REKE

Rečne doline

REČNE DOLINEELEMENTI REČNIH DOLINA I INUNDACIJE

REČNE DOLINE – predstavljaju relativno uske i izdužene ravničarske pojaseve iz reku koji se karakterišu opštim padom prema ušću reke. Doline reke se spajaju, nikada ne presecaju i slivaju u jednu dolinu. Mogu biti veoma različite.

INUNDACIJE – predstavljaju površinu rečnih dolina koji se plave pri pojavi velikih voda (poplavnih talasa) sa sliva neke reke.

FORMIRANJE REČNIH DOLINA

REZULTAT su različitih procesa koji su, u toku njihove istorije, uticaji na njihovo formiranje. To pre svega može biti protočna voda, kao i geološki faktori:

tektonski, vulkanski procesi, karstkretanje lednika i sl.

FORMIRANJE REČNIH DOLINA

U zavisnosti od toga kako su formirane dele se:

EROZIONE – rezultat aktivnosti protočnih vodaTEKTONSKE – rezultat dejstva tektonskih procesaVULKANSKE – formirane pod uticajem vulkanskih procesaLEDNIČKE – formirane kao posledica kretanja lednika

FORMIRANJE REČNIH DOLINA

U ZAVISNOSTI OD GEOLOŠKE STAROSTI I KARAKTERA GORNJIH SLOJEVA od kojih sačinjeno njihovo dno i padine, rečne doline imaju različite podužne padove i konture u horizontalnoj i vertikalnoj projekciji. Razlikujemo

Mlade dolineStare doline

MLADE DOLINE

su slabo razrađene protočnom vodom. Imaju poprečne profile sa vertikalnim stranama i uskim dnom. U horizontalnom planu ove doline se predstavljaju izlomljenom stepenastom linijom. Svojstvene su planinskim regionima. Njihovo dno i obale se sastoje od čvrstih stena zbog čega se prvobitni oblik zadržava veoma dugo. Duboke su i uske, karakterišu se strmim padinama, koje se nazivaju KLISURE.

Klisure

Kanjoni

STARE DOLINE

se nalaze u erozionim naslagama i u horizontalnoj projekciji su predstavljene pravilnim elipsoidnim linijama. Podužni profil im ravnomerno pada ka moru. Imaju blage obale i široko dno koje je napunjeno rečnim nanosom

Između ova dva tipa dolina, postoji mnoštvo međuformi, koje su, u većoj ili manjoj meri, slične gore navedenim oblicima

Aluvijoni reka

REČNO KORITO

REČNO KORITO – je deo dna rečne doline kroz koji protiče rečni tok. Promenljivo je i menja se u funkciji količine vode, fizičkih i hemijskih svojstava zemljišta u kojima je formirano

MINOR KORITO – je deo korita kroz koji protiču srednje i male vode. Aktivan je skoro u toku cele godine.

MAJOR KORITO – uključuje minor korito i inundacijuza propuštanje velikih voda.

SPRUDOVI, OSTRVA, MEONDRI I DRUGI OBLICI REČNIH TOKOVA

Prirodni vodotoci nemaju konstantnu dubinu vode duž toka zbog različitih materijala kroz koje voda protiče ili ih pronosi (lebdeći i vučeni nanos). Linije koje u horizontalnom planu pokazuju iste dubine nazivaju se IZOBATE. Prostorni položaj izobata pokazuje da na pojedinim deonicama reke postoje delovi veoma duboki ili vrlo plitki.

Izobate

Sprudovi

SPRUDOVI su, u većoj ili manjoj meri, stabilno formirani rečni pragovi kao posledica taloženja nanosa. Obično se pojavljuju poprečno na rečni tok, a s obzirom da su visoko postavljeni, rečni tok iznad njih je plitak.

Sprudovi

Rečna ostrva

Posledica su taloženja nanosa u rečno korito.Karakterišu se pojavom vegetacije na njima, a od obale su odvojeni osnovnim rečnim tokom ili rukavcem

Rečna ostrva

RUKAVAC je deo rekekoji je ostvom odvojen od osnovnog toka

MEANDRIVezan za pojam reke koja privuda u obliku slova SNaziv dobio po reci Mandru u TurskojObično se javlja kod ravničarskih reka a nastaje erozivnim delovanjem vode na zemljište oko korita reke. Voda se ne kreće plavolinijski već vrtložno i po inerciji. Zbog ovoga erozoja deluje na pojedine tačke korita različito. Najslabije je duž konveksnih a najjače duž konkavnih strana. Voda postepeno ruši konkavne obale i vremenom dobija oblik meandra

MEANDRI

Na meandru razlikuje se vrat (najkraći razmak između konkavnih obala jednog menadra) i dužina – rastojanje na reci od početka do završetka vrata. Vremenom reka erodujevrat, probija ga i nastavlja da teče pravolinijski. Odsečeni emandar u ovom slučaju se pretvara u mrtvaju.

MEANDRI

Uklješteni meandri

Uklješteni meandar je meandar čija rečna dolina u poprečnom profilu ima karakter klisure ili kanjonaNastaje kao posledica naglog pojačanja vertikalne fluvijalne erozije.

Uklješteni meandri – reka Uvac

Uklješteni meandri – reka Visočica – Stara planina

POPREČNI PROFIL REČNOG KORITA

DEFINICIJA – pod pojmom poprečni profil rečnog korita podrazumeva se površina presečena upravo na rečni tok, a koji se ograničava dvema kosinama obava i horizontalnom linijom nivoa vode odozgo.

PPRK određuje njegovu propusnu sposobnost i utiče na raspored brzina, pada, pravca tečenja i drugih hidrauličkih elemenata

POPREČNI PROFIL REČNOG KORITA

Razlikujemo sledeće elemente poprečnog preseka1. Površina poprešnog preseka korita do maksimalnog nivoa2. Površina poprešnog preseka korita u momentu merenja3. Površina vodnog preseka4. Površina živog preseka5. Površina mrtvog preseka

Hmax (1)

(2) (5)

(3)

(4)

Parametri površine poprečnog profila

POVRŠINA ŽIVOG PRESEKA se određuje na osnovu merenja dubina i brzina toka. Planimetrisanjem površine živog preseka (ω) za različite nivoe vode (h) konstruišu se zavisnosti:

ω = f1 (h)ŠIRINA ŽIVOG PRESEKA (B) može takođe biti predstavljeno u funkciji nivoa vode (h)

B = f2 (h)

Parametri površine poprečnog profila

OKVAŠENI OBIM (χ) predstavlja dužinu konture poprečnog rečnog toka (dna i obale) koja ima direktnu vezu sa zemljomSREDNJA DUBINA (hsr) predstavlja odnos površine živog preseka (ω) i širine toka (B)

hsr = ω/BHIDRAULIČKI RADIJUS (R) je odnos površine živog preseka ω i okvašenog obima χ

R = ω/χ

Okvašeni obim

PODUŽNI PROFIL I PAD REČNOG KORITA

PODUŽNI PROFIL REKE predstavlja krivu koja pokazuje zavisnost visine dna korita i površine vodnog ogledala dužtoka od izvora do ušća. Podužni profil pokazuje, takođe, pad dna ili nivoa vodnog ogledala duž toka.

PODUŽNI PROFIL I PAD REČNOG KORITA

PAD se izražava odnosom razlike visine na početku h1 i na kraju h2 razmatrane deonice i rastojanja l između njih (izražava se u promilima –‰)

lhhi 21 −

=

PODUŽNI PROFIL I PAD REČNOG KORITA

SREDNI PAD TOKA Isl je odnos ukupne denivelacijeΔHr = Hmax - Hmin

I ukupne dužine toka L, tj.Isr = ΔHr /L

Gde su:Hmax –maksimalna visina na podužnom profilu tokaHmin –minimalna visina na podužnom profilu toka

PODUŽNI PROFIL

Lt

LHmin

h1h1

Hmax

Lt (km)

h2h2

SREDNJE URAVNATI PAD TOKA

SREDNJE URAVNATI PAD TOKA predstavlja pad prave linije koja ima tu osobinu da je suma razlika kota između podužnog profila i prave linije minimalna, odnosno da su pozitivne i negativne površine između prave linije i podužnog profila izjednačene

SREDNJE URAVNATI PAD TOKA

Podužni profil

Srednje uravnati pad

SREDNJE URAVNATI PAD TOKA

2Lx t

c = st

c HL

y ==Ω

gde je:Ω - površina uravnatog profila koja se dobija po formuli

nn1n

232

121 l

2HH...l

2HHl

2HH

⋅+

++⋅+

+⋅+

= −Ω

H1, H2, ... Hn – kote prelomnih tačaka podužnog profilal1, l2, ..., ln – dužine između prelomnih tačaka

Srednji pad sliva SL1085

Srednji pad sliva SL1085 je odnos denivelacije kota na dužinskom toku 0.1Li 0.85L i ukupne dužine L

t

Lt1.0L85.01085 L

HHSL t

−=