GÜMRÜK İŞLEMLERİ

- Gümrük Mevzuatı Kavramı ve İçeriği- İhracat Rejimi ve Uygulamaları- Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi ve Uygulamaları- Dahilde ve Hariçte İşleme Rejimi- Gümrük Antrepo ve Geçici İthalat Rejimleri ile Uygulamaları- Transit Rejimi ve Uygulamaları- Serbest Bölgeler ve Uygulamaları- Diğer Gümrük Rejimleri

Gümrüklerden geçiş sırasında karşılaşılan yasal düzenlemeler,

bunların uygulaması ve prosedürlerini öğreneceğiz.

Gümrükleme işlemleri sırasında en fazla karşılaşılabilecek konuların yanı sıra

gümrük mevzuatı ile dolaylıilişkili konular da işlenecektir.

Türkiye’de Gümrük Mevzuatı kavramını doğrudan ve/veya dolaylı olarak ilgilendiren çok sayıda; kanun,

yönetmelik, tebliğ, genelge, tasarruflu yazılar, ilgili Bakanlar Kurulu Kararları ile bazı uluslararası

anlaşmaların varlığından söz etmek mümkündür.

Bu ünitede Gümrük Mevzuatı kavramı ve içeriği hukuki bir bakış açısından çok, reel sektör uygulamaları ve pragmatik

bir bakış açısıyla açıklanacaktır.

Peki ithalat – ihracat süreçlerinde gümrük uygulamaları nerede karşımıza çıkacaktır?

İhracat 11 temel adımdan (aktif veya pasif) meydana gelen bir süreçtir.

Pasif Adımlar: Yurtdışındaki müşteriyi doğrudan ilgilendirmez. Örneğin; ihracat sürecinde “İhracatçı Sıfatının Kazanılması”

adımı, pasif bir adımdır, çünkü bu adımın yurt dışındaki müşteriyle doğrudan bir ilişkisi yoktur.

Aktif Adımlar: İşletmenin yurtdışındaki müşterisini doğrudan ilgilendiren adımlar da aktif adımlar olarak adlandırılabilir. “Müşteriyle Detayların Görüşülmesi” aktif bir adımdır ve

doğrudan yurt dışındaki müşteriyle ilişkilidir.

Genelde ihracatta Gümrük Mevzuatını ilgilendiren konular pasif adımlar içerisinde yer alırlar.

Süreç içerisindeki aktif adımlar da ağırlıklı olarak uluslararası pazarlama çalışmalarıyla ilişkilidir.

O halde ihracat sürecinde Gümrük Mevzuatıyla yakından ilişkili olabilecek pasif adımlar şunlardır:

• İhracatçı Sıfatının Kazanılması

• İhracat İçin Malların Hazırlanması

• İlgili Belgelerin Hazırlanması

• Malların Sevk Aracına Teslimi

• Gümrüklemenin Yapılması

• İhracata Yönelik Sonuç İşlemlerinin Yapılması

• İhracattan Kaynaklanan Kambiyo Taahhütlerinin Kapatılması

Yukarıdaki pasif adımlara ek olarak, daha çok uluslararası pazarlama çalışmalarını ilgilendiren ihracat

sürecindeki aktif adımlar şunlardır:

• Pazar ve Müşterinin Bulunması

• Müşteriyle Detayların Görüşülmesi ve Pazarlıkların Yürütülmesi

• Müşteriyle Anlaşmanın Sağlanması

• Akreditifin Tarafımıza Bildirilmesi (Eğer ödeme yöntemi akreditifliyse)

Adım.1

İhracatçı Sıfatı Nasıl Kazanılır?

Gümrük Mevzuatı açısından Türkiye’de bir işletmenin uluslararası pazarlara ihracat yapabilmesi için, öncelikle ihracatçı sıfatını kazanması şarttır.

Bir işletmenin ihracatçı sıfatını kazanılabilmesi için de iki temel koşul bulunmaktadır. Bunlar:

• Türk Ticaret Kanununa (TTK) göre tacir sıfatına sahip olma,

• İştigal alanına uygun bir ihracatçı birliğine üye olma, koşulları zorunludur.

(bkz. 5910 Sayılı TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi) ve İhracatçı Birliklerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun)

TTK, tacir kavramını gerçek ve tüzel kişiliğe göre ayrı ayrı açıklamıştır.

Bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kişi TTK’ye göre gerçek kişi tacirdir.

TTK’ye göre tüzel kişi tacirler; • Ticari şirketler,

• Ticari işletme işleten dernek ve vakıflar, • Kamuya ait ve ticari şekilde işletilen teşekküller ile

müesseselerdir.

Bu noktada ticari işletmenin ihracatçı sıfatını

kazanabilmesi için iştigal alanına uygun bir ihracatçı

birliğine üye olması gerekmektedir. Türkiye’de

faaliyette bulunan ihracatçı birlikleri şunlardır:

• Akdeniz İhracatçı Birlikleri

• Antalya İhracatçılar Birliği

• Denizli İhracatçılar Birliği

• Doğu Anadolu İhracatçılar Birliği

• Doğu Karadeniz İhracatçı Birlikleri

• Ege İhracatçı Birlikleri

• İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri

• Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri

• İstanbul İhracatçı Birlikleri

• İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri

• Uludağ İhracatçı Birlikleri

• Karadeniz İhracatçı Birlikleri

• Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri

İştigal alanına uygun bir ihracatçı birliğine üye olmak isteyen ticari işletme;

öncelikle her ihracatçı birliğinin matbu olan başvuru formunu ve taahhütnamesini birliğin internet sayfasından indirerek

doldurmak zorundadır.

Daha sonra üye olmak isteyen ticari işletme sahibi eğer gerçek kişi tacirse aşağıdaki belgeleri de başvuru formuna ve

taahhütnameye ekler. Bunlar:

• Tacirin Nüfus Cüzdan Fotokopisi

• Tacirin Oda Sicil Kayıt Fotokopisi

• Tacirin Noter Tasdikli İmza Beyannamesi Fotokopisi

Tacirin Nüfus Cüzdan Fotokopisi

Tacirin Oda Sicil Kayıt Fotokopisi

Tacirin Noter Tasdikli İmza Beyannamesi Fotokopisi

Eğer üye olmak isteyen ticari işletme tüzel kişi tacirse

aşağıdaki belgeleri yine başvuru formuna ve

taahhütnameye ekler.

Sözü edilen belgeler şunlardır:

• Şirket Vergi Levhası ya da Vergi Mükellefiyet Yazısı Fotokopisi

• Şirket Kuruluş Ticaret Sicil Gazetesi ya da Şirket Ana Sözleşme Fotokopisi

• Şirket İmza Sirküleri Fotokopisi

Şirket Vergi Levhası

Vergi Mükellefiyet Yazısı

Şirket Kuruluş Ticaret Sicil Gazetesi

Şirket İmza Sirküleri Fotokopisi

Gerçek kişi tacir veya tüzel kişi tacir koşuluna uygun olarak,

yukarıdaki belgeleri tamamlayan ticari işletme, ilgili ihracatçı

birliğine başvurusunu gerçekleştirir ve ticari işletmenin üyelik

kaydı yapılır. Bu aşamadan sonra işletme artık hukuki olarak,

ihracatçı sıfatını kazanmıştır

Artık ihracatçı sıfatı kazanılmıştır.

Adım.2

İhracata Yönelik Pazar ve Müşterinin Bulunması

İhracat sürecindeki bu aşama aktif bir adımdır ve ağırlıklıolarak işletmenin uluslararası pazarlama işlevini ilgilendirir.Ancak ihracata yönelik pazar ve müşterinin bulunmasıaşamasında ihracatçı, ihracata konu olan eşyanın “İhracatıYasak” ürünler listesinde yer almadığından eminolmalıdır, çünkü bu tür malların ihracatı mümkün değildir veyurt dışına çıkarılması suç teşkil eder.Ayrıca, ihracatçı, ihracata konu olan malının “İhracatı Ön İzneBağlı” veya “İhracatı Kayda Bağlı” ürünler listesinde yer alıpalmadığını bilmesi de önemlidir. Çünkü “İhracatı Ön İzneBağlı” veya “İhracatı Kayda Bağlı” malların ihracatındaGümrük Mevzuatı açısından farklı uygulamalar ve koşullar sözkonusu olabilmektedir.

İHRACI YASAK MALLAR LİSTESİ

• Kültür ve tabiat varlıkları (Eski eserler)

• Hint keneviri

• Doğadan toplanan doğal çiçek soğanları

• Odun

• Tütün tohumu ve fidesi

• Ceviz, dut, kiraz, armut, erik, porsuk, dışbudak, karaağaç ve ıhlamur adlı ağaç türlerinin kütük, tomruk, kereste, kalas ve taslak olarak ihracı vs

Daha detaylı liste kitabınızda mevcuttur.

Gümrük Mevzuatıyla ilişkili olmamasına rağmen, genel olarak işletmeler ihracata yönelik pazar ve müşteri araştırmasını aşağıdaki kaynaklardan yapabilirler.

Bunlar: • Firmanın sahip olduğu işletme içi kaynaklar, • İnternet ortamındaki rekabet bilgi sistemleri ve veri tabanları, • Kütüphaneler ve ilgili yayınlar, • Ticari fuarlar, • Mesleki örgütler ve kuruluşlar, • Devlet kurum ve kuruluşları, • İlgili sivil toplum örgütleri • Kişisel ilişkiler.

Adım.3

Müşteriyle Detayların Görüşülmesi ve Pazarlıkların

Yapılması

Bu aşama ihracat sürecinde aktif adımlardan biridir ve

işletmenin uluslararası pazarlama işlevini ilgilendirir.

Ancak ihracat sürecinde potansiyel müşteriyle pazarlıkların

yapılması noktasında genellikle ürüne, fiyata, ödeme

yöntemine ve lojistik koşullara yönelik detaylar görüşülerek,

müzakereler yürütülür.

Adım.4

Müşteriyle Anlaşmanın Sağlanması

İhracat sürecindeki müşteriyle anlaşmanın sağlanması

aşaması da aktif bir adımdır ve ağırlıklı olarak işletmenin

uluslararası pazarlama işlevini ilgilendirmektedir. Bu aşamada

ihracatçı ve ithalatçı üzerinde anlaştıkları konuları ve detayları

yazılı hale getirirler. Sözü edilen yazılı belge ya bir ihracat

sözleşmesi ve/veya proforma faturadır. Proforma fatura

kesinlikle ticari fatura olmayıp, sadece ve sadece ihracatçı

ve ithalatçı arasında bir çeşit sözleşme metnidir.

Adım.5

İhracatçının Lehine Akreditifin Açılması

Bu aşamada eğer ödeme yöntemi akreditifliyse, ihracatçı kendi lehine akreditifin

açılmasını bekler.

Ancak dış ticarette kullanılabilecek tek ödeme yöntemi akreditifli ödemeler değildir.

Akreditifli ödemelere ek olarak, dış ticarette kullanılabilecek diğer ödeme yöntemleri de

mevcuttur.

• Peşin Ödeme,

• Mal Mukabili (Açık Hesap) Ödeme,

• Vesaik Mukabili Ödeme

• Kabul Kredili (Poliçeli) Ödemeler

• İthalatçı Firma Prefinansmanıyla Ödemeler.

Adım.6

İhracata Yönelik Malların Üretilmesi ve Hazırlanması

İhracata yönelik malların üretilmesi ve hazırlanması aşamasısüreç içerisinde pasif bir adım olmasına rağmen, GümrükMevzuatıyla çok fazla doğrudan ilişkili değildir. Bu aşamadaişletmenin uluslararası pazarlama departmanı ile üretimdepartmanı tam bir uyum içinde çalışmalıdır. Çünkümüşteriyle detayların görüşülerek, pazarlıkların yapılması vebunların yazılı bir sözleşmeye veya proforma faturayabağlanması sonucunda, müşteriye ürünle ilgili bazı taahhütlerve sözler verilmiştir. Bu nedenle taraflar ihracata konu olanürünle ilgili hangi detaylar üzerinde anlaşmışsa, ihracatçı işahlakı açısından sözleşme koşullarına uygun malıüreterek, istenilen zamanda ihracata hazır hale getirmelidir.

Özellikle bazı bitkisel veya hayvansal gıda ürünlerinin ihracata konu olması halinde, Gümrük Mevzuatı gereği çeşitli analizler

yapılarak, ilgili standartlara uyumluluğu aranmaktadır.

Yine benzer şekilde özellikle Avrupa Birliğine üye olan ülkelere yapılacak ihracatta, bazı ürünlerde CE işareti veya

çeşitli sertifikaların aranması, uluslararası yasal düzenlemelerin Gümrük Mevzuatına etkisi olarak

algılanabilir.

Adım.7

İhracata Yönelik Belgelerin Hazırlanması

İhracat sürecinde “İhracata Yönelik Belgelerin Hazırlanması”, “Gümrüklemenin Yapılması” ve “İhracata

Konu Olan Malların Sevk Aracına Teslimi” aşamaları koordineli bir şekilde senkronize olarak birlikte yürütülür.

Gümrük Mevzuatını ağırlıklı olarak doğrudan ilgilendiren konular yukarıda sözü edilen adımlardır.

Bu adımda ilgili belgelerin hazırlanması çalışmalarında ihracatçı işletme iki farklı dosya için belge hazırlığına başlar.

Yani ihracatçı Türkiye’de gümrükleme sürecinde kullanılacak belgeleri hazırlarken, ithalatçıya göndereceği dosyada yer

alacak belgelerin hazırlığını da yapar.

Türkiye’de Gümrükleme işleminde kullanılacak belgeler ise;

• Gümrük Beyannamesi

• Türkçe Fatura

• Türkçe Çeki Listesi

İhracata konu olan eşyanın türüne, ülkeye ve işleme göre yukarıdaki belgelere ek olarak, çeşitli belgelere de

gereksinim duyulabilir.

Gümrük Beyannamesi

Türkçe Fatura

Çeki Listesi

İhracata Yönelik Gümrüklemenin Yapılması

Bu aşama tamamen Gümrük Mevzuatıyla ilişkilidir ve gümrükleme Gümrük Mevzuatı çerçevesinde gerçekleştirilir.

İhracata yönelik gümrüklemenin yapılmasında ihracatçı doğrudan temsil ile kendisi gümrüklemesini yapabilir.

Buna ek olarak, ihracatçının dolaylı temsil ile gümrüklemesini Gümrük Müşavirlerine yaptırması da mümkündür.

Adım.8

İhracata Konu Olan Malların Sevk Aracına Teslimi

Bu aşama ağırlıklı olarak uluslararası lojistik konularını

ilgilendirmektedir. İhracatta malların sevk aracına teslimi

demek, nakliye firması tarafından malların teslim alındığının

ve taşıyıcı araca yüklendiğinin kabul edilmesi demektir. Bu

işlemin sonucunda nakliye firması ilgili taşıma senedini ıslak

kaşe ve imza ile onaylar. Söz konusu bu işlem gerçekleştikten

sonra ihracata konu olan eşyanın taşınmasıyla ilgili tüm

sorumluluk taşıyıcı işletmeye geçmiştir.

Konşimento – (bill of lading)

İhracata konu olan eşyanın denizyolu ile taşınması halinde kullanılacak taşıma belgesi konşimentodur. Konşimento

Uluslararası Ticaret Hukukunda geçen kıymetli bir evraktır.

Bu belgenin nakliye firması veya acentesi tarafından “shippedon board” ifadesiyle, tarih yazılarak ıslak kaşe ve imza

ile onaylanması, ihracata konu olan eşyanın gemiye yüklendiği ve taşımayla ilgili tüm sorumluluğun nakliye firmasına geçtiği

anlamını taşımaktadır.

Konşimento

(bill of lading)

Uluslararası Hamule Senedi

CMR

Uluslararası Hamule Senedi

CMR

(Teslim)

Uluslararası Hamule Senedi

CMR

(Boşaltma)

Uluslararası ticarette taşımaya konu olan eşyanın karayolu ile sevk edilmesi halinde kullanılması gereken taşıma belgesi

“Karayolu Hamule Senedidir”.

Uygulamada bu belge daha çok CMR adıyla bilinir ve bu adı da uluslararası CMR sözleşmesinden alır. (1956)

CMR Uluslararası Ticaret Hukukunda kıymetli bir evrak olmamasına rağmen, kıymetli evrak gibi işlem görür.

Bu belgenin ilgili nakliye firması tarafından düzenlendiği yer ve tarih yazılarak, ıslak kaşe ile imzalanıp onaylandıktan

sonra, ihracata konu olan eşyanın taşınmasıyla ilgili sorumlulukları nakliye firması üstlenmiş olur.

Demiryolu Hamule Senedi

CIM

İhracata konu olan eşyanın demiryolu ile sevk edilmesi halinde kullanılması gereken taşıma belgesi “Demiryolu Hamule

Senedidir”.

Bu belge uygulamada daha çok CIM belgesi adıyla belirtilir.

Benzer şekilde bu belgenin de nakliye firması veya acentesi tarafından ıslak kaşe ile imzalanıp onaylanması,

eşyanın taşınmasıyla ilgili sorumluluğun nakliye firmasına geçtiği anlamını yüklemektedir.

Eğer ihracata konu olan eşya havayolu ile taşınıyorsa, bu defa kullanılacak taşıma belgesi

havayolu konşimentosudur. Bu belgede kıymetli bir evrak olmamasına

rağmen, kıymetli evrak gibi işlem görür.

Benzer şekilde havayolu nakliye firmasının havayolu konşimentosunu ıslak imza ile kaşeleyip

onaylaması, taşımayla ilgili sorumluluğun nakliye firmasında olduğunu vurgular.

Bu açıklamalara ek olarak, bazı durumlarda lojistik aracılar (forwarders) malı taşıyıcı araca

yükletmek için teslim aldıklarında “FIATA Makbuzu” düzenleyebilirler. Bu belge aslında malların

yüklenmek için teslim alındığına dair belge niteliği taşır.

Adım.9

İhracata Yönelik Gümrüklemenin Yapılması

İhracata yönelik gümrüklemenin yapılmasında ihracatçı doğrudan temsil ile kendisi

gümrüklemesini yapabilir. Buna ek olarak, ihracatçının dolaylı temsil ile gümrüklemesini Gümrük

Müşavirlerine yaptırması da mümkündür.

Adım.10

İhracata Yönelik Sonuç İşlemleri

İhracata yönelik sonuç işlemlerinin bir kısmı doğrudan Gümrük Mevzuatıyla ilgili olurken, bir kısmı da başka mevzuat ve düzenlemelerle ilişkilidir. Bu noktada ihracat sürecinde ihracata yönelik dört temel sonuç işlemi vardır. Bunlar: • KDV iadelerinin alınması veya mahsublaşılması• Eğer kullanılmışsa Türk-Eximbank kredilerine ilişkin taahhütlerinin kapatılması• Eğer kullanılmışsa Dahilde İşleme Rejimi (DİR) ile ilgili taahhütlerin kapatılması • Eğer kullanılmışsa Hariçte İşleme Rejimi (HİR) ile ilgili taahhütlerin kapatılması

3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 11. maddesine göre, mal ve hizmet ihracatı KDV’den muaftır. Bu nedenle

ihracata konu olan mal veya hizmetlerin üretilmesi sürecinde ihracatçı, yüklendiği KDV’ni ihracatın sonucunda bağlı olduğu

Vergi Dairesinden vergi iadesi olarak talep edebilmektedir.

Dünyanın birçok ülkesinde benzerleri olduğu gibi, Türkiye’de ihracatın teşvik ve geliştirilmesi amacıyla devlet tarafından

kurulan kuruluşlardan biri de Türk-Eximbank’tır.

İhracat sürecinde eğer ihracatçı Türk-Eximbank’ın taahhüt yaratan bir hizmetinden yararlanmışsa, ilgili süreler içerisinde

bununla ilgili taahhütlerini kapatmalıdır.

www.eximbank.gov.tr

Dahilde İşleme Rejimi (DİR) ve Hariçte İşleme Rejimi (HİR) Gümrük Mevzuatıyla doğrudan ilişkilidir.

Ancak ihracat sürecinde bu rejimlerle ilgili ihracatçının kapatması gereken taahhütlerin doğabilmesi için, öncelikle

ihracatçının bu rejimler kapsamında faaliyette bulunmuş olması gerekir.

Adım.11

İhracattan Kaynaklanan Kambiyo Taahhütlerinin Kapatılması

İhracattan kaynaklanan kambiyo taahhütlerinin kapatılması

konusu doğrudan Türk Parasının Kıymetinin

Korunması Mevzuatıyla ilişkilidir. Sözü edilen bu mevzuatın

kapsamı şu hukuki düzenlemelerden

oluşur. Bunlar:

• 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetinin Korunması Hakkında Kanun • 4961 Sayılı Türk Parasının Kıymetinin Korunması Hakkındaki Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun • Türk Parasını Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar • 32 Sayılı Karara Bağlı Olarak Çıkarılan Tebliğler • Merkez Bankasının 32 Sayılı Karara İlişkin Genelgesi • İhracat ve İthalat Genelgesi • Konuyla İlgili Emsal Yargı Kararları

Dünyanın birçok ülkesinde benzerleri olduğu gibi, Türkiye’de ihracatın teşvik ve geliştirilmesi

amacıyla devlet tarafından kurulan kuruluşlardan biri de Türk-Eximbank’tır.

İhracat sürecinde eğer ihracatçı Türk-Eximbank’ıntaahhüt yaratan bir hizmetinden yararlanmışsa, ilgili

süreler içerisinde bununla ilgili taahhütlerini kapatmalıdır.

3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 11. maddesine göre, mal ve hizmet ihracatı KDV’den

muaftır.

Bu nedenle ihracata konu olan mal veya hizmetlerin üretilmesi sürecinde ihracatçı, yüklendiği KDV’ni

ihracatın sonucunda bağlı olduğu Vergi Dairesinden vergi iadesi olarak talep edebilmektedir.

Peki nedir bu “ihracatla ilgili kambiyo taahhüdü”?

İhracatçı işletme döviz cinsinden yapmış olduğu ihracatının bedelini belirli süreler içerisinde yurda getirmelidir.

Bu noktada yurda getirilen dövizin Döviz Alım Belgesi (DAB) ile Türk Lirasına çevrilmesi gerekmektedir.

Türkiye’de DAB’ni düzenlemekle yetkili olan kuruluşlar ticari bankalar ile özel finans kurumlarıdır.

DAB’nin düzenlenmesinde ihracatçının 100.000 ABD Dolarına kadar terkin hakkı vardır.

Diğer bir ifadeyle bir Gümrük Beyannamesiyle 100.000 ABD Dolarının altında ihracat gerçekleştirilmişse, DAB

alma zorunluluğu yoktur.

Ayrıca konuyla ilgili yapılan son düzenlemelerde ihracattan elde edilen dövizin Türkiye’ye getirilmesiyle ilgili süre

sınırlamaları ile kambiyo takipleri de kaldırılmıştır.

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş

ş