İBN HALDÜN

mü sağlanmış olur. Geniş kitleleri iş bö­lümü içinde bir üretim faaliyetine sürekli olarak koşturmak ve bu yolla toplumun üretimini arttırmak için bu istismar ol­gusu gerekli ve faydalıdır. Her ne kadar üretimin yükü bu üretken sınıfların sırtı­na binse de sonunda bütün toplum bu üretim artışından yarar sağlar. Toplumun bütününün yararı uğruna belli bir züm­renin zahmete girmesinde ve buna zor­lanmasında mahzur yoktur. Külll hayrın elde edilebilmesi için bu kadar şerre kat­lanmak. külll adaletin sağlanması için bu kadar zulme rıza göstermek gerekir. Eğer gelir-servet dağılımındaki bu dengesiz­lik olmasaydı insanların pek çoğunu üre­time sevketmek imkansız olur. bundan da bütün toplum zarar görürdü. Siyasi ve iktisadi yönden güçlü kişiler diğer in­sanları çalışmaya. üretmeye zorlarlar. Öte yandan İbn Haldün'a göre dünyanın dü­zeni. medeniyetin ilerlemesi, zenginliğin artması bu istismar ağından ayrı düşünü­lemez. Ancak üretilen artı-ürünün belli ellerde toplanması yoluyla hem iş bölü­münün gelişmesi hem de gelişmeyi sağ­layacak ilim adamları. sanatkarların ge­çimlerinin temini mümkün olabilir.

İbn Haldün gelir ve servetierin lüks. is­raf ve sefahate gitmeden verimli ve tabii yollarda kullanılması gerektiği üzerinde de durur; bayındırlığın . refahın artması

ve sürmesi buna bağlıdır. Eğer böyle ya­pılmazsa bir süre sonra üretken kaynak­lar kurumaya başlar. Çünkü zengin sınıf­ların i sraf ve sefahate kayan ölçüsüz ya­şayış tarzları üretken sınıfların sırtındaki yükün ağırlaşması demektir. Bir yandan bu durumun. öte yandan kaynakların üretken olmayan alanlarda kullanılması­nın ülkeyi çöküşe götürmesi kaçınılmaz olur. Fakat istismar olgusu normal ve makul sınırlarda cereyan eder ve belli sı­nıfların ve devletin elinde toplanan ser­vetler verimli alanlarda değerlendirilirse bu servetler devlet ve zengin sınıflarla halk arasında devreder. Böylece bütün toplumun zenginliği artar; zamanla alt tabakalar da artan zenginlik ve refahtan paylarını alırlar (a.e., ll, 297-304).

Bu değerlendirmelerine rağmen İbn HaldOn'un, zengin sınıfları tarih boyunca bütün toplumları dejenere eden ve ikti­sadi, içtimal ve siyasi yönlerden çökün­tüye sevkeden bir zümre olarak kabul ettiği ve onlara hiç de iyi gözle bakmadı­ğı görülmektedir. Şüphesiz onun bu gö­rüşlerinin servete ve servet sahiplerine düşman olmakla bir ilgisi yoktur. Ancak belli sınıfların elinde toplanan zenginliğin

8

tarih boyunca genellikle meşru ve tabii sınırları aşan yollarda kullanılması se­bebiyle böyle bir kanaate varmıştır. İbn Haldun. önce zengin ve yönetici- zengin sınıflarda başlayan lüks. israf ve gösteri­şe dönük harcamaların onların etkisiy­le bütün topluma yayıldığını. bunun da toplumları yıkıma götürdüğünü sık sık

belirtmiştir (a.e., 1, 366, 511, 527-530; ll, 300)

BİBLİYOGRAFYA :

İbn Haldun, Mukaddime (tre. Zakir Kad irl Ugan), 1-111, istanbul1968, tür.yer.; a.e. (tre. Piri­zade Mehmed Sahib Efendi), Kahire 1275,s. 30, 38,46-49, 156-157 , 163-165, 189,356-358, 425, 448-452, 457 vd., 496-497, 505-506; Hilmi Ziya Ülken - Ziyaeddin Fahri, ibn-i Haldun, istanbul 1940, s. 197; F. Neumark, ik­tisadi Düşünce Tarihi (tre. Ahmet Ali Özeken). istanbul 1943, 1, 54; Charles lssawi, AnArab Philosophy of History: Selections {rom the Prolegomena of Ib n K haldun of Tu n is (1332-1406), London 1969, s. 15; Ümit Hassan, ibn Haldun'un Metodu ve Siyaset Teorisi, Ankara 1977, tür.yer.; Nihat Falay, ibn Haldun'un ikti­sadi Görüşleri, istanbul 1978; M. Rodinson. is­lam ve Kapitalizm (tre. Orhan Suda). İstanbul 1978, s. 205; İbrahim Erol Kozak, ibn Haldun 'a Göre insan , Toplum, iktisat , İstanbul 1984; a.mlf .. "İbn Haldun'da Geçim ve Kazanç Yol­larıyla ilgili Tasnif ve Değerlendirmeler". Ata­türk Üniversitesi iktisadi ve idari Bilimler Fa­kültesi Dergisi, V /3-4, Erzurum 1982, s. 141-175; J. J. Spengler, "Economic Thought in ıs­lam: Ibn Khaldün". Comparative Studies in So­ciety and History, Vl/3 1 1964). s. 268-305; J. J . Desomogy, "Economic Theory in Classical Ara­bic Literature", Studies in Islam, ll, New Delhi ı 965, s. 4-5. r:o:ı

~ İBRAHiM EROL KOZAK

Literatür. Yaşadığı dönemde yeterin­ce aniaşılamayan ve ölümünden son­ra da bir süre unutulan İbn Haldun'u XVI. yüzyılda ilk olarak keşfedip ardından eserlerini Türkçe'ye çevirenler. İbn Hal­dün'dan etkilenen Osmanlı tarihçileri ve devlet adamları olmuştur. İbn Haldun XIX. yüzyıldan itibaren şarkiyatçıların yo­ğun ilgisini çekmiş ve pek çok dilde araş­tırmalara konu olmuştur.

Hayatı, Eserleri ve Düşüncesi. İbn Hal­dun'un hayatı. eserleri ve genel olarak düşüncesi hakkında oldukça geniş bir li­teratür bulunmaktadır. Umumi bir giriş için Nathaniel Schmidt'in Ibn Khaldun: Histarian Sociologist and Philosopher (New York 1930) ve Muhammed Abdul­lah İnan'ın, İbn Ijaldun: Ijayatühu ve türa§ühü'l-tikrf(Kahire 1352/1933, 1965 !genişletilmiş baskıJ; İng . versiyonu, lbn K haldun: His Life and Work, Lah o re 1941) adlı eserleri dikkate değer. İbn Haldun'un düşüncesi hakkında en kapsamlı çalışma

Mülhim Kurban'ın IjaldO.niyyat (1-111, Beyrut 1983- 1985) adlı eseridir. Müellifin eserleri için Abdurrahman Bedevi'nin Mü'elletatü İbn Ijaldun (Kahire 1962; Tunus 1979) adlı araştırması hala önemi­ni korumaktadır. Bu konudaki diğer eser­lerden bazıları şunlardır: Zeki Cemi!. İbn Haldun (istanbul1317); Muhammed Ha­life Tünisl. Ijayatü İbn Ijaldun (Kahire 1343/1925); Emir Şeklb Arslan. Ta'li]fat 'ala İbn Ijaldun (I-ll l , Kahire 1355); Hil­mi Ziya Ülken - Ziyaeddin Fa h ri Fındıkağ­I u. İbn Haldun (i stanbul 1940); Ömer Ferruh. İbn Ijaldun ve Mu]faddimetü­hu (Beyrut 1943); Ali Abbas. Ijayatü ve mü'ellefô.tü İbn Ijaldun (Tıtvan 1961 ); Ali Abdülvahid Vafi. 'Abdurra]J.man b. Ijaldun: Ijayatühu ve a§aruhu ve me;ç;ahiru ab]fariyyetihi (Kahire, ts.); Walter Joseph Fischel. Ibn Khaldun in Egypt his Public Functions and his Histarical Research (Berkeley- Los An­geles 1967); Muhammed Aziz ei-Haba­bl. Ibn Khaldün (Paris 1968; Ar. tre. Fa­tıma el-C3mil ei-Hababl, Beyrut, ts .); A. HiiQ, Jbn Khaldun: Mü'essisü 'ilmi'l­ictimô.' (Beyrut 1969); Abdelghani Meg­herbi. Ibn Khaldoun: Sa vie et son ceuvre (Aiger 1980); A. A. lgnatenko, Ibn-Khaldun (Moskova 1980); Ahmed Abdüsselam. lbn Khaldoun et ses lee­tures (Paris 1983); a.mlf .. Mal]tutô.tü İbn ljaldun ti mektebô.ti Türkiya (Tu­nus 1985); Mustafa eş-Şek'a, el-Üsüsü'l­İsldmiyye ti fikri İbn ljaldun ve na;ç;a­riyyetihi (Kahire 1986); Ahmet Arslan. İbn Haldun'un İlim ve Fikir Dünyası (Ankara 1987; 2. bs. İbn HaldQ.n, istan­bul1997); Süleyman Uludağ, İbn Haldun (Ankara 1993); Muhammed Faruk N eb­hani. el-Fikrü'l-Ijalduni (Beyrut 1998)

Felsefesi. İbn Haldun. meşhur eseri Mu]faddime'de felsefeye karşı açıkça tavır almakla birlikte bir filozof olarak da pek çok araştırmaya konu olmuştur. Bu eserlerden bazıları şunlardır: W. Simon von der Bergh, Umriss der Mohamme­danischen Wissenschatten nach Ibn Khaldun (Leiden 1912); Muhammed Kamil Ayad. Die Geschichts- und Ge­sellschattslehre Ibn Khaldüns, For­schungen zur Geschichts- und Gesell­schaftslehre (Stuttgart- Berlin 1930); Muhsin Mehdi. Ibn Khaldun's Philoso­phy ot History (Chicago 1957); Heinrich Simon. Ibn Khalduns Wissenschatt von der menschlichen Kultur (Leipzig 1959; ing. tre. Fuad Baali, Lahore 1978); Ali el-Verdi, Mantı]fu İbn Ijaldun ti çlav'i ]J.açlaretihi ve şal]şiyyetihi (Kah i-

re I 962); Nassif Nassar, La pensee real­iste d'lbn Khaldoun (Paris I 967); Mu­hammed Abi d el-Cabiri. el-'Aşabiyye ve'd-devleme 'alimü na;r.ariyyetin Ijal­duniyyetin fi't-tdril]i'l-İsldmi (Darül­beyza ı 97 ı ) ; Misbah ei-Amill, İbn Ij al­dun ve tefevvu~u'l-fikri'l-'Arabi 'ale'l­fikri'l-Yunani (Trab l us ı 988); Abctürrez­zak el-Mekkl, el-Fikrü'l-felsefi 'inde İbn Ijaldun (iskenderiye 1970, 1990); imha­med Hüseyin Nasr. Mefhumü '1-J:ıaçla­re 'inde İbn Ijaldun ve Higel ( Binga­zi ı 993); Muhammed Faruk en-Nebhan, el-Fikrü'l-Ijalduni min l]ilali 'l-Mukad­dime(Beyrut 1418/ 1998)

İbn HaldOn'un felsefi düşüncesiyle il­gili makaleler de oldukça fazladır; Erwin lsa k Jakob Rosenthal, "Ib n Jaldun's Atti­tude to the Falasifa" (al-Anda/us, XX/I 119551. s. 75-85); İbrahim MedkQr, "İbn !jaldOn el-FeylesQf" (A'malü Mihrietini İbn ljaldun, Kah i re ı 962, s. ı 23- ı 34); Muhsin Mehdi. "lbn KhaldOn" (A History of Muslim Philosophy, Wiesbaden ı 966, s. 808-904); Robert Simon, "lbn Sina, al­Gazali and Ib n Khaldün : A Contribution to the 'JYpology of a Muslim lntelligentia" (AO, XXXV/2-3 11981 [,s. 181-200); Ab­derrahmane Lakhsassi, " lbn KhaldOn" (History of lslamic Philosophy 1 ed. S Hossein Nasr-Oliver Leaman [, London 1996, 1, 350-364 ).

Epistemoloji. İbn HaldOn'un bilgi fel­sefesi üzerine görüşleri hakkında 1970'li yıllardan itibaren çeşitli çalışmalar yapıl­mıştır. Bunlara örnek olarak Şl:l eserler zikredilebilir: J. Naaman, Le probleme de la connaissance d'apres Ibn Khal­doun (doktora tezi, I 975, U niversite de Nancy); Abderrahmane Lakhsassi, The Epistemological Foundations of the Sciences in lbn Khaldün's Muqaddi­mah : The Classification of the Scienc­es and The Problem of the Spiritual Sciences (Manchester I 982); Ahmed Abdalla al-Rabe, Muslim Philosophers Classifications of the Sciences: al-Kin­di, al-Farabi, Ibn Khaldün (doktora te­zi, I 984, Harvard University); Steve Alan Johnson, A Critica] Analysis of the Epistemological Basis of Ibn Khal ­dun's Classification of the Sciences (doktora tezi , I 989, Indiana Unive rsity); S. Dabydeen, "lbn Khaldun: An lnter­pretation" (The Islami c Quarterly, Xlll/2 1 ı 969 1, s. 79- ı o ı ) ; Salvador Gomez Noga­les. "Theoria y Metoda de la Sciencia en lbn Haldun" (Orientalia Hispanica 1 I 974 [, s. 351-375); Muhammed Abid el-Cabiri, "EbistemüiOciyye'l-ma'~Ol ve'l-la ma'~Ol

fi Mu~addimeti İbn ljaldün" (Naf:ınü ue 't­türaş, ~ıratün mu'aşıre fi türaşine'l-felse­fi, Beyrut ı 993, s. 26 ı-309)

Tarih Felsefesi. İbn HaldOn'un İslam tarihçiliğine yaptığı en önemli katkı, o zamana kadar uygulanan İslam tarih me­todolojisine yönelttiği eleştirilerle tarih ilmini fe lsefi bir bakış tarzıyla inceleme­sidir. İbn HaldOn bu açıdan İslam dünya­sının ilk tarih filozofu olarak kabul gör­müş ve bu yönüyle de çeşitli araştırma­lara konu olmuştur: Anvar Amin Mudan­ghe, lbn Khaldun 's So ci o- Histarical Theory: A Study in the History of ldeas (doktora tezi, I 97 I , Syracuse Univers ity); Muhammed Talbi. Ibn Khaldün et J'his­toire (Tunus ı 973); Osman Muvafi, İbn Ijaldun nakıdü't-tdril] ve'l-ed eb (is­kenderiye 1976); Nümeyr el-Ani. İbn Ijaldun ve bidayatü't-tefsiri'l-maddi li't-taril] (Aden 1984 ); Ömer Faruk Tab­ba. İbn Ijaldun ii siretihive f elsefeti­hi't-tdril]iyye ve'l-ictima'iyye (Beyrut ı 992); Zeyneb Hudayri, Felsefe tü 't-tô.­ril] 'inde İbn Ijaldun (Beyrut ı 997) .

İbn HaldOn'un tarih felsefesi üzerine yazılmış makaleler de onunla ilgili lite­ratür içinde önemli yer tutar: Alfred Freiherr von Kramer. "lbn Chaldun und seine Culturgeschichte der islamisehen Reiche" ( Sitzungsberichte der Kaiserli­chen Akademieder Wissenschaften, XCI ll 1 ı 879[, s. 581-634; ing tre. S Khuda Baksh, !C, ı 1 ı 927[. s. 567-607); Rafael Altimara, "Notes Sobre la Doctrina Historica de Aben Jaldun" (Homenage aD. Francisco Codera ısarakusta 19041. s. 357-374); N. A. lvanov, "Kitab al-lbar lbna Khalduna kak lstochnik lstorii Severo-Afrikanski zemlei v 14-om veka" (Arabskii Sbornik, XIX 1 ı 959[. s. 3-45); Alessio Bombaci, "La Dottrina Storiografica di lbn Haldun" (Anna/i della Scuola Normale Superiore di Pisa, xv [1 946 ı. s. ı 59- ı 85); Rızazade Şafak, "İbn ljaldOn ve Felsefe-i Tarib" (Reuue de la Faculte des Lettress de Teb­riz, lll [19501. s. 360-369); Buddha Pra­kash, "lbn Khaldun's Philosophy of His­tory" (/C, XXVlll [1 954[, s. 492-508; XXIX 119551. s. 104-109, 225-236); Arnold J. Toynbee. "The Relativity of lbn Khaldun's Histarical Thought" (A Study of History, lll [London 1962[. s. 32 1-328, 473-476); Grace E. Cairns, "Great Forerunners of Twentieth Century Culture Cycle Theo­ries: lbn Khaldun and Vi co" (Philosophies of History [New York I 962[. s. 322-349); Julius German us, "lbn Khaldun, the Pre­cursor of the Philosophy of History" (fs­lamic Uterature, XIII 1 I 967[. s. 43-53); Mi'-

İBN HALDÜN

rac Muhammed, "lbn Khaldun and Vico" (IS, XIX/3 1 ı 980[. s. I 95-2 I ı); 8. A. Mo­juetan, " lbn Khaldoun and his Cycle or Fatalism: a Critique" (IS , Lll! 1 ı 98 ı ı. s. 93- ı 08); Ahmet Arslan , "İbn HaldOn ve Tarih" (TİD, I [izmir 1983[. s. 9-30); Jörg Fish, "Kausalitat und Physiognomik. Zyklische Geshichtsmodelle bei lbn Hal­dun und Oswald Spengler" (Archiu f. Kulturgeschichte, LXVII [Köln ı989[. s. 263-3 ı O); Robert Simon. "East and West: Ib n Khaldoun and the Sciences of History" ( Greece and Mediterranean 1 Missouri I 9901. s. 48-6 I); Philip K. H itti, "İlk Tarih Filozofu: İbn Haldun" (Arap Tarihinin Mi­

mar/arı IT tre. Ali Zengin, ista nbul 1995[. s. 291-312); Robert lrwin, "Toynbee and lbn Khaldun" (MES, XXXIII/3 1 1997[, s. 461-479)

Tarihçiliği. İbn HaldOn'un tarihçiliği tarih filozofu olmasının yanında daima ikinci planda kalmış. buna bağlı olarak da el-'İber adlı mufassal tarihi Mukad­dime'nin gölgesinden kurtulamamıştır. İbn HaldOn'un tarihçiliğiyıe ilgili olarak şu eser ve makaleler zikredilebilir: Ali Oumlil (Uml11). L'histoire et son discours: Essai sur la methodologie d'Ibn Khal­doun (Ra bat I 982; Ar. versiyonu , el-/jı ta­

bü't-taril]i dirase li-menheciyye İbn ljal­dun, Beyrut ı 984); Maya Shatzmiller, L'historiographie merinide, Ibn Khal­dun et ses contemporains(Leiden I 982); Rachida al-Diwani, La methode histori­que chez lbn Khaldoun et Volney (Al­exandrie ı 989); Hüseyin Asi, İbn Ijaldun mü'erril]en (Beyrut ı 99 1 ); Muhammed Kamil Ayad, "The Beginning of Histarical Research" (ing . tre. M. S. Khan, IS, XVII 119781. s. I -26); Abdülcebbar Naci. "Te­tebbu'un taribiyyOn li-mut:ıaveleti İbn ljaldOn fi i'adeti kitabeti't-taribi'I-'Ara­bi" (el-Mü'erril]u '1-'Arabi, XXII 1 Bağdat ı 40211982 ı. s. ı ı 3- ı 48); Michael Brett. "Ib n Khaldun and the Dynastic Approach to Local History: the Case of Biskra" (al­Qantara, Xll/1 1 ı 99 I ı. s. I 57- ı 80; Charles lssawi, " lbn Khaldun on Ancient History: A Study in Sources" (Princeton Papers in Ne ar Eastern Studies, ll I 1 ı 9941, s. ı 2 7-150) ; Andre Ferre, "Les sourcesjudeo­chretiennes de l'histoire d'lbn Khaldoun" (IBLA, LVII I/ I 76 1 ı 995 [. s. 223-243).

Sosyoloji. ibn Haldun, tarih filozofu ol­manın ötesinde sosyoloji ilminin kurucu­su ve büyük bir sosyolog olarak nitelen­dirilmiştir. XX. yüzyılın başından itibaren onun hakkında yapılan çalışmaların bü­yük çoğunluğu sosyolojik görüşleriyle il­gilidir : Taha Hüseyin. Etude analytique

9

iBN HALDÜN

et critique de la philosophie social e d'Ibn Khaldoun (Paris I 9 I 7; Ar. tre. Mu­hammed Abdul lah inan, Kahire 1925): Gaston Bouthoul, Ibn Khaldoun sa philosophie social e (Paris I 930: Ar. tre. Ad il Züaytir, Beyrut I 984): M. Abbas Am­mar. Ibn Khaldun's Prolegomena to History. The Views of a Muslim Think­er of the Fourteenth Century on the Development of Human Society (dok­tora tezi, I 94 I , Cambridge University); Sa­tı' ei-Husarl, Dirdsdt 'an Mukaddimeti İbn IjaldO.n (Beyrut I 943: ge ni ş l etilmiş baskı. Kah i re ı 953): Abdülazlz Ezzat, Ibn Khaldoun et sa science sociale (Caire I 947); Ali Wardi, A Sociological Analy­sis of /b n Khaldun s Theory A Study in the Sociology of Knowledge (dok­tora tez i, ı 950, University of Texas); Zahi­da Pasha, Ibn Khaldun, Sociologist (doktora tezi, I 95 I .American University); M. Nour. An Analytical Study of the Social Thought of Ibn Khaldun (dok­tora tezi, ı 954, University of Kentucky); Ali Abdülvahid Van. el-Felsefetü'l­ictimd'iyye li'bn IjaldO.n ve Auguste Comte (Ka hire 1955): Cevad Tabataba!, İbn IjaldO.n ve 'uWm-i ictimd'i (Tah­ran I 374); Svetlana Batsieva, Istoriko Sotsiologiicheski Traktat Ibn Khaldu­na Muqaddima (Moskova ı 965: Ar. tre. Rıdvan ibrahim. el-'Umranü'l-beşerlfi Mu­kaddimeti İbn ljaldün, Tunus-Libya I 978); Yves Lacoste, Ibn Khaldoun, naissance de l'histoire passee du tiers monde (Pari s I 966; T. tre. Mehmet Sert. İbni Hal­dun, Üçüncü Dünyanın Geçmişi Tarih Bi­lim inin Doğuşu, istanbul 1993) ; Abdel­ghani Megherbi, La pensee sociologique d'Ibn Khaldoun (Al ger I 97 I; Ar. tre. Muhammed Ş. D. Hüseyin, Cezayir-Tu­nus ı 987): 1. M. Khalifa . An Analytical Study ot "Asabiyah", Ibn Khaldun's Theory of Social Conflict (doktora tezi, I 972, Catholic University of America); Ha­san es-Saati, 'İlmü'l-ictimd'i'l-Ijalduni: Kavd'idü'l-menhec (Kah i re I 975; Bey­rut ı 98 ı): Mahmud Abdülmevla, İbn Jjal­dun ve 'uWmü'l-müctema' (1\.ınus-Lib­ya ı 976): Abdülkadir Cağlul, el-Eşkdliy­yatü 't-taril].iyye ii 'ilmi'l-ictima'i's-si­yasi 'inde İbn IjaldO.n (Ar. tre . Faysal Abbas, Beyrut 1980): Fuad Baali- Ali W ar­di, Ibn Khaldun and Islamic Thought­Styles (Boston ı 98 ı): İdrls Hudayr, et­Tetkirü'l-ictimd'i'l-IjaldO.ni ve 'alaka­tühu bi-ba'zi'n-na?ariyyati'l-ictima­'iyye (Cezayir ı983) : Said Muhammed Ra'd , el- 'Umran ii Mukaddimeti İbn

10

Ijaldun (Dımaşk 1985): Fuad Baali, Ilm al-Umran and Sociology: A Compar­ative Study ( Küveyt I 986) ve Society, State and Urbanism, Ibn Khaldun's Thought (Aibany ı 988); Abdül 'al Abdül­mün'im Şam!, Cografiyyetü'l-'Umran 'inde İbn IjaldO.n (Kah i re ı 990); Ahmet Öncü, Sosyoloji ya da Tarih-i İbn Hal­dun ve Mukaddime Üzerine Bir İnce­leme (Ankara ı 993 ): Yavuz Yıldırım. İbn Haldun 'un Bedavet Teorisi (doktora te­zi, 1998, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü); Neşet Toku, İlm-i Ümran, İbn Haldun'­da Toplumsal Düşünce (istanbul I 999) .

Bu konuda yazılmış makalelerden ba­zıları da şunlardır: Stefano Colosia, "Con­trubition a l'etude d'lbn Khaldoun" (Re­uue du monde m us ulman, XXVI 1 19 I 41, s. 3 ı 8-338); 1. Levi n, "Ib n Chaldun Arabsky Sotsiolog XIV vieka" (Nouyi Vostok, XI I !Moskova 1926J,s 241-263): LudwigGum­plowicz. "Un sociologue arabe du XIV• si eel e" (Aperçus sociologiques 1 Lyon ­Paris 19301; T. tre. Ziyaeddin Fahri Fındı­koğlu , İbn Haldün !i sta nbul 19401. s. 77-

1 07); Francesko Gabrieli. "ll Concetto della 'Asabiyyah nel Pensiore Storica di lbn Haldun" (Atti della Reale Academica delle Science di Torino, XLV 1 I 9301. s. 437-5 ı 2): Taher Khemiri. "Der 'Asabüa­Begriff in der Muqaddima des lbn Hal­dun" (/si. , XXIII 1 I 9361. s. 163- I 88; T. tre. Hüseyin Zamantılı , Sosyo/oj i Konferansta­rı, istanbul 1982, s. 19-44): Hellmut Rit­ter, "lrratianol Solidarity Groups: ASo­cia- psychological Study in Connection with lbn Khaldun" (Oriens, ı 119481. s. 1-44): Abdelkader Djeghloul. "lbn Khaldun et la science sociale" (Reuue algerienne des sciences juridiques, economiques et politiques, XII I ı 975 ı. s. 463-526); Georges Labica. "Esquisse d'une sociologie de la religion chez lbn Khaldoun" (Lapensee, sy. 123 11 9651. s. 3-23): Ernest Gellner, "Fiux and Replux in the Faith of Men" (Muslim Society 1 Cambridge I 98 I J. s. I-85) ve "Cohesion and ldentity: the Magh­reb from lbn Khaldun to Em ile Durkheim" (Muslim Society 1 Cambridge I 98 I J, s. 86-ı ı 3): Mahmud Dhaouadi. "An Explora­tion into lbn Khaldun and Western Cias­sical Sociologists" ( IQ, XXX 1 ı 9861, s. 248-266): Mahmud Dhaouadi, "lbn Khaldun: The Founding Father of Eastern Sociology" (International Sociology, V 1 I 990], s. 3 I 5-335) ve "The Part lbn Khaldun's Person­ality Traits and his Social Milieu Played in Shaping his Pioneering Social Thought" (İslam Araştırmaları Dergisi, ll 1 ı 9981, s.

23-48): Ünver Günay, "İslam Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü İbn-i Haldun" (Atatürk Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 6119871. s. 63-104) ; David M. Hart, "lbn Khaldun and the Beginnings of Islami c Sociology in the Maghrib" (el­Mecelle tü 't-Taril].iyyetü '1-'Arabiyye li 'd­dirasati'l-'Oşmaniyye, sy. 7-8119931. s. 39-58).

Antropoloji ve Şehireilik İbn Haldün'un antropoloji ve şehirciliğe yönelik görüş­leri için şu çalışmalar dikkate değerdir: Barojo Julio Caro, "Aben Jaldun : Antropol­ogo Social" ( Estudios Magribies 1 Madri d 19581. s. ı ı -58): John W. Anderson, "Con­

juring with Ib n Khaldu n: From an Anthro-pological Point ofView" (lbn Khaldun and lslamic ldeology 1 Leiden 19841, s. ı I l ­ı 2 ı): Ahmed Hamid es-Seyyid, "Te'şlrü İbn ljaldün fi'l-antrübülüciyye'l-ictima'iyye" (Mecelletü'l-'Ulümi'l·ictima'iyye, XV/3 1 Kü­veyt 1987J, s. 1 7I-ı87); S. G. Şibr, "İbn ljaldün ve tanz:lmü'l-müdün ve 'ilmü'l-ic­tima' ve fennü'l-'imare" (A'malü mihrica­ni İbn ljaldün 1 Kah i re 19621. s. 589-61 0); K. Nakamura. "lbn Khaldun's Image of City : Urbanismin Islam" (The Proceedings of the International Conference an Urba­nismin Islam, ll !Tokyo 1989 1. s. 301-3 I 7).

Ekonomi. İbn Haldün'un dikkat çeken yanlarından biri de onun ekonomiye dair fikirleridiL Hatta bazı müellifler onu eko­nomi ilminin kurucusu olarak kabul et­mişlerdir. Bu alanda pek çoğu ideolojik olmak üzere çeşitli yorumlar yapılmış ve geniş tartışmalar olmuştur: Subhl Mah­mesanl, Les idees economiques d'Ibn Khaldoun, Essai historique analytique et critique (Lyon 1932: Beyrut ı 933); Mu­hammed Ali Neş'et, Ra'idü'l-iktişdd İbn IjaldO.n (Kahire 1944); H. Rus'an, Ibnu Chaldun Tentang Sosial Ekonomi (Ca­karta 1963); M. Atailah Berham, La pen­see economique d'Ibn Khaldoun (dok­tora tezi, 1964, Universitede la Sorbon­ne); E. Z. ai-Aifi, Production, Distribu­tion and Exchange in Ibn Khaldun's Writings (doktora tezi , 1963, University of Minnesota); Georges S. Firzly, Ibn Khaldun: A So ci o- Economic Study (doktora tezi, ı 973, University of Utah): Abdülmecid Mizyan, en-Na~ariyyatü'l­iktişadiyye 'inde İbn Ijaldun ve üsü­sühfı mine'I-fikri'I-İslami ve vakı'i 'l­müctema'i (Cezayir 1981); Ahmed Sadık, Ibn Khaldoun, genese de l'economie politique apologie de la democratie Sociale (Rabat 1982); İbrahim Erol Kozak, İbn Haldun'a Göre İnsan, Toplum, İk-

tisat (istanbul 1984); Ahmed BO Zerve, el-İ]ftişadü's-siyasi ti Mu]faddimeti İbn ijaldun (Beyrut 1984): Arif Dellle, Me­kô.netü'l-efkari'l-i]ftişadiyye li'bn ijal­

dun ti'l-i]ftişadi's-siyasi (Laz ki ye ı 987): M. Abdullah Battah, Ibn Khaldun's Prin­

ciples of Political Economy: Rudiments of a New S ci e nce (doktora tezi. 1 988, The American University); Seyyid Şurabel Ab­dülmevla, el-Fikrü'l-İ]ftişadi 'inde İbn ijaldun, el-es'ar ve'n-nu]füd dirase taf:ıliliyye (Riyad ı 409/1 989): Selahaddin Besyanı Raslan. es-Siyase ve'l-i]ftişad 'inde İbn ijaldun (Kah i re ı 990)

Konuyla ilgili makaleler de şunlardır: Ali NQreddin el-Anesi, "ll Pensiore Eco­nomico di lbn Haldun" (Rivista de/la Cal­

ani e ltaliene, VI 1 19321. s. 112-127) ; J. Spengler, "Economic Thought in Islam, lbn Khaldun" ( Comparatiue Studies in Society and History, VI 11 963-19641. s. 268-306): S. Andic, "A Fourteenth Cen­tury Sociologist of Public Finance" (Pub­lic Finance, XX 1 1965 ı. s. 20-44 ): Svetlana Batsieva. "Les idees economiques d'lbn Haldun" (IBLA, XXXVI/131 119731. s. 63-76): L. Haddad. "A Fourteenth Century Theory of Economic Growth and Devel­opment" (Ky klas, XXX/2 1 19771. s. 195-213): Pedro Chalmeta, "Au sujet des theo­ries economiques d'lbn Haldoun" (Riuis­ta Degli Studi Orientali, LVII 1 1983 J. s. 93-120); İbrahim M. Oweiss. "lbn Khaldun, the Father of Economics" ( Challenges and Responses: Studies in Honor of Can­stantine K. Zurayk 1 New York 1988 J. s. ı 12- ı 27): Seyyid Faris Alatas. "Ib n Khal­dun and the Ottoman Modes of Produc­tion" (Arab Histarical Review for Ottoman Studies, sy. I -2 jTunus ı 990 ı. s. 54-63); Perveen Rozina. "lbn Khaldun as an Econ­omist: A Comparative Study with Mo­dern Economists" (Pakistan Journal of

History and Cu/tu re, XV/I 1 1994 J. s. 1 11-130).

Siyaset Teorisi. İbn HaldOn'un siyaset teorisi. hilafet. mülk ve hanedan gibi kavramlar üzerine görüşleri şarkiyatçılar arasında tartışmalara sebep olmuştur. Bu bağlamda yapılan başka araştırmalar şunlardır: Erwin lsak Jakob Rosenthal, Ibn Khalduns Gedanken Über den

Staat: Ein Beitrag zur Geschichte der Mittelalterlichen Staatslehre (Münich­Berlin 1932) ve "The Theory of the Power State: lbn Khaldun's Study of Civiliza­tion" ( Political Thought in Medieval/slam !Cambridge 19621. s. 84-1 13; T. tre. Ali Çaksu, Ortaçağda islam Siyaset Düşünce-

si[istanbull996J, s. 123-159): Harnilton Alexander Roskeen Gibb. "The lslamic Background of lbn Khaldün's Political Theory" (BS O AS, VII 1 1933-35 J. s. 23-31, T. tre. Kadir Durak v. dğr., İslam Medeniye­li Üzerine Araştırmalar [istanbul 1991 1, s. ı 83- I 92): Muhsin Mehdi. "Die Kritik der Islamisehen politischen Philosophie bei lbn Khaldun" (Wissenschaftliche Po­

litik: Eine Einführung. Grundlagen ihrer Tradition und Theorie 1 Freiburg 1962 ı. s. ı ı 7-151): Muhammed Mahmud Ra bi', The Palilical Theory of Ibn Khaldun (Leiden 1967) ve Ann Katharine Swyn­ford Lambton. "The Histarical Theory: lbn Khaldun" (State and Gouemment in Medievallslam jOxford ı 981 ı. s. I 52- ı 77). Konuyla ilgili diğer çalışmalardan bazıla­rı da şöyle sıralanabilir: Peter von Sivers. Khalifat, Königtum und Verfall, Die palilische Theorie Ibn Khalduns (Münih 1968): Georges Labica, Politique et reli­gion chez Ibn Khaldoun (Algiers 1968: Ar. tre. MO sa Ve h be- Şevki DüveyhT, Bey­rut 1980); Ümit Hassan, İbn Haldun'un Metodu ve Siyaset Teorisi (Ankara 1977). M. Nasr. "Felsefetü's-siyase "inde İbn ljal­dQn" (A'malü mihrican i İbn ljaldO.n 1 Ka­hire 19621. s. 318-345): Richard Walzer, "Aspects of lslamic Political Tought: al­Farabi and lbn Xaldun" ( Oriens, XVI ıı 9631. s 40-60): Recep Yumuk. "İbn Hal­dun'da Devlet Görüşü" (Atatürk Üniver­sitesi İşletme Fakültesi Araştırma Ensti­tüsü İşletme Dergisi, sy. 3 ji978J. s. 227-278): F. Sakri. "The Material Base of Poli­tical Power in Ibn Khaldun" (Mecelletü'l­

'UIUmi'l-İslamiyye, Vll/2 IKüveyt 19791. s. 57-71 ): Abctesselam Cheddadi. "Le systemedu pouvoir en Islam d'apres lbn Khaldoun" (Anna /es, XXXV 119801. s. 534-550): Henri Laoust. "La pensee politique d'lbn Khaldoun" (RE/, XXXVlll 119801. s. 133-153)

İslam ve Tasavvuf. İbn Haldun'un bu konudaki görüşlerini ele alan bazı araş­tırmalar şunlardır: lgnacio Saade, El Pen­samiento Religioso de Ibn Jaldün (Madrid ı 973): Muhammed el-Alani. Eşe­rü'd-dirasdti'd-diniyye fi-tefkiri İbn ijaldun (doktora tezi, Camiatü'z-ZeytO­ne Külliyetü'ş-şerla ve usOii'd-dTn, Tunus ı 983): Ömer Ferruh. "Mev~fu İbn ljaldün mine'd-dln" (A'malü mihricani İbn ljal­dün jKahire ı 9621. s. 359-414 ): Herman n Frank, Beitrag zur Erkenntnis des Su­fismus nach Ibn Haldun (doktora tezi, 1884): Miya Syrier. "lbn Khaldun and ls­Iamic Mysticism" (/C, XXI ı ı 9471. s. 264-

İBN HALDÜN

302): Fadlou Shehadi, "Theism, Mysticism and Scientific History in lbn Haldun" (ls­lamic Theology and Philosophy: Studies

in Honour of George F. Hourani !Aibany 1984J, s. 265-328) .

Dil ve Edebiyat. Muhammed ld, el­Meleketü'l-lisaniyye fi-na?-ari İbn ijaldun (Kah i re ı 979) : Misal Zekeriyya. el-Meleketü '1-lisaniyye ii Mu]faddi­meti İbn ijaldun (Beyrut ı 986); Abdul­lah b. Hamd el-Gisran. İtticahatü't-tec­didiyye fi'd-dersi'n-naf:ıvi 'inde 'Abdil­]fö.hir el-Cürcani ve İbn ijaldun ( Kahi­re ı 987): Ahmed el-HQfı, "Edebü İbn ljal­dün" (ljavliyyatü Külliyeti Dari'l-'ulüm, llljKahire 1970-71 J, s. 25-55); Abdullah Abdürrahim Useylan, "İbn ljaldun ve eşe­ruhü'I-edebl" (Mecelle tü Külliyeti'l-'ulü­

mi'l-ictima'iyye, ll 1 Riyad 1973 ı. s. 5 ı 5-535: Miriam Crooke, "lbn Khaldun and Language: From Lingustic H abit to Phil­ological Craft" (lbn Khaldun and lslamic

ldeology ILeiden 19841. s. 27-36): İhsan Abbas. "en-Na~5-dü'l-edebi "inde İbn ljal­dun" (Tarfi].u 'n-nakdi'l-edebf'inde'l-'Arab

lAmman 19861. s. 61 3-630) .

Eğitim. Abdullah el-Emin en-Nuayml, el-Menahic ve't-turul}u't-ta'lim 'inde'l­Kö.bisive İbn ijaldun (Trab lus 1980): Mustafa el-Keriml. et-Ten;ç;irü't-terbevi 'inde İbn ijaldun (Ra bat 1982: Abdüle­mir Şemseddin, el-Fikrü't-terbevi 'in­de İbn ijaldun ve'bni'l-Ezra]f (Beyrut 1984): Hüseyin Abdullah Baneblle, İbn ijaldun ve türaşühü't-terbevi (Beyrut 1984 ): Ali Zey'Or. el-Felsefe tü '1- 'ame­liyye 'inde İbn ijaldun ve'bni'l-Ezra]f (Beyrut 1993): Cemal el-Muhasib. "et-Ter­biye 'inde İbn ljaldQn" ( e l-Meşrik, XLIII ı ı 9491. s. 365-398): F. Süleyman, "el-İtti­cahatü't-terbeviyye fı Mul5-addimeti İbn ljaldQn" (A'malü mihricani İbn ljaldün

jKahire 19621. s. 425-470): Muhammed Hasan el-Amayire, "Fikrü İbn ljaldun et­Terbevl beyne'!-'aşale ve'I-mu'aşıra" (el­Cami'atü'L-İslamiyye, 11/3 !London 1416/ 1995J. S. 175-192).

Etkileri. İbn Haldun'un düşüncesinin Arap ve İslam dünyasına tesirleri için Ebü'l-Kasım Muhammed KirrO'nun el­

'Arab ve İbn ijaldun (Tunus 1956) ve Ahmed Abdüsselam'ın "Ara,ü İbn ljal­dun ve te,şlruha fi'l-'alemi'l- İslaml mi­ne'I-15-arni't-tasi' 'aşer ile'l-yevm" (el-Me­celletü'L-'Arabiyye Li'ş-şekafe, lll 1 I 981 J. s. 73- ı ı ı ) : Batı dünyasına etkileri hak­kında H. V. White'ın, "lbn Khaldun in World Philosophy of History" ( Compara­li ve Studies in Society and History, ll

11

iBN HALDON

[ 1959-1960!. s. I 10-129) ve Warren E. Gates'in "The Spread of lbn Khaldun's ldeason Climate and Culture" (Journal of the History ldeas, XXXlll [I 9671. s. 4 I 5-42 2); Osmanlı entelektüel hayatındaki yansırnalarına dair Ziyaeddin Fahri Fındı­koğlu'nun "Türkiye'de İbn Haldunizm" ( 60. Doğum Yllt Münasebetiyle Fuad Köp­rülüArmağant [istanbul 195 3[, s. 15 3-164); Bernard Lewis'nin "lbn Khaldun in Turkey" (Studies on Turkish-Arab Rela­tions, lll [ 1988 1. s. 107- 1 10) ve Cornell Fleischer'in "Royal Authority, Dynastic, Cyclism and 'lbn Khaldunism' in Six­teenth- Century Ottoman Letters" ( Ib n

K ha ldun and Islami c ldeology [Le iden ı 984[. s. 46-68) başlıklı makaleleri zikre­dilebilir.

İ l mi Toplantılar - Dergi Özel Sayıları . İbn Haldün'un doğum ve ölüm yıldönüm­leri gibi vesileler dolayısıyla çeşitli ilmi toplantılar yapılmıştır. 2-6 Ocak 1962'de Kahire'de düzenlenen İbn Haldün konulu sempozyumun bildirileri A'malü mihri­canİ İbn Ijaldun (Kahire 1962), 1962'­de Darülbeyza'da yapılan sempozyumun bildirileri de A'malü mihricanİ İbn Ija1-dun (Ra bat ı 963) adıyla neşredilmiştir.

14-17 Şubat 1979'da Camiatü Muham­medei-Hamis Külliyyetü'l-adab'da düzen­lenen İbn Haldün paneli bildirileri A 'ma­lu n edveti İbn Ijaldun (Rab at ı 98 ı) . 14-18 Nisan 1980'de Tunus'ta yapılan ilmi toplantının bildirileri ise İbn Ija1-dun ve '1-fikrü '1-'Arabiyyü '1-mu'aşır (Tu­nus I 982) adıyla yayımlanmıştır. 3 Hazi­ran 1982'de Martin Luther Üniversitesi'n­de düzenlenen Geschichte. Sprachen und Kultur des Vorderen Orient adlı sempoz­yumun bildirileri de neşredilmiştir (lbn Haldun un se ine Zeit [ed. Dieter St u rm 1. Hal le ı 983) 1983'te Tunus'ta yapılan mil­letlerarası sempozyum bildirileri Mecel­l etü 't-Tari]]'te özel sayı olarak neşredil­

miştir (Cezayir ı 984). 24 Mart 1983'te Du­ke Üniversitesi'nde yapılan İbn Haldün toplantısının bildirileri ise Ibn Khaldun and Islamic Ideology adıyla yayımlan­mıştır (Leiden 1984). Bazı dergiler de çeşitli münasebetlerle İbn Haldün özel sayısı hazırlamışlardır ( er-Riva'T, XII I [Bey­rut 1927 [; Mecelletü 'l-fjadTş, Vl/9 [Halep I 932 [; el-Fikr, VI [Tunus 1961 J; el-Moudja­

hid [Cezayir, Aralık I 969]; el-Mecelletü '1-'Arabiyye li 'ş-şekafe, lll [ 1401/198 1 ]; Bi­

lim ve Ütopya, sy. 57 [Mart I 999 [) .

Literal Çalışmalar. İbn Haldün hakkın­da yapılan literal çalışmaların en kapsamlı ve sistematik olanı. Aziz el-Azme'nin Ibn Kha1dün in Modern Scholarship adlı

12

eserinin sonuna ekiediği (London 1981, s. 229-318) konularına göre tasnif edilmiş İbn Haldün bibliyografyasıdır. Burada 1979 yılına kadar yayımianmış eserlerin büyük kısmı yer almaktadır. Abdullah Topçuoğlu 'nun " İbn Haldün Üzerine Bir Bibliyografya Çalışması '' (Selçuk Üniver­sitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, sy 2 [ı 9831. s. I 99-24 ı) adlı ma­kalesi de oldukça kapsamlıdır. Daha eski olmakla birlikte Henri Peres'nin . "Essai de bibliographie sur La vie et l'ceuvre d'lbn Haldoun" (S tudi orientalist/ci iri ono re di Giorgio Levi De Ila Vida, ll [Ro­me 1956 ı. s. 308-329) ve Watter Joseph Fischel ' in "Selected Bibliography of lbn Khaldun" (Th e Muqaddima an Intro­duction to History il e (in g. tre. Franz Rosenthal. Princeton 1958 . lll, 485-5 12) "lbn Khalduniana" (lbn Khaldun in Egypt

his Public Functions and his Histarica l Research, Berkeley- Los Angeles 1967, s. ı 7 ı - 2 ı 2) adlı çalışmaları önemlidir. Diğer bibliyografik çalışmalar arasında Giuseppe Gabrieli'nin "Saggio di Bibliographia e Concordanza della Storia d'lbn Haldun" ( Riv ista Degli Studi Orientali, X 1 Roma 19241. s. 169-2 11) adlı makalesi zikredi­lebilir.

BİBLİYOGRAFYA :

H. Peres. "Essai de bibliographie s ur la Vie et l'ceuvre d'Ibn Haldoun", Studi orientalisU­ci in onore di Giorgio Leui De/la Vida, Rome ı956, ll , 308-329; W. J . Fischel . "Selected Bib­liography of Ib n Khaldun" , The Muqaddima an Introduction to History (tre. F. Rosent ha l) , Princeton ı 958 , lll , 485-5ı2; a.mlf., "Ib n Khal­dun iana", Ib n Khaldun in Egyp t his Public Functions and his Histarica l Research, Berke­le y- Los Ang e les ı967 , s . 17ı-2ı2 ; Aziz a i­Azmeh , lbn Kha ldun in Modern Scholarship, London ı 98 ı , s . 229-3 ı 8; Abdullah Topçuoğlu ,

"İbn Haldün Üzerine Bir Bibliyografya Ça lış­mas ı" , Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fa­kültesi Edeb iyat Dergisi, sy. 2, Konya ı 983, s. ı 99-24 ı.

li] CENGiZ TOMAR

ı İBN HALDÜN, Ebu Zekeriyya

-,

( ..:ı~..~..~> W'!' liÇj Y-il Ebu Zekeriyya Yahya

b. Muhammed b. Muhammed b. Haldun et-TGnisl (ö . 780/1378-79)

Meşhur tarihçi İbn Haldun'un kardeşi,

L devlet adamı, tarihçi, edip ve şair.

_j

734 (1333) yılında Hafsller'in başşehri

Tunus'ta doğdu. Yemen- Hadramut asıllı bir Arap kabilesine mensup olup fetihten sonra Endülüs'te İşblliye (Sevilla) şehrine

yerleşen bir aileden gelmektedir. Devlet yönetiminde etkili şahsiyetlerin yetiştiği aile, İşblliye'nin hıristiyanların eline düş­tüğü VII. (X III. ) yüzyılın ortalarında Kuzey Afrika'ya göç ederek Sebte'ye (Ceuta) ve daha sonra Tunus'a yerleşti. Ebu Zeke­riyya Yahya, Tunus'ta ağabeyi Abdurrah­man ile birlikte iyi bir tahsil gördü ve dini ilimler yanında şiir ve edebiyat sahasında da temayüz etti. İbn Serral ve Ebu Ab­dullah el-Vadiaşi gibi çoğu Endülüs asıllı

olan hocalardan ders aldı, ayrıca babasın­dan Arapça okudu. Oğullarının tahsiline büyük önem veren babaları. Tunus'u işgal ederek 1 34 7-1349 yılları arasında haki­miyeti altında tutan M erini Hükümdan Ebü'I-Hasan ei-Mansür'un beraberindeki alimlerden Abill'yi onlara özel hoca tut­muştu. İki kardeş dört yıl süreyle bu ho­cadan özellikle akli ve tabii ilimlerle tarih sahasındaönemli ölçüde faydalandılar. Yahya'nın edebi şahsiyetinin oluşmasını etkileyen diğer bir ilim adamı da Tunus'­taki uzun ikameti sırasında evlerinde ka­lan ve Merlnl hükümdarları Ebu Said ile oğlu Ebü'l-Hasan 'a katiplik yapan Endü­lüslü Abdülmüheymin b. Muhammed el­Had ram!' dir.

Yahya'nın hayatı hakkında çok az bilgi mevcuttur. Mağrib'de yetişen meşhurlar üzerine eser yazan müellifler ağabeyin­den dolayı onu daima ihmal etmişlerdir. Kendisiyle ilgili sınırlı bilgiler, ağabeyinin meşhur tarihinin Berberller'e ait bölümü ile kendi hal tercümesini verdiği "et-Ta'­rlf bi'bn ljaldün" başlığını taşıyan hatime kısmında ve diğer yazariara ait bazı tarih kitaplarında dağınık olarak yer almakta­dır. Yahya da Bugyetü'r-ruvvad adını ta­şıyan tek eserinin birkaç yerinde yaptığı görevlerle ilgili kısa açıklamalarda bulun­muştur.

Muhtemelen babasının ölümünden sonra Tunus 'tan ayrılan Yahya. o yıllar­da yıldızı parlamaya başlayan ve 755 'te (1354) Merlnl sultanı tarafındankatip ta­yin edilecek olan ağabeyi Abdurrahman'­la birlikte veya onun ardından M erini baş­şehri Fas'a gitti. Nitekim kendisi, Nasrl Sultanı Ganl- Billah'ın 757'de (1356) Fas'a gönderdiği Ebü'l-Berekat İbnü'l-Hac el­Billifikl'yi hocaları arasında göstermek­tedir. Gırnata ile kültürel bağlantıları se­bebiyle bu dönemde önemli bir fikri ge­lişme yaşayan Fas'ta bulunması Yahya'ya edebi sanatlar ve özellikle inşa sahasında yetişme fırsatı verdi. Onun fikri ve edebi gelişmesinde, 760 (1359) yılında tahtın-