Hareketli Yer KabuğuDepremler ve Türkiye

Mustafa CİN

Prof. Dr. Mustafa CİN

HAREKETLİ YER KABUĞUDepremler ve Türkiye

e-ISBN 978-605-241-531-3DOI 10.14527/9786052415313

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2020, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Şubat 2020, Ankara

Yayın-Proje: Özge YüksekDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26687

İletişimKaranfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA

Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

Prof. Dr. Mustafa CİN

1971 yılında Trabzon’un Köprübaşı ilçesinde doğdu. 1993 yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Coğrafya Öğretmenliği bölümünden mezun oldu. Ardahan’ın Göle ilçesinde 1 yıl öğretmenlik yaptı. 1996 yılında Ata-türk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde yüksek lisansını, 2000 yılında da İngiltere’nin Durham Üniversitesinde doktorasını tamamladı. Aynı yıl yardımcı doçent, 2008 yılında doçent, 2013 yılında da profesör ünvanına sahip oldu. Coğ-rafya eğitimi, doğal afeler eğitimi ve deprem eğitimi alaında çeşitli araştırmalar yürüttü ve bu konularda lisans ve lisans üstü düzeyinde dersler verdi.

ÖN SÖZ

Doğal afetler dünya genelinde her yıl on binlerce kişinin hayatını kaybetme-sine, yüz binlerce kişinin yaralanmasına veya sakat kalmasına, milyarlarca lira değerinde de ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bütün bunlara ek olarak, afetlere maruz kalan insanların sosyal ve psikolojik yaşantıları olumsuz yönde et-kilenmektedir.

Türkiye’de her yıl çok sayıda doğal afet oluşmaktadır. Bu afetlerin sonucun-da ölüm ve yaralanmalar ile birlikte önemli ölçüde sosyal, psikolojik ve maddi zararlar meydana gelmektedir. Türkiye’de en fazla zarara neden olan doğal afet şüphesiz ki depremdir. Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye’de çok sayıda deprem afeti meydana gelmiş, bunun sonucunda 100 bine yakın insan hayatını kaybetmiş, milyonlarca kişi yaralanmış, 100 milyarlarca liralık da ekonomik kayıplar yaşan-mıştır. Depremlerin bundan sonra da ülkemizde meydana geleceği ve insanlara zarar vereceği muhtemeldir. Bu kitabın yazılmasındaki temel amaç, depremin za-rarlarını azaltmaya yönelik topluma bilgi ve bilinç kazandırmaktır.

Kitap geniş okuyucu kitlelerine hitap edebilecek nitelikte hazırlanmıştır. İl-köğretim öğrencileri ile birlikte ortaöğretim ve yükseköğretim öğrencilerinin de faydalanabileceği bilgiler içermektedir. Aynı zamanda öğretmen adayları ve öğ-retmenlerin de deprem ile ilgili konuları öğretmede başvurabilecekleri önemli bir kaynak olarak düşünülmüştür. Diğer meslek grubundaki kişiler de deprem ve dep-remden korunma yolları hakkında bilgi edinmek amacıyla bu kitaptan faydalana-bilecektir. Konuları daha iyi açıklayabilmek için çok sayıda fotoğraf, şekil, tablo gibi görsel unsurlarla birlikte örneklere ve örnek olaylara sıklıkla yer verilmiştir.

Prof. Dr. Mustafa CİN

Şubat, 2020

Teşekkür

Bu çalışmaya ilişkin bilimsel öneriler getiren Prof. Dr. Ramazan SEVER’e, dil ve anlatımını kontrol eden Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ALVER ve Öğr. Gör. Şenol SANCAK’a teşekkürlerimi sunarım.

Kitaba yönelik getireceğiniz öneriler için de siz değerli okuyuculara da şim-diden teşekkür ederim.

İçindekiler

İÇİNDEKİLERÖn Söz ...................................................................................................................................ivTeşekkür .................................................................................................................................v

1. BÖLÜM

Doğal Afetler ...........................................................................................................1

2. BÖLÜM

Depremlerin Oluşumu ............................................................................................42.1. Depremin Oluşum Mekanizması ................................................................................4

2.1.1 Volkanik Depremler .............................................................................................52.1.2 Çöküntü Depremler .............................................................................................62.1.3 Tektonik Depremler..............................................................................................7

2.2. Yerkürenin İç Yapısı ......................................................................................................72.2.1 Taşküre ...................................................................................................................92.2.2 Manto ...................................................................................................................102.2.3 Çekirdek ...............................................................................................................10

2.3. Plaka Tektoniği ............................................................................................................112.3.1 Plakaların Özellikleri ..........................................................................................122.3.2 Plaka Hareketleri .................................................................................................14

3. BÖLÜM

Depremlerin Özellikleri ........................................................................................193.1 Fay ..................................................................................................................................19

3.1.1 Fayların Oluşumu ...............................................................................................193.1.2 Fay Çeşitleri .........................................................................................................21

3.2 Deprem Dalgaları .........................................................................................................223.2.1 Cisim Dalgaları (P-S Dalgaları) ........................................................................223.2.2 Yüzey Dalgaları (L-R Dalgaları) ........................................................................23

3.3 Depremin Gücü ............................................................................................................253.3.1 Depremin Büyüklüğü .........................................................................................253.3.2 Depremin Şiddeti ................................................................................................26

3.4 Odak Noktası, Merkez Üssü, Odak Derinliği ...........................................................273.5 Öncü Deprem - Artçı Deprem ...................................................................................29

İçindekiler vii

3.6 Deprem Fırtınası ..........................................................................................................293.7 Eşşiddet (İzoseit) Haritası ...........................................................................................303.8 Deprem Tahmin Yöntemleri .......................................................................................31

3.8.1 Depremlerin Tekrarlanma Aralıkları ...............................................................313.8.2 Kayaçların Elektriksel Özelliklerinin Ölçülmesi ............................................313.8.3 Yeraltı Sularındaki Değişiklikler .......................................................................313.8.4 Deniz ve Göl Su Seviyesindeki Değişimler ......................................................323.8.5 Anormal Hayvan Davranışları ..........................................................................323.8.6 Öncü Depremler .................................................................................................34

3.9 Deprem Erken Uyarı Sistemleri .................................................................................343.10 Depremin İkincil Etkileri ..........................................................................................35

3.10.1 Heyelan...............................................................................................................363.10.2 Çığ .......................................................................................................................363.10.3 Sıvılaşma ............................................................................................................363.10.4 Tsunami ..............................................................................................................37

4. BÖLÜM

Dünya ve Depremler .............................................................................................394.1 Dünya’daki Büyük Depremler ....................................................................................394.2 Dünya’daki Depremlerin Dağılışı ...............................................................................41

4.2.1 Pasifik Deprem Kuşağı .......................................................................................414.2.1 Alp-Himalaya Deprem Kuşağı ..........................................................................424.2.3 Atlantik Deprem Kuşağı.....................................................................................43

5. BÖLÜM

Türkiye ve Depremler ............................................................................................445.1 Türkiye’de Meydana Gelen Büyük Depremler ..........................................................445.2 Türkiye’deki Fayların Oluşumu ...................................................................................46

5.2.1 Avrasya Plakası ....................................................................................................465.2.2 Afrika Plakası ......................................................................................................475.2.3 Arap Plakası .........................................................................................................475.2.4 Anadolu Plakası ..................................................................................................485.2.5 Ege Plakası ...........................................................................................................485.2.6 Plakalar Arasındaki Etkileşim ...........................................................................48

HAREKETLİ YER KABUĞUviii

5.3 Türkiye’deki Fayların Dağılışı .....................................................................................515.3.1 Kuzey Anadolu Fay Hattı ...................................................................................515.3.2 Doğu Anadolu Fay Hattı ....................................................................................515.3.3 Batı Anadolu Fay Zonları ...................................................................................515.3.4 Orta Anadolu Fay Zonları .................................................................................515.3.5 Kuzeydoğu Anadolu Fay Zonları ......................................................................53

6. BÖLÜM

Deprem Zararlarının Azaltılması .........................................................................546.1 Deprem Zararlarının Azaltılması ...............................................................................54

6.1.1 Deprem Öncesinde Alınması Gereken Önlemler ..........................................556.1.2 Deprem Sırasında Alınması Gereken Önlemler .............................................626.1.3 Deprem Sonrasında Alınması Gereken Önlemler .........................................73

Kaynakça..............................................................................................................................76Dizin .....................................................................................................................................78

Bu bölümde;

afetler, afet türleri, doğal afetlerin tarihi ve dünyada yaygın olan doğal afet türleri özetlenerek kitaba giriş yapılacaktır.

Can kayıplarına, yaralanmalara, maddi hasarlara, sosyal ve psikolojik kayıplara neden olan olaylara afet denir. Bir olayın afet olabilmesi için büyük kayıplara neden olması ve geniş çaplı yıkımlara yol açması gerekir.

Afetleri “beşeri afetler” ve “doğal afetler” olmak üzere iki gruba ayırmak müm-kündür.

Beşeri afetler insanların neden olduğu olaylardır. Bu afet türü daha çok tekno-lojik gelişmelerin sonucunda ortaya çıktığı için teknolojik afet olarak da adlandırıl-maktadır. Savaşlar, nükleer kazalar, büyük çaptaki motorlu araç kazaları, büyük çaplı maden ocağı kazaları, terör saldırıları, siber saldırılar, petrol platformu sızıntıları, hava kirliliği, ozon tabakasının incelmesi gibi olaylar beşeri afetlere örnek olarak gös-terilebilir.

Doğal afetler ise yeryüzünde meydana gelen doğal olayların insanlara ve diğer canlılara zarar verecek boyutlara ulaşmalarıdır. Başka bir ifade ile doğal afetler, yeryü-zünün doğal döngüsünün bir parçası olan olayların (yağmur, rüzgâr, yer hareketleri, dalga vb.) aşırı bir şekilde gelişip canlılara zarar vermesidir. Örneğin, yağmurun aşırı yağması sel afetine, yer kabuğu hareketlerinin aşırı gelişmesi de deprem afetine dönü-şebilir. Deprem, sel, heyelan, çığ düşmesi, volkanik faaliyetler, tsunami, aşırı yağışlar, aşırı sıcaklar, aşırı soğuklar, aşırı rüzgârlar, gök cisimlerinin etkileri gibi olaylar doğal afetler grubunda değerlendirilir.

Doğa olaylar ve bunlara bağlı olarak gelişen afetler, dünyanın oluşumundan itibaren başlamış ve günümüze kadar sürekli olarak devam etmiştir. Dünyamız var olduğu sürece de bu olaylar doğal döngü içerisinde devam edecektir. Dünya tarihi

1. BÖLÜM

DOĞAL AFETLER

HAREKETLİ YER KABUĞU2 BÖLÜM 01 _ Doğal Afetler

boyunca doğal olaylar aşırı geliştikleri zaman yeryüzünde yaşayan pek çok canlıyı olumsuz etkilemiştir. Bazı bilim insanları dinozorların yok olmasını günümüzden 65 milyon yıl önce yeryüzüne çarpan büyük bir kuyruklu yıldız veya asteroite bağla-mıştır. Bazı bilim insanları da dinozorların yok olmasına yeryüzünde meydana gelen yoğun ve uzun süreli volkanik faaliyetlerin neden olduğunu belirtmiştir. Bu görüşler henüz doğrulanmamış olsa bile doğal afetlerin çok eskiden beri var olduğunu ve can-lıları olumsuz etkilediğini göstermektedir.

Dünya tarihi boyunca insanları da etkileyen pek çok doğal afet meydana gelmiş-tir. Kuraklık, tropikal siklonlar, sel ve taşkınlar, salgın hastalıklar ve depremler en faz-la zarara neden olan afetler olmuştur. Volkanik patlamalar, tsunami, heyelan, fırtına, çığ, yıldırım, orman ve çalı yangınları, kar fırtınası gibi afetler de dünyamızda etkili olmuş ve canlılara ciddi zararlar vermiştir.

Milattan sonra 79 yılında Vezüv yanardağının patlaması sonucu Pompei şehrin-de yaşayan 30.000 kişi hayatını kaybetmiştir (Biricik, 2001). Antioch kentinde (bu-günkü Antakya şehrinin yakınları) meydana gelen deprem ve sonrasındaki yangında yaklaşık 250.000 kişi yaşamını yitirmiştir (Sbeinati, Darawcheh ve Mouty, 2005). 1556 yılında Çin’in Shaanxi bölgesinde meydana gelen depremde 830.000 kişi hayatını kay-betmiştir (USGS-a, 2014).

Kayıtlara geçmemiş diğer afetler de dikkate alınırsa tablonun daha ağır olduğu görülecektir. Yirminci yüzyılın başlarından itibaren doğal afetler ile ilgili daha sağlıklı kayıtlar tutulmaktadır. Bu kayıtlardan elde edilen bilgiler doğrultusunda 1900-2014 yılları arasında dünya genelindeki en fazla can kaybına yol açan 3 afet türü aşağıda özetlenmiştir.

Kuraklık, belli bir zaman aralığında bir bölgede meydana gelen su yetersizliği-dir. Su yetersizliği sonucunda doğal bitki örtüsü gelişemez. Dolayısıyla bitki örtüsüyle beslenen hayvanlar da büyüyemez, gelişemez, hatta yaşamlarını devam ettiremezler. Bu nedenle insanların önemli bir besin kaynağı olan et üretimi durur. İnsanların beslenme amaçlı ektiği kültür bitkileri de büyüyemez. Sağlıklı içme ve kullanma su kaynakları da yetersiz hale gelir. Bütün bunların sonucunda beslenme yetersizlikleri, susuzluk ve salgın hastalıklar başlayabilir. Ülkenin kötü yönetilmesi, savaş ve iç karı-şıklık gibi beşeri faktörlerle desteklendiği zaman kuraklığın olumsuz etkileri çok daha ölümcül olabilir. Kuraklık, dünyada en fazla can kaybına yol açan afetlerin başında gelmektedir.

1928 yılında Çin’in batı kesimlerinde yaşanan kuraklık sonucu tarımsal üretimde ciddi bir azalma ortaya çıkmış, bu duruma ülkenin kötü yönetimi de eklenince 3 mil-yon kişi hayatını kaybetmiştir. Tarih boyunca pek çok afete maruz kalan Bangladeş, 1943 yılında kuraklığa bağlı olarak “Büyük Bengal Kıtlığı” olarak da adlandırılan bir felaket yaşamıştır. Söz konusu olayda 2 milyona yakın insan hayatını kaybetmiştir.

HAREKETLİ YER KABUĞU BÖLÜM 02 _ Depremlerin Oluşumu 9

Şekilde de görüldüğü gibi yerküre üç ana katmandan (taşküre, manto ve çekir-dek) oluşmuştur. Bu katmanlar kendi içinde az da olsa farklılık gösterebilir ve alt kat-manlar oluşturabilir. Her bir katmana ait özellikler aşağıda açıklanmıştır.

2.2.1 Taşküre

Yerkürenin dış yüzeyini oluşturan tabakadır. Bu tabakanın üst kısımları katı ve sert kayaçlardan oluşmuştur. Kıtaların altında bulunan kısma “kıtasal kabuk”, okya-nusların altında bulunan kısma da “okyanusal kabuk” adı verilir.

Kıtasal kabuğun kalınlığı 35-70 km arasında değişir. Granit başta olmak üzere kumtaşı ve kireçtaşı bu tabakada yaygın bir şekilde bulunur. Bu grup kayaçların içe-risinde silisyum (Sİ) ve alüminyum (Al) elementleri fazla miktarda bulunduğu için bu tabaka “SİAL” olarak da adlandırılır. Kıtasal kabuğun yoğunluğu 2,73 gr/cm3 olup yerkürenin diğer katmanlarına göre en düşük yoğunluk değerine sahiptir.

Şekil 2.2 Taşküre

Okyanusal kabuk kıtasal kabuğa göre daha incedir (5–15 km arası). Ancak, yo-ğunluğu kıtasal kabuğa göre daha fazladır (3 gr/cm3). Yapısında da ağırlıklı olarak bazalt türü volkanik kayaçlar mevcuttur. Bu tür kayaçlar silisyum (Sİ) ve magnezyum (MA) bakımından oldukça zengindir. Bundan dolayı okyanusal kabuğa “SİMA” adı da verilir.

Kıtasal ve okyanusal kabuktan itibaren yarı erimiş kayaçlardan oluşan bir ala-na gelinir. 125 km kalınlığa sahip olan bu alan Taşkürenin alt kısımlarını oluşturur. Burası kıtasal ve okyanusal kabuklardan daha yumuşak ve sıcak olmasına rağmen mantonun üst kısmından (astenosfer) daha sert ve soğuktur.

HAREKETLİ YER KABUĞU BÖLÜM 02 _ Depremlerin Oluşumu 17

Şekil 2.9 Okaynusal - Okyanusal Plaka Etkileşimi

Alta dalan plaka magmaya kadar ulaşabilir ve erimeye başlar. Magma zaman-la yüzeye çıkarak dalma-batma noktasına yakın bir yerlerde yanardağlar oluşturur. Gerek okyanusal-karasal plakalarının karşılaşma alanlarında, gerekse iki okyanusal plakanın karşılaşma alanları boyunca dalma-batma zonları oluşur.

10.916 metre derinliğindeki dünyanın en derin çukuru olan Mariana Çukuru, Pasifik Plakası ile Filipinler Plakasının birbirlerine yaklaşması sonucu oluşan dalma-batma zonundan başka bir şey değildir.

3. Karasal - Karasal Plaka Karşılaşması: Bu tür bir karşılaşmada plakalardan biri diğerinin altına dalmaz. Bunun yerine birbirleriyle çarpışırlar. Bu çarpışma ile plaka sınırındaki kabuk üst üste binerek yığınlar oluştur. Sıkışma sürdükçe, bölge yu-karı doğru itilerek yükselir (Şekil 2.10). Böylece sıradağlar ve yüksek platolar oluşur. Bu süreç içerisinde plaka sınırlarında veya bu sınırların yakın çevresinde kırılmalar meydana gelir.

Şekil 2.10 Karasal - Karasal Plaka Etkileşimi

HAREKETLİ YER KABUĞU28 BÖLÜM 03 _ Depremlerin Özellikleri

doğru yayılır. Hareketin başladığı yer olduğu için buraya depremin iç merkezi veya odak noktası denir (Şekil 3.5).

Kırılmanın başladığı yer aslında nokta şeklinde değildir. Burası kırılma hareke-tinin başladığı bir alandır. Kırılma bazen büyük, bazen de küçük boyutlarda olabilir. Kırılma ne kadar büyük ve yüzeye yakın olursa o kadar fazla enerji hissedilir. Ancak, bazı küçük kırılmalar da çok fazla enerji açığa çıkarabilir. Uzun zaman boyunca geri-lerek enerji biriktiren ve ani olarak meydana gelen küçük kırılmalar da yüksek dere-cede enerji açığa çıkarabilir.

Merkez üssü, depremin odak noktasına yeryüzündeki en yakın yerdir (Şekil 3.5). Deprem dalgaları ilk önce merkez üssüne ulaştığı için güçlerinden çok az şey kaybeder. Bu nedenle, merkez üssü depremin en çok hasar yaptığı veya en kuvvetli olarak hissedildiği alandır. Dalgalar, merkez üssünden uzaklaştıkça güçlerini yavaş yavaş kaybetmeye başlar ve yıkıcı etkileri azalır. Ancak, zemin özellikleri ve binaların dayanıklılığına göre merkez üssünden daha uzak alanlarda da yıkımlar oluşabilir.

Odak derinliği, kırılmanın yeryüzünden ne kadar derinlerde meydana geldiğini açıklamak için kullanılan bir terimdir. Odak derinliği, odak noktası ile merkez üssü arasındaki mesafeyi gösterir (Şekil 3.5). Depremlere neden olan kırılmalar yerin de-rinliklerinde meydana gelir. Bazı kırılmalar yeryüzüne çok yakın mesafede meydana gelirken, bazı kırılmalar da yeryüzünden çok daha derinlerde gerçekleşir.

Depremler, odak derinliğine göre sınıflandırılabilir. Yerin 0-60 km derinliğinde olan depremler sığ deprem olarak nitelenir. Daha aşağılarda meydana gelen depremler ise derin depremlerdir. Derin depremler çok geniş alanlarda hissedilebilir, buna karşılık yaptıkları hasar azdır. Çünkü, deprem dalgaları yeryüzüne ulaşıncaya kadar güçleri aza-lır. Sığ depremler ise merkez üssüne yakın yelerde çok büyük hasar yapabilirler.

Şekil 3.5 Odak Noktası, Odak Derinliği ve Merkez Üssü

HAREKETLİ YER KABUĞU BÖLÜM 05 _ Türkiye ve Depremler 49

masının en önemli nedeni de bu kırılmalardır. Doğu Anadolu Fay Hattının kuzey-doğusunda bulunan alanlar plaka sınırı olmamasına rağmen bu sıkışmadan etkilen-mektedir. Sıkışma sonucunda bu alanlarda yer yer kırılmalar meydana gelmektedir. Erzurum, Kağızman, Tutak, Malazgirt, Süphan, Erciş, Çaldıran, Balıkgölü, Doğu Be-yazıt fayları bu kırılmalara örnek gösterilebilir. Benzer durum Orta Anadolu Bölgesi için de söz konusudur. Tuz Gölü, Deliler, Gümüşkent, Erciyes, Ecemiş ve Elbistan fayları sıkışmanın etkisiyle içsel bozulma sonucu oluşan kırıklardır.

Şekil 5.1 Türkiye’de Deprem Oluşumuna Neden Olan Plakalar

Arap Plakası’nın kuzey yönlü hareketi Anadolu Plakası’nın kuzeye doğru ilerle-mesi ile sonuçlanmaz. Çünkü Anadolu Plakası’nın kuzeyinde daha büyük olan Avras-ya Plakası bulunmaktadır. Avrasya Plakası nedeniyle kuzeye doğru hareket edemeyen Anadolu Plakası batıya doğru hareket eder. Anadolu Plakası’nın batıya olan hareketi Kuzey Anadolu Fay Hattı boyunca gerçekleşir. Kuzey Anadolu Fay Hattı, Anadolu ile Avrasya Plaka sınırından başka bir şey değildir. Bu nedenle, Kuzey Anadolu Fay hattı boyunca yanal kırılmalar meydana gelmektedir. Bu kırılmalar da sarsıntılara, dolayı-sıyla depremlere neden olmaktadır.

Anadolu Plakası’nın batıya doğru olan hareketi Ege Plakası ile çarpışmasına ne-den olur. Batı Anadolu kıyılarını içine alan Ege Plakası güneybatıya doğru hareket

HAREKETLİ YER KABUĞU70 BÖLÜM 06 _ Deprem Zararlarının Azaltılması

Deprem anında okulda/sınıfta nasıl davranılması gerektiği konusunda okul yö-neticilerine ve öğretmenlere önemli görevler düşmektedir. Okul yöneticileri, öğret-menler ve öğrenciler depreme yakalanmadan önce aşağıda belirtilen noktalara dikkat etmeleri gerekir.

1. Deprem konusundaki mevcut bilgilerini artırmalı varsa deprem ile ilgili yanıl-gılarını gidermelidirler. Depremin oluşum mekanizması ve korunma önlemleri ko-nusunda basılı kaynakları (makale, kitap, bildiri vb.) takip etmeleri gerekir.

2. Depremden korunmaya dönük doğru davranışlar geliştirmeli ve öğrencileri ile birlikte uygulamalar yapmalıdır.

3. Sınıftaki öğrenci sayısı, sınıfın büyüklüğü, masa ve sıraların özellikleri dikkate alınarak sınıf içindeki korunma önlemlerinin tatbikatı yapılması gerekir.

4. Doğru davranışları pekiştirmek ve otomatikleştirmek için zaman zaman tat-bikatlar yapmalıdır.

5. Okulun ve çevresinin mevcut durumunu göz önünde bulundurarak tehlike-risk analizi yapılması gerekir.

6. Deprem anındaki kayıpları en aza indirmek için yapısal ve yapısal olmayan hasarları azaltacak önlemlerin alınması gerekir.

7. Deprem sonrası öğrencilerde oluşabilecek korku ve panik gibi davranışlara karşı ne tür önlemlerin alınabileceğinin önceden planlanması gerekir.