowych tyreoglobuliny (peroksydaza tarczycowa –
utlenianie jodków do jodu)
TSH
T3 – trijodotyronina T4 – tetrajodotyronina (tyroksyna)
Zawartość J ok. 80%
Komórka pęcherzyka tarczycy
v Synteza tyreoglobuliny v Wychwyt krążącego jodu – błonowe białko
nośnikowe, zlokalizowane w błonie części podstawno-bocznej komórki pęcherzyka. Na/J symporter (NIS) przenosi jednocześnie Na i J.
v Utlenianie cząsteczki J przez peroksydazę tarczycową i przeniesienie jej do światła pęcherzyka przez transporter anionów –pendrynę.
v Jodowanie reszt tyrozyny tyreoglobuliny przez peroksydazę tarczycową, tworzą się monojodotyrozyny i dijotoryzyny → T3 i T4
Regulacja uwalniania hormonów tarczycy
W osoczu jodotyroniny wiążą się z białkami nośnikowymi – globuliną , prealbuminą i albuminą, w tkankach powoli oddziela się od białek nośnikowych.Jodotyroniny wydzielane z tarczycy w proporcji T4 : T3, jak 51 : 1 W tkankach obwodowych zachodzi konwersja T4 do T3, a ta wywiera trzykrotnie większy efekt biologiczny. T3 – 18 godz., T4 – 5-7 dni (czas półtrwania). T3 wiąże się z receptorami jądrowymi (T4 powinowactwo 10 – 20 x mniejsze): = transkrypcja DNA = synteza białka Receptory dla T3 w błonie wewnętrznej mitochondriów. Wiązanie T4 do receptorów cytozolowych umożliwia konwersję T4 do T3.
T3 i T4 wywierają wiele zróżnicowanych efektów biologicznych:
Øsą niezbędne dla prawidłowego wzrostu, dojrzewania i różnicowania komórek CUN Ødecydują o rozwoju i ukształtowaniu cech psychofizycznych u człowieka Øwzmagają metabolizm tlenowy komórek, zwiększają produkcję ciepła Øprzyspieszają metabolizm węglowodanów oraz syntezę białek
T4 T3
TSHØstymuluje wszystkie stadia syntezy i sekrecji hormonów tarczycy Østymuluje zwiększenie wysokości nabłonka i zmniejszenie zwartości koloidu
Znaczenie kliniczne hormonów tarczycy
Nadczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy – obniżeniemetabolizmu podstawowego,hypotermia, nietolerancja zimna.U dorosłych – chropowata skóra,gromadzenie proteoglikanów i zatrzymywaniewody w skórze (obrzęk śluzowaty) i mięśniach
U płodu, brak gruczołu tarczowego - nieodwracalne neurologiczne uszkodzenia ( kretynizm). Nie leczona niedoczynność u dzieci - niedorozwój umysłowy.
Nadczynność tarczycy – duże stężeniahormonów tarczycy we krwi. Powiększenietarczycy (wole), wytrzeszcz oczu,tachykardia, ciepła skóra.
Komórki C tarczycy
Komórki C, komórki przypęcherzykowe lub jasne stanowią odrębną jednostkę strukturalną i czynnościową. Wywodzą się z grzebieni nerwowych (pochodzenie neuroektodermalne) Stanowią około 0,1% masy tarczycy, wśród komórek pęcherzyka (są większe), bez kontaktu z koloidem. Jądro położone centralnie z luźno ułożoną chromatyną. W cytoplazmie mało RER, długie mitochondria, duży AG, zgromadzone ziarnistości elektronowo-gęste, hormon – kalcytonina
Kalcytonina – peptyd (32 aminokwasy, pochodzący z prekursora - 136 aminokwasów). Gen kalcytoniny w innych tkankach (podwzgórze, przysadka) - peptyd pokrewny CGRP, (37 aminokwasy), właściwości neurotransmitera i czynnika rozszerzającego naczynia).Funkcja: ü antagonistyczne działanie wobec parathormonu ü hamuje mobilizację wapnia z kości przez osteoklasty ü zwiększa wydalanie Ca i fosforu z ustroju z moczem ü hamuje wchłanianie wapnia i fosforu w przewodzie pokarmowym
Przytarczyce
1. Komórki główne
2. Komórki kwasochłonne
3. Komórki tłuszczowe
1
2
Adipocyty
Komórki gruczołoweKapilary
U człowieka 2 pary przytarczyc: górne i dolne, położone na tylnej powierzchni płatów bocznych tarczycy, j otoczone tkanką łączną. Rozwijają się z 3 i 4 endodermalnej kieszonki skrzelowej (gardłowej).
Komórki ułożone w pasma lub grona i są najmniejszymi komórkami wśród komórek gruczołów wydzielania wewnętrznego
Wielkość 3 x 6 mm Masa 0,4 g
Przytarczyce
Mitochondria
Wśród komórek gruczołowych: 1. Komórki główne 2. Komórki kwasochłonne (oksyfilne)3. Komórki przejściowe
v Komórki główne – małe wielościenne z centralnie położonym jądrem, zawierają ziarna glikogenu
ØKomórki główne jasne – zawierają więcej glikogenu, forma spoczynkowa lub przedwydzielnicza
ØKomórki główne ciemne – ubogie w glikogen, zawierają typowe struktury cytoplazmatyczne, AG i pojedyncze ziarna wydzielnicze gromadzące hormon
v Komórki kwasochłonne (oksyfilne) – występują pojedynczo lub w skupiskach. W miarę starzenia ich ilość wzrasta. Większe od komórek głównych, jądro małe, często pyknotyczne. W cytoplazmie olbrzymia ilość mitochondriów.
Ich ilość wzrasta z wiekiem
Reguluje równowagę wapnia i fosforu w krwi przez działanie na 2 główne miejsca
1. Tkanka kostna, gdzie stymuluje resorpcję kości przez osteoklasty i uwalnia wapń do krwi (9,5 mg/dL Ca) Receptory dla PTH znajdują się na osteoblastach
2. Kanaliki odprowadzające mocz, gdzie stymuluje resorpcję wapnia
Nadnercza
Kora
Rdzeń
Torebka łącznotkankowa
Warstwa kłębkowata
Warstwa pasmowata
Warstwa siatkowata
Rdzeń
Mezoderma
Neuroektoderma grzebieni nerwowych
Ok. 5 g
Kora
Narząd parzysty, nakładający się na górne bieguny nerek.
Nadnercza – koraWarstwa kłębkowata
Warstwa pasmowata
M
Warstwa siatkowata
Cechy komórek steroidogennych: ØMitochondria z tubularnymi grzebieniami ØDobrze rozbudowana SER ØObecność kropli lipidowych
(15% kory)
(65% kory)
(7% kory)
Nadnercza – kora
1. Warstwa kłębkowata
v Mineralokortykosteroidy – aldosteron Wpływają na równowagę elektrolitową i transport jonów (Na i K) Aldosteron zwiększa ilość kanałów dla Na w kanalikach nerkowych. Mają wpływ na błonę śluzową żołądka, ślinianki i gruczoły potowe
2. Warstwa pasmowata
v Glikokortykosteroidy – kortyzol, kortykosteron, kortyzon Regulują metabolizm węglowodanów, białek i lipidów Supresja odpowiedzi immunologicznej = obniżenie liczby krążących limfocytów przez wzrost destrukcji i hamowanie aktywności mitotycznej w narządach limfatycznych, kontrola sekrecji cytokin.
3. Warstwa siatkowata
v Steroidy płciowe Dehydroepiandrosteron (DHEA) – tylko ten androgen wydzielanyw ilościach o znaczeniu fizjologicznym
Regulacja: Renina → Angiotesnyna → Aldosteron
Regulacja:
ACTH
Nadnercza – rdzeń
W komórkach ziarnistości (150 – 350 n) zawierające:
Øadrenalinę, noradrenaliną lub adrenalinę i noradrenalinę ØATP Øbiałka chromograniny (mogą być białkami wiążącymi dla katecholamin) Øβ-hydroksylazę dopaminy (konwertuje dopaminę w adrenalinę Øpeptydy podobne do opiatów – enkefaliny
Rdzeń unerwiony jest przez cholinergiczne zakończenia przedzwojowych neuronów sympatycznych
Komórki wieloboczne, ułożone w sznury lub skupiska, otoczone włóknami retikulinowymi. Zawierają liczne elektronowo-gęste ziarna.
Trzustka część wewnątrzwydzielnicza
Część zewnątrzwydzielnicza
Wyspa trzustkowa
Insulina
Glukagon
Somatostatyna
Komórki AKomórki D
Komórki BNaczynia
Komórki A 10 -20% Glukagon Komórki B 60 – 80% Insulina Komórki D 5 – 7% Somatostatyna, gastryna Komórki PP (F) 0,5 – 2% Polipeptyd trzustkowy
Nieliczne komórki produkujące 5-hydrosytryptaminę, VIP, sekretynę
Każda wyspa trzustkowa (Langerhansa) zawiera 2000 – 3000 komórek otoczonych przez sieć kapilar i włókna srebrochłonne. Około 1 mln wysp w trzustce
Komórki A – syntetyzują i uwalniają glukagon (polipeptyd 29 aminokwasów)
Funkcja: Ørozkład glikogenu w wątrobie i uwolnienie glukozy do krwi Øpobudzanie wydzielania insuliny i somatostatyny
Kontrola wydzielania glukagonu Glukoza – wzmaga wydzielanie glukagonu przy zmniejszeniu stężenia glukozy we krwi Arginina i adrenalina – pobudzają wydzielanie glukagonu
Komórki B - syntetyzują i uwalniają insulinę (51 aminokwasów) (preproinsulina)
Funkcja: Ø zmniejsza stężenie glukozy we krwi, działając głównie na hepatocyty (odkładanie się glukozy
w wątrobie i mięśniach) Ø wzmaga wychwytywanie aminokwasów przez mięśnie i syntezę kwasów tłuszczowych w adipocytach Øoddziałuje na komórki A, hamując uwalnianie glukagonu
A B
Kontrola syntezy i wydzielania insuliny
Komórki D – somatostatyna (14 aminokwasów) Funkcja: hamuje wydzielanie insuliny, glukagonu drogą parakrynną
Komórki PP – peptyd trzustkowy Funkcja: pobudza wytwarzanie HCl przez komórki okładzinowe i glikogenolizę
Limfocyt T niszczącykomórkę B wysp Langerhansa
D
Glukoza – wzmaga wydzielanie insuliny, syntezę DNA i podziały komórek B Hormon wzrostu i glikokortykosteroidy – pobudzają wydzielanie insuliny
Adrenalina – hamuje wydzielanie insuliny Brak wydzielania insuliny (immunoautoagresja, uszkodzenia przez czynniki toksyczne lub wirusy) prowadzi do cukrzycy