تجاري در ايران هاي چرخهگيري اندازه اينبيعلي ط

اقتصاد دانشگاه تهران ي دانشكدهدانشيار taiebnia@ut.ac.ir فاطمه قاسمي

كارشناس ارشد اقتصاد دانشگاه تهران 5/3/89: تاريخ پذيرش 2/4/88: تاريخ دريافت

چكيده BPابتـدا دو فيلتـر ،هاي تجاري در اقتصـاد ايـران گيري چرخه انــدازه برايدر اين پژوهش

�و سـاالنه هاي فصلي يري از دادهگ رهو به HPسپس با استفاده از روش ؛است معرفي شده HPو پرداختـه شـده 1350 - 1382زمـاني ي دوره هاي تجاري در توليـد طـي گيري چرخهاندازه به

و گـذار بـر آن اسـتخراج تأثيرمتغيرهاي هاي تجاري و شكار در مورد چرخهحقايق آگاه آن؛ استتجاري را پشت ي دوره دهد اقتصاد ايران هفت هاي پژوهش نشان مي يافته. استتحليل گرديده

هـاي سال، ركـود بـر فعاليـت 15هاي مزبور، رونق و در سال از سال 17سر گذاشته است كه در و تـر بـيش ركـود ي دوره طـول رونق از متوسط ي دوره متوسط طول. اقتصادي حاكم بوده است

نوسـان ي دامنـه امـا ،اند ههاي ركود برخودار بودي نسبت به دورهتر بيش هاي رونق از تنديدورهنفـت از ميـان عوامـل متعـدد چنـين هم. بوده است تر بيش هـاي رونـقهاي ركـود از دورهدورههـاي رونـق ي داشـته و دوره ترمـؤثر گذار در ايجاد رونـق و ركـود در اقتصـاد ايـران نقـش تأثير

هايي بوده است كه قيمت نفت و به تبع آن درآمدهاي نفتي در با دورهزمان هماقتصادي همواره .هاي قبل و بعد از آن از حداكثر ميزان خود برخوردار بوده است مقايسه با دوره

JEL : E32, O47بنديطبقه

هاي قيمتي نفتتجاري، تكانهي چرخه، HP، فيلترBP روندزدايي، فيلتر: كليد واژه

عـالي پـژوهش در ي مؤسسـه ، تهيـه شـده توسـط PDSافـزار نـرم چنـين هـم ها در اين مقاله بانك مركزي و داده مأخذ - 1 ك مركـزي تهيـه 1367از سال GDPهاي فصلي براي كه داده از آن جايي. باشد ريزي و توسعه، مي برنامه به بعد توسـط باـن

. ها استفاده شد دههاي فصلي كردن دا ي قبل آن از روشها سالگرديده بود براي

مقدمه - 1كه بـه » 1كالسيكيي چرخه«: شوند هاي تجاري عموماً به دو روش تعريف مي چرخه

هـا و پسـتي كه بـه » 3رشدي چرخه«ها اشاره دارد و سري 2در سطح ها ها و بلندي پستيبـراي تحليـل ،هـاي رشـد چرخـه . 4هـاي رونـدزايي شـده اشـاره دارد در سري ها بلنديهـاي شـديدي در هاي تجاري در كشورهايي كـه هماننـد ايـران ركودهـا و رونـق چرخهگيـري لـذا در ايـن مقالـه بـه انـدازه . اند، بسيار مفيدند ود را تجربه كردههاي رشد خ نرخ

به طرف باال و پايين حول يك رونـد را اي از نوسانات چرخه يهاي رشد كه دورهي چرخه .شود پرداخته مي ،دارد بيان مي

هاي اقتصادي يا به عبـارتي توليـد كـل در هدف اصلي اقتصاددانان كالن، كل فعاليتاما با ترسيم ،شود گيري مي اقتصاد است كه معموالً با توليد ناخالص داخلي حقيقي اندازه

طي زمان نوسان GDPمشاهده كرد كه نه تنها توان مي ،حقيقي GDPهاي زماني سريباشد كـه بـه طـور متوسـط جهـت بلكه داراي يك روند رشد بلند مدت نيز مي ،كند مي

ها از ايـن رونـد هاي تجاري بايستي داده چرخه ي لذا براي مطالعه. حركتي رو به باال داردلـذا در . شود فيلترينگ نام دارد روشي كه براي اين كار استفاده مي. ندشوبلندمدت جدا

سـپس بعـد از . پـردازيم مي HPو BPهاي ها با روش اين مقاله به جداسازي روند از دادههـاي تجـاري و هـاي اصـلي يـا بـه عبـارتي حقـايق آشـكار چرخـه مشخصه ،روندزدايي . شود گذار بر آن بررسي ميتأثيرمتغيرهاي

روند زدايي -2

هـا هاي سري بايستي نوسانات چرخه ،هاي تجاري هاي چرخه مشخصه ي براي مطالعه :5هاي مختلفي براي آن وجود دارد كه روش ،از جزء رشد بلندمدت آن جدا شود

بـراي ،هاي زماني خطي يك روند زماني خطي باشـد اگر جزء رشد بلندمدت سري حاصـل ي مانـده د و بـا بـاقي رابر زمان رگـرس شـو ها در ب تم سريبايد لگاري ،حذف روند

1- Classical . 2- Level. 3-growth. 4- Concordance in Business Cycles – C John McDermott and Alasdiair Scott -1999-P.1. 5- Stylized facts of real aggregate activity (1)- Department of Economics, university of Bern,

manuel Walti,p.2- 2003.

از لحـاظ ،باشـد 1مانـا اين روش كه جزء رشد بلندمـدت رونـد ـ . گيردانجام كار ي ادامه .باشد ميموارد اين فرض قابل ترديد تر بيش كه در استآماري معتبر

،يك روش بـراي حـذف رونـد آن ،باشند 2هاي زماني از نوع تفاضل ـ مانا اگر سري و HPتواند به كمك متغيرهـاي ميچنين هماستخراج روند .ستها گيري از سري تفاضل

BP شود ميگيرد كه در ادامه توضيح داده انجام. فيلتر هدريك ـ پرسكات ) الف -2

هاي تجاري، سري زمـاني توليـد ناخـالص در اين مطالعه به منظور استخراج چرخه به روند بلند مدت سـري ،قسمت اول ،شود يه ميداخلي حقيقي ايران به دو قسمت تجز

يعني انحرافات از روند بلندمدت ،اي به نوسانات چرخه ،زماني مربوط است و قسمت دوم .گردد برميHPتفكيك اين اجزا توسط روش فيلتر

از حداقل كردن مجمـوع مربـع انحرافـات 3كـه بـه ،آيـد به دسـت مـي ) tτ(با يك جزء روند ) لگاريتم متغير مورد نظر= Yt(سري

اين شاخص مقيد به مجموع مربعات تفاضـل . شود عنوان شاخص خوبي برازش تلقي مي :كند مي گيري را اندازه 4همواري ي دوم جزء روند است كه درجهي مرتبه

)1 ( { } λ+τ−∑

=τ=

T

ttt )Y(Min

Ttt 1

2

1 [ ]21

211∑−

=−+ τ−τ−τ−τ

T

ttttt )()(

با افـزايش ايـن ضـريب . شود ناميده مي 5پارامتر هموارسازي هدر اين رابط λپارامتر برابـر بـا صـفر انتخـاب شـود، λولي وقتي ،شود تر مي خطي، سري مورد مطالعه هموار

ttY τ= است و سيكل براي تمـاميT مشـخص همـان طور بهها صفر است و جزء رونددر اين صورت جزء روند به ،ندل كمي ∞به سمت λاگر . سري زماني مشاهده شده استبرحسـب λدر ايـن مطالعـه مقـدار عـددي . كند مي داسمت يك روند خطي گرايش پي

در . گرفتـه شـده اسـت انتخاب و بـه كـار ،1600هاي فصلي قان براي دادهمحق پيشنهاد (GDP)د ناخـالص داخلـي توليـ رهاي تجاري، روند بلندمـدت و متغيـ هچرخ ،)1( نمودار

.نشان داده شده است

1- trend – stationary. 2- difference – Stationary. 3- HP Filter. 4- Degree of Smoothness. 5- Smoothing Parameter.

HPهاي تجاري براساس فيلتر چرخه -1 نمودار

در اين مطالعه متغير توليـد ناخـالص داخلـي بـه عنـوان متغيـر مرجـع و بـه عنـوان هـاي اقتصـادي در نظـر گرفتـه شـده اسـت و بعـد از گيري فعاليـت اندازه برايشاخصي

از هـا آن ، انحـراف HPفيلتـر استفاده از با GDPگذار بر تأثيرروندزدايي ساير متغيرهاي ).3جدول ( گيرد مقايسه و مورد تحليل قرار مي ،روند خود با انحراف توليد

پس فيلتر -باند) ب-2

ي دامنـه ن از يك سري زمـاني بـا تعيـي ،اي براي جدا كردن جزء چرخه ،BPلتردر فين متحرك وزني دوگانـه از كه ميانگي فيلتري خطي است BP.شود مي آن استفادهي دوره. انتخـاب شـود ) تنـاوب (دوره ي امنهستي ديلتر بابراي استفاده از اين في. گيرد ها ميدادهتجـاري ي به عنوان مثال اگر چرخـه . شود ح ميتشري )PVو PL(ن دامنه با جفت اعداد اياگـر بـا .كـرد ن محدوده استخراجها را در اي كشد بايستي چرخه مي سال طول 8تا 5/1

ي بـاال ي دوره شش و طـول ،نپاييي دوره هاي فصلي كار شود اين محدوده با طول دادهمـورد 1نـرم افـزار . ن شـود تعيي PV=32و PL=6ستي فصل متناظر است، بنابراين باي 32 .كند ن ميتفاده با توجه به دادهاي موجود اين اعداد را تعيياس

1- Eviews, 5.

-.3 -.2 -.1 .0 .1 .2 .3

10.0 10.4 10.8 11.2 11.6 12.0

1350 1355 1360 1365 1370 1375 1380 L GD P T r e n d C y c l e

H o d r i c k - P r e s c o t t F i l t e r

( l a mb d a = 1 6 0 0 )

.12

.08

.04

00

04

08

12

0.0

0.4

0.8

1.2

1.6

2.0

350 355 360 365 370 375 380

كنـد بـر مي ي ميانگين متحرك انتخاب با توجه به روشي كه براي محاسبه BPفيلتر : دو گونه است

تقـدم ثابـت را بـه كـار / طـول وقفـه در حقيقتكه ،فيلترهايي متقارن با طول ثابتهـاي ميـانگين ي وزن زيـرا محاسـبه ،اين فيلترها از لحاظ زماني ثابـت هسـتند . برند مي

از اين . كند ها استفاده نمي وابسته است و از داده) نوار(متحرك فقط به تفاوت خاص باند ،CF(2(و كريسـتينو ـ فيتـز گرالـد 1)BK(توان بـه دو روش باكسـتر ـ كينـگ فيلتر مي .اشاره كرد

بـا ،وزن در اين فيلترهـا هستند، ترين فيلتر عمومي يلترهاي نامتقارن با نمونه كاملفهـا زمـاني متغيـر بـا وزن رظـ نفيلترهاي نامتقارن از . كند ميتوجه به وقفه و تقدم تغيير

در ،روش كريستينو ـ فيتز گرالـد . ها و متغير هر مشاهده است ند كه وابسته به دادههست :اند ه نمايش درآمدهروش در زير ب هر سه .مورد اين فيلتر نيز وجود دارد

)CF(هاي تجاري بر اساس فيلتر متقارن با طول ثابت چرخه - 2 نمودار

1- Baxter – King (1999). 2- Christiano – Fitzgerald (2003).

.10

.05

00

05

10

15

0.0

0.4

0.8

1.2

1.6

2.0

350 355 360 365 370 375 380

.15

.10

.05

00

05

10

15

0.0

0.4

0.8

1.2

1.6

2.0

350 355 360 365 370 375 380

لتر نامتقارنيهاي تجاري بر اساس فچرخه -3نمودار

)BK(هاي تجاري بر اساس فيلتر متقارن با طول ثابت چرخه - 4نموداراسـتفاده شـده اسـت مطـابق بـا GDPاي دا كردن جزء چرخهپي براياز اين فيلترها

تفـاوت ،2اي رچرخـه سري فيلتر شـده و سـري غي ي دهنده نشان 1اي اشكال، سري چرخه

1- Cycle Series. 2- Non-Cyclical Series.

ها براي شناسايي دوره و طول دوره .باشد ر واقعي سري ميميان سري فيلتر شده و مقادي . استنياز ) عطف(ها به شناخت نقاط برگشت اين چرخه در

تعيين نقاط برگشت -3

ركود و رونق: دكنن را مشخص مي اصلي هر چرخهي مرحلهنقاط برگشت دو در حـالي كـه ،شود تعريف مي شيبو يك فراز ميان يك ي دوره يك ركود به عنوان .1دشو فراز تعريف ميو يك نشيباي ميان يك يك رونق به عنوان دوره

روش 3وهاردينـگ و پاگـان 2كـانوا ما براي تعيين نقـاط برگشــت بـا كمـك از روش ::4ايماي را به كار گرفته سـادهcاگر

ty اي را به عنوان جزء چرخهGDP در نظـر بگيـريم، زمـاني يـك رونـق اتفـاق−⟨t ،oافتد كه در سال مي

−

ct

ct yy باشد و بـه طـور مشـابه ركـود زمـاني اسـت كـه 1

o≤− −

ct

ct yy باشد آخرين سال يك رونق مطابق بـا اوج و آخـرين سـال يـك ركـود 1

.مطابق با حضيض استدهد كه اقتصاد مواجـه بـا يـك اوج شـود يـا يـك برگشت زماني رخ مي ي يك نقطه

1351-1382هاي هاي تجاري براي سال نتايج حاصل از ارزيابي مراحل چرخه. حضيضبـه رونـق و عالمـت منفـي بـه ركـود عالمت مثبت. گزارش داده شده است 1در جدول .اشاره دارد تجاريي چرخه 7جمعاً مورد بررسيي دوره در طي ،شودگونه كه مشاهده ميهمان

سـال از 17در . سـال اسـت 4/5چرخه مالحظه شده است و متوسط هر )از اوج تا اوج( . هـاي اقتصـادي حـاكم بـوده اسـت سال، ركود بر فعاليت 15هاي مزبور، رونق و در سال

هـاي تكانـه دهد كه اقتصاد ايـران بـا توجـه بـه مي ي نشاننتايج حاصل از اين فيلترزداي، 1376-77و 1364 – 65، 1368-69، 1358-59، 1352-53هاي قيمتي نفت در سال

ي هاي اقتصادي كشور پس از اولين تكانه فعاليت. قرار گرفته استتأثير تحت به شدت

1- Business Cycles characteristics of the Mediterranean Area Countries, Marco Gallegati, Mauro Gallegati, Wolfgang Polasek, P.7 .

2- Canova (1994,1999). 3- Harding and Pagan (2002). 4- Brazilian business cycles and growth from 1850 to 2000 , Eurilton Araujo, Luciane

Carpena, Alexandre Cunha- working paper 2005- p.8.

HPبا استفاده از فيلتر GDPاي مراحل چرخه - 1 جدول مرحله سال مرحله سال مرحله سال1351 + 1362 + 1373 - 1352 + 1363 + 1374 - 1353 + 1364 + 1375 + 1354 - 1365 - 1376 - 1355 + 1366 + 1377 - 1356 - 1367 - 1378 - 1357 - 1368 + 1379 + 1358 + 1369 + 1380 - 1359 - 1370 + 1381 + 1360 - 1371 - 1382 + 1361 + 1372 -

.باشدبيانگر ركود مي "-"بيانگر رونق و "+"

پايـاني جنـگ هاي و تـا سـال نوسانات شـديد ركـود و رونـق شـده وارد 1353نفتي سال هاي رونق اقتصادي عمومـاً دورهچنين هم. تحميلي اين نوسانات شديد ادامه داشته است

هايي است كه قيمت نفت و به تبـع آن درآمـدهاي نفتـي در مقايسـه بـا با دورهزمان همگويـاي آن اسـت كـه گيـري نتيجه اين. هاي قبل و بعد از آن در حداكثر بوده است دوره

هـايي چنـين يافتـه . ي داشته استمؤثرنفت در ايجاد رونق و ركود اقتصادي ايران نقش هـاي اقتصـادي مـورد توجـه قـرار بلند مدت و برنامـه هاي تواند در طراحي استراتژي مي

.گيردهـا هماننـد طـول هاي اصلي ركودهـا و رونـق مشخصه ي دربارهاطالعاتي ،2جدول . دارد نوسان و تندي دوره را بيان ميي دامنهدوره، كنيم به طوري كه اين تعريف مي را Stيك متغير وضعيت ي دوره براي تعيين طول

ي دوره طـول . رونق را دارا اسـت ي مرحلهركود و صفر در ي مرحلهمتغير مقادير يك در تعريـف ) حضـيض بـه اوج ( نشيببه فرازهاي از را به عنوان تعداد سال) رونق(يك ركود

:1از است ها عبارت ركودها و رونقي دوره لذا متوسط طول ،كنيم مي

1- Business Cycles characteristics of the Mediterranean Area Countries, Marco Gallegati, Mauro Gallegati, Wolfgang Polasek, P.7.

)2(∑∑

=+

=

−

−

T

ttt

T

tt

S)S(

)S(

11

1

1

1 طول دوره و) رونق= (

∑∑

=+

=

−

= T

ttt

T

tt

S)S(

S

11

1

1 طول دوره) ركود(

تعريف ) يا برعكس( نشيببه فرازنوسان نيز به صورت مقدار مطلق فاصله از ي دامنه :نوسان برابر است باي دامنهلذا متوسط ،شود مي

)3 (∑∑

=+

=

−

−

T

ttt

T

ttt

S)S(

)TP)(S(

11

1

1

1

و نوسان ي دامنه) رونق( = ∑∑

=+

=

−

T

ttt

T

ttt

S)S(

)PT(S

11

1

1

نوسان ي دامنه) ركود(=

بـه صـورت ( فـراز بـه نشـيب و نشـيب تا فرازميان ي فاصله TPtو PTtبه طوري كه .گيرند را به ترتيب اندازه مي )درصد

نوسـان و ي دامنـه تجاري به عنوان مثلثي بـا ارتفـاع ي چرخهبا تصور يك مرحله از نوسان و طول دوره بـه ي دامنهي از تبچرخه را با نس 1توان تندي مي ،طول دورهي قاعده

:2دست آورد طول دوره) ركود/ رونق ( تندي چرخه= ي نوسان دامنه) ركود/ رونق (

تـر بيش ركودي دوره رونق از متوسط طولي دوره دهد متوسط طولنتايج نشان مي

هـاي ركـود برخـودار ي نسـبت بـه دوره تـر بيش هاي رونق از تنديدورهچنين هم، استبـا نگـــاهي . اسـت تر بيش هاي رونقهاي ركود از دورهنوسان دورهي دامنهاما . باشد مي

و ) 1356-1358(هاي تجـاري دوم در دوره كه توان مالحظه كردمي ،تر به جدول دقيقكـه ايـن امـر از ،هاي تندتري نسبت بـه ركـود وجـود دارد رونق) 1371-1375(ششم هاي ركود از دوره) 1367-1370(تجاري پنجم ي دوره مشهود است و در كامال 4نمودار .باشدهاي رونق تندتر ميدوره

1- Steepness. .8ـ همان منبع صفحه 2

هاي تجاري ايران هاي چرخهمشخصه - 2جدول تندي نوساني دامنه طول دوره دوره

ركود رونق ركود رونق ركود رونق1355-1353 - 1 1 0,128 0,128 0,128 0,128 1358-1356 1 2 0,127 0,155 0,127 0,077 1364 -1359 4 2 0,12 0,12 0,03 0,06 1366 -1365 1 1 0,126 0,125 0,126 0,125 1370-1367 3 1 0,135 0,11 0,04 0,11 1375-1371 1 4 0,13 0,153 0,13 0,04 1382-1376 3 4 0,111 0,116 0,04 0,03

0,081 0,089 0,13 0,125 2,14 2,43 متوسط

قيمتي نفت بر متغيرهاي كالن اقتصادي هاي گذاري تكانهثيرأچگونگي ت -4صعود و نزول توليد و درآمـد اي است كه اهميت بخش نفت در اقتصاد ايران به گونه

تـأثير هاي مثبت و منفي بر روند تحوالت اقتصـادي كشـور ناشي از آن همواره در جهتاصلي ذيـل ي بخش نفت در سه زمينه. ردآو گذارد و رونق يا ركود نسبي به همراه مي مي

اي از توليد و درآمـد كننده داشته است و سهم عمده در اقتصاد كشور نقش مهم و تعيين :دهد ملي را به خود اختصاص مي

ارز خارجي تأمين -

هاي اقتصادي كشور انرژي براي فعاليت تأمين -

عمومي دولت ي ايجاد درآمد براي بودجه -هـاي گونـاگون مـورد بررسـي قـرار هاي نفت بر اقتصـاد از جنبـه قيمت تأثيرتحليل

هـاي نفـت، سـبب باشد كه افـزايش قيمـت به عنوان مثال يك توضيح اين مي. گيرد ميهـاي شـود و قيمـت نفت به صادركننده مـي ي انتقاالت درآمدي از كشورهاي واردكننده

نفـت ي ورهاي صـادركننده كننده را در كشـ افزايشي نفت، قدرت خريد و تقاضاي مصرفهاي افزايشي نفت در كشورهاي واردكننده نقـش ماليـاتي را قيمتچنين هم. برد مي باال

كه به دنبال آن قـدرت ،شود آوري مي نفت جمع ي دارد كه توسط كشورهاي صادركنندهامـا افـزايش . دهـد كننده در كشورهاي واردكننده را كـاهش مـي خريد و تقاضاي مصرف

شـود تقاضـا بـراي كاالهـاي كشـورهاي كشورهاي صادركننده خود سبب مـي درآمد در دهـد افـزايش در تقاضـاي شواهد تـاريخي نشـان مـي . نفت را افزايش دهد ي واردكنندهده كننـ از كاهش در تقاضاي مصـرف تر كمنفت ي كننده در كشورهاي صادركننده مصرف

نده براي كاالهاي توليدي در كن تقاضاي جهاني مصرف در كشورهاي واردكننده است، لذاخيـز كـه اساسـاً اما براي كشـورهاي نفـت .1يابد نفت كاهش مي ي كشورهاي واردكننده

هـاي قيمتـي گذاري تكانـه تأثيراصلي كي بر درآمدهاي نفتي دارند، مجراياقتصادي متكند و چه زماني كه چه زماني كه درآمد نفت كاهش پيدا مي .استنفت از طريق بودجه

هـاي كـالن اقتصـاد كشـور برجـاي كند، آثار سوء خود را بر شاخص درآمد رشد مي ايندولت به دليل وابسـتگي شـديد ،كند تحت شرايطي كه قيمت نفت سقوط مي. گذارد مي

پـولي ي دجه، افزايش پايهشود و كسري بو به درآمدهاي نفتي با كسري بودجه روبرو ميوي ديگر كاهش درآمدهاي ارزي به معناي كاهش از س. را به همراه دارد ها و رشد قيمت

اي از واردات در كشـور مـا بـه دانيد بخش قابل مالحظه طور كه مي واردات است و همانكه اين خـود بـه معنـاي ،گيرد مي انجامتوليد فرايندجهت ،شكل مواد اوليه و تجهيزاتي يـك تكانـه ،كاهش قيمـت نفـت گفت توان مي در حقيقتكاهش توليد خواهد بود و

كند و عرضه را در مجموع اقتصاد كشور كـاهش ركود تورمي را به اقتصاد كشور وارد ميي تر كمسطح ،اين است كه در شرايط كاهش قيمت نفت يوضعيت نتيجه چنين. دهد مي

از سـوي .شـود از رشد اقتصادي همراه با سطح باالتري از تورم در اقتصاد ملي تجربه ميهـاي يابد و با توجه بـه ظرفيـت يمت نفت، درآمدهاي ارزي افزايش ميديگر با افزايش ق

� جـذب ايـن مـازاد درآمـد را ندارنـد، افـزايش قابـل مالحظـه توان اقتصادي كشور كههاي خارجي بانـك مركـزي را بـه دنبـال خواهـد افزايش خالص دارايي ،درآمدهاي نفتي

در. شود تبع آن رشد تورم مي پولي و به ي داشت و رشد اين خالص نيز موجب رشد پايهي سطحي از رشد اقتصـادي همـراه بـا تجربه ،دهد آن چه در اين شرايط رخ مي حقيقت

.تورم باالتر نسبت به شرايط عادي استهـاي شود سپس با توجه به تكانـه مت نفت بررسي ميادامه ابتدا روند تغييرات قيدر . شودگذار بر آن بررسي ميأثيرتو ساير متغيرهاي GDPايخصوصيات چرخه ،نفتي

قيمت نفت خام صادراتي) الف -4

روند قيمت نفت خام در طول زمان با نوسانات زيادي همـراه بـوده و شـدت و طـول قيمت مشاهده ي تكانه دينچن ،5 نمودار وده است براساسبنوسانات نيز يكسان ني دوره 1368 – 69، 1358 – 59، 1352 – 53هـاي هاي قيمتي نفت در سـال تكانه. شود مي

- "Brown, P.A, Yucel, K., Thompson," Business cycles: The Role of Energy Prices ـ� 1Working Paper 2003-p.3.

ــت ــت نف ــزايش قيم ــت اف ــه(در جه ــي تكان ــت نفت ــه) مثب ــاي و تكان و 1364 – 65ه .اند بوده) منفي نفتي تكانه(جهت كاهش قيمت نفت رد ،1376 – 77

اعمال تحريم . به وقوع پيوست 1350 – 53ي دوره المللي نفت در نبي ي اولين تكانه، منجر به افـزايش قيمـت نفـت خـام صـادراتي 1352سال رب درنفتي اعراب بر عليه غ

در سـال )حدود چهـار برابـر (دالر 28/10شكه به بدالر براي هر 62/2كه از ،ايران شد .درصد رشد داشت 300 تقريباًد و رسي 1353اوپـك بـه دليـل ي به بعد توليد نفـت در كشـورهاي خـارج از حـوزه 1355ز سال ا

انگلستان ويژه هب(برخي كشورها شدن استخراج در به صرفهافزايش قيمت نفت و مقرون رو به افزايش گذاشت و كشـورهاي پيشـرفته بـا اسـتفاده از تكنولـوژي خـود در ) و نروژننـد، و ككشـف راي اكتشاف، حفاري و اسـتخراج توانسـتند منـابع جديـد نفتـي زمينه

ي ذخـاير اسـتراتژيك المللـي انـرژ صنعتي نيز بنابر سياست آژانس بين بزرگكشورهاي نفـت وارداتـي ي عرضـه بحـران نفتـي و كمبـود بروز ت در برابرمنفت خود را براي مقاو

به عنوان مثال پس از جنگ تحميلي عراق بر عليه ايران كشـورهاي عضـو .دندافزايش دانفت ي عرضهدادند و موجب افزايش رخود را مورد استفاده قرا كذخاير استراتژي ،آژانس

چنـان روند افزايشي قيمت نفت صادراتي هم. نسبت به تقاضاي آن در بازار جهاني شدند .ادامه يافت 1359 لتا سا

13501-1382هاي طي سال) دالر در هر بشكه(روند قيمت نفت خام - 5نمودار

http://www.economagic.com مأخذ : ١ -

0 5 0 5 0 5 0

350 353 356 359 362 365 368 371 374 377 380

تحـريم نفت قطع شـد و بـا ي عرضه ،1357با پيروزي انقالب اسالمي ايران در سال قيمـت اسـمي نفـت در گيـر چشـم دوم نفتـي و صـعود ي هاقتصادي ايران و وقوع تكانـ

المللي، متوسط درآمد حاصل از هر بشـكه نفـت خـام صـادراتي كشـور بـه بينبازارهاي .دالر رسيد 46/35توليد ،1365در سال . ها به طور مداوم كاهش يافت قيمت ،1364تا 1360از سال

افـزايش يافـت و كشـورهاي عضـو از تعيـين شـده بـين اعضـا ي اوپك نسبت به سهميهكه در كاهش ،عرضه در بازار شدند ،رويه خود تخطي كردند و سبب افزايش بي ي سهميه

، افزايش ارزش برابري 1365علت ديگر سقوط قيمت در سال . واقع شد مؤثرقيمت نفت بود كه موجب افـزايش قيمـت ) SDR(دالر نسبت به سبد ارزي حق برداشت مخصوص

بنـابراين افـزايش ارزش دالر نسـبت بـه . صـنعتي شـد بزرگنفت وارداتي در كشورهاي در كاهش نسبت مصرف نفت به رشد اقتصـادي مؤثرعامل ،ديگر و ركود اقتصادياسعار

.اين كشورها شدامـا بـا ،قيمت نفت صادراتي افزايش يافـت ج فارس نيز با جنگ خلي 1369در سال

در حـين انجـام ) رانسـه آمريكـا، انگلـيس ، ف هايكشـور ( سركوب عراق توسط متحدين ،بلكه روند نزولي به خـود گرفـت ،عمليات ، قيمت نفت سبد اوپك نه تنها افزايش نيافت

هـاي جديـد نظـام مزنفت به دنبال يـافتن مكـاني ي كننده مصرف ي زيرا كشورهاي عمدهاز ايـن رو بازارهـاي ،گذاري بودند تا قيمت نفت را هميشه در كنترل داشته باشند قيمتو يافـت رواج و بـازار نفـت كاغـذي مـده آدر نفت ي نفت به صورت بازارهاي آيندهبورس

1369روند كاهش در قيمت نفت به دليل وجود مازاد عرضه در بازارهاي جهاني از سال اوپك تصميم به كنترل سـقف توليـد ياز اين رو در اين مدت اعضا. ادامه يافت 1374تا

هاي توليد خود پايبند باشند و ظرفيت ي ه سهميهنفت گرفتند و از اعضا درخواست شد ب توليـد نفـت تطبيـق ي را بـا سـهميه هاي اقتصادي خود اضافي را مهار كنند و نيز برنامه

،بهاي نفت اندكي افزايش يافت ،1375در سال .تا ثبات در بازار نفت به وجود آيد هندد .1عرضه و تقاضا بود ي آن تغيير قابل توجه موازنه ي كه دليل عمده، به علت افزايش مشكالت اقتصادي در كشورهاي جنوب شرقي آسيا، 1377در سال

نفتـي بـه علـت زمسـتان خيلـي گـرم در بـزرگ كننـدگان گسترش ذخاير نفت مصرفبينـي نفـت اوپـك از مقدار پيش تر بيش ي شمالي و در نتيجه عرضه ي هنيم كر ي منطقه

اقتصاد ي ي كارشناسي ارشد دانشكده رساله» هاي نفتي بر رشد اقتصادي ايران نامتقارن تكانهبررسي اثرات «راضيه تميزي، - 1 . 1381-دانشگاه تهران

، صدور نفت و افزايش آن ي ادامه براياق با سازمان ملل متحد عر ي در بازار و نيز مذاكرهاقتصاد ايران پس از پشت سر گذاشـتن ضـعف . گيري يافت هاي نفت كاهش چشم قيمت

هـاي بـا اتخـاذ سياسـت ،اقتصادي و بحران مالي ناشي از تنزل بهاي نفـت در ايـن سـال اي از بهبـود اميدواركننـده هاي نشانه ،1378مناسب و روند مساعد در بازار نفت در سال

افزايش تقاضاي نفـت بـه دنبـال بهبـود وضـعيت اقتصـاد جهـاني و . اقتصادي را بروز دادنفـت در جهـت ي آن به دنبال مصوبات اجالس كشـورهاي صـادركننده ي كسري عرضه

در سـال . 1فـراهم آورد را 1378هـا در سـال كاهش توليد، موجبات روند افزايشي قيمتكـه از (متعاقب حمالت تروريستي به آمريكا و تعميق ركود اقتصـادي در جهـان ،1380هاي نفت خام در اواخـر سـال رونـدي نزولـي ، قيمت) آغاز شده بود 2000سال ي نيمهبه طور كلي عالوه بر بهبود شرايط . ها افزايش يافت قيمت 81لي از اواسط سال ، وداشت

درصـد رشـد نسـبي تقاضـاي جهـاني 4/1(تقاضـا اقتصاد جهاني و فشار حاصل از مازاد خاورميانه، قطع صـادرات نفـت عـراق، اعتصـاب در بخـش ر، عواملي نظير بحران د)نفت

هـاي توليـد اعضـا و نيـز عدم تغيير سـهميه ي زمينهنفت كشور ونزوئال، تصميم اوپك در .ها در اين سال شد موجب تداوم افزايش قيمت ،سازي نفت كاهش حجم ذخيره

هاي تجاريحقايق آشكار چرخه -5

و 3، تــداوم2ريتغييرپــذي: هـاي تجــاري عبارتنــد از چرخــههــاي ين ويژگــيتــر مهـم .5)يزمان هم( 4حركتي هم

در دارد و ثباتي يك متغير را بيـان مـي بي ي تغييرپذيري، درجه :ريشاخص تغييرپذيمتغير در مقايسه بـا سطح باالي تغييرپذيري . تغير به نوسان استل مميزان تماي حقيقتاين خصوصيات براي . هاي زماني براي ايجاد چرخه است ر مرجع، نشانگر توان سريمتغيگيـري ميـزان بـراي انـدازه .گيـرد ابي علـل ادواري تجـاري مـورد بررسـي قـرار مـي ارزي

.9ص 1378هاي اقتصادي بررسيي ادارهتحوالت اقتصادي كشور ، بانك مركزي، ي خالصه - 1 2-Volatility. 3- Persistence. 4-Andolfatto, David - "An Introduction to Business Cycle Theory"-Department of Economics

University of Waterloo -1997-p.1-5. 5- Synchronization .

Tكه در آن 1.شود استفاده ميها آن هاي زماني از درصد انحراف معيار ري سريتغييرپذي_اهدات و تعداد مش

Y ميانگين متغيرY است. )4( ∑

=

∧

−−

=

T

i

_

i )YY(T

S1

2

11

ن شاخــص هاي زماني از ايـ اي سريهبراي بررسـي تداوم جزء چرخـ: شاخص تداومايـن 2.باشـد ر مـي تداوم به معني اثر بلندمدت يـك تكانـه بـر متغيـ . شوداستــفاده مي

را هـا آن هاي زماني، تـداوم اول سريي مرتبهضريب خودهمبستگي ي شاخص به وسيله :مگيريال معادله زير را در نظر ميبه عنــوان مثـــ. كند گيري مي اندازه)5 ( ttt YY ε+ρ=

−1 .نشان داده شده است Ytبراي سري زماني ρب تداوم با ضريالگـوي مشـاهده ن معناست كهي نيز به ايزمان همهم حركتي يا :حركتي مشاخص ه

هاي اقتصادي و متغيرهاي كـالن اقتصـادي كـم و در بسياري از بخش ،اي چرخه ي شدهاين بدين معني اسـت كـه . كت كندبه صورت هم زمان با نوسانات در محصول حر بيش

مطـرح شـده در يـك حضيض و اوج در مورد متغيرهاي ي مرحله ،تجاريي دوره در يكدگاه زمـان چـرخش و دو ديـ ي به وسـيله ،تحليل هم حركتي. زمان صورت گرفته است

، 3ش روتواننـد پـي با توجه به زمان، متغيرها مـي . شود رح ميسوي چرخش مط سمت ودر هـا آن ر حركتهايي هستند كه تغيي رو آن متغيرهاي پيش. دباشن 5و پس رو 4زمان هم

هـم رهـاي به طور مشـابه، متغي . پذيرد ز متغير مرجع انجام ميقبل ا 6،اي در نقاط چرخهر مرجع زمان به صورت هم زمان با توليد ناخالص داخلي و متغيرهاي پس رو بعد از متغي

م جهـت، مخـالف جهـت و ز بـه سـه گـروه هـ از نظر جهت و راستا نيـ . كنند ت ميحركا متغير مرجع حركت كند، اگر متغير هم جهت و هم راستا ب. شوند ادواري تقسيم مي غير

جهت و اگر در جهتي مخالف با متغير مرجع حركت كند، بـه آن متغيـر ر همبه آن متغيري كه بدون الگوي خاص و به صـورت تصـادفي و در نهايت متغيگويند ميخالف جهت

1- Kim Henry, plummer, Ayhan Kose, Dynamics of Business Cycles in Asia : Differences and Similarities- Review of Development Economics-p.4- 2003.

2- Wälti Manual "Stylized facts of real aggregate activity", September –p.3-2003. 3- Leading Indicators. 4- Coincident Indicators. 5- Lagging Indicators. 6- Turning Point.

ي زمـان هم ي اين شاخص درجه .1نامند اي مي رچرخهد، متغير غيدر طول زمان حركت كني متقابـل هاي زماني با توليد را با استفاده از ضـريب همبسـتگ ي روند سريزمان همريا غي : شود ر محاسبه ميزي ي رابطه ي ضريب همبستگي متقابل به وسيله. كند گيري مي اندازه

)6( )(C)(C

)L(C

YYXX

XYXY

00

=ρ

−−=−−

=−−=∑∑+

=−

−

=+

LT

ttt

LT

ttt

xy

...,,,lT/))XX)(YY((

...,,,lT/))YY)(XX((

)L(C

11

11

210

210

معــرف XYCر و واريــانس متغيــ ي نشــان دهنـده XXCبيــانگر وقفــه، Lكـه در آن ي رابطـه ي لهبـه وسـي % 5مقـدار بحرانـي ضـريب در سـطح . سـت ر اكواريانس دو متغي

961/T ± ن مطالعه مقـدار در اي .تعداد مشاهدات است Tكه در آن ،شود مي محاسبه ن عـدد عبارت ديگـر، زمـاني كـه قـدرمطلق ضـريب از ايـ به. باشدمي ±/170بحراني اين روند بـا اسـتفاده از .رهاستتغين معدم وجود همبستگي بي ي نشانه ،باشد تر كوچكايـن شـاخص ) منفي(مقادير مثبت در حقيقت. شود مي شناسايي 3و سه تقدم 2سه وقفه

ديگر ايـن ي نكته. دهد را نشان مي) ضد ادوار تجاري(هاي تجاري سازگار بودن با چرخهي داشـته باشـد، تر بيش صفر مقداري وقفهكه اگر ضريب همبستگي براي مقادير قبل از

ي اتخاذ رت بيش صفر مقاديري وقفهرو و در صورتي كه براي مقادير بعد از آن متغير پيشصـفر باشـد، ي وقفـه شود و اگـر حـداكثر ضـريب در رو محسوب ميكند آن متغير پس

.شود تشخيص داده ميزمان هم ،متغيرهـاي تجـاري ايـران و هاي مورد بحث، به خواص چرخـه اينك با استفاده از شاخص

بـه شـرح ذيـل 4آن با برخي از متغيرهاي اقتصاد كالن بـراي شـش زيـر دوره ي مقايسه :پردازيم مي

)1350ـ 1353(اول نفتي ي ي تكانه دوره •

)1354ـ 1359(دوم نفتي ي تكانهي هدوره •

هـاي اقتصـادي پـژوهش ي نامه فصلـ » هاي تجاري در اقتصاد ايران شناسايي چرخه«پور، هاشممحمدرضا هاديان،ابراهيم 1- .15ايران، شماره

2- Lag. 3- Lead. 4- Sub Period.

)1360ـ 1365(سوم نفتي ي تكانهي هدوره •

)1366ـ 1369(چهارم نفتي ي تكانهي هدوره •

)1370ـ 1377(پنجم نفتي ي تكانهي هدوره •

)1378ـ 1382( بعد از تكانه ي دوره • 1شـكاف كـه چـه بخشـي از نوسـانات ادواري در استاين تفكيك براي تعيين اين

توليد حقيقي، شكاف مخارج دولت، شكاف نقدينگي و شـكاف قيمـت نفـت بعـد از ايـن ات بانـك ها نشـري داده رت بيش مأخذ .نسبت داده شودها آن تواند به تكانه هاي نفتي مي

عـالي پـژوهش در ي مؤسسـه ه شـده توسـط ، تهيـ PDSافـزار نـرم چنـين هممركزي و 1367از سـال GDPهاي فصلي بـراي كه داده از آن جايي. باشد ريزي و توسعه مي برنامه

هـاي فصـلي هـاي قبـل آن از روش براي سال ،ده بودبه بعد توسط بانك مركزي تهيه ش هـاي فصـلي قيمـت به دليل عدم دسترسي بـه داده چنين هم.ها استفاده شد كردن داده

نفـت مـت يتي اوپك به عنوان جانشيني براي قاز ميانگين قيمت سبد نف ،نفت خام ايران . استفاده شده است

ضـريب همبسـتگي متقابـل چنين همري، ضريب خودهمبستگي، تغييرپذي ،3جدول اعـداد . هـد د بين نوسانات متغيرهاي مذكور و توليد ناخالص داخلي حقيقي را نشان مـي

عـدد . اند مورد محاسبه قرار گرفتهي دوره همبستگي متقابل براي هفتمربوط به ضريب بـين زمـان هم، بيانگر ضريب همبستگي متقابل )0(مذكور درستون مربوط به عدد صفر ،)-1(و ) -2(، )-3(، اعداد مربوط به ستون چنين هم. نوسانات متغير و ادوار تجاري است

) مذكور يك سـاله اسـت ي دوره(خير تأي ورهد ضرايب مذكوررا با توجه به يك، دو و سهضـرايب ) 1(و ) 2(، )3(دهـد و اعـداد مربـوط بـه سـتون متغير با ادوار تجاري نشان مي

همبستگي متقابل را با يك، دو و سه دوره پيش روي متغير بـا ادوار تجـاري بـه نمـايش .درآورده است

ابتدا در هـر رديـف و ،متغيرهاي مذكور با ادوار تجاري ي به منظور شناسايي رابطه عالمـت مثبـت عـدد، . گيـريم را درنظـر مـي تـر بـزرگ قدر مطلـق عـدد براي هر متغير،

ي بيـانگر رابطـه هم جهت متغير با ادوار تجاري و عالمـت منفـي ي رابطه ي دهنده نشانمتغيـر ي ، رابطـه باشـد ) 0(اگر عدد به دست آمـده در سـتون حال، . خالف جهت است

تـر بـزرگ اگر عـدد چنين هم. شود محاسبه ميزمان هممذكور با ادوار تجاري به صورت

.تهاس آن منظور از شكاف، تفاوت مقادير واقعي هر يك از متغيرها از روند بلندمدت -1

) 1و 2، 3(درسـتون تـر بـزرگ رو و اگـر عـدد باشد، متغير پيش) ـ1ـ و 2ـ ، 3(درستون .شود متغير پس رو شناخته مي ،باشد

خواص ادواري برخي از متغيرهاي اقتصاد كالن -3جدول انحراف هامتغير

معيارضريب

خودهمبستگي ضريب همبستگي متقابل

3 2 1 0 1- 2- 3- 1350-1353زماني ي دوره

-042/0 121/0 شكاف توليدشكاف نقدينگي

036/0 521/0 0346/0- 2848/0 1569/0- 3833/0 - 0162/0 01/0 - 2777/0 -

شكاف مخارج دولت

21/0 11/0 1706/ -0 6351/0 0556/0 4092/0 - 0484/-0 3207/0 1143/-0

شكاف قيمت نفت

33/0 76/0 027/0 2302/0 084/0 1039/-0 039/0 143/0 031/0-

1354-1359زماني ي دوره 14/0 141/0 شكاف توليدشكاف نقدينگي

077/0 352/0 1355/0 4971/0 0591/0 322/0- 0465/ -0 251/0 1782/0

شكاف مخارج دولت

313/0 17/0 - 106/0 - 4844/0 0481/-0 0563/ -0 1717/0 1871/0 1529/0 -

شكاف قيمت نفت

213/0 89/0 141/0- 0043/0 - 0077/0 045/0- 026/0 033/0- 061/0-

1360-1365زماني ي دوره 122/0 135/0 شكاف توليدشكاف نقدينگي

0403/0 59/0 - 2576/0- 1723/0 065/0 - 166/0- 1453/0 417/0 1535/0

شكاف مخارج دولت

142/0 15/0 - 3209/0 - 3566/0 0425/0 0986/ -0 0445/0 - 522/0 304/0

شكاف قيمت نفت

2/0 75/0 2345/0 - 1172/-0 1113/0 0958/0 079/0 0521/0 1314/0

1366- 1369زماني ي دوره 086/0 125/0 شكاف توليد

شكاف نقدينگي

05/0 61/0 21/0 - 0261/0 - 4608/ -0 2778/ -0 2124/0 - 1382/0 0756/0 شكاف مخارج دولت

13/0 32/0 - 1311/0 - 117/0 0126/ -0 3567/0 3451/0 - 1602/0 - 1338/0 -

شكاف قيمت نفت

23/0 59/0 3737/ -0 155/0 - 2994/0 3187/0 115/0 164/0 1387/0 1370- 1377زماني ي دوره

انحراف هامتغير معيار

ضريب خودهمبستگي

ضريب همبستگي متقابل3 2 1 0 1- 2- 3-

- 69/0 136/0 شكاف توليدشكاف نقدينگي

053/0 5/0 2677/0 - 2819/0 07/0 - 2656/ -0 2406/ -0 3394/0 0163/0 شكاف مخارج دولت

0186/0 084/0 - 3017/0 - 074/0 - 1428/0 - 1348/0 2589/0 - 044/0 - 1413/0 -

شكاف قيمت نفت

20/0 77/0 16/0 049/0 - 0859/ -0 1189/0 139/0 032/0 - 0123/ -0 1378- 1382زماني ي دوره

- 102/0 111/0 توليد شكاف

شكاف نقدينگي

045/0 71/0 0577/0 222/0 0624/0 - 046/0 064/0 29/0 124/0 - شكاف مخارج دولت

192/0 054/0 1979/0 - 0049/0 1396/0 3822/0 3691/ -0 0444/0 - 1416/0

شكاف قيمت نفت

171/0 61/0 1075/0 - 0216/0 - 0206/ -0 0198/0 194/0 - 0503/0 0983/0 1350- 1382ي دوره كل

106/0 129/0 شكاف توليد

شكاف نقدينگي

05/0 55/0 0444/0 - 3024/0 028/0 - 2231/0 071/0 - 2618/0 0415/0 شكاف مخارج دولت

21/0 09/0 - 1759/ -0 269/0 0177/0 0385/0 1209/ -0 245/0 0133/0 -

شكاف قيمت نفت

22/0 78/0 073/0 - 0353/ -0 0012/ -0 0412/0 0503/0 0232/0 0105/0

ــراي ،)3(جــدول نشــان را1350- 1353زمــاني ي دوره خــواص ادواري متغيرهــا ب

ري در ميـان ين تغييرپـذي تـر بـيش كاف قيمت نفت ازكه شو حاكي از ان است دهد مينفتـي اول در ايـن زمـان قابـل ي تكانه وقوع كه با توجه به ،متغيرها برخوردار بوده است

ي باالترين تداوم نسبت بـه بقيـه ي هندهد توجيه است و ضريب خودهمبستگي آن نشان .سترهامتغي

،باشـد ين عدد مـي تر بزرگب همبستگي ستون صفر، داراي شكاف نقدينگي در ضري .د استبا توليزمان همري متغي ،دهد نقدينگيكه نشان مي

شـكاف مخـارج دولـت در .با شكاف مخارج دولـت اسـت دين همبستگي توليتر بيشرو و ري پـس ين عـدد اسـت كـه متغيـ تر بيش وم دارايضريب همبستگي متقابل تقدم د

با توجـه بـه جـدول متغيـري پـس رو و زشكاف قيمت نفت ني. دوار تجاري استموافق ا سـبب هر دو متغيـر دهد شود كه نشان مي خته ميجهت با توليد ناخالص داخلي شنا هم

ب آمـده بـا توجـه بـه مقـدار بحرانـي ضـري به دست همگي اعداد . اند وقفه در دوره شده .دندار هست همبستگي معني

نشـان 1354ـ 1359ي دوره هـاي خـواص ادواري متغيرهـاي مزبـور طـي شاخصمتغيرهـا برخـوردار غييرپـذيري در ميـان ين تتر بيش شكاف مخارج دولت از كه هدد ميرا دارد، ين ضـريب خودهمبسـتگي تـر بيشاما از لحاظ شاخص تداوم، قيمت نفت . استنتايج ضريب همبستگي متقابل شكاف نقـدينگي و شـكاف مخـارج . باشددارتر ميلذا پاي

رو و هم جهت با توليد ناخالص داخلي و از لحـاظ كه متغيري پس استدولت بيانگر اين ب همبستگي متقابل مربوط بـه شـكاف قيمـت نفـت از اما ضري باشدميدار آماري معني

.يستدار ن لحاظ آماري معنيدارد در طـي ايـن دوره بيان مـي 1360ـ 1365ي دوره خواص ادواري متغيرها طي

قيمت نفت از تغييرپذيري باالتري نسبت به )باشد مي كه مصادف با تكانه نفتي سوم( نيز .را داراستن رتبه تداوم نيز اين متغير باالتري نظراز . است بوده رساير متغيرها برخوردا

مطابق بـا جـدول، متغيرهـايي ،اين دورهشكاف نقدينگي و شكاف مخارج دولت طي رو و شكاف قيمت نفت نيز متغيـري پـس . ندشو رو محسوب مي شموافق ادوارتجاري و پي

ب انتخاب شده از ضراي تماميالزم به ذكر است كه . شود ه ميمخالف ادوار تجاري شناخت .ندهست دار لحاظ آماري معني

شـكاف قيمـت ،دهـد رها نشان مـي خواص ادواري متغي ،1366ـ 1369ي دوره طيري بـااليي برخـوردار اسـت و ضـريب ه سـاير متغيرهـا از ميـزان تغييرپـذي نفت نسبت ب

چهـارم نفتـي كـامالً ي ، كه با توجه به تكانهاستررا داخودهمبستگي از باالترين ميزان با توجـه بـه . دهدد نشان ميباشد و اثر زياد بلندمدت اين تكانه را بر تولي پذير مي توجيه

رو، امـا ي پـس ي متقابل، شكاف نقدينگي و شكاف قيمت نفت متغيرهـاي ضريب همبستگو موافـق ادوار تجـاري زمان هم شكاف مخارج دولت متغيري. ندمخالف ادوار تجاري هست

.ندهست دار اعداد محاسبه شده از لحاظ آماري معنيچنين هم. شود شناخته مي-1377ي دوره هاي خواص ادواري متغيرهاي مزبـور طـي گونه كـه از شاخص همانري بـااليي برخـوردار ين دوره نيز قيمت نفـت از تغييرپـذي شود در امشـاهده مي 1370

را داشـته ين مقـدار تـر بـيش آن در ميان ساير متغيرهـا از بوده و ضريب خودهمبستگيگي متغيـري موافـق ادوار تجـاري و شـكاف نقـدين حركتي، با توجه به شاخص هم. استخـالف ادوار تجـاري ري پـس رو و م شكاف مخارج دولت متغيـ . دشو وب ميرو محس شپي

ار د عنـي مب همبستگي متقابل شكاف قيمت نفـت از لحـاظ آمـاري ضريچنين هم. است .يستن

هــاي خــواص ادواري متغيرهــاي مزبــور بيــان شــاخص ،1378 -1382ي دوره طــينفتي، تغييرات قيمت نفت كاهش يافته ي در اين دوره به علت عدم وجود تكانهدارند ميباشـد و اما مخارج دولت از تغييرات باالتري نسبت به ساير متغيرها برخـوردار مـي ،است

رهـا قـرار باالتري نسبت به سـاير متغي ي داوم در رتبهشكاف نقدينگي از لحاظ شاخص ت .دارد

رو و شمتغيـري پـي ،متغيرها، شـكاف نقـدينگي با توجه به ضريب همبستگي متقابلشـكاف مخـارج ،شود طوركه مشاهده مي همان. ده استموافق ادوار تجاري نشان داده ش

فت متغيـري مخـالف و موافق ادوار تجاري است و شكاف قيمت نزمان همدولت متغيري .شود رو تشخيص داده مي ش ادوار تجاري و پي

جهـت بـا ادوار متغيرهـا هـم تمـامي دهد نتايج اين مطالعه براي كل دوره نشان مي هـا مشـاهده اين خصوصيات در كل دوره با سـاير زيـر دوره ي سهمقايدر . اند تجاري بوده

،دوم نفتـي ي زمـاني تكانـه ي يد، نقدينگي و مخارج دولـت در دوره شود نوسانات تول مي اول نفتـي ي در حالي كه نوسانات قيمت نفـت در تكانـه ،ين مقدار را داشته استتر بيشحركتـي، از لحـاظ شـاخص هـم . دهد ها نشان مي ين مقدار را نسبت به ساير دورهتر بيش

يي پس رو و شكاف قيمت نفـت متغيـري شكاف نقدينگي و شكاف مخارج دولت متغيرها .شود شناخته مي ش روپي

هاي اقتصادي توجه به اين اثرگذاري متفاوت متغيرها در كـاهش در تنظيم سياست مناسـب در شـرط اعمـال سياسـت . اي برخوردار اسـت نوسانات اقتصادي از اهميت ويژه

ي وقوع آن است و ايـن امـر در اندازي صحيح از نحوه مواجهه با هر بحراني داشتن چشمي شـود، مگـر ايـن كـه متغيرهـاي شـناخته شـده هاي اقتصادي محقق نمي مورد نوسان

د و هـر تغييـر نهاي تجاري به دقت تحـت مطالعـه باشـ رو چرخه و پسزمان همرو پيشهـاي با اعمال سياست ،هاي اقتصادي باشد فعاليت در ركودي وقوع نامطلوب آن كه نشانه .مناسب تعديل شود

گيرينتيجه - 6مالحظـه شـده )از اوج تـا اوج (تجـاري ي چرخه 7جمعاً مورد بررسيي دوره در طي

15هاي مزبور، رونـق و در سال از سال 17در . سال است 4/5چرخه است و متوسط هر دهد متوسـط طـول نتايج نشان مي .صادي حاكم بوده استهاي اقتسال، ركود بر فعاليت

هـاي رونـق از دورهچنين همباشد، مي تر بيش ركودي دوره رونق از متوسط طولي دورهد از هاي ركونوسان دورهي دامنهاما ، ندهاي ركود برخوداري نسبت به دورهتر بيش تنديتـوان مالحظـه كـرد در مـي ،جـدول تـر بـه با نگاهي دقيق. است تر بيش هاي رونقدورههاي تندتري نسبت رونق) 1371-1375(و ششم ) 1356-1358(هاي تجاري دوم دوره

ــنجم ي دوره بــه ركــود وجــود دارد و در هــاي ركــود از دوره) 1367-1370(تجــاري پهاي تكانه تأثيرتحت تشدبه اقتصاد ايران دهد مي نشان كه است،هاي رونق تندتر دورهسـال در نفتـي ي اقتصادي كشور پس از اولين تكانـه هاي فعاليت. قرار گرفته استنفتي هاي پاياني جنـگ تحميلـي ايـن و تا سالوسانات شديد ركود و رونق شده وارد ن 1353

بـا زمـان هـم هاي رونق اقتصادي عموماً دورهچنين هم. نوسانات شديد ادامه داشته استهاي قبـل بع آن درآمدهاي نفتي در مقايسه با دورههايي است كه قيمت نفت و به ت دوره

گوياي آن اسـت كـه نفـت در ايجـاد رونـق و امر اين. و بعد از آن در حداكثر بوده است .ي داشته استمؤثرركود اقتصادي ايران نقش

هـاي گـذار بـر چرخـه تأثيرنيز متغير توليد و ساير متغيرهاي HPبا استفاده از فيلتر هاي آماري، خواص ادواري متغيرها محاسـبه و و با استفاده از شاخصروندزدايي ،تجاريهاي تجـاري بـوده و جهت با چرخه متغيرها هم تمامي ،مطالعهي دوره ل شد كه درتحلي

رو رو و شكاف قيمت نفت متغيـري پـيش شكاف نقدينگي و مخارج دولت متغيرهايي پستحـوالت آتـي اقتصـاد را مهيـا ي رو زمينـه ي متغيرهاي پيش بررسي رابطه. شناخته شد

هـاي د و بنگاهگذاران، صاحبان عوامل تولي ستاكه اين امر مطلوب بسياري از سي ،دكنمي .اقتصادي است

هرست منابعف، 1349ـ 1379قيمت نفت بر متغيرهاي كالن ايران تأثير، 1380ـ ارسالني، علي، 1

.تهراناقتصاد دانشگاه ي دانشكدهكارشناسي ارشد ي رسالههاي نفتي بر رشد اقتصادي بررسي اثرات نامتقارن تكانه، 1381ـ تميزي، راضيه، 2

.شد دانشكده اقتصاد دانشگاه تهرانكارشناسي اري رساله، ايراني اداره، 1361 – 71هاي بررسي تحوالت اقتصادي كشور در سال ي هخالصـ 3

.هاي اقتصادي بانك مركزي بررسي

.، بانك مركزيتحوالت اقتصادي پس از انقالب ي خالصه – 4

هاي ربع قرن نشيب و فراز ـ بررسي تحوالت اقتصادي كشور طي سالـ 5 .1383، وزارت امور اقتصادي و دارايي ـ 1382ـ 1358

هاي تجاري و علل ، بررسي تئوريك سيكل1381ميرسپاسي، آرزو، ـ گرجي، ابراهيم و 6 .شركت چاپ و نشر بازرگاني: ، تهرانپيدايش آن در اقتصاد ايران

.هاي مختلف سال بانك مركزي ي گزارش اقتصادي و ترازنامه - 7

، معاونت امور اقتصادي و هماهنگي برنامه و چهارم ي مباني نظري و مستندات برنامه - 8 .ريزي مديريت اقتصاد كالن بودجه، دفتر برنامه

ي رساله، نوسانات اقتصادي ايران روشي براي تحليل، 1374ـ مثنوي، غالمرضا، 9 .اقتصاد دانشگاه تهران ي دانشكدهكارشناسي ارشد

بررسي تحوالت قيمت جهاني نفت و ، 1369مصطفوي منتظري، سيدمحمدحسن، - 10 .صنعتي ي آن بر رشد اقتصادي كشورهاي پيشرفته تأثير

اثـرات ،1379 ،مهنـاز ،بهرامـي باسـتانزاد، حسـين و ولـي و ـ مقدم زنجاني، محمـد 11تحقيقات ي مؤسسه: ، تهرانهاي تجاري در اقتصاد ايران متغيرهاي پيشرو بر سيكل

.پولي و بانكيهاي ، شناسايي چرخه1382تابستان ،پور، محمدرضا هاشم و ـ هاديان، ابراهيم 12

هاي اقتصادي پژوهش ي نامه فصل - 103-100صفحات ،تجاري در اقتصاد ايران .15 ي شماره ،ايران

13- Ahuja, Uday and Chase, Meredith,2004, Economic effects of oil change, University of Michigan Model United Nations

14- Al – Mutairi, N.H, 1993, Determines the sources of Output fluctuations in Kuwait .Finance and Industry, vol1.

15 - Baxter, M.and R.g.King, November 1999,Measuring business Cycles approximating band – pass Filters for economic time series, Review Economics and Statistics

16 - Canova, F.,1999, Does Detrending Matter for the Determination of the Reference Cycle And the Selection of Turning Points?, The Economic Journal, 109 (January), pp.126-150.

17- Chatterjee, Satyajit, Business Review 2000, From cycles to shocks:Progress in business cycle theory.

18- E.kydland, Finn, C.prescott,Edward, 1990, Business Cycles: Real Facts and a Monetary Myth, FRB Minneapolis Quarterly Review 14 (2), p.3-18.

19- Eurilton Araujo, Luciane Carpena, Alexandre Cunha- Brazilian business cycles and growth from 1850 to 2000.

20- Hamilton, James D., 1983, "Oil and the Macroeconomy since world war II, Journal of political Economy. vol 91, pp.228-248.

21- Harding, Don and Pagan, Adrian, 1999, Dissecting the Cycle,(mimeo,university of Melbourne).

22- J. Saez, Francisco, and A. Puch, Luis, December 2002,Trade Shocks and Aggregate Fluctuations in an Oil-Exporting Economy, Preliminary draft

23- Kim, Henry, plummer, Kose, Ayhan, 2003, Dynamics of Business Cycles in Asia: Differences and Similarities, Review of Development Economics, 7(3).

24- Marco Gallegati, Mauro Gallegati, Wolfgang Polasek- Business Cycles characteristics of the Mediterranean Area Countries

25- Mork, Knut Anton, 1994, Business Cycles and the Oil Market, The Energy Journal, Vol.15, pp.15-38.

26- N.Gregory Mankiw, Advances in Business Cycle Theory Chapter 19- Macroeconomics fifth edition, PowerPoint Slides by Ron Cronovich

27- Walti Manuel,, 2003, Stylized facts of real aggregate activity (1)- Department of Economics, university of Bern, pp.1-16.

28- http://www.economagic.com