_hadislerin tarihe arzı_nın uygulamadaki bazı problemleri (hz. Âişe_nin evlilik yaşı...

8/18/2019 _Hadislerin Tarihe Arzı_nın Uygulamadaki Bazı Problemleri (Hz. Âişe_nin Evlilik Yaşı Örnekleminde Bir İnceleme)

1/20

EKEV

K A D E M İ D E R G İ S İ Y ı l :

8

S a y ı : 20 Yaz 2004 _..;....

H A D İ S L E R İ N T A R İ H E

ARZI NIN UYGULAMADAKi

BAZI R O B L E M L E R İ

Hz. A i ş e ' n i n

Evlilik

a ş ı Ö r n e k l e ı n İ n d e ir n c e l e m e )

177

Selçuk C O Ş K U N * )

Özet

Bu makalede, s l ı h a t tesbiti m a c ı y l a uygulanan metin tenkidi kriterlerinden biri olan

Hadislerin tarihe

a r z ı

prensibi ve onun uygulamadaki

b a z ı

problemlerine

e ğ i n i l m i ş

tir. Bu

b a ğ l a m d a ,

tarihe arz zn ne anlama e l d i ğ i tarihe arzda hangi a y n a k l a r ı n esas

a l ı n a c a ğ ı

ve bu k a y n a k l a r ı n güvenilir ikleri, söz konusu kaynaklarda parça halde riva-

yet edilen hadis metninin b ü t ü n l e ş t i r i l m e s i , bu

b ü t ü n l ü ğ ü n

birbirinden a r k l ı d i ğ e r tari-

hi riviiyetlere a r z ı , bu esnada k a r ş ı l a ş ı l a n b a z ı problemler ve nihayet tarihi rivayetlerin

o k u n m a s ı

ve tarihlendirme

t e r c i l ı l e r i

ile ilgili

a r k l ı y a k l a ş ı m l a r ,

örnek bir hadis üzerin-

de

u y g u l a m a l ı

alarak gösterilmektedir.

Anahtar

Kelime er: Arz, Hadis,

Tarih,

Hz.

A i ş e ,

Evlilik

a ş ı .

S

ome Practical Problems conceming the Historic{ll

Referencing o f

he Hadith

(A

Study

in the Case

of

Marriage

Age o f

Hz.

i ş e )

Abstract

This study examined the prinoiple of histarical referencing of the hadith, one of tex-

tual criticism criteria used to employ to determine authenticity,

and

some practical prob-

lems relating to this principle. In this context, what historical referencing means, which

resources will be taken as basis in histarical referencing, the reliability of such resour-

ces, the unification

of

he fragmented hadith texts related in these resources, the compa-

rison

of

such unified texts with other different histarical texts, some problems encounte-

red in these comparisons,

and

the different approaches to the reading

and

dating

of i s ~

tarical hadiths are shown practically on a sample hadith.

Key Words: Referencing, hadith, history, Hz.

A i ş e ,

marriage age.

*) Yrd.

I?oç. Dr.

Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi, Hadis Anabilim D a l ı .

(

- p o s t j ı :

scoskun@ atauni.edu.

tr)

/


2/20


3/20

H A D İ S L E R İ N _ T A R İ H J I

ARZI'NIN Y G U f . : . A M A D A K İ BAZI.

_

179

PROBLEMLERI

Hz.

A i ş e ' n i n Evlilik Y a ş ı

Omekleminde

Bir Inceleme)

den

b a z ı l a n n a

d e ğ i n i l e c e k t i r . Uygulama, Hz.

A i ş e ' n i n 6 ~ 7 y a ş ı n d a

n i k a h l a n d ı ğ ı n ı ,

9 ~ 1 0

y a ş ı n d a da

v l e n d i ğ i n i

ifade eden bir hadis ömekleminde sunulmaya

a l ı ş ı l a c a k t ı r .

1 adislerin Tarihe

r z ı n ı n A n l a m ı

Lügatte; bir

e y i n

haline bakmak, bir büyük zata takdim etmek, sunmak, ref etmek,

. göstermek, bildirmek, izhar etmek anlamianna gelen arz O, hadis ilminde; bazen, ra

vinin

h o c a s ı n a ,

onun hadislerini okuyup s u n m a s ı

( a r z u ' l - k ı r ' a a t ) l l ,

bazen talebenin kita

b ı n ı h o c a s ı n a

s u n m a s ı

(arzu'l-münavele)l2, bazen istinsah edilen

i r n ü s h a n ı n

asi nüsha

ya s u n u l m a s ı (mu'araza)l3 ve bazen de hadislerin Kur an a s u n u l m a s ı (arzu'l-hadis

ale'l-Kur'an)l4 manalannda

k u l l a n ı l a g e l m i ş t i r .

A r z ı n k u l l a n ı l d ı ğ ı bu terkipiere dikkatlice b a k ı l d ı ğ ı n d a ; llemen hepsinde hadi

. sin/hadislerin

g ü v e n i l i r l i ğ i n i

test etmek

a m a c ı y l a

otoriteye

s u n u l m a s ı

ve otoritenin ona

y ı n ı n

a l ı n m a s ı a r z u l a n m a k t a d ı r . Buna göre arz

i ş l e m i n i n

unsurlanndan biri, güvenilirli

o n a y i a t ı l m a k

istenen hadis/hadisler; bir

d i ğ e r i

de, bunu onayiayacak olan otoritedir.

Bu durumda, arz edilecek haber/haberler, güvenilirlik vizesi alabilmek için otoriteye

muhtaç ve otoritenin dfinunda.görülmektedirler. Bununla beraber, otorite olarak görülen

merciin

g ü v e n i l i r l i ğ i

konusunda emin

o l u n m a l ı d ı r .

Bu a n l a y ı ş a göre, Hadislerin tarihe

a r z ı ifadesinin arka

p l a n ı n d a ,

tarihin hadislerden daha güvenilir

l d u ğ u ,

bunun için

s ı l ı

bati konusunda emin olunmak istenen hadislerin, bu otoritenin o n a y ı n a s u n u l m a s ı fikri

y a t m a k t a d ı r .

Tarih;

g e n i ş

anlamda;

g e ç m i ş t e

meydana gelen olayiann ve

y a p ı l a İ ı i ş l e r i n

tümül5 bu

yönüyle de, i n s a n l ı ğ ı n hal tercümesi, d ü ş ü n c e ve u y g a r l ı ğ ı n genel p a n o r a m a s ı l 6 , dar an

lamda ise; daha çok takvirnlkronoloji l7 manasma gelmektediri S. Bu

n l a y ı ş a

göre Hz.

Peygamber, belirli bir mekanda ve zamanda y a ş a m ı ş taribi bir

a h s i y e t

olmakta, bunun

lO

Ahmed b. Ffuis, Ebu'I-Huseyn,

M ü c m e l ü ' l - L u ğ a ,

Thk. Züheyr

l ı d u l m u h s i n

Sultan, Müessesetü'r-

Risale, Beyrut 1986, 2.b., III, 659;

İ b n

Manzur, Lisiinu'l-Arab, Dfuu

S a d ı r ,

Beyrut 1990, VII, 166-

167; A s ı m Efendi, Kiimus Tercemesi, Bahriye M a t b a a s ı , 1305, 11,1266;

Ş e m s e d d i n

Sfuni, Kiimus-i

Türki,

Ikdam

M a t b a a s ı ,

Dersaadet 1317, s. 932;

D e v e l l i o ğ l u ,

Ferit,

O s r n a n l ı c a TürkçeAnsiklopedik

Lügat, y d ı n Kitabevi, Ankara 1984, s.50.

ll)

Bkz. er-Ramehurmuzi, Hasan

b.

Abdirrahman, e l - M u h a d d i s u ' l - F i i s ı l Beyne'r-Riivt ve'l-Vii'i, Thk.

Muhammed Accac el-Hatib, Daru'I-Fikr 1984, 3.b.,

s.

423,424; es-Suyuti, Celiiluddin, Tedrtbu'r

Riiv fi

e r i z i Takr bi'n-Nevevl, Thk. Ahmed, Ömer f i ş i m , Daru'I-Kütübi'1-Arabi, Beyrut 1989, Il,

12; K o ç y i ğ i t , Talat, Hadis Terimleri S ö z l ü ğ ü , Rehber Y a y ı n c ı l ı k , Ankara 1992, s. 4 1 - 4 2 ; A y d ı n l ı ,

Abdullah, Hadis / s t ı l a l z l a r ı

S ö z l ü ğ ü , T i m a ş ,

İ s t . 1987, s. 36.

12) er-Ramehurmuzi,

a.g.e.,

s. 436; es-Suyuti,

a.g.e.,

Il, 44; K o ç y i ğ i t ,

a.g.e.,

s. 46;

y d ı n l ı , a.g.e.,

s. 36.

13) Bkz. Hatib e l - B a ğ d a d i , a.g.e., ss. 237-241; el-A'zami, Muhammed Mustafa,

D ı r i i s i i t f i ' l - H a d t s i ' n

Nebev , e i - M e k t e b ü ' I - İ s l i i m i ,

Beyrut 1992, II, 364 vd.

14) es-Suyuti,

Miftiilzu'l-Cenne, e i - C f u n i ' a t u ' I - İ s l f u n i y y e ,

Medine 1399, 3.b., s. lO; ei-Beyhaki, Ahmed

b. Huseyn, e l - K ı r i i a t u Halfe'l-lmiim,

D a r u ' I - K ü t ü b i ' I - İ l m i y y e ,

Thk. Muhammed es-Sa'id b. Besyi1-

ı ı i Z a ğ l i 1 1 ,

Beyrut 1405, s. 203.

15) Uçar,

Ş a l ı i n , I n s a n ı n

Yeryüzü M a c e r a s ı , Gelenek Yay.,

İ s t .

2002,

s. 39,74-75.

16) Hizmetli, Sabri,

İ s l a m

T a r i l z ç i l i ğ i

Üzerine,

D İ B

Yay.,Ankara 1991, s. 8.

17)

Ş e ş e n ,

Ramazan,

Müslümanlarda T a r i l ı - C o ğ r a f y a Y a z ı c ı l ı ğ ı , İ S A R V a k f ı

Yay.,

İ s t .

1998, s. 10.

18) Tarih t a n ı m l a m a l a r ı y l a ilgili olarak bkz. İ b n Manzi1r, a.g.e., III, 4; er-Razi, Muhammed b. Ebi Bekr,

M u l z t i i r ı t ' s - S ı l z i i l z , Mektebetü Lübnan, Lübnan 1992, s. ; el-Ayni, Bedruddin, 'Umdetü'l-Kiirt

J ı u S a l z ' i l ; ı i ' l - B u l ı i i r , Daru'I-FikrTsz., XVII, 66; Hizmetli, a.g.e., s. 2-7


4/20

180 Yrd. Doç D r ~ Selçuk

C O Ş K U N E K E V

K D E M İ

D E R C İ S İ

u z a n t ı s ı olarak onun

h a y a t ı n d a k i

her ş e y (söz, f ı i l , takrir) b a ş k a bir ifadeyle "hadis" di- ·

ye

a d l a n d ı n l a n

haberler, bir yönüyle tarihi olmakta ve tarihin konusu içerisinde yer al

m a k t a d ı r .

Klasik kaynaklarda, daha çok mevzfi'at i t a p l a r ı n d a , bir haberin Hz. Peygamber'e ait

o l m a d ı ğ ı n ı anlama kriterleri a r a s ı n d a s a y ı l a n , hadisin uydurma o l d u ğ u n u gösteren "ka

rineler"l9 veya "sahih

a h i d l e r d e n 2 0

biri olarak kabul

d i l d i ğ i

a n l a ş ı l a n "tarihe

arz

uy

g u l a m a s ı , son zamanlarda bu isimle

a d i a n d ı n i m a y a

b a ş l a n r n ı ş t ı r 2 1 . Bütün bu k u l l a n ı m

l a r ı n temelinde..hadisin sahih veya uydurma oiup l m a d ı ğ ı n ı tespit etmek arzusu yatmak

t a d ı r . D o l a y ı s ı y l a bir metin tenkidi kriteri oian tarihe arz, anlamadan uzak olmamakla be

raber, öncelikle hadisin s ı h h a t i n i ilgilendiren bir metot olarak a l g ı l a n m ı ş görünmektedir.

Tarihe arz

u y g u l a m a s ı n d a ;

söz konusu metnin "tarihi bilgiler"e veya "tarihi gerçek

ler"e "uygun" veya a y k ı r ı olup o l m a d ı ğ ı a r a ş t ı n l a r a l e tespit edilmeye

ç a l ı ş ı l ı r .

Buna

göre, bir hadisin "tarihe arz" ile dört uygulamadan biri veya i r k a ç ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r :

A r a ş t ı n l a n

hadisin "Tarihi gerçekiere u y g u n l u ğ u 2 2 , "Tarihi gerçekiere a y k ı n l ı ğ ı 2 3 ,

"Tarihi bilgilere u y g u n l u ğ u ve "Tarihi bilgilere a y k ı r ı l ı ğ ı 2 4 . Bu b a k ı ş a ç ı l a n n d a n her

hangi biriyle a p ı l a n arz

u y g u l a m a s ı y l a v a r ı l a c a k s ı h h a t

d e ğ e r l e n d i r m e s i n i n ; d i ğ e r l e r i n

den

f a r k l ı

o l a c a ğ ı kuvvetle muhtemeldir.

Ö r n e ğ i n ,

Hz. A i ş e ' n i n evlilik y a ş ı n d a n bahse

den ri vayetin s ı h h a t i a r a ş t ı n l ı r k e n , onun arz d i l d i ğ i

ş e y i n

"tarihi gerçek" mi, "tarihi bil

gi"m l d u ğ u n a karar verilmelidir. Zira her "tarihi bilgi"nin, "tarihi gerçek" l d u ğ u söy

lenemez.

A y n ı

ş e k i l d e ,

aranan

ş e y i n

"uygunluk" mu,

a y k ı n l ı k

m ı

o l d u ğ u ,

tarihe arzda

h e l i ~ d e n m e s i gereken d i ğ e r bir konudur. Tarihi bilgilere veya gerçekiere uygun olan ba

rivayetler sahih hadis

o l a b i l d i ğ i

gibi,

b a z ı l a r ı

uydurma olabilir. Ancak tarihi gerçekle

re aylan hiçbir haber sahih olamaz. Bu durumda, hadisin Hz. Peygamber'e aidiyetini

tespit için metin tenkidi a ş a m a s ı n d a k u l l a n ı l a n "tarihe arz"

u y g u l a m a s ı n d a ,

onun "tarihi

gerçekiere a y k ı r ı olup o l m a d ı ğ ı a r a ş t ı n i m a l ı d ı r ki, klasik kaynaklar genelde

a y k ı n l ı ğ ı

a r a m ı ş l a r ve onun için söz konusu uygulamaya daha çok mevzfi haberleri tespit eden

eserlerde yer v e r m i ş l e r d i r 2 5 . Buna ilaveten metin tenkidi a ş a m a s ı n d a k i "tarih", sadece

kronoloji takvim bilgileri a n l a m ı n d a g ö r ü l ı n e m e l i , k a p s a m ı n a zaman ve mekan b a ğ l a

r n ı n d a k i

ilgili bütün tarihi olaylar dahil edilip

e ğ e r l e n d i r i l m e l i d i r 2 6 .

19)

Bkz.

K a y y ı m

el-Cevziyye,

e l - M e n t ı r u ' l - M u n i f fi s-Sahlhi ve d-Da if,

Thk. Abdulfettah Ebu

Gudde, Mektebetü I-Matbu' ati l ~ İ s l f u n i y y e , 1970,

s.1

02-103; Aliyyu 1-Kli.ri, el-Esrfiru 1-Merjfl a

fi l-Ahhfiri l-Mevzfl a,

Thk. Muhammed Lütfi

e s - S a b b a ğ ,

el-Mektebetü'I-isliimi, Beyrut 1971, 3.b.,

s.

418,450.

20) Aliyyu'l-Kliri, a.g.e.,

s.

425-426.

21) Bkz.

e d - D ü m e y ı ı i , a.g.e.,

s.

158;

ı l d ı n m ,

Enbiya,

Hadis Problemleri, R a ğ b e t

Yay.,

İ s t .

2001, 2.b.,

s.

189.

22) Bkz.

K ı r b a ş o ğ l u a.g.e.,

s. 229.

23) Bkz. Polat, Selahattin, "Hadiste Metin Teniddi III", EÜIF Dergisi, S a y ı : 8, Kayseri 1992; ı l d ı n m ,

a.g.e.,

s. 189.

24) e d - D ü m e y ı ı i a.g.e., s. 158.

25) Mesela-bkz. İ b n

K a y y ı m

el-Cevziyye,

a.g.e., s . 1 0 2 - İ 0 3 ;

Aliyyu'l-Kliri,

a.g.e., s.

425-426.

26) Bu konuda Abdulazim ed-Deyb güzel bir örnek s u n m u ş t u r (Bkz. Abdulazim ed-Deyb, "ZÜbeyr b.

Avarn es-Servetü ve's-Sevre", Havliyyetü

ü l l i y y e t i ' ş - Ş e r i ' a

ve d-Dirfisô.ti l-lslfimiyye, S a y ı : 3 , Ka

tar 1984).


5/20

H A D İ S L E R İ N _ T A R İ H f i ARZI NIN

Y G U f . : . A M A D A K İ BAZI_ _

l

PROBLEMLERI Hz. A i ş e n i n Evlilik Y a ş ı Ornekleminde Bir Inceleme) l

Bu genel çerçeveye göre tarihe arz; sened a ç ı s ı n d a n sahih l d u ğ u n a

karar

verilen bir

hadisin, metin

a ç ı s ı n d a n

tarihi gerçekiere

a y k ı n

olup

o l m a d ı ğ ı n ı a r a ş t ı r m a k , a y k ı n l ı k

tesbit e d i l d i ğ i n d e de uydurma o l d u ğ u n a hükmetmek a m a c ı y l a uygulanan bir metin ten

kidi kriteri o l m a k t a d ı r .

Ancak bu

kriterin, anlamadan a ğ ı m s ı z bir tarzda

u y g u l a n m a s ı da

mümkün görünmemektedir.

2.

Tarihe Arzda Kaynak Problemi

Arz u y g u l a m a s ı ı i d a esas a l ı n a c a k tarihi gerçekler,

ancak

söz konusu gerçeklikten

bahseden kaynaklar v a s ı t a s ı y l a tesbit edilebilir. Bunlar, ilk dönemlerde hadisi rivayet

eden raviler; b a ş k a bir ifadeyle sözlü kaynaklar iken,

bu

ş a h ı s i a n n

v e r d i ğ i

bilgilerin ya

z ı y a

geçirilmesiyle y a z ı l ı kaynaklar haline

d ö n ü ş m ü ş t ü r .

Bugünkü a r a ş t ı r m a c i l a n n tari

hi

gerçekleri tesbit için

b a ş v u r a c a ğ ı

kaynaklar, ancak

bu

y a z ı l ı

kaynaklar

o l a c a k t ı r .

Bu

manada, İ s l a m tarihiyle ilgili y a z ı l ı kaynaklann b a ş ı n d a , hadis eserleri ve tarih kitapla

n n ı n g e l d i ğ i realitesi h a t ı r l a n d ı ğ ı n d a , tarihi e r ç e ğ i tesbit etmek için, öncelikli olarak

bu

kaynaklardan hangisinin esas a l ı n a c a ğ ı problemi ortaya ç ı k m a k t a d ı r . Bu konuyla ilgili

olan d i ğ e r bir problem ise; bu kaynaklann s u n d u ğ u

a y n ı konuyla

ilgili

ama

birbirinden

çok a r k l ı rivayetlerden hangilerinin daha güvenilir

l d u ğ u n u

tesbit etmektir.

Rivayetçi

k i m l i ğ i a ç ı s ı n d a n

Tarih27 ile Hadis28 ortak

görünüm

arzetmekte, bundan

d o l a y ı bu ikisinin

s u n d u ğ u

bilgi

ç e ş i d i n i

birbirinden y ı r a b i l m e k oldukça güç görünmek

tedir. Bununla beraber, bir aynm yapmak isteyenler; "Muhaddisler, ı k h i ve ahlaki pren

sipleri ihtiva eden rivayetlerle, tarihçiler ise, hadisleri d e t a y l ı

ve

düzenli biçimde anlatan

rivfiyet erle i l g i l e n i y o r l a r d ı ş e k l i n d e bir genelierne y a p a b i l m i ş l e r d i r . A s l ı n d a , Hz.

Peygamber in söz fiil ve takrirlerine ş a m i l olan Hadis ile, önceleri Siyer ve M e ğ i i z i di

ye ifade edilen, Hz. Peygamber in h a y a t ı ve buna a ğ l ı olarak

s a v a ş l a n

ş e k l i n d e

a n l a ş ı

lan İ s l a m tarihinin30 ç a l ı ş m a alanlan

a y n ı d ı r .

Bu a ç ı d a n ,

İ s l a m

tarihinin en

b a ş t a k i

kay

naklan a r a s ı n d a Kur an ve Hadis z i k r e d i l m i ş 3 1 , hatta a z ı tariliçilere göre "Tarih, hadis

ilimlerinden bir ilim" olarak n i t e l e n d i r i l m i ş t i r 3 2 . Bu noktadan b a k ı l d ı ğ ı n d a , hadislerin

bir yönleriyle tamamen tarihi bilgiler o l d u ğ u o ı ; t a y a ç ı k m a k t a d ı r . Buna ilaveten, hadis

eserlerinde o ğ r u d a n d o ğ r u y a tarihi bilgiler sunan Enbiya33, Siyer34, M e n i i k ı b 3 5 ,

M e ğ a -

zi36 gibi bölümler u l u n m a k t a d ı r ki, tarih kitaplan

da ı k s ı k

onlardan bilgiler iktihas et-

27) Ş e ş e n

a.g.e.,

s. l l .

28) 'farih ve Hadis Metodunun m u k a y e s e s İ için bkz. Polat, Selahattin, "Hadiste Metin Teniddi 1 , EÜ-

IF

Dergisi,

Kayseri 1989,

ss.ll3-130.

29) Seyyide İ s m a i l K § . ş i f ,

Islam

Tarihinin K a y n a k l a r ı ve A r a ş t ı r m a

Metot/an,

Çev. Mehmet e k e r - R ı

za

S a v a ş - R a m a z a n

Ş i m ş e k , İ l - V a k . Ltd.

Ş t i .

Y a y ı n ı , İ z m i r 1997, s. 35.

30) Ahmed Emin,

Duha l-lsliim,

M e k t e b e t ü ' n - N a h d a t i ' l - M ı s r i y y e , Kahire Tsz., II, 319.

31) Bkz. Sezgin, Fuad,

İ s l a m

Tarihinin K a y n a ğ ı Olmak a k ı r n ı n d a n Hadisin Ehemmiyeti", Islam Ter-

kikieri Enstitüsü Dergisi,

İ s t . 1957, Cild: II, S a y ı : 1, ss. 19-36; Seyyide İ s m a i l K § . ş i f ,

a.g.e.,

s. ?8;

Umeruddin, Tufeyl, "Siyer-i Nebi'ye

Yeni

Bir B a k ı ş ,

Sünnetin Dindeki Yeri

Ensar

N e ş r i y a t ,

lst.

1997, s. 506; Hizmetli,

a.g.e.,

s. 45.

32) Sezgin, a.g.m. s. 19 (es-Sehavi, e l - İ l a n bi't-Tevbih, s. 44'ten naklen)

33) Bkz. Buhan, Enbiya (IV, 104).

34) Danmi,Siyer, (II, 214); Tirmizi, Siyer (IV, 119).

35) Buhan, M e n a k ı b , (IV, 153, 221); Tirmizi,

M e n a k ı b

(V, 583).

36) B u h a n ; ; M e ğ a z i

(V,

2).


6/20


7/20

H A D İ S L E R İ N T A R İ H E

ARZI NIN

UYGULAMADAKi BAZI

P R O B L E M L E R İ

Hz.

A i ş e n i n

Evlilik Y a ş ı Ömekleminde Bir

n c e l e m e ) -

83

dis, tarihi gerçekiere ay ı n o l m a m a k t a d ı r . l ) o l a y ı s ı y l a bu a ş a m a d a y a p ı l m a s ı gereken en

uygun uygulama, önce tarihe arz edilecek olan metnin

f a r k l ı

p a r ç a l a n n ı n

b ü t ü n l e ş t i r i l

mesi, daha sonra da bu bütünün d i ğ e r tarihi gerçekiere arzedilmesi


Burada; son dönemlerde ifade edilen bütüncül tarih (historia total) 46 a n l a y ı ş ı n ı n

da

d e s t e k l e d i ğ i gibi, her iki

k a y n a ğ ı n s u n d u ğ u

bilgilerin, önce kendi içlerinde ü t ü n l e ş t i r i l

mesi, daha sonm her

k

a y n a ğ ı n s u n d u ğ u bütünlükler mukayese edilerek, arzedilecek

metnin ortaya k o n u l m a s ı gerekmektedir.

Temel adis Kaynaklarmda Hz A i ş e n i n Evlilik a ş ı n d a n Bahseden Rivayet

İ l k

defa er-Rehl b. Habib'in (ö.l75-1801791-796) Müsned inde41, daha sonra, müs

ned48, musannef49, cami' ve sünen50 t a r z ı bir çok eserde yer alan bu hadis, bizzat Hz.

A i ş e ' d e n rivayet

o l u n r n u ş t ı ı r .

Ondan; Urve, Esved, Abdullah,

Ebii.

Ubeyde ve Cabir b.

Zeyd rivayet e t m i ş l e r d i r . Hadis daha çok, Hz. A i ş e n i n

y e ğ e n i

Urve k a n a l ı y l a

i n t i ş a r

et

m i ş t i r . Urve'den, ez-Zühri ve o ğ l u

H i ş f u n ,

H i ş f u n d a n da; Ebii.

İ s h a k ,

Ali, Ca'fer, el-Hu

meydi, Süfyan, Vüheyb, Abdurrahman, Ebu Üsfune, Ebii Mu'aviye ve

a ş k a l a n

rivayet

e t m i ş l e r d i r . Hz. A i ş e den rivayette bulunan Abdullah, E bil Ubeyde

ve

Cabir den, Ebu

hak ve er-Rebi' k a n a l ı y l a ; el-Esved'den de,

İ b r a h i m k a n a l ı y l a ,

rivayet e d i l m i ş t i r . Dola

y ı s ı y l a hadis eserlerinin örnek rivayeti d a y a n d ı r d ı ğ ı sözlü kaynaklar bu

k i ş i l e r

olmakta

d ı r .

Hz. Peygamber'in Hz.

A i ş e

ile

s ö z l e n ı n e s i o l a y ı n ı n

arka

p l a n ı ,

Ahmed b. Hanbel ta

r a f ı n d a n

uzunca bir riviiyette a n l a t ı l m ı ş t ı r 5 1 . Burada sadece, Hz. A i ş e 'nin, n i k f i h h ~ n d ı ğ ı

ve e v l e n d i ğ i andaki

y a ş ı n d a n

bahseden rivayetler, temel hadis kaynaklanndan hareketle

b ü t ü n l e ş t i r i l r n i ş bir e k i l d e s u n u l a c a k t ı r .

A i ş e ş ö y l e d e m i ş t i r :

R a s ı 1 l u l l a h beni

a l t ı

veya yedi y a ş ı m d a iken Mekke'de nikah etti; dokuz

y a ş ı m d a

iken de Medine'ye geldik ve benimle Medine'de zifafa girdi/evlendi. (Medine'de) Be

n ı 1 I - H a n s b. el-Hazrec'in evine konuk o l n i u ş t ı ı k . Ben bir ay s ı t ı n a y a t ı ı t ı ı l d u m . (Bu se

beple)

s a ç i a n ı n

döküfdü, nihayet s a ç i a r ı m (tekrar büyüyerek)

o m u z l a r ı m a

indi. Derken

bana Ümmü Ruman geldi. Ben

a r k a d a ş l a r ı m l a

birlikte tahtaravalli oynuyordum. Ba-

46) Bkz. Carr, E.H.-Fontana,

J, Tarih

Y a z ı m ı n d a

Nesnellik ve Y a n l ı l ı k ,

Çev.

Özer

Ozankaya, imge

Kita-

bevi Yay., Ankara 1992, s.46.

j

47) er-Rebi'

b.

Habib,

Müsned,

Thk. Muhammed

İ d r i s - A ş u r b.

Yusuf, D f u ı ı I - H i k m e , Beyrut 1415 h., s.

210,285.

48) et-Tay1ilisi, Ebfi Dil.vud,

Müsned, D f u ı ı I - M a r i f e ,

Beyrut Tsz., s. 205;

Ahmed

b. Hanbel, Müsned,

VI, 210-211; el-Humeydi, Ebfi Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr, Müsned, Thk. Habiburrahman el-A'za

mi,

D f u ı ı l - K ü t ü b i l - İ i ı n i y y e ,

Beyrut Tsz. I,

ll3.

49) Abdurrezzak, Ebfi Bekr b n H e r n ı n a r n es-San'iini, el-Musannef, Thk. Habiburrahman el-A'zfuni, el

M e k t e b ü l - İ s l f u n i ,

Beyrut 1972, VI, 162;

İ b n

Ebi

e y b e ,

el-Musanneffi l-Hadls ve l-Asiir,

D f u ı ı I

Fikr, Beyrut 1994, VIII, 41.

50) Buhfui,

N i k 1 i l ı ,

38,39 (VI, 134), M e n i i k ı b u I - E n s a r ,

44

(IV, 251); Müslim,

N i k 1 i l ı ,

69 (Il, 1038), 70,

72

(ll, 1039); Ebfi Dil.vud, N i k 1 i l ı , 32 1, 646); Neslü, i k 1 i l ı , 29 (VI, 82); Mace, N i k 1 i l ı ,

13

1, 603).

51) Bkz.

A h ı i ; ı e d b.

Hanbel, Müsned, VI, 210-211.

/


8/20

184

/ Yrd. Doç.

Dr

Selçuk C O Ş K U N ~ . EKEV K D E M İ D E R C İ S İ

na seslendi. Hemen

y a n ı n a v a r d ı m .

Beni ne

y a p a c a ğ ı n ı

bilmiyordum. Elimden tutarak,

beni evin

a p ı s ı n d a

durdurdu. Nefesim

k e s i l m i ş ,

heh heh diye soluyordum. Nihayet

solumam zail oldu. Sonra biraz su a l d ı , yüzümü ve b a ş ı m ı sildi. Ümmü R u m f u ı beni

bir odaya l d ı .

Bir de

ne g ö r e y i ı n Ensar'dan bir a k ı m k a d ı n l a r ı n h u z u r u n d a y ı m . K a d ı n -

lar: H a y ı r l ı , u ğ u r l u ve mübarek olsun" dediler, beni s e l a m l a d ı l a r . Ümmü Ruman

da

be

ni onlara teslim etti. K a d ı n l a r b a ş ı m ı y ı k a d ı l a r . Beni çekip çevirdiler. Bir de Rasfilullah

k u ş l u k z a m a n ı a n s ı z ı n ç ı k a g e l d i .

K a d ı n l a r

beni ona teslim ettiler52.

emel

İ s l a m arihi K a y n a k l a r ı n d a

Hz.

A i ş e n i n

Evlilik

Y a ş ı n d a n

ahseden

Rivayet

Temel

s l a m

Tarihi eserleri

bu

l a y ı ,

bazen senedli rivayetlerle, bazen

de

senedsiz

bir

ş e k i l d e nakletmektedirler. Senedli rivayetler i n c e l e n d i ğ i n d e , özellikle ilk ravilerin hem

hadis, hem de tarih eserlerinde büyük oranda ortak

o l d u ğ u

görülmektedir. Hemen hep

sinde, rivayet d o ğ r u d a n veya

d a l a y l ı

olarak Hz.

A i ş e ' y e

d a y a n d ı n l m a k t a d ı r . Hz. Ai

ş e d e n

rivayet edenler r a s ı n d a ; Ebu Ubeyde, el-Esved, ez-Zühri, Urve, Abdullah b. Ur

ve u l u n m a k t a d ı r ki bunlar, hadis k a y n a k l a r ı n ı n örnek hadisi rivayet t t i ğ i ravilerdir. Bu

rivayetlerin büyük ç o ğ u n l u ğ u ise Urve'ye d a y a n m a k t a d ı r . Urve ye dayanan rivayetlerin

t a m a r n ı da H i ş a m b. Urve, Abdullah b. Urve ve ez-Zühri

a n a l ı y l a y a y ı l m ı ş t ı r 5 3

ki, ha

dis

k a y n a k l a r ı n d a k i

senedierin ç o ğ u da bu yolla y a y ı l m ı ş l a r d ı r . Urve d ı ş ı n d a n gelen ri

vayetlerin

bir ı s m ı ;

Hz. A i ş e _ E b f i Ubeyde_Ebfi İ s b f t k 5 4 senediyle,

bir

ı s m ı da; Hz. Ai

ş e _ e l - E s v e d _ İ b r a h i m 5 5

senediyle i n t i ş a r

e t m i ş t i r

ki bu senedler hadis k a y n a k l a r ı n d a

da

k u l l a m l n u ~ t ı r . Bu mukayeseden de a n l a ş ı l d ı ğ ı gibi, rivayetçi nakilci özellik t a ş ı y a n ha

dis ve tarih

k i t a p l a r ı ,

büyük oranda

a y n ı

kaynak ş a h ı s l a r d a n b e s l e n m i ş l e r d i r .

Tarih k a y n a k l a r ı n d a Hz.

A i ş e n i n

evlilik y a ş ı n d a n bahseden rivayetlerin

b ü t ü n l e ş t i -

r i l ı n i ş

ş e k l i

ise ş ö y l e d i r :

Rasfilullah A i ş e ' y i Mekke'de, ş e v v a l veya zilka'de a y ı n d a n i k a h l a d ı . O s ı r a d a o; al

t ı / y e d i y a ş ı n d a bir

ç o c u k t ı ı .

Onunla

ş e v v a l

a y ı n d a dokuz veya on y a ş ı n d a y k e n Medi

ne de

evlendi. S a ç l a r ı b ü y ü m ü ş tahtaravallide çocuklarla veya a r k a d a ş l a r ı y l a oynuyor

ken

d a d ı s ı

veya

a ş k a l a r ı

ona gelip

ö t ü r m ü ş l e r ,

s a ç ı n ı

b a ş ı n ı d ü z e l t m i ş l e r ,

ona

örtü ver

m i ş l e r , iyi dileklerde bulunarak

a s f i l u l l a h ' ı n y a n ı n a

v e r m i ş l e r d i .

A i ş e

R a s f i l u l l a h ' ı n ya

n ı n d a dokuz y ı l k a l m ı ş , Rasfilullah vefat e t t i ğ i n d e ise on sekiz y a ş ı n d a y d ı 5 6 .

52) Bkz. er-Rebi'

b.

Hablb, a.g.e., 210, 285; et-Tay1ilisl, a.g.e., s. 205;Abdurrezz1il


9/20

H A D İ S L E R İ N _ T A R İ H } J ARZI NIN Y G U T : . A M A D A K İ

B ZI_ _

185

PROBLEMLERI Hz.

A i ş e ' n i n

Evlilik Y a ş ı O m e k l e ı n i n d e Bir Inceleme

Bu rivayetlere a k ı l d ı ğ ı n d a , verilen bilgilerin ana e m a s ı n ı n , hadis a y n a k l a r ı n ı n ver

d i ğ i

bilgilerle

a y n ı

o l d u ğ u

görülmektedir. Esasen, ortak ravilerden (sözlü kaynaklardan)

elde edilen bilgilerin, y a z ı l ı kaynaklarda da

a y n ı

m u h t e v a y ı s u n m a s ı , tarih ve hadis eser

lerinin, bir anlamda birbirlerini t a m a ı n l a d ı k l i ı n n ı göstermektedir. İ s l a m t a r i h ç i l i ğ i n i n ,

Siyer ve M e ğ i i z i y a z ı c ı l ı ğ ı ile b a ş l a d ı ğ ı , Siyer ve M e ğ i i z l ' n i n k u l l a n d ı ğ ı k a y n a k l a r ı -

n ı n da daha önce tedvin edilen hadisler l d u ğ u 5 7 , bu manada Siyer ve M e ğ a z i n i n hadis

çilikle iç içe g e l i ş t i ğ i , b u n l a r ı n ilk a z a r l a r ı n ı n da hadisçiler l d u ğ u , bu a ş a m a d a n sonra

Tabakat ve Teracim k i t a p l a r ı n ı n y a z ı l d ı ğ ı 5 8 h a t ı r l a n ı r s a , kaynak konusundaki bu durum,

daha iyi a n l a ş ı l a c a k t ı r .

Binaenaleyh, tarihi gerçeklerin tesbit e d i l e b i l e c e ğ i söz konusu iki kaynak (hadis-ta

rih)

g ö r ü n ü ş t e

f a r k l ı

olsa da, ilk dönemlerdeki

g e l i ş i m i

ve

o l u ş u m u

girift bir durum arz

e t m i ş ,

daha sonra

ayn

disiplinler olarak kabul edilen bu

s a h a l a r ı n

özellikle Hz. Peygam

ber

a k k ı n d a

s u n d u ğ u bilgiler, ç o ğ u n l u k l a a y n ı sözlü kaynaklardan b e s l e n m i ş , buna pa

ralel olarak herhangi bir konuda genellikle benzer içerikte rivayetleri n a k l e t m i ş l e r d i r .

Buna göre, tarihe arz edilecek metin, her k a y n a ğ ı n

s u n d u ğ u

güvenilir rivayetler bü

t ü n l e ş t i r i l m e k

suretiyle tespit edilmeli, daha sonra söz konusu bütünlük, tarihi gerçekle

re arz edilmelidir.

3 Tarihi Rivayetlerin

Y a p ı s ı n d a n Kaynaklanan

roblemler

Arz edilecek metnin bütüncül bir tarzda ortaya

k o n u l m a s ı n d a n

sonra, söz konusu

metnin d i ğ e r tarihi gerçekiere a y l u r ı olup o l m a d ı ğ ı a r a ş t ı n i m a k suretiyle s ı h h a t i tespit

edilmeye ç a l ı ş ı l ı r . Ancak burada özellikle vurgu y a p ı l a n tarihi gerçek in ortaya konul

m a s ı n d a , tarihi rivayetlerin y a p ı l a r ı n d a n kaynaklanan

b a z ı

problemler u h i n m a k t a d ı r ki,

bunlann çözümlenmesinde anlama da gerekli o l m a k t a d ı r .

Genelde hadis eserleriyle ortak muhtevaya sahip o l m a l a r ı n a r a ğ m e n , tarih kitaplan

n ı n o l a y ı n arka p l i i n ı n ı ve g e l i ş i m i n i t e f e r r u a t ı y l a a n l a t t ı k l a r ı , hatta, temel hadis eserle

rinde nadiren

yer

verilen

a z ı

hususlara dair n l a r ı n

t e f e r r u a t l ı

ve birbirlerinden

a r k l ı

bir

t a k ı m rivayetleri bütüncül bir tarzda muhtevi l d u k l a r ı görülmektedir. Bu durumu, ş e r h

eserlerinde de görmek mümkündür.

İ s t e r

tarih, isterse hadis

ş e r h i

olsun,

a y n ı

eserde, bir

olayla ilgili olarak sunulan birbirinden

f a r k l ı

rivayetler ve tarihlendirmeler, tarim bilgi

lerin, bir elemeden g e ç i r i l ı n e s i zamretini d o ğ u r m a k t a d ı r . Bu a p ı d a k i rivayetleri eleme,

ya da tarihi e r ç e ğ i i n ş a sürecinde, hangi metot y g u l a n ı r s a u y g u l a n s ı n , sonuca, eleme

yi

y a p a n ı n

kendisini bir e k i l d e k a t t ı ğ ı da

u h a k k a k t ı r .

Y u k a r ı d a hem tarih, hem de hadis

k a y n a k l a r ı n ı n v e r d i ğ i

bilgilere göre,

Hz.

A i ş e , fiz.

Peygamberle i k a h l a n d ı ğ ı n d a a l t ı veya yedi

y a ş ı n d a ,

e v l e n d i ğ i n d e ise dokuz veya on ya

ş ı n d a y d ı .

A ş a ğ ı d a

gerek tarih, gerekse hadis eserlerinde zikredilen

Hz.

Hatice, Hz.

A i ş e ,

Hz.

F a t ı m a

ve Hz. Esrnil ile ilgili birbirinden

f a r k l ı

tarihi rivayetler zikredilip, daha son

ra bunlar mukayese edilerek,

y u k a r ı d a k i

evlilik

y a ş ı

r a k a m l a n n ı n

g e r ç e ğ i

y a n s ı t ı p

yan

s ı t m a d ı ğ ı ortaya konulamaya ç a l ı ş ı l a c a k t ı r .

57) Bkz.

U ğ u r ,

Mücteba,

Hadis Ilimleri E d e b i y a t ı ,

TDV

Yay.

Ankara 1996, s. 171-172.

58) Bkz. H i : ı i m e t l i ,

a.g.e.,

s. 49-50

/


10/20

86 Yrd Doç. Dr. Selçuk C O Ş J < U N - - - - - - - E K E V A K A D E M İ D E R C İ S İ

Hz. Hatice ile ilgili tarihlendirmeler:

Hz. Peygamber Mekke'de;

on59,

on

üç60,

on

b e ş

y ı l

k a l m ı ş 6 1

bundan sonra hicret et

m i ş t i r . Hz. Hatice, "Hicretten üç

y ı l

önce"62, "Hicretten dört y ı l önce"63, "Hicretten b e ş

y ı l

önce"64, "Bi'setin 10. y ı l ı n d a " 6 5 vefat e t m i ş t i r .

Hz. A i ş e İ İ e ilgili tarihlendirmeler:

Hz. A i ş e ' n i n d o ğ u m tarihiyle ilgili olarak, "Mekke'de hicretten y a k l a ş ı k sekiz ön

ce"66, "bi'setten dört veya e ş y ı l sonra"67, "bi'setin dördüncü y ı l ı n d a " 6 8 , "bi'setten dört

buçuk y ı l sonra"69, gibi ifadeler k u l l a n ı l ı n a k t a d ı r . Müslüman o l u ş u y l a ilgili ise, "ilk

müslümanlardan" o l d u ğ u , fakat bu esnada y a ş ı n ı n "küçük" o l d u ğ u belirtilmektedir70.

Hz.

A i ş e ' n i n

Rasfilullah'la nikil.hlanma sözlenme tarihi ile ilgili olarak; "Hatice'nin

v e f a t ı n d a n

üç

y ı l

sonra"

7

1, " İ k i y ı l

sonra"72,

" İ k i y ı l

veya buna

y a k ı n

bir müddet son

ra"73, "Dört sonra"74, "hicretten üç y ı l önce75

ş e v v a l a y ı n d a " 7 6 ,

"nübüvvetin onuncu

59)

e t - T a b e r f u ı i ,

Süleyman

b.

Al)med, el-Mu cemu l-Keblr, Thk. Harndi

b.

Abdi'I-Mecid es-Selefi, el

Mektebetü'I-Uiilm ve'I-Hikem, Mevsi 1983, 2.b., XII, 109; ei-Mübarekfilri, Ebu'I-Ula Muham

med Abdurrahman, Tuhfetü l-Ahvezl

b i - Ş e r h i C i i m i ' i ' t - T ı r m i z l , D a r u ' l - K ü t ü b i ' I - İ i m i y y e ,

Beyrut

1990, X, 94.

60)

İ b n H i ş a m ,

a.g.e.,

II, 240; el-Mübarekfilri,

a.g.e.,

X, 94.

61) ei-Mübarekfilr1, a.g.e., X, 94.

62) İ b n Sa'd,

a.g.e.,

VIII, 18; Buhar , M e n a k ı b u ' I - E n s a r , 44 {IV, 252); H i ş a r n ,

a.g.e.,

II, 57; Asa

kir, Muhammed b.f\1ükerrem, M u h t a s a r ı Tiirihi D ı m ; : ş k ,

Thk.

Ruhiye en-Nahhas, Daru'l-Fikr,

m c ş k 1984. I. 265: lbn .'\bdilberr,

EbG

O n ı c r , ı - t . / _ ~ i " t i b i o ' r i j e ~ i " l - A s h ô b , N a l ı d a t u M ı s r ,

Kahi

re Tsz.,

IV, 1 ~ 8 1 ; İ b n u ' I - E s i r ,

Üsdü l-Giibe

fi

Ma rifeti s-Sahiibe,

İ n t i ş a r a t u İ s m a i l i y y f u ı ,

Tahran

Tsz., V, 501; Ibn Kesir, a.g.e., II, 140; el- Ayni, Umdetü l-Kiirl,

XVIi-,

35; el-Mübarekfilri, a.g.e.,

X,263.

63)

İ b n

Abdilberr,

a.g.e.,

IV, 1881;

İ b n u ' I - E s i r ,

Üsdii l-Giibe,

V,

501; el-Mübarekfilri,

a.g.e.,

X, 263.

64) İ b n Abdilberr,

a.g.e.,

IV, 1881, 1882; İ b n u ' l - E s i r ,

Üsdü l-G/ibe,

V, 501; el-'Ayni,

Umdetü l-K/irl,

XVII, 35; el-Mübarekfilri,

a.g.e.,

X, 263.

65)

İ b n Sa

d, a.g.e., VIII, 18;

l - M ü b a r e k f ı 1 r i ,

a.g.e., X, 263; Kerker,

İ s m e d u d d i n ,

el-Mer efi l-Ahdi n

Nebevl, Diiru l-Garbi l-lsliimi, Beyrut 1993, s. 41.

66)

e i - M ü b a r e k f ı 1 r i ,

a.g.e., X, 255; Kehha.Ie, Ömer

R ı z a , A ' I a m u ' n - N i s a f i

Alemeyi l-Arab ve l-lslam,

Müessesetü'r-Risa.Ie, Beyrut 1977, III, 9.

67) e d - D ı m e ş k i , Muhammed b. Yusuf es-Sa.Iihi,

Kitabu

E z v f ı c i ' n - N e b i y y , Thk. Muhammed Nizamud-

din el-Fetih, Daru

İ b n

Kesir, Beyrut 1992, s. 78.

68) el-Mübarekfilri, a.g.e., X, 263.

69)

İ b n

Hacer, Ebu 1-Fadl Ahmed

b.

Ali,

e l - İ s / i b e

fi

e m y l z i ' s - S a h f ı b e ,

Daru

S a d ı r ,

Beyrut Tsz.,

IV,

259.

70)

İ b n H i ş a m ,

a.g.e., I, 271.

71)

İ b n İ s h a k ,

a.g.e.,

s.

239; el-Buhar , Muhammed

b. İ s m a i l , e t - T f ı r l h u ' s - S a ğ i r , Thk.

Muhammed

rahim Zayed, Daru'l-Ma'rife, Beyrut 1986,

I,

42,43; Buhar , M e n a k ı b u ' l - E n s a r , 20

IV,

231);

İ b n

Hacer,

e l - İ s f ı b e , IV,

259.;

İ b n

Abdilberr, a.g.e.,

IV,

1881;

İ b n

Kesir, a.g.e., II, 140.

72) el-Ayni,

' U m d e t ü ' l - K f ı r i ,

XVII, 35;

İ b n

Keslr, a.g.e., II, 140.

73) Buhari,

M e n a k ı b u l - E n s a r , 44

(IV, 252).

74)

İ b n

Abdilberr, a.g.e.,

IV,

1882.

75)

İ b n

Sa d, a.g.e., VIII, 58; et-Taberi, a.g.e., II, 398;

İ b n

Abdilberr, a.g.e.,

IV,

1881, 1882;

İ p n

Hib

b f u ı ,

a.g.e., s. 90, 151;

İ b n u ' l - E s i r , Ü s d ü ' l - G f ı b e , V,

501.

76)

İ b n

Sa d, a.g.e., VIII, 58, 60-61;

İ b n

Abdilberr, a.g.e., IV, 1881; İ b n

H i b b f u ı ,

a.g.e., s. 90.


11/20

H A D İ S L E R İ N _ T A . R İ . F l f ARZI NIN Y G U f A M A D A K İ BAZI_ _

187

PROBLEMLERI

Hz.

A i ş e ' n i n Evlilik Y a ş ı Örnekleminde Bir Inceleme)

y ı l ı 7 7 , hicretten iki

y ı l

önce 78 gibi ifadeler u l l a n ı l m a k t a d ı r . Ayn_ca, bu nikahtan ön

ce onun,

Mut'im

b. Adiyy'in

o ğ l u

Cübeyr ile sözlü

o l d u ğ u

da

belirtilmektedir7

9.


iili

e v l i l i ğ i konusunda ise; hicretten sekiz ay sonra zilka'de a y ı n d a ,

hicretten yedi ay sonra ş e v v a l

a y ı n d a 8 0 ,

hicretten sekiz ay sonra ş e v v a l

a y ı n ı n b a ş ı n

da 8l, hicretin birinci y ı l ı n d a 8 2 , hicretin ikinci y ı l ı n d a 8 3 , Bedir'den sonra, hicri

ikinci y ı l d a 8 4 , hicretten on sekiz ay sonra 85 ş e k l i n d e ifadeler u l l a n ı l m a k t a d ı r .

Hz

F a t ı m a ile ilgili tarihlendirmeler

Hz.

F a t ı m a ' n ı n d o ğ u m

tarihi konusunda;

K u r e y ş ' i n

Kabe'yi

i n ş a

e t t i ğ i zaman 8

6

ki

bu Nübüvvetten

e ş y ı l

önce 87 veya yedi buçuk önce idi 88, Rasiilullah otuz e ş

y a ş ı n d a y k e n 8 9 ,

k ı r k

bir

a ş ı n d a y k e n 9 0 ,

İ s l i i m l

dönemde 91 gibi

a r k l ı

tarihler zikre

dilmektedir. Hz. Ali'yle i ş a n l a n m a l a n ile ilgili olarak; Hicretten

e ş

ay sonra 92 veya

R a s f i l u l l a h ' ı n A i ş e ' y l e evlenmesinden dört93 buçuk ay sonra 94 gibi ifadeler u l l a n ı l

m a k t a d ı r . Bedir

a v a ş ı n d a n

döndükten sonra 95, Uhud'dan döndükten sonra 96, Hic

ri ikinci y ı l d a 9 7 R a s f i l u l l a h ' ı n

A i ş e ' y l e

evlenmesinden yedi ay 98 veya dokuz buçuk

ay sonra 99 da evlendikleri belirtilmektedir. E v l e n d i ğ i n d e ;

On

sekiz lOO, On

b e ş

bu

çuk l0l

y a ş ı n d a · o l d u ğ u ,

R a s f i l u l l a h ' ı n v e f a t ı n d a n iki ay l02, y e t m i ş gün l03, a l t ı

77) İ b n

Sa'd,

a.g.e., VIII, 58; İ b n Abdilberr, a.g.e., IV, 1881;

Ayni ,

Umdetü l-Kiirf, XVII, 35.

'78)

İ b n

Abdilberr, a . g . ~

• IV,

1881. 1882;

İ b n u ' l - E s i r ,

Üsdü l-Gabe,

V,

501.

79)

İ b n

Sa'd,

a.g.e.,

VIII,

58:

İ b n

Abdilberr,

a.g.e.,

IV,

1881;

İ b n

Hacer,

e l - İ s a b e ,

IV,

259.

80) et-Taberl, a.g.e.,

ll,

398.

81)

İ b n Sa'd,

a.g.e., VIII, 58; İ b n H i b b f u ı , a.g.e., s. 151;

İ b n

Hacer, el-ls/ibe,

IV,

259.; İ b n Kesir, a.g.e.,

Il, 332.

82)

İ b n

Hacer, el-ls/ibe,

IV,

259.

83) İ b n Hacer, el-ls/ibe, IV, 259; İ b n Kesir, a.g.e., Il, 141; es-Saati', AhmedAbdurrahman eJ-aennii, Bu-

l u ğ u ' l - E m i i n l ( e l - F e t h u ' r - R a b b f u ı i ile birlikte), Daru İ h y a i ' t - T u r a s i ' l - A r a b i , Beyrut Tsz., XX, 239.

84) Ayni', Umdetü l-Karl,

XVII,

35.

85)

İ b n Abdilberr, a.g.e., IV,

1881.

86)

İ b n Sa'd,

a.g.e., VIII, 22;

İ b n A s a ı d r ,

a.g.e., Il, 269;

İ b n

Hacer, e l - İ s / i b e , IV, 377.

87)

İ b n Sa'd,

a.g.e.,

VIII,

22;


a.g.e.,

Il,

270.

88)

Ayni,

Umdetü l-Kiirl,

XVI,

249.

89)

İ b n Sa'd,

a.g.e., VIII, 26;


a.g.e., Il, 269;

İ b n

Hacer, el-ls/ibe,

IV,

377.

90)

İ b n

Hacer, el-lsabe, IV, 377.

91) Ayni, Umdetü l-Kiirl, XVI, 249; el-Mübarekfiiri, a.g.e., X, 250.

92)

İ b n Sa'd,

a.g.e., VIII, 22; İ b n

A s a ı d r ,

a.g.e., Il, 269.

93) İ b n Hacer, e l - İ s / i b e , IV, 377.

94)

İ b n u ' l - E s i ' r ,

Üsdü l-Gabe,

V,

520;

Ayni,

Umdetü l-Kiirl,

XVI,

249.

95) İ b n

Sa'd,

a.g.e.,

VIII,

22; İ b n A s a ı d r , a.g.e., Il, 269;

İ b n

Hacer, el-ls/ibe, IV, 377.

96)

İ b n u ' l - E s i ' r ,

Üsdü l-Giibe,

V,

520; Ayni , Umdetü l-Kiirl, XVI, 249.

97)


a.g.e., Il, 263.

98)

İ b n u ' l - E s i r ,

Üsdü l-Gabe,

V,

520.

99) Ayni, Umdetü l-Kiirl,

XVI,

249.

100)


a.g.e., II, 269;

İ b n

Hacer, el-ls/ibe,

IV,

377.

101) İ b n u ' l - E s i r , Üsdü l-Gabe,

V,

520; Ayni, Umdetü l-Karl, XVI, 249.

102) İ b n A f a ı d r , a.g.e., II, 270.


12/20

188 / Yrd. Doç. Dr Selçuk C O Ş K U N E K E V K D E M İ D E R İ S İ

ay"l04 veya "sekiz ay"l05 sonra da vefat t t i ğ i rivayet edilmektedir. Aynca onun Hz.

Ai-.

ş e ' d e n b e ş

y a ş

büyükl06

o l d u ğ u ,

evlilik

e s n a s ı n d a

Hz. Ali'nin de, yirmi bir

a ş i a n n

ol

d u ğ u zikredilmektedirl07.

Hz

Esma

ile

ilgili

tarihlendirmeler

"Hicretten 27 sene önce"l08 d o ğ m u ş olan

Hz. E s m a ' n ı n ,

Hz. A i ş e ' d e n on y a ş bü

yükl09 o l d u ğ u , ilk Müslüman olan on yedi k i ş i d e n sonra l lOmüslüman o l d u ğ u , o ğ l u Ab

dullah b. Zübeyr'in öldürülmesinden sonra hicri 73 y ı l ı n d a l ll, yüz a ş ı n d a y k e n de vefat

e t t i ğ i 2 ifade $ dilrnektedir.

Bu bilgilerden hareketle, Hz.

A i ş e ' n i n

evlilik

y a ş ı y l a

ilgili birbirinden

a r k l ı ş i ı

tarih-

lendirmeler i n ş a edilebilir: ·

I.

Hz.

A i ş e ,

hicretten sekiz

y ı l

önce,

bi

setten

b e ş y ı l

sonra

d o ğ m u ş t u r .

A l t ı

y a ş ı n d a

n i k a h l a n m ı ş t ı r .

Bu tai:ih (5+6 =

ll)

bi'setten

ll y ı l

sonra, hicretten de iki y ı l öncesine

denk gelir. Hicretten iki

önce

l t ı y a ş ı n d a

olan birisi, hicretten sekiz veya yedi ay son

ra evlenirse dokuz-on

y a ş ı n d a

olur. Hicretten on sekiz ay veya iki y ı l sonra evlenirse on

on bir

a ş ı n d a

olur.

2. Hz. A i ş e bi'setin dördüncü y ı l ı n d a d o ğ m u ş t u r . A l t ı y a ş ı n d a n i k a h l a n m ı ş t ı r (4+6

10). Buna göre, bi'setin onuncu y ı l ı n d a hicretten üç y ı l önce n i k a h l a n m ı ş olur. Buna gö

re hicret

s n a s ı n d a

dokuz a ş ı n d a olur. Hicretten yedi-sekiz ay sonra

v l e n d i ğ i

kabul edi

lirse, dokuz buçuk-on

y a ş ı n d a

olur. Hicretin ikinci

y ı l ı

veya on sekiz ay sonra e v l e n d i ğ i

d ü ş ü n ü l ü r s e

on bir

a ş ı n d a

olur.

3.

Hz. Hat i ce, bi'setin onuncu l w d a ,

h i c r e u e ı ı

ü

y ı l önce vefat e t m i ş t i r . Bundan

üç

y ı l sonra yani bi'setin on üçüncü y ı l ı n d a Hz. A i ş e

l t ı

y a ş ı n d a y k e n RasUlullah'la nikah

l a n m ı ş t ı r . Hemen hicret o l m u ş t u r . Sekiz ay sonra evlendikleri kabul edilirse,

A i ş e

"yedi"

y a ş ı n d a ;

evlenme tarihi olarak hicretten on sekiz ay sonra veya hicretin ikinci

y ı l ı

kabul

edilirse "sekiz" a ş ı n d a olur. Hatice'nin "hicretten üç y ı l önce vefat

e t t i ğ i n i

bildiren ri

vayetlere d a y a n ı l a r a k ortaya ç ı k a n · bu "yedi" ve "sekiz" rakamlan, onun vefat tarihinin

hicretten "dört y ı l önce" o l d u ğ u n u belirten rivayetler esas a l ı n d ı ğ ı n d a "sekiz" ve "do

kuz", hicretten

b e ş y ı l

önce" vefat e t t i ğ i n i ifade eden rivayetler esas a l ı n d ı ğ ı n d a ise,

"dokuz" ve "on"


4. Hatice bi'setin onuncu y ı l ı n d a hicretten üç y ı l önce öldüyse, Hz. Peygamber iki y ı l

bekledikten sonra i ş e ' y l e n ~ a h l a n d ı y s a (10+2=bi'setin 12. y ı l ı ) , bu s ı r a d a A i ş e l t ı ya-

103) Ayni, Umdetü I-KIM, XVI, 249.

104) el-Buhan, et-Tiirfhu

s - S a ğ i r ,

I, 61; İ b n Asakir, a.g.e., II, 270.

105) İ b n Asakir,

a.g.e., U,

270. •

106) İ b n Hacer, e/-lsiibe, IV, 377.

107) Ayni, Umdetü I-Kiiri, XVI, 249.

108) İ b n Hacer, e/-lsiibe, IV, 230; Kerker, a.g.e.,

s.

49.

109)

S a v a ş ,

R ı z a ,

H ı : . A i ş e ' n i n

Evlenme

a ş ı İ l e İ l g i l i F a r k l ı

Bir

a k l a ş ı m ,

DEÜ Ilahiyat Fakültesi

Dergisi,

S a y ı : 9 ,

Izmir 1995,

s.

140 (Ibn Mende, Ma'rifetü's-Sahabe, Köprülü Kütüphanesi, Nu:

242, varak: 195 b.' den naklen).

llO) İ b n Hacer, e/-lsiibe, IV, 229.

I

ll) İ b n

Sa'd, a.g.e., VIII, 255.

112) İ b n Hacer, el-lsiibe, IV, 230:


13/20

H A D İ S L E R İ N _ T A R İ H p

ARZI NIN

Y G ~ M D K İ

BAZI_

_

189

PROBLEMLERI

Hz. A i ş e n i n

Evlilik

Y a ş ı

Ömekleminde Bir Inceleme)

ş ı n d a y s a ,

hicri birinci

y ı l d a e v l e n d i ğ i

kabul edilirse, evlilik

a ş ı

sekiz , ikinci

y ı l d a

ev

\ e n d i ğ i

kabul edilirse dokuz olur.

5. Hatice bi'setin onuncu

y ı l ı n d a

hicretten üç

y ı l

önce öldüyse, Hz.

A i ş e n i n

sözlen

ı n e s i bundan üç y ı l sonra olduysa, üç y ı l sonra

da

hicret olduysa, Mekke dönemi on

e ş

y ı l

olur. Buna göre, bi'setin dördüncü

y ı l ı n d a d o ğ a n

Hz.

A i ş e n i n y a ş ı

Hz. Hatice'nin ve

f a t ı e s n s ı n d a l t ı , nikahlanma e s n a s ı n d a dokuz, evlenme

z a m a n ı

hicri birinci y ı l kabul

edilirse on üç (9+3= 12, 12+1= 13), ikinci y ı l kabul edilirse (12+2= 14) on dört olur.

6. Hz. A i ş e Hz. F a t ı m a d a n b e ş y a ş küçüktür. Hz. F a t ı m a bi'setten b e ş

y ı l

önce d o ğ -

d u ğ u n a göre Hz. A i ş e n i n bi'set s n a s ı n d a d o ğ m a s ı gerekir. Mekke dönemi on üç y ı l ka

bul e d i l d i ğ i n d e hicret

e s n a s ı n d a

on üç y a ş ı n d a olur. Hicri birinci y ı l d a evlendiyse on

dört, ikinci

y ı l d a

evlendiyse on

b e ş y a ş ı n d a

olur. Mekke dönemini on

b e ş

y ı l

kabul eden

rivayetlere göre ise, evlilik y a ş ı on

a l t ı

veya on yedi olur.

7. Hz. F a t ı m a Hz. Ali ile e v l e n d i ğ i n d e on sekiz y a ş ı n d a y d ı . Bu evlilik,

Hz.

A i ş e n i n

e v l i l i ğ i n d e n y a k l a ş ı k bir s o n r a y d ı .

A i ş e

ondan

b e ş y a ş

küçük

l d u ğ u n a

göre o s ı r a d a

on üç y a ş ı n d a y d ı . A i ş e ondan bir önce v l e n d i ğ i n e göre on iki a ş ı n d a e v l e n m i ş olur.

8 Hz.

A i ş e n i n

a b i a s ı Esma, ondan on a ş büyüktü. Esma hicretten yirmi yedi ön

ce d o ğ m u ş t u . Buna göre

bi set

e s n a s ı n d a on dört (27-13= 14) y a ş ı n d a y d ı .

Bu

takdirde

Hz.

A i ş e

de bi'setten dört önce (14-10=

4 ) d o ğ m u ş

olur. Mekke dönemi

on

üç

y ı l

ka

bul edilirse, hicret

s n a s ı n d a

on yedi y a ş ı n d a (4+ 13= 17) olur.

E v l e n d i ğ i n d e

ise 18 (hic

ri birinci y ı l ) veya 19 (hicri ikinci y ı l ) y a ş ı n d a olur. Mekke dönemi on

b e ş y ı l

kabul edi

lirse, hicret e s n a s ı n d a on dokuz (4+ 15= 19), e v 1 e n d i ğ i n d e ise 20 (hicri birinci y ı l ) veya

21

(hicri ikinci y ı l ) y a ş ı n d a olur.

Bu

tarihlendirmeler, Hz.

A i ş e n i n e v l e n d i ğ i

anda; 8-21

a r a s ı n d a k i

herhangi

bir a ş t a

o l a b i l e c e ğ i n i

göstermektedir. O l a y l a r ı n insanlar

a r a f ı n d a n f a r k l ı

ş e k i l l e r d e a l g ı l a n ı p ri

vayet edilmesi sonucu ortaya

ç ı k a n

tarihi bilgilerin bu

d e ğ i ş k e n y a p ı s ı ,

tarihe

a r z ı n bir

d i ğ e r problemini

o l u ş t ı ı r m a k t a d ı r .

Cahiliye Araplan ve ilk Müslümanlardaki tarihlendirmeler, bu günkü gibi bir takvim

esas a l ı n a r a k y a p ı l m ı y o r d u . Herhangi bir ş e y i n tarihi, daha çok önemli olaylarla i l i ş k i . : .

lendirilerek, söz konusu önemli olaydan kaç y ı l önce, kaç y ı l sonra l d u ğ u n u a r a ş t ı r m a k

suretiyle tesbit ediliyordull3. Hz. Peygamber'in bi'seti ve hicreti ile birlikte y n ı

c o ğ r a f -

yada y a ş a y a n ve a y n ı kültüre sahip olan ilk Müslümanlar, tarihlendirme

m a n t ı ğ ı n d a da

a y n ı

yolu i z l e m i ş , bi set ve hicreti d o ğ a l seyri içerisinde tarih b a ş l a n g ı c ı olarak kullan

maya

b a ş l a m ı ş l a r d ı .

Daha

s o n r a l a r ı ,

genel kabule göre, Hz.

Ömer

döneminde hicret

resmi takvim

b a ş l a n g ı c ı

olarak ilan

e d i l m i ş t i r 1 1 4 .

·

Bu genel tablo esas a l ı n a r a k b a k ı l d ı ğ ı n d a , Hz. Peygamber'in d o ğ u m u n d a n ,

Hz.

Ömer a m a n ı n d a

hicretin takvim

a ş l a n g ı c ı

olarak kabul

e d i l i ş i n e

kadarki o l a y l a r ı n o l u ş

tarihinden bahseden rivayetlerde

k u l l a n ı l a n r a k a m l a r ı n ,

genellikle

a k l a ş ı k

rakamlar ol

d u ğ u ,

bir takvim esas

l ı n a r a k

uygulanan günü gününe tespitler

l m a d ı ğ ı

a n l a ş ı l m a k t a d ı r .

113) Bkz.

Ş u 1 u l , K a s ı m , Kaynaklara Göre Hz Peygamber Devri Kronolojisi, İ n s a n

Yay.,

İ s t

2003,

s.

58.

114 Bkz. et-Taberi, a.g.e., Il, 388; el-Ayni, Umdetü l-Kiiri, XVII, 66; Kesir, a.g.e., Il, 287; İ b n

Hi-

ş a m , e,s-Sire, Il, 240; Umeruddin, a.g.m., s. 514; Ş u l u l , a.g.e., 69.


14/20

190

Yrd. Doç.

Dr

Selçuk C O Ş K U N E K E V K D E M İ

D E R C İ S İ

Bu durum, özellikle y a ş tesbiti ile ilgili tarih

i n ş a s ı n ı

daha da göreceli k ı l m a k t a d ı r ,

Zira ne Hz; Peygamber dönemine

y a k ı n

zamanda

y a ş a y a n

Araplarda, ne de ilk Müslü

manlarda, bütün d o ğ a n çocuklann o ğ u m tarihini tespit konusunda özel bir çabaya rast

l a n m a k t a d ı r .

Ö r n e ğ i n

Hz. Peygamber'in vefat e t t i ğ i n d e kaç

y a ş ı n d a o l d u ğ u

konusunda

58, 60, 63 gibi f a r k l ı rakamlar z i k r e d i l m i ş t i r 1 1 5 . Bunlardan 63

y a ş

genel kabul görse

dell6, d i ğ e r rakamlann telaffuzu bile, bu konuda herkesin üzerinde ittifak t t i ğ i kesin bir

bilginin

o l m a d ı ğ ı

anlarnma gelmektedir.

Y a ş tesbitLkonusundaki f a r k l ı l ı k l a r d a n biri de Abdullah b. Zübeyr'in

d o ğ u m u y l a

il

gilidir. Taberi, onun d o ğ u m u n u birinci y ı l olaylan

a r a s ı n d a

zikreder. Ancak Vakidl, hic

retin ikinci y ı l ı 20. ayda d o ğ d u ğ u n u söylerll7. Hz. Ali'nin Müslüman olma y a ş ı da bu

cümledendir. Onun sekiz

y a ş ı n d a

Müslüman

o l d u ğ u n u

söyleyenierin

y a n ı n d a ,

on

y a ş ı n

da

o l d u ğ u n u

söyleyenler de v a r d ı r 1 1 8 . Hz. Hatice Rasfilullah'la

e v l e n d i ğ i n d e

genel ka

bule göre 40 a ş ı n d a idi. Ancak onun 28 y a ş ı n d a o l d u ğ u yönünde rivayetlerin119 bulun

m a s ı n ı ve aynca a l t ı çocuk annesi o l m a s ı n ı da göz önüne alanlar, makul o l a n ı n 28 y a ş

o l d u ğ u n u belirtmektedirlerl20. Sadece d o ğ u m tarihi ve y a ş tespitinde d e ğ i l , ölüm tarihi

tesbitinde de i h t i l a f l ı rivayetlere r a s t l a m a k t a y ı z . Hz. Hatice'nin EbU Talib'den hem üç

gün sonra ö l d ü ğ ü , hem de 35 gün önce ö l d ü ğ ü l 2 I rivayet edilir. Hz. Peygamber'in

k ı z ı

Hz. Rukiyye'nin Hz. Osman'dan Abdullah

a d l ı

bir ğ l u v a r m ı ş . Horozun s a l d ı n s ı n a

u ğ

r a m ı ş , yüzü p a r ç a l a n m ı ş ve vefat e t m i ş . Bu esnada, bir rivayete göre iki

y a ş ı n d a y d ı l 2 2 ,

b a ş k a

bir ri vayete göre

l t ı y a ş ı n d a y d ı l 2 3 .

Hz. Ebu Bekr'in

ş i ,

Hz.

A i ş e ' n i n

Annesi Üm

mü Rumiin vefal tarilu konusunda da i h t i l a f l ı ri vayetler nakledilmektedir. Onun Ra

sfilullah

z a m a n ı n d a

vefat

e t t i ğ i n i

belirten rivayetler

y a n ı n d a ,

bu g ö r ü ş ü

ş ü p h e l i

görüp

onun

R a s l l l u l l a h ' ı n

v e f a t ı n d a n sonra

ö l d ü ğ ü n ü

ifade edenler de o l m u ş t u r l 2 4 .

A y n ı

durum,

Kur an

ayetlerinin nüzul tarihini tespitte de söz konusudur.

Buhan de

yer alan bir hadlste, Hz. A i ş e ; Ben Mekke'de henüz oynayan bir çocuk idim. Bilakis

k ı y a m e t onlara vaat edilen a s ı l saattir ve o saat daha b e l a l ı ve daha a c ı d ı r l 2 5 ayeti in

m i ş t i demektedirl26.

Y a k l a ş ı k

nübüvvetin dördüncü

y ı l ı n d a

nazil o l d u ğ u belirtilen Ka

mer Suresinde yer alan bu ayetten hareketle, Hz. A i ş e n i n , ayetin nazil o l d u ğ u dönem-

15) Mesela bkz. Buhan,

M e n a k ı b ,

19 IV, 163); Tirmizi,

M e n a k ı b ,

4

(V,

552)

116) el-Mübarekftlri, a.g.e., X, 93.

ll7) et-Taberi, a.g.e., II,

401.

118) Bkz. İ b n Hibban,

a.g.e.,

s. 67; el-Mübarekftlri,

a.g.e., X,

144.

119) Bkz.

İ b n Sa d, a.g.e.,

VIII, 17;

İ b n

Asil.kir, a.g.e.,

II,

275.

120) Watt,

W.

Montgomery,

Hz

Muhammed Mekke'de,

Çev. RamiAyas-Azmi

Y ü k s e l , A Ü İ F Y a y . , A n -

kara 1986, s. 45.

121) Bkz. İ b n Kesir, a.g.e., II, 132.

122)

İ b n

Sa d,

a.g.e.,

VIII, 36.

123)

İ b n Asil.kir, a.g.e.,

Il, 264.

124) Bkz. ei-Buhan, e t - T i i r l h u ' s - S a ğ i r , l, 63; es-Sa'ati,

B u / u ğ u ' I - E m m i

(ei-Fethu'r-Rabbaru içerisin

de), XX, 237-238; el-Ayni,

'Umdetü'I-K/iri,

IX, 34; e d - D ı m e ş k i ,

a.g.e.,

s. 77.

125) 54. Kamer, 46.

126) Buhan, Tefsiru Sure

54,7

(VI, 54).


15/20

H A D İ S L E R İ N _ T A . R İ J : I f

ARZI NIN

Y G U i f W A D A K İ

B ZI_ _

1

PROBLEMLERI


Evlilik Y a ş ı Omekleminde Bir Inceleme)

19

lerde y a k l a ş ı k sekiz y a ş l a n n d a

o l m a s ı g e r e k t i ğ i

ifade edilmektedirl27. Ancak

b a z ı

mü

fessirler,

her

ne kadar Kamer Suresi'nin Mekki

l d u ğ u n u

kabul etseler de, bu sure içeri

sindeki söz konusu ayetin, Medeni l d u ğ u n u ifade e t m i ş l e r d i r l 2 8 .

Ş ü p h e s i z

Hz.

A i ş e ' n i n d o ğ u m u n d a n ve y a ş ı n d a n bahseden rivayetlerde de a y n ı du-

rum görülmektedir. Bu rivayetlerin hepsinin k a y n a ğ ı Hz. A i ş e ' d i r . Hiçbir i n s a n ı n kendi

d o ğ u m u

konusundaki

ş a h a d e t i

kabul

e d i l e m e d i ğ i

gibi, Hz.

A i ş e ' n i n bu

konudaki

ş a h a

detini kabul hususunda

da i h t i y a t l ı

d a v r a n ı l m a l ı d ı r . Zira insanlar o ğ u m l a r ı n ı n

ş a h i t l e r i

o l a m a d ı ğ ı gibi, d o ğ u m tarihlerinin ş a h i t l e r i de olamazlar. Ş i m d i k i gibi, bir n s a n ı n d o ğ -

d u ğ u günü belgeleyen resmi vesikalann o l m a d ı ğ ı o dönemde, ebeveyn veya

a k r a b a l a r ı n

v e r d i ğ i

bilgilere itibar edilmek durumunda

k a l ı n m a k t a d ı r .

Y a ş

tespiti meselesi, ailenin konuya

v e r d i ğ i

önemle

d o ğ r u d a n

b a ğ l a n t ı l ı d ı r .

Cahiliye

dönemindeki i n s a n l a r ı n , d o ğ a n bir k ı z ç o c u ğ u n u n d o ğ d u ğ u tarihi tespit etme konusun

da ne derece istekli ve bilinçli o l m u ş olduklan önemli bir sorundur. Bu konuda mesela

Hz. EbU Bekr'in

veya Ümmü

u m a n ' ı n , k ı z l a n A i ş e ' n i n d o ğ u m

tarihini tespit konu

sunda özel bir çaba gösterdiklerinden haberdar e ğ i l i z . Buna ilaveten, y a k l a ş ı k

da

olsa, ·

onlardan veya y a k ı n l a n n d a n bize nakledilen ve Hz. A i ş e ' n i n y a ş ı n d a n bahseden bir ri

vayete de r a s t l a n m a m a k t a d ı r .

Buna göre, Hz.

A i ş e ' n i n

kendi y a ş ı konusunda v e r d i ğ i bilgi, ya a n n e - b a b a s ı n ı n bir

vesileyle tahmini olarak

e r d i ğ i

bilgiye

a y a n m a k t a d ı r

ki,

bu

takdirde rivayetin senedin

de i n k ı t a

söz konusudur; ya

da

bu

a ş , A i ş e ' n i n

bir

e k i l d e

kendi akranlanyla olan a ş

f a r k ı n ı

hesaplayarak

ç ı k a r d ı ğ ı

bir sonuçtur ki, bu da tahmini bir rakam o l a c a k t ı r . Zira,

Hz.

A i ş e ' n i n v e r d i ğ i

rakam ile,

d i ğ e r tarihi

bilgilerin

v e r d i ğ i r a k a m l a r ı n m u k a y e s e s İ

so

nucu çok a r k l ı tarihlendirmelerin ortaya ç ı k ı n a s ı bunu göstermektedir.

Burada

ı h h a t l e

ilgili iki ihtimalden bahsedilebilir:

1 Söz

konusu ifade Hz.

A i ş e y e

ait

d e ğ i l d i r .

Hadisi Hz.

A i ş e d e n

rivayet eden i ş i

lerin

s a y ı s ı , o n l a r ı n

Hz.

A i ş e ' y l e

olan

y a k ı n l ı k l a n ,

hem sahih hadis

k a y n a k l a r ı , hem de

tarih

k i t a p l a n n ı n

söz konusu rivayette birbirlerini desteklemeleri göz önüne

a l ı n ı r s a ,

bu

ihtirnalin z a y ı f

o l d u ğ u

a n l a ş ı l m a k t a d ı r .

D o l a y ı s ı y l a

hadis, sened

a ç ı s ı n d a n

sahih kabul

edilmelidir.

2. Ancak sened

ç ı s ı n d a n

sahih olan her haber, tarihi

e r ç e k l i ğ i

ifade etmeyebilir.

Hz.

A i ş e , ailesinin veya

a k ı n l a n n ı n

ifadelerine dayanarak

bu a ş l a r d a o l d u ğ u n u

ifade t m i ş

olabilir. Bununla beraber, söz konusu

k i ş i l e r i n bu

konuda

ne

kadar titiz olduklan

ü p h e

lidir. D o l a y ı s ı y l a Hz. A i ş e ' n i n b a ş k a l a n n a dayanarak v e r d i ğ i bilgi taribi gerçekiere ay

k ı n olabilir.

Hz.

A i ş e ' n i n

Hz. Peygamber'le

e v l i l i ğ i

tarim bir gerçek tir.

Bu

evlilik

e s n a s ı n d a

Hz. Peygamber'in

ve

Hz. A i ş e ' n i n belirli bir a ş t a olduklan

da tarihi

bir gerçek tir.

An-

cak

y a ş

konusundaki rivayetler, tarihi g e r ç e ğ i n ifadesi durumundaki tek bir

r a k a m ı

desteklemeyerek, verdikleri bilgileri gerçek statüsünden, g e r ç e k l i ğ i konusunda emin

olunamayan rivayet konumuna indirgemektedir.

Bu

noktada, hadiselerin vuku bulup

127) Mesela bkz.

S a v a ş ,

ag.m.,

s.

141-142.

128) Bkz.

~ 1 - M e r n ğ i ,

Ahmed Mustafa,

T e f t i r u ' l - M e r a ğ i , Dam

İ h y a i ' t - T u r i i s i ' l - A . r a b i , Beyrut Tsz.

: x x v ; ı , 74; C e r r a h o ğ l u , İ s m a i l , Teftir Usulü, TDV Yay. Ankara 1983, 4.b., s. 8

·


16/20

192 Yrd. Doç. Dr. Selçuk

C O Ş K U N - - - . . . . - E K E V

K D E M İ D E R C İ S İ

b u l m a d ı k l a n

ile, tarihlerinin

d o ğ r u

tespit edilip e d i l m e d i ğ i hususunun her zaman

a y n ı

ş e y

o l m a d ı ğ ı

129

gözden

k a ç ı n l m a m a l ı

d ı r .

Bir takvim

u y g u l a n m ı ş

olsa bile,

d o ğ u m

ölüm, evlenme gibi olayiann bu takvimde nereye denk

g e l d i ğ i n i

tespit etme, bunun için

dikkat sarf etme, bu bilinçte olma ayn

ş e y l e r d i r l 3 0 . D o l a y ı s ı y l a ,

tarihe arz uygulama-

s ı n d a , Hz. Peygamber dönemi için,

bu

tür tahmini

y a ş h e s a p l a m a l a n n ı n

d o ğ a l o l d u ğ u ,

Hz.

A i ş e ' n i n

evlilik

y a ş ı n d a n

bahseden rivayet de dahil olmak üzere, söz konusu

d i ğ e r

rivayetlerin de bu y a p ı d a o l m u ş

o l a b i l e c e ğ i

göz önünde

b u l u n d u r u l m a l ı d ı r .

4

Tarihi ilgi Sunan Rivayetleri Okumayla İ l g i l i problemler

insaniann a ş l a n konusundaki tahmini rakamlann bu özellikleri gözden

a ç ı n l d ı ğ ı n

da, genelde rivayetler literal veya

y a n l ı

b a k ı ş

a ç ı l a n y l a

okunabilmekte ve arz

i ş l e

minde

de

bu okumalar

u l l a n ı l a b i l m e k t e d i r .

Tarihi bilgilerin

f a r k l ı

tarihlendirmelere

ç ı k

bir

a p ı d a

olmalan bazen görmezlikten gelinerek onlar literal

o k u n m u ş

bazen de birden

çok anlarnalara müsait olan rivayetler,

ç e ş i t l i

nedenlerle tek anlama biçimine

ö n ü ş t ü r ü -

l e b i l m i ş t i r .

a

Literal okumalar

Hemen hemen bütün temel hadis kaynaklan

ve

bunlann

ş e r h l e r i ,

Hz.

A i ş e

rivayetin-

deki

a l t ı / y e d i

ve dokuz

r a k a m l a n n ı

literal/lafzl bir tarih olarak kabul

e t m i ş

görün-

mektedirler.

Buhfui bu hadisi; Allah

T e a t a ' n ı n , K a d ı n l a r z n ı z

içinden adetten

k e s i l m i ş

olanlar

la adet görmeyenler hususunda tereddüt ederseniz, o n l a r ı n bekleme süresi

iiç

y d ı r 131

ayctinJcn

d o l a y ı , i n s a n ı n

kendi küçük

ç o c u ğ u n u

nikiili etmesi l32 ve

B a b a n ı n

kendi

z ı n ı en büyük imamla evlendirmesi l33 bablannda z i k r e t m i ş , mezkfir ayete dayanarak

b u l u ğ d a n

önceki iddet müddetinin de üç ay

o l d u ğ u n u l 3 4

ifade

t m i ş t i r . A s l ı n d a

BuM-

n

söz konusu hadisi bu ayetle i l i ş k i l e n d i r e r e k ,

İ b n Ş ü b r ü m e ' n i n g ö r ü ş ü n ü

reddetmek is-

t e m i ş t i r l 3 5 . İ b n

Hacer de Buhfui' ile

a y n ı

g ö r ü ş ü

p a y l a ş m ı ş

ve Hz.

Ebfi

Bekr'in,

ı z ı

Ai-

ş e ' y i b u l u ğ d a n önce Resfilullah'la

n i k i ü ı l a d ı ğ ı n ı

ifade ederek g ö r ü ş ü n ü teyit etmek iste-

m i ş t i r l 3 6 .

Bu rivayetteki dokuz r a k a m ı , küçük k ı z ı n zifaf

a m a n ı

konusundaki t a r t ı ş

malarda literal anlamda delil olarak u l l a n ı l m ı ş t ı r l 3 7 .

129)

Göze, Ergün,

Mukayeseli İ s l a m Tarihi Kronolojisi, K ö ş e b a ş ı Y a y ı n l a n , 1971,

s.

282.

130)

Rumi

ve miladi takvim

k u l l a n ı l ı y o r

o l m a l a r ı n a

r d ğ m e n ,

20. y ü ı y ı l d a y a ş a y a n y a ş l ı l a n m ı z ı n

bir

ö

lümünün,

d o ğ u m

tarihlerini

bilmiyor olmalan, hatta a z ı l a n n ı n

da, i s l a m ı n

ilk

dönernlerinde oldu

gibi önemli olaylan takvim b a ş l a n g ı c ı

olarak

zikrediyor

olmalan,

bunun bariz bir

r n e ğ i n i sun

m a k t a d ı r . Bu manada mesela onlardan b a z ı l a n n ı n ; seferberlikten önce , seferberlikten sonra

gibi

tarihlendirmeleri

k u l l a n d ı k i a n n a r a s t l a n m a k t a d ı r .

131)

65.Taliik, 4.

132)

Buhan, N i k i i l ı ,

38

(VI, 134).

133)

Buhan, Taliik, 39 (VI, 134).

134) Buhan,

Taliik,

38

(VI,

134).

135)

Zira

o,

babalann

küçükleri evlendirmesinin caiz

o l m a d ı ğ ı n ı ,

küçüklerin

b u l u ğ

ç a ğ ı n a

girdiklerin

de

bu

konuda

muhayyer

o l a c a k l a n n ı

ifade

e t m i ş t i r . A n c a k Ş i i r i h e l - A y n i bu g ö r ü ş ü n ş a z o l d u ğ u n u

ifade etmektedir (el-'

Ayni,

Umdeiü l-Kflrl, XX,

126).

·

136) en-Nevevi,

S a l ı i l ı u

Müslim b i - Ş e r l ı i n - N e v e v i , D a r u I - K ü t ü b i I - İ i r n i y y e , Beyrut Tsz.,

IX,

206.

137) Buna göre, müstakbel koca ve k ı z ı n velisi,

bu

durumun küçük k ı z a zarar v e r m e y e c e ğ i n d e mütte

fik

iseler, zifaf olur.

İ h t i l a f

etmeleri

durumunda,

alimierin

g ö r ü ş l e r i

d e ğ i ş m e k t e d i r .

Ahmed

ve

Ebu


17/20

H A D İ S L E R İ N _ T A R İ H p

ARZI NIN

Y G ~ M D K İ

BAZI_

_

93

PROBLEMLERI


Evlilik

Y a ş ı

Omekleminde Bir Inceleme)

MUslim'in Sahih'inde; B a b a n ı n küçük bakire ı z ı evlendirmesi a b ı n d a tahric edi

len hadisi138, N esai;

K i ş i n i n

küçük

ı z ı n ı

n i k a b l a n d ı r m a s ı

b a b ı n d a 1 3 9 , i b n

Mace; Ba

b a l a r ı n e v l e n d i r d İ ğ İ küçükterin n i k a h ı b a b ı n d a 1 4 0 z i k r e t m i ş t i r .

Bu bab b a ş l ı k l a n n d a n hareketle, Buhan, Nesai ve İ b n Mace'nin, söz konusu y a ş t a k i

birisinin küçük o l d u ğ u n u ifade ettiklerini görmekteyiz. Bu ifadeler, o n l a r ı n y a ş a d ı ğ ı

üçüncü a s ı r d a , a l t ı / y e d i y a ş t a nikahlanan ve dokuz a ş ı n d a evlendirilen ı z l a r ı n kü

çük kabul

e d i l d i ğ i n i

göstermesi a ç ı s ı n d a n önemlidir.

Tirmizi, söz konusu hadisi, yetimeyi

e v l e n ı n e y e

zorlama

h a k k ı n d a

gelenler ba

b ı n d a , kendi g ö r ü ş ü n ü desteklemek

a m a c ı y l a

senedsiz (muallak) bir

e k i l d e z i k r e t m i ş

tir141. Tirmizi ş a n h i e l - M ü b a r e k f ı 1 r i ise, hadisin literal a n l a m ı n ı n , k ı y a s yoluyla b a ş k a

olaylara da t e ş m i l e d i l d i ğ i n i n ö r n e ğ i n i

s u n m a k t a d ı r .

O, yetim k ı z

ç o c u ğ u n u n

(yetime)

evlendirilmesinden bahsederken, Ahmed ve İ s h a k ' ı n ; Yetime dokuz y a ş ı n a g e l d i ğ i n d e

evlendirilir, n i k a b ı ·caizdir,

m u h a y y e r l i ğ i

de yoktur ş e k l i n d e k i g ö r ü ş l e r i n i nakleder. On

lar bu g ö r ü ş l e r i n e , R e s f i l u l l a h ' ı n , Hz. A i ş e ile dokuz y a ş ı n d a y k e n zifafa g i r d i ğ i n i delil

gösterirler

142

.

Küçükler in evlendirip e v l e n d i r i l e m e y e c e ğ i konusu, İ s l a m Hukukunun a r a ş t ı r m a

a l a n ı n a girmekte ve konuyu temellendirmek için, f a r k l ı deliller zikredilmektedir

143

. Ko

nunun bizi ilgilendiren t a r a f ı , söz konusu meselede Hz.

A i ş e ' n i n

evlilik a ş ı n d a n bahse

d ~ n

hadisin de literal anlamda delil olarak

k u l l a n ı l m a s ı d ı r .

Ancak yukandaki d e ğ e r l e n

dirmelerden sonra, söz konusu hadisin bu

b a ğ l a m d a

ve özellikle literal anlamda delil ola

rak k u l l a n ı l m a s ı n ı n d o ğ r u o l m a y a c a ğ ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r .

b Nesnel Olmayan

Tarih

O k u m a l a r ı

Örnek hadisle ilgili f a r k l ı tarihlendirmelerde de g ö r ü l d ü ğ ü gibi, k a y n a k ı a n n tarihle

ilgili olarak sunduklan rivayetler, çok a r k l ı anlarnalara neden olabilecek biçimde

ç e ş i t -

lilik arz etmektedir. Bu durumda Tarihçi, olgular içinden belli bir o ğ r u l t ı ı d a seçim ya

parak bir yorum yapabilir. Bilerek yan t ı ı t m a y ı p elinden

g e l d i ğ i n c e

nesnel davranmak is

t e d i ğ i n d e bile, g e ç m i ş i n o l g u l a r ı n ı a n i a y ı p a ç ı k l a m a

y e t e n e ğ i ,

içinde y a ş a d ı ğ ı topluma

i l i ş k i n a n l a y ı ş ı n d a n , siyasal ve ideolojik t ı ı t ı ı m l a n n d a n etkilenebifu144. Tarihsel yorum

l a r ı n

a p a ç ı k

g ö r e l i l i ğ i n i n güzel bir a n ı t ı , a y n ı olgu üzerinde g ö r ü ş l e r i n çok e ğ i ş i k olu

ş u d u r l 4 5 . Bununla beraber, tarih y a z ı c ı s ı , kendi t a r i h s e l l i ğ i n e r a ğ m e n g e ç m i ş i n ş a h i d i

Ubeyde, küçük k ı z ı n dokuz a ş ı n a g e l d i ğ i n d e bu mecbur d i l e b i l e c e ğ i n i , Matik, Ş a f i ' i ve Ebu

Hanife ise,

z i f a f ı n g e r ç e k l e ş m e s i n i n

s ı r u n r u n ;

K ı z ı n

bedenen cinsel i l i ş k i y e gücü yetecek durum

da o l m a s ı

o l d u ğ u n u

ifade ederler (Bkz. el-'Ayni,

Umdetü l-Kiirl,

XX, 126-127; en-Nevev1,

a.g.e.,

IX, 206).

138) Müslim, Nikiih, 69 (Il, 1038-1039).

139) Nesai, Nikiih,

9

(VI, 82-83).

140) İ b n Mace, Nikiih, 13 (I, 603-604).

141) Tirmizi, Nikiih, 18 (III, 418).

142) el-MübiirekfOri,

a.g.e.,

IV,

208.

143) Mesela bkz. Acar, H. İ b r a h i m ,

İ s l a m

Hukukunda Evlenme Ehliyeti B a k ı r n ı n d a n Küçüklerin Ev

lendirilmesi Problemi , Dini r a ş t ı r m a l a r , M a y ı s - A ğ u s t o s 2003, cilt: 6, s y ı : 1 6 , ss. 125-140.

144) Bkz.-Carr,

a.g.e.,

s. 63-64.

145 Carr-Fqntana, a.g.e., s. 64.


18/20

194 Yrd. Doç.

Dr

Selçuk C O Ş K U N - - - - - E K E V

A K A D E M İ

D E R C İ S İ

olan delilden hareketle dünü anlamaya ç a l ı ş ı y o r s a , bu anlama ç a b a s ı onun t a r a f s ı z l ı ğ ı n ı

ifade eder. Yoksa

t a r a f s ı z l ı k ,

tarihçinin kendi

t a r i h s e l l i ğ i n d e n

s ı y n l a r a k ,

veriden nesnel

bilgiyi ç ı k a r s a y a b i l i r l i ğ i a n l a m ı n a gelmemektedir. Çünkü sadece tarihsel veri d e ğ i l , hiç

bir veri asla nesnel bilgi sunmaz. D o l a y ı s ı y l a

a y n ı

veriyi

t a r i h s e l l i ğ i n e

tutuklu birkaç ta

rihçi çok f a r k l ı ş e k i l d e k u l l a n ı p birbirinden oldukça e ğ i ş i k

i n ş a l a r

g e r ç e k l e ş t i r m e l e r i n e

r a ğ m e n pekala a r a f s ı z olabilirler146.

Ülkeniizde Hz. A i ş e n i n evlilik

y a ş ı n d a n

bahseden rivayetlerin y o r u m l a n m a s ı konu

sunda,

7- 8

gibi rakamlann ileri sürülmesinde, bilinç a l t ı n d a yatan bu tarihsel ş a r t l a r ı n

motivasyonu etkili o l m u ş olabilir. 1926 tarihinde y ü r ü r l ü ğ e giren medeni kanun, k a d ı n

Iann evlenme

y a ş ı n ı n

on

e ş o l d u ğ u n u

ifade

e t ı n e k t e d i r 1 4 7 .

Söz konusu kanunun geçer

li

o l d u ğ u

dönemlerde, muameleler buna göre

a p ı l m ı ş ,

insanlar

r a s ı n d a k i

uygulama art

t ı k ç a k a d ı n l a r için on b e ş y a ş normal kabul edilmek suretiyle bir gelenek l u ş m u ş ve ar

t ı k

bu y a ş ı n

a l t ı n d a k i l e r

küçük kabul edilmeye

a ş l a n m ı ş t ı r .

Daha sonra ilgili madde

de e ğ i ş i k l i k y a p ı l m ı ş ve; Erkek ve k a d ı n

7 a ş ı n ı

d o l d u r m a d ı k ç a evlenemez hükmü

g e t i r i l m i ş t i r 1 4 8 . Bu durumda, uygulama buna göre y a p ı l m ı ş , y a y g ı n l a ş m ı ş ve a r t ı k örf

l e ş m i ş t i r . A ş a ğ ı d a D İ E rakarnlanna dayanarak sunulan tablodan149, toplumun bir dö

nemler normal kabul e t t i ğ i evlenme y a ş l a n n ı , daha sonra n a s ı l d e ğ i ş t i r d i ğ i n i ve bu y e i ı i

a n l a y ı ş ı n a s ı l

n o r m a l l e ş t i r d i ğ i n i

gözlemlemek mümkündür.

Y ı l l a r

Evlenenlerin

Ev.

Y a ş ı

Ev.

Y a ş ı

Ev.

Y a ş ı

Ev.

Y a ş ı

J

v.

Y a ş ı

Ev.

y a ş ı

Ev.

a ş ı

Ev.

a ş ı

s a y ı s ı 15-19 19-24 25-29 30-34 35-39

40-44

45-49 50-54

1'740 34.179 11.931

10.559 5.050 2.661

1.629 1.059 89

251

1945 42.939 12.648 19.296

3.508 2.909 1.612

1.208 716

367

1985 209.399 66.620 92.697 30.657

7.762

2.986 1.535 1.020

9 6

1991 459.624 158.266 189.648 73062

20021

7.581 3.405

1.948 1.378

2000 461.417 122.116 199.168 91.997 25.011

10859 4853

2708 1591

Bu tabloya göre husus dikkati çekmektedir:

1 9 4 0 l ı y ı l l a r d a ,

15-19 y ~ ş

a r a s ı

evle

nenlerin

s a y ı s ı ,

d i ğ e r

y a ş

a r a l ı k l a n n d a n

f a z l a d ı r

ki, zaten o dönemdeki medeni kanun da

buna izin vermektedir. Bu rakamlar, o dönemde

k a d ı n i a n n ı 5 ı 9

y a ş a r a l ı ğ ı n d a evlen

melerinin normal kabul e d i l d i ğ i n i göstermektedir. Halbuki ı 9 4 0 t a n sonra evlenme ya

ş ı n d a d e ğ i ş i k l i k

o l m u ş

ve e v l e n ı n e l e r y o ğ u n olarak ı 9 - 2 4 y a ş a r a s ı n d a

y a p ı l m a y a b a ş

l a n m ı ş t ı r . ı 9 9 1 ve 2000 y ı l l a n n d a k i istatistikler ise evlenme y a ş ı n ı n 25-29'a o ğ r u ç ı k

t ı ğ ı n ı göstermektedir.

Ö r n e ğ i n ,

2000 y ı l ı n d a k i evlenenlerin

s a y ı s ı

1940'a göre

y a k l a ş ı k

13,5 kat a r t m ı ş t ı r . 15-19 a r a s ı evlenenlerin s a y ı s ı ise bu rakama paralel a r t ı n a m ı ş an-

146) Aycan, İ r f a n - S ö y l e m e z , M. Mahfuz, d e o l o j i k Tarih Okuma/an Ankara Okulu Yay., Ankara 20Ö2

s. 9.

147) Bkz.

Türk Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu

Madde 88,

İ n k ı l a p

ve Aka Yay.,

İ s t .

1974, s. 29.

148) TM Türk Medeni Kanunu Madde 124, Haz. Bilge Öztan, Turhan

K i ı a b e v i

Yay., Ankara 2002, s.

131.

149) Bu Iablada

yer

alan bilgiler için bkz.

Evlenme Istatistikleri 2000

TC.

B a ş b a k a n l ı k

Devlet

i s ı a t i s -

, tik Enstitüsü, s. 10;

Evlenme Istatistikleri 1985

D İ E , Y a y ı n No:1205, s. 5;

Evlenme Istatistikleri

.

1940-45-50-1963

DiE,

a y ı n

No: 457, s. 5.


19/20

H A D İ S L E R İ N

T A R İ H E

ARZI NIN

UYGULAMADAKi

BAZI

P R O B L E M L E R İ (Hz. A i ş e n i n Evlilik Y a ş ı Örnekleminde Bir n c e l e m e ) -

195

cak on kat a r t m ı ş t ı r . Buna mukabil, 19-24

y a ş

a r a s ı evlenenlerin s a y ı s ı 19 kat a r t m ı ş ki,

bu

a r t ı ş ,

i n s a n l a r ı n

19-24

a ş ı

büyük oranda

nonnal

evlenme

y a ş ı

olarak kabul ettikleri

nin göstergelerindendir. 25-29

y a ş a r a s ı

evlenenlerin

s a y ı s ı 1940'ta

5050 iken,

2000'de

91.997

s a y ı s ı n a

u l a ş a r a k y a k l a ş ı k

yinni

kat a r t ı n ı ş t ı r

ki,

en

fazla

a r t ı ş bu y a ş

a r a l ı ğ ı n d a

gözlenmektedir. Buna göre, k ı s a bir gelecekte nonnal evlenme a ş ı n ı n 25-29 y a ş a r a l ı ğ ı

o l a c a ğ ı

tahmin edilebilir. D o l a y ı s ı y l a ,

k a d ı n l a r ı n nonnal evlenme a ş ı n ı n

25-29

o l d u ğ u -

nun kabul

e d i l d i ğ i bir

toplumda, a r t ı k 19-24 y a ş

a r a l ı ğ ı n d a ve

bundan

daha

evvel evle

nenler küçük kabul edilebilecekleri mümkün görünmektedir.

Toplumun ç e ş i t l i nedenlerle e ğ i ş t i r d i ğ i d e ğ e r

y a r g ı l a r ı n ı n

ortaya o y d u ğ u nonnal

evlenme

y a ş ı

ve

topluma uyma ö z e l l i ğ i n i n u z a n t ı s ı

olarak

ş u u r a l t ı n d a söz

konusu raka

m ı

k a b u l l e n m i ş bir

r a ş t ı r m a c ı n ı n ,

Hz.

A i ş e ' n i n

evlenme

a ş ı y l a

ilgili gelecekteki yoru

munun

n a s ı l

o l a c a ğ ı merak

konusudur.

Ama

son yüz

y ı l ı n

tarihçisinin,

söz

konusu etki

lenmeyle olsa gerek Hz. A i ş e ' n i n evlenme y a ş ı n ı n 17,18,

o l d u ğ u n u

gösteren rivayetleri

tercih

e t t i ğ i

söylenebilir.

B i l e b i l d i ğ i m i z k a d a r ı y l a , Hz. A i ş e ' n i n evlilik a ş ı n d a n bahseden rivayetleri, yirmin

ci

y ü z y ı l a k d ~

17-I 8 y a ş olarak yorumlayan

o l m a m ı ş t ı r .

Yirminci

y ü z y ı l l a

birlikte,

özellikle

Türkiye'de


617 y a ş ı n d a n i k a h l a n d ı ğ ı ,

dokuz-on

y a ş ı n d a

evlendi

ğ i " yönündeki hadis e l e ş t i r i l r n i ş , onun 17-18 y a ş ı n d a e v l e n d i ğ i ş e k l i n d e yorumlanabile

cek tarihi bilgilerin daha

d o ğ r u o l d u ğ u

ifade

e d i l m i ş t i r .

Bu konuyu ilk defa, Ömer

ı z a

D o ğ r u l

gündeme

g e t i r m i ş t i r .

O,

f a r k l ı

tarihi olaylardan hareketle

A i ş e n i n

bi'setin dör

düncü y ı l ı n d a d o ğ d u ğ u yönündeki tarihi bilgilerin d e ğ i l , b i ' s e t ı e n dört y ı l önce d o ğ d u -

ğ u n u destekleyen rivayetlerin daha gerçekçi

o l d u ğ u n u

kabul etmektedir. Buna göre Hz.

A i ş e

e v l e n d i ğ i

zaman

en az

18 y a ş ı n d a o l m a s ı gerekir150.

Daha o n r a l a r ı ,

Berki ve Kes

k i o ğ l u Hz.

A i ş e ' n i n evlenme

a ş ı n ı n 17

o l m a s ı g e r e k t i ğ i n i

ifade

e t r n i ş l e r d i r 1 5 1 . Son dö-

nemlerde de,

söz

konusu evlenme

y a ş ı n ı n

y a k l a ş ı k on sekiz

o l m a s ı g e r e k t i ğ i

ifade edil

mektedir152.

Bütün bunlar, tarih o k u m a l a r ı n d a ,

i n s a n ı n

içinde

e t i ş t i ğ i

kültürden,

k u ş a t ı l d ı ğ ı çev-

reden

b a ğ ı m s ı z o l a m a y a c a ğ ı n ı ,

gayr-i iradi

de

olsa meseleleri o gözle görmesinin müm

kün

o l a b i l e c e ğ i n i

göstermektedir.

İ l g i l i

tarihi rivayetler meseleyi

çok

f a r k l ı

kombinas

yonlarla

s u n d u ğ u n a

göre, mutlak anlamda nesnel

o l m a s ı

beklenmeyen tarih okuyucusu

nun da bu kombinasyonlardan birini tercih etmesi d o ğ a l d ı r . Önemli olan, bu tercihin,

mutlak tarihi gerçek olarak

a l g ı l a n m a m a s ı

ve bir tercih

l d u ğ u n u n

bilincinde l u n ı n a

s ı d ı r . İ ş t e ,

hadislerin tarihi bilgilerin h a k e m l i ğ i n e

s u n u l m a s ı n d a

göz

r d ı

edilmemesi

ge-

rek hususlardan biri

de bu

durumdur.

Tarihi rivayetlerin

v e r d i ğ i

bilgiler

r a ş t ı r ı l ı p , a l t ı n d a n

tarihi gerçekler

ı k a r ı l m a y a ça-

l ı ş ı l a r a k 1 5 3 , Hz.

A i ş e ' n i n

evlilik

a ş ı

konusunda

bir

kanaat sahibi olunabilir. Ancak elde

150) Bkz. D o ğ r u , Ömer ı z a , A s r - ı Saadet Eser

N e ş r i y a t ,

İ s t 1981, Il, 147-151, III, 258-268.

151) Bkz. Berki, Ali Himmet- K e s k i o ğ l u , Osman, Hatemu ' -Enbiya Hz. Muhammed D İ B Yay., Ankara

Tsz. 10.b.,

s.

212-213.

152) S a v a ş , a.g.m., ss. 139-144.

15

_hadislerin tarihe arzı_nın uygulamadaki bazı problemleri (hz. Âişe_nin evlilik yaşı...

Documents