Metin ve Sunum Geçiş için tıklayınızGeçiş için tıklayınızSesli izleyinizSesli izleyiniz

Milli mücadele bütün milletin ortak eseridir. Her şehrimizde bütün cihana

örnek teşkil edecek kahramanlık destanları yazılmıştır.

Mücadelenin özellikle başlangıç döneminde Samsun, Trabzon,

Erzurum, Sivas ve Ankara ön plana çıkan vilayetlerdir. Gaziantep,

Şanlıurfa ve Kahramanmaraş’ta da tarihimize altın harflerle yazılmış kahramanlık öyküleri bulunuyor. Tarih kanla yazılır, şehirler vatan

uğuruna “yar koynuna girercesine kara toprağa giren” şehitlerle

taçlanır. Sonra vatanın vefalı, kadirşinas evlatları feraha çıkılan günlerde

kahraman kişi ve şehirleri madalyalarla, unvanlarla

onurlandırırlar. Şahadet şerbeti içen aslanlar cennetin en ala köşklerinde

ödüllerin en büyüğüne zaten ulaşmışlardır. Amma yine de fatihalar ve şükranlarla anılmak elbette onların

da hakkıdır.

KAHRAMAN ŞEHİRLERİ ONURLANDIRMAK,

ASİL MİLLETLERE ÖZGÜ BİR VASIFTIR

Kadirşinas vatan evlatları, işgal yıllarında şehirlerini savunma konusunda gerçekten büyük kahramanlıklar gösteren bazı şehirleri unutmadılar. Onlara bu gün gururla taşıdıkları unvanları layık gördüler.

Antep’e kanunla GAZİLİK unvanı verildi, Urfa’ya ŞANLI sıfatı uygun görüldü, Maraş iline KAHRAMANLIK nişanı ihsan edildi.

Hepsinin hakkıdır, helal olsun. Bir kıskançlık içinde değiliz. Ama ne zaman bu şehirlerin adı geçse, fakr u zaruret içinde yaşayan kahraman insanların şehri geliyor aklıma. Yani Erzurum...

Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuna Erzurum kadar doğrudan tesir eden başka bir il olmadığına tarih ve tarihi şahsiyetler tanıklık ediyor. Buna rağmen söz konusu illere TBMM kararı kahramanlık payeleri verilirken Erzurum neden hiç hatıra gelmemiş, doğrusu hep merak etmişimdir.

.

ANTEP GAZİ, URFA ŞANLI, MARAŞ KAHRAMAN…

ERZURUM SADE BİR VAKAR İÇİNDE

Gelin birlikte unvanlı şehirlerin unvan almalarına gerekçe teşkil eden

mücadelelerine bir göz atalım ve sonra “unvanı esirgenen şehrin”

istiklal mücadelesindeki hayati rolünü hatırlamaya çalışalım:

İngilizler, Mondros Mütarekesinin 7. maddesine dayanarak 15 Ocak

1919da Antep’i işgal ettiler. Ardından Fransızlar 29 Ekim 1919´da Kilis´i, 5

Kasım 1919´da Antep´i işgal etti.

1920 yılının başında ünlü Antep Savunması başladı. 1 Nisan 1920´de

başlayan Gaziantep savunması 11 ay sürdükten sonra açlık yüzünden sona

erdi. Savunma süresince Fransızlar şehre 70.000 mermi atmış, 6.000

Antepli şehit olmuştu. Bu olağanüstü savunma sonunda

Türkiye Büyük Millet Meclisi 6 Şubat 1921 tarihli toplantısında Antep´e

"Gazi" unvanını verdi.

.

GÜZEL YURDUMUZUN GAZİ ŞEHRİ; GAZİANTEP…

. Diyarbakır'da bulunan 13. Kolordudan silah, cephane yardımı,

subay ve küçük birlik desteği ile Urfa Bölgesi Kuvayı Milliye

Komutanı Yüzbaşı Ali Saib Beyin komutasında kenetlenen Urfa

halkının, 9 Şubat 1920de Fransız kuvvetlerine karşı başlattığı harekât,

iki ayı aşkın sürmüştü.

23 Nisan 1920 de kurulan Ankara’daki Büyük Millet Meclisine

Urfa’nın kurtuluşu müjdesi ertesi günü 24 Nisan 1920de ulaşmıştı.

Urfa milletvekili Osman Doğan ve 17 arkadaşının, Kurtuluş Savaşında

gösterdiği kahramanlıktan dolayı Urfa ili adının "Şanlıurfa" olarak

değiştirilmesine ilişkin kanun teklifi TBMM tarafından 12.6.1984 tarihinde

kabul edilerek kanunlaştı.

URFA'YA "ŞANLI" ÜNVANININ VERİLMESİ:

Maraşlılar haklı bir övünçle şehirlerini bu şekilde tarif ederler.

Parlak kahramanlık destanları yazan bir şehrin haklı övüncüdür

bu. Maraş’ta, Sütçü İmam’ın

önderliğini yaptığı mücadeleye tüm Maraş halkı katıldı. Maraş’ta tutunamayan düşman şehri terk

etmek zorunda kaldı (12 Şubat 1920).

5 Nisan 1925 tarihinde toplanan TBMM, Maraş halkının Kurtuluş

Savaşında gösterdiği yüreklilikten dolayı kente İstiklal Madalyası

verilmesini kararlaştırmıştı. Atatürk’ün imzasını taşıyan

Madalya Beratı K.Maraş Belediyesinde muhafaza

edilmektedir.Maraş adı TBMM kararı ile

1973’te Kahramanmaraş olarak değiştirildi.

MADALYASI PARLAYAN ŞEHİR: KAHRAMANMARAŞ

Sırf Milli Kongrenin burada toplanmış olması bile

Erzurum’u Milli Mücadele’nin lider ve önder şehri yapmaya

yetiyor. Kaldı ki, Erzurum daha istiklal mücadelesi

başlamadan önce, Moskof artığı çeteler ve Ermeni

eşkıyası karşısında ciddi bir zafer kazanmış, Kazım

Karabekir Paşa komutasında düzenli bir ordunun

bulunduğu özgür bir il haline gelmiştir.

Erzurum, daha Milli Kongre süreci başlamadan ilk

direnişin verildiği şehir olmak sıfatıyla “unvan” kazanmayı

hak etmiş bir şehirdi. Erzurum’un 23 Temmuz 1919

tarihinde kurtarılmamış bir şehir olduğunu bir an için

düşünelim.

PEKİ, YA ERZURUM?

O zaman burada bir kongrenin toplanması mümkün olamazdı.

Böyle bir durum Mustafa Kemal’in “sine-i millete”

dönmesinin mümkün olmaması demekti.

İstifasını müteakip “seçimle

geldiği bir görev “ alamaması, yani milli mücadeleye lider

olamaması demekti.

Erzurum hem milli mücadele için ve hem de onun lider kadrosu

için “ana rahmi” hükmünde emin bir mayalanma mekânı ve ayağa

kalkış ortamıdır.

Milli Mücadelenin bir diğer kritik noktası da, Karabekir Paşa’nın o

meşhur “ ben ve kolordum emrinizdeyiz” sözüyle ortaya

koyduğu kesin tavırdır.

KURUCU,KURTARICI,KORUCU ŞEHİR…

Başka tarihi ve hayati ilkler de var… Mustafa Kemal’in kongre

üyeliğine kabulü, Erzurum nüfusuna kaydedilmesi, ilk kez

Erzurum’dan Milletvekili seçilmesi, ilk sivil inisiyatifin

Erzurum’da teşekkül etmesi… Kurtuluş savaşı liderinin ilk kez

bir sivil liderliğe layık görülüşü… Bütün bunlar, yeni

Devletimizin temel atma faaliyetleridir. Çok kesin olarak

söyleyebiliriz ki: Erzurum olmasa idi, Erzurum’da olanlar o

şekilde olmasaydı, Erzurumlunun kahramanca

ayağa kalkışı olmasaydı, Milli Mücadele de olmazdı,

Cumhuriyette…Nitekim Başta Mustafa Kemal olmak üzere, İstiklal Harbinin

bütün önder isimleri bu gerçeği çok net olarak ifade etmişlerdir.

ÇOK HAYATİ “İLKLER” VE

“ TARİH BU KONGREMİZİ ŞÜPHESİZ ENDER VE BÜYÜK BİR ESER OLARAK KAYDEDECEKTİR”

“İLKELERİN” ŞEHRİ..

Burdur Milletvekili İsmail SUPHİ Bey, Ocak 1921’de ALBAYRAK gazetesinde yayınladığı bir yazı

da aynen şöyle diyor:

“ Erzurumlular, Siz, dünyanın en gaddar haksızlıklarına uğramış,

dalları kırılmış, gövdesi yaralanmış TÜRK AĞACI’NIN

özüsünüz. BÜTÜN ANADOLUYU kurtardınız… Fakat vazifeniz

bitmedi. Sizin vazifeniz, çalışmakta, yürümekte,

Türkiye’ye örnek olmaktır…”

Evet, gerçekten Erzurumlu Türk Ağacının özü… Ama ifade bu

haliyle eksik… Erzurum sadece Türk ağacının özü değil, Efenin

muhteşem tabiriyle İslam mülkünün de kilidi…

TÜRK AĞACININ ÖZÜ : ERZURUM

BÜTÜN ANADOLUYU “ TÜRK AĞACININ ÖZÜ

OLAN ERZURUM…” KURTARDI…

Burdur Milletvekili İsmail SUPHİ Bey, Ocak 1921’de

ALBAYRAK gazetesinde yayınladığı bir yazıda şöyle

diyor:

“ Erzurumlular, Siz, dünyanın en gaddar

haksızlıklarına uğramış, dalları kırılmış, gövdesi

yaralanmış TÜRK AĞACI’NIN özüsünüz. BÜTÜN

ANADOLUYU kurtardınız… Fakat vazifeniz bitmedi. Sizin

vazifeniz, çalışmakta, yürümekte, Türkiye’ye örnek

olmaktır…”

Evet, gerçekten Erzurumlu Türk Ağacının özü… Ama

ifade bu haliyle eksik… Erzurum sadece Türk

ağacının özü değil, Efenin muhteşem tabiriyle İslam

mülkünün de kilidi…

TÜRK AĞACININ ÖZÜ : ERZURUM

BÜTÜN ANADOLUYU “ TÜRK AĞACININ

ÖZÜ OLAN ERZURUM…” KURTARDI…

VATANDAN ALACAKLI ŞEHİR...

Bu gün, Türk kamuoyu ve eliti nasıl değerlendiriyor bu şehri… Ayrıca üzerinde

durulmaya değer bir konu…

Dünün Türkiye’sinin, seçkininin, askeri, mülki ve

idari kadrolarının Erzurum’a bakışı son derece olumlu,

hürmetli ve candan idi…

Söz buraya gelmişken, İ.Habip Sevük beyin “Yurttan Yazılar”

kitabından bir küçük alıntı yapmadan geçemeyeceğim.

Birçoğunuzun malumudur SEVÜK, Erzurum izlenimlerini

anlatırken şöyle diyor:

“Bir cümbüş yerinde değil bir serhat beldesindeyiz, şark

tarafından ne vakit bir harp patlarsa devlet hemen

bağırırdı: “ Aman Kahraman Erzurum”.

Âmâna zamana lüzum yok; mademki kahramandır, balını

yapan arı gibi o da kahramanlığını yapacak.

Kahraman her harpte yapacağını yaptı ve devlet her

harp bitince kahramanını unuttu. Kan akıtmak, Erzurum en önde; imar etmek, Erzurum

çok uzakta.

Vatana olan borcun hiçbir vakit sonu olmaz; fakat bu serhat

beldesi vatana borcundan ziyade vatandan

alacaklıdır…” O yıllarda Erzurum’un hakkını

teslimde sadece aydınlar ve millet titiz değildi. Önemli

devlet yöneticileri de olumlu kanaatlerini açıkça ifade

ediyorlardı.

DEVLET, KAHRAMANINI UNUTMAMALI…

Mustafa Kemal’in: “ Tarih bu kongremizi şüphesiz ender ve

büyük bir eser olarak kaydedecektir” sözünü

bilmeyenimiz var mı? Gazi’nin buna benzer daha nice güzel ve

kadirşinas ifadeleri var, malumunuz olduğu için

tekrarlamıyorum. Ama diğer erkânın bazı sözlerine yer

vereceğim:

“ Erzurum Kongresi, kendisinden sonraki bütün

mücadele aşamalarının gelişmesinde hiçbir çelişkiye

düşmeksizin mütemadi bir tekâmülün öncüsü olmuştur.

Erzurum kongresi, uzak görüşlü, sağlam temelli,

mükemmel bir eser ve Milli Mücadelenin tarihte

öğünebileceğimiz büyük bir abidesidir” ( İsmet İnönü)

“ İSTİKLAL VE ŞEREF DUYGUSUNU, İLK ÖNCE ERZURUMLULAR

TATMIŞTIR.”

( Bu günümüzü yaratan güneşin doğuşu Erzurum’da, yükselişi Sivas’ta ortaya çıkarak bütün

milleti aydınlatmıştır.” ( Yunus Nadi)

“ İlk Milli Hükümet çekirdeği Erzurum’da doğmuş ve burada hız almıştır. Milli bir hükümet

kararı veren Kongreyi her türlü tehlikelerden koruyabilen bir ana

kucağı Erzurum olmuştur.” ( Kazım Karabekir)

“ M.Kemal Paşa ile Hüseyin Rauf Beyin Erzurum Kongresine

murahhas sıfatı ile katılmaları pek yerinde olmuştu.Eğer

katılmamış olsalardı,Kongrenin verdiği kararlar mevzii ve mahalli

kalmasından hakkıyla şüphe olunabilirdi.”

Ali Fuat Cebesoy)

GÜNEŞ ERZURUM’DAN DOĞDU

Mustafa Kemal Paşa, 20 Nisan 1920 günü TBMM’de yaptığı konuşmada

Erzurum Kongresinden bahsederken şöyle diyor;

“- Efendiler!Hepinizin bildiği gibi, Temmuz

1919 tarihinde Erzurum'da Doğu Anadolu illerini kapsayan bir Milli

kongre toplandı. Bu milli kongrenin koyduğu şartlar,

sanırım bilinmektedir… Fakat şimdiye kadar yaptıklarımıza bir başlangıç sayıldığı için sizlere

hatırlatmak üzere önemli noktaları yeniden okuyacağım.”

Bu konuşmada altı çizilmesi gereken

cümle sanırım şurasıdır: “şimdiye kadar yaptıklarımıza bir başlangıç

sayıldığı için.”

Evet, bütün istiklal mücadelesi süresince, hatta büyük zafere kadar olan süreçte ne yapılmışsa hepsinin

başlangıcı Erzurum Kongresidir.

“HERŞEYİN BAŞLADIĞI ŞEHİR”

MİLLİ KONGRE, KARARLARI VE DAHA SONRAKİ ETKİLERİYLE HER ŞEYİN BAŞLANGIÇ NOKTASIDIR.

”UNVANLI”ŞEHİRLERİN BAŞARILARI ÇOK ÖNEMLİ OLMAKLA BİRLİKTE, ERZURUM’A NAZARAN MEVZİİ VE MAHALLİ MAHİYET TAŞIMAKTADIR.

Daha sözün başında, ŞANLI, GAZİ, KAHRAMAN unvanı verilen güzide illerimize bir kıskançlık duymadığımızı belirtmiştik. Bu illere verilen unvanlar bir hakkın teslimidir ve isabetlidir. Milli tarihe şanlı direnişlerle, üstün kahramanlıklarla geçen şehirlerin bu şekilde taçlandırılmış olması ne kadar güzel ve anlamlı bir davranıştır.

Unvan verilen her üç ilimizin şanlı direnişleri elbette milli mücadele kadrolarına, ordumuza ve milletimize büyük moral verdi. Genel kurutuluş umudunu kamçıladı. Ancak şunu da belirtmemiz lazım ki, her üç ilimizin başarıları nihayetinde mevzii ve mahalli başarılardı.

Erzurum’un kurtuluşu ve sonrasında toplanan Milli Kongrenin kararları ise, bizzat kurtuluş önderlerinin tespit ve teslim ettiği gibi yerel değil genel sonuçlar doğurmuştur. Yani Erzurum “ her şeyin başladığı yerdir” , “Bu günümüzü yaratan güneşin doğuşu Erzurum’da, yükselişi Sivas’ta ortaya çıkarak bütün milleti aydınlatmıştır…”

Bu açık gerçek, söz ve beyanlarla yeterince takdir edilmiştir, ama fiilen bir ihmal ve mesafeli duruş

söz konusudur.

Erzurum ve Sivas, Milli mücadeledeki rollerine mütenasip bir şekilde kadirşinaslığa muhatap

olmamışlardır. Bu hususta Erzurum’u TBMM’de temsil eden milletvekillerinin bu güne kadar bir

teşebbüsleri olmuş mudur? Doğrusu bilmiyorum.

Erzurum zemininde bu husus kuşkusuz tartışılmıştır. Tartışmadan öte bir çaba gösterilmiş

midir? O konuda da bir malumata sahip değilim. Belki böyle bir şeyi aklına getirmeyen Devlet

erkânı da, Erzurumlu siyaset adamları da “ malumu ilam gerekmez” rahatlığı ve tenezzül

etmeme tavrı içinde olmuşlardır.Kahramanlık yasaya, nişana, madalyaya

sığmayacak kadar yüce bir payedir. Erzurum bütün bu unvan ve sıfatların üstündedir.

Erzurumlu vatandan alacak tahsil etmeye tenezzül etmez. Ama illere TBMM kararıyla UNVANLAR

verilirken, doğrusu hatırlansa iyi olurdu diye düşünüyorum.

Bu kadar fedakârlığın bir küçük kadirşinaslık jestiyle ödüllendirilmemiş olmasına üzülüyorum.