Hinn Aga!i Líkami Ef !ú stjórnar líkama !ínum – !á stjórnar !ú lífi !ínu

Ingibjörg Gu"mundsdóttir

Lokaverkefni til BA–grá!u í Mannfræ!i

Félagsvísindasvi!

Hinn Aga!i Líkami Ef !ú stjórnar líkama !ínum – !á stjórnar !ú lífi !ínu

Ingibjörg Gu"mundsdóttir

Lokaverkefni til BA–grá"u í Mannfræ"i

Lei"beinandi: Kristín Loftsdóttir

Félags- og mannvísindadeild

Félagsvísindasvi" Háskóla Íslands Júní 2012

Ritger" !essi er lokaverkefni til BA–grá"u í Mannfræ"i og er óheimilt a" afrita ritger"ina á nokkurn hátt nema me" leyfi rétthafa.

© Ingibjörg Gu"mundsdóttir 2012

Reykjavík, Ísland 2012

!akkaror"

Ég hef mörgum a! "akka stu!ning vi! ger! "essa verks. Fyrst og fremst vil ég "ó "akka

fjölskyldu minni; Gu!mundi Kjartanssyni, Hildi Waltersdóttur og Maríu Gu!mundsdóttur –

fyrir ómetanlegan stu!ning og a!sto! í ritger!arferlinu. Einnig vil ég "akka sérstaklega

mínum nánustu vinum fyrir stu!ning, hvatningu og hl# or! í minn gar!. A! lokum vil ég færa

lei!beinanda mínum Kristínu Loftsdóttur mínar bestu "akkir fyrir tilsögnina, stu!ninginn og

"olinmæ!ina.

I

Útdráttur

Markmi!i! me! "essari ritsmí! er a! kanna a! hva!a marki útlitsd#rkun getur

veri! a! móta hugarfar og breyta líkömum okkar. Hér er liti! á stö!u einstaklinga

gagnvart "essari "róun, me! áherslu á aflei!ingar hennar – "á sérstaklega

breytingar á líkamanum, hugmyndum um hann og a! lokum tek ég fyrir fitness og

vaxtarrækt sem vettvang ögunar líkamans í ljósi fyrri umfjöllunar. Áhersla er lög!

á a! sko!a vi!fangsefni! í ljósi femíniskra- sem og fjölmi!la kenninga. $annig er

umfjöllun um sta!alímyndir, áhrif og innihald fjölmi!la mjög mi!læg í "essu

verkefni. Mikil samfélagsleg "róun hefur or!i! vegna n#rra vi!mi!a í heilsurækt

og annara lei!a til a! móta líkamann eftir okkar höf!i, en hér reyni ég a! gera

stö!u líkamans í nútímasamfélagi einhver skil.

II

Efnisyfirlit

Útdráttur ................................................................................................................ I

Efnisyfirlit .............................................................................................................. II

Myndaskrá ........................................................................................................... III

Inngangur ............................................................................................................... 1

1. Yfirlit kenninga .................................................................................................. 4 1.1 Femíniskar kenningar ............................................................................................ 4

1.1.1 Foucault & femínismi ........................................................................................ 4

1.1.2 Mótun femínismans ........................................................................................... 5

1.1.3 Femíniskar kenningar og mannfræ!i ................................................................. 6

1.1.4 Embodiment, Caresial dualism og Susan Bordo ............................................... 7

1.2 Fjölmi!la mannfræ!i og kenningar ....................................................................... 9

1.2.1 Sta!a einstaklinga gagnvart mi!lum ................................................................ 10

1.2.2 Augl#singar og áhrifamáttur "eirra ................................................................. 10!

2. Ögun líkamans ................................................................................................. 13 2.1 Hlutgervingakenningin ......................................................................................... 14

2.1.1 Táknmyndir og sta!alímyndir ......................................................................... 16

2.1.2 Áhrifamáttur táknmynda og sta!alímynda ...................................................... 16

2.1.3 Lélegar sjálfsmyndir ungmenna ...................................................................... 17!2.2 ‘Náttúrulegi’ líkaminn hefur misst sinn sess ...................................................... 19

3. Fitness og vaxtarrækt ...................................................................................... 23 3.1 Nau!synleg næringar- og orkuinntaka ............................................................... 24

3.1.1 Næringar- og orkuinntaka keppenda í undirbúningi fyrir keppni .................... 26

3.2 Fitness- og vaxtarræktarmót ............................................................................... 28

3.3 Átraskanir og einkenni í tengslum vi! fitness keppendur ................................. 29

Umræ!ur .............................................................................................................. 33

III

Myndaskrá

Mynd 1: Ljósmyndin af armkrika áhorfandans í Sví"jó! ............................... 21

Mynd 2: Tölvuger!ir líkamar me! höfu! raunverulegra fyrirsæta ................ 23

Mynd 3: Tafla frá L#!heilsustö! um manneldi ................................................ 24

1

Inngangur Upphaf "essarar ritger!ar má rekja til sérstakas áhuga míns á málum sem snúa a!

heilsurækt. Ég er langt "ví frá a! vera ögu! e!a dugleg "egar kemur a!

stö!ugleika í líkamsrækt e!a nokkru formi af lífstíl sem sn#st á einhvern hátt um

a! lifa heilsusamlega til lengri tíma. Engu a! sí!ur hef ég alltaf haft grí!arlegan

áhuga á málum sem snúa a! "essum atri!um. Ég hef ekki áhuga á a! setja mig á

háan hest og gagnr#na allt og alla, fremur vildi ég kafa d#pra í vaxandi gagnr#ni

mína á heilsuræktar-tengdum atri!um sem a! mínu mati teljast til öfga e!a annara

ónau!synlegra útúrdúra.

$a! er deginum ljósara a! mannslíkaminn "arfnast hreyfingar. Hann hefur

"róast til a! lifa af vi! erfi!ar náttúrulegar a!stæ!ur. Hann hefur mótast til a! vera

snöggur, lipur, "enkjandi og eignast afkvæmi. A! sinna ekki "örf líkamans fyrir

hreyfingu er ávísun á vanvirkni og vandræ!i sem birtast í formi sjúkdóma og

hrörnunar ‘musteris’ okkar, svo vinsælt or!atiltæki sé nota!. En í "essu samhengi

liggur einmitt persónuleg megináhersla mín; jafnvægi. A! ofgera sér í líkamsrækt

er ávísun á vandræ!i á sama hátt og vanræksla. Me! öfgakenndri hreyfingu eykur

"ú áhættu á slæmum mei!slum (sem ekki eru tekin til baka) ásamt "ví a! slíta

"ínum eina líkama hra!ar og fl#tir fyrir kyrrstö!u eldri ára.

$a! eru ekki einungis í líkamsrækt og vinsælum formum hennar sem öfgar

koma fram. $etta á jafn miki! vi! um mataræ!i, mælingar og #mis ‘aukaefni’ sem

skyndilega vir!ast vera or!in vi!tekin norm í samfélaginu. Ef "ú vilt, getur "ú

lifa! á pillum og dufti (í nafni heilsubótar). En allt bendir til "ess a! "ú "yrftir a!

leggjast inn á spítala fyrr e!a sí!ar me! alvarlega e!a varanlega kvilla.

Ástæ!an fyrir vali á "essu vi!fangsefni er einfaldlega sú a! umfjöllun um

heilsufarsleg tengd mál er gífurleg. Af nógu er a! taka, hvernig sem vi!komandi

vill. En "á kemur upp spurningin; hva! er ‘hollt’ í raun? Er "a! "essi megrunarkúr

e!a "essar pillur, "essi bætiefni, svi!, kjammi, mysa e!a mold?

$a! er markmi! mitt a! gera ögun líkamans í "essum skilningi einhver skil. Ég

fjalla ekki sérstaklega um mataræ!i e!a heilsubresti, heldur hugmyndafræ!ilega

stö!u líkamans í nútímasamfélagi (sem er svo langt komi! tæknilega-sé!).

2

Í "essari ritger! geri ég tilraun til a! móta ákve!inn ramma umfjöllunar, sem sn#r

a! líkamanum og hvernig öfgakenndir okkar í stjórnun hans birtast. Í "ví

samhengi vil ég vísa í skrif Sæunnar Kjartansdóttur "ar sem hún huglei!ir

blekkingu líkamsd#rkunar „"a! er engin tilviljun a! áró!ur líkamsd#rkunar nái

sterkum tökum á okkur. Hann elur á "eirri ljúfu blekkingu a! ef vi! höfum stjórn

á líkamanum, "á höfum vi! stjórn á lífi okkar“ (Sæunn Kjartansdóttir, 1995: 16).

$essi hugmynd um stjórnun líkamans er útgangspunktur umfjöllunarinnar.

Verki! er heimildaritger!, sem sett er upp í "rjá meginkafla. A! hverju

sinni er unni! me! ni!urstö!ur úr rannsóknum og fræ!ilegum skrifum. Í fyrsta

kafla ver!ur liti! á kenningarfræ!ilegar sto!ir ritger!arinnar og sértæk fræ!ileg

umfjöllun um fjölmi!la fer fram. Megin kenningarlegar áherslur riter!arinnar

liggja á svi!i femíniskra kenninga. Í fyrstu er tala! stuttlega um "róun

femínismans. A! "ví loknu er lög! áhersla á áhrif Foucault á femínisma- en verk

hans eru talin leggja miki! til femíniskra stefnumála. $ar er nefnd umræ!a um

gagnr#ni á hans verk í "ví ljósi. $ví næst fjalla ég um hvernig mannfræ!i leggur

femínisma til gagnleg verkfæri í greiningu sinni á samfélaginu. Sí!asti hlutinn um

femíniskar kenningar fjallar um sértækari undirsvi! hennar; Embodiment – e!a

holdtekju og áherslur Susan Bordo innan amerísks femínisma. Hvort tveggja eru

margræ! vi!fangsefni í e!li sínu og er "eirri margræ!ni ger! skil í kaflanum. $ar

sem áhersla er lög! á hlutverk fjölmi!la í mótun líkamans og hugmynda um hann

í nútíma"jó!félagi sn#r sí!ari hluti kenningaryfirlitsins a! fjölmi!la mannfræ!i,

ásamt útlistun á stö!u einstaklinga gagnvart a!gengi fjölmi!la og áhrifamætti

augl#singa "á sérstaklega.

Annar kaflinn fjallar um birtingarmyndir ögunar líkamans. Í upphafi er

fjalla! um táknmyndir og hvernig "ær eru ger!ar einsleitar. $ví næst er viki! a!

sta!alímyndum og áhrifum "eirra helst á konur og ungmenni. Fjalla! er

sérstaklega um sk#rslu sem yfir 40 lei!andi fræ!imenn á svi!um sálfræ!i,

átraskana og fleiri tengdum fræ!igreinum stó!u a!. Í lok "essa hluta er fjalla! um

hvernig hinn ‘náttúrulegi’ líkami me! öll sín einkenni hefur nánast veri! úth#st, í

raun misst sitt pláss sem hluti af okkur. Tekin eru dæmi "essu til stu!nings.

3

Í sí!asta kafla riger!arinnar fjalla ég um fitness og vaxtarrækt sem sérstaka

birtingarmynd öfga í stjórnun líkamans. $ar er a! hluta til stu!st vi! ni!urstö!ur

úr rannsókn Sigur!ar H. Höskuldssonar og Sigur!ar K. Nikulássonar, sem ber

nafni! ‘Áhrif "áttöku kvenna í fitness á andlega og líkamlega heilsu "eirra’. A!

auki ver!ur notast vi! umfjöllun Dr. Moureen Connolly, prófessor í Í"rótta- og

Hreyfingarfræ!i og atvinnu vaxtarræktarkonu, á fræ!ilegri l#singu keppnisdags í

vaxtarrækt. Ég leitast vi! a! gera samanbur! á stö!lu!um vi!mi!um á næringar-

og orkuinntöku annars vegar og raunverulegrar inntöku einstaklinga í

undirbúningi fyrir fitness- og vaxtarræktarkeppni hins vegar. Sí!asti hluti "essa

kafla fjallar um átraskanir og hættur "eirra sem fitness- og vaxtarræktarkeppendur

standa frammi fyrir í undirbúningi fyrir e!a a! loknu móti.

Í lokin tekur vi! umræ!ukafli, "ar sem megin áherslum verksins er velt

upp og lauslegar túlkanir settar fram. A!al inntak "eirra byggist fyrst og fremst á

huglægu mati mínu á umfjöllunarefni ritger!arinnar og hugsanlegum lærdómi sem

draga má af "essari samantekt.

4

1. Yfirlit kenninga

1.1 Femíniskar kenningar

Meginsto!ir umfjöllunarinnar í "essu verki eru femíniskar kenningar, ásamt

skyldri hugmyndafræ!i. Femínísmi á rætur a! rekja til kenningarfræ!ilegra

vi!fangsefna kynhlutverka og táknfræ!i kynja. Eigi a! sí!ur hefur hann ná! stö!u

fræ!ilegs kenningarramma sí!astli!in 20 ár. Sú sta!a einskor!ast "ó ekki vi!

kynjafræ!i, heldur teygir anga sína vítt um fræ!asvi! innan félagsvísinda, "ar á

me!al mannfræ!innar. Femínismi hefur færst frá "ví a! var!a mest konur og

kúgun kvenna í sjálfu sér í átt a! almennari álitsger! sem sn#r a! valdatengslum,

táknrænum tengslum og ö!rum hli!um samfélagsins í heild (Barnard, 2009).

Femíniskar kenningar "róu!ust innan kenningaramma

póststrúktúralismans. Hann á helst rætur a! rekja til Frakklands og er yfirleitt

kenndur vi! gagnr#ni Jacques Derrida (a! mestu á Saussure og Lévi-Strauss). Á

seinni árum hafa ritverk Foucault og annara fræ!imanna á bor! vi! Bourdieu

or!i! a! mikilvægum sto!um. Í grundvallaratri!um má segja a! póststrúktúralismi

sé annars vegar gagnr#ni á strúktúralíska hugsun sem birtist helst í fræ!ilegum

hugtökum hennar og hins vegar lei!andi "egar kemur a! "ví a! útsk#ra

framkvæmd, grannsko!un valds og afbyggingu rithöfundarins sem skapara

or!ræ!u. $annig snertir hann á áhuga transactionalista, marxista, femínista jafnt

sem póstmódenista. Í ví!um skilningi er póststrúktúralismi mynd

póstmódernisma, á sama hátt og strúktúralismi er upprunaform ‘sí!ari

módernisma’ í mannfræ!i (Barnard, 2009: 139).

1.1.1 Foucault og femínismi

Aurelia Armstrong (2002) segir í grein me! sömu fyrirsögn og a! ofan a!

Foucault hafi veri! einn af mikilvægustu fræ!imönnum innan

póststrúktúralismans auk "ess a! hafa veri! miki! kenningarlegt haldreipi

femínismans, hvort sem á heldur vi! gagnr#ni e!a grundvöll annarra fræ!imanna.

Verk Foucault á svi!i valds hafa veri! notu! af mörgum femínistum til a! "róa

margslungnari greiningu á tengslum kynja og valds. Sú greining snei!ir hjá

5

tilgátunni um a! kúgun kvenna stafi einfaldlega af "ví a! karlmennirnir sitji a!

völdunum. Umbreyting Foucault á félagslegum öflum í au!mótanlegar

félagsheildir ásamt vöntun á mótandi lei!sögn í samræmi vi! félagsleg gildi- í

valda og vi!námsmódeli hans er "a! sem femíniskir gagnr#nendur segja helst

koma í veg fyrir samruna kenninga Foucault og femínisma. $essu tekur Foucault

óbeint á í sí!ari verkum sínum er snúa a! si!fræ!i. Í eldri verkum sínum lag!i

Foucault áherslu á ferli kúgunar einstaklinga undir vald, en í "eim n#rri beindi

hann athygli sinni a! sjálfs-tilskipunum e!a ‘framkvæmd frelsis’ sem hann nefndi

si!fer!i (Armstrong, 2002). Í "eim verkum sko!a!i Foucault si!fer!isvenjur fyrri

tíma. $ar var hugmyndin um ‘ástundun frelsis’ mi!læg í athugunum og greiningu

hans. Hún vísar til "ess hvernig einstaklingum var st#rt til "ess a! hafa vald á

sjálfum sér sem tilraun til a! mynda e!a umbreyta ytra au!kenni sínu og heg!un í

ljósi sérstakra vi!mi!a. $a! sem vakti hva! mestan áhuga Foucault á "essum

si!venjum og fornu ‘list tilverunnar’, var frelsi! sem hún gaf í skyn. Foucault

lag!i til a! frelsi! sem fólst í "ví a! stunda list sjálfsmótunar samanstæ!i hvorki af

"ví a! streitast gegn valdi né leitast vi! a! losna undan vi!mi!um. Fremur fæli

"a! í sér virka og me!vita!a eignun valda-vi!mi!a hjá einstaklingum a! "ví er

var!ar si!fer!ilega og fagurfræ!ilega sjálf-umbreytingu. Í huglei!ingum um

jákvæ!a greinarger! Foucault um frelsi hefur Sawicki bent á a! hún bjó!i upp á

veigameiri kosti gagnvart fyrri áherslum hans á andstö!u gegn vi!teknum

félagslegum gildum. Í sí!ari verkum Foucault eru einstaklingar álitnir mótast af

stö!u sinni í valdasamböndum, sem "#!ir a! möguleikar "eirra til frelsis og

sjálfstæ!ra gjör!a eru takmarka!ir. Á hinn bóginn leggur hann til a! me! virkri

beitingu tækni og kerfa sjálfs-mótunar sem eru ‘áformu!, lög! til og "röngva!’ á

"á af samfélaginu (Foucault 1988: 291), geti einstaklingar umbreytt sér á skapandi

hátt og í "ví ferli velt úr sessi vi!teknu félagslegu gildunum sem starfa í ska!legri

nútíma-tæknihyggu sjálfsins (Armstrong, 2002).

1.1.2 Mótun femínismans

Rosmary P. Tong (1998) útsk#rir a! femínisk hugsun hefur veri! a! mótast

samhli!a stæ!stu kenningarrömmum, allt frá upphafi frjálslyndisstefnunnar á 18.

6

öld. $róunin í umræ!uhef! femínismans hefur a vissan hátt endurspegla! helstu

straumana innan stærstu kenningarammanna, en alltaf me! sjálfstæ!ri

a!fer!afræ!i og gagnr#ni. Hann hefur me! "eim hætti vilja! njóta vi!urkenningar

sem sjálfstæ! fræ!igrein. $annig hafa komi! fram margir straumar innan

Femínismans, sem endurspegla tímann og "jó!félagsbreytingar a! hverju sinni

(Tong, 1998). Samkvæmt Alison Stone (2007) á nútíma femínismi rætur sínar a!

rekja til "jó!félagsumbrota á árunum um e!a fyrir 1970, um "a! leyti sem áhrif

módernismans voru a! fjara út. $róunin var! nokkurn veginn samtímis í Nor!ur-

Ameríku, Vestur-Evrópu og Su!-Austur Asíu. Stone lítur svo á a! hann hvíli á 3

grunnsto!um eins og hann er ræddur í dag; a! ey!a hlutdrægninni gagnvart

konum í eldri heimspekiritum, beita sínum eigin mælia!fe!rum á eldri

skilgreiningar og komast a! n#rri ni!urstö!u um vi!tekin gildi í mannlegu

samfélag (Stone, 2007).

1.1.3 Femíniskar kenningar og mannfræ!i

Maggie Humm (1989) talar um a! mannfræ!i sé kraftmiki! og áhrifamiki! svi!

femíniskrar fræ!imennsku fyrir "ær sakir a! hún færir skyldleika og kyn a! mi!ju

svi!sins og getur beitt heildrænu sjónarmi!i "egar liti! er á kyn sem eina af

grunnsto!um samfélagslegrar skipulagningar. Humm (1989) bætir einnig vi! a!

mannfræ!i veiti óvi!jafnanlegan möguleika til a! víkka út svi! femíniskra

kenninga og sko!a grannt vestrænar ályktanir vegna "ess a! hún veitir "ver-

menningarleg sjónarmi! sem vestræna femínista skortir. (Humm, 1989: 10).

$orger!ur Einarsdóttir tekur fyrir femínisma í grein sinni um hann sem

fræ!ikenningu andófs og breytinga. $orger!ur útsk#rir a! "a! sem geri fræ!i

femínisk sé me!vitund um -og gagnr#ni á ríkjandi ástand og gildismat. $annig

takmarkast "au ekki vi! a! l#sa og skilja veruleikann; „femínísk fræ!i ver!a

einnig a! gagnr#na "au öfl sem vi!halda valdamisræmi og undirokun ásamt "ví

a! stu!la a! breytingum. A! "ví leyti eru femínísk fræ!i pólitísk og gagnr#nin

fræ!i um samfélag og menningu – "au skapa usla og ólgu í hinu vi!tekna og eru

"ví fræ!ikenning andófs og breytinga” ($orger!ur Einarsdóttir, 2004).

7

1.1.4 Embodiment, Cartesian dualism og Susan Bodo

Holdtekja (e. embodiment) er kenningarleg áhersla sem "róa!ist út frá

femíniskum kenningum og hug!arefnum Foucault. $essi kenningarlega áhersla

fæst vi! líkamann sem uppsprettu eigindar. Holdekja eins og hún er skilgreind í

skrifum Barnard (2009), setur í uppnám á!ur vi!teknar skilgreiningar á a!skilna!i

kyns og kyngervis. Fleiri svi! holdtekju njóta "ó vaxandi áhuga. Fræ!ima!urinn

Thomas Csordas hefur byggt á hugmyndum Merleau-Ponty um a! embodiment -

e!a holdtekja, sé ekki afgerandi. Hugmyndir Csordas eru mun róttækari en

hugmyndir um ‘mannfræ!i líkamans’ sem komu fram um 1970. Líkaminn er

samkvæmt "eim kenningum miki! meira en samtala hluta hans. Samkvæmt Mary

Douglas getur ma!ur ennfremur haft ‘marga líkama’; á bor! vi! efnis- og

félagslegan e!a me! or!um Scheper-Huges; einstaklingsbundinn, félagslegan og

pólitískan (í "eirri rö! sem á!ur kom fram; líkaminn sjálfur, sem tákn – t.d um

náttúru og ytri stjórn á líkamanum) (Barnard, 2009). Andrew Strathern og Pamela

Stewart (1998) líkja holdtekju vi! tjáskipti sem tákngervingi fyrir skilning á

ritúali. Í "eirra or!um undirstrikar sjónarmi! holdtekju meint áhrif ritúala á "ann

sem framkvæmir "a!, á me!an sjónarmi! tjáskipta undirstrikar félagslega

samhengi! og "a! er felur í sér yfirnáttúrulegu öflin sem ritúölum er beint a!.

Skilgreining "eirra er heldur afdráttarlaus "ar sem "au nota or!i! holdtekja til a!

vitna í festingu ákve!inna félagslegra gilda og lundarfars -í líkamanum og í

gegnum hann (Barnard, 2009).

Rae Langton (2005) nefnir a! margir heimspekingar hafi tileinka!

heimspekinni "a! afl sem til "arf til a! mylja ni!ur fordóma; til "ess a! ey!a

"rálátri tilheigingu manna til "ess a! hanga á gömlum og vi!teknum sko!unum og

"a! er enginn vafi á "ví a! brautry!jendur á svi!i femínisma fengu innblástur frá

mörgun heimspekiverkum. Kenningar Descartes um tvíe!li mannsins, ".e. líkama

og sál sem a!skilin fyrirbæri voru snemma umdeild og snerta ekki feminisk fræ!i

beint nema etv. a!fer!afræ!ilega. Cartesian fræ!ikerfi útheimtir sérstaka sko!un á

fyrirbrig!inu sem eru fordómar. Cartesian tvíhyggja me! öllum sínum göllum

krefst "ess af öllum, a! vi! lítum á okkur sem sjálfstæ!ar, hugsandi verur, sem í

8

ljósi femíniskrar sko!unar telst umtalsver! framför fyrir "jó!félagshópa sem til

"essa tíma hafa veri! skilgreindir útfrá líkamlegum eiginleikum (Langton, 2005).

Í bók sinni Unbearable Weight ræ!ir Susan Bordo um amerískan

femínisma á "á lei! a! hann hafi stu!la! á markver!an hátt a! "ví sem er

óumdeilanlega markver! breyting í vestrænum hugmyndafræ!ilegum

kenningarömmum sem skilgreina og tákna líkamann. $rátt fyrir "#!ingarmiklar

sögulegar breytur hafa ákve!nir "ættir haldist stö!ugir í hef!bundnu

kenningarrömmunum. Fyrst og fremst er líkaminn sta!settur á svi!i náttúru "egar

kemur a! skiptingu náttúru og menningar- sem finna má hli!stæ!u vi! í

kenningum Descartes e!a Cartesian tvíhyggju. $egar kemur a! "ví a! greina stö!u

líkamans er tvíhyggjunni hafna!. Í sögulegu samhengi er hann "ví skilgreindur

sem óumbreytanlegur og einger!ur í sínum undirstö!uatri!um. $annig tölum vi!

um „líkamann“ eins og vi! tölum um „röksemdir“ e!a „huga“ – eins og ein ger!

sé jafngild og nákvæmt l#sandi fyrir allar líkamlegar upplifanir manna, óhá! kyni,

kyn"ætti, aldri e!a ö!rum persónubundnum eiginleikum. Gert er rá! fyrir a! "essi

ger! sé ákve!inn hlutlaus e!a almennur kjarni. A! mati Bordo er menningarleg

gagnr#ni femínisma ekki lei!arvísir a! persónulegum lifna!arháttum (né pólitískri

afstö!u). Hún veldur ekki aukinni frelsis e!a sjálfstæ!iskennd, né krefst "ess a!

einstaklingar „rísi ofar menningu sinni“ e!a gerist píslarvottar femíniskra

hugmynda. Gagnr#nin er ekki a! segja okkur hva! vi! eigum a! gera – hvort vi!

eigum a! léttast e!a ekki, mála okkur e!a ekki, lyfta ló!um e!a ekki. Markmi!

hennar er fræ!sla og skilningur, aukin me!vitund um vald, margbroti! e!li og

kerfisbundna náttúru menningar (Bordo, 2003).

9

1.2 Fjölmi!la mannfræ!i og kenningar

Sí!an á níunda áratug sí!ustu aldar hefur grein fjölmi!la mannfræ!i vaxi! sem

frjór vettvangur rannsókna. Fjölmi!la-mannfræ!i er á a!ra höndina skilgeti!

afkvæmi "eirrar mannfræ!i sem nútíma samfélög hafa ástunda! og á hinn bóginn

af breyttum áherslum í meiningu eins og hún birtist í sko!un og e!li fjölmi!la.

Hún beinir athygli sinni frá "ví exótíska til hins hversdagslega - frá "ví

upprunalega til ‘tilbúinnar menningar’ en var!veitir á sama tíma a!fer!arfræ!i og

hugtök eldri mannfræ!ikenninga. $essi fræ!i innan fjölmi!lageirans setja fram

kenningar sem fela í sér vi!ameiri tengsl vi! táknmyndir veruleikans og

grundvallarmikilvægi táknmynda go!sagna og ritúals í daglegu lífi. $a! er ekki

hægt a! segja "a! um fjölmi!la mannfræ!i a! hún sé einföldu! og vélræn beiting

tækni og skilgreininga sem mannfræ!ingar almennt beita. Fræ!imenn innan

svi!sins sty!jast bæ!i vi! hinar klassísku rannsóknara!fer!ir mannfræ!innar og

hafa "róa! "ær til samræmis vi! "arfir sem skapast vi! breytt skilyr!i á hinum

opinbera vettvangi fjölmi!lunar. Mikilvægt deiluefni sn#st um "a! hvort klassísk

etnógrafía sé nau!synleg í öllu sem fellur undir mannfræ!i e!a er beiting

etnógrafískrar mælingar í fjölmi!la- og menningarrannsóknum mannfræ!ileg

samkvæmt vi!teknum skilgreiningum? (Rothenbuhler og Coman, 2005: 1).

Í fjölmi!larannsóknum reis áhugi í mannfræ!i á leit eftir n#jum valkostum

sem kæmu í sta! félagssálfræ!ilegra rannsókna "ar sem byggt var á

sko!anakönnunum, tilraunum og innihaldsgreiningum. Áherslan á menningu er

áhersla á tákngervingu og "#!ingu og "essar n#ju a!fer!ir höf!u miki!

a!dráttarafl. S#nin á einstaka "ætti fylgdi me! en var ekki áhugaefni!. Fjölmi!lar

skapa og innlei!a táknræn hugsana- og framsetningarkerfi yfir veruleikann sem

vinna me! svipu!um hætti og "au form sem mannfræ!ingar hafa sko!a! me!

hef!bundnum hætti "ar sem notu! eru hugtök eins og ritúal, athöfn, go!sagnir, hi!

helga, töfrar, undirgefni og ósjálfstæ!i (Rothenbuhler og Coman, 2005: 9).

Mannfræ!in og fleiri greinar félagsvísinda líta í auknum mæli til hinnar

óhjákvæmilegu nærveru fjölmi!la og aflsins sem "eir hafa og geta beitt til a!

mi!la rá!andi ímyndum og gagnstæ!um hugmyndum (Rothenbuhler og Coman,

2005). Fjölmi!lar geta veri! bæ!i "áttakendur og gerendur í vexti sem og

10

fjöl"jó!legri dreifingu menningarstrauma. $eir hafa einnig veri! lei!andi í sköpun

"jó!legra e!a a!ger!arsinna!ra fyrirmynda "ar sem fjölmi!laheimurinn gegnir

hlutverki vettvangs fyrir mi!lun sko!ana á pólitík um lei! og vi!komandi

"áttakendur í umræ!unni skapa sér nafn. Rannsóknir á "essu svi!i hafa jákvæ!

áhrif á mannfræ!ina og "ær opna möguleika á n#jum sjónarhornum á

fjölmi!larannsóknir hva! var!ar framlei!slu og dreifingu á myndefni e!a rafrænni

mi!lun um heiminn jafnt í vestrænum sem ö!rum samfélögum og opnar glugga

tjáskipta milli menningarheima "vert á brotalínur misréttis (Rothenbuhler og

Coman, 2005: 21-22).

1.2.1 Sta!a einstaklinga gagnvart mi!lum

Ef liti! er til rannsóknar sem Hagstofan ger!i á tölvuvæ!ingu og nettengingu

Íslendinga ári! 2011 má sjá a! nettenging er til sta!ar á 93% íslenskra heimila.

Fjölgun nettengdra heimila hefur veri! a! me!altali 2% á ári sí!ustu fimm ár, en

fjölgunin er "ó minni á milli áranna 2010 og 2011 en á fyrri árum. Ríflega 4%

landsmanna á aldrinum 16–74 ára hafa aldrei nota! neti! en 93% netnotenda nota

neti! daglega. Aukning hefur or!i! á notkun Íslendinga á samskiptasí!um, úr 70%

netnotenda ári! 2010 í 76% nú. Hlutfall heimila sem eiga sjónvarpstæki er 95%

og enn hærra hlutfall heimila sem eru nettengd, eiga sjónvarp e!a tölvu - er

heimilisger! me! börn undir 16 ára. Einnig er teki! fram a! 92.6% allra

Íslendinga nota interneti! daglega“ (Hagstofan, 2011). Ef mi!a! er vi! "essar

uppl#singar Hagstofunnar eru yfirgnæfandi líkur á "ví a! einstaklingur hafi sé!

augl#singu e!a anna! fjölmi!laefni sem inniheldur einhverskonar táknmynd a!

lágmarki einu sinni á dag og talsvert oftar ef notkun mi!la er mikil.

1.2.2 Augl#singar og áhrifamáttur "eirra

Mikilvægt er a! nefna fræ!imanninn Jean Kilbourne í ljósi áhrifa fjölmi!la.

Kilbourne hefur fjalla! um áhrif augl#singa í fjölmi!lum, bæ!i sem fyrirlesari og

kvikmyndager!arma!ur í fjöldamörg ár. Hún hefur a! mestu tala! innan

menntasamfélagsins en nær nú til fjölmargra me! kvikmyndum sínum, einkum "á

me! hennar mikilvægasta verki; fræ!slumyndinni Killing Us Softly. Sú kvikmynd

11

hefur veri! endursko!u! og endurútgefin fjórum sinnum frá sinni upprunalegu

útgáfu ári! 1979 og gegnir mikilvægu hlutverki í fræ!slu ungmenna- og hverjum

sem horfir á hana gagnvart áhrifamætti augl#singa. Kilbourne er "ví mjög virk í

endursko!un og uppfærslu á umfjöllunarefni sínu í samræmi vi! kröfur tímans.

Kilbourne (2002) hefur bent á a! augl#singai!na!urinn í Bandaríkjunum velti

hundra! milljör!um dollara ár hvert. Á degi hverjum dynja meira en 2000

augl#singar á einstaklingnum innan Bandaríkjanna. Samkvæmt henni er hægt er

a! líta á augl#singai!na!inn sem eina mikilvirkustu uppsprettu menntunar og

uppl#singa um samfélagsger!ina. Margar konur skynja "r#sting á sig í

samtímamenningu "ar sem "ess er krafist af "eim a! "ær a!lagi sig a! vi!teknum

fegur!arstö!lum og eru margar tilbúnar til "ess a! hagræ!a og breyta andliti sínu

og líkamsás#nd. Kilbourne velti "ví fyrir sér hvort konur hafi láti! undan

utana!komandi "r#stingi í "á veru a! "ær sætti sig vi! skilgreiningu á andliti sínu

sem grímu og líkama sínum sem hlutgervingu. Skilabo!in sem "ær upplifa af

hendi fjölmi!la heimsins eru á "ann veg a! líkamar "eirra og andlit "arfnist

umbreytingar, vi!bóta og dulargerva. Vi! "etta bætist a! konum er kennt a!

me!taka "a! sem eigi! gildismat a! sjá sína eigin ás#nd me! augum og

mælia!fer!um áhorfandans. $etta fyrirbrig!i hafa "au Fredrickson & Noll (1998)

nefnt hlutgervingu. Nánar ver!ur viki! a! "essu hugtaki sí!ar. Augl#singar eru

hla!nar ímyndum "essara hlutgervinga og skilningur manna á aflei!ingum "essa

fyrirbæris er fyrst nú veri! a! rannsaka. $ess ber "ó a! geta a! a!fer!in a! brjóta

upp heildarmynd konurnar í augl#singum hefur ekki veri! sko!u! a! rá!i enn"á.

Kilbourne álítur a! unglingar séu í mikilli hættu gagnvart áhrifum af

ofangreindum atri!um vegna "ess a! "eir hafa enga reynslu af neyslumenningu en

eru samt sem á!ur a!almarkhópurinn í miklum fjölda augl#singa. $essi hópur er

a! ganga í gegn um lærdómsferli og "róun gildismats um lei! og "eir eru a!

"roska sjálfsmynd sína. Flestir unglingar eru vi!kvæmir fyrir "r#stingi frá

jafnöldrum og eiga í erfi!leikum me! a! standa gegn e!a draga í efa

menningarlega strauma sem hæst ber og eru stö!ugt hertir í augl#singami!lum.

Margmi!lun hefur gert "a! mögulegt a! móta "r#sting innan samstæ!ra

12

aldurshópa sem ey!ir einstaklingsbundnum og persónulegum gildum og stö!lum á

sama tíma og rekinn er áró!ur fyrir sta!alímyndum (Kilbourne, 2002).

13

2. Ögun líkamans Líkami Homo Sapiens – hins viti borna manns, hefur veri! a! "róast til núverandi

myndar í milljónir ára. Ekki er hægt a! flokka tegundina í undirtegundir né segja

a! til sé ein frumger! e!a fullkomi! dæmi um mannslíkamann vegna umhverfis-

og heg!unar"átta sem móta hann. $ví er óhætt a! segja a! mikill fjölbreytileiki

einkenni manntegundina. Ögun líkamans eins og hún er skilgreind í "essari ritger!

ögrar hugmyndinni um fjölbreytileika manntegundarinnar. Einsleit túlkun mi!la á

mannslíkamanum, eins og hún birtist á degi hverjum kann a! renna nokkrum

sto!um undir "essa tilgátu.

Susan Bordo bendir á mikilvægi "ess a! láta sér ekki yfirsjást dreifingu

táknmynda fyrir hópa samfélagsins. Hún bendir á hvernig táknmyndirnar eru

ger!ar einsleitar. Í okkar menningu "#!ir "etta a! búi! sé a! afmá mun kyn"átta,

"jó!ernis e!a kyns sem raska engilsaxneskum, gagnkynhneig!um væntingum og

samsvörunum. $rátt fyrir "etta má finna ímyndir innan hátískugeirans sem s#na

örlítinn framandleika, en neytenda-kapítalismi rei!ir sig á sífellda framlei!slu

n#junga og ferskar ímyndir sem örva löngun neytendanna. Slíkir "ættir bera

yfirleitt skírskotun til erótíkur og í skilningi merkingar; er ekki leyft a! yfirgnæfa

táknmyndina og setja á stofn raunverulega „ö!ruvísi“ fyrirmynd fegur!ar og

velgengni. Ákve!i! kerfi breytilegra takmarkana setur mörk á vi!urkenningu "ess

sem er „ö!ruvísi“. Hins vegar verka "essar einsleitu ímyndir eins og fyrirmyndir

sem sjálfi! dæmir, agar, lei!réttir og mælir sig stö!ugt vi!. Í Bandaríkjunum eru

framkvæmdar l#taa!ger!ir árlega sem kosta í heild um 1.75 milljar!a dollara.

$etta er or!inn i!na!ur, "ar sem nærri 1.5 milljón manna gengst undir

l#taa!ger!ir- allt frá andlitslyftingum til ígræ!slu pú!a í kálfa á ári hverju. Ein

a!alástæ!an fyrir "essari "róun er ver!lag a!ger!anna; "ær eru nú á vi!rá!anlegra

ver!i fyrir meiri fjölda fólks en á!ur. Bordo tekur fram a! ekki megi mistúlka

"ennan fjölda l#taa!ger!a sem lagfæringu á raunverulegum líkams- e!a

fæ!ingargöllum – "ar sem fitusog er algengasta a!ger!in og "ar á eftir

brjóstastækkanir (Bordo, 2003: 24-25).

14

2.1 Hlutgervingakenning

Skilgreiningar á sjálfsskynjun eru í eftirfarandi máli sko!a!ar í samhengi

hlutgervingarkenningar (e. objectification theory) Fredricksons og Roberts (1997).

Er hún hentugt vi!mi! "egar veri! er a! meta áhrif mi!la á sjálfsmynd áhorfenda

af líkamsger! sinni. Hlutgervingakenningin getur sér "ess til a! „stúlkur og konur

séu sérstaklega beittar menningarlegum tamninga-a!fer!um "ar sem "eim er

kennt a! tileinka sér álit áhorfandans sem a!al mælistikuna á "eirra líkamlega

sjálf“ (Frediksson og Roberts, 1997: 173). $au leggja fram "á tilgátu a!

sjálfshlutgerving stafi af tilhneigingu til "ess a! skynja og l#sa eigin líkama í

samræmi vi! utana!komandi ábendingar og venjur í sta! skynjunar sjálfsins.

Sjálfslutgerving er krónísk ‘áráttukennd’ tilhneiging til "ess a! taka upp ímynda!a

skynjun áhorfandans af sjálfinu. Fyrir einstaklinga sem eru illa haldnir af

sjálfshlutgervingaráráttu er s#n áhorfandans föst í minninu og hi! líkamlega sjálf

er skilgreint á mælikvar!a hins s#nilega fremur en lítt sjáanlegra eiginleika

(Fredrickson og Noll, 1998).

Kenningin um hlutgervinguna hefur ákve!i! gildi gagnvart tveimur

kenningum um fjölmi!laáhrif; annarsvegar "ar sem tala! er um sjálfshlutgervingu

sem vi!varandi áráttuheg!un og á hinn bóginn er bent á hversu au!velt kann a!

vera a! móta e!a breyta "essu áráttukennda ástandi. $essi skilgreining á

sjálfshlutgervingu og hlutgervingu vegna utana!komandi áreitis er ennfremur

studd í grunnsto!um mótunarkenningarinnar eins og hún var sett fram af Gerbner,

Gross, Morgan, og Signorielli (1994). Á me!an mótunarkenningin mælir fyrir um

a! bo!skapur sem birtist í fjölmi!lum kenni tilheyrendum a! tileinka sér ákve!na

s#n á a!ra, "á kennir hlutgervingarkenningin okkur "a! a! skilabo! eins og "au

birtast í fjölmi!lum geti líka kennt tilheyrendum a! taka upp ákve!na s#n á sjálfan

sig. Í ö!ru lagi er "a! kenningin um a! ákve!i! ytra áreiti geti um tíma leitt til

hlutgervingarástands í huga "ess sem fyrir "ví áreiti ver!ur (Fredrickson ofl.

1998) og "ar me! séu eftirfarandi skynjanir og heg!unarmynstur í samræmi vi! "á

ferla sem skilgreindir eru í frumnæmingarkenningunni (e. priming theory).

Kenningin um frumnæmingu vi!takenda var skilgreind til "ess a! hjálpa

rannsakendum a! skynja og skilja hvernig sérgreindarímyndir og skilabo! höf!u

15

tímabundin áhrif á skynjun "eirra sem fyrir "ví ur!u. Á sama hátt má beita

hlutgervingarkenningunni til a! auka skilning manna á "ví hvernig

sérgreindarímyndir og skilabo! í fjölmi!lun valda tímabundnum skynjunum

sjálfsins vegna getu "eirra skilabo!a til "ess a! skapa hlutgert ástand í me!vitund

manna (Harrison og Fredrickson, 2003). Í ljósi "ess sem a! framan greinir skyldu

menn ekki halda a! "etta hlutgervingarástand sé tímabundi! fyrirbæri sem hverfi

úr huga "olandans og skilji engin spor eftir sig. Sjálfshlutgerving ber me! sér

#msan kostna!. Hlutgervingarkenningin felur "a! í sér a! sjálfshlutgervingin kalli

á vi!stö!ulaust sjálfseftirlit, valdi álagi á "olandann, krefjist "ess a! "olandinn

beiti skynfærum sínum í "essu ferli- skynfærum sem annars hef!i mátt nota til a!

leysa önnur og mikilvægari verkefni. Í rannsókn Fredricksen ofl. (1998) "ar sem

vi!föngum var skipt upp í tvo hópa; annar hópurinn klæddist einungis sundfatna!i

en hinn peysu á me!an "au voru látin leysa stær!fræ!i"raut. Ni!urstö!urnar

s#ndu sk#rt a! "ær sem fáklæddari voru (".e. í a!stæ!um sjálfshlutgervingar)

stó!u sig töluvert verr en hinar sem báru meiri klæ!na! (og ".a.l ur!u fyrir minni

sjálfshlutgervingu).

Sjálfshlutgerving ber einnig me! sér neikvæ!ar hneig!ir á

tilfinningasvi!inu og andlega áhættu"ætti eins og skömm á líkama sínum,

"unglyndi og átraskanir. Fredricksons og Roberts (1997) tölu!u um a!

sjálfshlutgerving sé ekki bundin vi! einn kyn"átt e!a a!ra hópa samfélagsins- en

hún er fremur algengari hjá yngri en eldri konum (Harrison og Fredrickson, 2003).

$a! kemur fram í rannsóknum Harrisons og Fredricksons (2003) a! sú granna

sta!alímynd (‘thin-ideal media’) sem hefur skapast í fjölmi!lum hefur veri!

skilgreind "annig a! umfjöllunin einskor!ist vi! granna líkamslögun og #ti út úr

myndinni öllum ö!rum mannlegum eiginleikum, ss. persónuleika og hæfileikum

(Harrison og Fredrickson, 2003).

16

2.1.1 Táknmyndir og Sta!alímyndir

$egar fjalla á um táknmyndir e!a sta!alímyndir sem einstaklingar mi!a sig oft

vi!, ber a! nefna a! sta!alímyndir hafa veri! skilgreindar á marga vegu af

mismunandi fræ!imönnum. Or!abók femíniskra kenninga skilgreinir

sta!alímyndir sem „fyrirfram fengnar hugmyndir um einstaklinga, hópa e!a hluti“

(Humm, 1989). Richard J. Crisp og Rhiannon N. Turner fjallar um "ær á "ennan

veg: „$egar fengist er vi! félagslega hópa, má tala um fyrirmyndir sem

sta!alímyndir. Fyrirmyndir standa fyrir dæmiger!ustu einingu flokks - "a! sem

myndi vera au!veldasta dæmi! a! taka e!a "a! augljósasta. Flokkar – e!a hópar

geta veri! mjög breytilegir hva! var!ar innihald og strúktúr...[]. $egar hópur er

sag!ur vera misleitur er átt vi! a! hann samanstandi af mörgum ger!um fólks. Ef

hann er kalla!ur einsleitur er hann álitinn samanstanda af fáum ger!um fólks sem

allar eru mjög svipa!ar hver annari“ (Crisp ogTurner, 2011: 74).

Sí!astli!na áratugi hafa fyrirsætur almennt veri! a! grennast en a!

me!altali hefur "yngd kvenna veri! a! aukast á sí!astli!num árum. $ar af lei!andi

hefur misræmi! á milli raunverulegrar líkamsstær!ar og "eirrar ímyndar sem

skapast hefur um holdafar kvenna sífellt veri! a! vaxa. Slíkt misræmi getur haft

neikvæ!ar aflei!ingar fyrir konur (Dittmar, Halliwell og Stirling, 2009: 43-71).

2.1.2 Áhrifamáttur táknmynda og sta!alímynda

Sk#rsla sem unnin var af Dittmar, Halliwell, Levine og Tiggemann (2009) birtir

undirskriftir yfir 40 lei!andi faga!ila á svi!um sálfræ!i, átraskana og fleiri

tengdum fræ!igreinum, "ar sem sk#r! voru helstu vandamálin sem einstaklingar

standa frammi fyrir í dag vegna aukinnar ágengni fjölmi!la. Augl#singastarfsemi,

fjölmi!lar (".m.t interneti!) og neytendamenning undirstrika verulega ímyndir

‘hins fullkomna líkama’ sem eru bæ!i tilbúnar og líffræ!ilega óraunhæfar.

Myndir í fjölmi!lum sem s#na mjög grannar, tölvu-breyttar fyrirsætur eru tengdar

vi! líkamsóánægju og óheilbrig! átmynstur hjá stúlkum og konum. Rannsóknir á

birtingaferlum hafa s#nt a! myndir í fjölmi!lum eru bein og tafarlaus orsök

líkamsóánægju og óæskilegs atferlis auk "ess a! hafa langtíma áhrif. $ví er "a!

rökrétt a! ef ska!legra áhrifa gætir eftir hverja staka mi!lun e!a birtingu slíkra

17

ímynda í fjölmi!lum eru "ær líklegar til a! valda smávaxandi ska!a me!

endurteknum birtingum. N#legt mat gerir rá! fyrir a! almennt áreiti augl#singa á

einstakling nái hátt í 3000 birtingum á dag. Birtar hafa veri! meira en 100

vísindalegar rannsóknir á áhrifum mynda er s#na grannar, ‘óa!finnanlegar’

fyrirsætur í fjölmi!lum, á stúlkur og konur, auk n#legri rannsókna sem færa

sönnur á áhrifum vö!vastæltra líkamsímynda í fjölmi!lum á drengi og karlmenn.

Ekki eru allir jafn vi!kvæmir gagnvart ska!legum áhrifum fjölmi!la, en neikvæ!

áhrif birtast hjá marktækum meirihluta unglingsstúlkna og kvenna. $a! er mikil

"örf á uppl#singa- og fræ!sluherfer!um "ar sem margir átta sig ekki til fulls á

ska!legum áhrifum mynda í fjölmi!lum. $etta kemur fram í sálfræ!ilegum

rannsóknum sem s#na fram á "essi áhrif. $rátt fyrir a! flestir viti a! einhverju

marki a! módel í fjölmi!lum eru langoftast gjörbreyttar vegna "átta eins og

för!unar, hárgrei!slu, fegrandi klæ!na!ar og sjónarhorna myndavéla – "á áttar

fólk sig a! jafna!i ekki á umfangi breytinganna. Me! "ví er átt vi! stafrænar

lagfæringar og myndvinnslutækni sem stækka e!a minnka svo a! segja hva!a

líkamspart sem er (Dittmar, Halliwell, Levine, og Tiggemann, 2009). $a! a! vera

óánæg!/ur me! líkama sinn, hræ!ast "a! a! "yngjast e!a vera me! áráttu fyrir

mat og megrunum geta veri! vægar heg!unarraskanir. $essar heg!unarraskanir

geta "ó auki! líkurnar á "ví a! einstaklingur "rói me! sér átröskun (Costarelli,

Demerzi og Stamou, 2009).

2.1.3 Lélegar sjálfsmyndir ungmenna

Margt bendir til "ess a! sífellt yngri einstaklingar glími vi! áhrif lélegra

líkamsímynda. Hugsanlegt er a! "ær ímyndir megi rekja til "ess hvernig "eim er

varpa! á samfélagi! af hendi fjölmi!la. Dæmi um "a! er "róun innan veggja

sund- og leikfimisklefa grunnskólanna. Nú er svo komi! a! mörg börn sem sækja

skólasund e!a leikfimitíma neita a! fara í sturtu á!ur e!a eftir sund og leikfimi.

$etta kann a! stafa af líkamsóánægju e!a hræ!slu vi! gagnr#ni jafnaldranna.

Kennarar sem hafa reynt a! hvetja skólakrakkana til "essa persónulega hreinlætis

er hóta! a! "au ver!i kær! fyrir kynfer!islega áreitni. $ó svo a! ofangreind tilgáta

18

sé ekki fengin me! vísindalegri frumrannsókn er hugsanlega unnt a! sty!ja hana

me! vísun í rannsókn sem framkvæmd var á dönskum ungmennum n#veri!.

Á vef Morgunbla!sins var fjalla! um máli! á eftirfarandi veg: „Mörg

ungmenni í Danmörku sleppa "ví a! fara í sturtu eftir skólaí"róttir vegna "ess a!

"au vilja ekki a! skólafélagar "eirra sjái "au nakin. Ungmennin eru sög! mjög

me!vitu! um eigin líkama og mörg "eirra eru svo ósátt vi! sjálf sig a! "au vilja

alls ekki fara í almenningssturtur. Frá "essu segir Jyllands Posten...[], en haft er

eftir í"róttakennurum og ö!ru fólki sem vinnur me! ungmennum a! "a! sé

vaxandi vandamál a! ungmenni velji frekar a! sleppa "ví a! ba!a sig e!a skrópi í

í"róttum en a! "urfa a! afhjúpa líkama sinn fyrir jafnöldrum sínum. Rannsókn

sem Steno safni! í Árósum framkvæmdi me!al 800 ungmenna í tengslum vi!

líkamsmenningu leiddi í ljós a! 30% elstu nemenda í grunnskólum fyndist mjög

erfitt a! "vo sér innan um a!ra. $á s#nir könnun sem ger! var af mi!stö! um

ungmennarannsóknir á árinu 2011 me!al yfir 1.200 nemenda í 7. til 9. bekk a!

15% danskra stúlkna taka aldrei "átt í í"róttum, hvorki á skólatíma né eftir, vegna

"ess a! "eim finnst ó"ægilegt a! fara í sturtu. Fleiri stelpur en strákar for!ast

almenningssturturnar, en heg!unin gerir "ó vart vi! sig hjá bá!um kynjum“

(Dönsk ungmenni vilja ekki í sturtu, 2012).

Dittmar, Halliwell og Ive (2006) framkvæmdu rannsókn á stö!u

sjálfsmyndar ungra stúlkna eftir a! "eim voru s#ndar myndir af algengum

leikfangadúkkum. Á!ur en "au hófu sína rannsókn sko!u!u "au fyrirliggjandi

gögn sem bentu til fylgni milli mi!la!ra sta!alímynda og lágs sjálfsmats. N#leg

könnun á tengslum "yngdar og sjálfsmyndar á me!al 5-7 ára stúlkna s#ndi fram á

a! meiri "yngd vi!fanga tengdist lélegri líkamssjálfsmynd jafnframt "ví a! vera

undir miklum félagslegum áhrifum sem áttu uppruna sinn í strí!ni jafnaldra og

gagnr#ni sem stafa!i frá foreldrum. Anna! dæmi sem Dittimar, Halliwell og Ive.

(2006) taka greinir frá öfgakenndum tilvikum "ar sem foreldrar höf!u sent börn í

"essum aldursflokkum til einka"jálfara e!a sett ungabörn í megrun. Einnig taka

"au fram a! gögn s#na fram á a! löngun eftir grönnum líkama byrjar í kring um

sex ára aldurinn og hækkar me! aldrinum. Helstu ni!urstö!ur Dittimar ofl. (2006)

voru tví"ættar. Í fyrsta lagi s#ndu ni!urstö!urnar a! mjög ungar stúlkur fundu til

19

óánægju me! líkamann sinn eftir a! hafa sé! myndir af Barbie dúkkum ("ær eru

gagnr#ndar fyrir a! hafa óraunhæfa líkamsger!), en ekki en ekki eftir a! hafa sé!

myndir af Emme dúkkum (sem hafa hlutlausan líkamsvöxt). Óánægjan sem

stúlkurnar fundu til var tvennskonar; bæ!i óánægju me! sinn eiginn líkama og

minni líkamsvir!ingu. Áhrifanna gætti hjá marktækum hópi stúlkna á aldrinum 5

% – 6% ára, en talsvert meiri mun mátti sjá hjá 6% -7% ára stúlkum (Dittmar,

Halliwell og Ive, 2006).

2.2 ‘Náttúrulegi’ líkaminn hefur misst sinn sess

Í ferli endurtekninga ímynda í mi!lum- sem er margslungi! og í sífelldri

endurtekningu, er á vissan hátt búi! a! afmá merkin um ‘náttúrulega líkamann’

sem er; hárugur, svitnar, fitnar, vessar úr, eldist og getur gert vi! sig sjálfur. Á

sama hátt vir!ist öldrun vera fyrirbæri á undanhaldi. Æskud#rkun gegns#rir

mi!la- hvort sem tala! er um sjónvarpsefni, augl#singar e!a interneti!.

Breytingarnar sem ganga yfir líkama okkar, komnar frá okkur sjálfum eru

á mörkum "ess a! skilgreina líkamann sem teygjanlegt og mótanlegt fyrirbæri.

Ytri einkenni eru ekki lengur "a! sem skilgreinir einstaklinginn, "a! er hi!

s#nilega ástand líkamans. Hervé Juvin fjalla!i um breytingar á líkama okkar í bók

sinni Coming of the Body (2010). Í bókinni setur höfundur fram "á tilgátu a! ein

n#lunda 21. aldarinnar sé uppgvötvun n#s líkama. Líkama sem stenst skort,

"jáningu og áhrif tímans. $essi líkami er afrakstur aldar "ar sem tekist hefur a!

lækna endanlega #msa kvilla, "ar sem gnæg! varnings og "jónustu frelsa!i

margan í hinum vestræna heimi frá skorti á me!an fri!ur og velmegun ger!u fólki

kleift a! gleyma himnaríki, trú sinni, kyn"ætti og flokki. Á sí!astli!num 60 árum

hafa bæ!i franskar konur og menn hækka! og lést a! me!altali og er sú breyting

"ó ekki einskor!u! vi! Frakkland. $etta er "ó mest áberandi á svæ!um "ar sem

ekki er lengur glímt vi! vannæringu. $etta rekur Juvin til ríkidæmis, tísku og

si!gæ!is (auk bættrar næringar jafnt og umhir!u líkamans). $róun í

sjálfsme!vitund og aukin tilfinning fyrir eignarhaldi sjálfsins hefur valdi!

afdráttarleysi sjálfmi!a!s, innhverfs si!fer!is – a! "a! sé á ábyrg! einstaklingsins

a! líta eftir eign sinni. Líkaminn hefur "annig or!i! a! vörumerki margra: hann er

20

sjáanlegasta au!kenni einstaklinga og miskunnarlaust samfélagstákn. Smáatri!i í

ger! og útliti líkamans hafa teki! fram úr innihaldi klæ!askápsins; tennurnar,

fögur og hárlaus hú! auk móta!ra vö!va eru nú ímynd sjálfsins út á vi! og inn á

vi!. Ví!a er "essi táknmynd ókyngreind, ".e. útgjöld karlmanna í umhir!u

líkamans hafa aukist gífurlega og telja nú um 10% af heildarfjárhæ!inni sem eytt

er til snyrtingar líkamans og vörur "ví tengdar í Frakklandi. $essar breytingar eru

a! miklu leyti til komnar vegna blómstrandi i!na!ar sem stækkar í sífellu: mótun

og umbreytingu líkamans. I!na!ur sem getur af sér stökkbrig!i, en lofar almennt

hverjum sem er a! líkjast "eim sem hann vill, a! gera líkamann au!kennandi, a!

stefnuyfirl#singu- a! sta!hæfingu. „Sköpun líkamans er or!in "ín ábyrg!“ (Juvin,

2010).

Karlpeningurinn hefur hloti! meiri umfjöllun undanfarin misseri "egar

kemur a! átröskunarsjúkdómum og brenglu!um líkamsímyndum. $eir eru ekki

undan"egnir vi!kvæmni gagnvart sta!alímyndum og líkamsd#rkun nútímans. $ví

vil ég vitna til or!a Kristínar Loftsdóttur í grein hennar Líkamar Framandi

Kvenna, en yfirfæra tilvitnunina á bæ!i kynin: „$essi krafa um sjálfstjórn og

tamningu líkamans endurspeglast í "ví valdi sem [fólk] á a! hafa á holdafari,

brjóstastær! (konur), lögun og magni skapahára, háralit, nöglum og frjóvgunum

svo dæmi séu tekin...[] $etta hl#tur "ví fyrir marga [] a! vera stö!ug uppspretta

tilfinninga um vanhæfni og vangetu í daglegu lífi. Heg!un einstaklinga er "annig

ekki st#rt me! beinni valdbeitingu heldur flóknu kerfi vi!mi!a sem eru sett í

samhengi vi! "a! sem "ykir e!lilegt útlit, "ar sem einstaklingurinn sjálfur sér um

a! 'aga“ sig“ (Kristín Loftsdóttir, 2004: 372).

Hér er viki! stuttlega aftur a! umfjöllun Hervé Juvin um áfmáun einkenna

náttúrulega líkamans; $essi uppgvötvun ‘n#rrar merkingar’ líkamans er a! skapa

n#ja tegund dygg!ar, "eirrar sem líkamanum er ætla!. $essi dygg! fyllir

líkamsræktarstö!varnar og egnir stórfyrirtæki til herfer!a sem hvetja til hennar.

Hver og einn ber ábyrg! á eigin líkama; og go!sögnin um hinn fullkomna,

"rotlausa og ótærandi líkama getur af sér a!ra go!sögn- er sn#r a! hinum

flekklausa líkama. Í "essu ferli hverfur líkaminn a! sjálfsög!u. Honum er banna!

a! vera "a! sem hann er – "reyttur, skítugur, hrukkóttur, há!ur, sveittur, rymjandi

21

og másandi- en "ess í sta! skal hann vera hrein ímynd, lyktarlaus, án ge!sveiflna

og úrgangsefna. Líkaminn me! sína upphaflegu náttúrulegu starfsemi hefur misst

sinn sess í myndum og or!um, hann á í raun ekki neitt pláss (Juvin, 2010).

N#legt dæmi um "etta er fja!rafoki! sem armkriki kvenkyns áhorfanda

Eurovision undankeppninnar í Sví"jó! 2012 olli. Nærmynd af hárugum armkrika

áhorfandans ná!ist "egar hún fagna!i sigri sænsku söngkonunnar Loreen og fór

mynd af atvikinu eins og eldur í sinu um fjölmi!laheiminn. Miki! var fjalla! um

"etta og ví!a fóru af sta! stu!ningshreyfingar. Femínistar ví!svegar fordæmdu

gagnr#nina og s#ndu afstö!u sína me! samhentri afstö!u gegn rökun líkamshára

og mótmæltu. Stofna!ur var sérstakur hópur á samskiptavefnum Facebook, sem

ber nafni! „Ta håret tillbaka“ "ar sem konur setja inn myndir af hárvexti á líkama

sínum. Frétt "essa efni var me!al annars birt á fréttavef DV.

Mynd 1. Ljósmyndin af armkrika áhorfandans í Sví"jó!

Anna! dæmi um ‘fullkomnun’ líkamans birtist okkur á fleiri stö!um en

vi! gerum okkur grein fyrir. $á er átt vi! myndir af fyrirsætum sem hafa veri!

stafrænt lagfær!ar – en ekki einungis til a! lagfæra "ær, heldur búa til ímynd af

einstaklingi sem ekki er til í raunveruleikanum. $a! er gert me! "ví a! ra!a saman

brotum af myndum mismunandi líkamshluta til a! mynda eina heild á vi! andlit

e!a líkama. Mikil umfjöllun átti sér sta! "egar tískurisinn H&M vi!urkenndi a!

notast vi! tölvuger!ar fyrirsætur. Á vef Daily Mail fréttabla!sins var umfjöllun

um hneyksli! sem kom upp og vi!brög! "eirra sem áttu í hlut „Sænska

smásöluverslunin H&M var neydd til a! vi!urkenna a! hafa notast vi!

22

tölvuger!ar fyrirsætur, "ar sem höf!um raunverulegra kvenna var stafrænt bætt

vi! mynd af hauslausum gínum og lagfært "ar til útkoman væri stö!lu! fyrirsæta“

Tískurisinn hélt "ví fram a! "etta væri gert í "ví skyni a! fá fólk til a! kaupa

fatna! hans – ekki fyrirsæturnar og au!veldara væri a! mynda föt fyrir netverslun

hans. $etta hlaut mikla gagnr#ni í norskum fjölmi!lum, sérstaklega fyrir a! skapa

óraunverulegar líkamsímyndir. Vitna! var í talsmanninn Helle Vaagland: „$etta

s#nir mjög vel himinháu fegur!arsta!lana sem kvennlíkaminn er mældur vi!.

Kröfurnar eru "a! miklar a! H&M getur ekki fundi! einhvern me! líkamann og

andliti! á me!al aumingja fyrirsætanna, sem getur selt sundfötin "eirra“

(Abraham, 2011).

Mynd 2. Tölvuger!ir líkamar me! höfu! raunverulegra fyrirsæta

23

3. Fitness og vaxtarrækt Sí!asti hluti "essarar ritger!ar er helga!ur umfjöllun um vaxtarrækt og fitness í

ljósi fyrri áherslna. $essi i!kun og fylgifiskar hennar henta vel til greiningar

sökum vinsælda hennar (bæ!i hér á landi og erlendis) auk almennrar vitundar um

hva! "a! felur í sér a! keppa í einhverju formi af ‘fitness’. Hún er sérlega

áhugaver! "egar liti! er til gagnr#ni og umræ!u um neikvæ!ar hli!ar keppninnar;

fæ!uinntaka, ni!urskur!ur og átröskunareinkenni eru me!al "eirra. Hér ver!ur

stu!st a! hluta til vi! ni!urstö!ur úr rannsókn Sigur!ar H. Höskuldssonar og

Sigur!ar K. Nikulássonar, sem ber nafni! ‘Áhrif "áttöku kvenna í fitness á

andlega og líkamlega heilsu "eirra’. Rannsóknin var framkvæmd sem

lokaverkefni "eirra til B.Sc grá!u í Í"róttafræ!i vi! Háskólann í Reykjavík. A!

auki ver!ur notast vi! umfjöllun Dr. Moureen Connolly, prófessor í Í"rótta- og

Hreyfingarfræ!i og atvinnu vaxtarræktarkonu, á fræ!ilegri l#singu keppnisdags.

Ég leitast vi! a! gera samanbur! á stö!lu!um vi!mi!um á næringar- og

orkuinntöku annars vegar og raunverulegrar inntöku einstaklinga í undirbúningi

fyrir fitness- og vaxtarræktarkeppni hins vegar.

Miklar breytingar hafa or!i! á mannlegu samfélagi á li!num árum

samhli!a tæknivæ!ingu og hreyfanlegum mannafla. Aukin krafa er uppi t.d. í

atvinnulífinu um hollustu og bætta lífshætti. Dæmi um "a! er fækkun

reykingafólks á starfsvettvangi. Frá samfélaginu berast vaxandi skilabo! og kröfur

um lífsstíl sem tilheyrir hinum n#ja tíma. Útlit er ekki undanskili!. Tilhneiging er

til "ess a! túlka innri lí!an út frá sjáanlegum "áttum. $essi "róun kann a! vera

tákn um bætta stö!u og margir hafa etv. "á sko!un a! hægt sé a! hafa stjórn á

andlegri og líkamlegri lí!an. $etta ástand truflast hins vegar oft af "eim veruleika

a! fleira en útlit og "yngd hefur áhrif á sjálfsmynd og innri lí!an (Gu!rún B.

Gu!mundsdóttir, 2003 [2008]). Miklu skiptir a! auka heilbrig!isvitund fólks og

hvetja til heilsueflingar en heilsuefling er skilgreind sem ferli "ar sem

einstaklingum er gert kleift a! ná betra valdi yfir eigin heilbrig!i og efla "a!

(Ottawa Charter for Health Promotion, 1986).

24

3.1 Nau!synleg næringar- og orkuinntaka Sí!astli!in 20 ár hafa rannsóknir greinilega s#nt fram á "ann ávinning sem rétt

næring hefur fyrir árangur í"róttai!kunar. $a! leikur enginn vafi á "ví a!

drykkjar- og fæ!uval í"róttamanns getur haft áhrif á heilsu, líkams"yngd og

byggingu, tiltækileiki hvarfefna á æfingum, afturbati eftir æfingar og a! lokum

frammistö!u á æfingunum sjálfum (Nutrition and athletic performance, 2000).

Samkvæmt uppl#singum frá L#!heilsustö! eru rá!lag!ir dagskammtar

næringarefna

grundvöllur fyrir

orkunotkun líkamans.

Vi!mi!unargildi fyrir

orku er dagleg

orku"örf einstaklings

sem er í me!allagi

hár, í kjör"yngd og

hreyfir sig rösklega á

hverjum degi.

„Grunnorku"örf er

sú orka sem líkaminn Mynd 3. Tafla frá L#!heilsustö! um manneldi

"arf til a! vi!halda

innri líkamsstarfsemi s.s. a! líkamshiti haldist réttur, a! innöndun lungna sé

e!lileg, a! framlei!sla n#rra bló!korna í beinmerg sé stö!ug og a! hjarta! slái

e!lilega. Grunnorku"örf mannsins er há! "áttum eins og líkams"yngd, hreyfingu

og erf!um“ (Ólafur Gunnar Sæmundsson, 2007).

Tala! er um a! prótínneysla skuli mi!ast vi! 0.8 grömm af prótíni á hvert

kílógramm líkams"yngdar á dag, er "á mi!a! vi! gæ!aprótín, e. úr kjöti, fiski,

mjólkurmat e!a eggjum. Prótín gegnir veigamiklu hlutverki, "a! tryggir

amínós#rur og köfnunarefni til vaxtar og vi!halds auk "ess sem prótín veitir orku

(L#!heilsustö!, 2006). Prótín"örf er meiri hjá einstaklingum sem stunda

hreyfingu. $eim sem stunda "rek "jálfun er rá!lagt a! innbyr!a 1.2- 1.4 grömm af

prótíni á líkamskíló, á me!an a! "örfin er enn hærri hjá "eim sem stunda

25

styrktar"jálfun, e!a allt a! 1.6-1.7 grömm. $essa rá!lög!u prótínskammta er "ó

au!velt a! fá úr matarræ!i einu og sér, án inntöku prótín- e!a amínóbætiefna; ef

orkuinntaka er nægjanleg til a! vi!halda líkams"yngd (Nutrition and athletic

performance, 2000: 1544).

Nau!synlegt er a! fá fitu úr fæ!unni "ví fitunni fylgja bæ!i mikilvæg

fituleysin vítamín og lífsnau!synlegar fitus#rur en mi!a! er vi! a! hún skuli vera

um 25-30% hlutfall fæ!u. Vi!mi!unargildi er fyrir mjúka fitu; ómetta!a fitu sem

er #mist einómettu! e!a fjólómettu!. Öll ómettu! fita er mjúk e!a fljótandi vi!

stofuhita og hækkar ekki kólesteról í bló!i ("ær draga í raun úr hækkuninni). Hör!

e!a mettu! fitus#ra hækkar LDL-kólesteról í bló!i og eykur líkur á hjarta- og

æ!asjúkdómum (L#!heilsustö!, 2006). Í"róttafólk ætti ekki a! takmarka

fituneyslu "ar sem skert fituneysla bætir ekki árangur "ess ef fæ!i! inniheldur

minna en 15% fitu, samanbori! vi! matarræ!i me! 20-25% orku frá fitu. Til

vi!bótar má taka fram a! engar vísindalegar rannsóknir renna sto!um undir "a!

a! fituinntaka umfram "essi mörk skili frekari árangri fyrir í"róttafólk (Nutrition

and athletic performance, 2000: 1544)

Kolvetni skulu veita 50-60% orku, "ar af ekki meira en 10% úr vi!bættum

sykri (L#!heilsustö!, 2006). $au eru mikilvæg til a! vi!halda glúkósa í bló!inu á

me!an a! á æfingu stendur og bæta upp gl#kógen í vö!vum. Rá!lag!ir skammtar

fyrir fólk í í"róttum eru á bilinu 6-8 grömm á hvert líkamskíló (Nutrition and

athletic performance, 2000: 1544). Æskilegt er a! fæ!utrefjar séu a! minnsta kosti

25 grömm á dag mi!a! vi! 2400 kcal fæ!i. Trefjar eru nau!synlegar fyrir

heilbrig!i meltingarvegar, "ær örva meltinguna og hreyfingu "arma og auk "ess

hægja "ær á upptöku næringarefna úr meltingarvegi.

Vökvatap, sem samsvarar "ví a! 1-2% líkams"yngdar tapist, veldur

höfu!verk, "reytu og lystarleysi. Fari vökvatapi! í 3-5% líkams"yngdar dregur úr

líkamsgetu. Ofdrykkja vatns er hins vegar ekki heldur heppileg og getur valdi!

vanlí!an ef "ynning líkamssalta ver!ur of mikil. Magni! telst of miki! ef drukki!

er vatn langt umfram "orsta, jafnvel í lítravís, á skömmum tíma (L#!heilsustö!,

2006).

26

Eftir "ví sem rannsóknir og áhugi á í"rótta-næringarfræ!i hafa aukist má

sjá svipa!a "róun í sölu árangursbætandi efna, fæ!ubótarefna, jurtame!ala og

megrunarefna sem eiga öll a! hafa "á virkni a! bæta frammistö!u og úthald.

Framlei!endur halda oftar en ekki fram ósta!festum og ósönnu!um fullyr!ingum

sem ginna í"róttafólk til notkunar vi!komandi efna. Almennt sé! er inntaka

bætiefna ónau!synleg ef í"róttama!ur hefur fæ!uinntöku í samræmi vi! rá!lag!a

sta!la um næringar- og orkuinntöku fyrir sinn áreynslu- og líkamsstu!ul

(Nutrition and athletic performance, 2000). „$ess má geta a! "a! er algengur

misskilningur me!al í"róttamanna a! próteinríkt mataræ!i sé lykill a! stórum og

stæltum líkamsbur!i. $vert á móti getur of mikil próteinneysla haft ska!leg áhrif á

líkamann. $annig getur ofneysla próteina valdi! uppsöfnun ketóna sem n#ru eiga

erfitt me! a! vinna úr og "a! valdi! me!al annars vökva"urr! í líkama“(Sigur!ur

H. Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson, 2011: 9).

3.1.1 Næringar- og orkuinntaka keppenda í undirbúningi fyrir keppni

$a! fyrirfer!amesta innan undirbúnings fyrir keppni í fitness e!a vaxtarrækt mun

vera vatnslosunarferli! "egar kemur a! móti. Fitness keppendur leitast vi! a! losa

líkamann vi! eins miki! magn vökva og mögulegt er. Keppendurnir nota #mis rá!

í vatnslosunarferli sínu. $ar ber a! nefna vatnslosandi efni, drykki og svo „me!

ákve!nu ferli "ar sem einstaklingurinn drekkur ákve!i! miki! magn af vatni á dag

í ákve!inn tíma "ar til stuttu fyrir keppni "egar hann stö!var neyslu vatns

algerlega“ (Sigur!ur H. Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson, 2011: 9). Vi!

"a! a! "erra upp líkamann á "ennan máta skolar einstaklingurinn í lei!inni út

mörgum lífsnau!synlegum söltum á bor! vi! kalíum, natríum og klórí! auk

annarra steinefna (Meletis, 2003). Sölt líkamans hjálpa til vi! starfsemi tauga og

vö!va, jöfnun bló!"r#stings og pH-gilda líkamans auk vi!ger!a á skemmdum

vefjum. Starfsemi heila, n#rna, hjarta og taugakerfis getur ekki virka! á

fullkominn hátt án nægilegs magns vatns e!a steinefna og "ví má lei!a líkur a!

"ví a! sker!ing vatns í líkamanum me! vatnslosun í ákve!inn tíma geti haft

slæmar aflei!ingar í för me! sér fyrir líkamsstarfsemi einstaklinga. Einnig ber a!

hafa í huga a! innihald vö!va er 70% vatn og vatn er 75% af massa mannsheilans.

27

Sker!ing vatns í líkamanum getur "ví einnig valdi! vö!vakrampa og verkjum í

vö!vum sem og haft áhrif á heilastarfsemi (Meletis, 2003). Á tímum

álags"jálfunar "arf a! neyta rétts magns orku til a! vi!halda líkams"yngd,

hámarka áhrif "jálfunar og koma í veg fyrir heilsutjón. Lítil- e!a ónæg

orkuinntaka á móti orku eytt í líkamsrækt getur haft slæm áhrif á frammistö!u og

ávinning líkamsræktarinnar. Vi! takmarka!a orkuinntöku mun líkaminn nota fitu

og vö!vavefi sem eldsneyti en "annig mun vö!var#rnun koma fram í missi á "oli

og styrk. Lítil orkuinntaka getur einnig valdi! röskun á tí!ahring, missi á e!a

vanhæfni til bein"éttni-myndunar og auki! líkur á veikindum og mei!slum sem

stafa af slíkri veftæringu. Ef slíkt ástand vi!gengst til lengri tíma getur "a! valdi!

lélegri upptöku næringarefna – "á sérstaklega snefilefna (Nutrition and athletic

performance, 2000). Rannsókn á keppendum á Íslandsmótinu í Fitness ári! 2011

s#ndi a! rétt tæp 55% "eirra ur!u varar vi! röskun í tí!ahring sínum (í flestum

tilfellum má tengja "a! vi! stórlækka!a fituprósentu). Tími sem lei! á milli

blæ!inga hjá "essum 55% var allt frá "ví a! vera minni en 2 mánu!ir og allt a! 6

mánu!ir e!a meira (Sigur!ur H. Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson, 2011).

Í rannsókn sinni báru Sigur!ur H. Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson

(2011) me!al annars saman fimm mismunandi mataráætlanir, bæ!i hjá fyrrverandi

fitness keppendum sem og keppendum í Íslandsmótinu í Fitness 2011. $egar

sko!a! var áætlu! fituinntaka í mataráætlununum var me!altali! 17,3%. Sex af

mataráætlununum fyrirskipu!u minni fituinntöku en 20% - sem er undir

lágmarksinntöku samkvæmt á!urnefndum stö!lum.

Í ljós kom a! hitaeiningamagn mataráætlana "eirra kvenna er kepptu í

fitness 2011- í formi fæ!u var á bilinu 1139-1477 hitaeiningar. $egar teki! er tillit

til rá!leggingar l#!heilsustö!var um hitaeiningainntöku, ættu konur á aldrinum

18-30 ára sem stunda me!al hreyfingu a! innbyr!a 2250 kcal á dag- ef hreyfingin

er mikil ætti hitaeiningafjöldi a! ná í 2560 kcal á dag. $etta s#nir fram á a!

hitaeininga inntaka fitness "áttakenda er langt undir rá!lagri neyslu í bá!um

tilvikum.

Kolvetnisneysla kvennanna sem voru í undirbúningi fyrir fitness var

einnig langt undir "ví sem mælt er me! fyrir í"róttafólk. Me!alneyslan var ekki

28

nema um 2.56 g. fyrir hvert líkamskíló (áætlanirnar mæltu fyrir neyslu allt frá 1,7

g .- 3.4 g. á líkamskíló. Rá!lag!ir skammtar fyrir fólk í í"róttum eru á bilinu 6-8

grömm á hvert líkamskíló samkvæmt Nutrition and athletic performance, (2000:

1544).

Samkvæmt mataráætlununum var me!al prótínneysla um 2.5 g fyrir hvert

líkamskíló. Fyrirskipu! prótíninntaka var mjög sambærileg í öllum

mataráætlununum og munur á hæsta og lægsta gildi einungis um 0.5 g. Í öllum

áætlunum sem sko!a!ar voru hef!i prótímagni! úr fæ!unni eitt og sér nægt til a!

fullnægja rá!lag!ri neyslu prótína en "rátt fyrir "a! neyttu allir "áttakendur

prótína í duftformi. Me!alinntaka prótína var 41,2% af heildarorkuinntöku

"áttakenda (Sigur!ur H. Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson, 2011).

3.2 Fitness- og vaxtarræktarmót

Í aprílbyrjun 2012 var haldi! stærsta fitness- og vaxtarræktarmót íslandssögunnar,

"ar sem um 150 keppendur stigu á svi!. Móti! var haldi! á vegum IFBB

al"jó!asambandsins í Háskólabíó. $a! sem blasti vi! á svi!inu var sjáanlegt

keppnisskap, spenna og líkamar einstaklinga sem höf!u undirbúi! sig margvíslega

fyrir "ennan vi!bur!.

Ferli! sem er undirbúningur fitnesskeppni útheimtir allt frá vikum og upp í

ár af dygg! í líkamsrækt og mataræ!i. Umræ!a Connolly um vaxtaræktarkeppni

kvenna í New York ári! 2001 s#nir greinilega hi! langa ferli sem fer í a! undirbúa

líkamann fyrir slíka keppni. Tilbe!in og á köflum nánast ógerleg líkamsform s#na

fram á stjórn á fæ!u, vatni og virkni vö!va keppenda í von um a! vinna sinn

keppnisflokk. $átttakendur hafa ö!last líkamann sem "eir "rá me! algerri stjórn á

líkamlegum ferlum. $a! sem er öfugsnúi! vi! "essar sta!reyndir er a! "rátt fyrir

s#nileg merki heilsu og vö!vastyrks hafa keppendur í flestum tilfellum "urft a!

beita óheilbrig!um a!fer!um til a! ö!last ‘keppnisform’ og eru á keppnisdegi

gífurlega "reytt, vi!kvæm og í hættu á mei!slum (Connolly, 2001). Formi! táknar

ákve!na holdtekju, ".e ferli undirbúningsins samsvarar kenningum um líkamann

sem tákn – t.d um náttúru og ytri stjórn á líkamanum. Mataræ!i fyrir keppni er

mjög einhæft og "egar styttist í keppnina sjálfa leggja "áttakendur stund á

29

svokalla!an ‘ni!urskur!’. Hann samanstendur yfirleitt af fáum næringarefnum,

yfirleitt takmarka! vi! prótín, vatn og ákve!nar grænmetistegundir (í grófum

dráttum ber a! for!ast kolvetni og sí!ar stunda vatnslosun sem fer fram me!

ákve!num hætti).

Yfirgnæfandi meirihluti keppenda fylgir ákve!inni framkvæmdaráætlun

hva! var!ar mataræ!i og æfingar og eru "ær keimlíkar, "rátt fyrir einhvern mun á

milli áherslna "jálfara. Flestir keppendur taka undirbúninginn af alvöru, bæ!i til

a! ö!last samkeppnisforskot og til a! geta af sjálfsöryggi stígi! á svi! mjög

fáklæddir. $a! má "annig líkja undirbúningi undir fitness vi! ritúal- sem

"átttakendur framkvæma fyrir ‘vi!bur!inn’ „"a! gefur auga lei! a! "átttakandi í

fitness keppni "arf a! vera í gó!u líkamlegu formi, "a! gó!u formi a!

einstaklingurinn ætti a! geta innt af hendi flestar "rek- og styrktaræfingar sem

hann tekur sér fyrir hendur. Sú sta!reynd a! "átttakandi í fitness keppni "arf a!

hafa mjög lágan líkamsfitustu!ul gerir "a! hins vegar a! verkum a! orkubúskapur

líkamans er ófullnægjandi, sérstaklega skömmu fyrir keppni“ (Sigur!ur H.

Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson, 2011).

3.3 Átraskanir og einkenni í tengslum vi! fitnesskeppendur

Eins og a! framan greinir er ljóst a! "átttaka í fitness- e!a vaxtarræktarkeppnum

útheimtir andlegar og líkamlegar fórnir af stærri grá!u en flestir vir!ast gera sér

grein fyrir. Margt bendir til a! stór hluti "eirra einstaklinga sem taka "átt í slíkum

keppnum séu í áhættuhópi átraskana. Hjá "essum hópi blandast saman tví"ætt

áhætta; í fyrsta lagi vegna mataræ!is og í ö!ru lagi áhætta sem magnast upp af

líkamlegu álagi einstaklings sem "egar var veikur fyrir vegna naumrar

næringarinntöku e!a of"jálfunar. Umræ!a um átraskanir hefur veri! a! aukast,

sérstaklega "egar liti! er til "ess a! hafin er skilgreining fleiri tegunda átraskana

en lotugræ!gi og lystarstol.

Gu!rún B. Gunnarsdóttir (2008) hefur bent á "á sta!reynd a! átraskanir

kunni a! hafa fleiri en eitt birtingarform. $au "rjú einkenni sem mest eru í

umræ!unni eru byrjunarreitir í sko!un og greiningarvinnu "egar ástandi! ver!u

alvarlegt og "arfnast etv sérfræ!ilegrar me!höndlunar. Dæmi eru nú í umræ!u

30

erlendis "ar sem vandinn er skilgreindur út frá vi!mi!um sem sett eru í hinu

krefjandi umhverfi líkamsræktar og slíkrar endursköpunar líkamlegra forma.

Raskanir "essar tengjast "ví líkamsrækt og fegur!arhyggju me! sértækum hætti. Í

"essu umhverfi hefur myndast sta!all um hva! sé hi! rétta ‘form’. Aflei!ingin er

of"jálfun og áráttukennd stjórnun á næringu, fæ!uvali almennt og bætiefnaflóru

sem stö!ugt er bætt í. Sjálfsmyndin eins og hún tengist líkamlegu ástandi fer a!

bera keim af ögurástandi "ar sem krafan um allt e!a ekkert ver!ur ríkjandi í

hugsun. Vanlí!an vi!komandi einkennist af tilfinningu sem sprottin er af fráviki

frá settum "yngdartakmörkum. Sigurvíma fylgir á sama hátt "ví ástandi sem

skapast ef vi!komandi tekst a! ná settu marki. Vanmetakenndin ver!ur oftast

ofaná "egar frá lí!ur og búi! er a! beita öllum tiltækum me!ulum til a! halda sér í

sigurformi "ví sem er vi!mi! í opinberum keppnum á "essu svi!i (Gu!rún B.

Gu!mundsdóttir, 2003 [2008]).

Hjúkrunarfræ!ingurinn og sálgreinirinn Sæunn Kjartansdóttir ræ!ir um

n#ja bylgju innan átraskana í huglei!ingu sinni um Blekkingar Líkamsd!rkunar.

Sæunn tekur mi! af reynslu sinni me! fólki sem á vi! átröskun a! strí!a, "á

sérstaklega ungum stúlkum. Af reynslu sinni talar hún um fitubrennslu hjá

einstaklingum sem mögulega "jást af átröskun – sem a!fer! "ess einstaklings til

a! losa sig vi! ‘aukakílóin’. Fitubrennsla er vi!teki! hugtak í samfélaginu og er

stundu! af fjölmörgum- sem heilbrigt líferni. Ekki er veri! a! fordæma heilsurækt

e!a fitubrennslu, en "egar einstaklingur notast vi! "essa a!fer! í óhófi -til a! losa

sig vi! ummerki "ess a! hafa bor!a! -e!a ‘syndga!’ er "a! or!i! óheilbrigt.

Samkvæmt Sigur!i H. Höskuldssyni og Sigur!i K. Nikulássyni (2011) er

oft erfitt a! greina hverjir "jást af átröskunum í hópí"róttum. $olendur fara í

flestum tilfellum leynt me! a!stæ!ur og fela "a! vel fyrir "jálfurum og ö!rum

a!standendum. $egar vi!komandi svo á endanum uppl#sir einhvern um heg!un

sína og lí!an er ástandi! oft or!i! "a! svæsi! og fari! a! hafa "a! neikvæ! áhrif á

árangur einstaklingsins í í"róttinni a! "örf er á hjálp sérfræ!inga. Ennfremur

benda Sigur!ur H. Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson (2011) á mikilvægi

"ess a! "eir sem standa næst í"róttafólki, sér í lagi "jálfarar, séu me!vita!ir um "á

"ætti sem #tt geta undir átraskanir e!a átröskunareinkenni. Í mörgum greinum

31

"urfa í"róttamenn a! létta sig töluvert, t.a.m. fyrir vigtun í "yngdarflokkagreinum,

e!a a! takmarka fitumagn líkamans líkt og í fitness. Til "ess notar í"róttafólk oft

mjög svo óhef!bundnar og stundum hættulegar lei!ir, s.s. me! "ví a! fasta í

tiltekinn tíma, nota hæg!a- og "vagræsilyf, uppköst og strangt afvötnunarferli.

(Sigur!ur H. Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson, 2011).

Samkvæmt kenningum eins helsta og reyndasta vi!mælandanum sem er

nefnd Íris í rannsókn "eirra Sigur!ar H. Höskuldssonar og Sigur!ar K.

Nikulássonar (2011) - er til "ri!ja tegund átröskunar sem einkennist af "ví a!

„einstaklingurinn hefur óbeit á útliti sínu, án "ess "ó a! valda sér líkamlegum

ska!a s.s. me! ofáti, svelti e!a lei!um til a! losa líkamann vi! fæ!u me!

óhef!bundnum hætti“(Sigur!ur H. Höskuldsson og Sigur!ur K. Nikulásson,

2011). Margt sem Íris álítur a! einkenni "essa n#ju tegund átröskunar svipar til

"ess sem Sæunn Kjartansdóttir nefnir í huglei!ingum sínum. Mikilvægt er benda á

"a! sem Íris tekur fram í vi!tali fyrir rannsókn "eirra Sigur!ar H. Höskuldssonar

og Sigur!ar K. Nikulássonar (2011) - sem er sú sta!reynd a! kvenkyns

"átttakendur í fitness hafi tilhneigingu til a! "jást af mörgum einkennum

átraskana. Séu vi!komandi einstaklingar á einhvern hátt í veikri stö!u, til dæmis

vegna lélegrar sjálfsmyndar er mikil hætta á "ví a! aflei!ingin ver!i

sjúkdómseinkenni. Í vi!talinu kemur einnig fram a! "rátt fyrir "etta álítur Íris a!

fitnesskeppni geti veri! jákvæ! í andlegu tilliti. A!standendur og anna! áhugafólk

veiti mörgum keppenda athygli, hrós og beina hvatningu sem lei!a oft til

jákvæ!rar sjálfsmyndar keppenda. A! lokinni keppni ver!a "ó oft kaflaskipti. Vi!

"ær a!stæ!ur geta skapast hættur hjá "eim sem ekki eru vanir "ví ástandi sem

líkamar "eirra eru í eftir undirbúninginn fyrir keppnina. Hætta er á mikilli

efna"urr!, m.a vatnsskorti og skorti á mikilvægum steinefnum. Vi! daglega

neyslu í framhaldinu getur "yngdarukning or!i! mikil og skyndileg. Jafnvel

óvi!rá!anleg. $etta getur leitt til mikilla andlegra "renginga og sjálfsefa hjá

vi!komani keppenda; hrósi! og hvatningin eru hljó!nu! og framundan er

vi!ureign vi! ástand sem (sérstaklega) vi!vaningar eru í veikri stö!u til a! fást

vi!. Konur eru sérstakur áhættuópur hva! "etta var!ar og aflei!ingin er oft hin

32

"ekkta tilkoma erfi!ra átraskana (Sigur!ur H. Höskuldsson og Sigur!ur K.

Nikulásson, 2011).

33

Umræ!ur Út úr meginmáli "essarar ritger!ar má lesa nokkra ádeilu á stö!u

nútímasamfélags. Á okkar dögum eru valmöguleikar einstaklingsins or!nir

gífurlegir á hva!a svi!i sem er. Frelsi til menntunar, tjáningar, neyslu og

framkvæmdar er nær ótakmarka! hér á landi – en frelsi fylgir ábyrg!. Frelsi!

birtist a! mínu mati hva! mest í umfjöllun fjölmi!la. Innan "ess geira rúmast

mörg "úsund manns – sem allir hafa eitthva! a! segja. $a! er "ví ekki a! fur!a

hversu yfirgengileg umfjöllun á sér sta! hva! var!ar ‘holla lífshætti’. Sú

umfjöllun sty!st í langflestum tilfellum ekki vi! haldbærar sta!reyndir. $a! stafar

a! hluta til af stö!ugri "róun og n#jum uppgvötvunum sem í flestum tilfellum

velta úr sessi ‘æ!i’ gærdagsins. $ar a! auki njóta sta!leysur ótrúlegs langlífis

vegna "ess a! í mörgum tilfellum tekur hver upp eftir ö!rum - án "ess a! gæta a!

sannleiksgildi heimilda. $ví er ekkert stö!ugt. Flæ!i uppl#singa getur leitt til

tilfinninga yfir"yrmandi vanmáttar og sjálfsni!urrifs.

Ímyndir blasa vi! hvert sem liti! er og hvenær sólarhingsins sem menn

opna fyrir mi!lana; prenta!a, ljósvakami!la e!a nettengdar rásir. Ímyndir af fólki í

einhverskonar ofurástandi flæ!a yfir. Ómóta!ar sjálfsmyndir milljóna unglinga

um heim allan bí!a lægri hlut í samkeppninni sem af hl#st. Ef innihald fjölmi!la

er sko!a! nánar má au!veldlega sjá hva! er a! hafa "essi ska!legu áhrif.

Sjónvarpsefni um l#taa!ger!ir, raunveruleika"ættir, augl#singar, sakamála"ættir,

tónlistarmyndbönd, slú!ur um "ekkt fólk og öfgakenndir frétta"ættir eru ágætis

dæmi um uppsprettu sjálfs-vafa og líkamsóánægju. Í dag er "a! almenn "ekking

a! efni sem birtist í sjónvarpi - er óvéfengjanlega búi! a! far!a, stílisera og

lagfæra me! stafrænni tækni a! innihaldi og áfer!. Auk "ess ver!ur sjónvarpsefni

yfirleitt a! tengjast áhorfendum me! einhverjum hætti og anna!hvort endurspegla

"a! sem gerist í raunveruleikanum e!a næra fantasíuheim fólks til a! efni! njóti

áhorfs - sem aftur byggir undir vissar sta!almyndir á!ur fram settar af fjölmi!lum.

Hugsanlega má greina hringrás efnis og táknmynda, ".e.a.s "ær fara út í

samfélagi! í gegn um mismunandi mi!la, endurstyrkjast "ar me! skírskotun til

"ess sem á!ur var s#nt og snúa aftur í gegn um mi!ilinn sjálfan sem n# birting

fyrri táknmyndar me! engum e!a minniháttar breytingum.

34

$a! er ekki markmi! mitt a! l#sa yfir vanhæfni fjölmi!la e!a setja "á alla

undir einn hatt, en raunin er sú a! stórir hópar einstaklinga ví!a eru ekki í gó!ri

stö!u til a! gagnr#na e!a bæta nokkru vi! "á umræ!u sem er í gangi. Ákve!inna

jákvæ!ra áhrifa er "ó a! gæta hva! var!ar ímyndir í fjölmi!lum. Fjöldi

áhrifamikilla a!ila hefur s#nt samstö!u og virkt framtak gegn "eirri ógnvænlegu

"róun sem hefur or!i! í fjölmi!lum, "á helst innan hátískugeirans. $ar má nefna

bönn vi! notkun óe!lilega grannra fyrirsæta á tískupöllum, #msir "ekktir a!ilar

hafa l#st yfir andstö!u vi! birtingu ‘óraunverulegra’ mynda af sér og drög a!

reglum sem banna birtingu stafrænt lagfær!ra mynda ö!ruvísi en "ær séu merktar

sérstaklega.

Hin gömlu gildi um heilbrig!a sál í hraustum líkama eru nánast horfin í

skuggann af "eirri bylgju er fylgir líkams- og útlitsd#rkun samtímans. En hi!

opinbera gildismat, sem fer í bága vi! flest "ekkt heilsufræ!ileg vi!mi! ræ!ur og

aflei!ingarnar eru a! koma fram á degi hverjum. Ágengni fjölmi!la og "a! sem

etv. mætti kalla skort á ábyrg! hjá "eim a!ilum í "essari félagslegu hreyfingu og

umbreytingu sem nú stendur yfir um allan heim er mjög áberandi. Vilji "eirra til

"ess a! halda á lofti útópískum ímyndum um mannslíkamann og hva!a marki

hann getur ná! me! "jálfun, sértæku fæ!uvali og a!ger!um sem í bo!i eru, er

ótakmarka!ur a! "ví er best ver!ur sé!. Hvort tveggja rekur rætur sínar til

hreyfinga frá fyrri tí! en birtist okkur í nútímanum eins og #kt afbökun af

gömlum, vi!teknum gildum og vi!mi!um. Me! "essum or!um er ég a! reyna a!

s#na fram á hversu óheilbrigt "etta ‘heilbrig!a’ samfélag er í raun (hva! var!ar

matarvenjur, átraskanir og óhóflega líkams"jálfun). Hver er tilgangurinn ef

líkaminn á ekki a! endast "ér ævina? Ein öfgakenndasta birtingarmynd "essa er

a! mínu mati undirbúningsferli einstaklinga undir fitness- e!a

vaxtarræktarkeppnir. Yfirgnæfandi meirihluti keppenda fylgir ákve!inni

framkvæmdaráætlun hva! var!ar mataræ!i og æfingar. $ær eru flest allar

keimlíkar, "rátt fyrir einhvern mun á milli áherslna "jálfara. Flestir keppendur

taka undirbúninginn af mikilli alvöru, bæ!i til a! ö!last samkeppnisforskot og til

a! geta af sjálfsöryggi stígi! á svi! mjög fáklæddir og sta!i! undir væg!arlausri

gagnr#ni og einkunnagjöf. $a! má "annig líkja undirbúningi undir fitness vi!

35

ritúal- sem "átttakendur framkvæma fyrir ‘vi!bur!inn’. Einnig hef ég or!i! vör

vi! hvernig einstaklingar sem hafa teki! "átt í slíkum keppnum- líta á "etta sem

ákve!i! ‘rite of passage’ e!a vígsluathöfn "ar sem "eir upplifa ‘sigur á sjálfum

sér’ og hafa gengi! í gegn um ákve!na lífsreynslu (me! hámarksstjórnun

líkamlegra ferla).

$a! var ekki fyrirsé! "egar "etta vi!fangsefni sem um er fjalla! í

ritger!inni var vali! a! í mi!jum klí!um myndi rísa upp stórfelld umræ!a á

opinberum vettvangi um einmitt "etta fyrirbæri. Skorturinn á "eirri gagnr#ni sem

"ar birtist var ein helsta ástæ!an fyrir vali "essa vi!fangsefnis. Í "eirri umfjöllun

sem hér er vísa! til birtist nokkur gagnr#ni og umræ!a m.a í sjónvarps"áttum,

bla!avi!tölum og ví!ar sem flutt hafa veri! opinberlega nú á útmánu!um 2012.

$essi opinbera umfjöllun var mikil hvatning, sérstaklega sá "áttur hennar sem

vísar til "eirra ska!legu áhrifa sem margt bendir til a! hljótist af fyrirhyggjulausu

keppnishaldi og áró!ri fyrir lífstíl sem til skemmri tíma s#nist geta veri!

"áttakendum stórháskalegur. Eigi ver!ur skilist vi! "etta vi!fangsefni án "ess a!

minnast á vi!tal í sjónvarps"ættinum Kastljósi á RÚV - "ar sem saman voru

leiddir tveir einstaklingar; annar fyrrverandi "áttakandi en hinn sí!arnefndi á

hátindi fræg!ar sinnar, sigursæl kona sem hafna!i öllum tilgátum um hugsanlega

ska!semi "ess lífstíls sem hún og fleiri hafa vali! sér. Í máli "eirra komu fram

algerlega gagnstæ!ar sko!anir og vissa togstreitu mátti greina í "essum

sko!anaskiptum.

$egar liti! er til baka í gegn um ferli! sem birtist nú í "essum texta, má sjá

ákve!i! mynstur sem samanstendur af nokkrum höfu!"áttum sem taldir voru

nau!synlegir í vi!leitni minni til "ess a! lei!a fram "á ni!urstö!u sem hugsanlega

má túlka út úr "essu verki. Vi! höfum raki! okkur í gegn um fræ!ikerfi

femínisma til vi!amikillar umfjöllunar fjölmi!la sem gegnir vaxandi hlutverki í

fræ!ilegri sko!un á vi!fangsefnum eins og "ví sem hér er teki! á. Afskipti

fjölmi!la frekar en umfjöllun "eirra um "a! sem efst er á baugi hverju sinni hl#tur

a! vekja upp spurningar fyrr e!a sí!ar. Megin"ema "essarar ritger!ar sn#st um

framkvæmd á líkamsmótun og algerri stjórnun á líkamsstarfsemi fólks í

ákve!num tilgangi. Tilgangurinn eins og hann birtist okkur vir!ist vera sá a!

36

uppfylla ytri formsskilyr!i um útlit fremur frekar en heilbrig!i mannslíkamans,

einkanlega kvenkyns "áttakenda í svonefndum fitness keppnum, "ar sem fram

stíga einstaklingar sem reynt hafa a! ö!last einhverskonar heilsufarslegt algleymi

me! "ví a! beygja náttúrulegar "arfir og starfsemi eigin líkama undir vi!teki!

gæ!amat sem a!rir rétta a! "eim. Kenningin er frelsi en framkvæmdin er firring.

Heimildaskrá Abraham, T. (2011). H&M under fire for using real models' heads with computer-

generated bodies to sell swimwear. Sótt 09.04.2012, af:

http://www.dailymail.co.uk/femail/article-2070393/H-M-putting-models-heads-

generated-bodies-sell-swimwear.html

Armstrong, A. (2003 [2005]). Foucault and Feminism. Sótt 06.04.2012, af:

http://www.iep.utm.edu/foucfem/

Barnard, A. (2009). History and theory in anthropology. Cambridge: Cambridge

University Press.

Bordo, S. (2003). Unbearable Weight. Feminism, Western Culture and the body.

California: University of California Press.

Costarelli, V., Demerzi, M. og Stamou, D. (2009). Disordered eating attitudes in

relation to body image and emotional intelligence in young women. Journal of

human Nutrition and Dieterics, 22, 239-245. Sótt 10.04.2012, af:

http://www.tdnet.com/NULI/resolver/?atitle=Disordered%2520eating%2520attitu

des%2520in%2520relation%2520to%2520body%2520image%2520and%2520em

otional%2520intelligence%2520in%2520young%2520women%26volume=22%2

6aulast=Costarelli%2C+V%3BDemerzi%2C+M%3BStamou%2C+D%26au=Cost

arelli%2C%2520V%3BDemerzi%2C%2520M%3BStamou%2C%2520D%26au=

Costarelli+%2C+V+%2E+%3B+Demerzi+%2C+M+%2E+%3B+Stamou+%2C+

D+%2E%26issue=3%26spage=239%26date=2009%26jtitle=Journal+of+human+

nutrition+and+dietetics%2E%26issn=0952-

3871%26rft%5Fid=doi%3A10%2E1111%2Fj%2E1365-

277X%2E2009%2E00949%2Ex%26title=Journal+of+human+nutrition+and+diet

etics%2E

Crisp, R. J., & Turner, R. N. (2011). Essential Social Psychology (2 útg.).

London: SAGE Publications Ltd.

Dittmar, H., Halliwell, E., Levine, M., & Tiggemann, M. (2009). The Impact of

Media Images on Body Image and Behaviours: A summary of the Scientific

Evidence. Sótt 08.04.2012, af:

http://www.nationaleatingdisorders.org/uploads/file/The%20Impact%20of%20Me

dia%20Images%20on%20Body%20Image%20and%20Behaviours%206%20Nov(

1).pdf

Dittmar, H., Halliwell, E., & Ive, S. (2006). Does Barbie make girls want to be

thin? The effect of experimental exposure to images of dolls on the body image of

5- to 8-year-old girls. Developmental Psychology, 42(2), 283-292. Sótt

08.04.2012, af: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16569167

Dittmar, H., Halliwell, E. og Stirling, E. (2009).Understanding the impact of thin

media models on women !s body-focused affect: The roles of thin-ideal

internalization and weight-rela