home | amnesty international - ÇÈÍÄÀÃÈÈ ÒÀÕÐÈÁØÓÄÀ · КЗШ Конвенсияи...

ÇÈÍÄÀÃÈÈÒÀÕÐÈÁØÓÄÀØÈÊÀÍÆÀ ÂÀ ÄÈÃÀÐÍÀÌÓÄÜÎÈ ÁÀÄÐÀÔÒÎÐÖÄÀÐ ÒÎÆÈÊÈÑÒÎÍ

Àìíåñòè Èíòåðíåøíë (Àâôè Áàéíàëìèëàë) üàðàêàòè æàüîíèåñò, êè çè¸äà

àç 3 ìèëëèîí òàðàôäîðîí, àúçî âà ôàúîëîíðî äàð áåø àç 150 êèøâàðó

ñàðçàìèí, êè áàðîè õîòèìà ãóçîøòàí áà íàûçè üóûóûè èíñîí ìóáîðèçà

ìåáàðàíä, äàðáàð ìåãèðàä.

Ìàûñàäè ìî àç òàìîìè üóûóûè äàð Ýúëîìèÿè óìóìèè üóûóûè èíñîí âà

ìåú¸ðüîè äèãàðè áàéíàëìèëàëèè üóûóûè èíñîí äàðæøóäà áàðõóðäîð

øóäàíè òàìîìè èíñîíüî ìåáîøàä.

Ìî òîáåè ÿãîí üóêóìàò, èäåîëîãèÿè ñè¸ñö, ìàíôèàòè èûòèñîäö ¸ äèíö

íåñòåì âà ìàáëàùãóçîðèè ìî àñîñàí àç üàûûè óçâèÿò âà ñàüìãóçîðèüîè

(áàõøèøüîè) æàìúèÿòö èáîðàò àñò.

Àââàëèí ìàðîòèáà äàð ñîëè 2012 àç òàðàôèAmnesty International LtdPeter Benenson House1 Easton StreetLondon WC1X 0DWUnited Kingdomèíòèøîð ãàðäèäààñò

© Amnesty International 2012

Èíäåêñ: EUR 60/004/2012 TajikÇàáîíè àñë: àíãëèñöÀç òàðàôè Êîòèáîòè áàéíàëõàëûèè ÀìíåñòèÈíòåðíåøíë, Áðèòàíèÿè Êàáèð, íàøð øóäààñò.

Üàìàè üóûóûüî üèìîÿ ãàðäèäààíä. Íàøðèìàçêóð áî üóûóûè ìóàëëèôö üèìîÿ ìåãàðäàä,àììî îíðî áî ìàûñàäè ìóüîôèçàò, àìàëè¸òèüèôçè üóûóûè èíñîí âà òàúëèì òàêðîðàí íàøðêàðäàí ìóìêèí àñò. Õàðèäó ôóðóøè èí íàøðìàíú àñò. Äîðàíäàãîíè üóûóûè ìóàëëèôöõîüèø ìåêóíàíä, êè áî ìàûñàäè íàòèæàáàðäîðöàç üàìàè ÷óíèí èñòèôîäàáàðèüî áà îíüîèòòèëîú äèüàíä. Áàðîè íóñõàáàðäîðö äàð øàðîèòüîè äèãàð ¸ áàðîè òàêðîðàí èñòèôîäàáóðäàíè îí äàð èíòèøîðîòè äèãàð ¸ áàðîèòàðæóìà ¸ ìóòîáèê êàðäàíè îí èæîçàòíîìàèïåøàêèè õàòòèè íîøèðîí áîÿä ãèðèôòà øàâàä âà ÷óíèí èñòèôîäàáàðö ìåòàâîíàäðîéãîí íàáîøàä. Ëóòôàí áàðîè äàð¸ôòè èæîçàò ¸ üàìà ãóíà ìàñúàëàè äèãàð áà[email protected] ìóðîæèàò êóíåä.

Ãóçîðèøè ìàçêóð áî äàñòãèðèè Áóí¸äèÆàìúèÿòè Êóøîäà èíòèøîð øóäààñò

Ñóðàò äàð ìóûîâàè êèòîá: êó÷àå äàð Äóøàíáå, Òîæèêèñòîí, èþëè ñîëè 2010© Rina Boyan

amnesty.org

МУНДАРИЖА

Феьрист ................................................................................................................................................ 3

Муыаддима ........................................................................................................................................... 4

Услуб ва сарчашмаьои маълумот .................................................................................................. 5

1.+ьдадориьои байналмилалии Тожикистон ва иыдомоти ижроиши оньо дар дохили кишвар 7

1.1 Меъёрьои байналмилалц .......................................................................................................... 7

1.2 Принсипьои асосии манъкунандаи шиканжа дар ыонунгузории Тожикистон .................... 9

1.3 Амали ьукумат .......................................................................................................................... 9

2. Сатьи шиканжа ва дигар бадрафторц дар Тожикистон ........................................................... 11

2.1 Шиканжа ва дигар бадрафторц аз жониби милитсия .......................................................... 13

2.1.1 Фишори кушодани жиноятьо ........................................................................................ 13

2.1.2 Фасоди густурда ............................................................................................................... 15

2.2 Истифодаи шиканжа ва дигар бадрафторц дар заминаи амнияти миллц ва мубориза

алайьи терроризм .......................................................................................................................... 16

2.2.1 Наызи ьуыуыи инсон аз жониби афсарони маыомоти амниятц .................................... 17

2.3 Тарзьои шиканжа ................................................................................................................... 18

3. Кафолатьои номуносиби зидди шиканжа ................................................................................. 20

3.1 Боздошти бидуни васоити иртибот (инкоммуникадо) ........................................................ 20

3.2 Истифодаи ьабси маъмурц барои пушонидани пурсиши щайрирасмии жиноятц ............. 23

3.3 Дастгиркунии ашхос «ьамчун шоьидон» ............................................................................. 24

3.4 Таъхир дар дастрасц ба ьимоятгар ....................................................................................... 24

3.4.1 Инкор ва таъхири дастрасц ба маслиьати ьуыуыц дар бахшьои махсуси ВКД ва

муассиса, идора ва ьужраьои бозпурсии КДАМ .................................................................... 27

3.4.2 Ьуыуы ба иртиботи бемаьдуд ва маьрамона бо ьимоятгар .......................................... 29

3.5 Хабардиьии аьли оила ва дидорбинц ................................................................................... 30

3.6 Муоинаи тиббии нокифоя ва ботаъхир ................................................................................ 30

3.6.1 Фишороварц ба коршиносони тиббц ............................................................................ 33

3.7 Беномии афсарони дастгиркунанда ...................................................................................... 35

4. Зарурати назорати миллц ва байналмилалц ............................................................................... 36

5. Судяьо посбонони адолатанд? ..................................................................................................... 38

5.1 Мажлиси судц оид ба интихоби чораи пешгирц: расмияте, ки аз шиканжа хеле кам

ьимоя мекунад ............................................................................................................................... 39

5.2 Боздошти пеш аз судц бояд истисно бошад ........................................................................ 40

5.3 Судяьо бояд аз руи иддао ва аломатьои шиканжа чоражуц кунанд ................................... 41

5.3.1 Тафтиш накардани иддаои шиканжа ва дигар бадрафторц дар мажлисьои судц оид

ба интихоби чораи пешгирц .................................................................................................... 41

5.3.2 Иыроршавц ва баёноти таьти шиканжа ва дигар бадрафторц ба даст овардашуда дар

суд истифода гардидаанд .......................................................................................................... 42

6. Инкори ьаыыи жуброн ................................................................................................................... 44

6.1 Номуваффаыц дар бурдани тафтишоти самаранок ............................................................. 45

6.1.2 Тарсонидани оньое, ки оид ба шиканжа ошкоро сухан кардаанд ............................ 47

6.2 Ба жавобгарц накашидани муртакибони шиканжа ва дигар бадрафторц .......................... 49

6.3 Фишороварц ба рузноманигороне, ки оид ба ьолатьои шиканжа ва дигар бадрафторц

гузориш додаанд ............................................................................................................................ 52

7. Ба инобат нагирифтани дархост, тавсия ва ыарорьои Кумитаи ьуыуыи инсони СММ ........ 54

8. Шиканжа ва дигар бадрафторц баъди бозгашт ба Тожикистон ............................................... 57

9. Хулоса ............................................................................................................................................ 61

Тавсияьо ......................................................................................................................................... 61

Пайнавишт ......................................................................................................................................... 66

ФЕЬРИСТ КЬИ СММ Кумитаи ьукуыи инсони СММ

КЗШ Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои

бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф

КМЖ Кодекси мурофиавии жиноятц

КЖ Кодекси жиноятц

ДАЬИ Додгоьи Аврупо оид ба ьуыуыи инсон

ВКД Вазорати корьои дохилц

ПБЬШС Паймони байналхалыц доир ба ьуыуыи шаьрвандц ва сиёсц

ЬИУ Ьаракати исломии +збекистон

ТНМ Тавыифгоьи нигоьдории муваыыатц дар ш=ъбаьои милитсияи ВКД

(ИВС)

ПИКЗШ Протоколи иловагии Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар намудьои

муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну

шараф

ШКД Ш=ъбаи корьои дохилии ВКД

ТЩЬ Ташкилоти щайриьукуматц

Ш=ъбаи шашум Раёсати мубориза алайҳи жиноятҳои муташаккили ВКД

ТТ Тавыифгоьи тафтишотии Вазорати адлия (СИЗО)

КДАМ Кумитаи давлатии амнияти миллц

ÇÈÍÄÀÃÈÈ ÒÀÕÐÈÁØÓÄÀ

Øèêàíæà âà äèãàð íàìóäüîè áàäðàôòîðö äàð Òîæèêèñòîí

Àâôè Áàéíàëìèëàë, èþëè ñîëè 2012 Èíäåêñ: EUR 60/004/2012

4 4

МУЫАДДИМА

«Милитсия ба манбаи хатар табдил шудааст, на ба

манбаи муьофизат» Модари ыурбонии шиканжа, Тожикистон, 2011

«Азобу шиканжае, ки аз дасти милисаьо кашидам,

дар зиндагии ман асари худро гузоштааст (…) Дар он шабу р=зьои сангин ман бо мусибати худ таньо будам. Дар асри 21 зиндагц карда ва ба чунин ьолат афтода, худро шахси аз ьама таьыиршуда, беьуыуы ва бадбахти р=и замин ьис кардам».

Иытибос аз баёноти моьи ноябри соли 2010 додаи шахсе, ки тибыи гузориш моьи сентябри соли 2008 мавриди шиканжа ыарор гирифтааст.

Ьамчун давлати узви аьдномаьои асосии ьуыуыи инсон, ба монанди Паймони байналхалыц

доир ба ьуыуыи шаьрвандц ва сиёсц (ПБХШС), Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар

намудьои муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф (КЗШ)

Тожикистон ыавл додаст, ки шиканжа ва дигар намуди бадрафториро аз байн бардорад.

Сарыонун ва дигар ыонуньои Точикистон муьимтарин муыарраротеро дарбар мегиранд, ки ин

=ьдадорихоро тажассум мекунанд1.

Аммо таьлили Авфи Байналмилал нишон медиьад, ки амалияи шиканжа ва дигар намуди

бадрафторц дар ьама гуна боздоштгоььо ба таври густарда боыц мемонад2. Боздоштшудагон,

хусусан дар зинаьои аввали дастгиршавц, осебпазири шиканжа ва дигар намуди бадрафтории

афсарони интизомц ба хотири «кушодани» жиноят бо роьи ба гуноь иыроркунц ва ьамчунин

пул гирифтан аз курбониьои шиканжа ва аырабои оньо мебошанд. Муьити фарогирц бе жазо

мондан имкон медиьад, ки ыонуншикании милитсия бетафтиш монад3.

Гарчанде Кодекси нави мурофиаи жиноятц (КМЖ), ки моьи апрели соли 2010 мавриди амал

ыарор гирифт, якчанд кафолатьои муьими зидди шиканжаро муыаррар намудааст, дар

ыонунгузории кишвар камбудиьои назаррас боыц мемонанд. Масалан, дар замони навиштани

ин гузориш, ыонуни кишвар дар сурати ба миён омадани иддаои шиканжа, дастрасии фавриро

ба муоинаи мустаыили тиббц кафолат намедиьад. Ыонун ьамчунин судяьоро уьдадор

намекунад, ки дар мажлиси судц оиди интихоби чораи пешгирц дар паи иддаои шиканжа ва

бадрафторц чоражуц кунанд. Дар натижа, судяьо аксаран иддаои шиканжаро сарфи назар

намуда, изьор мекунанд, ки тафтиши ин ьолатьо вазифаи оньо нест ва оньо таньо ыонунц

будани дастгиркуниро баррасц мекунанд. Муыаррароти мавжуда оиди ыобили ыабул набудани

далельои бо роьи щайриыонунц ба даст овардашуда, дар мурофиаи судии дастгиршудагон

ьамчун далел истифода нашудани маълумоти зери шиканжа ба даст овардаро таъмин карда

наметавонанд4.



Èíäåêñ: EUR 60/004/2012 Àâôè Áàéíàëìèëàë, èþëè ñîëè 2012

5

Он кафолатьо, ки дар ыонунгузории кишвар жой доранд, аксаран дар амал ижро намешаванд.

Масалан, гарчанде ки ыонун ьуыуыи дастгиршудагон барои баъди дастгиршавц фавран бо

ьимоятгар вох=рданро кафолат додааст5, таьлили Авфи Байналмилал нишон медиьад, ки дар

амал дастгиршудагон дар давраи пурсишьои ибтидоц, аксаран бе ьимоятгар, мунтазам бидуни

васоити иртибот бо олами беруна нигоь дошта мешаванд6.

То аввали соли 2012 Кодекси жиноятии Тожикистон мафьуми шиканжаро, ки ба моддаи 1-

уми «Конвенсияи зидди шиканжа» (КЗШ) мувофиы бошад надошт, гарчанде ки дар ваыти

омодакунии ин гузориш ыонун тащйир дода шуд. Ьукумат омори пурраву фарогиронаи арзу

шикоятьо оид ба шиканжа ва ба маькама кашида шудани дар жиноят гумонбар шудагонро

нашр накардааст. Дар аксари ьолатьо одамон аз оыибатьои шикояткунц дар хусуси шиканжа

ьаросида, ба шикоятнависц журъат намекунанд. Далеле вужуд дорад, ки маыомот оньоеро, ки

журъат намуда, оид ба ыонунвайронкунии милитсия сухан кардаанд, зери фишор гирифтаанд7.

Дар масъалаи ашхосе, ки барои баррасии ыазияьои наызи ьуыуыи инсонии худ ба Кумитаи

ьуыуыи инсони СММ (КЬИ СММ) шикоят бурдаанд, Тожикистон ба амал кардан аз руи

дархосту ыарорьои Кумита муваффаы нашудааст. Дар ьолатьое, ки Кумитаи ьуыуыи инсони

СММ барои баррасии парвандаьои дар даст дошта барои маълумот дархост намудааст,

Тожикистон ё тамоман посух надодааст ва ё маълумоту ьужжатьои заруриро пешниьод

накардааст. Дар 17 парвандаи фардц, ки нисбати оньо Кумита сольои 2003 „ 2011 ыарор

ыабул намудааст, аз жониби Тожикистон вайрон кардани мамн=ъияти шиканжа ва дигар

намуди бадрафторц ыайд гардидааст. Эьтимол дорад, ки дар баъзе ьолатьо маыомот

жабрдидагонро барои ба ниьоди СММ мурожиат кардан тахти фишор ыарор додаанд8.

Иддаои боварибахше вужуд доранд, ки ашхоси ижборан аз кишварьои дигар ба Тожикистон

оварда шуда ва ё истирдод шуда, баъди омадан таьти шиканжа ва дигар намуди бадрафторц

ыарор гирифтаанд. Соли 2010 Додгоьи Аврупо оид ба ьуыуыи инсон бинобар хислати

густаришёфта касб кардани шиканжа дар Тожикистон, дар се ыазия ыарор намуда буд, ки

Русия он шаьрвандони Тожикистонро, ки ба гумони жиноятьои терроризм, таьрики барьам

задани сохти давлатц ва узвият дар ташкилотьои щайриыонунц дар жустуж=и Тожикистон

ыарор доранд, набояд ба ин ыаламрав истирдод намояд. Дар ыазияи чаьорум, соли 2010

Додгоь ыарор намуд, ки Русия бо ба Тожикистон истирдод намудани даъвогар =ьдадориьои

дар асоси Конвенсияи Аврупоии ьифзи ьуыуыи инсон мавжудбуда ва озодиьои бунёдиро

аллакай вайрон намудааст. Тожикистон ьар сол даььо хоьиши истирдод мефиристад9.

Гузориши мазкур бо номгуи тавсияьо ба маыомоти Тожикистон, ки вазъи ьуыуыи инсон ва

ижроиши =ьдадорихои байналмилилалии кишварро дар бахши ьуыуыи инсон беьбуд хоьанд

бахшид, хотима меёбад.

УСЛУБ ВА САРЧАШМАЬОИ МАЪЛУМОТ Ин гузориш асосан ба факту раыамхое, ки дар аснои сафари корц ба Точикистон аз 4 то 18

апрели соли 2011 жамъоварц шудаанд, ьамчунин ба таьыиыи иловагии масоили шиканжа ва

дигар намуди бадрафторц ва бемаъулиятц асос ёфтааст. Моьи апрели соли 2011

намояндагони Авфи Байналмилал ба пойтахти кишвар шаьри Душанбе, шаьри Хужанди

шимоли кишвар ва шаьри Ыурщонтеппа, ки дар жануби вилояти Хатлон жойгир аст, ташриф

оварда буданд.




6 6

Авфи Байналмилал ба он шахсон ва созмоньое, ки бо пешкаш намудани маълумот дар таьия

шудани ин гузориш к=мак намудаанд, миннатдорц изьор мекунад. Иньо ыурбониёни шиканжа

ва хешу табори оньо, фаъолони ьуыуыи башар, ьуыуышиносон, табибон, равоншиносон,

кормандони бахшьои ижтимоц ва р=зноманигорон, намояндагони идораи Ваколатдор оид ба

ьуыуыи инсон дар Тожикистон, маыомоти судц ва интизомц ва дигарон мебошанд. Авфи

Байналмилал ьамчунин бо намояндагони созмоньои байнидавлатц ва байналмилалии

Тожикистон вохуриьо анжом додааст.

Бисёр ыурбониёни шиканжа, хешу табори оньо ва фаъолони жомеаи шаьрвандц аз тарси

оыибатьои ногувор нахостанд, ки оньоро ном барем. Якчанд парвандаьои ба Авфи

Байналмилал маълум бо хохиши жабрдидаьо, ки махфияти оньоро дархост намудаанд ва ё

умедашонро аз дарёфти адолати судц кандаанд, ба ин гузориш ьамроь нагардидаанд.

Дар аснои омода намудани ин гузориш Авфи Байналмилал доир ба масоили дар гузориш

даржшуда ба маыомоти Точикистон ва ниьодьои судц якчанд савольо гузошта буд, то

аыидаьои оньо дар ин гузориш сабт карда шаванд. Пеш аз ташриф овардан ба Тожикистон

дар моьи апрели соли 2011, Авфи Байналмилал барои вохурц бо Вазорати корьои хорижц,

Вазорати корьои дохилц (ВКД), сардори Раёсати мубориза алайҳи ҷиноятҳои муташаккили

ВКД дар вилояти Сущд, сардори Сарраёсати ижрои жазои жиноятии Вазорати адлия, Кумитаи

давлатии амнияти миллц, Прокуратураи генералц, прокуратураи вилояти Сущд, Суди

конститутсионц ва Суди Олц дархост намуда буд. Авфи Байналмилал ьамчунин хоьиши

воридшавц ба ш=ъбаи милитсия, тавыифгоьи нигоьдории муваыыатц (ТНМ)10 ва вохурц бо

Ильом Исмоновро дар тавыифгоьи тафтишотии (ТТ) раыами 2-и шаьри Хужанд намуда буд11.

Авфи Байналмилал аз мулоыот бо муовини раиси Суди Олц ва раисони Коллегияьои судц

оид ба парвандаьои шаьрвандц, жиноятц, маъмурц ва иытисодц ва ьамчунин ду мушовири

Суди Олц, раиси Суди конститутсионц, раиси суди вилояти Сущд, судяи суди ноьияи Синои

шаьри Душанбе, сардори Раёсати ижрои жазои жиноятии вилояти Сущд, сармуфаттишьои

Идораи умури дохилаи вилояти Сущд ва раиси Ш=рои Адлия дар вилояти Сущд ва гирифтани

маълумот изьори мамнуният мекунад.

Валекин дархостхои боыимонда барои мулоыот ва ташрифот комёб нашуданд. Моььои июн,

июл ва августи соли 2011 Авфи Байналмилал ба Дастгоьи ижроияи Президент, Вазорати

корьои хорижц, Вазорати корьои дохилц, Вазорати адлия, Кумитаи давлатии амнияти миллц,

Прокуратураи генералц ва прокуратураи вилояти Сущд мактуб ирсол намуда, дар хусуси

ыонунгузорц ва амалияи марбут ба шиканжа ва дигар намуди бадрафторц саволгузорц намуд.

Ьамчунин, нусхаьои тамоми мактубьои ирсолшуда барои ба маыомоти дахлдор фиристода

шудан, ба Вазорати корьои хорижц ирсол шуданд. То ваыти навиштани ин гузориш аз

маыомоти расмц таньо Кумитаи давлатии амнияти миллц ва прокуратураи вилояти Сущд ба

мактубьо жавоб гардониданд.

Сарчашмаьои дигари ьукуматц аз Гузориши дуюми даврии Тожикистон дар Кумитаи зидди

шиканжа, ки санаи 6 декабри соли 2010 аз тарафи СММ ыабул шудааст12, гузоришоти

ьукумат оиди Тафсири даврии универсалии СММ дар соли 201113, ва ьамчунин мусоьибаьо

бо намояндагони маыомот, ки дар матбуот нашр шудаанд, иборатанд.




7

1. +ЬДАДОРИЬОИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ТОЖИКИСТОН ВА ИЫДОМОТИ ИЖРОИШИ ОНЬО ДАР ДОХИЛИ КИШВАР 1.1 МЕЪЁРЬОИ БАЙНАЛМИЛАЛЦ

ШИКАНЖА ВА ДИГАР НАМУДЬОИ МУОМИЛАИ БЕРАЬМОНА, ЩАЙРИИНСОНЦ Ё ТАЬЫИРКУНАНДАИ ШАЪНУ ШАРАФ Тибыи чандин санаду паймоньои байналмилалц ва минтаыавии ьуыуыи инсон, аз

жумла Эъломияи умумии ьуыуыи башар ва паймоньое, ки Тожикистон ба оньо

шарик аст, шиканжа ва дигар муносиботи бераьмона, щайриинсонц ва

таьыиркунандаи шаъну шараф дар ьуыуыи байналмилалц манъ шудаанд.

Ин мамн=ъият ьамчун ыоидаи ьуыуыи урфии байналмилалц14

, ба тамоми кишварьо

новобаста аз =ьдадориьои паймонии оньо дахл дошта, дар ьама замон ва дар ьама

ьолат, аз жумла дар замони жанг ва ё вазъи фавыулодда, ки барои сарфи назар намудани

баъзе аз =хдадориьои дигари ьуыуыи инсон асос мешаванд, амал мекунад.

Моддаи 7 Паймони байналхалыц доир ба ьуыуыи шаьрвандц ва сиёсц муыаррар мекунад:

«Ьеч кас набояд таьти шиканжа ё муносибат ва жазои бераьмона, щайриинсонц ё

таьыиркунандаи шаъну шараф ыарор дода шавад». «Шиканжа» ва «муносибат ва жазои

бераьмона, щайриинсонц ё таьыиркунандаи шаъну шараф» набояд ьамчун мафьумьои

жудогона баррасц шаванд, чун ьамаи ин амальо мутлаыо манъ карда шудаанд. Кумитаи

ьуыуыи инсони СММ манъ кардани ин гуна муносибат ё жазо ва ё жиноят ьисобидани

онро нокифоя шуморида, ба зарурати пешгирц, тафтиш, жазодиьии муртакибон ва

жуброни ыурбониён даъват намудааст15

.

Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои бераьмона,

щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф (КЗШ) ба пешгирц ва манъкунии

шиканжа ба воситаи намояндагони давлатц тамаркуз намудааст. Ин санад шиканжаро

ьамчун «ьама гуна амале, ки ба воситаи он ба шахсе ыасдан ё бо дигар сабаби табъизи

дорои ьама гуна хислат асос ёфта, дарду азоби сахт ё азоби жисмонц ё маънавц расонда

шавад, то ки аз = ё аз шахси сеюм маълумот гиранд ё =ро ба иыроршавц мажбур созанд,

=ро барои амальои содирнамудаи = ё шахси сеюм ё барои гумонбар шуданаш дар содир




8 8

намудани кирдори жиноц жазо диьанд, инчунин ё шахси сеюмро тарсонанд ё мажбур

созанд, дар сурате, ки чунин дард ё азоб аз жониби шахси мансабдори давлатц ё шахси

дигари расмц, ё бо ш=рангезии оньо ё бо огоьии оньо ё огоьии хом=шонаи оньо

расонида мешавад». Вай давлатьоро =ьдадор мекунад, ки тибыи ыонуни жиноятц

сазовори жазои муайян будани амальои шиканжа ва дигар намудьои бадрафторц, ыасд ва

шарикц дар содиркунии онро бо назардошти вазнинии кирдор таъмин намоянд.

Давлатхо бояд нисбати ьама гуна шикоят ва гузоришоти эътимодноки шиканжа ва дигар

намуди бадрафторц тафтишоти фаврц ва холисона гузаронанд. Оньо барои пешгирии

шиканжа ва дигар бадрафторц ьамчунин бояд «чораьои бонатижаи ыонунгузорц,

маъмурц, судц ва дигар чораьоро бинанд». Илова бар ин, КЗШ дидани чораьои

пешгирикунандаро дар самти ом=зонидани намояндагони маыомот муайян намуда, аз

давлатьо талаб мекунад, ки ыоидаьои тартиби тафтишот ва ьабсро мунтазам таждиди

назар намоянд.

Мувофиыи моддаи 15 КЗШ ьар як Давлати узв таъмин менамояд, ки ьама гуна баёноте,

ки таьти шиканжа ё16

дигар бадрафторц дода шудааст, дар жараёни ьама гуна тафтишоти

судц ьамчун далел истифода нагардад, ба истиснои ьолатьое, ки он (баёнот) ба

муыобили шахси дар содир намудани шиканжа айбдоршаванда ьамчун далели он

истифода мегардад, ки ин баёнот дода шуда буд». Ба ьамин монанд, Кумитаи ьуыуыи

инсони СММ ыайд менамояд, ки «хеле муьим аст, ки … ыонун бояд дар мурофиаи судц

истифода шудан ё ыобили ыабул будани баёнот ё иыроршавиеро, ки бо роьи шиканжа ва

дигар бадрафторц ба даст оварда шудааст, манъ кунад»17

.

Тожикистон узви Паймони байналхалыц доир ба ьуыуыи шаьрвандц ва сиёсц (ПБЬШС)

буда18, Протоколи иловагии ПБЬШС-ро, ки тарзи ирсоли шикоятьои фардиро барои баррасц

аз тарафи Кумитаи ьуыуыи инсони СММ муыаррар мекунад, ба тасвиб расонидааст.

Соли 2005 Кумитаи ьуыуыи инсони СММ гузориши аввалаи Тожикистонро ьамчун узви

ПБЬШС баррасц намуда, дар хусуси «хислати густаришёфта касб кардани истифодаи

бадрафторц ва шиканжа аз жониби маыомоти тафтишотц ва дигар маыомот барои ба даст

овардани маълумот, баёнот ва ё шаьодати худгунаькоркунц аз гумонбарон, шоьидон ё

ьабсшудагон» изьори нигаронц намуд19 ва Тожикистонро даъват кард, то «барои барьам

додани ин амальо, барои тафтиши фаврии ьама гуна шикоятьои истифодаи чунин амальо аз

тарафи маыомот ва барои таъыиби тезтари ыонунц, маькумкунц ва жазои масъулон ва ба

жабрдидаьо додани жуброни муносиб чораьои зарурц андешад».

Точикистон санаи 11 январи соли 1995 ба Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар намудьои

муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф (КЗШ) хамрох

шуда, дар натича ба зиммаи худ ухдадории дидани «чорахои махсуси пешгирикунандаеро

гирифт, ки … барои чилавгирц кардан аз шиканча ва дигар намудхои муомила ва жазои

бераьмона, щайриинсонц ва таькиркунандаи шаъну шараф, хусусан дар махбас ё боздошт

мухим мебошанд»20. Соли 2006 Кумитаи зидди шиканча21 гузориши аввалаи Точикистонро

хамчун давлати узви КЗШ баррасц намуда, «арзу шикоятхои сершуморро дар хусуси

истифодаи густурда ва мунтазами шиканжа ва дигар бадрафторц аз тарафи маыомоти

интизомц ва тафтишотц, хусусан барои ба даст овардани иыроршавц, ки дар мурофиаи

чиноятц истифода мешавад» ва « набудани чорахои пешгириро, ки ьифзи натижабахши

тамоми ахли жомеаро аз шиканжа ва дигар бадрафторц таъмин карда тавонад», ыайд намуд.

Панч сол гузашта, маыомот ьануз ьам тавсифяьои асосии Кумитаро, ки ба таькими




9

кафолатьои зидди шиканжа равон карда шудаанд, пурра ижро накардаанд. Дар охири соли

2010 Тожикистон Гузориши дуюми даврии худро ба Кумитаи зидди шиканжа фиристод, ки он

моьи октябри соли 2012 баррасц хоьад шуд.

Мохи октябри соли 2011 вазъи ьуыуыи инсон дар Тожикистон аз тарафи Ш=рои ьуыуыи

инсони СММ баррасц гардида, барои барьамдиьии шиканжа як ыатор тавсияьо дода шуданд.

Аз ин радиф, Тожикистон тавсияьои ба ыонунгузории кишвар ворид намудани мафьуми дар

паймони байналмилалц муыарраршудаи шиканжаро ыабул карда, ба дидани чораьои

муборизаи зидди шиканжа розигц дод. Ьамзамон, Тожикистон ба тасвиб расонидани

Протоколи иловагии КЗШ-ро, ки аз давлатьо ыабули низоми ташрифи мунтазам ба ьама гуна

маьбасьоро аз жониби «васоити пешгирии миллц» ва маыоми тахассусии байналмилалц талаб

мекунад, ба сабаби камбудии захираьо рад намуда, вале розигц дод, ки ин масъала минбаъд

мавриди ом=зиш ыарор мегирад.

Ьамчун узви Созмони Амният ва Ьамкорц дар Аврупо (САЬА), Тожикистон вазифадор

шудааст, ки =ьдадориьоро дар жанбаи «андозаи инсонц», ки мамн=ияти шиканжа ё муносибат

ва жазои бераьмона, щайриинсонц ё таьыиркунандаи шаъну шараф, озодц аз ьабс ё боздошти

худсарона ва ьуыуыи мурофиаи боадолатонаро дарбар мегиранд, риоя кунад.

1.2 ПРИНСИПЬОИ АСОСИИ МАНЪКУНАНДАИ ШИКАНЖА ДАР ЫОНУНГУЗОРИИ ТОЖИКИСТОН Дар ыонунгузории Тожикистон муыаррароти равшане жой доранд, ки истифодаи шиканжаро

манъ намуда, волоияти ьуыуыи байналмилалиро эълон медоранд22. Сарыонуни кишвар

муыаррар намудааст, ки «ба ьеж кас шиканжа, жазо ва муносибати щайриинсонц раво дида

намешавад»23

.

Кодекси мурофиавии жиноятц (КМЖ) мукаррар намудааст, ки «Ьеж яке аз иштирокчиёни мурофиаи жиноятц наметавонад таьти зўроварц, шиканжа ва дигар муносибати бераьмона ё пасткунандаи шаъну шарафи инсонц ыарор гирад

24. Дар ин кодекс ьамчунин муыаррар

шудааст, ки «ьангоми пешбурди амали тафтишотӣ татбиқи зўроварӣ, таҳдид ва дигар

чораҳои щайриқонунӣ… мумкин нест»25 ва «далельое, ки дар жараёни таьқиқ ва тафтиши

пешакӣ бо роҳи зўрц, таьдид, азобу шиканжа, рафтори бераьмона ва ё усулҳои дигари

щайриқонунӣ ба даст оварда шудаанд, беэътибор дониста, барои айбдоркунц асос шуда наметавонанд»

26.

Ьамзамон, Авфи Байналмилал аз он нигарон аст, ки ыонунгузории кишвар кафолатьои

заруриро, ки эьтироми =ьдадорихои байналмилалии Тожикистонро дар амал таъмин карда

тавонанд, надорад27.

1.3 АМАЛИ ЬУКУМАТ Мансабдорони калони давлатц м=ътаыид будани худро ба ьуыуыи инсон зуд-зуд изьор

мекунанд. Президенти кишвар Эмомалц Раьмон дар Паёми худ ба парламент аз 20 апрели

соли 2011 =ьдадории ьукуматро дар муьофизати ьуыуыи инсон, волоияти ыонун ва тартибот

ыайд намудааст.

Дар сольои наздик Тожикистон баьри мустаькамкунии ьокимияти судц ва баланд бардоштани

маыоми судяьо дар муьофизати ьуыуыу озодц ва манфиатьои шаьрвандону ниьодьои давлатц,

баланд бардоштани савияи дониш28, тажриба ва масъулияти кормандони маыомоти судц ду




10 10

зинаи Барномаи ислоьоти судиро амалц гардонид29

. Дар ин барнома ыабули КМЖ-и нав, ки

аз 1 апрели соли 2010 мавриди амал ыарор гирифт, ыадами асосц маьсуб мешавад. КМЖ-и

нав, масалан, бо расмц намудани мажлиси судц оиди интихоби чораи пешгирц ва аз

прокуратура ба салоьияти судьо вогузор кардани ваколати ьабс дар давраи тафтиши пешакц

ва ьабси хонагц, кафолатьои зидди шиканжаро мустаькам намуд30

. Ьамзамон, чи тавре, ки ин

гузориш нишон медиьад, ьам муыаррароти КМЖ ва ьам амалияи ижрои оньо нуысоньои

жиддц доранд. Зинаи дуюми барномаи ислоьот ба барьамдиьии коррупсия, баланд

бардоштани маоши судяьо ва ыабули Кодекси жиноятии нав бартарц медиьад31

.

Президент Раьмон соли 2007 барои таъсиси институти Ваколатдори ьуыуыи инсон ташаббус

намуда, ыайд кард: «Бо маысади пурзӯр намудани фаъолият дар ин бахш ва густариши

минбаъдаи раванди демократикунонии жомеа, инчунин баланд бардоштани сатҳи ҳимояи

ҳуқуқи инсон чунин мешуморам, ки дар мамлакатамон ваыти ьалли масъалаи таъсис додани

институти миллии ваколатдори ьуыуыи инсон расидааст. Ин сохтор ьамчун яке аз

институтьои демократӣ бояд робита ва ҳамкории маыомоти давлатиро бо жомеаи шаьрвандӣ

боз ҳам тақвият диҳад»32. Моьи апрели соли 2008 ыонун дар бораи ваколатдор33 мавриди

амал ыарор гирифт ва 27 май Зариф Ализода ба ин вазифа таъин гардид34

. Тибыи гузоришот,

мохи ноябри соли 2011 Зариф Ализода изьор намуд, ки доираи салоьияти вай ьамчун

ваколатдор альол муьдуд аст, вале тащйироти минбаъдаи ыонунгузорц ба вай имконият

медиьад, ки бо парвандахои жиноятц дар давраи тафтишот шинос шавад35

.

Моьи январи соли 2012 вазири нав таъиншудаи корхои дохилц Рамазон Раьимов дар хусуси

муборизаи жиддц бурданаш бо кормандоне, ки дар тафтишот воситаьо ва рафтори

щайриыонуниро истифода мебаранд, изьор намуд36

. Соли 2011 Тожикистон Гузоришгари

махсуси СММ оид ба шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц

ва таьыиркунандаи шаъну шарафро (Гузоришгари махсус оид ба шиканжа) ба кишвар даъват

намуд ва ташрифи гузоришгар мохи маи соли 2012 амалц гардид. Авфи Байналмилал аз

чорабинии ьукуматие, ки ьангоми навиштани ин гузориш бо маысади баланд намудани

огоьии макомоти интизомц оид ба пешгирии шиканжа аз жониби гур=ьи корц бо сарварии

раиси Суди конститутсионц дар ыаламрави кишвар матраь мешуд, истиыбол мекунад.

Дигар чорабинии жилавгирц аз шиканжа тащйири Кодекси чиноятц дар аввали соли 2012 ва

дохилкунии мафьуми ба ьуыуыи байналмилал мутобиыи шиканжа мебошад. Моьи марти соли

2012 Тожикистон азми худро оид ба ижро намудани баъзе тавсияьои Тафсири даврии

универсалии Ш=рои ьуыуыи инсон, аз жумла таъмини ёрии ьуыуыц ва тиббии

дастгиршудагони дар ьабс буда ва тащйири Кодекси мурофиавии чиноятц барои таъмини

сабти шахсияти намояндаи маыомот, ки дар ьабскунц иштирок кардааст, эълон кард37.

Ьамзамон, Авфи Байналмилал ыайд мекунад, ки ин дигаргуниьо мусбц ва назаррас бошанд

ьам, таньо ыадамьои к=чаке дар ьалли амалияи устуворшудаи шиканжа ва дигар бадрафторц

дар байни маыомоти милитсия ва бехатарии Тожикистон мебошанд.




11

2. САТЬИ ШИКАНЖА ВА ДИГАР БАДРАФТОРЦ ДАР ТОЖИКИСТОН

«Мо шиканжа намедиьем, мо асосан таньо лату кубро истифода мекунем» Афсари милитсия ьангоми саволдиьц оид ба шакльои шиканжа дар семинари омузишц, соли 2005

Дар Тожикистон шиканжа ва дигар бадрафторц дар муьити пиньонц сурат мегиранд.

Дастгиршудагон ва аъзои оилаи оньо аксаран аз даьон кушодан дар ин хусус меьаросанд ва

агар р=ирост сухан кунанд ё журъат карда шикоят кунанд ьам, гунаькорон фаыат баъзан ба

жавобгарц кашида мешаванд.

Моьи январи соли 201238 жонишини Прокурори генералц Абдуыодир Муьаммадиев изьор

намуд, ки дар соли 2011 таырибан 26 шикояти шиканжа ва дигар бадрафторц ба ыайд

гирифта шуда, таньо панжтои оньо тасдиы шудаанд. Вай изьор намуд, ки ин пешравиест

нисбати соли 2010, ки он замон 48 шикоят ыайд шуда, 13-тои он тасдиы шуда буданд39

.

Моьи январи соли 2012 вазири адлия Рустам Менглиев тибыи гузориш гуфтааст40

, ки дар

соли 2011 дар муассисаьои ислоьотц ягон ьолати шиканжа ба ыайд гирифта нашудааст. Дар

гузориши соли 2011, Ваколатдор оид ба ьуыуыи инсон кайд намудааст, ки панж шикояти

вабаста ба шиканжаро дар даст дорад ва «бо вужуди ин проблемаи шиканжа яке аз

проблемаьои мубрам дар Тожикистон боыц мемонад»41

.

Вале хуыуыдоньо ва муьофизони ьуыуыи инсон дар Душанбе, вилоятьои Хатлон ва Сущд ба

Авфи Байналмилал изьор намуданд, ки миыдори хеле зиёдтари иддаои шиканжа ва дигар

бадрафториро дар даст доранд42. Як фаъоли ьуыуыуи инсон ба Авфи Байналмилал гуфт, ки

«мардум аз чиноят дида, бештар аз милитсия метарсанд. Милитсия на ьамчун маыоми

муьофизаткунанда, балки ьамчун маыоми жазодиьанда дида мешавад». Моьи апрели соли

2011 як нозири ьуыуыи инсон гузориш дод, ки «хеле кам мешавад, ки касеро дастгир карда,

вале назада бошанд… барои ин дастгиршуда бояд «одам» дошта бошад. Муносибате, ки

писари прокурор аз он бархурдор аст, бояд дастраси ьама бошад.» Ьимоятгар Ыаюм Юсупов

ба Авфи Байналмилал гузориш дод, ки 10 сентябри соли 2009 аз ошёнаи дуюми бинои

маъмурии твыифгоьи муваыыатии № 2-и шаьри Хужанд овози доду фарёдро шунид. «Он р=з

ьаво гарм буд ва тирезаьо кушода буданд. Аз ин сабаб, ьимоятгарон ва муфаттишоне, ки дар

поён интизор буданд, ьамчунин хешовандоне, ки барои бастаьои озуыаи маьбусонро ба

кормандони боздоштгоь додан навбат истода буданд, овози мардеро шуниданд, ки «маро

назанед!» гуфта фарёд мезад. Аммо лату куб идома меёфт ва аырабои Толиб Жураев овози

=ро шинохтанд. Мувофиыи гузориш, баъди он ки Ыаюм Юсупов ин ьодисаро ба сардори




12 12

тавыифгоь расонид, доду фарёд ыатъ гардид. Рузи дигар, 11 сентябри соли 2009, барои

дидани Толиб Ж=раев духтурро даъват карданд. “Ба прокурори вилояти Сущд хабар дода шуд,

вале ягон чорае надиданд», гуфт Ыаюм Юсупов.

Лоиьаьои мониторинги аз жониби ташкилотьои щайриьукуматц (ТЩЬ) ижрошуда ба масъала

то даражае равшанц андохтанд. Лоиьаи мониторинги аз моьи июни соли 2007 то декабри

200843

ижрошуда 92 ьолати иддаои шиканжа ва дигар бадрафториро аз тарафи намояндагони

маыомоти интизомц ба кайд гирифт. Лоиьаи дигаре, ки дар давоми 8 моьи соли 2011 дар

Душанбе, Хатлон ва Сущд амалц гардид, 29 ьолати шиканжа ва дигар бадрафториро, ки

аксарияти оньо дар боздошти давраи тафтишот рух додаанд, ба ыайд гирифт. ТЩЬ ва

ьимоятгарон мутмаинанд, ки бисёр ьолатьои дигар аз ьисоб берун мондаанд.

Ассосиатсияи хайриявии «Авесто», ки дар бахши солимгардонии ыурбониёни шиканжа кор

мебарад, ба Авфи Байналмилал изьор намуд44, ки ьар сол таырибан 30 нафари нав ба оньо

мурожиат мекунанд45 ва ыурбониёни дар назди оньо табобат гирифта, мардон, занон ва

к=даконро дар бар мегиранд. Соли 2009 ин ташкилот бо 69 ьолат ва соли 2010 бо 72 ьолат

сару кор доштааст. Санаи 5 сентябри соли 2011 намояндаи «Авесто» ба Авфи Байналмилал

маълумот дод, ки аз моьи январ то июни соли 2011 боз 15 нафари дигар барои ёрц ба оньо

мурожиат намуданд. Мувофиыи маълумоти ин ташкилот, аксарият гузориш додаанд, ки дар

давраи ьабси пеш аз судц ва ё дар маьбас мавриди шиканжа ыарор гирифтаанд.

Дар байни моьи ноябри соли 2003 ва моьи марти соли 2011 КЬИ СММ нисбати ыазияьои

марбут ба Тожикистон 20 ыарор ыабул намуда, ба хулосае омадааст, ки аз ин миыдор дар 17

ьолат мамн=ъияти шиканжа ва дигар бадрафторц вайрон карда шудааст. Ин ыазияьо ьолатьои

шиканжаро дар байни сольои 1998 ва 2005 дар ш=ъбаьои корьои дохила, тавыифгоььои

муваыыатц ва тафтишотц, дар Раёсати мубориза алайҳи жиноятҳои муташаккили ВКХ

(маъруф бо номи «ш=ъбаи шашум») ва тавыифтгоььои КДАМ дар бар мегиранд46

.

Тавыифтгоььои номбаршуда дар Душанбе, Хужанд ва дигар шаьрьо жойгир шудаанд.

ДАЬИ низ оид ба амалияи шиканжа ва дигар бадрафторц дар Тожикистон борьо изьори

ташвиш намуда, аз жумла, ыайд кардааст, ки «додгоь ьозир аст дар Тожикистон масъалаи

доманадор будани бадрафториро эътироф кунад»47.

Моьи апрели соли 2011 Дафтари САЬА дар Душанбе дар хусуси гирифтани шикоятьои

шиканжа, асосан аз Сущд, аз жумла Панжакент, ьамчунин аз Хорущ ва дигар навоьц гузориш

додаст.

ТЩЬ ва ьимоятгарон ба Авфи Байналмилал гуфтаанд, ки гунаькорон аксаран кормандони

оперативц-жустужуии милитсия буда, оньо дар ваыти дастгиркунц ва ё фавран баъди

дастгиркунц, дар ш=ъбаи милитсия ё дар роь ба ш=ъбаи милитсия шиканжа ва бадрафторц

мекунанд. Оид ба жой доштани шиканжа ва дигар намуди бадрафторц дар тавыифгоььои

нигоьдории муваыыатии (ТНМ) шуъбаьои милитсияи таьти салоьияти ВКД буда ва

тавыифгоььои тафтишотии (ТТ) Вазорати адлия, ки дар он жо гумонбарон дар давраи

тафтишот нигоьдорц мешаванд, ва тавыифгоььои КДАМ низ гузоришьо мавжуданд. Тибыи

ыонун, шахси дастгиршуда ба муддати на зиёда аз 72 соат дар тавыифгоьи муваыыатц

нигоьдорц шуда, бояд ба назди судя ба мажлиси судц оид ба интихоби чораи пешгирц бурда

шавад. Судя дар хусуси баьабсгирц, ё татбиыи чораьои алтернативц, ба монанди гарав ё

озодкунц ыарор мебарорад. Агар судя дар хусуси ба ьабс гирифтани гумонбар ыарор кунад,




13

вай ба тавыифтгоьи муваыыатц фиристода мешавад.

Дар асоси тадыиыоти худ, Авфи Байналмилал мутмаин аст, ки дар Тожикистон шиканжа ва

дигар намуди бадрафторц хусусан дар давраи боздошти пеш аз судц, алалхусус дар

тавыифгоььои муваыыатц ва ьамчунин тафтишотц, руй медиьад. Дар масъалаи кафолати зидди

шиканжа, ыонуни кишвар камбудиьои бисёр дорад. Илова бар ин, он кафолатьои муьиме, ки

дар ыонун мавжуданд, ба монанди дастрасц ба ьимоя фавран баъди дастгиршавц, дар амал

хеле кам татбиы мешаванд.

2.1 ШИКАНЖА ВА ДИГАР БАДРАФТОРЦ АЗ ЖОНИБИ МИЛИТСИЯ “Мутаассифона, дар мо кормандоне ьастанд, ки жиноятро на бо майна, балки барои мансаби

баландтар гирифтан, бо калтак мекушоянд».

Тоьир Норматов, сардори идораи тафтишотии ВКД, дар семинари САЬА, моьи ноябри соли 2008

2.1.1 ФИШОРИ КУШОДАНИ ЖИНОЯТЬО

Дар Тожикистон барои афсарони милитсия аксаран ьавасмандиьои содир кардани шиканжа ва

дигар бадрафторц аз омильои монеъкунанда устувортаранд. Сарчашмаьои мустаыили дохилц

гузориш додаанд, ки ба бисёр намояндагони маыомоти интизомц ба таври щайрирасмц аз р=и

шумораи жиноятьои кушодаи оньо баьо дода мешавад. Чунин низом хавфи аз тарафи

намояндагони милитсия щайрирасмц боздошт намудани гумонбар ва истифода кардани

шиканжа ва дигар бадрафториро барои иыроркунц зиёд мекунад.

Як нозири ьуыуыи инсон дар Хужанд чунин баён намуд48: «Барои милитсия ба ыайд

гирифтани жиноят хуб нест, чунки давлат мехоьад, ки омори сатьи пасти жиноятро дошта

бошад. Агар жиноят ба ыайд гирифта шавад, вай бояд ошкор гардад. Муфаттиш чи ыадаре, ки

жинояти бисёрро ошкор кунад, ьамон ыадар хуб аст. Ин ба сардори вай таъсири хуб

мерасонад.»

Р=зномаи «Вечерка» гузориш додаст, ки аз р=и гуфти Вазири корьои дохила дар соли 2011

91 фоизи жиноятьо ошкор гардидаанд49.

Фарьод Дадобоев, Насим Салимзода, Муьаммадшариф Умаров, Равшан Холов ва Ёсин

Сафаров (аз 22 то 25-сола ьастанд) санаи 12 ва 13 сентябри соли 2011 ба гумони содиркунии

куштор дар санаи 11 сентябр дар деьаи Хожаи Аълои жамоати Чорк=ь дастгир шуда буданд.

Оньо дар ШКД №2-и шаьри Исфара нигоьдорц мешуданд. Санаи 13 сентябр хамаи панж

нафар ба куштор «иырор» шуда, дар жои ьодиса нишондод доданд ва он бо видео сабт шуд.

Вале баъдтар оньо баёноти худро дигар карда, изьор намуданд, ки мавриди фишори жисмонц

ва равонц ыарор гирифта буданд. Аз р=и гуфти ьимоятгари Насим Салимзода, ба вай се р=з

ижозати х=рдан ва хуфтан надода, ба гурдаьояш бо калтаки резинц заданд. Аз р=и гузориш

афсарони милитсия сари Фаьод Дадобоевро бо халтаи пластикц п=шида, саги посбониро ба

тарафи яке аз оньо сар додаанд. Падару модарони оньо гуфтаанд, ки ваыти дар милисахона

будан доду фарёди оньоро ьангоми задан шунидаанд, вале афсарони милитсия инро инкор

намуда, гуфтаанд, ки он доду фарёди одамони дигар будааст.

Падару модарони оньо санаи 14 сентябр ба ьимоятгар мурожиат намуданд, вале вай он р=з

таньо бо Насим Салимзода вох=рда тавонист. Гумонбарон ба ШКД-и №1 Исфара интиыол

дода шуданд. Тибыи гузориш оньоро эксперти тиббц санаи 15 сентябр дар набудани




14 14

ьимоятгар муоина кардааст, аммо баъди муоина ягон хулосае дода нашудааст.

Дар мажлиси судц оид ба интихоби чораи пешгирц санаи 16 сентябри соли 2011 оньо изьор

намуданд, ки оньоро лату куб намуда барои ижрои машыьои жисмонц (500 маротиба дар жои

худ нишаста хестан ва аз фарш бо фишори дастон тани худро бардоштан) мажбур карданд.

Яке аз оньо ба судя захмеро дар рони худ нишон дод. Мувофиыи гузориш, судя иддаои

шиканжаро ба инобат нагирифт.

Дар таърихи 20 ва 21 сентябр панж нафар ба куштор айбдор шуданд50

. Аьли оилаи оньо оид

ба истифодаи шиканжа ба прокуратураи вилоят ва дигар маыомот шикоят бурданд. Аз р=и

хабарьо, санаи 24 феврали соли 2012 гуноьи оньо аз «куштор» ба «жароьати жисмонии ба

марг оварда расонида» тащйир дода шудааст. Санаи 7 марти соли 2012 ьамаи панж нафар аз

10 то 12 солц аз озодц маьрум шуданд. Ьоло оньо аз болои ин ьукм шикоят намуда

истодаанд ва дар тавыифгоьи тафтишотии Хужанд нигоьдорц мешаванд.

Фаъоли ьуыуыи инсон А.З. боварц дорад, ки низоми баьодиьц ба миыдори жиноятьои

ошкорнамуда дар маркази мушкилот меистад: «мансабдорони олирутба асосан дар бораи

мансаб ва ояндаи худ фикр мекунанд, на дар бораи кишвар. Ьама чиз ба тариыи зина ба зина

меравад. Муфаттиши парванда ба роьбари худ ьисобот медиьад ва щайра. Ьамаи оньо

мехоьанд кори хуби худро намоиш диьанд ва ьеж кас намехоьад чуыуртар рафта, ьаыиыатро

ёбад»51

.

ТЩЬ-и Тожикистон гузориш додаанд, ки илова бар ин, камбудии тажьизоти техникц барои

тафтиши жиноятьо ва хизматрасонии судии тиббц, ки амал намекунад, ба шиканжа оварда

мерасонанд; к=шиш ва тажрибаи нигоьдории далельо хеле нокифоя аст. Аз р=и гузоришьо,

таълими криминология асосан назариявц буда, факултаи криминология тажьизоти заруриро

доро нест. ТЩЬ гузориш додаанд, ки аз р=и гуфти муфаттишон, «иыроршавиро зада гирифтан

аксаран ягона роьи кушодани жиноятьо мебошад.»

Дар соли 2009 гузориши ТЩЬ Дафтари ьуыуыи инсон ва ыонуният ыайд намудааст, ки

«коргарони милитсия дар гумонбар сарчашмаи асосии маълумотро оид ба жиноят мебинанд.

Оньо к=шиш мекунанд, ки аз вай маълумотро доир ба шарикон, ьолатьои содиркунии жиноят

(мувофиыан оид ба пайьое, ки ьамчун далел истифода шуданашон мумкин аст), дар бораи

жои аслиьаи жиноят ва ё моликияти бо роьи чиноят ба даст овардашуда ба даст оваранд.

Чунин маълумот жараёни корро барои кормандони милитсия дар кушодан ва тафтиш

намудани жиноятьои алоьида хеле «сабук» мекунад: зарурияти дида баромадани якчанд

версияьои жиноят аз байн меравад, ба жои жустуж=и далельо оньоро таньо расмц кунонидан

лозим мешавад. Бевосита аз гумонбар гирифтани маълумот имкон медиьад, ки ваыт,

захираьои инсонц ва моддц сарфа шаванд ва ин ба милисаьои серкору аз захираьои зарурии

моддц таныис хеле муьим аст»52.

ТЩЬ ва ьимоятгарон гузориш медиьанд, ки шиканжа ьамавора, хусусан алайьи аъзои

осебпазири аьолц, ки эьтимоли шикоят карданашон кам аст, истифода мешавад. Як фаъоли

ьуыуыи инсон аз Хужанд изьор намуд, ки «кормандони милитсия барои беьтар намудани

омори худ, шахсони бехона ва к=дакони к=чаро боздошт намуда, шиканжа медиьанд»53.

Якчанд ТЩЬ ба Авфи Байналмилал гуфтаанд, ки хавфи ьадафи милитсия ыарор гирифтан,

махсусан ба мардони ьамжинсгаро ва оньое, ки ьамчун ьамжинсгаро дониста мешаванд,

таьдид мекунад. Тибыи гузоришьо, оньоро аксаран ба муддати якчанд соат боздошта, баъзан




15

лату куб карда ва баъди гирифтани пора жавоб медиьанд. «Ман марди ьамжинсбозеро

медонам, ки ьар гоье, ки дар он минтаыа жиноят шавад, аз тарафи кормандони милиса

боздошт мегардад», гуфт як намояндаи ташкилоти байндавлатц, ки дар Тожикистон кор

мекунад.

Яке аз нозирони мустаыили ьуыуыи инсон ба Авфи Байналмилал54

гузориш дод: «мардум

метавонанд дар ьолати жиноятьои на он ыадар жиддц бе лату куб халос шаванд, вале дар

сурати жиноятьои вазнин агар иырор нашаванд, лату к=б мешаванд» ва илова намуд, ки

«милиса дар истифодаи зурц дудилагц намекунад… Оньо парво надоранд, ки дар назди оньо

кц истодааст „ муйсафед, зан ва ё к=дак»55

.

2.1.2 ФАСОДИ ГУСТУРДА

«Фасод дар Тожикистон ьамчун тортанакест, ки ба ьар тараф меравад. Бо фаыат як пояшро

буридан ба чизи назаррасе ноил намешавц. Фасод тамоми чомеаро фаро гирифтааст».

Мутахассиси байналмилалц аз Тожикистон, апрели соли 2011

Тибыи гузориш раиси Ожонси назорати молиявӣ ва мубориза бар фасод Фаттоь Саидов

гуфтааст, ки милитсия яке аз фасодзадатарин ниьодьои давлатц мебошад ва «баъзе

кормандони милитсия тамоман виждон надоранд»

Азия Плюс, апрели соли 2011

Дар гузориши созмони Transparency International барои соли 2011, Тожикистон дар байни 183

давлат 31-умин давлати фасодзадатарин эълон шудааст. Ин гузориш сатьи осебпазирии

бахшьои давлатиро дар кишварьо ба инобат мегирад.

Сармуьаррири агентии иттилоотии Тожикистон «Авесто» Зафар Абдуллоев фасодро дар

маыомоти интизомц тасвир карда, изьор намуд: «имр=зьо чандин генералу сарьангьо…

соьиби хонаьои бузург, мошиньои гаронбаьо, мащозаьои мольои гаронбаьо дар маркази

пойтахтанд… ва новобаста аз он, ки маоши расмиашон аз сатьи зиндагии оньо ьазорьо

маротиба пасттар аст, ин шармандагц ьисоб намешавад. Аммо, мутаассифона, … (оньо) аз

худ намепурсанд, ки оё ин ба низоми ВКД хавф надорад“56?

Фасод дар низоми адлияи жиноии Тожикистон хеле густаришёфта маьсуб мешавад.

Намояндагони воломаыоми давлатц мавжудияти онро чи дар маыомоти интизомц ва чи судц

тасдиы мекунанд. Моьи июни соли 2011 Президент Раьмон ба мансабдорони маыомоти

интизомц ва судии нав таъиншуда57

изьор намуд, ки фасод «обр=ю эътибори сохтори судц ва

кормандони онро коста мегардонад. Президент Раьмон маьалчигц ва фасодро маькум

намуда58

, дар жаласаи порлумонц кайд намуд: «Сарыонун ва дигар ыонуньо ба Президент,

фарзандони президент ва шахрвандони оддц дахл доранд… Ьеж кас бартарие надорад» ва

стратегияи давлатии мубориза бо фасод ыабул гардид59. Вале дар амал фасод паьншуда боыц

мемонад ва барои пеши онро гирифтан чораьои нокифоя дида шудаанд. Мувофики

тадыиыоти Маркази тадыиыоти стратегии назди Президенти Жумьурии Тожиикстон аз соли

2011 оид ба фасод, аьли жомеа боварц доранд, ки милитсия ва прокуратура аз ниьодьои

фасодзадатарин мебошанд60.

Яке аз шакльои фасод, ки ба масоили дар ин гузориш матраьшуда дахл дорад ва аз жониби

рузноманигорон, фаъолони ьуыуыи инсон, ьимоятгарон ва коршиносони байналмилалии дар

Тожикистон буда арзёбц шудааст, ин аксаран аз тарафи кормандони маыомоти интизомц бо




16 16

маысади пора гирифтан айбдор намудан мебошад. Як намояндаи ташкилоти байнидавлатц

изьор намуд61

: «агар гумонбаршудагон дар ш=ъбаи милитсия, ьамчунин дар боздоштгоьи

муваыыатц ба кормандони милитсия пул диьанд, озод мешаванд ва ё айби оньо сабуктар

карда мешавад. Пулдиьц ьамчунин воситаи таъсиррасонц ба натижаи парвандаьои ба суд

воридшуда мебошад».

С=иистифодаи кормандони милитсия ва фасод аксаран дар радифи якдигар меистанд. Авфи

Байналмилал аз гузорише огоьц дорад, ки тибыи он намояндагони маыомоти интизомц бо

истифодаи шиканжа ва дигар бадрафторц ба аьли оилаи жабрдидагон фишор овардаанд, то

барои ыатъ намудани парванда ё кам кардани гуноь пул гиранд. Рузноманигори маьаллц62

чунин хулоса намуд: «шиканжа воситаи даромад аст. Кормандони милитсия шахсро дастгир,

шиканжа ва айбдор намуда, баъд харида шудани оньоро пешниьод мекунанд.»

Камбизоатц дар Тожикистон хеле паьн шудааст63

ва бисёр дастгиршудагон ва аьли оилаи

оньо пораи талабшударо дода наметавонанд. Як фаъоли ТЩЬ ба Авфи Байналмилал изьор

дошт: «Эълони «хона фур=хта мешавад» яыинан нишонаи он аст, ки ин оила бо мушкилоти

ыонун рубару шудааст. Дар шаьрьо мардуми оддц барои аз ьабс озод кардани наздикони худ

ва ё беьтар намудани шароити нигоьдории оньо одатан хона ва жавоьироти худро

мефур=шанд… Дар деьот бошад, чорворо ба фур=ш мемонанд».

Махсусан мардуми пулдор, вале «беодам» (бе робитаьои ыавии таъсиррасон) ба шиканжа ва

дигар бадрафторц осебпазиранд. Тибыи гузоришьои зиёд, муьожирони аз хорижа баргашта

ьадафи кормандони милитсия ыарор мегиранд.

Ба ин Исмонбой Бобоев, муьожири 30-сола, ки санаи 12 феврали соли 2010 аз Русия

баргашта буд, мисол шуда метавонад. Вай санаи 19 феврали соли 2010 баъди аз тарафи

кормандони милитсия дастгир шуда ва эьтимолан ьадафи маблащситонц ыарор гирифтан, дар

ьабс вафот намудааст. Падари Бобоев санаи 21 феврали соли 2010 ба агентии иттилоотии

«Азия Плюс» изьорот дода гуфтааст, ки оид ба ыазияьое, ки кормандони «ш=ъбаи шашум»-и

ВКД дастгиршудагонро шиканжа намуда ва таньо баъди аз тарафи наздиконашон додани

пораьои калон оньоро жавоб додаанд, шунидааст64

.

2.2 ИСТИФОДАИ ШИКАНЖА ВА ДИГАР БАДРАФТОРЦ ДАР ЗАМИНАИ АМНИЯТИ МИЛЛЦ ВА МУБОРИЗА АЛАЙЬИ ТЕРРОРИЗМ Муборизаи зидди терроризм ва хатарьои амнияти миллц аз жониби маыомоти Тожикистон

аксаран ьамчун омили асосии таъмини суботи миллц ва минтаыавц арзёбц мешаванд. Авфи

Байналмилал аз он изьори нигаронц мекунад, ки ьуыуыи инсон аксаран дар рафти жустуж=и

гур=ььое, ки ьамчун хатар ба амнияти миллц дида мешаванд, наыз мешавад ва дар давоми

амалиёт шахсони бегуноь дастгир мегарданд.

Тадыиыоти Авфи Байналмилал нишон медиьад, ки ьаракату гур=ььо ва аьзоби исломц ьадафи

асосианд ва дар Тожикистон, хусусан ба ашхоси ьамчун ифротгарои исломц айбдоршуда,

хавфи шиканжа ва дигар бадрафторй таьдид мекунад. Дар ин гузориш якчанд ыазияьо ьамчун

намуна дарж шудаанд.

Аловуддин Давлатов, ки ьамчун «Алии Бедакц» маълум аст, яке аз фармондеьони собиыи

Иттиьоди нер=ьои оппозитсиони тожик (ИНОТ) дар давраи жанги дохилии сольои 1992 „




17

1997 буда, барои раьбарц ба ьужуми зидди нер=ьои ьукуматц санаи 19 сентябри соли 2010

дар дараи Камароб, воыеъ дар ыисмати шарыии Тожикистон айбдор мешуд. Маыомот изьор

намуданд, ки санаи 4 январи соли 2011 Алии Бедакц ва дигар жангиён ьангоми задух=рд аз

тарафи нер=ьои ьукуматц кушта шудаанд. Вале баъд аз як моь сабти видеоии телефоние дар

интернет паьн шуд, ки дар он Алии Бедакц бе либоси таг дар дохили мошин аз жониби

мардони низомип=ш, ки бегумон намояндагони маыомоти интизомии Тожикистон буданд,

дошта мешуд. Дар ин сабти видеоц як нафар Алии Бедакиро истинтоы намуда, нафари дигар

туфангчаро дар наздикии сари вай нигоь медорад. Ин видео, ки аслц менамояд, нишон

медиьад, ки Алии Бедакц на дар задух=рд, балки баъди дастгиркунц худсарона ба ыатл

расонида шуда буд.

Моьи сентябри соли 2010 дар назди «ш=ъбаи шашум»- и ВКД дар шаьри Хужанд таркише ба

амал омад, ки дар натижа якчанд нафар кушта ва зиёда аз 20 нафар жароьат бардоштанд.

Баъди ин ьодиса маыомоти Тожикистон барои ошкоркунии ьаракату гур=ььо ва аьзоби

исломц, ки эьтимолан дар ин ьодиса даст доштанд, к=шиши худро дучанд намуданд.

Намояндагони маыомоти интизомц барои ошкоркунии ыазияьои марбут ба амнияти миллц

зери фишори шадид буданд. Дипломате аз Душанбе ба Авфи Байналмилал гуфт: «аз боло

талаб намуданд, ки маыомоти маьаллии амниятц бояд муыобили ифротгароён бераьмона

мубориза баранд. Аниыу равшан гуфта нашуда бошад ьам, ин талаб дар сатьи поёнц ба

маънии дастгиркунии ьар нафари ба амнияти миллц хавфдошта фаьмида шуд. Бисёр

нафаронеро, ки сольо боз ба ихтиёри худ гузошта буданд, аз нав дастгир намуда, барои

аъзогц дар созмоньои щайриыонунии экстремистц ба маькама кашиданд»65.

ДАЬИ дар ыарорьои марбут ба истирдоди шаьрвандони Тожикистон аз хорижа нишон додаст,

ки аъзои жунбишьои исломц ва гур=ьу аьзоби исломц, ба монанди Ьизби Таьрир зери

хатаранд ва66 «асосьо жиддие мавжуданд, ки ба амалияи таъзиыи аъзо ё жонибдорони Ьизби

Таьрир, ки маысадьои ьам динц ва ьам сиёсц дорад, бовар карда шавад».

2.2.1 НАЫЗИ ЬУЫУЫИ ИНСОН АЗ ЖОНИБИ АФСАРОНИ МАЫОМОТИ

АМНИЯТЦ

Авфи Байналмилал аз гузоришьо оид ба шиканжа ва дигар бадрафтории мунтазам нисбати

оньое, ки ба иттиьоми марбут ба амнияти миллц ва экстремизми динц дастгир шуда, дар

боздоштгоььои ш=ъбаьои махсуси ВКД, аз жумла «ш=ъбаи шашум»; ьамчунин КДАМ

нигоьдорц мешаванд, изьори ташвиш мекунад. КДАМ барои амалиёти зидди террористц,

амнияти дохилц, тафтишоти гур=ььо, созмоньо ва аьзоби щайрирасмц ё щайриыонунц масъул

аст.

Гарчанде, ки аксари тавыифгоььо ва маьбасьо соли 2002 аз салоьияти ВКД ба салоьияти

Вазорати адлия дода шуданд, аммо маыоми тавыифгоььои КДАМ дигар нашуд. Тибыи

гузоришот, дастгиршудагон дар тавфиыгоььои КДАМ одатан аз ду то шаш моь нигоь дошта

мешаванд, гарчанде мувофиыи гузориши муьофизони ьуыуыи инсон дар баъзе ьолатьо дар он

жо оньоро баъзан то замони мурофиа нигоь медоранд. Ьимоятгарон изьор мекунанд, ки ба

оньо вохурц бо он зерьимоягоне, ки дар ин тавыифгоььо нигоьдорц мешаванд, хеле мушкил

аст.

То он жое, ки Авфи Байналмилал иттилоъ дорад, муыаррароти ыонун оид ба тартиби

боздошткунц фаъолияти намояндагони тамоми маыомоти интизомц, аз жумла оньоеро, ки дар

КДАМ кор мекунанд, танзим мекунад67. Вале тибыи гузоришот, дар ьолатьои алоьида дар

парвандаьои нисбатан ьассос аз жониби мансабдорони баландрутбаи ВКД ё КДАМ дастуроти




18 18

щайрирасмии вайронкунандаи тартиби боздошт дода мешаванд, ки пиньонианд. Дар чунин

ьолатьо, дастрасии дастгиршуда бо ьимоятгар ва олами беруна мушкил буда, вай аз

кафолатьои асосии зидди шиканжа ва дигар бадрафторц маьрум мешавад.

Мувофиыи хабарьо афсарони «ш=ъбаи шашум»-и ВКД зуд-зуд шиканжа ва дигар

бадрафториро истифода мебаранд. ««Ш=ъбаи шашум» бадтарин аст. Аз он жо ё мурда ва ё

маслуы шуда мебароянд», гуфт яке аз фаъолони ьуыуыи инсон санаи 7 апрели соли 2011.

Баъзе ьолатьои дар боби 2.3 даржшуда, ба масъалаи шиканжа ва дигар бадрафторц нисбати

боздоштшудагони дар заминаи амалиёти зидди террористц дар боздоштгоььои ВКД ва КДАМ

нигоьдорц шуда, марбутанд.

2.3 ТАРЗЬОИ ШИКАНЖА “Ьатто бо гузашти сольо ыурбониёни шиканжа аксаран дар додани маълумот оид ба

гунаькорон ьатто ба тариыи пиньонц, мушкилоти сахти равонц доранд. Ьамаи ин мусибат

дар кишваре руй додаст, ки зиндагц мекунанд ва оньо дигар ьеж ваыт худро амн эьсос

намекунанд”.

Намояндаи созмони хайриявии Авесто, ки бо ыурбониёни шиканжа кор мебарад

Духтури ТЩЬ Авесто дар бораи ыурбонии шиканжа, ки моьи феврали соли 2011

муоина кардааст, ба Афви Байналмилал68

чунин гуфт:

“Вай сухани бисёр накард ва дар бораи шиканжа чизе нагуфт. Дар аснои муоина аз =

пурсидам, ки «Чаро хараки биниат шикаста пардаи г=шат даридааст?» Ваыте ман ба вай

фаьмонидам, ки суханаш дар байни мо мемонад, ба гап даромад. Вай чи тавр дар ш=ъбаи

милитсия ва дар тавыифгоьи муваыыатии Душанбе лату к=б шуданашро тасвир кард.

Кормандони милитсия бо пойафзол ба руй ва бо ч=бдасти резинц ба зонуи ыоыаш задаанд;

либосашро кашида, ба миёни пойьояш задаанд; ба узвьои таносулаш оби ях рехтаанд ва

дастонашро тоб дода, мажбур кардаанд, ки зидди шиносаш, ки г=ё шарики вай бошад,

нишондод диьад. Илова бар ин, ангуштонашро ба ыувваи бары пайваст карда, бо зарбаи бары

шиканжа додаанд. Вай изьор намуд, ки ьашт соли умрашро бо айби сохтаи хариду фур=ши

маводи мухаддир дар зиндон гузаронидааст”.

Авфи Байналмилал дар хусуси тарзу усульои альол дар Тожикистон мавриди истифодаи

шиканжа чандин нишондодьои бевоситаро дорад. Ин тарзу воситаьо иньоянд: истифодаи

зарбаи бары ба аъзои бадан, аз жумла ба узвьои таносул; рехтани оби ж=ш аз саропои

дастгиршуда; дар оби хунук тар кардан; ба узвьои таносули дастгиршудагон бастани

ыуттиьои пластикии бо об ё ыум пур кардашуда; бо сигор ё маводи химиявц с=зонидан. Бо

ч=бдастьо ва бо дасту по задан низ тибыи гузоришот маъмуланд. Дар хусуси истифодаи

усульои дарднок, вале бе падидаи жароьат, масалан, бо ыуттии пластикии пур аз об задан низ

гузоришьо зиёданд.

Муьофизони ьуыуыи инсон аз ьолатьои тажовуз ба номус ва таьдиди тажовуз ба номуси чи

мардон ва чи занони боздоштшуда гузориш додаанд. Оид ба ьолатьои шиканжаи равонц низ

гузоришьо мавжуданд. Ьимоятгарон аз холатьое гузориш доданд, ки ба мардони дастгиршуда

модар, зан, хоьар ё духтарони оньоро, ки ба тавыифгоь оварда шудаанд, ба муддати к=тоь

нишон дода, баъд гуфтаанд, ки оньоро ба утоыи дигар бурда, ба номуси оньо тажовуз

мекунанд. Авфи Байналмилал аз ягон ьолати амалишавии ин гуна таьдид огоь нест, вале




19

чунин таьдид дар чунин ьолатьо шиканжаи равонии ьам мардон ва ьам занон маьсуб

мешавад. Доири дигар намудьои шиканжаи равонц, ба монанди тамаъжуц ва таьыир ьамчун

васоити маъмулии фишороварц ба дастгиршудагон низ гузоришьо ьастанд.

Намояндагони ТЩЬ Авесто ба Авфи Байналмилал изьор доштанд, ки оньо дар ыурбониёни

шиканжа аксаран чунин нишонаьоро мебинанд: пардаьои даридаи г=ш, дандоньои шикаста,

биниьои шикаста, жощьои бежошуда, баъди зарбаи бары гум кардани ыобилияти ангуштон ва

артрити баъди жароьат. Илова бар ин, жабрдидагон аксар ваыт гирифтори афсурдаьолц,

бехобц ё хобьои даьшатнок, харобии асаб, дарди шадиди сар, дилсардц аз ьаёт ва дигар

нишонаьои бемориьои марбут азият мекашанд69

Баьромиддин Шодиеви бисту ьаштсола бо гумони дуздц санаи 19 октябри соли 2011 дастгир

шуда буд. Тибыи гузориш, пеш аз дар ьолати беьушц ба маркази миллии тиббц бурда ва ба таври

таъжилц жарроьц шудан, вай дар ш=ъбаи милитсияи ноьияи Шоьмансур се р=з боздошт шуда буд.

Баьромиддин Шодиев тибыи гузориш ба ьуш омада, ба модараш гуфтааст, ки кормандони

милитсия барои иырор кардани = ба жинояте, ки содир накардааст, вайро сахт лату к=б кардаанд.

Ба гуфти вай, даьонашро бо лента баста, ба зарбаи бары доштаанд, то ьеж кас овози =ро

нашунавад. Баьромиддин Шодиев санаи 30 октябри соли 2011 вафот кард. Бахши матбуотии ВКД

дар ибтидо хабар дод, ки Шодиев вакти пурсиш худро аз тирезаи ыабати дуюм партофтааст.

Барои хунукназарие, ки боиси марг гардидааст70

, нисбати се нафар кормандони милитсия

парвандаи жиноятц кушода шуда, ьамаи оньо аз кор озод карда шуданд. Нисбати муфаттиши ин

парванда айб эълон карда шуда, санаи 17 феврали соли 2012 мурофиаи судии вай ощоз гардид.

Вале дар давраи навиштани ин гузориш парванда барои тафтишоти иловаги фиристода шуда буд.




20 20

3. КАФОЛАТЬОИ НОМУНОСИБИ ЗИДДИ ШИКАНЖА Ашхоси ьабсшуда ьамеша аз хавфи с=иистифодаи нер=и мажбуркунии давлат, аз жумла

шиканжа ва дигар бадрафторц осебпазиранд; жудоии боздоштшудагон аз олами беруна чц

ыадар зиёд бошад, ин хавф ьамон ыадар меафзояд. Барои ьамин, кафолатьои асосии аз

шиканжаву дигар бадрафторц эминдорандаи дастгиршудагон аз иньо иборатанд: ьуыуыи ба

хеш ё шахси сеюми дилхоь оиди дастгиршавц хабар додан; ьуыуыи дастрасц ба ьимоятгар; ва

ьуыуыи муоинаи тиббц аз тарафи духтури дилхоь.

Ба сабаби он, ки шиканжа ва дигар бадрафторц фавран баъди дастгиршавц ё ьатто дар ваыти

дастгиршавц ощоз шуданаш мумкин аст, амали сариваытии ин кафолатьо хеле муьим аст.

Зиёда аз ин, барои амалц гардидани ьуыуы ба ин кафолатьо муьим аст, ки ба дастгиршудагон

дар бораи ин ва дигар ьуыуыьое, ки оньо давраи боздошт доранд, фавран хабар дода шавад.

Авфи Байналмилал чунин меьисобад, ки дар ыонун ва амалия муыаррар намудани тартиби

возеьи дастгиркунц, ки ин ва дигар кафолатьоро, ба монанди ба дастгиршудагон хабар додан

оид ба ьуыуыьояшон дар аснои дастгиршавц, хабар додан ба аъзои оила ва химоятгар,

баыайдгирии дастгиркунц ва дигар сабтьои дахлдорро дарбар мегирад, метавонад татбиыи

кафолатьои асосии зидди шиканжа ва дигар бадрафториро таъмин намояд. Вале тадыиыоти

Авфи Байналмилал аз он гувоьц медиьад, ки дар Тожикистон чи дар ыонун ва чи дар амал

муыаррароти ин кафолатьо ба =ьдадориьои байналмилалии кишвар жавобг= нестанд. Боби

мазкур ин камбудиьоро нишон медиьад.

3.1 БОЗДОШТИ БИДУНИ ВАСОИТИ ИРТИБОТ (ИНКОММУНИКАДО) “Шиканжа дар аксари ьолатьо ьангоми боздошти бидуни васоити иртибот амалц мешавад

(ва) боздошти бидуни васоити иртибот бояд щайриыонунц карда шавад”

Гузоришгари СММ оид ба шиканжа71

Тадыиыоти Авфи Байналмилал ба он ишора мекунад, ки дар Тожикистон дар бисёр ьолатьо

шиканжа ва бадрафторц пеш аз расман дастгиркунии гумонбар руй медиьад, яъне пеш аз он

ки шахси дастгиршуда дар ш=ъбаи милитсия ба ыайд гирифта мешавад.

Мувофиыи хуыуыи байналмилалц, шахс аз лаьзае, ки аз озодц маьрум мешавад ва бо дастури

намояндаи маыомоти дахлдор ба жои дигар рафта наметавонад, вай дастгиршуда ьисоб

мешавад72.

Мувофиыи КМЖ баъд аз ба мақомоти таъқиби ҷиноятӣ овардани дастгиршуда, шахси

мансабдор дар давоми се соат протокол тартиб медиҳад73, ки дар он асос, ҷой ва вақти

дастгиркунии воқеӣ дарж мегарданд. Баъди тартиб додани протокол ьуыуыьои дастгиршуда

фаьмонида мешаванд74, ба монанди донистани он, ки барои чӣ гумонбар шудааст75, ьуыуыи




21

истифода аз ёрии ҳимоятгар76

, ьуыуыи додани нишондод дар ьузури ьимоятгар, ьуыуыи дар

давоми тафтишот додан ё надодани нишондод77

. Гумонбаршуда аз лаҳзаи воқеан дастгир

карда шуданаш на дертар аз 24 соат бояд пурсида шавад78

. Дар давоми 72 соати дастгиршавц

бояд мажлиси судц оиди интихоби чораи пешгирц барпо гардад ва дар он судя ыонунияти

дастгиркуниро баррасц намуда, дар хусуси интихоб кардани чораи пешгирӣ, яъне ьабс карда

аз ТНМ ба ТТ ирсол кардан ё озод кардан ыарор барорад.

Вале камбудии асосии КМЖ дар он аст, ки вай лаьзаеро, ки шахс дастгиршуда ьисоб

мешавад, муайян накардааст. Моддаи 91.1 КМЖ муыаррар намудааст: «Дастгир кардани шахс,

яъне ба мақомоти таъқиби ҷиноятӣ овардани ў ва ба мўҳлати кўтоҳ дар ҷойҳои махсус бо

тартиби муқарраркардаи қонунгузорӣ ва Кодекси мазкур нигоҳ доштан аст». Муьофизони

ьуыуыи инсон ва ьимоятгарон гузориш медиьанд, ки аз ин сабаб маыомоти интизомц ва судьо

чунин меьисобанд, ки дастгиркунц таньо аз лаьзаи баыайдгирии расмц ощоз мешавад. То он

даме, ки шахси ба гумони содиркунии чиноят дастгиршуда дар маыоми мурофиавии гумонбар

расман ба ыайд гирифта нашавад, яъне протоколи дастгиркунц тартиб дода нашавад, вай

тибыи ыонунгузории кишвар ьуыуыьои мурофиавиро ба монанди, дастрасц ба ёрии ьуыуыц ва

тиббц, хабардоркунии аьли оила, фаьмонида шудани ьуыуыьои худ ва кафолатьои асосии

зидди шиканжа ва бадрафториро ба даст намеорад.

Меъёрьои байналмилалц возеьу равшан нишон медиьанд, ки ба ьар як шахс бояд аз лаьзаи

дастгиршавц ё ьабс ё фавран баъди он ьуыуыьояш ва тартиби амалисозии оньо фаьмонида

шаванд79. Вале мувофиыи КМЖ кормандони маыомот таньо ваыте, ки дастгиркунц ба ыайд

гирифта шудааст, бояд ьуыуыьои дастгиршударо ба вай фаьмонанд80. Гарчанде ки ыонун

тартибдиьии протоколи дастгиркуниро дар давоми се соати ба мақомоти таъқиби ҷиноятӣ

овардани дастгиршуда талаб мекунад, дар амал он хеле дертар тартиб дода мешавад. КМЖ

ьамчунин м=ьлатеро, ки дар давоми он шахс бояд ба боздоштгоь оварда шавад, муайян

намекунад. Ьуыуышинос Алишер Мажидов дар амал чц маънц доштани инро чунин

фаьмонид: «дастгиршударо метавонанд бо мошини милитсия ба м=ьлати дароз чарх занонида,

ьуыуыашро ба ьимоя…ва ьуыуыи нишондод надоданашро нафаьмонандt»81.

Авфи Байналмилал изьори ташвиш мекунад, ки низоми мавжуда ба мунтазам худсарона

дастгиркунц ва бо салоьдиди маыомоти дахлдор ба муьлати номуайян нигоьдории ашхос бе

дастрасц ба кафолатьои шиканжа ва бадрафторц имконият медиьад. Ин фаыат масъалаи

ыонунгузорц нест, балки масъалаи амалиест, ки ба шиканжа ва дигар бадрафторц дар зинаьои

аввали дастгиркунц бурда мерасонад.

Авфи Байналмилал аз маыомоти Тожикистон даъват мекунад, ки КМЖ-ро тащйир дода

муыаррар намояд, ки дастгиркунц бояд дар шуъбаьои милитсия дар давоми се соати

маьрумкунц аз озодц бо ыайд гирифта шавад ва ьуыуыьои мурофиавии шахс аз лаьзаи

маьрумкунц аз озодц фаьмонида шаванд.

Моьи ноябри соли 2010 Ильом Исмонов барои ширкат дар гур=ьи чиноятц дастгир шуда, ба

м=ьлати ьафт р=з дар бинои «ш=ъбаи шашум»- и ВКД дар вилояти Сущд дар боздошти

эътирофнашуда ыарор дошт ва дар ин муддат ба иддаои вай мавриди шиканжа ыарор гирифт.

Ваыте ки ьамсари Исмонов ва ьимоятгари вай ба прокурори вилояти Сущд шикоят бурданд,

генерал-лейтенанти адлия Юсуф Раьмонов мебошад82 иддаои дастгиркунии щайриыонунии

Исмоновро инкор намуда, посух додааст, ки «гарчанде, ки таьыиыи маводьои иштироки = дар

гур=ььои террористц кашол ёфта бошад ьам, Исмонов воыеан ба маькамаи нигоьдории




22 22

муваыыатц дароварда нашуда, дар бинои Ш=ъбаи мубориза алайьи чиноятьои муташаккил

нигоьдорц шудааст». Дигар хел карда г=ем, ба фикри вай Исмонов дастгир нашуда буд, чунки

вай дар тавыифгоьи нигоьдории муваыыатц нигоь дошта нашуда буд ва боз чунки вай ьамчун

дастгиршуда ыайд нашуда буд, балки дар бинои «ш=ъбаи шашум» нигоьдорц мешуд. Тафсири

маьдуди моддаи 91 КМЖ эьтимол мантиыи ин ьолатро муайян кунад. Авфи Байналмилал бар

он аыида аст, ки Ильом Исмонов аз лаьзаи аз озодц маьрум шуданаш дастгиршуда буд ва

чунин тафсири мафьуми дастгиркунц аз жониби прокурор иштибоь аст. Авфи Байналмилал

аз он изьори нигаронц мекунад, ки таъхир дар тартибдиьии протоколи дастгиркунии Ильом

Исмонов =ро аз кафолатьои асосии зидди шиканжа маьрум кард ва вай худсарона дастгир

карда шуд.

Авфи Байналмилал парвандаьоеро таьлил намуд, ки дар оньо ваыти аниыи дастгиркунц сабт

нашуда ва дастгиркунц дар давоми якчанд руз ба ыацд гирифта нашуда буд. Самуфаттиши

Идораи корьои дохилии вилояти Сущд тасдиы намуд, ки83

«афсарони дастгиркунанда аксар

ваыт дастгиркуниро сабт намекунанд. Агар оньо сабт накарда бошанд, мо мекунем. Дар аснои

сабткунц ман ваыти сар кардани корамро аз руи ин парванда менависам, на ваыти

дастгиркунии воыеиро».

Муьофизи ьуыуыи инсон аз вилояти Сущд тасдиы намуд: « Дафтари баыайдгириро муфаттиши

парванда пур карда, имзо мегузорад. Одатан ин нафар дар дастгиркунц иштирок

намекунад»84

.

Ьимоятгаре аз Ыурщонтеппа, ыисми жанубии вилояти Хатлон ба Авфи Байналмилал ьолатеро

иброз дошт, ки марде дар тавқифгоҳи нигоҳдории муваққатц бе ягон ьужжатгузорц ба муддати

28 руз нигоь дошта шуда буд: «Ьар гоь ьимоятгар барои вохурц меомад, намояндагони

милитсия мегуфтанд, ки «ту вайро дида наметавонц, вай ьануз расман дастгир нашудааст».

Аьли оилааш ьар руз ба вай хурок меоварданд. Дертар, ваыте ки уро озод карданд, вай

фаьмид, ки жои корашро аз даст дода, ягон воситаи исботи дар ьабси милитсия буданашро

надорад»85.

Авфи Байналмилал изьори нигаронц мекунад, ки дар чунин ьолатьо ашхоси аз озодц

маьрумшуда de facto дар боздошти бидуни васоити иртибот дар ихтиёри афсарони маыомоти

интизомии дастгиркунанда мебошанд. То ваыти ыайди расмии дастгиршавц оньо берун аз

ьимояи ыонун ва бе ьимояи муносиби зидди шиканжа ва дигар бадрафторц мемонанд.

Дар асоси мониторинги 55 мурофиаи судц оиди чораи пешгирц дар соли 2010, ТЩЬ Маркази

ьуыуыи инсон гузориш додаст, ки таньо дар 12 ьолат судяьо барои аниы намудани ваыти

даыиыи дастгиркунц кушиш намудаанд. Дар аксар ьолатьо оньо ба ваыти дастгиркунии аз

тарафи муфаттишон нишон додашуда бовар кардаанд, ьатто дар ьолатьое, ки дастгиршудагон

оиди пеш аз ваыти дар аснод зикргардида дастгир шудан арз намудаанд86. Ыазияи Мирзохон

Каримов тажассумгари он аст, ки дастгиркунии бидуни васоити иртибот ва ыайднашуда барои

шиканжа ва бадрафторц замина фароьам меорад.

Мирзохон Каримов87 аз 13 то 15 июни соли 2009 дар шаьри Нораки вилояти Хатлон бе

дастрасц ба ьимоя дастгир шуда буд. Вай изьор дошт, ки се нафар афсарони баландрутбаи

милитсия, ки оньоро мешиносад, вайро барои иырор шудан дар соьибии маводи мухаддир

мавриди лату куби шадид ыарор доданд. Вай ба хотир меорад, ки «баъди рафтани дигарон

яке аз оньо то соати яки шаб бо ман монда, маро бо дасту по хеле зад». Мирзохон Каримов




23

шабро дар бахши навбатдорц бо дастони ба пои кат басташуда руз кард. Рузи дигар лату куб

идома ёфта, ваыте ки Мирзохон Каримов иырор нашуд, вайро нафаре, ки як руз пештар зада

буд, бо дастони баста ба мошин савор карда, ба суи Душанбе равон шуд. Дар роь афсарони

милитсия мошинро дар гармии 40 даража монда, бо наздикони худ ба хурокхурц рафтанд.

«Санаи 15 июн манро боз дар назди тирезаи ошёнаи якум лату куб карданд. Ман нохост

ьамсари худро дидам, ки аз берун ба ман нигоь мекард. Ман шарм доштам, ки вай задани

маро мебинад ва кушиш кардам руст шавам.» Тибки изьороташ вайро чунон берахмона

заданд, ки тоыат карда натавонист ва санади икроршавиеро, ки тибыи он гуё барои

истеъмоли худаш маводи мухаддир харидааст, имзо намуд. «Ман Рембо нестам», гуфт у ба

муфаттиш, ваыте ки чаро имзо карданашро пурсиданд, «оньо манро хеле бераьмона заданд».

Санаи 15 июни соли 2009 парванда ба муфаттиш супорида шуд ва муфаттиш вайро барои аз

болои суиистифодаи кормандони милитсия арз кардан ба прокуратураи Норак бурд.

Прокурор тибыи гузориш ба вай гуфт, ки «ин ыонунвайронкуниьо шармандагианд» ва дар

парванда ыайд намуд, ки иыроршавц озодона набуд ва барои озодкуниаш дастур дод. Тибки

хулосаи ташхиси судии тиббц Мирзохон Каримов «осеби пушидаи майна ва косахонаи сар»,

латмаи майна ва хунхобии зери пуст доштааст, ки бо жисми кунд расонида шудаанд.

Ду нафар афсарони милисаи дар бадрафторц нисбати вай дастдошта, тибыи гузориш, барои

сўиистифода аз ваколатҳои мансабӣ ва баромадан аз ҳадди ваколатҳои мансабӣ88 ба муьлати

панжсолц аз озодц маьрум шуда, вале баъдтар дар асоси санади авф озод гардидаанд.

Мирзохон Каримов талаби жубронро барои боздошти щайриыонунц ва бадрафторц идома

медиьад. Санаи 15 маи соли 2011 вай ба Прокурори генералц мактуб навишта, вале дар

замони навишта шудани ин гузориш жавобе нагирифтааст. Муфаттиши парванда, тибыи

гузориш89 ба вай маслиьат додаст, ки шикоятнависиро бас кунад ва гуфтааст: «Шукр кун, ки

дар озодц ьастц».

3.2 ИСТИФОДАИ ЬАБСИ МАЪМУРЦ БАРОИ ПУШОНИДАНИ ПУРСИШИ ЩАЙРИРАСМИИ ЖИНОЯТЦ Авфи Байналмилал аз гузоришоте изьори ташвиш мекунад, ки кормандони милитсия ьабси

маъмуриро барои бе ьимоятгар ва бе дигар кафолатьои мурофиавц дарозкунии боздошти

гумонбаршудагон истифода мебарад. Тибыи гузориш дар баъзе ьолатьо кормандони милитсия

одамонро бо баьонаи гумонбарц дар вайронкунии ыонунгузории маъмурц (масалан, барои

муыобилият ба намояндаи маыомот) дастгир намуда, дар боздошти расмц нигоь доштаанд.

Оньо барои содиркунии ьуыуывайронкунии маъмурц то даь шабонаруз дар ьабс буда

метавонанд ва дар ин муддат кормандони милитсия эьтимолан оньоро иырор мекунанд ё аз

оньо маълумот гирифта, баъд аз он дар ьабси маъмурц будагонро ьамчун гумонбар дар

жиноят ба ыайд мегиранд. Ьангоми дар ьабси маъмурц будан, шахс аз кафолатьои мурофиавц,

ба монанди шикоят бурдан аз болои дастгиркунц ва ьуыуыи бо ьимоятгар вохурданро

надоранд. Ьамин тариы, маыомоти Тожикистон ьабси маъмуриро барои сарфи назар кардани

баррасии ыонунияти дастгиркунц аз тарафи суд истифода мебаранд.

Гузоришгари СММ оиди шиканжа дар тавсияьои умумиаш ба давлатьо дар хусуси чораьои

зидди шиканжа ва дигар намуди бадрафторц ба таври возеь ыайд намудааст: «Ьабси маъмурц

аксаран дастгиршудагонро берун аз назорати судц мегузорад. Ашхоси дар ьабси маъмурц

буда, бояд ба монанди оньое, ки ба гумони жиноят дастгир шудаанд, аз муьофизати ыонун

бархурдор бошанд»90.




24 24

Моьи марти соли 2012 Тожикистон тавсияьои Шурои хукуки инсонро дар Тафсири даврии

универсалц (ТДУ) оиди тащйир додани Кодекси ьуыуывайронкуниьои маъмурц ва таъмини

ьуыуыи баробари маьбусони маъмурц бо дар жиноят гумонбаршудагон барои шикоят бурдан

аз болои ыонунц будани дастгиркунц пазируфт91

. Авфи Байналмилал аз Точикистон даъват

мекунад, ки ин иыдомро ижро намуда, бе таъхир ин ислоьотро амалц гардонад.

3.3 ДАСТГИРКУНИИ АШХОС «ЬАМЧУН ШОЬИДОН» Ба Авфи Байналмилал гузориш додаанд, ки намояндагони маыомоти интизомц шахсро

щайрирасмц ьамчун «шоьид» ё «жабрдидаи жиноят» ва ё ьамту «барои суьбат» даъват

менамоянд. Мувофиыи ыонун92 шоьидро, агар ихтиёрц наояд, ба таври мажбурц ба назди

муфаттиши милитсия овардан мумкин аст, вале вайро дастгир кардан мумкин нест93 ба

шарте, ки дар содиркунии жиноят гумонбар набошад. Дар чунин ьолатьо дар шуъбаи

милитсия будани шахс ба ыайд гирифта намешавад ва шоьидон аз кафолатьое, ки тибыи

ыонунгузории кишвар дастгиршудагон соьибанд, бархурдор нестанд. Авфи Байналмилал аз

ьолатьои аз жониби кормандони милитсия дастгиршавии шоьидон, ки щайриыонунц буда,

меъёрьои Гуруьи кории СММ оиди дастгиркунии худсарона94

онро дастгиркунии худсарона

меьисобанд, огоь аст. Созмон ба маыомоти Тожикистон гушрас мекунад, ки аз лаьзаи маьрум

шудан аз озодц шахс дастгиршуда маьсуб мешавад.

3.4 ТАЪХИР ДАР ДАСТРАСЦ БА ЬИМОЯТГАР “Муфаттишон доимо аз ьимоятгарон мегурезанд”

Муьофизи ьуыуыи инсон, Хужанд95

«Сенарияи муыаррарц чунин аст, ки шахсро ба шуъбаи милитсия оварда, барои нишондод

додан ё иырор шудан зада ва ё шиканжа менамоянд, корманди милитсия протоколи

дастгиркуниро пур мекунад ва таньо баъди ин оньо бо ьимоятгар тамос мегиранд. Ваыте ки

ьимоятгар меояд, вай аллакай лозим нест, чунки шахс аллакай ба ьама чиз иырор шудааст.»

Ьимоятгар аз Ыурщонтеппа96

Неъматилло Ботаыозиев, муьофизи ьуыуыи инсон аз Ыирщизистон, санаи 26 феврали соли

2010 дар Душанбе щайб зад. Баъди як ьафта маълум шуд, ки вай баъди ташрифи идораи

СММ оид ба гурезагон барои гирифтани маыоми гуреза аз тарафи КДАМ дастгир шудааст.

Неъматилло Ботаыозиев дар ин муддат ба ьимоятгар дастрасц надошта, хешовандонаш аз жои

исти вай хабар надоштанд. Созмони Human Rights Watch ыайд намудааст: «замоне, ки манбаи

ба Human Rights Watch маълум, ахиран вайро дар миёнаьои моьи март дидааст, Неъматилло

Ботаыозиев мавриди шиканжа ыарор гирифта будааст»97. Тибыи гузоирш вай аз табобати

дахлдори тиббц маьрум буд. Неъматилло Ботаыозиев барои даст доштан дар намоиши соли

2008 дар шаьри Нокат дар жустужуи маыомоти Ыирщизистон ыарор дошт. Вай моьи маи соли

2010 ба Ыирщизистон истирдод шуда, баъди ду ьафта аз тарафи суди шаьри Ош озод гардид

ва тибыи гузориш, аз жониби маыомоти амниятц барои минбаъд ба фаъолияти ьуыуыи инсон

даст назадан, огоь карда шуд.

Гарчанде, ки ыонунгузории кишвар98 дар масъалаи дастрасц ба ьимоя аз лаьзаи

дастгиршавц99 стандартьои байналмилалиро инъикос мекунад,100 дар амал дар КМЖ набудани

мафьуми аниыи лаьзаи дастгиркунц маънои онро дорад, ки ьимоятгарон дар дастрасц ба

зерьимоягони худ хеле дермонц мекунанд. Мувофиыи КМЖ101 намояндаи маыомоти дахлдор

таньо баъди тартиб додани протоколи дастгиркунц, ки бояд дар давоми се соати ба шуъбаи

милитсия овардан тартиб дода шавад, вале дар амал хеле дертар ба расмият дароварда




25

мешавад, уьдадоранд ба дастгиршуда дар бораи ьуыуыи ьимоя маълумот диьанд. КМЖ

маыаррар намудааст, ки «гумонбаршуда аз лаҳзаи воқеан дастгир карда шуданаш фавран, вале

на дертар аз 24 соат бояд пурсида шавад102

», вале дар хусуси ьуыуыьои мурофиавии

гумонбаршуда муыаррароти маьдуд дорад. Вай муыаррар намудааст, ки ьимоятгар ьуыуы

дорад, ки дар пурсишьои бо дархости худи вай ва ё дархости дастгиршуда103

амалишаванда

иштирок кунад, вале дар амал, дар бисёр ьолатьо ба ьимоятгарон барои сари ваыт бо

дастгиршудагон вохурдан ижозат намедиьанд ва пурсишьои ибтидоц бе иштироки оньо сурат

мегиранд. Авфи Байналмилал бар он аыида аст, ки ба дастгиршудагон ьуыуыи асосии

мурофиавии оньо, аз жумла ьуыуы ба ьимоя бояд дар лаьзаи боздошт фаьмонида шавад.

Илова бар ин, КМЖ бояд ба он тартиб тащйир дода шавад, ки ьимоятгар аз ьуыуыи дар

тамоми пурсишьо иштирок кардан бархурдор бошад ва дастгиршуда то дастрасц ба ьимоя

пурсида нашавад104

. КМЖ бояд ьамчунин муыаррар намояд, ки далельои дар амалиёти

тафтишотц бе иштироки ьимоятгар аз гумонбар гирифташуда, дар суд ыобили ыабул

набошанд.

Ьимоятгарони Тожикистон ба Авфи Байналмилал изьор намуданд, ки муфаттишон барои ба

таъхир гузоштани вохурц бо дастгиршудагон ьар гуна баьона пеш меоранд ва ьимоятгарон

одатан баъди се то панж рузи баъди боздошт бо дастгиршудагон вомехуранд. Якчанд

ьимоятгарон гузориш доданд, ки муфаттишон ба оньо то баыайдгирии дастгиркунц ижозаи

вохурц намедиьанд ва ин, дар ьолате, ки баыайдгирии дастгиркунц мунтазам ба таъхир

меафтад, мушкилц аст. Дигарон иттилоъ доданд, ки бори аввал бо зерьимоягони худ дар

мажлиси суди оиди интихоби чораи пешгирц, ки мувофиыи ыонунгузории кишвар105 дар

давоми 72 соати баъди дастгиркунц амалц мегардад, вохурданд. Вале Авфи Байналмилал аз

ыазияьое огаь аст, ки ьимоятгаронро ба муддати хеле зиёдтар аз 72 соати баъди маьрумкунц

аз озодц роь надодаанд.

Ьимоятгарон аз Душанбе, Хужанд ва Ыурщонтеппа ба Авфи Байналмилал гуфтаанд, ки ба

ыонунгузории куьна ва дастурьои дохилц такя намуда, ба оньо бе ижозати пешакии

муфаттишон имконияти вохурц дар тавыифгоььои нигаьдориро намедиьанд. Дар моььои июн

ва июли соли 2011 Авфи Байналмилал ба ВКД, Вазорати адлия ва Прокурори генералц

мактуб навишта, аз оньо хоьиш намуд, то оиди дастуроти дохили идоравии марбут ба

дастрасии ьимоятгарон ба дастгиршудагон маълумот диьанд, вале то давраи навиштани ин

гузориш жавобе нагирифтааст.

Ьимоятгарон иттилоъ доданд, ки дар амал вохурдани оньо бо дастгиршудагон аз иродаи

мансабдорони алоьида вобаста аст. «Мо барои мулоыот, вобаста аз дар кадом марьила

будани парванда, бояд аз муфаттиш, прокурор ё судя ижозати хаттц гирем. Барои ьар як

вохурц ижозати алоьида лозим аст, ё мо бояд ьамроьи муфаттиш ё прокурор равем»,

фаьмонид ьимоятгаре аз Ыурщонтеппа106

.

Санаи 22 июли соли 2011 тибыи гузориш, як гуруьи «Шоьидони Яьво», аз жумла чор кудаки

аз 2 то 13 сола дар шуъбаи милитсияи ноьияи Шоьмансури шаьри Душанбе бе дастрасц ба

ьимоятгар нигоь дошта шуданд. Новобаста аз шикоят бурдан ба прокурори ноьияи

Шоьмансур, ьимоятгарон ба вохурц бо оньо муваффаы нашуданд. Ду зан бо ьамроьии

кудакон соати 2-и шаби 23 июл баъди панж соати пурсиш ва имзо гузоштан ба санаде, ки

мувофиыи он яке аз аъзои гуруь Шерзод Раьимов ба оньо таълими динц медод, озод карда

шуданд. Шерзод Раьимов, марди маъюби миллаташ узбек иддао намуд, ки вайро барои аз

динаш даст кашидан лату куб намуда, таьдиди истифодаи зарбаи бары карданд107. Чун ба




26 26

сабаби маъюб буданаш тавыифгоьи нигаьдории муваыыатц вайро ыабул намекард, вай шабро

дар фарши шуъбаи милитсия руз кард. Шерзод Раьимов ва Сурайё Исмоиловаро санаи 23

июл барои пурсиш ба КДАМ бурданд. КДАМ ин бор ьам барои вохурц бо ьимоятгарон

ижозат надод. Дар натижа, як зан бе шиноскунц ба айби эълоншуда, аз тарафи суди ноьияи

Шоьмансур жарима карда шуд. Ьимоятгарони вай ба маводи судц дастрасц надоштанд.

Шерзод Раьимов барои фаъолияти щайриыонунии динц ва вайронкунии ыоидаьои буду бош

айбдор шуда, санаи 17 августи соли 2011 ба Узбекистон хориж карда шуд.

Ин гузориш ба давраьои аввали боздошт тамаркуз намудааст, аммо ьимоятгарон ба Авфи

Байналмилал гуфтаанд, ки вохурц бо дастгиршудагон дар тамоми зинаьои боздошти пеш аз

судц мушкилии асосц аст.

Моьи марти соли 2012 Тожикистон дар доираи Тафсири даврии универсалц тавсияьои ШЬИ

СММ-ро оиди таъмини фаврии вохурии дастгиршудагон бо ьимоятгарон баъди боздоштшавц

пазируфт. Авфи Байналмилал аз маыомоти Тожикистон даъват мекунад, ки КМЖ-ро тащйир

дода, ин ьолатро ыонунц гардонанд ва барои дар амал таъмин намудани ьуыуы ба ьимоя дар

тамоми тавыифгоььои тафтишотц чораьои фаврц андешанд. Дар ин хусус тамоми

намояндагони маыомоти интизомц бояд бо асноди дохилц огоь карда шаванд, то возеьу

равшан гардад, ки зидди вайронкунандагони ьуыуыи мурофиавии дастгиршудагон чораьои

интизомц дида мешаванд.

Асад Шукуралиев ба гумони дуздии чорвои калони шохдор дар ноьияи Шаьристон, вилояти

Сущд санаи 27 январи соли 2011 аз тарафи кормандони милитсия дастгир шуд. Вале

мувофиыи маводи милитсия вай санаи 1 феврал дастгир шуда буд. Санаи 2 феврал амаки

Асад Шукуралиев Аьмад Саъдиеви 61-сола ба шуъбаи милитсия оварда ва то 6 феврал бе

таъмини ьуыуыи ьимоя ва хабардиьц ба аьли оила нигоьдорц шуд. Назарыул Холиыулов низ

ьамчун гумонбар дар ьамин парванда санаи 16 феврал дастгир шудааст. Тибыи гузориш вай

бегоьии 17 феврал эьтимолан дар натижаи шиканжаи кормандони милитсия вафот кард. Асад

Шукуралиев ва Аьмад Саъдиев гузориш доданд, ки оньоро дар шароити бе васоити иртибот

боздошт намуда, барои иыроршавц нисбати оньо бадрафторц намуданд. Тибыи гузориш, аз

жумла кормандони милитсия таьдид намуданд, ки духтари Асад Шукуралиевро ба шуъбаи

милитсия оварда, ба номуси вай тажовуз мекунанд.

Санаи 23 феврал ьимоятгари Асад Шукуралиев ва Аьмад Саъдиев аз Хужанд ба Шаьристон

рафт, то барои дар тавыифгоьи тафтишотии маьаллц бо оньо вохурдан ижозат гирад, вале

жавоби рад гирифт. Санаи 28 феврал Сардори идораи тафтишотии Идораи корьои дохилаи

вилояти Сущд ба муфаттиши Шаьристон занг зада, талаб намуд, ки вохурии ьимоятгар бо

дастгиршудагон таъмин карда шавад. Санаи 2 март ьимоятгарон боз ба Шаьристон рафтанд

ва диданд, ки муфаттиш ба шуъбаи милитсия даромада истодааст, вале ьамкорони муфаттиш

гуфтанд, ки вай дар жои кор нест. Ьимоятгарон ба прокуратураи ноьия рафтанд, вале

кормандони он жо низ муфаттишро пайдо карда натавонистанд. Баъди ин, оньо ба назди

сардори шуъбаи корьои дохилии Шаьристон рафтанд ва вай гуфтааст, ки муфаттиш бо

«сабабьои оилавц» ба хонааш рафтааст ва дар набудани вай Асад Шукуралиев ва Аьмад

Саъдиевро дида наметавонанд. Баъди ба прокурори вилоят шикоят намудан, ба ьимоятгарон

санаи 14 март, ыариб як моь баъди боздошт ижозати вохурц доданд.

Моьи январи соли 2012 Прокурори генералц барои тафтиши иддаои шиканжа ва бадрафторц

ва ташхиси жасади Назарыул Холиыулов дастур дод. Тафтиши фаъолияти жиноятии




27

кормандони шуъбаи мубориза алайьи мубодилаи щайриыонунии маводи мухаддири ВКД дар

Шаьристон дар аснои навиштани ин гузориш идома дорад. Афсари милитсия барои

баромадан аз ьадди ваколатьои хизматц108 ва истифодаи зуроварц ва силоь бо оыибатьои

жиддц айбдор шудааст.

Дар натижаи мурофиаи судц Асад Шукуралиев ба муьлати 6 сол аз озодц маьрум шуда, ьануз

дар ьабс аст. Аьмад Саъдиев низ ба муьлати 6 сол аз озодц маьрум шуда, вале дар натижаи

ыонуни авф бо баназаргирии синну солаш аз маьбас озод шудааст.

Ьимоятгароне, ки оиди вайронкунии ыонуни мурофиавц шикоят мекунанд ё маыомот оньоро

барои аз болои шиканжа ва дигар бадрафторц шикоят кардани муштариёнашон кушиши зиёд

кардан мешиносанд, аксаран зери фишор ыарор мегиранд. «Ваыте ки ьимоятгар ба

шикояткунц ощоз мекунад, вай бо муфаттиш дар низоъ мешавад», гузориш дод як

ьимоятгар109

. Дар Тожикистон якчанд ьимоятгарон ба Авфи Байналмилал иттилоъ доданд, ки

дар чунин ьолатьо кормандони маыомот аксаран ба дастгиршуда барои аз ьимоятгар даст

кашидан ва ьимоятгари нисбатан «гапдаро» гирифтан фишор меоранд. Ин амалия бо

парвандаьои таньо шиканжа ва дигар бадрафторц ё ыонуншиканиьои мурофиавии дигар

иктифо намеёбад.

3.4.1 ИНКОР ВА ТАЪХИРИ ДАСТРАСЦ БА МАСЛИЬАТИ ЬУЫУЫЦ ДАР

БАХШЬОИ МАХСУСИ ВКД ВА МУАССИСА, ИДОРА ВА ЬУЖРАЬОИ

БОЗПУРСИИ КДАМ

Рузноманигори BBC Урунбой Усмонови 59-сола баъди 13 июни соли 2011 аз тарафи

кормандони КДАМ дастгир шудан, дар давоми як ьафта ба ьимоя дастрасц надошт110

.

Дастгиршавии вай то 14 июн ба ыайд гирифта нашуда буд. Санаи 15 июн оилаи вай

ьимоятгарро аз ин ыазия огоь карданд, вале ыонунгузории Тожикистон111

ва стандартьои

байналмилалиро поймол намуда, муфаттиши КДАМ барои вохурц дер ижозат дод ва

ьимоятгар таньо санаи 20 июн вайро дида тавонист.

Дар ибтидо Урунбой Усмоновро барои узвият дар созмони мамнуъи Ьизби Таьрир112 ва

бурдани тарщиботи ифротгароц ба воситаи Интернет, паьнкунии адабиёти ин гуруь ва жалб

намудани аъзои нав айбдор намуданд. Вале тафтишот оиди узвият далеле пайдо карда

натавонист ва ба гуфти кормандони КДАМ санаи 6 июли соли 2011, оньо дар натижа ба

эьтимолияти ьамкории вай бо ин гуруь ва ба маыомот хабар надодан диыыат доданд. Санаи

18 август, дар рузи дуюми мурофиаи судц, Урунбой Усмонов ба судяи суди вилояти Сущд

изьор намуд, ки дар давраи аввали дастгиршавц уро шиканжа доданд, аз жумла дастонашро бо

сигор сузониданд. Урунбой Усмонов ьамчунин арз намуд, ки афсарони КДАМ уро шиканжа

доданд, то аз хизмати ьимоятгар даст кашад ва ба вай гуфтанд, ки дар парвандаьои сиёсц

истифодаи ьимоятгар фоида надорад. Дар мурофиаи судц афсарони КДАМ тасдиы намуданд,

ки ьангоми аз ёрии ьуыуыц даст кашидани Усмонов Урунбой ьимоятгар ьузур надошт, вале

оньо шиканжа ва дер ба ыайд гирифтани боздошти вайро рад карданд. Санаи 14 октябри соли

2011 Урунбой Усмонов айбдор ва се сол аз озодц маьрум гардида, дар асоси ыонуни авф

фавран аз ижрои жазо озод карда шуд. Суди Олц ин ыарорро дастгирц намуд113.

Урунбой Усмонов исрор мекунад, ки робитаи вай бо Ьизби Таьрир барои гузориш додан

оиди сабабьои баландшавии маьбубияти он буд. Авфи Байналмилал бар он аыида аст, ки

Урунбой Усмонов бегуноь буда, ьадафи ижрои вазифаи ыонунии худ ьамчун рузноманигор ва

оромона амалц гардонидани ьуыуыи худ ба озодии баён гардидааст.




28 28

Ьимоятгарон гузориш доданд, ки бо зерьимоягони дар тавыифгоььои КДАМ буда вохурдан,

мушкилоти бузургтарин аст. Ьимоятгаре аз Хужанд ба Авфи Байналмилал изьор намуд114

:

«КДАМ низоми пушида аст. Дастгиршудагон дар таьхона буда, ьимоятгарон барои роь ёфтан

бояд пуртоыат бошанд. Ба он жо якчанд маротиба рафтан лозим аст. Муфатттишон пиньон

шуда, ба телефон жавоб намедиьанд». Авфи Байналмилал аз дастгиршудагоне огоь шуд, ки бе

ёрии ьуыуыц ьафтаьо дар тавыифгоььои КДАМ нигоьдорц шудаанд.

Амалияи дар тавыифгоььо ба муьлати дароз таьти салоьияти таьыиыбарандагон ва

муфаттишон нигоь доштани дастгиршудагон хилофи стандартьои байналмилалц аст.

Масалан, Гузоришгар оиди шиканжа ыайд намудааст: «Оньое, ки ба таври ыонунц ьабс

шудаанд, набояд дар тавыифгоььо зери назорати таьыиыбарандагон ва муфаттишон зиёда аз

муьлати ыонунии барои гирифтани ыарори суд оиди интихоби чораи пешгирц муыарраршуда

нигоьдорц шаванд, ба ьар сурат ин муьлат набояд аз 48 соат зиёд бошад. Оньо бояд фавран

ба тавыифгоььои дахлдори пеш аз судии таьти салоьияти гуногун буда, фиристода шаванд ва

баъди ин робитаи беназорати оньо бо таьыиыбарандагон ва муфаттишон бояд манъ карда

шавад»115

.

Ильом Исмонов ва Зафар Каримов (ба поён нигаред), дар байни 53 нафар ба гумони узвият

дар Ьаракати исломии Узбекистони силоьноку щайриыонунц эълоншуда ва даст доштан дар

гуруьи чиноятц баъди таркиш дар назди «шуъбаи шашум-»и ВКД дар вилояти Сущд санаи 3

сентябри соли 2010 дар ьабс буданд. Дар натижаи таркишьо якчанд нафар кушта ва зиёда аз

20 нафар захмц гардиданд.

Ильом Исмонов санаи 3 ноябри соли 2010 дар вилояти Сущд дастгир гардида, бе васоити

иртибот нигоьдорц шуд. Ваыте, ки ьамсараш аз боздошти вай дар «шуъбаи шашум» хабар

ёфт, ьимоятгарро киро намуд. Химоятгар кушиши бо вай вохурдан намуд, вале кормандони

милитсия гуфтанд, ки «ьануз парвандаи жиноятц ощоз нашудааст ва мо бо вай фаыат суьбат

мекунем». Санаи 5 ноябр ьамсари Ильом Исмонов бо ьимоятгаре аз Маркази ьуыуыи инсон

дар вилояти Сущд баргашт. Ба оньо ижозати вохурдан надоданд, вале корманди милитсия аз

оньо хоьиш кард, ки барои табобати пойьои Ильом Исмонов марьам (маз) биёранд. Санаи 6

ноябр ьамсари Ильом Исмонов вайро дида, гузориш додааст, ки дастонаш аз зарбаи бары

сухта, дар гарданаш изи бурида буд. Ьимоятгари Ильом Исмонов бори аввал вайро санаи 11

ноябр дар мачлиси суди оиди интихоби чораи пешгирц, яъне ьашт руз баъди боздошт

шуданаш дидааст.

Дар мактуби ба номи хамсари Исмонов навишта, прокурори вилояти Сущд изьор намудааст,

ки «Исмонов аз ваыте, ки парвандаи жиноятц ощоз шуда, дастгир ва ба назди суд оварда шуд,

ба ьимоятгар дастрасц дошт». Ин изьорот нишондиьандаи норавшанц дар мурофиаи жиноятц

оиди лаьзаи ба маслиьат ва ёрии ьуыуыц ьаы доштани дастгиршуда аст. Санаи 13 ноябри

соли 2010 судяи суди шаьри Хужанд дар ыарори худ оиди дар тавыифгоь нигоь доштани

Ильом Исмонов тасдиы намуд, ки вай якчанд руз пеш аз 10 ноябри соли 2010 ба

прокуратураи вилояти Сущд оварда, дар давоми се соат протоколи дастгиршави тартиб дода

шуданаш боздошт шуда буд. Судя ыарор намуд, ки кормандони «шуъбаи шашум»-и ВКД дар

натижаи ыайд накардани жой ва ваыти дастгиркунц КМЖ-ро вайрон карданд.

Санаи 11 сентябри соли 2010 Зафар Каримов ба гумони узвият дар ЬИУ ва даст доштан дар

таркишьои 3 сентябр дастгир шуда буд116.




29

Ьимоятгар санаи 23 сентябр хоьиши бо вай вохурдан намуд, вале вайро бори аввал 28

октябри соли 2010 дар мажлиси судц оиди интихоби чораи пешгирц дар суди шаьри Хужанд

дид. «Мо дар толори суд дар ьузури кормандони КДАМ, посбонон ва прокурор вохурдем ва

имконияти бо ьам суьбат кардан надоштем. Ман аз судя беьуда дархост намудам, ки бо

сабаби он, ки дар амалиётьои тафтишотц набудам ва ижозати бо зерьимояам вохурданро

надоштам, муьлати ьабси вайро дароз накунад», гуфт ьимоятгар ба Авфи Байналмилал117

.

Судя ин дархостьоро рад намуд. Баъди мажлиси судц оиди интихоби чораи пешгирц

ьимоятгар барои гирифтани ижозати вохурц дигар бо муфаттиш тамос гирифта натавонист.

«Фаыат ба ман мегуфтанд, ки вай нест. Вай ба занги телефон жавоб надода, аз ман мегурехт».

Тибыи гузориш, Зафар Каримов пеш аз фиристода шудан ба тавыифгоьи тафтишотии № 2-и

шаьри Хужанд, дар ТНМ-и КДАМ ыариб ду моь нигоьдорц шуда буд. Вай иддао дорад, ки

дар ин муддат мавриди шиканжа ва дигар бадрафторц ыарор гирифтааст. Ьимоятгари вай

иттилоъ дод, ки моьи декабри соли 2010 бо иваз шудани сардори бахши тафтишотии КДАМ

дар вилояти Сущд вай якбора имконияти вохурии бемаьдудро бо зерьимояаш соьиб шуд.

Моьи июли соли 2011 дар мурофиаи судие, ки дар суди вилояти Сущд сурат гирифт, ьар ду

судшаванда ба судя изьор доштанд, ки барои ба жиноят иырор шудан мавриди шиканжа ыарор

гирифтанд. Якчанд судшавандаи дигар низ чунин шикоят намуданд. Санаи 8 августи соли

2011 мурофиаи судц пушида эълон гардид ва судя барои тафтиши иддаои шиканжа иыдоме

накард. Мувофиыи маълумоти Авфи Байналмилал, санаи 23 декабри соли 2011 суди вилояти

Сущд нисбати судшавандагон ьукм содир кард. Тибыи гузориш ьимоятгарони судшавандаьо

набуданд ва таньо кормандони КДАМ дар вилояти Сущд ьузур доштанд. Ьимоятгарон таньо

баъди як моьи ьукм, баъди дахолати Ваколатдори ьуыуыи инсон ва Шурои адлия нусхаи

ьукми судро гирифтанд. Дар замони таьияи ин гузориш хешовандони маькумшудагон

протоколи мажлиси судиро, ки барои навиштани шикоят лозим аст, нагирифтаанд. Муьлати

ыонунии шикоят овардан санаи 23 феврали соли 2012 ба охир расид. Аз байни 53 нафар 10

нафар барои даст доштан дар таркишьо ва боыимондагон барои иштирок дар гуруььои

экстремистц ацбдор шуданд. Аьли оилаи маькумшудагон ба талаби худ оиди тафтишоти

ьаматарафа ва холисона идома медиьанд.

3.4.2 ЬУЫУЫ БА ИРТИБОТИ БЕМАЬДУД ВА МАЬРАМОНА БО ЬИМОЯТГАР

Ьуыуыи байналмилалц ьуыуыи гумонбаршударо ба иртиботи маьрамона бо ьимоятгарро ба

таври возеь танзим намудааст. КЬИ СММ ыайд намудааст: «Ьуыуыи иртибот бо ьимоятгар

талаб мекунад, ки айбдоршуда ижозати фавран бо ьимоятгар вохурданро дошта бошад.

Ьимоятгарон бояд имконияти шахсан бо муштариёни худ вохурдан ва бо оньо дар шароити

маьрамона суьбат карданро дошта бошанд118.

Вале Авфи Байналмилал аз чандин ьолатьое огоь аст, ки ьимоятгарон имконияти суьбати

маьрамонаро бо зерьимоягони худ надоштанд119. Ьимоятгаре ба Авфи Байналмилал120 гуфт,

ки дар ТНМ кормандони милитсия аксар ваыт дар назди дар гуё «барои ьимояи ьимоятгар»

меистанд ва бо муштарц маьрамона вохурдан аксаран номумкин аст. Баъзе ьимоятгарон

гузориш доданд, ки оньо гумон доранд дар ьужраьои тафтишотие, ки ьимоятгарон бо

муштариёнашон вомехуранд, баъзан тажьизоти гушкунц насб карда шудааст. Дастуроти

байналмилалц муыаррар мекунанд, ки суьбат бо ьимоятгарон зери назар буда метавонад, вале

на дар масофае, ки намояндаи маыомот онро шунавад121.

Аз руи гузоришьо барои ба вохурц ва суьбати ьимоятгарон бо муштариён монеа эжод кардан

воситаьои гуногун истифода мешаванд. Масалан, Ильом Исмоновро 26 январи соли 2011




30 30

барои гузаронидани амалиёти тафтишотц ба Исфара бурданд. Ьимоятгарро бошад, хеле дер

хабардор карданд то иштирок карда натавонад. Ильом Исмонов иддао намуд, ки ьангоми

гузаронидани амалиёти тафтишотц афсарони маыомоти интизомц вайро дар ШКД шаьри

Исфара лату куб намуданд.

Моььои июн ва июли соли 2011 Авфи Байналмилал ба сардори КДАМ ва Прокурори

генералц мактуб навишта, дар хусуси мавжудияти меъёрьои махсус барои ыабули ыарор оиди

вохурии ьимоятгар бо шахсони дар тавыифгоььои КДАМ боздоштшуда пурсон шуд, вале то

замоне, ки ин гузориш омода мешавад, жавобе нагирифтааст.

3. 5 ХАБАРДИЬИИ АЬЛИ ОИЛА ВА ДИДОРБИНЦ КЬИ СММ ыайд намудааст, ки ашхоси барои жиноят дастгир ва ё ьабсшуда бояд «аз лаьзаи

дастгиршавц»122

ижозаи бо аьли оилаашон тамос гирифтанро дошта бошанд. КЬИ ьамчунин

ба «ьатман ва бе дермонц хабардор кардани хешовандони дастгиршудагон» даъват

намудааст123

. Ба ьамин монанд, ыоидаи 92-юми Ыоидаьои стандартьои минималии СММ

муыаррар намудаанд, ки «ба маьбуси маькумнашуда бояд ижоза дода шавад, ки аьли оилаи

худро дар хусуси дастгир шуданаш фавран хабар диьад». Принсипи 16-уми Принсипьои

асосии СММ оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна шакли боздоштбуда ыайд

намудааст, ки шахси дастгиршуда фавран баъди баьабсгирц бояд ьуыуыи ба аьли оила ё бо

хоьиши худ ба шахсони дигар оиди дастгир шуданаш хабар доданро дошта бошад. Ин

хабардиьц бояд бе дермонц сурат гирад. Кумитаи зидди шиканжа борьо тавсия намудааст, ки

бо аъзои оила аз лаьзаи дастгиршавц тамос гиранд124 ва хусусан ба Тожикистон тавсия

додаст, ки «барои таъмини вохурии фаврии дастгиршуда бо ьимоятгар, духтур ва аъзои оила

аз лаьзаи боздошт» чораьо андешад125.

Мувофиыи ыонун126

дастгиршудагон дар Тожикистон ьуыуы доранд дар давоми 12 соат аз

лаьзаи дастгиркунц ба ахли оила дар бораи дастгиркунц ва жои нигоьдориашон хабар диьанд.

Ьам дастгиршуда ва ьам маыомот ин корро карда метавонанд. Дар гузориши соли 2010,

Ваколатдори ьуыуыи инсон ыайд намудааст, ки шикояти хешовандон гувоьи он аст, ки ин

муьлат дар амал на ьамеша риоя мешавад. Манбаъьои щайриьукуматии Тожикистон оиди

бисёр ьолатьое, ки хешовандон ба таъхир ва ё тамоман хабардор карда нашудаанд, хусусан

дар ьолатьое, ки дастгиршавц дар ваыташ ыайд нашудааст, гузориш додаанд.

Дар Тожикистон хешовандон дар ёфтани ьимоятгар мавыеи асосц доранд ва аз ин сабаб,

зудтар хабардор кардани аьли оила кафолати муьими зидди шиканжа аст.

Ьуыуыи байналмилалц127 талаб мекунад, ки дастгиршуда баъди ьар як маротибаи ба

тавыифгоьи дигар фиристода шудан низ бояд ижозати хабардор кардани аьли оиларо дошта

бошад. Ыонунгузории кишвар ба дастгиршудагон дар ьолатьои ба тавыифгоьи дигар

гузаронидан ё баровардан аз тавыифгоь барои гузаронидани амалиёти тафтишотц ьуыуыи

хабардор кардани ьимоятгарон ва аьли оиларо намедиьад. Кормандони маыомоти интизомц

низ барои хабардор кардани хешовандони оньо уьдадор нестанд. КМЖ бояд ба тарзе тащйир

дода шавад, ки аьли оила ва ьимоятгарон пеш аз ба дигар жой бурдани дастгиршуда

хабардор карда шаванд.

3.6 МУОИНАИ ТИББИИ НОКИФОЯ ВА БОТАЪХИР Стандартьои байналмилалц128 даъват мекунанд, ки дастгиршудагон ва маьбусон бояд фавран

баъди ба муассисаьои нигоьдорц ыабул шудан, имконияти муоинаи тиббиро дошта бошанд ва




31

муоинаи мустаыили тиббц кафолати муьими зидди шиканжа аст. КЬИ СММ ба зарурияти

«муоинаи гумонбарон аз тарафи духтури мустаыил фавран баъди ьабскунц, баъди ьар як

давраи пурсиш, пеш аз ба назди муфаттиш бурдан ва пеш аз озодкунц»129

аьамияти жиддц

медиьаад. Моьи ноябри соли 2006 Кумитаи зидди шиканжа ба Тожикистон тавсия дода буд,

ки «масъалаи ташкили маркази тандурустии аз ВКД ва Вазорати адлия мустаыилро барои

муоинаи дастгиршудагон баъди ьабс ва озодшавц, мунтазам ва бо хоьиши оньо, таньо ё бо

ьамроьии маыоми мутахассиси дахлдори дониши судии тиббц дошта» дида барояд. Илова бар

ин, барои ьангоми сабт ва гузориш додан оиди нишонаьои бадрафторц, дар асоси ахлоыи

тиббц мустаыилона амал кардани духтурьои аз тарафи давлат ба кор ыабулшуда, чораьо дида

шаванд.

Моьи марти соли 2012 Тожикистон тавсияьои130

таъмини дастрасии фаврц ва муоинаи

мустаыили тиббии дастгиршудагонро баъди боздошт дастгирц намуд. Авфи Байналмилал аз

ьукумат даъват мекунад, то ин тавсияро бе таъхир ижро намуда, барои амалц гардидани он

санадьои дохилии ТНМ ва ТТ-ро аз нав дида барояд.

Муоинаи тиббц баъди ыабул шудан ба шуъбаи милитсия ва ТНМ: Новобаста аз моьи июни

соли 2011 ыабул шудани ыонун «Дар бораи тартиб ва шароити дар ьасб нигоь доштани

гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда», ки моддаи 16-уми он муоинаи тиббиро баъди

дохилшавц ба жои нигоьдорц муыаррар намудааст, дар амал баъди дохилшавц ба шуъбаи

милитсия ва ТНМ муоинаи тиббц мунтазам гузаронида намешавад. Ин муассисаьо хадамоти

тиббц надоранд.

Ьимоятгарон ва ТЩЬ гузориш доданд, ки баъзан кормандони милитсия дар ьолатьои зарурц

духтури боваринокашонро барои «тезтар дуруст кардан» даъват мекунанд. Ьимоятгарони

вилояти Хатлон гуфтанд, ки баъзан намояндагони милитсия ёрии таъжилиро даъват мекунанд,

вале ба кормандони тиббц фишор меоваранд, то жароьатьои шиканжаро сабт накунанд131.

Муоинаи тиббц баъди ыабул шудан ба ТТ: Баъд аз он, ки дастгиршудагон ба ТТ, ки дар

салоьияти Вазорати адлия аст, интиыол мешаванд, оньоро духтурони тавыифгоь, ки

кормандони Вазорати адлия мебошанд, муоина мекунанд. Вале бар аыидаи ьимоятгар аз

Хужанд, баздоштшудагон аксаран аз ба кормандони ТТ дар хусуси шиканжа ва дигар

бадрафтории кормандони милитсия сухан кардан меьаросанд, ва кормандони тиббц дар

бораи сабабьои жароьат ва табобат ыариб намепурсанд. Тибыи гузоришьо, дастгиршудагон

бехабаранд, ки шуъбаьои милитсия ва ТНМ ба ВКД тааллуы доранд ва баъди ба ТТ интиыол

ёфтан, оньо ба салоьияти Вазорати адлия мегузаранд.

Подполковник Олимжон Саидолимов, сардори Раёсати ижрои жазои жиноятии вилояти Сущд,

ки барои тамоми тавыифгоььои Вазорати адлия масъул аст, ба Авфи Байналмилал изьор

намуд132: «Кормандони тиббц бояд ьар як маьбуси воридшударо муоина кунанд, то будан ё

набудани шиканжаро тасдиы кунанд. Ьар нафари жароьатдоштаро кормандони милитсия ба

беморхона мебаранд». Вале ьимоятгарон мегуянд, ки барои кормандони ТТ одат шудааст, ки

маьбусони жароьат доштаро аз ТТ ба ТНМ то сиьат шудани жароьати оньо баргардонанд.

Подполковник Олимжон Саидолимов тартиби баыайдгириро чунин фаьмонид: «Дар ьолатьое,

ки маьбусонро ыабул накунем, духтурон оньоро ба ыайд намегиранд, чунки дар ин зина

маьбусон ьануз дар табобати оньо нестанд. Мумкин кормандони милитсия онро

(жароьатьоро) ба ыайд гиранд ё нагиранд, ин дар салоьияти мо нест.» Ба саволе, ки агар

духтурьо ваыти ыабулкунц жароьатьоро бинанд чи кор мекунанд, вай ыатъц жавоб дод: «Он




32 32

гоь мо фавран прокуратураро огоь мекунем; ьамааш ьамин, агар чунин ьолат бошад, вале

чунин ьолат нашудааст.»

Ьимоятгар ба Авфи Байналмилал133

изьор намуд, ки новобаста аз он, ки ыонунгузорц

кормандони ТТ-ро уьдадор мекунад, то ваыти ыабули маьбусон оньоро аз муоинаи тиббц

гузаронанд, дар амал ин дар ихтиёри афсари навбатдор мебошад: «Агар вай шахси

масъулиятнок бошад, муоина мекунад, вале баъзан оньо бо муфаттишон маслиьат мекунанд.»

Авфи Байналмилал аз гузоришьое, ки кормандони ТТ руирост ыабули маьбусони мажруьро

рад мекунанд, изьори ташвиш мекунад, чунки ин жоест, ки оньо баъди ыарори суд оиди

баьабсгирц бояд нигоьдорц шаванд.

КМЖ аз кормандони тиббии ТТ муоинаи маьбусони барои гузаронидани амалиёти

тафтишотц аз ТТ баровардашуда ё даровардашударо талаб намекунад. Ьимоятгарон тасдиы

намуданд, ки дар ьолати аз ТТ баровардан ё даровардани маьбусон, муоинаи мунтазами

тиббц гузаронида намешавад.

Тафтишоти тиббии ьолатьои иддаои бадрафторц: Илова бар муоинаи тиббии муыаррарц, дар

ьолатьое, ки барои бадрафторц нисбати маьбус асос вужуд дорад, вай бояд фавран аз жониби

духтуре, ки бе дахолати маыомот гузориши дуруст навишта метавонад, аз муоинаи тиббц

гузаронида шавад134

. КЬИ СММ даъват намудааст, ки муоинаи тиббц «дар сурати иддаои

бадрафторц ба таври автоматц гузаронида шавад»135.

Кумитаи зидди шиканжа моьи ноябри соли 2006 ба Тожикистон тавсия дода буд, ки

«ташхиси мустаыили тиббиро на таньо бо ижозат ё хоьиши намояндагони маыомот, балки бо

талаби шахси маьбус» таъмин намоянд.

Ьамзамон, КМЖ-и соли 2010136 аз ьимоятгарон ва дастгиршудагон талаб мекунад, ки барои

муоинаи тиббц ижозати муфаттишро гиранд, гарчанде ки барои муайян кардани марг ва

хусусияти жароьатьо гузаронидани экспертизаи судии тиббц ьатмц аст137. Дар ьолатьои барои

парванда аьамиятнок, муфаттиш бояд экспертиза таъин намояд138. КМЖ муайян намекунад,

ки баъди дархост муоинаи тиббц дар кадом муьлат бояд гузаронида шавад.

Дар сурати радкунии дархост барои посухи асоснок додан муфаттиш панж руз дар ихтиёр

дорад. Аз болои раддия ба прокурор шикоят кардан мумкин аст ва прокурор онро дар давоми

се руз ва дар ьолатьои истисноц дар ьафт руз баррасц мекунад. Муьофизони ьуыуыи инсони

Тожикистон дуруст изьори ташвиш мекунанд, ки муддати иловагц барои баррасии прокурор

дар амал маънои онро дорад, ки пайьои бадрафторц нест шуда, жараёни исботи

бадрафториро мушкил месозанд.

Амалан дар ьолатьое, ки муфаттишони милитсия барои экспертизаи тиббц ижозат медиьанд,

онро бо таъхири зиёд, ваыте ки жароьатьо нест мешаванд, баъд мегузаронанд.

Дар жараёни мурофиаьо судяьо метавонанд бо ташаббуси худ ё бо хоьиши тарафьо

экспертизаи судии тиббц таъин кунанд139. Вале оньо хеле кам ба ин иыдом даст мезананд.

6 ноябри соли 2010 ьамсари Ильом Исмонов бо шавьараш вохурда, пайьои зарбаи бары ва

захмро дар гардани вай дид. Пеш аз он, ки ьамсараш ба пайьои вай аз наздик нигоь кунад,

афсарони милитсия вохуриро ыатъ намуда, вайро берун карданд.




33

Дертари ьамон р=з ьамсари Ильом Исмонов шикоят намуда, гузаронидани экспертизаи судии

тиббиро талаб кард. Ьимоятгари Ильом Исмонов низ санаьои 9 ва 10 ноябр чунин дархост

намуд. Санаи 15 ноябр Авфи Байналмилал гузориши Амали фаврц ыабул намуда, ба

тафтишоти фаврц, ьаматарафа ва мустаыил даъват намуд.140

Санаи 10 ноябр Ильом Исмонов, тибыи гузориш, аз «ш=ъбаи шашум»-и ВКД дар шаьри

Хужанд ба ТНМ-и шаьри Чкалов интиыол дода шуд. Сардори тавыифгоь ба оилаи Ильом

Исмонов гуфтааст, ки санаи 11 ноябр духтур вайро муоина кардааст. Вале ба аьли оила ё

ьимоятгар дар ин хусус ягон санаде дода нашуд. Ьамсари Ильом Исмонов ба Авфи

Байналмилал изьор намуд: «Ьолаш чунон бад буд, ки баз=р роь рафта метавонист ва оньо

духтурро чещ заданд. Сардори ТНМ ба мо гуфт ва барои доруьо бояд 50 сомонц диьем. Ба

назарам аьволи шавьарам чунон бад буд, ки Кумитаи Давлатии Амнияти Миллц вайро ба

ТНМ ыабул кардан нахост. Барои хамин «ш=ъбаи шашум» роьи дигари ьамин масъаларо

ёфта, вайро ба ТНМ ирсол карданд ва дар он жо вайро каме табобат намуданд».

22 ноябр Ильом Исмоновро ба ТТ №2-и шаьри Хужанд интиыол доданд. Дар охир

экспертизаи судии тиббиро гузарониданд, вале бо таъхири зиёд. Санаи 27 ноябр коршиноси

судии тиббц ба хулосае омад, ки «дар бадани Исмонов жароьати жисмонц дида намешаванд».

Авфи Байналмилал оид ба иддаои шиканжа ва дигар бадрафторц, ки дар мажлиси судц карда

шудаанд, вале экспертизаи судии тиббц таъин карда нашудааст, маълумоти м=ътамад дорад.

Масалан, то он жое, ки Авфи Байналмилал иттилоъ дорад, барои тафтиши иддои

р=зноманигори ВВС +рунбой Усмонов оиди дар давраьои аввали дастгиршавц шиканжа ва

дигар бадрафторц жой доштанаш, экспертизаи судии тиббц гузаронида нашудааст. Файзинисо

Воьидова, ьимоятгари +рунбой Усмонов санаи 22 августи 2011 ба агентии иттиолотии Азия

Плюс иттилоъ дода гуфтааст, ки судяи суди шаьри Хужанд санаи 15 июн дар мажлиси судц

оид ба интихоби чораи пешгирц жароьатьои дар натижаи шиканжа гирифтаи Усмоновро

медид. Вай дар болои ыошаш захми кушода ва дар дастонаш изи с=хта дошт, вале судя дар

бораи аз кужо пайдо шудани ин жароьатьо ьатто напурсидааст.

Ваколатдори ьуыуыи инсон ьаы дорад, ки ьангоми санҷиши шикоятьои фардц барои

гузаронидани таҳқиқоти экспертӣ дастур диьад141. Кормандони масъули идораи Ваколатдори

ьуыуыи инсон ба Авфи Байналмилал тасдиы намуданд142

, ки ин ьуыуы экспертизаи судии

тиббиро низ дар бар мегирад ва илова намуданд, ки ваколатдор ьан=з аз ин ьуыуы истифода

накардааст.

Моьи июли соли 2011 Авфи Байналмилал ба сардори Кумитаи Давлатии Амнияти Миллц

мактуб навишта пурсон шуд, ки оё тавыифгоььои Кумитаи Давлатии Амнияти Миллц

кормандони тиббии худро доранд ё не. Дар замони навиштани гузориши мазкур жавобе

наомадааст.

3.6.1 ФИШОРОВАРЦ БА КОРШИНОСОНИ ТИББЦ

Баъзе ьомиён ва муьофизони ьуыуыи инсони Тожикистон ба Авфи Байналмилал гузориш

доданд, ки коршиносони тиббии Вазорати тандурустц аксаран ташхисьоро бещаразона ва ба

тариыи касбц мегузаронанд. Бархе оид ба ьолатьое гузориш додаанд, ки маыомот ба

коршиносони тиббц фишороварц намудаанд. Тибыи гузориш, коршиноси тиббц баъди ба

р=зноманигори Азия Плюс Рамзия Мирзобекова дар хусуси экспертизаи дуюм баъди марги




34 34

Исмонбой Бобоев дар маьбас маълумот доданаш, аз тарафи маыомот мавриди таьдид ыарор

гирифтааст. Р=зноманигор ба Авфи Байналмилал143

гуфтааст, ки намояндагони

Прокуратураи генералц батакрор номи коршиноси тиббии гузориш додаро пурсидаанд.

Исмонбой Бобоев, марди 30-солаи падари се фарзанд мунтазам дар Русия меваи хушк

мефурухт. 12 феврали соли 2010 вай ба шаьри Исфара ба назди аьли оилааш меояд. Санаи

19 феврали соли 2010 вай аз жониби кормандони «шуъбаи шашуми» ВКД дар ноьияи

Исфара дастгир шуда, ба «шуъбаи шашум»-и ВКД дар шаьри Хужанд интиыол дода шуд144

.

Исмонбой Бобоев рузи дастгир шуданаш вафот кард. Санаи 20 феврал афсарони «шуъбаи

шашум» дар Хужанд ба падари Исмонбой Бобоев гуфтаанд, ки вай ьангоми пурсиш оиди

гумонбарц дар узвият ба ташкилоти щайриыонунц аз болои курсц афтида вафот кардааст.

Падари Исмонбой Бобоев ба Азия Плюс изьор намуд, ки ваыти жасади писарашро нишон

додан, дар пойьои вай изи хунхобц ва дар ангуштонаш изьои сиёьи доирамонандро дидааст.

Экспертизаи аввалаи судии тиббц хафакони механикиро ьамчун сабаби марг муайян

намудааст145. Мувофиыи маълумоти Азия Плюс, коршиноси Маркази судии тиббии вилояти

Сущд ыайд намудааст, ки Исмонбой Бобоев бо сабаби ьаяжон ба ьамлаи эпилептикц гирифтор

шуда, хафагир шуданаш дар натижаи ба тарафи гулуяш рафтани забонаш рух додаст.

Коршинос ыайд намудааст, ки осори захм дар баъзе ангуштонаш ва хунхобц дар зонуьояш

мавжуд аст, вале илова намудааст, ки ин захмьо мумкин пеш аз дастгиршавц рух дода

бошанд.

Пеш аз жаноза падари Исмонбой Бобоев барои захмьоро ьамчун далел сабт намудан, жасади

писарашро чанд сурат гирифта, тафтиши жиноятии ин ыазияро талаб намуд.

25 марти соли 2010 прокурори вилояти Сущд тафтишотро оиди марги Исмонбой Бобоев ощоз

намуд. Моьи апрели соли 2010 барои бори дуввум экспертизаи судии тиббц гузаронидан

жасади вай аз хок бароварда шуд. Коршиносон146 ба хулосае омаданд, ки Исмонбой Бобоев

аз жароьати барыц, ки ба аз кор мондани дил ва роьи нафас сабаб гардидааст, вафот

кардааст. Яке аз коршиносон ба шарти ифшо нашудани номаш изьор намуд, ки «бо боварц

гуфта метавонам, ки марги Бобоев аз хафагир шудан сар задааст, вале сабаби ин хафагир

шудан захми электрикц мебошад, яъне Бобоевро бо зарбаи бары шиканжа додаанд». Вай

илова намуд, ки дар бадани Исмонбой Бобоев дарёфт шудани мис ва алюминий, далели

дигари ьадафи зарбаи бары ыарор гирифтани вай мебошад.

Тибыи гузориш, баъди экспертизаи дувуми тиббц ду афсари «шуъбаи шашуми» ВКД ба

муддати чор руз боздошт шуданд. Дар суьбат бо агентии иттилоотии Ferghana.news ва Азия

Плюс падари Исмонбой Бобоев арз намудааст, ки аз руи шунидаш тафтиши кори жиноятц

алайьи гумонбарон дар натижаи дар Душанбе ба мансабдорон додани пора боздошта

шудааст147. 25 июни соли 2010 парвандаи жиноятц бо сабаби бемор будани гумонбарон

боздошта шуда буд. Дар замони навиштани гузориш тафтишот аз сар гирифта нашудааст.

Азия Плюс гузориш дод, ки яке аз гумонбарон ьамчун сардори «шуъбаи шашум»-и ВКД дар

шаьри Исфара ба вазифа барыарор карда шудааст.

Падари Исмонбой Бобоев гузориш дод, ки на вай ва на ьимоятгаронро барои шинос шудан

бо маводьои кори жиноятц алайхи гумонбарон ижозат надодаанд. Тибыи гузориш




35

Прокуратураи генералц ба КМЖ такя намуда гуфтааст, ки жабрдидаи наызи ьуыуыи инсон

таньо баъди ба итмом расидани парвандаи жиноятц бо маводьои парванда шинос шуда

метавонад. Аз болои ин ыарор ба оиди ба Конститутсия мувофиы набудани ин муыаррароти

КМЖ ба Суди конститутсионц шикоят бурда шуд. Санаи 15 маи соли 2012 Суди

конститутсионц ин шикоятро ыонеъ нагардонид.

3.7 БЕНОМИИ АФСАРОНИ ДАСТГИРКУНАНДА Меъёрьои байналмилалии ьуыуыи инсон 148 ва тавсияьои маыомоти экспертии байналмилалц

ба тариыи возеь нишон медиьанд, ки сабти дастгиркунц бояд маълумотро дар бораи оньое,

ки барои дастгиркунц фармон додаанд ё дастгиркуниро ижро кардаанд, дарбар гирад.

Камбудии жиддии ыонунгузории кишвар, ки ба самаранокии тафтиши иддаои шиканжа халал

ворид мекунад он аст, ки милитсия барои ба протоколи дастгиркунц дохил кардани маълумот

оиди шахсияти афсари дастгиркунанда масъул нест ва дар амал ин ба бемасъулиятц мусоидат

мекунад. Ражабмоь Бадриддинова, Сардори шуъбаи ьифзи давлатии ьуыуыьои сиёсц ва

шаьрвандии дастгоьи Ваколатдор оиди ьуыуыи инсон тасдиы намуд149

, ки «Одатан муфаттиш

протоколи дастгиркуниро имзо мекунад. Вай номи афсарони баьабсгирандаро сабт намекунад

ва дар натижа, дертар аксар ваыт баьабсгирандагонро муайян кардан номумкин мешавад».

Авфи Байналмилал изьори нигаронц мекунад, ки ин ба афсарони маыомоти интизомц

имконият медиьад, ки бе ягон масъулият шиканжа ва дигар бадрафториро истифода кунанд,

чунки иштироки оньо расман сабт нашудааст ва ба ин сабаб исботи он мушкил аст.

Дар Тожикистон афсарони ьабскунанда нишони собиткунандаи ному насаб ва ё раыами

муайянкунанда, ки ба чашм аён бошад, надоранд. Авфи Байналмилал итминон дорад, ки

беномии афсарон хавфи аз тарафи оньо содир шудани шиканжа ва дигар бадрафториро зиёд

намуда, бемасъулиятиро таывият мебахшад. Нишоньои собиткунандаи ному насаб ва ё раыами

муайянкунандаи ба чашм аён кафолатьои муьими зидди шиканжа ва дигар бадрафторц буда,

жузъи муьими кушишьои ьукумат дар хотима бахшидан ба бемасъулиятии намояндагони

маыомоти интизомии ба ин амальо дастзада мебошад.

Тожикистон моьи марти соли 2012 дар назди Шурои ьуыуыи инсони СММ уьдадор шуд150, ки

барои тащйир додани КМЖ ва дар протоколи дастгиркунц сабт шудани шахсияти афсарони

дар дастгиркунц ширкатдошта иыдом намояд. Авфи Байналмилал даъват менамояд, ки ин

уьдадорц ьамчун масъалаи афзалиятнок ба ижро расонида шавад.




36 36

4. ЗАРУРАТИ НАЗОРАТИ МИЛЛЦ ВА БАЙНАЛМИЛАЛЦ Гузоришгари махсус оиди шиканжа ыайд намудааст, ки азназаргузаронии муассисаьои

баьабсгирц «яке аз чораьои самараноктарини пешгирии шиканжа аст.» Кумитаи зидди

шиканжа ва КЬИ СММ барои ташкили низоми ташрифоти назоратии жойьои нигоьдорц

даъват намудаанд.

Дар замони навиштани ин гузориш 62 кишвари олам ба Протоколи иловагии Конвенсияи

зидди шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц ва

таьыиркунандаи шаъну шараф (ПИКЗШ), ки ташрифи мунтазами маыомоти мустаыили

байналмилалц ва миллиро ба муассисаьои нигоьдорц пешбинц мекунад, шарик ьастанд.

Кишварьои ба ПИКЗШ ьамроь уьдадор шудаанд, ки механизмьои миллии мустаыили

пешгирикунандаро (ММП), ки дар оньо кормандони мустаыил фаъолият мебаранд, ташкил

намоянд. Маыомот151 бояд ба ММП ьуыуыи «даромадан ба ьама жойьои нигоьдорц ва бинову

иншооти оньо», «имконияти бе шоьидон суьбати як ба як доштан бо ашхоси аз озодц

маьрумшуда», «дастрасц ба ьама гуна маълумоти вобаста ба муомила нисбати ин ашхос ва

шароити нигоьдории оньо» ва « додани тавсияьо бо маысади беьтар намудани муносибат ва

шароити шахсони аз озодц маьрумшуда ва пешгирии шиканжа ва дигар намудьои муомила ва

жазои бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф»-ро ыоил бошанд.

Тожикистон ба ПИКЗШ имзо нагузоштааст, гарчанде ки гуруьи кории ьукуматц ин

масъаларо баррасц намуда истодааст. Авфи Байналмилал тавсия медиьад, ки Тожикистон ьар

чи зудтар ин низомро ташкил намуда, ПИКЗШ-ро ба тасвиб расонад.

Бозрасии муассисаьои нигоьдорц аз тарафи Кумитаи байналмилалии салиби сурх (КБСС)

ьамчун кафолати зидди шиканжа ва дигар бадрафторц хидмат карда метавонад. Тожикистон

дар гузориши худ оиди ТДУ Шурои ьуыуыи инсон152

ыайд намудааст, ки моьи августи соли

2011 КБСС барои дидани марказьои нигоьдорц даъват шудааст ва баъди ташрифи аввал

лоиьаи созишномаи ьамкорц тартиб дода хоьад шуд, вале Авфи Байналмилал оиди ин

масъала маълумоти дигар надорад.

Ниьодьои ваколатдорони ьуыуыи инсон низ дар сурати доштани салоьият ва мустаыилияти

корц, дар бозрасии муассисаьои нигоьдорц самаранок буда метавонанд.

Дар Тожикистон Ваколатдори ьуыуыи инсон неруи дар муборизаи зидди шиканжа ва дигар

бадрафторц наыши бузург бозиданро дорад. Ваколатдор метавонад шикоятьои фардиро153 оид

ба қарор, амал ё беамалии намояндагони мақомоти давлатӣ ыабул154 ва баррасц намояд.

Барои баррасии шикоятьо вай ьаы дорад «бе монеа ба мақомоти ҳокимияти давлатӣ (…),

муассисаҳои иҷрои ҷазои ҷиноятӣ», ки шуъбаьои милитсия, ТНМ, ТТ, тавыифгоььои КДАМ

ва ыисмьои ьарбиро дарбар мегиранд, ташриф намояд ва маълумотҳои зарурӣ, баёнот ва

ҳуҷҷату маводҳои дахлдорро оид ба масъалаи муайян гирад. Вай ьамчунин метавонад бо

дастгиршудагон дар таньоц мулоыот155 ё робита намояд, мустақилона ё якҷоя бо дигарон




37

фаъолияти мақомоти ҳокимияти давлатиро санжад156

, ва ё барои гузаронидани таҳқиқоти

экспертӣ дастур диҳад157

ва ба мақомоти дахлдор оид ба оғоз намудани истеҳсолоти

интизомӣ, маъмурӣ ё парвандаи ҷиноятӣ нисбат ба шахсони мансабдоре, ки ҳуқуқу озодиҳои

инсонро вайрон кардаанд, бо дархост муроҷиат намояд. Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон

ьуыуы дорад ба раиси Суди Олц ва Прокурори генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба

санҷиши санадҳои суд, ки бо тартиби муқарраргардида ба қувваи қонунӣ даромадааст,

муроҷиат намояд. Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон ьамчунин яке аз якчанд макомотест, ки ба

Суди конститутсионц дархост пешниҳод карда метавонад.

Дар замони навиштани гузориш Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон баьри васеъ намудани

салоьияташ, барои боз ьам жоннок намудани фаъолият дар самти ьимояи ьуыуыи

жабрдидагони наызи ьуыуыи инсон, масалан, ба воситаи таъсиррасонц ба ыабули ыонуньои нав

оиди ьуыуыи инсон, ташрифи мажлисьои судии кушода ва пушида, талош меварзад.

Ьамзамон, новобаста аз он, ки маыоми Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон ыонунан соли 2008

муыаррар шуда буд, намояндагони идораи Ваколатдор, ки моьи апрели соли 2011 бо Авфи

Байналмилал суьбат намуданд, гузориш доданд, ки ьануз ба жойьои нигоьдорц ташриф

наовардаанд. Оньо гуфтанд, ки наыша доранд «дар давоми ду сол ба ьамаи муассисаьои

маьрумц аз озодц, аз жумла ТНМ, ТТ ва муассисаи ислоьотии занона, ноболищон ва

муассисаьои ыисман пушида ташриф оранд». Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар хусуси

боздид аз як муассисаи ислоьотц ва як ТНМ дар шаьри Хужанд гузориш додаст158

. Дар

замони навиштани гузориш идораи Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон наыша дорад дар якжоягц

бо созмоньои щайриьукуматии ьуыуыи инсон аз ТНМ ва ТТ боздид намояд.




38 38

5. СУДЯЬО ПОСБОНОНИ АДОЛАТАНД?

“Мо парвандае доштем, ки дар он жавобгар жойьои сухтаашро дар суд нишон дод. Судя гуфт «куртаатро ба поён фарор». Ьимоятгари дастгиршудае, ки эьтимолан мавриди шиканжа ыарор гирифтааст

Новобаста аз он, ки ыонуни кишвар мустаыилияти низоми судиро ба таври возеь муыаррар

намудааст159, якчанд мушкилиьои асосие мавжуданд, ки ба низоми судии Тожикистон таъсир

мерасонанд. Эътилофи ташкилотьои щайриьукуматц дар гузориши худ ба ТДУ-и СММ, соли

2011 ыайд намудааст, ки «низоми судц заиф ва камсамар боыц мемонад…. Низоми судц дар

зери назорати ьокимияти ижроия мебошад». Эътилоф номг=и мушкилотеро номбар кардааст,

ки ба мустаыилияти низоми судц таъсир мерасонданд, ба монанди маоши кам, бюрократия,

фасод, таъсири прокурорьо ва малакаи сусти касбц.

Ташкилотьои щайриьукуматц изьор намуданд, ки «бо роьи истеъфои мажбурц ва фиристодани

судяьо ба навоьии дурдаст фишор оварда мешавад». Оньо дар хусуси ба низоми судц таъсири

ыавц расонидани Ш=рои адлия, ниьоди марбут ба ьокимияти ижроия, ки ьамчун маыоми

маъмури президентц160

аз болои судьои поёнии амал мекунад, изьори нигаронц намуданд.

Дар ыатори дигар масъалаьо, Ш=рои адлия барои таълими судяьо вазифадор буда, дар

жараёни таъиншавии судяьо ва таъини жазоьои интизомц мавыеи муьим дорад.

Фасод ва бюрократия, ьамчунин шумораи ками ьукмьои сафедкунанда ба боварии мардум ба

низоми судц латма ворид намудаанд. Санаи 9 январи соли 2012 раиси Ш=рои адлияи

Тожикистон дар нишасти матбуотц изьор намуд, ки соли 2011 оид ба парвандаьои жиноятц

5973 ьукм бароварда шуда, аз ин миыдор 54 нафар сафед карда шудаанд. Аз жумла, 15 нафар

пурра ва боыимондаьо ыисман сафед карда шудаанд.

Авфи Байналмилал =ьдадории Тожикистонро дар назди Ш=рои ьуыуыи инсон аз моьи марти

2012161 оиди аз назорати ьокимияти ижроия берун кардани Ш=рои адлия ва таъмини

мустаыиляти пурраи он ыайд намуда, даъват мекунад, ки ба ижрои ин масъала афзалият дода

шавад.




39

5.1 МАЖЛИСИ СУДЦ ОИД БА ИНТИХОБИ ЧОРАИ ПЕШГИРЦ: РАСМИЯТЕ, КИ АЗ ШИКАНЖА ХЕЛЕ КАМ ЬИМОЯ МЕКУНАД Ильом Исмонов бори аввал санаи 3 ноябри соли 2010 дастгир шуда буд, вале мажлиси судии

вай оид ба интихоби чораи пешгирц таньо 11 ноябр гузаронида шуд. Мувофиыи ыонун

мажлиси судц оид ба интихоби чораи пешгирц бояд на дертар аз 3 р=зи аз озодц маьрум

шудани шахс барпо гардад.

Дар мажлиси судц Ильом Исмонов ба судя гуфтааст, ки вайро бо зарбаи бары ва оби ж=ш

шиканжа додаанд. Тибыи гузориш, судя ба Ильом Исмонов ижозат надодааст, ки изьои дар

баданаш будаи шиканжаро нишон диьад. Судя иддаои шиканжаро баррасц накарда, ба

ьимоятгар гуфт, ки ин масъаларо бо прокурор баррасц кунад.

Мажлиси судц 13 ноябр хотима ёфта, судя ьамчун чораи пешгирикунанда Ильом Исмоновро

дар ьабс нигоь дошт ва ыайд намуд, ки гумонбар жинояти вазнин содир кардааст ва барои

ьамин аз озодц маьрум накардани вай метавонад ба тафтишоти пешакц халал ворид кунад.

Талаботи баъди ьабс фавран ба назди судя бурдани дастгиршуда дар ьуыуыи байналмилалии

ьуыуыи инсон ьамчун кафолати муьими ьимояи дастгиршудагон ба таври ыатъц мустаькам

карда шудааст162

. Ин як воситаест барои мутмаин будан, ки дастгиркунц ыонунц ва зарурист.

Он ьамчунин назорати судиро аз болои дастгиркунц таъмин намуда, фармонравоии мутлаыро

аз болои маьбус, ки кормандони милитсия метавонанд соьиб шаванд, аз байн мебарад. Дар

сурати иддаои дастгиршударо оиди шиканжа шунида ва ё нишонаьои аёни бадрафториро дида

амал кардан, назорати судц аз болои дастгиркунц кафолати муьими зидди шиканжа ва дигар

бадрафторц буда метавонад. Вале дар Тожикистон судяьо дар мажлиси суди оиди муайян

намудани чораи пешгирц аксаран масъалаи ба ьабс гирифтан ва ё нагирифтани шахсро

баррасц намуда, иддаои дастгиршудагонро оиди дар давраи пеш аз суд жой доштани

бадрафторц нисбати оньо, сарфи назар мекунанд ва жабрдидагони эьтимоливу ьимоятгарони

оньоро маслиьат медиьанд, ки ба прокуратура шикоят кунанд.

Дар Тожикистон мажлисьои судц оиди муайян намудани чораи пешгирц як падидаи нав

ьастанд ва аз соли 2010 амал мекунанд163. Дастгиршудагон бояд дар давоми 72 соати баъди

боздошт ба назди судя оварда шаванд ва ё озод карда шаванд164. Дар гузашта прокурор ьабс

ва ё ьабси хонагиро тасдиы мекард, акнун бошад, таньо судяьо ин ваколатро доранд.

Чораьои дигари пешгирц гарав ва забонхат дар бораи нарафтан аз маҳалли истиқомат

мебошанд, ки оньоро маыомоти интизомц низ татбиы мекунанд165.

Барои муайян намудани чораи пешгирц ба назди судя овардани дастгиршудагон ыадами

калоне ба пеш аст ва баъди ьабс ьар чи зудтар ижро намудани ин тартиб ьатмц мебошад. То

72 соат таъхир намудан барои кафолати самараноки зидди шиканжа, ки дар лаьзаи баъди

дастгиршавц рух доданаш мумкин аст, хеле зиёд аст. Авфи Байналмилал тавсия медиьад, ки

ин муьлат то 48 соат кам карда шавад. Чи тавре ки як ьимоятгар аз Душанбе гуфт, вазъият

дар Тожикистон дар натижаи аз тарафи милитсия бо протоколи дастгиркунц таыаллубкорц

кардан, ки дар натижа мажлисьои судц оиди муайян намудани чораи пешгирц хеле дертар аз

72 соати баъди дастгиршавц мегузаранд, тезутунд мегардад. Дар шароити Тожикистон, ки

дастгиршудагон дар давраи баъди дастгиршавц ва то ба назди судя бурда шудан барои вохурц

бо ьимоятгарон, духтурон ва ё бо аьли оила робита намудан мушкилц доранд, 72 соат барои

кафолати натижабахш будан хеле ваыти дароз аст.




40 40

5.2 БОЗДОШТИ ПЕШ АЗ СУДЦ БОЯД ИСТИСНО БОШАД Мувофиыи ьуыуы ба озодц ва эьтимолияти бегуноьц, моддаи 9.3-и ПБЬШС муыаррар

намудааст, ки «дар ҳабс нигоҳ доштани ашхосе, ки интизори баррасии судӣ мебошанд,

набояд қоидаи умумӣ бошад» ва КЬИ СММ ыайд мекунад, ки «дар давраи пеш аз судц дар

ьабс нигоь доштан бояд истисноц ва ьаддалимкон кутоь бошад»166

. КЬИ СММ изьор

мекунад, ки ьабси пеш аз судц бояд на таньо ыонунц, балки ьамчунин вобаста ба ьолатьои

кор бояд зарурц ва мувофиыи маысад бошад. Гумони содир кардани жиноят барои дар давоми

тафтишот ва то ьукми суд дар ьабс нигоь доштани шахс асоси кифоя нест. КЬИ СММ

тасдиы мекунад, ки ьабс дар ьолатьои муайян, масалан барои пешгирц намудани

пиньоншавии шахс, дахолат ба шоьидон ва далельо, пешгирии чиноятьои минбаъда ё дар

ьолатьое, ки шахс ба жомеа хатари аниыу жиддц дошта, онро бо роьи дигар бартараф кардан

мумкин нест, иыдоми зарурц мебошад167

. Агар шахс дар ьабси пеш аз судц бошад, маыомот

бояд зарурати дар ьабс нигоь доштанро мунтазам бозбинц намоянд168

.

Меъёрьои байналмилалиро вайрон намуда, ыонунгузории Тожикистон ба судяьо ваколати

таньо дар асоси вазнинии жиноят ьабс намуданро додааст, вале муыаррароти ба мавридьои

истисно дахлдори ыонун имконият медиьанд, ки ьама гуна шахс ба ьабс гирифта шавад169

.

Ваколатдори ьуыуыи инсон дар гузориши худ аз соли 2011 нишон додааст, ки ыариб 97

фоизи дархостьо оиди ба ьабс гирифтан ыонеъ гардонида шудаанд. Судяьо бештар вазнинии

жиноятро ба инобат мегиранд ва ин ьолат ба номукаммал будани ыонуни мурофиаи жиноятц

низ марбут аст.

Вале меъёрьои дар КМЖ даржёфта бояд дар сурате дар ыарори мажлиси судц ба инобат

гирифта шаванд, ки агар дар якжоягц бо дигар омильо оньо барои зараррасонц ба тартиботи

жамъиятц ва ё гурехтан ё дахолат намудан ба адолати судц аз тарафи дастгиршуда асос

диьанд. Ьимоятгарон ва муьофизони ьуыуыи инсони Тожикистон ба Авфи Байналмилал изьор

намуданд, ки дар мажлисьои судц оиди муайян намудани чораи пешгирц судяьо ьолатьои

махсуси парвандаро, масалан баьо додан ба хавфи гурехтани шахс ва ё дигар хавфьо, ки аз

руи ьуыуы ва стандартьои байналмилалц барои ьабскунц асос шуда метавонанд, хеле кам ба

ьисоб мегиранд. Як муьофизи ьуыуыи инсон вазъиятро баьо дода гуфт, ки на фаыат

«жинояткорони махсусан хавфнок, балки шахсоне, ки бори аввал жиноят содир кардаанд ва ё

жинояти на он ыадар вазнин содир кардаанд, ба ьабс гирифта мешаванд»170.

Гузоришгари махсус оиди шиканжа гуфтааст ки оньое, ки ба таври ыонунц ьабс шудаанд,

набояд дар тавыифгоььо зери назорати таьыиыбарандагон ва муфаттишон зиёда аз муьлати

ыонунии барои гирифтани ыарори суд оиди интихоби чораи пешгирц муыарраршуда

нигоьдорц шаванд, ба ьар сурат ин муьлат набояд аз 48 соат зиёд бошад. Оньо бояд фавран

ба тавыифгоььои дахлдори пеш аз судии таьти салоьияти маыомоти гуногун фиристода

шаванд ва баъди ин робитаи беназорат бо таьыиыбарандагон ва муфаттишон бояд манъ карда

шавад171. Аммо Авфи Байналмилал изьори ташвиш мекунад, ки ин тартиб дар амал ижро

намешавад ва дастгиршудагон баъзан хеле дертар аз 72 соат аз ТНМ ба ТТ интиыол дода

мешаванд.

Яке аз сабабьои чунин ьолат он аст, ки агар судя барои дар ьабс нигоьдоштани шахси

дастгиршуда асосе набинад, вай наметавонад гумонбарро дар асоси гарав озод намояд, балки

метавонад барои пешниҳоди далелҳои асосноки дастгиркунӣ аз тарафи муфаттиш қабули

қарори дархостро ба мўҳлати на зиёда аз 72 соат ба таъхир гузорад172. Ьамзамон, ыонун

барои чанд навбат ба ин тартиб дароз намудани ьабс маьдудияте намегузорад173. Ин




41

камбудии назарраси ыонун, ки барои ьабс намудан бо маысади бурдани тафтишот хизмат

карда метавонад, бояд ислоь карда шавад.

Масъалаи дигари ташвишовар он муыарраротест, ки барои бо ыарори суд, муфаттишон ва

прокурорьо ьабсшудагонро барои бурдани амалҳои тафтишотц аз тавқифгоҳи тафтишотц ба

тавқифгоҳҳои нигоҳдории маваыыатц (ва баръакс) ба мӯҳлати на зиёда аз даҳ рӯз дар як моҳ

гузаронидан, иҷозат медиьад174

. Авфи Байналмилал изьори ташвиш мекунад, ки ин барои

тамоси беназорат бо таьыиыбарандагон ва муфаттишон имконият дода, дастгиршудагонро

зери хавфи шиканжа ва дигар бадрафторц мегузорад. Манбаъьои Тожикистон иттилоъ

додаанд, ки судяьо ыариб ьама ваыт ьабсро ба жои дигар чораьои пешгирц татбиы намуда,

гарав ё забонхат дар бораи тарк накардани маҳалли истиқоматро барои таъмини ьозиршавии

айбдоршавандагон ба суд хеле кам истифода мебаранд. Раиси суди ноьияи Шоьмансури

шаьри Душанбе изьор намуд, ки тибыи гузориши Шурои адлия дар муддати шаш моьи аввали

баъди татбиыи КМЖ-и нав судяьо 237 дархости прокуратураро оиди баьабсгирц ыонеъ

гардонида, таньо дар 16 ьолат дархости ьабсро рад кардаанд175

. Дар давоми мониторинги 55

мажлиси судии вобаста ба чораи пешгирц, ки ТЩЬ Маркази ьуыуыи инсон гузаронидааст, дар

54 ьолат судяьо чораи ьабсро тасдиы ва таньо дар як ьолат рад кардаанд176

.

Авфи Байналмилал моьи августи соли 2011 ба Шӯъбаи кафолатьои конститутсионии

Дастгоьи ижроияи Президенти Жумҳурии Тожикистон мактуб навишта, дар бораи омори судии

рад кардани дархости баьабсгирц пурсон шуд, вале дар замони навиштани гузориш жавоб

нагирифт. Раиси Шурои адлия санаи 9 январи соли 2012 ыацд намуд177, ки дар соли 2011

судьо дар 6117 ьолат дархости ьабсро ыонеъ гардонида, таньо дар 129 ьолат рад кардаанд.

5.3 СУДЯЬО БОЯД АЗ РУИ ИДДАО ВА АЛОМАТЬОИ ШИКАНЖА ЧОРАЖУЦ КУНАНД

5.3.1 ТАФТИШ НАКАРДАНИ ИДДАОИ ШИКАНЖА ВА ДИГАР БАДРАФТОРЦ

ДАР МАЖЛИСЬОИ СУДЦ ОИД БА ИНТИХОБИ ЧОРАИ ПЕШГИРЦ

Принсипи 37-уми Принсипьои асосии СММ оиди дастгиркунц муыаррар намудааст, ки ваыти

баррсии баьабсгирц маыомоти судц ва ё дигар маыомот бояд ьама гуна баёноти

дастгиршударо оиди муносибат ба вай дар шароити боздошт шунавад. Дастгиршуда бояд дар

муьити озод аз ьар гуна тарсу ваьм, ба судя сухан карда тавонад. Дар сурати будани ьама

гуна нишонаьои шиканжа ва бадрафторц судя бояд бе таъхир, ьатто дар ьолате, ки

дастгиршуда бо хоьиши изьорот надиьад, дар ин хусус пурсиш анжом диьад178. Агар пурсиш

ва ё изьороти худи дастгиршуда барои вужуд доштани шиканжа ва бадрафторц асос диьанд,

судя бояд ба тафтишот иыдом намуда, барои аз ьама гуна бадрафтории минбаъда муьофизат

намудани дастгиршуда чораьои самаранок андешад179.

«Судяьо бояд арзу шикояти шиканжа ва бадрафториро аз жониби муфаттишон, кормандони

ТТ ва милитсия баррасц намоянд», гуфт ба Авфи Байналмилал сардори яке аз коллегияьои

Суди Олии кишвар санаи 14 апрели соли 2011 дар Душанбе180. Наим Мансуров, Раиси суди

вилояти Сущд санаи 12 апрели соли 2011 ба намояндагони Авфи Байналмилал изьор намуд,

ки судяьои нав дар хусуси жудо ва баррасц кардани парвандаьое, ки дар оньо эьтимолияти

истифода шудани шиканжа жой дорад, омузонида нашудаанд.

Дар замони навиштани гузориш ыонун ё дастури Суди Олц, ки аз судяьои Тожикистон

баррасии муомила бо дастгиршудагонро дар давраи тафтишот талаб намояд, вужуд надорад ва




42 42

дар сурати арзи шиканжа аз тарафи дастгиршудагон, КМЖ барои судяьо дастур шуда

наметавонад. Ыарори Суди Олц оиди ин масъала дар давраи омодашавц аст.

Ьимоятгарон ва муьофизони ьуыуыи инсон ба Авфи Байналмилал изьор доштанд, ки дар

мажлисьои судц оиди муайян намудани чораи пешгирц судяьо оиди муносибат дар тавыифгоь

ыариб намепурсанд ва баъзан ваыте, ки дастгиршудагон дар хусуси шиканжа ва дигар

бадрафторц даьон кушоданц мешаванд, судяьо оньоро сухан кардан намемонанд.

Ьимоятгарони Ыурщонтеппа ба Авфи Байналмилал арз намуданд181

, ки дар ьолатьое, ки

дастгиршудагон масъалаи шиканжаро мебардоранд, судяьо пеш аз ба дигар масъала гузаштан

мепурсанд, ки агар иддао дуруст бошад, чаро пештар шикоят накардаанд. Дар дигар ьолатьо,

судяьо ба иддаои шиканжа гуш дода ва кормардони милитсияро даъват мекунанд, вале ваыте

ки милисаьо иддаоро инкор мекунанд, бо ьамин одатан масъала пушида мешавад.

Дар асоси мониторинги 55 мажлиси судц оиди чораи пешгирц ТЩЬ Маркази ьуыуыи инсон

гузориш додаст, ки дар ду ьолат дастгиршудагон оиди шиканжа баъди боздошт арз намудаанд,

вале судяьо ба изьороти гумонбарон вокунише нишон надодаанд, дар ьолати сеюм, судя

изьои намоёни лату кубро ба инобат нагирифтааст182

.

5.3.2 ИЫРОРШАВЦ ВА БАЁНОТИ ТАЬТИ ШИКАНЖА ВА ДИГАР

БАДРАФТОРЦ БА ДАСТ ОВАРДАШУДА ДАР СУД ИСТИФОДА ГАРДИДААНД

Иддаои шиканжа аксаран бори аввал дар мажлиси судц, яъне хеле дертар аз он ваыте, ки рух

додааст, шунида мешавад. Ваыте ки арзу шикояти шиканжа баъди чанд моьи жой доштани

оньо ба суд иброз мешаванд, судьо асосан ба арзу шикояти хаттц аьамият медиьанд ва бе

шикояти хаттц иддаои шиканжа ва дигар бадрафториро кушиши аз жавобгарии жиноятц

гурехтан ьисобида, аз ьамин сабаб, барои жоизии далельои эьтимолан дар натижаи шиканжа

ба даст овардашуда мажлиси алоьидаи судц намегузаронанд.

Ьуыуыи байналмилалц ба таври возеь муайян намудааст, ки далели бо роьи шиканжа ва дигар

бадрфторц ба даст овардашуда дар суд истифода нагардад (ба истиснои холатхое, ки он

ьамчун далели истифодаи шиканжа ва дигар бадрфторц ба мадди назар гирифта мешавад) 183.

КЬИ СММ ыайд намудааст, ки ьуыуыи мажбур нашудан барои шаьодат додан бар зидди худ ё

ба гуноь иырор шудан бояд «ьамчун набудани ягон хел фишори жисмонц ва ё равонии

бевосита ё бавоситаи… айбдоршаванда барои иыроркунц ба гуноь фаьмида шавад…

Ыонунгузории кишвар бояд аз байни далельо хориж намудани баёнот ва иыроршавиеро, ки бо

вайронкунии моддаи 7-уми Паймон ба даст оварда шудаанд, таъмин намояд… ва дар чунин

ьолатьо Давлат масъул аст исбот намояд, ки шахси айбдоршуда баёноташро озодона аз руи

иродаи худаш додаст»184. Принсипьои асосц аз вазъияти дастгиршудагон истифода бурда, ба

баёнотдиьц ё икроршавц мажбур кардани оньоро, ьамчунин истифодаи зурц, таьдид ва дигар

усульои пурсишро, ки ба ыобилияти ба як ыарор омадани оньо таъсири манфц мерасонанд185,

манъ намудаанд. Риоя нашудани ин принсипьо ьангоми ба даст овардани далельо, дар ваыти

муайян кардани ыобили ыабул будани чунин далельо бояд ба инобат гирифта шавад186.

КМЖ-и Тожикистон инро дар моддаи 88 ба ин тавр муыаррар намудааст: «далелҳое, ки дар

ҷараёни таҳқиқ ва тафтиши пешакӣ бо роҳи зўрӣ, таҳдид, азобу шиканҷа, рафтори

бераҳмона ва ё усулҳои дигари щайриқонунӣ ба даст оварда шудаанд, беэътибор дониста,

барои айбдоркунӣ асос шуда наметавонанд.» Вале ьимоятгарон ва муьофизони ьуыуыи инсон

аз Душанбе, вилоятьои Сущд ва Хатлон гузориш додаанд, ки далельои бо роьи шиканжа ба

даст овардашуда, мантазам дар суд истифода мешаванд ва дар ьолатьое, ки дастгиршудагон




43

масъалаи шиканжаро мебардоранд, судяьо аксар ваыт иддаои оньоро рад мекунанд. «Агар

ьимоятгар ё дастгиршуда дар суд дар бораи шиканжа сухан кунанд, судя мегуяд, ки «биёед,

оиди моьияти кор гап занед», гуфт ба Авфи Байналмилал ьимоятгаре аз Хужанд187

.

Лоиьаи мониторинги мажлисьои судц, ки аз тарафи ТЩЬ Маркази ьуыуыи инсон аз соли 2005

ба ижро расидааст, маълум намуд188

, ки «дар аксар ьолатьое, ки судшавандагон оиди

муносибати бераьмона шикоят намуданд, судяьо ба ин шикоятьо аьамияте надода,

иыроршавиьои шубьаангезро ьамчун далел ыабул карданд. Дар мажлисьои дигари судц судяьо

ин шикоятьоро мавриди баррасц ыарор дода, он кормандони милитсияро, ки барои

истифодаи шиканжа айбдор шудаанд, барои додани нишондод ба суд даъват намуданд. Баъди

инкори кормандони милитсия, тафтишот боздошта мешуд ва нишондодьои иыроршавц

ьамчун далели гуноьи судшаванда барои баррасц дар суд ыабул мешуданд. То имруз

муьофизони ьифзи ьуыуы ьолатеро надидаанд, ки суд далельоро бо сабаби бо роьи шиканжа

ба даст оварда шудан аз маводьои парвандаи жиноятц берун карда бошад».

Баъзе судяьо судшавандагоро ба «бофта баровардани» шикояти шиканжа барои аз жавобгарии

жиноятц озод шудан, гумонбар мекунанд. Санаи 7 июни соли 2011 Темур Боев, раиси суди

шаьри Ыурщонтеппа изьор намуд189

, ки соли 2011 дар ин суд ягон парвандаи марбут ба

шиканжа баррасц нашудааст ва илова намуд: «Баъзан ьолатьое мешаванд, ки дар рафти

мажлиси судц судшавандагон дар бораи дар ваыти тафтишот лату куб шуданашон ва ё таьти

фишор нишондод доданашон шикоят мекунанд… Лекин аз чи бошад, ки оньо дар ин хусус

дар давраи тафтиши пешакц, ваыте ки дар назди ьимоятгар пурсида мешаванд, чизе

намегуянд».

Тавсияьои Гузоришгар оиди шиканжа бояд ижро шаванд, хусусан муыаррароте, ки «дар

ьолати дар мажлиси судц дар хусуси шиканжа ва дигар шакльои бадрафторц иддао намудани

айбдоршаванда, масъулияти исботкунц бояд ба зиммаи айбдоркунанда монда шавад, то вай бо

васоити щайриыонунц, аз жумла бо роьи шиканжа ва дигар бадрафторц ба даст оварда

нашудани иыроршавиро бе шубьаи ыобили ыабул исбот намояд»190, ва прокурору судяьо

«пеш аз ыабул накардани ыарор оиди муыобили дастгиршудагон истифода накардани

иыроршавц ва маълумоти аз руи иддао дар натижаи чунин муносибат ба даст овардашуда,

набояд далели ыотеъи шиканжаи жисмонц ва дигар бадрафториро талаб намоянд; бешубьа,

масъулияти исбот кардани набудани зуроварц бояд ба зиммаи давлат бошад»191.

Ьамчун кафолати иловагц, Гузоришгар оиди шиканжа тавсия додаст, ки тамоми пурсишьо

сабт гардида, далельои сабтнашуда дар рафти мажлиси судц баррасц карда нашаванд192. Дар

Тожикистон мувофиыи КМЖ бо хоҳиши гумонбаршуда, айбдоршаванда, шоҳид ё ҷабрдида193

сабти овоз ва видео метавонад истифода гардад, вале муфаттиш метавонад дар сурати махфц

будани маводи парванда истифодаи онро манъ кунад194. Лоиьаи мониторинги мажлисьои

судц, ки аз тарафи ТЩЬ Маркази ьуыуыи инсон аз соли 2005 то 2011 ба ижро расидааст, ягон

ьолати сабти овоз ва видеоро ьангоми пурсиш ба ыайд нагирифтааст.

Моьи маи соли 2011 Прокурори генералии Тожикистон даъват намуд, ки барои мубориза

бурдан бо амальои щайриыонунии муфаттишон, тамоми ьужраьои муфаттишон бо видеокамера

тажьизонида шаванд195. Авфи Байналмилал аз маыомоти Тожикистон даъват мекунад, ки ин

пешниьодро ьамчун масъалаи афзалиятнок арзёбц намуда, дар паи ижрои он шавад. Илова

бар ин, маыомот бояд дар рафти суд истифода нашудани далельои сабтнашударо ыонунц

гардонанд.




44 44

6. ИНКОРИ ЬАЫЫИ ЖУБРОН

“Барьамдиьии ьуыуывайронкунии давомдор жузъи муьими ьуыуы ба жуброни самаранок мебошад.” Кумитаи ьуыуыи инсони СММ196

“Фарзанди маро куштанд, лекин ыотилони вай то ьозир жазо нагирифтаанд. Боз кадом далельо лозиманд? Боз чи кор кунам, ки маро шунаванд?" Падари Исмонбой Бобоев оиди талоши дарёфти адолати судц баъд аз он, ки писараш пас аз дастгир

шудан аз тарафи милитсия, эьтимолан дар натижаи шиканжа ва бадрафторц вафот кардааст

Бежазо мондан барои шиканжа ва бадрафторц муддати дарозест, ки дар Тожикистон одат

шудааст. Гарчанде ки дар ьолатьои алоьида, барои шиканжа ва бадрафторц зидди

кормандони милитсия кори жиноятц бурда шудааст, ин ьолатьо истисноц мебошанд.

Ьимоятгарон ва ТЩЬ ба Авфи Байналмилал арз намуданд, ки дар ьолатьои жазо додани

афсарони милитсия, ьукмьо аксаран бо вазнинии жиноят мутаносиб нестанд.

Набудани механизми мустаыили самараноки назорати кори тавыифгоььо дар якжоягц бо

заифии низоми судц, мушколотро боз ьам тезутунд мекунад. «Тамоми шохаьои ьокимият дар

як ьалыа пайваст шудаанд. Ягон ниьод ьамчун бозрас ва ё мувозинат амал намекунад. Судяьо

намехоьанд, ки бо ВКД ва прокуратура дар ьолати зиддият бошанд. Оньо намехоьанд

мушкилоте дошта бошанд»197, изьор намуд нозири ьуыуыи башар ва ба назари вай «шиканжа

як нишони истибдоди умумц ва набудани волоияти ыонун аст. Агар ыонуньои амалкунанда,

ьатто бо ьамон камбудиьояшон ба ыадри кофц амалц мешуданд, вазъияти вобаста ба

шиканжа хеле беьтар мебуд.»

Мувофиыи ьуыуыи байналмилал давлатьо уьдадоранд, ки на таньо ьуыуыи инсонро эьтиром ва

ьифз кунанд, балки жуброни самараноки оньоеро, ки ьуыуыашон вайрон шудааст, таъмин

намоянд198.

Ин гуна жуброн, аз жумла, додани товон, кафолати такрор нашудани ьуыуывайронкунц ва ба




45

жавобгарц кашидани шахсони масъулро дарбар мегирад199

. Бе жазо мондани

содиркунандагони шиканжа ва дигар бадрафторц ба такроршавии ин ьуыуывайронкуниьо

мусоидат мекунад200

.

Давлатьо уьдадоранд, ки бо дарназардошти вазнинии жиноят201

, сазовори жазои муносиб

гардидани шиканжа, ва дигар бадрафторц, кушиши содиркунии шиканжа ва амальои шарикц

ё иштирок дар содиркунии шиканжа ва дигар бадрафториро таъмин намоянд. КЗШ

уьдадории Давлатьои узв оиди амалигардонии тафтиши фаврц ва бещаразонаи иддаои

шиканжа ва дигар намуди бадрафтории аз тарафи намояндагони маыомоти салоьиятдор

содиршударо ба таври возеь муыаррар намудааст202

. Вай талаб мекунад, ки шикоят ва

гузоришьо оиди шиканжа ва дигар бадрафторц тафтиш карда шаванд. Кумитаи зидди

шиканжа ыайд намудааст, ки тафтиш намудан ва муайян кардани шахсони масъули дар

низоми тобеият буда ва ьамчунин ижрокунандагони бевосита хеле муьим аст203

.

Мансабдорони давлатии гумонбар бояд то ба итмом расидани тафтишот ва гузаронидани

ьама гуна чорабиниьои судиву интизомц аз ижрои вазифаьои хизматиашон озод карда

шаванд204

.

Кумитаи зидди шиканжа аниы намудааст, ки Давлатьо барои тафтиши иддаои шиканжа

масъуланд ва «моддаи 13 КЗШ шикояти расмии шиканжаро талаб намекунад. Барои

фарорасии уьдадории давлат оиди фавран ва бещаразона тафтиш намудан, таньо иддаои

шиканжа аз жониби жабрдида кофц аст»205

. Дар ыарори марбут ба Испания

206, Кумитаи зидди

шиканжа маыомотро даъват намудааст, ки «низоми ба таври автоматц тафтиш намудани ьама

гуна ьолати шиканжа ё бадрафтории бо ьар восита ба самъи оньо расонидашударо, ьатто дар

сурати бо воситаьои ыонун пешбиникарда шикоят накардани жабрдида, жорц кунанд»207

.

Кумитаи зидди шиканжа ьамчунин ыайд намудааст, ки яке аз сарчашмаьое, ки боиси

тафтишот мешавад, ин маълумоти аз ТЩЬ бадастоварда мебошад208.

Вале дар Тожикистон якчанд омильое мавжуданд, ки ба бемасъулиятц мусоидат намуда, барои

амалишавии ьуыуыи жуброн монеъ мегарданд, аз жумла:

6.1 НОМУВАФФАЫЦ ДАР БУРДАНИ ТАФТИШОТИ САМАРАНОК Моьи ноябри соли 2006 Кумитаи зидди шиканжа тавсия дода буд, ки Тожикистон «барои

назорат бурдан аз болои тафтишот маыоми пурра мустаыилу аз прокуратура берунеро ташкил

кунад, ки салоьияти ыабул ва тафтиши шикоятьои фардиро дошта бошад»209

. Вай аз маыомот

даъват намуд, ки «барои таъмини тафтиши тамоми иддаоьои шиканжа ва бадрафторц аз

тарафи намояндагони давлат, ба маькама кашидан ва жазо додани гунаькорон чораьои

самараноки ыонунгузорц, маъмурц ва судц андешад, аз жумла ниьоди мустаыилеро созмон

диьад210.» Дар замони навиштани гузориш, Тожикистон ьануз ин тавсияро ижро накардааст,

гарчанде ки моьи марти соли 2012 вай ба Шурои ьуыуыи инсони СММ иброз намуда буд, ки

барои ьаматарафа тафтиш намудани иддаои вайронкунии ьуыуыи инсон ва ташкили

механизми мустаыили тафтиши иддаои шиканжа иыдом хоьад кард211.

Дар бисёр ьолатьо дастгиршудагон аз тарси ыасосгирц, дар хусуси муносибат дар

тавыифгоььо ба прокуратура шикоят намекунанд. Ба жои ин, оньо мунтазири мажлиси судц

оиди интихоби чораи пешгирц ё мурофиаи судц мешаванд, то дар бораи шиканжа ба судяьо

сухан кунандю Вале дар бисёр ьолатьо, судяьо барои таъмини тафтишоти самаранок чора

намебинанд ё оиди ыобили ыабул будан ё набудани далельои эьтимолан бо роьи шиканжа ва




46 46

дигар бадрафторц ба даст овардашуда, ыарор намебароранд.

Эътилофи ТЩЬ, ки 92 ьолати иддаои шиканжа ва дигар бадрафториро аз моьи июни соли

2007 то декабри соли 2008 таьлил намуд, гузориш додаст, ки хешовандон, жабрдидагон ва

аъзои эътилоф оиди 27 ьолат шикоят ирсол намудаанд212

. Дар аксар ьолатьои дигар

жабрдидагон ё хешовандон аз шикоят кардан тарсидаанд ё баъдтар шикоятро бозпас

гирифтаанд. Дар шаш ьолат бар зидди гумонбаршудагон параввандаьои жиноятц ощоз гардида,

дар баъзе ьолатьо жинояткорон жазо гирифтанд. Дар яке аз ин шаш парванда ыурбонии

шиканжа аз он жиноятьое, ки иыроршавц ба оньо ба роьи шиканжа ба даст оварда шуда буд,

сафед гардид. Дар парвандаи дигар судя иддаои шиканжаро ба инобат нагирифт, вале

судшавандаро ба сабаби исбот нашудани жиноят аз зали суд озод намуд. Лоиьаи мониторинги

ба наздикц, аз моьи март то декабри соли 2011 аз тарафи ташкилотьои щайридавлатц ижро

шуда, 29 ьолати шиканжаро дарёфт намуд, ки дар 13 ьолати он аьли оила аз тарси ыасосгирц

шикоят кардан нахостанд. Таньо шаш парванда ба суд равон карда шуданд.

Вале таьлили ТЩЬ дар сольои 2007-2008 нишон медиьад, ки дар 12 ьолати шикоят ба

маыомоти интизомц ё суд, шикоятьо рад карда ё дархостьо ба эътибор гирифта нашуданд.

Дар аксар ьолатьои фиристонидани шикоят ба прокуратура, «шикоятьо беьаракат

меистоданд ё прокуратура жавоб медод, ки иддао тасдиы нашуд». То он жое ки Авфи

Байналмиллал медонад, маыомоти прокуратура аксар ваыт оиди чи тавр баррасц шудани ин

шикоятьо ва чц тавр ба хулосаи жой надоштани шиканжа омадани худ маълумот намедоданд.

Дар як жавоби прокуратура, ки дар гузориши ташкилотьои щайриьукуматц дарж шудааст,

прокурор фаыат ыайд намудааст, ки «шикоят сохта буда, барои баррасц асосе вужуд

надорад.»

Хуршед Бобокалонов, мудири шӯъбаи қабули беморони Маркази саратоншиносии

Тоҷикистон санаи 27 июни соли 2009 баъди аз тарафи кормандони милитсияи ноьияи

Исмоили Сомонии шаьри Душанбе бо мошини милитсия бурдан вафот кард. К=шишьои

зиёди модар ва ьимоятгаронаш барои равшан кардани асли воыеа ва ёфтани гунаькорони

марги вай натижае надоданд. Ба жои ин, модараш дид, ки маыомот барои ёфтани жинояткорон

к=шише ба харж намедиьанд ва ьамкорц накарда, ба вай оид ба амалиёти тафтишотц

маълумот намедиьанд ва ба мактубьои ьимоятгарон жавоб намегардонанд. Вай ба Авфи

Байналмиллал213 гуфт, ки яке аз бадтарин тажрибаьои вай ин ба таври дастнавис

нусхабардорц кардани 6 саьифа санади кушодани жасади писараш буд, ки ба вай ижозати

фотокопия кардани онро надоданд.

Хуршед Бобокалонов наыша дошт, ки санаи 27 июни соли 2009 бо д=стонаш 33-солагии

худро жашн гирад. Таырибан соати 10-и шаб вай ба ьамсараш занг зада мег=яд, ки баъдтар ба

хона меояд. Ваыте ки вай то соати 11-и шаб барнагашт, модараш ба телефони вай занг зад ва

овози щалощуларо шунид. Модараш боварц дорад, ки он ваыт кормандони милитсия вайро

мезаданд. Беваытии ьамон шаб аьли оилааш фаьмиданд, ки Хуршед Бобокалонов вафот

кардааст. Модараш ба мурдахонаи Душанбе рафт, вале вайро ижозати даромадан надоданд. Ба

вай либосьои писараш ва телефони мобилиашро баргардониданд ва вай дар телефон сабтеро

дарёфт намуд, ки ба аыиди вай ин овози лату куб гардидани писараш аз тарафи кормандони

милитсия буд.

Дар суьбати санаи 9 июли соли 2009 дар Азия плюс нашршуда, вазири онваытаи корьои

дохилц, генерал Абдураьим Ыаььоров гуфтааст, ки Хуршед Бобокалонов ба даъвати




47

кормандони милитсия оиди ба ш=ъбаи милитсия рафтан муыовимат нишон додааст.

Дар хулосаи кушодани жасад аз 28 июни соли 2009214

ыайд шудааст, ки Хуршед Бобокалонов

аз хафакони нафас, ки он дар натижаи баста шудани роьи нафас ьангоми ыайкунц ба амал

омадааст, вафот кардааст. Коршиносони тиббц жой доштани якчанд изьоро дар бадани вай,

ки шояд бо олоти кунди вазнин каме пештар аз маргаш расонида шуда бошанд, ыайд

намуданд.

Санаи 22 июл агентии иттилоотии «Ховар» гузориш дод, ки вазири корьои дохилц оид ба

ощоз намудани тафтишот барои «аз беэьтиётц ба марг расонидан»215, хабар додааст.

Ьимоятгари оилаи Хуршед Бобокалонов таньо санаи 4 ноябри соли 2009 ижозати бо

маводьои парванда шинос шуданро гирифтааст. Вай фаьмидааст, ки ба аыидаи муфаттиш

Хуршед Бобокалонов маст буда, бо кормандони милитсия дащалона муомила мекард.

Кормандони милитсия вайро ба мошин савор карданд, то ба ш=ъбаи милитсия бурда,

шахсияташро муайян кунанд. Вале ваыте ки ба ш=ъбаи милитсия расиданд, диданд, ки вай

мурдааст.

Тафтишот якчанд маротиба ыатъ гардида ва аз нав ощоз карда шудааст. Баъди оиди пешравии

парванда маълумоте пайдо накардан, модари Хуршед Бобокалонов санаи 28 октябри 2009 ба

жонишини прокурори ноьияи И. Сомонц мактуб навишт. Вай тибыи гузориш, парвандаро аз

нав ощоз намуд, вале 5 ноябри соли 2009 ба модари Хуршед Бобокалонов хабар дод, ки

оньоеро, ки барои содиркуни ин жиноят жавобгаронд, муайян карда натавонистанд ва

парванда аз нав боздошта шудааст. Санаи 10 декабри соли 2009 ьимоятгари оила барои аз

нав ощоз кардани тафтишот ба прократураи шаьри Душанбе мурожиат намуд. Моьи маи соли

2011 модари Хуршед Бобокалонов ба Авфи Байналмиллал гуфт, ки моьи маи соли 2010 аз

Прократураи генералц мактуб гирифта буд, ки мувофиыи он парванда барои тафтишоти

минбаъда ба прократураи ш. Душанбе фиристода шудааст, вале вай дар хусуси чи гуна дар

бадани писараш пайдо шудани жароьатьои дар гузориши кушодани жасад сабтшуда, жавобе

нагирифтааст. Моьи ноябри соли 2011 ташкилотьои щайриьукуматии ьуыуыи инсон дарёфт

намуданд, ки Прокуратураи генералц парвандаи жиноятиро аз нав ощоз кардааст. Дар замони

навиштани гузориш тафтишот давом дорад.

6.1.2 ТАРСОНИДАНИ ОНЬОЕ, КИ ОИД БА ШИКАНЖА ОШКОРО СУХАН

КАРДААНД

“Мо ьеж ваыт аз ягон нафар, пеш аз ба ТТ ыабул шудан ё дар ТТ будан, шикояти лату куб

шуданро нашунидаем…Баъзе изьорот шуда буд, вале оньо ьаыиыц набуданд. Ьастанд

маьбусоне, ки кори дигар надоранд ва шикоят менависанд.»

Подполковник Саидолимов, сардори Раёсати ижрои жазои жиноятии вилояти Сущд, 13 апрели соли 2011

“Мо ба шахсони оиди шиканжа ё лату куб ба мо мурожиатнамуда мефаьмонем, ки метавонем

шикоят нависем, вале оньо одатан аз ин метарсанд”.

Фаъоли ьуыуыи инсон, 12 апрели соли 2011

Давлатьои узви КЗШ ба зиммаи худ уьдадорц гирифтаанд, ки оиди шиканжа ва бадрафторц

шикоят намудагонро муьофизат намоянд216. Вале Авфи Байналмилал изьори нигвронц

мекунад, ки дар Тожикистон бисёр дастгиршудагон ва хешовандони оньо аз тарси

муносибати бад ё зиён расонидан ба кори жиноятц, аз шикоят кардан худдорц мекунанд. Аз

руи гуфтаи ьимоятгарон217, кормандони милитсия дастгиршуданеро, ки ьимоятгаронашон




48 48

оиди шиканжа ва дигар намуди бадрафторц шикоят кардаанд, батакрор таьти фишор ыарор

дода ва баъзан аз дастгиршудагон талаб мекунанд, то аз хизмати чунин ьимоятгарон даст

кашанд. Ин ьолат ба муьити бемасъулиятц мусоидат мекунад.

Манбаъьои ТЩЬ ба Авфи Байналмилал изьор намуданд, ки гарчанде шикоят кардан, дар

баъзе ьолатьо, роьи ягонаи ба даст овардани адолат аст, ин роь ьамчунин метавонад

ыурбониёни шиканжа ва аьли оилаи оньоро зери хавф гузорад.

Масалан, ьамсари Ильом Исмонов баъди дидани жароьатьои шавьараш дар хусуси шиканжа

ва бадрафторц ба маыомот шикоят бурда, муоинаи тиббц ва тафтишоти комилро талаб намуд.

Вай ьамчунин бо гуруььои ьуыуыи инсон ва рузноманигорон дар тамос шуд. Тибыи гузориш,

дар натижаи жалб шудани диыыати аьли жомеа ба ин парванда, Ильом Исмонов ба тавыифгоьи

дигар гузаронида шуд, ки дар он жо вайро эьтимолан шиканжа намедоданд. Вале тибыи

гузориш, намояндагони маыомот ба вай фишор оварданд, то аз нишондодьои пештараи худ

оиди шиканжа даст кашад.

Моьи маи соли 2011 Кумитаи оид ба ыонунгузорц ва ьуыуыи инсони порлумони Тожикистон

ба Авфи Байналмилал мактуб навишта, изьор намуд, ки «худи Исмонов гуфтааст, ки вайро

шиканжа надодаанд ва дар хусуси саломатиаш шикояте надоштааст». Вале аз руи маълумоти

худи Ильом Исмонов218

, моьи декабри соли 2010 вайро ба муддати кутоь ба КДАМ-и дар

Хужанд буда бурданд ва дар ьузури муфаттиш шахсе, ки худро прокурор муаррифц

намудааст, ба вай таьдид карда гуфтааст, ки агар аз нишондоди худ оиди шиканжа даст

накашад, боз ьам мувожеьи шиканжа хоьад шуд. «Ман имзо гузоштам, чунки аз ьаётам хавф

доштам», менависад Ильом Исмонов. Ьоло вай барои иштирок дар жинояти муташаккилона

маьрумц аз озодиро ба муьлати 8 сол адо карда истодааст.

Парвандаи Низомхон Жураев219 тажассумгари чораьои саркубкунии оньоест, ки журъат

намуда, оиди шиканжа ва бадрафторц руирост иддао мекунанд. Санаи 2 сентябри соли 2010

Тожикистон истирдоди Низомхон Жураевро аз Русия дар робита бо жиноятьои муташаккил,

жиноятьои иытисодц ва щайриыонунц нигоь доштани силоь хоьиш намуд. Авфи Байналмилал

ба боварии он, ки дар сурати ба Тожикистон фиристода шудан вай зери хатари жиддии

шиканжа ыарор мегирад, ба ин мухолифат нишон дод, чунки соли 2008 якчанд нафар аз

гуруьи 33 нафараи марбут ба ыазияи Низомхон Жураев дар мажлиси судии Суди Олии кишвар

иддао намуда буданд, ки оньоро барои гунаькор кардани Низомхон Жураев, аз жумла ба

воситаи зарбаи бары шиканжа додаанд220.

Оньое, ки аз руи ыазияи Низомхон Жураев маькум шуда, дар ьабс муьлати жазоро адо

мекунанд, ба ьимоятгари вай дар Русия Анна Ставитская нома навишта, барои дастгирии ба

Тожикистон истирдод нашудани Низомхон Жураев, шиканжаву бадрафтории нисбати оньо

руйдодаро батафсил баён намуданд. Анна Ставитская моьи июни соли 2011 ба Авфи

Байналмилал изьор намуд, ки Прокуратураи генералии Русия ин номаьоро баъди аз вай

гирифтан ба маыомоти Тожикистон равон кардааст.

Ваыти зиёде нагузашта, тибыи гузориш, маыомоти Тожикистон муаллифони номаьоро таьдид

намуданд, ки агар аз изьороти худ даст накашанд, вазъияташон бад мешавад. Баъзе маьбусон

аз изьороти худ даст кашиданд ва прокуратура ин маълумотро моьи апрели соли 2011 ба

суди шаьри Москва ирсол намуд.




49

Санаи 13 апрели соли 2011 намояндагони Авфи Байналмилал бо сармуфаттиши идораи

корьои дохилии вилояти Сущд оиди парвандаи Низомхон Жураев суьбат намуданд. Вай ыайд

намуд: «Мо шахсонеро, ки ба ьимоятгари рус оиди шиканжа маълумот додаанд, пурсидем.

Оньо гуфтанд, ки «мо забони русиро намедонем ва чизеро, ки ба мо пешниьод карданд, имзо

гузоштем».

Анна Ставитская ба Авфи Байналмилал гуфт, ки баъди мажлиси судц худи ьамин шахсон ба

ман мактуб навишта, изьор намудаанд, ки оньоро барои аз баёноти аввалаашон даст кашидан

мажбур карданд. Яке аз оньо санаи 25 апрели соли 2011 навиштааст: «Баъди ба Ставитская

навиштан, аз Прокуратураи ганералц ба назди ман омада, манро тарсониданд ва таьдид

карданд. Оньо гуфтанд, ки агар баёноти шиканжаро тасдиы кунам, манро боз шиканжа дода,

якумра аз озодц маьрум мекунанд. Ман тарсида баёнот додам, ки баёноти пештараро ман

нанавиштаам.» Мактуб ба забони тожикц буд.

Мувофиыи маълумот аз якчанд манбаъьо, идаои ин шахсон оиди шиканжа ва бадрафторц

мавриди тафтиши ьаматарафа ыарор нагирифта, ягон нафаре аз гунаькорони эьтимолц

жавобгар нашудаанд.

Тибыи гузоришьо ба Авфи Байналмилал, шоьидони лату куб аксаран зери фишоранд, то аз

баёноти худ даст кашанд ё оньо аз тарси ыасосгирц ба маыомот шаьодат намедиьанд.

Масалан, тибыи гузоришот, ду шоьиди ыазияи куштори моьи сентябри соли 2011 дар деьаи

Хожаи Аълои жамоати Чоркуь221 рухдодаро кормандони милитсия, барои мажбуран шаьодат

додан ба гунаькории панж нафар гумонбарони расмц, мавриди бадрафторц ыарор доданд.

Илова бар ин, як мансабдори ьокимияти маьаллц, тибыи гузориш, ба яке аз шоьидон бар

ивази даст кашидан аз баёноташ бар зидди шахсоне, ки эьтимолан чинояткорони аслц

буданд, пули наыд ваъдя кард. Дар натижаи бадрафторц нисбати ду шоьид, шоьиди сеюм

тарсида, аз кишвар фирор намуд, вале баъдтар баргашт. Дар аввали соли 2012, аз руи

гузориш, прокуратура се нафар шоьидро барои гирифтани пора аз хешовандони

гумонбаршудагон ва додани нишондоди бардурущ айбдор намуда, барои ощоз намудани

парвандаи жиноятц бар зидди ьар се нафар иыдом намуд. Дар натижа, ду нафар шоьидон

мажбур шуданд Тожикистонро тарк кунанд.

6.2 БА ЖАВОБГАРЦ НАКАШИДАНИ МУРТАКИБОНИ ШИКАНЖА ВА ДИГАР БАДРАФТОРЦ КЗШ аз давлатьо талаб мекунад, ки «жиноят будани тамоми ьодисаьои шиканжаро мутобиыи

ыонунгузории жиноятц таъмин намуда,… барои ин гуна жиноятьо, бо дарназардошти вазнинии

оньо, жазои муносиб муыаррар намояд»222. КЬИ СММ ыайд намудааст, ки ба жавобгарц

накашидани содиркунандагони шиканжа ва дигар бадрафторц вайронкунии ПБЬШС маьсуб

мешавад223.

Моьи ноябри соли 2006 Кумитаи зидди шиканжа изьори нигаронц намуда буд, ки новобаста

аз зиёд будани иддаои шиканжа ва дигар бадрафторц дар Тожикистон, миыдори маькумц дар

асоси ыавонини кишвар барои вайронкунии КЗШ кам аст224. Авфи Байналмилал низ ба ин

нигаронц шарик аст.

Дар гузашта Кодекси жиноятии Тожикистон мафьуми ба стандартьои байналмилалц

мувофиыи шиканжаро надошт. То моьи марти соли 2012 дар Кодекси жиноятц моддае буд бо

номи «азобу уыубат» (моддаи 117), ки барои азобу уқубати ҷисмонӣ ё рўҳӣ жазо пешбинц




50 50

намуда, вале аз тарафи ё бо розигии нафари дар маыоми расмц амали шудани шиканжаро

сарфи назар менамуд225

.

Барои ьамин ьам, то имруз бисёр парвандаьои жиноятии таьти иддаои шиканжа ва дигар

бадрафторц ощозшуда, ьамчун суиистифода аз мансаб арзёбц нашудаанд на ьамчун шиканжа

ва бадрафторц. Асосан айбьои «хунукназарц»226

, «сўиистифода аз ваколатҳои мансабц»227

,

«баромадан аз ҳадди ваколатҳои мансабц»228

, “маҷбур сохтан ба додани нишондод»229

ё «

сўиистеъмоли ҳокимият ё мақоми хизматӣ»230

эълон карда мешуданд. Ин моддаьо жиноятьои

щайр аз шиканжаву бадрафториро дарбар мегиранд ва дар натижа, омори расмии ин моддаьои

Кодекси жиноятц оиди парвандаьои марбут ба шиканжа ва дигар намудьои бадрафторц

маълумоти даыиы намедиьанд.

Сафаралц Сангов санаи 1 марти соли 2011 дар саьни ьавлиаш дастгир шуда, ба шуъбаи

милитсияи ноьияи Синои Душанбе бурда шуд. Худи ьамон руз вайро ба маркази тиббии

Ыараболои Душанбе дар ьолати беьушц оварданд ва мувофиыи ташхиси судии тиббц,

вай дар натижаи зарб хурдани майна 5 марти соли 2011 вафот кардааст. Иддаое мавжуд

буд, ки дар шуъбаи милитсия вайро шиканжа намудаанд, гарчанде ки мувофиыи гуфти

милитсия, вай аз зинапоя афтида ва сарашро ба девор задааст.

Дар натижаи норозигии аьли жомеа, моьи июни соли 2011 ду корманди милитсия барои

«хунукназарц231

» ва дигаре барои «баромадан аз ҳадди ваколатҳои мансабц»232

айбдор

шуданд. Вале дар натижаи мухолифати баёноти ба муфаттиш ва суд додаи шоьид, бо

дархости ьимоятгар суд парвандаро ба тафтиши иловагц фиристод. Тибыи гузориш,

алайьи корманди сеюми милитсия, бо сабаби саломатиаш, айб эълон карда нашудааст233

.

Дар замони навиштани гузориш тафтишот идома дорад..

Дар таърихи 29 марти соли 2012 Мажлиси Милли Мажлиси олии Тожикистон ба Кодекси

жиноятц тащйирот ворид намуда, моддаи (моддаи 143) алоьидаро, ки мафьуми шиканжаро234

мутобиыи КЗШ235 дар бар мегирад, ворид намуд. Авфи Байналмиллал ыайд мекунад, ки ин як

ыадамест дар самти жинояти вазнин ьисобидани шиканжа, ыадамест, ки барои мустаькам

намудани омили боздорандагии манъи шиканжа к=мак ва назорати дар кужо р=й додани

шиканжа мусоидат карда метавонад236

.

Дар гузориши ьукумат ба Кумитаи зидди шиканжа аз соли 2010 маыомот, чунин оморро дарж

намудаанд: мувофиыи маълумоти ВКД ЖТ дар соли 2007 60 арзу шикояти вайронкунии

ьуыуы аз жониби кормандони милитсия, 53 шикоят дар соли 2008, 40 шикоят дар соли 2009

ва 23 шикоят аз 1 январ то 31 маи соли 2010 ба ыайд гирифта шудаанд237. Мувофиыи

маълумоти маыомот, аз байни 176 шикоят 50 ьолат асоснок ьисобида шуда, «нисбати оньое,

ки масъуланд, чораьои дахлдори интизомц дида шудаанд». Маълум нест, ки чанде аз ин

шикоятьо ва ё ягонтои он ба шиканжа ва бадрафторц марбут буданд ё на.

Мувофиыи маълумоти маркази иттилоотии ВКД, аз аввали соли 2007 то охири нимаи аввали

соли 2010, дар умум нисбати 97 нафар барои « сўиистифода аз ваколатҳои мансабц238»,

«беамалц дар ижрои вазифа»239, « баромадан аз ҳадди ваколатҳои мансабц»240,

«хунуназарц»241 ва « сўиистеъмоли ҳокимият ё мақоми хизматц»242 парвандаьои жиноятц

ощоз карда шудаанд. Вале равшан нест, ки чанде аз ин парвандаьо ба афсарони маыомоти

интизомц дахл доштанд ва чанд нафари оньо барои шиканжа ва дигар бадрафторц айбдор

шудаанд.




51

Мувофиыи маълумоти Прокуратураи генералии ЖТ аз соли 2007 то 2009 алайьи 174

кормандони маыомоти интизомц парвандаьои жиноятц ощоз шуда, алайьи 709 нафар

кормандон барои баромадан аз ваколати хизматц парвандаьои интизомц ощоз карда шудаанд.

Дар ин байн кормандони суд, прокуратура, Кумитаи Давлатии Амнияти Миллц, ВКД,

Хадамоти гумрук ва ыувваьои мусаллаь буданд. Ба Авфи Байналмиллал маълум нест, ки

нисбати оньо даыиыан кадом айбьо эълон карда шудаанд ва дар чанд ьолат айбдорц шиканжа

ва бадрафториро дар бар гирифтааст.

Санаи 8 августи соли 2011 Радиои Озодц гузориш додааст, ки ба гуфти Прокурори генералц,

ин маыом «таырибан 50 шикояти истифодаи з=риро нисбати шаьрвандон гирифтааст». Санаи

17 августи соли 2011 Азия Плюс гузариш дод, ки тибыи маълумоти Прокуратураи генералц,

ин ниьод дар соли 2010 48 шикояти истифодаи шиканжа ва дигар бартарафтариро аз жониби

кормандони маыомоти интизомц гирифтааст. Аз ин байн, 13 ьолат тасдиы шуда,

парвандаьои жиноятц ощоз шудаанд. Аз оньо даь парванда ба суд ирсол гардидидаанд. Моьи

ноябри соли 2011 Ваколатдори ьуыуыи инсон гузориш дод, ки прокуратура алайьи

кормандони маыомоти интизомц оид ба шиканжа 16 кори жиноятц ощоз намуда, 13-тои он

аллакай ба суд фиристода шудааст»243

.

Масъалаи дигари боиси нигаронц ин амалияи татбиыи ыонуньои авф нисбати мансабдорони

давлатиест, ки барои содир кардани жиноятьо, ба монанди суиистифода аз ваколати хизматц

аз озодц маьрум шудаанд, яъне оньо ба тезц аз маьбас озод шудаанд. Авфи Байналмиллал аз

якчанд чунин ыазияьо огоь аст ва яке аз оньо ыазияи Исмоил Бачажонов мебошад. Кумитаи

ьуыуыи инсони СММ ыайд намудааст, ки дар ьолатьое, ки намояндагони маыомоти давлатц

барои шиканжа ва дигар бадрафторц айбдор мешаванд, «давлатьо набояд жинояткоронро аз

жавобгарии фардц озод кунанд, чи тавре ки дар баъзе авфкуниьо жой доштааст,… ягон

маыоми расмц шахсонеро, ки бояд барои ин гуна ьуыуывайронкуниьо жавобгар бошанд, аз

масъулияти ыонунц озод карда наметавонад»244.

Санаи 15 сентябри соли 2011 се корманди ТТ шаьри Душанбе, ки дар салоьияти ВКД

мебошад, аз тарафи суд ба марги Исмоил Бачажонови245

32-сола айбдор шуданд. Исмоил

Бачажонов барои ыочоыи щайриыонунии маводи мухаддир дар маьбаси низомаш шадиди

воыеъ дар ноьияи Синои Душанбе адои ьукм мекард. Баъди ыарори суд дар бораи

адокунии ыисми боыимондаи ьукм дар маьбаси низомаш муыаррарц, вай барои ба дигар

маьбас фиристода шудан ба ТТ оварда шуд. Бачажонов ьангоми аз ТТ ба бемористони

Вазорати адлия бурдан вафот кард. Тафтишоти пешакц аз тарафи Прокуратураи

генералц ощоз карда шуда, ду корманди ТТ барои ыасдан ба саломатӣ расонидани зарари

вазнине, ки боиси марг гардидааст246

ва баромадан аз ҳадди ваколатҳои мансабц247

айбдор гардида, санаи 15 сентябри соли 2011 ба муддати ьаштсолц (дар натижаи татбиыи

ыонуни авф шашсолц) аз озодц маьрум карда шуданд. Афсари сеюм барои

хунукназарц248

айбдор шуда, ьукми се сол аз озодц маьрум кардани вай дар натижаи

татбиыи ыонуни авф аз байн бардошта шуд. Санаи 6 июни соли 2012 суди ноьияи

Исмоили Сомонии шаьри Душанбе ба баррасии даъвои ьамсари Исмоил Бачажонов оиди

руёнидани жуброн шуруъ намуд.




52 52

6.3 ФИШОРОВАРЦ БА РУЗНОМАНИГОРОНЕ, КИ ОИД БА ЬОЛАТЬОИ ШИКАНЖА ВА ДИГАР БАДРАФТОРЦ ГУЗОРИШ ДОДААНД Рузноманигорон ва нашрияьое, ки оиди иддаои шиканжа ва дигар бадрафторц гузориш

медиьанд, низ зери хавфи аксуламали шахсон ё маыомот буда, барои аз нашри маводи ба

назари маыомот таныидц худдорц кардан, ба ранжу озори жиддц рубару шуда метавонанд.

Авфи Байналмилал аз зидди рузноманигорони мустаыил аз тарафи намояндагони маыомоти

Тожикистон батакрор истифода шудани ыонуньои марбут ба туьмату таьыир ба он тарзе, ки

матбуоти мустаыилро хомуш намуда, ыурбониёни ьуыуыи инсонро аз ошкоро сухан гуфтан ва

жуброн талаб кардан бозмедорад, нигарон аст. Мувофиыи маълумоти САЬА дар сольои охир

шумораи парвандаьое, ки бо ташаббуси маыомоти давлатц барои туьмату таьыир зидди

нашрияьо ощоз шудаанд249, зиёд шуда истодааст. Ин ба нисбатан фаъол будани васоити ахбор

ва ьамчунин дастурьои ьукумат250 оиди уьдадории маыомот барои посух додан ба таныиди

васоити ахбор вобаста буда метавонад.

Дар ьуыуыи байналмилалц хеле даыиы муыаррар шудааст, ки мансабдорони давлатц нисбат ба

шахсони алоьида бояд ба таныид ботаьаммул бошанд. Рузноманигорон ва васоити ахбор дар

амалигардонии ьуыуыи одамон ба озодии баён, аз жумла ьуыуыи гирифтани маълумот наыши

муьим доранд. Гарчанде ки ьуыуыи байналмилалии ьуыуыи инсон маьдудиятьои муайяни

озодии баёнро ба шарти зарур ва мутаносиб будани оньо барои ьимояи ьуыуы ва шаъну

шарафи дигарон ижозат медиьад, истифодаи ыонуньои туьмату таьыир зидди рузноманигорон

ва шахсони дигар бо маысади пешгирии таныиди ыонунии намояндагони маыомоти давлатц ё

фошкунии камбудиьои жойдошта ва ё фасод, нодуруст мебошад.

Рузноманигори Азия Плюс Рамзия Мирзобекова ба Авфи Байналмилал251

изьор намуд, ки

маыолаи вай бо номи «Тафтишот ё инквизитсия?», ки 21 декабри соли 2010 нашр гардида

буд, боиси щазаби маыомот шуд, чунки вай ба таври ошкоро дар бораи робитаи шиканжа ва

фасод навишта, ыазияеро, ки иддаои тажовуз ба номусро аз тарафи афсарони маыомоти

интизомц дарбар мегирифт, ьамроь намуд. Маыола ьолатьои иддаои шиканжаро аз тарафи

афсарони «шуъбаи шашуми» ВКД дар вилояти Сущд тасвир менамуд. Дар байни оньо

ыазияьои Исмонбой Бобоев ва Ильом Исмонов буданд. Ьолатьои дигар, барои таъмини

амнияти жабрдидагон, бе гирифтани номи аслии оньо дарж шудаанд.

Санаи 21 январи соли 2011 генерал-майор Анвар Тащоймуродов, сардори Раёсати

мубориза бо ҷиноёти муташаккили ВКД Азия Плюсро ба суд дода, даъво намудаааст, ки

ин нашрия «дар бораи ниьоди вай ьар гуна овозаьои таьвин ва туьматангезро паьн

намуда, ба ин роь шаъну шараф ва обруи ин раёсатро паст задаст». Анвар Тащоймуродов

барои жуброни зарари маънавц аз Азия Плюс руёнидани 1 миллион сомониро, ки

таырибан ба 210 000 доллари амрикоц баробар аст, талаб намуд.

Рамзия Мирзобекова якчанд маротиба ба прокуратура даъват шуд. Вай ба Авфи

Байналмилал гуфт: «прокуратура ьамеша мехост бифаьмад, ки кц ба ман маълумот

додаст, чунки оньо фикр мекарданд, ки маълумот аз тафтишот баромадааст. Оньо ба

тафсилоти шиканжа, ки дар маыола дарж шудааст, кам аьамият медоданд. Дар натижа,

Прокурори генералц ба мо санадеро фиристод, ки ьафт саьифаи пур аз айбдоркуниро

дарбар мегирифт… Муьаррири нашрия Марат Мамадшоев ва ман барои вайронкунии…




53

ыонун ьангоми навиштани ин маыола ацбдор мешудем. Хулоса карда гуем, мувофиыи ин

санад нашрия барои нашр намудани ин маыола ьуыуы надоштааст. Албатта, мо ба

«норозигии» оньо жавоб додем, вале маысади ин ьужжат барои мо номаълум аст. Баъдтар

ин санад, ба чи тартибе, аз тарафи даъвогар дар мурофиаи судц зидди мо истифода шуд.

Вай метавонист ин санадро таньо аз Прокуратураи генералц дастрас намояд, пас чаро

оньо нусхаи жавоби моро низ надодаанд? Ба назар чунин мерасад, ки ин санад махсус

бо маысади дар суд пурыувват кардани мавыеи даъвогар омода шуда буд. Кутоь карда

гуем, рузноманигоронро айбдор намуданд, на кормандони милитсияро».

Моьи феврал суди ноьияи Фирдавсии шаьри Душанбе мурофиаи судиро ощоз намуд.

Санаи 17 август, тибыи гузориш, дар толори суд ьимоятгарони Азия Плюс аз тарафи

афсари калони милитсия Валихон Муллоев, ки намояндаи Анвар Тащоймуродов буд,

мавриди таьдид ыарор гирифтанд. Вац, тибыи гузориш, оньоро «душманони милитсия»

гуфта, таьдиди нест намудани оньоро кардааст. Ьимоятгарон дар ин хусус шикоят

намуданд ва санаи 19 август ВКД тафтишотро ощоз кард. Санаи 25 октябр судяи ноьияи

Фирдавсц Сайфиддин Камолов парвандаро ыатъ намуд.

Моьи январи соли 2012 Анвар Тащоймуродов сардори Идораи корьои дохилии вилояти

Хатлон252

таъин гардид. Валихон Муллоев бошад, моьи августи соли 2011 ба вазифаи

баландтари сардори шуъбаи Раёсати мубориза бо ҷиноёти муташаккили ВКД дар

вилояти Хатлон таъин шуд.




54 54

7. БА ИНОБАТ НАГИРИФТАНИ ДАРХОСТ, ТАВСИЯ ВА ЫАРОРЬОИ КУМИТАИ ЬУЫУЫИ ИНСОНИ СММ Тожикистон аз соли 1999 узви Протоколи иловагии Паймони байналхалкц доир ба хукуки

шахрвандц ва сиёсц буда, ваколати Кумитаи ьуыуыи инсони СММ-ро оиди «дар доираи

салоьияти худ ыабул ва баррасц намудани мухобироти афроде, ки дар хусуси аз тарафи

давлати узв наыз шудани ьуыуыи дар ПБЬСШ муыарраршуда шикоят намудаанд» 253

,

пазируфтааст.

Аз моьи ноябри соли 2003 то моьи марти соли 2011 КЬИ СММ нисбати 22 ыазияи марбут

ба Тожикистон, ки дар умум 29 нафарро дарбар мегиранд, ыарор баровардааст. Дар 18

шикояти ба КЬИ СММ фиристодашуда оиди аз тарафи намояндагони маыомоти интизомц

истифода шудани шиканжа ва дигар бадрафторц иддао намудаанд ва дар 17 ыарор нисбати 26

нафар жабрдидагони вайронкунии ьуыуыи инсон, КЬИ СММ дар воыеъ вайрон кардани

моддаи 7-ро (озодц аз шиканжа ва бадрафторц) дарёфт намудааст.

Ьукумати Тожикистон дар самти ьамкорц бо КЬИ СММ, ки парвандаьои фардиро баррасц

мекунад, ба пешравц муваффаы нашудааст. Масалан, пеш аз ыабули мораторий ба ьукм ва

ижрои жазои ыатл дар соли 2004, новобаста аз дахолати таъжилии КЬИ СММ, ки то итмоми

баррасии парвандаьо дар Кумита, барои то шаш моь маыуф гузоштани ьукми ыатл даъват

намуд, панж нафар, аз жумла бародарон Довуд ва Шералц Назриевьо ба ыатл расонида

шуданд254. Дар ыарори худ аз моьи марти соли 2006 оиди парвандаи бародарон Назриевьо

КЬИ СММ ыайд намуд, ки «Давлати узв жабрдидагони эьтимолиро пеш аз итмоми баррасии

парванда аз жониби Кумита ыатл намуда, уьдадориьои таьти Протокол ба зимма гирифтаашро

вайрон намуд…, чунин амалкарди давлат хусусан баъди он, ки Кумита чораьои муваыыатии

муьофизатро ба кор андохта ва борьо Давлатро дар ин хусус хотирнишон сохт, щайри маъзур

аст.»

Дар якчанд парвандаьои фардии ба КЬИ СММ фиристодашуда, маыомоти Тожикистон ба

дархостьои батакрори ин ниьоди СММ оиди додани маълумот жавоб нагардонида, маълумоти

муьим, ба монанди санади тафтишотц ё ташхиси тиббиро пешниьод накарданд.

Маыомоти Тожикистон ыарорьои КЬИ СММ-ро мунтазам ижро накардаанд. Парвандаи Павел

Кирпо камбудиьои асосиву давомдореро, ки дар таъмини иртиботи натижадор бо ин ниьоди

СММ вужуд доранд, ошкор месозад255. Модари Павел Кирпо иддао намуд, ки низоми маьбаси

писарашро баъди ба КЬИ СММ шикоят намудан сахттар карданд.




55

Санаи 27 октябри соли 2009 КЬИ СММ ыарор намуд, ки ьуыуыи Павел Кирпо дар асоси

ПБЬШС вайрон шудааст, аз жумла моддаи 7 (озодц аз шиканжа ва бадрафторц), моддаи 9,

ыисми 1-3 (ьуыуыи озодц ва амнияти шахс) ва моддаи 14, ыисми 3 (g) (ьуыуыи барои бар

зидди худ баёнотдиьц ё иыроршавц мажбур нашудан) 256

.

Модари Павел Кирпо, ки моьи маи соли 2005 барои ьимояи писараш ба КЬИ СММ

мурожиат карда буд, иддао намуд, ки писрашро 7 маи соли 2000 дастгир намуда, бе дастрасц

ба ьимоя ва бе гирифтани маълумоти расмц оиди сабабьои дастгиршавиаш, то 20 маи соли

2000 дар ТНМ Вазорати амният нигоь доштанд. Дар ин муддат вай эьтимолан бо зарбаи бары

ва лату куб бо калтаки резинии милитсия ва калтаки оьанин шиканжа дода шуда, дар натижа

ыабурщаьояш шикаста, базур аз жояш жунбида роь мерафт. Модараш ба КЬИ СММ изьор

дошт, ки новобаста аз шикоятьои зиёди аз жониби ьимоятгар ба маыомот ва суд ирсолшуда,

аз руи иддаои шиканжа тафтиш гузаронида нашудааст.

Моьи январи соли 2001 суди шаьри Душанбе Павел Кирпоро барои роьзанц бо истифодаи

яроы (моддаи 249, ыисми 4 (б)) ба 15 сол аз озодц маьрум кард ва моьи маи ьамон сол Суди

Олц ин ьукмро тасдиы намуд.

Моьи октябри соли 2009 КЬИ СММ дар ыарори худ оид ба ин парванда нишон дод, ки

маыомоти Тожикистон «дар мавриди ыобили ыабул будан ё набудани ин парванда ва моьияти

шикоят ягон маълумоте пешниьод накардааст». Ин ниьод ыайд намуд, ки «дар набудани

посухи давлати узв, дар сурати моьиятан асоснок будани иддаои муаллифон, ба оньо бояд

аьамияти дахлдор дода шавад.» КЬИ СММ хулоса намуд, ки Тожикистон уьдадор буд Павел

Кирпоро бо жуброни муносиб таъмин намояд, аз жумла, бурдани тафтишоти жиноятц барои

муыаррар намудани масъулони бадрафторц ва жуброни муносиб, аз жумла додани товон ва

баррасии имконияти аз нав дида баромадани парванда.

Баъди баромадани ыарори КЬИ СММ модари Павел Кирпо ба якчанд ниьодьо257 шикоят

навишта, барои аз нав дида баромадани ьукми соли 2001 ва ба вай додани жуброн, аз жумла

товони зарар хоьиш намуд. Санаи 17 феврали соли 2010 Суди Олц посух додаст, ки

«хулосаи зери зурц гирифта шудани нишондоди иыроршавии Павел Кирпо бо фактьои

объективии маводи парванда мувофиыат намекунанд.» Санаи 29 феврал Прокуратураи

генералц навиштааст, ки «ьукми суд ба талаботи ыонун мувофиы аст ва барои эътироз ба

тариыи назоратц асосе вужуд надорад». Ьеж яке аз ин жавобьо ба Мулоьизаьои КЬИ СММ

такя накардаанд. Дастгоьи ижроияи Президент жавоб додаст, ки аз КЬИ СММ оиди

парвандаи Павел Кирпо пеш аз моьи декабри соли 2009 мухобироте дастрас накардааст ва

ьуыуыи вай дар асоси ПБЬШС наыз нашудааст.

Модари Павел Кирпо гузориш дод, ки пас аз ыарори КЬИ СММ барои жазо додани аьли

оила барои шикоят навиштан ба ниьоди байналмилалии ьуыуыи инсон, писарашро ба

маьбаси низомаш сахттар гузарониданд258. Санаи 27 октябри соли 2010 дар асоси дархости

сардори маьбасе, ки Павел Кирпо нигоьдорц мешуд, барои вайрон кардани тартиботи маьбас

бо ыарори суди ноьияи Исмоили Сомонии шаьри Душанбе низоми маьбаси вай тащйир дода

шуд.

Павел Кирпо моьи сентябри соли 2011 дар асоси санади авф, ки ба муносибати 20-солагии

истиылолияти Тожикистон бароварда шуд, аз маьбас озод гардид. Ин санади авф нисбати

ьазорон маькумшуда татбиы карда шудааст.




56 56

Дар масъалаи додани маълумоти аз тарафи КЬИ СММ дархостшуда, дар гузориши соли

2011-и ТДУ ба Шурои ьуыуыи инсони СММ, маыомоти Тожикистон ыайд намуданд, ки

«ьукумат барои сари ваыт дар асоси ПБЬШС баррасц намудани шикоятьои фардц чорабинц

мекунад». Маыомот илова намудаанд, ки «нисбати он шикоятьои фардие, ки ьукумат дар

натижаи сабабьои объективц сари ваыт маълумот дода натавонистааст, чораьо дида шуда,

ыарорьои ниьоии ыабулгардида ба кумитаьои дахлдори СММ пешниьод хоьанд шуд»259

.

Фаъоли ьуыуыи башар, сарвари Маркази мустаыили ьуыуыи инсон Сергей Романов якчанд

мушкилоти ыонунц ва амалии ба зудц ижро шудани ыарорьои ба Тожикистон марбути КЬИ

СММ-ро муайян намуд260

.

Дар асоси ыонуни кишвар ыарорьои КЬИ СММ барои аз нав дида баромадани парванда,

бинобар ьолатьои нав ошкоршуда, асос шуда наметавонанд. Дар амал ин маънои онро дорад,

ки агар КЬИ СММ аз тарафи Тожикистон вайрон шудани моддаи 7-уми ПБЬШС (озодц аз

шиканжа ва бадрафторц)-ро муайян кунад, «Тожикистон (аввал) бояд барои истифодаи

шиканжа парвандаи жиноятц ощоз намуда, гунаькоронро пайдо кунад, жазо диьад ва таньо

баъди ин шахси ба КЬИ СММ мурожиаткарда ьуыуыи аз нав дида баромадани ьукмро пайдо

мекунад»261

.

Мушкили дигари ижроиши ыарорьои КЬИ СММ дар он аст, ки гарчанде ыонунгузории

кишвар ижроиши уьдадориьои байналмилалиро кафолат додаст, вай тартиби ин ижроишро

возеь накардааст262.

Ьамчунин, ыонунгузории кишвар механизми амалии ба жабрдидагони наызи ьуыуыи инсон

додани жубронро муайян намекунад. Масалан, гарчанде ки мувофиыи ыонун ба шахси

щайриыонунц ьабсшуда ё маькумшуда бояд жуброн дода шавад, «дар воыеият ягон механизми

амалигардонии ин ьуыуы матраь нашудааст»263.

Илова бар ин, Сергей Романов ыайд намуд, ки дар Тожикистон «жараёни назорати ижроиши

Мушоьидаьои (ыарорьои) КЬИ СММ танзим нашудааст. Ин ба набудани таьлили воыец ва

натижабахши ыарорьои ба Тожикистон марбути КЬИ СММ аз тарафи маыомоти Тожикистон

ва ьамчунин ба таъхири зиёд дар дидани чораьои умумц ва … зиёдшавии шумораи

шикоятьои шахрвандони Тожикистон оварда мерасонад»264.

Тирамоьи соли 2011 аз якчанд вазоратьо, аз жумла Вазорати адлия дархост шуда буд, то оиди

механизми ижроиши ыарорьои КЬИ СММ таклифьои худро пешниьод намоянд. Шуъбаи

Кафолатьои конститутсионии ьуыуыи шахрвандони дастгоьи ижроияи Президенти кишвар

гузориш дод, ки вай наыша дорад, ислоьоти Комиссия оид ба ижроиши уьдадориьои

байналмилалиро амалц намояд. Дар замони омодасозии ин гузориш дар хусуси муьлати

гузаронидани ин ислоьот маълумоте дастрас нест.




57

8. ШИКАНЖА ВА ДИГАР БАДРАФТОРЦ БАЪДИ БОЗГАШТ БА ТОЖИКИСТОН Авфи Байналмилал аз шумораи ьолатьои дар гузаштаи наздик аз жониби маыомоти

интизомии Тожикистон мавриди шиканжа ва дигар бадрафторц ыарор гирифтани оньое, ки

мажбуран аз хорижи кишвар баргардонида ва ё истирдод шудаанд, изьори нигаронии жиддц

мекунад.

ЭЬТИМОЛИ ШИКАНЖА БАЪДИ БОЗГАШТ АЗ ГУАНТАНАМО Абдумуыит Воьидов ва Рукниддин Шаропов дар маьбаси ИМА дар Афщонистон ва

Гуантанамо, бе бозрасии судии парвандаи оньо, панж соли умри худро гузарониданд.

Оньоро дар ьолати жудоц нигоь дошта, ба оньо айбе эълон накарданд265

ва мурофиаи

судц гузаронида нашуда буд. Аввали моьи марти соли 2007 Абдумуыит Воьидов ва

Рукниддин Шароповро ба Тожикистон фиристоданд. Баъди ба Тожикистон расидан

оньоро дастгир ва ьабс намуданд. Падарони оньо ба Авфи Байналмилал266

изьор

намуданд, ки писаронашонро то мурофиаи судц, ки моьи августи ьамон сол баргузор

шуд, бе дастрасц ба ьимоя нигоьдорц намуданд ва аьли оилаашонро таньо дар охири

моьи апрел хабар доданд. Моьи май падарон тавонистанд, ки бо оньо дар ТТ-и

Душанбе вохуранд. Баъд аз ин, пеш аз мурофиаи судц оньоро ижозати вохурц надоданд.

Тибыи гузоришьо, ьар ду нафар дар суд баёнот додаанд, ки аз тарафи афсарони маыомоти

интизомии Тожикистон барои иыроршавц ва худро айбдор намудан мавриди шиканжа ва

лату куб ыарор гирифтаанд. Ангуштони Абдумуыит Воьидов, тибыи маълумот, бо зарбаи

бары ё шуъла сузонида шуда буданд. Абдумуыит Воьидов ба нишони эътироз алайьи

ьукми суд, гуруснанишинц намуд ва тибыи гузориш, аз тарафи посбонони ТНМ барои

хурок хурдан мавриди лату куб ыарор гирифт. Барои иддаои шиканжа ва дигар

бадрафторц тафтишот бурда нашудааст. Санаи 17 август Суди Олии Тожикистон ьар ду

нафарро барои дар соли 2001 «щайриқонунӣ гузаштан аз Сарҳади давлатии Ҷумҳурии

Тоҷикистон»267

ба Афщонистон ва «иштироки зархарид дар задухўрди мусаллаҳона ё

амалиёти ҷангӣ»268

-и ЬИУ269

ба 17-солц аз озодц маьрум намуд. Ьимоятгарон аз болои

ьукм шикоят бурда, ыацд намуданд, ки ин ду нафар аз киро шуданашон аз жониби ЬИУ

хабар надоштанд ва дар суд дар хусуси иштирок намудани оньо дар амалиёти жангц

далеле пешниьод карда нашудааст. Шикоят рад карда шуд. Соли 2009 Рукниддин

Шаропов барои кушиши аз маьбас гурехтан ба 10 соли дигар аз озодц маьрум карда шуд.

Дар моьи июли соли 2011 Абдумуыит Воьидов дар маьбаси шаьри Душанбе ва Рукниддин

Шаропов дар Ыурщонтеппа нигоьдорц мешуданд. Аьли оилаи Абдумуыит Воьидов

метавонанд соле ду-се маротиба вайро бинанд. Падару модари Рукниддин Шаропов хеле

камбизоатанд ва соле таньо як маротиба метавонанд аз манзили худ дар Исфара ба




58 58

маьбас барои дидорбинц раванд. Ьар ду оила аз маыомот хоьиш намудаанд, ки

писаронашонро ба маьбаси вилояти Сущд фиристанд, то оньо тавонанд ба осонц

дидорбинц намоянд.

Авфи Байналмилал аз маыомоти Тожикистон даъват менамояд, ки оиди мавриди

шиканжа ыарор гирифтани Абдумуыит Воьидов ва Рукниддин Шаропов тафтишоти

фарогир, холисона ва мустаыилро ощоз намоянд. Вай даъват менамояд, ки ин ду нафар

дар асоси мурофиаи судии ба стандартьои байналмилалц мувофиы аз нав суд карда

шаванд, чунки дар давраи тафтишоти пешакц оньо ба ьимоя дастрасц надоштанд ва

тибыи иддаои оньо, дар суд далеле барои исботи иштирокашон дар амалиёти жангц

пешниьод нашудааст.

Авфи Байналмилал аз ыазияьои баъди бозгашт мавриди шиканжа ыарор гирифтани он

шаьрвандони Тожикистон, ки аз Русия истирдод шудаанд, огаьц дорад. Яке аз оньо ыазияи

Муьаммад Аьадов мебошад.

БАЪДИ ИСТИРДОД АЗ РУСИЯ АЗ ТАРАФИ АФСАРОНИ «ШУЪБАИ ШАШУМ»-И ВКД ЭЬТИМОЛАН ШИКАНЖА ВА ТАЖОВУЗ ШУДААСТ Муьаммад Аьадов соли 2007 дар шаьри Коломнаи вилояти Москва дастгир шуда,

то баррасц шудани дархости истирдоди ба Тожикистон дар ьабс нигоь дошта

мешуд. Маыомоти Тожикистон дар робита бо айбьои вайрон намудани

дахлнопазирии манзил, маводи мухаддир ва монеъ шудан ба татбиқи адолати судӣ,

истирдоди вайро дархост намуданд270

.

Санаи 29 сентябри соли 2008 дар фурудгоьи Внуково намояндагони Прокуратураи

генералии Русия Муьаммад Аьадовро ба намояндагони ВКД ЖТ супориданд. Рузи дигар

вайро ба Душанбе ба бинои «шуъбаи шашум»-и ВКД оварданд. Вай иддао намудааст, ки

«манро заданд ва зуроварц намуданд. Беваытии шаб… ду корманди масъули Раёсати

мубориза алайьи жиноятьои муташаккили ВКД либосьои манро кашида, дасту поямро

бастанд. Ин кормандони масъул манро ба таври ваьшиёна тажовузи жинсц намуданд…

Дар ьоле, ки яке аз оньо манро тажовуз мекард, дигарц ин ьолати мудьишро сурат

мегирифт»271

. Тибыи гузориш, намояндагони маыомот вайро таьдид намуданд, ки агар ба

жиноят иырор нашавад ва зидди Низомхон Жураев баёнот надиьад272

, суратьои тажовуз

шуданашро дар тамоми Тожикистон паьн мекунанд.

Муьаммад Аьадов гузориш додааст, ки намояндагони маыомот гуфтаанд, ки вайро ба

содир кардани жинояти дигаре айдор мекунанд, ки ьангоми дархости истирдод матраь

нашуда буд. Тибыи гузориш, вай ба санади иыроршавц имзо нагузошт ва кормандони

милитсия шиканжа ва бадрафториро нисбати вай то санаи 3 октябр, замоне ки вайро ба

ТНМ-и шаьри Душанбе интиыол намуданд, ьамаруза идома медоданд. Тибыи гузориш,

вай дар он жо низ аз тарафи афсари «шуъбаи шашум» мавриди шиканжа ыарор гирифт.

Муьаммад Аьадов мегуяд, ки замони дар ТНМ буданаш аз Прокуратураи генералц

хоьиш намуд, ки ьолатьои шиканжаро тафтиш намоянд. Тибыи гузориш, моьи октябри

соли 2008 тафтишот бурда ва нисбати ду корманди Раёсати мубориза алайьи жиноятьои




59

муташаккили ВКД правандаи жиноятц ощоз карда шуд. Вале ин кормандон, тибыи

гузориш, кишварро тарк намуданд.

Авфи Байналмилал аз он изьори нигаронц мекунад, ки дар якчанд парвандаьои гузаштаи

наздик, маыомоти Тожикистон дар асоси маълумоти номуътамад барои истирдоди шахсони

эьтимолан аъзои гуруььои мамнуъи исломц буда дархост намуда, ин шахсон баъди

баргардонидан иддаои шиканжа шудан намудаанд. Аксари ин дархостьои истирдод барои

баргардонидани шахсони дар Русия буда равон карда шудаанд.

ДАЬИ соли 2010 дар чор парванда273

ыарор намуда буд, ки дар сурати аз Русия ба

Тожикистон истирдод шудан, ба даъвогарон хавфи шиканжа таьдид намуда, ьуыуыи оньо дар

асоси моддаи 3 вайрон мешавад. Маыомоти Тожикистон барои чунин жиноятьо, ба монанди

терроризм, даъвати сарнагун кардани сохтор, узвият дар созмони щайриыонунц ва бандитизм

дархости истирдод намудаанд. Дар парвандаи Щаффоров муыобили Русия, масалан, ДАЬИ

ыайд намудааст, ки «далельо аз якчанд сарчашмаьои воыец вазъияти ташвишовари

Тожикистонро тасвир мекунанд. Махсусан, Кумитаи зидди шиканжаи СММ, Департаменти

давлатии ИМА, Авфи Байналмилал ва Дидбони ьуыуыи башар амалияи шиканжаро зидди

оньое, ки дар ьабси милитсия ыарор доранд, ьамчун «мунтазам», «фарогир» ва «ыабулшуда»

тасвир намудаанд».

Авфи Байналмилал, хусусан аз ьолатьои ба наздикц рухдода, ки шахсони ба ДАЬИ

даъвонамуда,274 тибыи гузоришьо, аз тарафи маыомоти амниятии Тожикистон, ки дар Русия

амал мекунанд, дуздида ва мажбуран ба Тожикситон оварда шудаанд, изьори нигаронц

мекунад. Ин бозгаштьои щайриыонунц новобаста аз он, ки ДАЬИ чораьои муваыыатии

муьофизатро тибыи ыоидаи 39-уми Ыоидаьои ин додгоь татбиы намуда, аз Русия то

баромадани ыарори додгоь боздоштани истирдоди оньоро дархост намуда буд, руй додаанд.

Боиси нигаронц аст, ки баъзе аз ин ашхос баъди ба Тожикистон баргардонида шудан,

мавриди шиканжа ва дигар бадрафторц ыарор гирифтаанд. Парвандаьои охирин ба Низомхон

Жураев, ки моьи апрели соли 2012 аз Русия дуздида ва ба Тожикистон баргардонида шуд ва

Савриддин Жураев, ки ыазияи вай дар поён тасвир шудааст, марбутанд.

Савриддин Жураеви бисту ьафтсола дар ыатори 33 нафари дигар аз тарафи маыомоти

Тожикистон барои иштирок дар созмони мамнуъшудаи «Байъат» ва ЬИУ айбдор

шудааст.

Вай гузориш додааст, ки баъди соли 2006 дар боздоштгоьи милитсия вафот кардани

устодаш Саъдулло Маъруфов, ки ба вай Ыуръонро таълим дода буд ва пурсиши

пайравонаш аз тарафи кормандони милитсия, ба Русия фирор кардааст. Савриддин

Жураев моьи ноябри соли 2009 дар Москва дастгир ва дар ТНМ-и раыами 4 нигоьдорц

шудааст. Маыомоти Тожикистон дархости истирдодро бар он асоснок намуданд, ки соли

1992 Савриддин Жураеви он ваыт ьафтсола «аз саршавии жанги шаьрвандц ва

бесарусомонц дар жумьурц бо маысади ноором кардани вазъи сиёсии Жумьурии

Тожикистон ва щайриыонунц щасб намудани ваколати расмии намояндагони маыомоти

интизомц истифода бурда», ба гуруьи мамнуъи исломц шомил шудааст.

Жонишини Прокурори генералии Федератсияи Русия истирдоди вайро тасдиы намуд ва

Савриддин Жураев аз болои ин ыарор ду маротиба ба суд мурожиат намуда, муваффаы

нашуд. Санаи 7 декабри соли 2010 ДАЬИ чораьои муваыыатии муьофизатро татбиы




60 60

намуда, аз Русия, бар асари таьдиди хавфи шиканжа дар сурат фиристодани вай ба

ватан, то баромадани ыарори додгоь боздоштани истирдоди вайро дархост намуд.

Савриддин Жураев санаи 20 маи соли 2011 баъди 18 моьи ьабс275

озод гардида, моьи

август маыоми муваыыатии паноьандаро дарёфт намуд. Вале шаби 31 октябри соли 2011

вай дар Москва аз тарафи шахсони номаълуми либоси щайринизомц дошта рабуда шуд.

ТЩЬ Институти ьуыуыи инсон, ки дар Русия жойгир аст, баъдтар муайян намуд, ки вайро

санаи 1 ноябри соли 2011, новобаста аз он, ки шиноснома надошт, ба воситаи

фурудгоьи Домодедово аз Русия берун овардаанд.

Савриддин Жураев ба ьимоятгарони худ, ки барои ба ДАЬИ шикоят бурдан кумак

мекарданд, мактуб навишта изьор намудааст, ки шаби 31 октябр дар Москва вайро чор

ё панж нафар шахсони либоси щайринизомц дошта рабуда, дар дохили мошин баста,

лату куб карда, ба сараш туфангчаро монда таьдид намуданд, ки дар сурати розц

нашудан барои баргаштан ба Тожикистон вайро мепарронанд. Шахси бо вай суханкарда

тожикистонц будааст. Вайро тамоми шаб ва рузи дигар дар мошиньо нигоь дошта,

таырибан нимашаб рост ба фурудгоьи Домодедово ба тайёра бурданд ва ба дасти

посбонони тожик супориданд; вай саьарии барваыт ба фурудгоьи Хужанд расид. Панж

намояндаи маыомоти интизомц вайро ба «шуъбаи шашум»-и ВКД бурда, чашмонашро

бастанд, то дида натавонад ва вайро лату куб намуданд. Оньо Савриддин Жураевро бе

ьимоятгар пурсиш намуда, барои зидди шахсони муайян баёнот додан мажбур намуданд,

вале вай ин корро накард. Вай худро бегуноь мешуморад.

Моьи марти соли 2012 маыомоти Русия ба ДАЬИ маълумот доданд, ки дар хусуси жои

исти вай ва ё бо роьи ьавоц ё ыатора аз Русия рафтани вай хабар надоранд.

Санаи 19 апрел Савриддин Жураев ба муьлати 26 сол аз озодц маьрум карда шуд.

Шарикони вай барои барои одамкушц (моддаи 104), ташкили воҳидҳои мусаллаҳи

ғайриқонунӣ (моддаи 185.1), бандитизм, ташкили гурўҳи мусаллаҳи устувор бо мақсади

ҳуҷум ба шаҳрвандон ё ташкилот (моддаи 186), ташкили иттиҳоди ҷиноятӣ барои содир

намудани ҷиноятҳои вазнин ё ҷиноятҳои махсусан вазнин (моддаи 187.1 ва 2),

барангехтани кинаю адовати миллӣ, нажодӣ, маҳалгароӣ ва ё динӣ (моддаи 189.3), бо

зўроварӣ ғасб намудани ҳокимият ё бо зўроварӣ нигоҳ доштани ҳокимият (моддаи 306.3),

даъвати оммавӣ барои бо роҳи зўроварӣ тағйир додани сохти конститутсионц бо

супориши ташкилотҳои нияти душманона дошта ё намояндагони давлатҳои хориҷӣ

(моддаи 307.3) 276 ба муьлатьои аз ьашт то 28-солц аз озодц маьрум шуданд. Шарикони

Савриддин Жураев дар хусуси истифодаи шиканжа ва бадрафторц иддаои жиддц намуданд.

То он жое, ки Авфи Байналмилал огоь аст, дар замони навиштани ин гузориш ДАЬИ тибыи

ыоидаи 39-уми Ыоидаьои ин додгоь, барои то баромадани ыарори додгоь пешгирц намудани

истирдоди камаш се нафар шаьрванди ьоло дар Русия будаи Тожикистон, чораьои

муваыыатии муьофизатро татбиы намудааст. Иньо Исмон Азимов277, Фаррух Сидиыов278 ва

Латипов мебошанд. Ьимоятгарон барои он ба ин додгоь мурожиат намуданд, ки оньо

мутмаинанд, истирдоди ин шахсон муыаарроти асосии Конвенсияи Аврупо оид ба

муьофизати ьуыуыи инсон ва озодиьои бунёдиро, аз жумла, мамнуъ будани фиристодани шахс

ба кишваре, ки дар он ба вай хавфи шиканжа, муносибат ва жазои бераьмона, щайриинсонц ё

таьыиркунандаи шаъну шараф таьдид мекунад, вайрон месозад.




61

9. ХУЛОСА Ин гузориш нигаронии Авфи Байналмилалро аз шиканжа ва дигар бадрафторц дар давраьои

аввали дастгиркунц, шеваьои номуносиб ё номувофиыатц бо тарзьои муьофизати

дастгиршудагон ба зидди ин гуна жиноятьо, тафтишоти номуносиб ва нокомии маыомоти

Тожикистон дар жазо додани шахсони масъул; ба жуброни муносиб дастрасии муносиб

надоштани ыурбониён ва бежазо мондани жинояткоронро тажассум мекунад. Авфи

Байналмилал аз чораьое, ки маыомоти Тожикистон дар сольои наздик дидаанд, аз жумла

ыабули Кодекси мурофиаи жиноятии нав дар соли 2010, тащйири Кодекси жиноятц ва

воридкунии мафьуми ба стандартьои байналмилалц мувофиыи шиканжа дар соли 2012 ва

изьори омодагии Тожикистон барои ижро намудани тавсияьои Тафсири даврии универсалц

дар моьи марти соли 2012 огаь аст. Аммо ба эътимоди Авфи Байналмилал, барои дар амал

барьам задани шиканжа ва бадрафторц дар давраи боздошти пеш аз судц, як ыатор чораьои

дигари махсусро амалц намудан зарур аст.

Бинобар ин, Авфи Байналмилал ба Тожикистон тавсияьоеро медиьад, ки барои мувофиы

будани Тожикистон бо уьдадориьои ьуыуыи байналмилалц ва ьуыуыи байналмилалии ьуыуыи

инсон заруранд. Сари ваыт ижро намудани оньо нишондиьандаи мусбии таъьидоти

Тожикистон дар барьам додани шиканжа ва бадрафторц хоьад буд.

ТАВСИЯЬО Умумц

Расман ва пурра маькум намудани ьама гуна истифодаи шиканжа ва дигар бадрафторц.

Хусусан ба тамоми намояндагони маыомоти интизомц ба таври возеьу равшан фаьмонидан,

ки ин гуна амальо щайриыонунц буда, таьаммул нахоьанд шуд ва шахсоне, ки аз оньо

истифода мекунанд, ба чавобгарии интизомц ва жиноятц кашида хоьанд шуд. Ин мавыеъ бояд

дар тренингьои омузишии намояндагони маыомоти интизомц дарж гардад.

Тартиб додан ва нашр намудани маълумот ва омори солона дар хусуси шикоятьои

шиканжа ва бадрафторц, тафтишоти бурдашуда ва натижаи он оиди ба жавобгарии интизомц

ва жиноятц кашидан, жазо додани гунаькорон ва додани товон ва дигар намудьои жуброн

барои жабрдидагон.

Устувор гардонидани кафолатьои мурофиавии дастгиршудагон:

Чунин ьуыуыи мурофиавц бояд ба тамоми дастгиршудагон, аз жумла ба оньое, ки ба

ьуыуывайронкунии маъмурц муттаьам шудаанд, тааллуы дошта бошанд:

Баъди ьабс ьар чи зудтар ба жои нигоьдорц бурда шудани дастгиршудагон, ва таньо дар

жоцьои расмии тавыиф нигоь доштани оньоро таъмин намудан; тащйир додани КМЖ ба

тартибе, ки баыайдгирии дастгиршавиро дар жои расмии тавыиф дар муддати се соати баъди

маьрумц аз озодц муыаррар намояд.

Тащйир додани КМЖ барои ба ьуыуыи байналмилалии ьуыуыи инсон мутобиы намудани

мафьуми маьрумц аз озодц, то ки лаьзаи ба амал омадани он саршавии дастгиршавц

ьисобида шуда, дар протоколи дастгиркунц сабт карда шавад.

Тащйир додани КМЖ, то ки дар он ба таври возеь аз ваыти маьрумшавц аз озодц ба вужуд




62 62

омадани ьуыуыи хабардиьц ба шахси сеюм, дастрасц ба ьимоятгари дилхоь, ьуыуыи хомуш

будан ва ба дастгиршудагон аз лаьзаи маьрумц аз озодц фаьмонидани ин ьуыуы таъмин карда

шавад.

Протоколи дастгиркунц баъди боздошти ьар як дастгиршуда ьар чи зудтар тартиб дода

шуда, дар он аыыалан ваыти дастгиршавц; сабабьои дастгиршавц; шахсияти афсари

дастгиркунанда; жои дастгиркунц ва тащйири жои нигоьдорц ва ьамчунин шахсияти афсарони

барои нигоьдории оньо масъул сабт шаванд.

Ба ьимоятгари интихобнамуда дастрасц доштани дастгиршуда ва машварати маьрамона

ва як ба яки дастгиршударо бо ьимоятгараш таъмин намудан.

Ьар нафари ба жои нигоьдорц овардашуда бояд аз муоинаи муыаррарии духтур

гузаронида шавад; на фаыат бо розигц ё хоьиши мансабдорон, балки бо хоьиши худи

дастгиршуда низ вай бояд бо муоинаи мустаыили тиббц таъмин карда шавад. Чунин муоина

барои дастгиршудагон бояд дар хилват ва ройгон гузаронида шавад; агар дастгиршудагон

хоьиши дар назди духтури дилхоьашон, аз ьисоби худ аз муоинаи тиббц гузаштанц бошанд,

бояд ин имкониятро дошта бошанд; дастгиршудагон бояд ба вараыаи тиббии худ дастрасц

дошта бошанд.

Ба таври ыонунц муыаррар намудани муьлати тезтари гузаронидани мажлиси судц оиди

интихоби чораи пешгирц (дар КМЖ 72 соат муыаррар шудааст) ва на дертар аз 48 соати

баъди дстгиршавц гузаронидани он; мустаькам намудани эьтимолият ба самти озодц.

Тащйир додани КМЖ, то ки судяьо дар ьолати пешниьод нагардидани асосьои

боэътимоди дар ьабс нигоьдории шахс дигар муьлати боздоштро дар давраи тафтишот ба

таври номуайян дароз карда натавонанд.

Ба таври ыонунц муыаррар намудан, ки ягон шаьодати шахси аз озодц маьрумшуда, ба

щайр аз шаьодате, ки дар ьузури судя ва ё ьимоятгар дода шудааст, дар суд мавриди баррасц

ыарор намегирад.

Дигар ислоьот

Баьодиьц ба кори намояндагони маыомоти интизомц набояд соф миыдорц бошанд, чунки

ин низом хавфи шиканжа ва дигар бадрафториро зиёд мекунад.

Дастгиршудагон набояд дар КДАМ ё ТНМ таьти итоати таьыиыбарандагон ва

муфаттишон зиёда аз ваыте, ки мувофиыи ыонун барои гирифтани ыарори суд оиди

баьабсгирц зарур аст, нигоьдорц шаванд. Баъди ин оньо бояд ба ТТ ирсол шуда, минбаъд

робитаи беназорати оньо бо таьыиыбарандагон ва муфаттишон ижозат дода нашавад.

Ьамчун масъалаи афзалиятнок, тамоми афсарони маыомоти интизомц бояд бо нишони

ном ё раыами алоьида, ки ба чашм намоён меистад, таъмин карда шаванд.

Ьимоятгарони дастгиршудагон бояд ьуыуыи дар тамоми амалиёти тафтишотц иштирок

карданро дошта бошанд.

Сабти расмц ва пурраи тамоми пурсишьо ба воситаи руйнавис ва беьтараш, бо роьи




63

сабти аудио ва видеоц бояд таъмин карда шавад. Сабтьо бояд шахсияти тамоми

иштироккунандагонро дар бар гиранд. Сабтьо бояд ба дастгиршуда ва ьимоятгари вай дастрас

бошанд.

Илова бар ин, дар тамоми тавыифгоььо бояд назорати аудио ва видеоц бурда шавад, ба

истиснои он жойьое, ки ин ьуыуыи ьаёти шахсц ё маьрамияти мукотибаро бо ьимоятгар ё

духтур вайрон мекунад. Маводи сабт бояд дар жои боэътимод ба муьлати ыобили ыабул

нигоь дошта шуда, дар сурати жой доштани шикоят барои муфаттиш, шахсони шикояткарда

ва намояндагони оньо дастрас шавад.

Бояд дастурьои дохилие, ки робитаи байни ьимоятгарон ва дастгиршудагонро танзим

месозанд, ба ьама дастрас бошанд ва ин ба муыаррароти КЗШ, ки Тожикистон узви он

мебошад, комилан мувофиы аст.

Ьамчун масъалаи афзалиятнок, барои тасвиби Протоколи иловагии КЗШ чораандешц

намуда, механизми миллии пешгириро, ки устувор буда, салоьияти мунтазам, мустаыилона,

бидуни огоьц ва бемаьдудро барои ташриф ва назорат ба тамоми жойьои нигоьдорц дошта

бошад, ташкил намояд. Нозирон бояд имконияти бо дастгиршудагон як ба як суьбат

намуданро дошта бошанд.

Бояд алайьи он кормандони маыомоти интизомц, ки ашхосро барои шикоят кардан аз

болои ыонунвайронкунии кормандони маыомоти интизомц метарсонанд ё нороьат мекунанд,

чораьои интизомц, ва агар зарур бошад, чораьои жавобгарии жиноятц дида шаванд.

Маыомоти судц ва жои оньо дар мубориза бар зидди шиканжа ва дигар

бадрафторц:

Дар мажлиси судц оиди интихоби чораи пешгирц:

Судяьо бояд ба ыонунц будани ва муносибат ба дастгиршуда дар тавыифгоь диыыат

диьанд. Агар дастгиршуда шикояте кунад, ё ьатто дар набудани шикоят барои мавриди

шиканжа ё бадрафторц ыарор гирифтани вай асосе бошад, судяьо бояд тафтишоти фаврц,

самаранок ва холисонаро ощоз кунанд.

Судяьо бояд уьдадор шаванд, ки мунтазам риоя шудани тамоми кафолатьои КМЖ-ро, ба

монанди сари ваые ва дуруст пур кардани протоколи дастгиркунц; ба дастгиршуда

фаьмонидани ьуыуыи вай; фавран хабар додан ба аьли оила ё шахсони сеюм; дастрасии

фаврц, бемаьдуд ва маьрамона боа ьимоя; дастрасии фаврц ва маьрамона ба духтур ва риоя

намудани муьлатьои дар ыонун муыарраршуда, назорат кунанд.

Ьамчун чораи пешгирии шиканжа ва дигар бадрафторц, дар давоми тафтиши пешакц

шахс бояд таньо дар ьолатьои истисно ва ба муьлати ьаддалимкон кутоь дар ьабс нигоьдорц

шавад ва он муыаррароти КМЖ, ки ба судяьо ьуыуыи таньо дар асоси вазнинии ҷиноят ба

ҳабс гирифтанро медиьад, ьамчун ыоидаи ба эьтимолияти бегуноьц мухолиф бекор карда

шавад.

Дар мурофиаи судц:

Бояд ьама гуна нишондод ё иыроршавии дар натижаи шиканжа ва дигар бадрафторц ба

даст омада, дар мурофиаи судц ьамчун далел истифода нашаванд, ба истиснои далел бар

зидди дар шиканжа гумонбаршудагон.




64 64

Ба таври ыонунц муыаррар намудан лозим аст, ки агар дар мурофиаи судц ё ваыти дигар

гумонбар, айбдоршаванда ё судшаванда дар хусуси мавриди шиканжа ва дигар бадрафторц

ыарор гирифтанаш иддао кунад, масъулияти бе шубьаи ыобили ыабул исботкунии жой

надоштани ин ьолат ва бо роьи щайриыонунц ба даст оварда нашудани баёнот ё иыроршавц

ба зиммаи тарафи айбдоркунанда вогузор шавад.

Тафтиши иддаои шиканжа ва дигар бадрафторц ва таъмини ьаыыи жуброн ва

товон

Ташкил намудани ниьоди устувори самаранок ва мустаыил барои тафтиши тамоми

шикоятьои вайронкунии ьуыуыи инсон, ки аз тарафи кормандони маыомоти интизомц ё

шахсони бо дастури ин маыомот амалкарда ё бо огоьц ё шарикии ин маыомот содир карда

шудаанд.

Дар сурати жой доштани шикоят ё иддаои шиканжа ва дигар бадрафторц, ё дар сурати

будани асос барои мутмаин будан дар жой доштани шиканжа ва дигар бадрафторц, бояд

ниьоде, ки аз гумонбарони жиноят мустаыил аст, тафтишоти фаврц, фарогир ва холисона, аз

жумла муоинаи тиббии шахси жабрдидаро гузаронад. Бояд даъвогарон, шоьидон ва дигарон

аз таьдиду интиыом муьофизат карда шаванд.

Ьар як корманди маыомоти интизомц, ки нисбати вай бо гумони содир кардани шиканжа

ва дигар бадрафторц тафтишот бурда мешавад, дар давоми тафтишот бояд аз ижрои

вазифаьои хизматиаш барканор карда шавад.

Шахсе ки нисбати вай далельои боварибахши содиркунии шиканжа ва дигар бадрафторц

вужуд доранд, бояд дар мурофиаи боадолатона суд шавад ва агар айби вай исбот гардад, ба

вай жазои ба вазнинии кирдор мувофиы таъин карда шавад.

Ыонун бояд тащйир дода шавад, то ыурбониёни шиканжа ва дигар бадрафторц ьуыуыи

жуброни фаврц аз тарафи давлат, аз жумла барыароркунии зарар, товони муносиби зарар ва

табобату барыароркуниро новобаста аз он, ки содиркунандагони жиноят ба жавобгарц кашида

шудаанд ё не, дошта бошанд.

Таълими кормандони милитсия ва низоми судц

Дар давоми семинарьои омузишц ба тамоми мансабдорони ба дастгиркунц, пурсиш ва

муоинаи тиббии дастгиршудагон сару кор дошта ба таври возеь фаьмонидан зарур аст, ки

содиркунии шиканжа ва дигар бадрафторц кирдори жиноятц аст. Ба мансабдорон фаьмонидан

лозим аст, ки оньо ьаы доранд ва уьдадоранд, то ба ьар гуна фармони содиркунии шиканжа

ва дигар бадрафторц итоат накунанд ва агар аз чунин амальо хабардор шаванд, гузориш

диьанд; оньо бояд донанд, ки шахсоне, ки дар ваыти содиркунии ин кирдорьо роьбарони

афсарони дастгиркунанда ё масъулони жойьои нигоьдорц ьастанд ва барои пешгирии кирдор

ва жазо додани гунаькорон чорае наандешидаанд, ьамчунон жавобгар мебошанд.

Афсарони маыомоти интизомц ба жои кушодани жиноят бо роьи иыроркунц, бояд оиди

бо роьи пурсишу суьбати моьирона бо шоьидон ва гумонбарон ва бо бадастоварии далельои

экспертизаи судц тафтиш намудани жиноятьо таълим дода шаванд.

Бояд судяьое, ки мурофиаьои судц ё мажлисьои судц оиди интихоби чораи пешгириро

мегузаронанд, дар хусуси чи тавр муайян намудани нишонаьои шиканжа ва дигар бадрафторц

таълим дода шаванд.




65

Ьамкорц бо ниьодьои байналмилалии ьуыуыи инсон

Ба Кумитаи байналмилалии салиби сурх додани ижозати ташрифи муассисаьои

нигоьдорц.

Ба тамоми ваколатдорони низомьои махсуси мавзуъц ирсол намудани даъватномаи доимц

Таъмин намудани мувофиыати Тожикистон бо уьдадориьои махсуси аз ыарорьои КЬИ

СММ оиди парвандаьои фардц бармеомада, аз жумла барыароркунии зарар, ощози тафтишот

барои муайян намудани гунаькорон, жуброни муносиб барои ыурбониён, аз жумла додани

товон ва ьамчунин уьдадории пешгирц намудани ьуыуывайронкуниьо дар оянда.

Дар дохили ьукумат ташкил намудани ниьоде, ки барои робита бо КЬИ СММ масъул

бошад, то сари ваыт ба дархостьои КЬИ СММ оиди маълумот ё мушоьидаьои маыомоти

Тожикистон оиди парвандаьои мавжудбуда посух дода, ижроиши тавсияьои Кумитаи ьуыуыи

инсонро таъмин намояд.




66 66

ПАЙНАВИШТ

1 Нигаред ба боби «Уьдадорихои байналмилалии Тожикистон ва иыдомоти ижроиши оньо дар дохили

кишвар».

2 Моьи апрели соли 2011, дар муддати 14 руз «Авфи Байналмилал» аз се минтаыаи Тожикистон боздид

намуд ва аз 140 ьолати иддаои истифодаи шиканжа ва дигар намуди бадрафторц иттилоъ ёфт.

3 Нигаред ба боби 2, «Сатьи шиканжа ва дигар бадрафторц дар Тожикистон»

4 Комиссияи ьуыуыи инсони СММ, Гузориши Гузоришгари махсус оиди мустаыилияти судяьо ва

ьимоятгарон: Замима, Ташриф ба Тожикистон, 30 сентябри соли 2005, E/CN.41/2006/3252/ Замимаи 4,

Гузориши Гузоришгари махсус оиди мустаыилияти судяьо ва ьимоятгарон, § 39, с. 13 дар:

http://www.unhcr.org/refworld/docid/441181fa0.html, 22 маи соли 2012 дастрас шудааст.

5 Дар ин гузориш мафьумьои ьабс, лаьзаи дастгиршавц, дар боздошт будан ва аз озодц маьрум намудани

шахс ьаммаъно истифода шудаанд.

6 Нигаред ба боби 3, «Кафолатьои номуносиби зидди шиканжа». 7 Нигаред ба боби 6, «Инкори ьаыыи жуброн». 8 Нигаред ба боби 7, «Ба инобат нагирифтани дархост, тавсия ва ыарорьои Кумитаи ьуыуыи инсони

СММ».

9 Нигаред ба боби 8 «Шиканжа ва дигар бадрафторц баъди бозгашт ба Тожикистон». 10 Ба забони русц «изолятор временного содержания» (ИВС).

11Ба забони русц «следственный изолятор» (СИЗО).

12Гузориши дуюми даврии Жумхурии Тожикистон оиди ижроиши «Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар

намудьои муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф», ки 6 декабри

соли 2010 аз жониби СММ гирифта шудааст.

13 Гузориши миллии Жумьурии Тожикистон тибыи § 15 (а)-и замима ба ыарори Шурои ьуыуыи инсон №

5/1, A/HRC/WG.6/12/TJK/1 аз 19 июли соли 2011 фиристода шудааст, дар:

http://www.upr-info.org/IMG/pdf/a_hrc_wg.6_12_tjk_1_e.pdf, 22 маи соли 2012 дастрас шудааст, ва

Гузориши гуруьи корц оиди Тафсири даврии универсалии Тожикистон, A/HRC/19/3/Add.1, 27 феврали

соли 2012, дар:

http://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/RegularSession/Session19/A.HRC.19.3.Add.1_en.pdf,

22 маи соли 2012 дастрас шудааст. 14 Ниг.: Раёсати Комиссари олц оид ба ьуыуыи инсон, Тафсири умумии № 24, жаласаи 52-юм аз 4 ноябри

соли 1994, § 8, дар:

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/69c55b086f72957ec12563ed004ecf7a?Opendocument, 22 маи

соли 2012 дастрас шудааст.

15 Ниг.: Раёсати Комиссари олц оид ба ьуыуыи инсон, Тафсири умумии № 20, жаласаи 44-юм аз 10 марти

соли 12012 § 8, 14, 15, дар:

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/6924291970754969c12563ed004c8ae5?Opendocument, 22 маи


16 Ниг.: Кумитаи зидди шиканжа, Тафсири умумии № 2, 24 январи соли 2008, § 6, дар: http://daccess-dds-

http://www.upr-info.org/IMG/pdf/a_hrc_wg.6_12_tjk_1_e.pdf

http://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/RegularSession/Session19/A.HRC.19.3.Add.1_en.pdf

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/69c55b086f72957ec12563ed004ecf7a?Opendocument

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/6924291970754969c12563ed004c8ae5?Opendocument

http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G08/402/62/PDF/G0840262.%20pdf%20?OpenElement




67

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G08/402/62/PDF/G0840262. pdf ?OpenElement, 22 маи соли 2012 дастрас

шудааст.

17 Ниг.: Раёсати Комиссари олц оид ба ьуыуыи инсон, Тафсири умумии № 20, жаласаи 44-юм аз 10 марти

соли 12012 § 12, дар:

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/6924291970754969c12563ed004c8ae5?Opendocument, 22 маи


18 Тожикистон санаи 4 январи соли 1999 ба узви ПБЬШС шудааст. 19 Хулосаьои Кумитаи ьуыуыи инсон аз 22 июли соли 2005

20 Кумитаи зидди шиканжа, Тафсири умумии № 2, 24 январи соли 2008, § 25, дар: http://daccess-dds-

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G08/402/62/PDF/G0840262. pdf ?OpenElement, 22 маи соли 2012 дастрас

шудааст.

21 Ниьоди иборат аз коршиносон аст ва ижроиши КЗШ-ро аз тарафи кишварьои аъзо назорат мекунад.

22 Моддаи 10, Сарыонуни Жумьурии Тожикистон

23 Моддаи 18, Сарыонуни Жумьурии Тожикистон

24 Моддаи 10 ыисми 2, Кодекси мурофиавии жиноятии Жумьурии Тожикистон (КМЖ ЖТ)

25 Моддаи 171.4, Кодекси мурофиавии жиноятии Жумьурии Тожикистон

26 Моддаи 88, Кодекси мурофиавии жиноятии Жумьурии Тожикистон

27 Сергей Романов: Практика выполнения Соображений Комитета ООН по правам человека в

Республике Таджикистан, Душанбе, 2010 саь. 16-19.

28 Гузориши дуюми даврии Тожикистон оиди ижроиши Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар намудьои

муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф, ки 6 декабри соли 2010

ыабул шудааст.

29 Зинаи аввал, ки сольои 2007-2010-ро дар бар мегирад, бо фармони Президенти кишвар санаи 23 июни

соли 2007 ва зинаи дуюм барои сольои 2011-2013, санаи 3 январи соли 2011 тасдиы шудааст.

30 Моддаьои 35 ыисми 1 ва 104 ыисми 2, Кодекси мурофиавии жиноятии Жумьурии Тожикистон.

31 Мулоыоти Авфи Байналмилал дар Суди Олц, 14 апрели соли 2011.

32 Президент Раьмон, Паём ба порлумон, 2007.

33 Номи расмиаш Ыонуни Жумҳурии Тожикистон «Дар бораи Ваколатдор оид ба ьуыуыи инсон дар

Жумҳурии Тожикистон». 34 Ваколатдор аз тарафи президент ба муьлати панж сол таъин мешавад.

35 «Омбудсмен: Қазия дар ШКД-и ноҳияи Шоҳмансур бояд дақиқан тафтиш шавад» Азия Плюс, 9 ноябри

соли 2011, дар: http://news.tj/ru/news/ombudsmen-intsident-v-ovd-shokhmansur-dolzhen-byt-tshchatelno-

rassledovan, 18 маи соли 2012 дастрас шудааст.

36 Илова бар ин, ВКД моьи марти соли 2011 кодекси ахлоыи касбии милитсияро тасдиы намудааст.

37 Мувофиыи принсипи 12-уми Принсипьои асосии СММ оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна

шакли боздошт ва маьбас ыарордошта, Ассамблеяи генералии СММ, жаласаи пленарии 76, 9 декабри


http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/6924291970754969c12563ed004c8ae5?Opendocument



http://news.tj/ru/news/ombudsmen-intsident-v-ovd-shokhmansur-dolzhen-byt-tshchatelno-rassledovan

http://news.tj/ru/news/ombudsmen-intsident-v-ovd-shokhmansur-dolzhen-byt-tshchatelno-rassledovan




68 68

1988, дар: http://www.un.org/documents/ga/res/43/a43r173.htm, 22 маи соли 2012 дастрас шудааст.

38«Прокуратураи генералӣ: Шиканҷа дар Тоҷикистон хусусияти оммавӣ надорад», Азия Плюс, 10 январи

соли 2012, дар: http://www.news.tj/tj/news/prokuraturai-general-shikan-dar-ikiston-khususiyati-ommav-

nadorad, 22 маи соли 2012 дастрас шудааст.

39 Моьи маи соли 2011, Прокурори генералии Тожикистон Шерхон Салимзода оиди зиёдшавии шикоят

дар хусуси амальои щайриыонунии муфаттишон гузориш дод. Тибыи гузориши Радиои Озодц аз 8 августи

соли 2011 вай изьор намудааст, ки ин маыомот оиди истифодаи зури аз шаьрвандон «таырибан 50»

мактуби шикоятц гирифтааст.

40 «Р.Менглиев: Дар муассисаҳои ислоьотии Тоҷикистон шиканҷа ҷой надорад, Азия Плюс, 19 январи

соли 2012, дар: http://www.news.tj/tj/news/rmengliev-dar-muassisa-oi-islo-otii-ikiston-shikan-oi-nadorad, 23

маи соли 2012 дастрас шудааст.

41 Маърузаи Ваколатдор оид ба ьуыуыи инсон дар ЖТ барои соли 2011, марти соли 2012

42 Мулоыот бо Авфи Байналмилал, апрели соли 2011.

43 Манбаъьои маълумот аз иньо иборат буданд: жабрдидагон, хешовандон ва ьимоятгарон; ТЩЬ ьуыуыи

инсон; протокольои судц; мансабдорони давлатц. Ин мониторинг дар ьамаи се минтаыаи кишвар, аз

жумла дар шаьру навоьии Душанбе, Хорущ, Хужанд, Кулоб, Ыурщонтеппа, Исфара, Истаравшан ва

Турсунзода амалц гардидааст. Аксар парвандаьои ыайдшуда аз Душанбе ва Хужанд мебошанд. ТЩЬ инро

ба он алоыаманд донистанд, ки аксари аъзои эътилоф дар ин шаьрьо жойгиранд. Аз эьтимол дур нест, ки

парвандаьо аз ыисматьои дигари кишвар берун аз ыайд мондаанд. 44 Санаи 8 апрели соли 2011

45 Ассосиатсияи хайриявии «Авесто» дар Душанбе жойгир буда, дар Хужанд низ фаъолият мебарад ва

аксари оньое, ки ба он мурожиат мекунанд, дар ин шаьрьо истиыомат доранд.

46 Бо фармони Президент аз 30 ноябри соли 2006 ваколатьои собиы Вазорати бехатарц ба зиммаи

КДАМ вогузор шудаанд.

47 Парвандаи Хожаев муыобили Русия (Додгоьи Аврупо оид ба ьуыуыи инсон, ыарор аз 12 маи 2010, дар:

http://www.icj.org/img/CASE_OF_KHODZHAYEV_v_RUSSIA.pdf, 23 маи соли 2012 дастрас шудааст.


49 «Глава МВД обещает навести порядок», Вечерка, 20 январи 2010, дар: http://vecherka.tj/news/glava-

mvd-obeshhaet-navesti-poryadok/, 23 маи соли 2012 дастрас шудааст.

50 Моддаи 104 ыисми 2, Кодекси жиноятии Жумьурии Тожикистон (КЖ ЖТ). 51 Суьбат бо намояндагони Авфи Байналмилал, Хужанд, 12 апрели соли 2011.

52 Бюро по правам человека и соблюдении законности и Freedom House, Доклад о фактах пыток и

жестокого обращения в Таджикистане за период март, 2007 по декабрь, 2008 года

53 Суьбат бо намояндагони Авфи Байналмилал, Хужанд, 12 апрели соли 2011.

54 Санаи 13 апрели соли 2011.


56 «МВД для народа или народ для МВД?», Агентии иттилоотии avesta.tj, 27 маи 2011, дар:

http://avesta.tj/index.php?newsid=8557,

http://www.un.org/documents/ga/res/43/a43r173.htm

http://www.news.tj/tj/news/prokuraturai-general-shikan-dar-ikiston-khususiyati-ommav-nadorad

http://www.news.tj/tj/news/prokuraturai-general-shikan-dar-ikiston-khususiyati-ommav-nadorad

http://www.news.tj/tj/news/rmengliev-dar-muassisa-oi-islo-otii-ikiston-shikan-oi-nadorad

http://www.news.tj/tj/news/rmengliev-dar-muassisa-oi-islo-otii-ikiston-shikan-oi-nadorad

http://www.icj.org/img/CASE_OF_KHODZHAYEV_v_RUSSIA.pdf

http://vecherka.tj/news/glava-mvd-obeshhaet-navesti-poryadok/

http://vecherka.tj/news/glava-mvd-obeshhaet-navesti-poryadok/

http://avesta.tj/index.php?newsid=8557




69

57 Санаи 22 июни соли 2011, барномаи иттилоотии «Ахбор», Шабакаи аввали телевизиони Тожикистон. 58 «Э. Рахмон: Мне стыдно за ваше подхалимство», Азия Плюс, 20 январи соли 2012. Мавод дар ин сатр

жойгир аст: http://news.tj/ru/news/e-rakhmon-mne-stydno-za-vashe-podkhalimstvo, 24 маи соли 2012

дастрас шудааст.

59 “Стратегияи мубориза бо фасод дар Жумьурии Тожикистон барои солои 2008„2012” ба тадыиыоти

фарогир ва муназзам, шеваи махсус ва ьамкории комплексц ва фаврц даъват намудааст. 60 «Таьлили сотсиологц доир ба дарку шинохту муносибат бо коррупсия ва мубориза бо он дар жомеаи

Тожикистон», Маркази тадыиыоти стратегии назди президенти ЖТ, с. 38.

http://mts.tj/projects/osce_report.pdf, 28 маи соли 2012 дастрас шудааст.



63 Соли 2009 таырибан 60% аьолии кишвар аз хатти камбизоатц поёнтар зиндагц мекарданд.

http://web.worldbank.org/

64 Барои тафсилот нигаред ба боби 3.6.1, § 2-7.

65 Суьбат бо намояндагони Авфи Байналмилал, Душанбе, 5 апрели соли 2011.

66 Хожаев муыобили Русия, (ДАЬИ, ыарор аз 12/05/2010).

67 КМЖ ва Ыонун «Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳасб нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда

ва судшаванда» аз 28 июли соли 2011.

68 Мулоыот бо Авфи Байналмилал, 7 апрели соли 2011.

69 Суьбат бо намояндагони Авфи Байналмилал, Душанбе, 7 апрели соли 2011.

70 Моддаи 322.2, Кодекси жиноятц

71 Гузориши Гузоришгари махсус оид ба масъалаи шиканжа, ки мувофиыи ыарори 2002/38-и Комиссия

фиристода шудааст, Гузоришгари махсуси СММ оид ба шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои

бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф, UN Doc. E/CN.4/2003/68, 17 декабри 2002, §

26(g), с.10-11, дар:

http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/e06a5300f90fa0238025668700518ca4/15adfcf7edee4c65c1256c

bb00367508/$FILE/G0216049.pdf, 28 маи соли 2012 дастрас шудааст.

72 Масалан, дар моддаи 4 (2)-и Протоколи иловагии КЗШ ба таври возеь муыаррар шудааст, ки

«маьрумц аз озодц маънои ьама гуна шакли боздошт ё ьабскунц ё жойгиркунии шахс дар муассисаи

нигоьдории давлатц ё шахсиро дорад, ки ин шахс бо иродаи худ, бо фармони ьама гуна маыоми судц,

маъмурц ва дигар маыомот тарк карда наметавонад».

73 Моддаи 94.1 Кодекси мурофиавии жиноятц муыаррар намудааст, ки «Баъди ба мақомоти таъыиби

жиноятӣ овардани дастгиршуда шахси мансабдор дар давоми се соат протокол тартиб медицад, ки дар он

асос, ҷой ва вақти дастгиркунии воқеӣ (бо зикри руз, соату даыиыа), натиҷацои кофтукови шахсӣ,

инчунин вақти тартиб додани протокол дарж мегарданд».

74 Моддаи 94.2, КМЖ


76 Моддаьои 22.1 ва 49.2, КМЖ

http://news.tj/ru/news/e-rakhmon-mne-stydno-za-vashe-podkhalimstvo

http://mts.tj/projects/osce_report.pdf

http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/e06a5300f90fa0238025668700518ca4/15adfcf7edee4c65c1256cbb00367508/$FILE/G0216049.pdf





70 70



79 Принсипи 13-уми «Принсипьои асосии СММ оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна шакли

боздошт ва маьбас ыарордошта» муыаррар намудааст, «ки ьар як шахс бояд аз лаьзаи дастгиршавц ва

ощози ьабс ё маьбусц, ё фавран баъди он, аз тарафи маыоми барои дастгиркунц, ьабс ва маькумкунии вай

масъул бо маълумот ва фаьмонидани ьуыуыи вай ва тартиби истифодаи ин ьуыуы таъмин карда шавад».

80 Моддаьои 94.1 ва 94.2, КМЖ.

81 Конфронси таьлилии САЬА, жаласаи кории 4, 8 октябри соли 2010, с.2, дар:

http://www.osce.org/ru/node/71951, 28 маи соли 2012 дастрас шудааст.

82 Дар мактуб ба ьамсари Ильом Исмонов аз 9 декабри соли 2011.

83 Мулоыот бо намояндагони Авфи Байналмилал, 13 апрели соли 2011.


http://www.osce.org/ru/node/71963,, 28 маи соли 2012 дастрас шудааст.

85 Мулоыоти намояндагони Авфи Байналмилал бо ьимоятгарон ва муьофизони ьуыуыи инсон дар

Ыурщонтеппа, 16 апрели соли 2011.

86 Нурмахмад Халилов, Мониторинг по рассмотрению судами ходатайств о санкционировании мер

пресечения в уголовном судопроизводстве Республики Таджикистан, с. 44 ва 46.

87 Мулоыот бо намояндагони Авфи Байналмилал, 17 апрели соли 2011. Барои тафсилоти бештар ба боби

3.4.1, § 9-10 нигаред.

88 Моддаьои 314.1 ва 316.1, КЖ

89 Мулоыот бо Авфи Байналмилал, марти соли 2012.




26(h), с.11, дар:



91 Тожикистон ыайд намуд, ки моддаьои 753-755, 782 ва 812-и Кодекси ьуыуывайронкуниьои маъмуриро

аз нав дида баромада истодааст. Гузориши гуруьи корц оиди Тафсири даврии универалц: Тожикистон,

феврали 2012, A/ HRC/ 19/ 3/ Add.1, дар:


28 маи соли 2012 дастрас шудааст.

92 Моддаи 56, КМЖ

93 Моддаи 91, КМЖ

94 Гуруьи кории СММ оид ба дастгиркунии худсарона се ьолати «худсарона» ьисобидани маьрумц аз

озодиро муайян намудааст. Ин парванда ба ьолати якум марбут аст, яъне ваыте ки барои дастгиркунц

ягон асоси ыонунц вужуд надорад. Ин ьолат оньоеро дар бар мегирад, ки бе эълони айб ё мурофиа

нигоьдорц мешаванд.







71


96 Суьбат бо Авфи Байналмилал, 16 апрели соли 2011.

97 Дидбони ьуыуыи башар, Гузориши жаьонц, 2011, (Human Rights Watch, World Report 2011), с. 474-

475, дар: http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/wr2011.pdf, 28 маи соли 2012 дастрас шудааст.

98 Сарыонуни ЖТ муыаррар намудаасст, ки «ьар шахс аз лаьзаи дастгир шудан метавонад аз ёрии адвокат

истифода барад. Ин ьуыуы дар КМЖ низ мустаькам шудааст (моддаьои 22 ва 49).

99 Моддаи 22.1 КМЖ муыаррар намудааст, ки «шахс аз лацзаи дастгир шуданаш метавонад аз ёрии

цимоятгар истифода кунад». Тибыи моддаи 49.2 бошад, «ьимоятгар барои иштирок дар парванда аз

лацзаи дар цаққи шахс баровардани қарори одози парвандаи ҷиноятӣ, инчунин аз лацзаи воқеан дастгир

гардидани гумонбаршуда роц дода мешавад». Моддаи 18.1, ыонун

«Дар бораи тартиб ва шароити дар ҳасб нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда» аз

28 июни соли 2011.

100 КЬИ СММ ыайд намудааст, ки «ьамаи шахсони ьабсшуда бояд ба ьимоятгар дастрасии фаврц дошта

бошанд» ва Кумитаи зидди шиканжа низ «дастрасии бемаьдудиятро ба ьимоятгар фавран баъди ьабс»

тавсия додаст. 101 Моддаьои 94.1 ва 94.2, КМЖ.


103 Моддаи 53.2, КМЖ муыаррар намудааст, ки цимоятгар дар пурсиши гумонбаршуда ва айбдоршаванда

бо дархости худи цимоятгар иштирок мекунад ва моддаи 51.1 КМЖ муыаррар намудааст, ки иштироки

цимоятгар дар пешбурди парвандацо цатмист, ба шарте ки гумонбаршуда, айбдоршаванда ё судшаванда

дархост пешницод кунад.




26(е), с.10, дар:



105 Моддаи 92 ыисми 3, КМЖ

106 Суьбат бо намояндагони Авфи Байналмилал, 16 апрели соли 2011.

107 Барои маълумоти бештар оиди таъыиби «Шоьидони Яьво» дар Тожикистон нигаред ба: Amnesty

International, Central Asia: Summary of Human Rights Concerns: March 2007- March 2008, (Index: ECA

04/001/2008)

108 Моддаи 316, КЖ ЖТ


110 Маълумоти бештарро оиди парвандаи Урунбой Усмонов аз давоми ьамин гузориш дастрас карда

метавонед. Ьамчунин, нигаред ба: Амали фаврц (UA: 211/11, AI Index: EUR 60/004/2011, 6 июли 2011 ва

AI Index: EUR 60/008/2011, 29 июли 2011); Изьорот: Тожикистон: Рузноманигори ВВС Урунбой Усмонов

барои фаъолияти касбиаш ба додгоь кашида шудааст, AI Index: EUR 60/008/2011, 24 августи 2011.

http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/wr2011.pdf






72 72

111 Моддаьои 51.1 ва 53.2, КМЖ.

112 Моддаи 307.3 ыисми 2, КЖ ЖТ, «Ташкили фаъолияти ташкилоти экстремистӣ (ифротгароӣ)».

113 Tajik court sentenced a journalist confirmed BBC BBC”, news.vdok.org, undated, at:

http://news.vdok.org/page.aspx?id=7324, 29 маи соли 2012 дастрас шудааст.


115 Гузориши Гузоришгари махсус оид ба масъалаи шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои

бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф, Ассамблеяи Генералц, жаласаи 56, A/56/156, §

39(f), с. 11, дар: http://www.un.org/documents/ga/docs/56/a56156.pdf, 29 маи соли 2012 дастрас шудааст.

116 Мувофиыи моддаьои 187.2, 306, 340.2, 36.5, 179.3-и КЖ ЖТ вай барои узвият дар гуруьи жиноятц,

сохтакории ьужжатьо ва ширкат дар таркише, ки дар назди Раёсати мубориза алайьи жиноятьои

муташаккили вилояти Сущд руй дод, айбдор карда шуд.

117 Маълумотро Авфи Байналмилал санаи 6 сентябр дастрас намудааст.

118 Моддаи 14(3) ПБЬШС муыаррар намудааст, ки ба жиноят айбдоршаванда ьаы дорад «барои омодагӣ

ба цимояи худ вақт ва имконияти кофӣ дошта бошад ва бо цимоягарӣ интихобнамудаи худ вохӯрад».

Дастгиршуда ьаы дорад бо ьимоятгари худ маьрамона мулоыот кунад. КЬИ СММ дар хусуси моддаи 14

(3)-и ПБЬШС баён доштааст, ки «ьимоятгар бояд бо муштариёни худ як ба як вохурда ва дар шароити

маьрамона суьбат карда тавонад» (Тафсири умумии 32 оиди моддаи 14 ПБЬШС, § 34). Принсипи 8-уми

Принсипьои асосц оиди маыоми ьимоятгарон ыайд намудааст, ки ьукуматьо бояд бе таъхир, дахолат ва

сензура бо ьимоятгирон имконияти суьбат намудани дастгиршудагонро таъмин намоянд.

119 Моддаи 53 ыисми 2 КМЖ муыаррар намудааст, ки ьимоятгар аз лаьзаи ба парванда роь дода шуданаш

ьуыуыи чунин вохуриьоро дорад.

120 Санаи 11 апрели соли 2011

121 Принсипи 18(4)-и Принсипьои асосии СММ оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна шакли

боздошт ва маьбас ыарордошта муыаррар намудааст, ки «суьбати шахси дастгиршуда ё маьбус бо

ьимоятгараш метавонад зери назар бошад, вале набояд намояндаи маыомоти интизомц онро шунида

тавонанд».

122 Созмони Милал, гузориши Кумитаи ьуыуыи инсон, ы.1, 26 октябри 2001, A/56/40, § 86(18), с. 102

(нисбати Жумьурии Халыц-Демократии Корея).дар:

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/385c2add1632f4a8c12565a9004dc311/a91dea9af2c00fa7c1256ace0055cab5/

$FILE/G0144476.pdf, 29 маи соли 2012 дастрас шудааст.

123 Созмони Милал, гузориши Кумитаи ьуыуыи инсон, ы.1, 21 сентябри 1997, A/52/40, § 438, с. 70-71

(нисбати Ьиндустон), дар: http://daccess-dds-

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N97/247/64/IMG/N9724764.pdf?OpenElement, 29 маи соли 2012 дастрас

шудааст.

124 (UN.Doc.CAT/C/KAZ/CO/Z), Ыазоыистон; (UN.Doc.CAT/C/BIH/CO/2-5) Босния Ьерсеговина;

(UN.Doc.CAT/C/CR/28/4) Русия; (UN.Doc.CAT/C/YEM/CO/Z/Rev.1) Яман ва дигарон

125 Хулоса ва тавсияьои Кумитаи зидди шиканжа: Тожикистон, 7 декабри 2006, CAT/C/TJK/CO/1, дар:

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/898586b1dc7b4043c1256a450044f331/39fa173e34b80b52c125728f004d9e4b/


http://news.vdok.org/page.aspx?id=7324

http://www.un.org/documents/ga/docs/56/a56156.pdf

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/385c2add1632f4a8c12565a9004dc311/a91dea9af2c00fa7c1256ace0055cab5/$FILE/G0144476.pdf

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/385c2add1632f4a8c12565a9004dc311/a91dea9af2c00fa7c1256ace0055cab5/$FILE/G0144476.pdf

http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N97/247/64/IMG/N9724764.pdf?OpenElement


http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/898586b1dc7b4043c1256a450044f331/39fa173e34b80b52c125728f004d9e4b/$FILE/G0740308.pdf





73

126 Мувофиыи моддаи 100 ыисми 1, КМЖ ЖТ

127 Принсипи 16(1)-и Принсипьои асосии СММ оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна шакли

боздошт ва маьбас ыарордошта муыаррар намудааст, ки «дастгиршуда ё маьбус баъди ьар як маротибаи

ба тавыифгоь ё маьбаси дигар фиристода шудан, бояд ьаыыи оиди ба жои дигар бурда шудан ва оиди аз

жои нигоьдории худ хабардор кардани аьли оила ё шахси дахлдори дилхоь, ё талаб кардани ин амалро аз

маыомоти босалоьият дошта бошад».

128 Ыоидаи стандартьои минималии СММ (ыоидаи 24) ва Принсипьои асосии СММ оиди ьимояи ьамаи

маьбусони дар ьама гуна шакли боздошт ва маьбас ыарордошта (Принсипи 24).

129 Созмони Милал, гузориши Кумитаи ьуыуыи инсон, ы.1, 21 сентябри 1997, A/52/40, § 109, с. 22

(нисбати Швейтсария), дар: http://daccess-dds-

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N97/247/64/IMG/N9724764.pdf?OpenElement, 29 маи соли 2012 дастрас

шудааст.

130 Гузориши гуруьи корц оид ба Тафсири даврии универсалц: Тожикистон, 27 феврали 2012, A/ HRC/

19/ 3/ Add.1, дар:



131 Вохурц бо намояндагони Авфи Байналмилал, апрели соли 2011.

132 Санаи 13 апрели соли 2011

133 Санаи 2 сентябри соли 2011

134 Нигаред ба Протоколи Истамбул ва Принсипьои СММ оиди тафтиши самаранок ва расмикунонии

шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц ва таьыиркунандаи шаъну шараф.

135 Созмони Милал, гузориши Кумитаи ьуыуыи инсон, 3 октябри 1995, A/50/40, § 94, (нисбати Тунис),

дар: http://www.un.org/documents/ga/docs/50/plenary/a50-40.htm (варианти мимеографи), 29 маи соли

2012 дастрас шудааст.

136 Моддаи 208 КМЖ муыаррар намудааст, ки зарурияти гузаронидани экспертизаро муфаттиш муайян

мекунад.

137 Моддаи 209 КМЖ.



140 Авфи Байналмилал: Шаьрванди Русия дар Тожикистон шиканжа шудааст, (UA: 238/10, Index: EUR

60/002/2010) ва Тожикистон: Эътилофи ташкилотьои щайриьукуматц ьукуматро даъват менгамоянд, то

шиканжаро барьам зада, уьдадориьои байналмилалии худро ижро намояд, (Index: EUR 60/003/2010).

141 Моддаи 12 ыисми 1 (д) ыонун дар бораи Ваколатдор оид ба цуқуқи инсон.

142 Дар давоми мулоыоти 15 апрели соли 2011.


144 Рамзия Мирзобекова, Азия Плюс, «Тафтишот ё инквизитсия?», 21 декабри соли 2010. Ьама ишораьо

ба Азия Плюс оиди ин ыазия ба ьамин маыола дахл доранд.




http://www.un.org/documents/ga/docs/50/plenary/a50-40.htm




74 74

145 Хулоса аз 10 марти соли 2010.

146 Маркази ҷумҳуриявии ташхиси судии тиббии назди Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон.

147 Мария Яновская, Чисто таджикское убийство, или Как в Исфаре выжимают из людей деньги,

Ferghana.news, 11 ноябри соли 2010.

148 Масалан, Принсипи 12-уми Принсипьои асосии СММ оиди дастгиршудагон муыаррар намудааст, ки

баыайдгирии дастгиркунц бояд маълумотро дар бораи шахсияти кормандони дар ьабскунц иштирокдошта

дошта бошад.



19/ 3/ Add.1, дар:



151 Моддаи 20-уми Протоколи иловагии КЗШ

152 Гузориши гуруьи корц оид ба Тафсири даврии универсалц, 12 декабри 2011, A/ HRC/ 19/ 3, дар:

http://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/RegularSession/Session19/A-HRC-19-3_en.pdf, 29 маи


153 Моддаи 14, Ыонун дар бораи Ваколатдор оид ба цуқуқи инсон дар ЖТ.

154 Тащйирот ба Ыонун дар бораи Ваколатдор оид ба цуқуқи инсон аз 28.06.11г.,№732

155 Тащйирот ба Ыонун дар бораи Ваколатдор оид ба цуқуқи инсон аз 28.06.11г.,№732

156 Моддаи 12.1 (g), Ыонун дар бораи Ваколатдор оид ба цуқуқи инсон

157 Моддаи 12, Ыонун дар бораи Ваколатдор оид ба цуқуқи инсон

158 Маърузаи Ваколатдор оид ба цуқуқи инсон дар ЖТ барои соли 2011

159 Моддаи 84, Конститутсияи (Сарыонуни) ЖТ.

160 Ыонун дар бораи судьо дар ЖТ No. 581 аз 12.01.2010 муыаррар намудааст, ки Шурои адлия дар

масоили наышаьои ислоьоти судц, таъини номзадьо ба судягц ва щ. ба Президенти Тожикистон тобеъ

буда, Раиси Шурои адлия, жонишин ва котиби ижроияи он аз тарафи Президент таъин мешаванд.


19/ 3/ Add.1, дар:



162 Мувофиыи моддаи 9(3)-и ПБЬШС: « Ҳар як шахси бо гуноци ҷинояткорӣ цабсшуда ж

боздоштгардида ба таври таъҷили ба назди судя ж дигар шахси мансабдоре, ки мувофиқи

қонун цуқуқи амалӣ намудани цокимияти судӣ ба ӯ тааллуқ дорад ва барои дар мӯцлати қобили

қабул анҷом додани бозрасии судӣ ж озод кардан цуқуқ дорад, цозир карда мешавад».

Принсипьои асосии СММ оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна шакли боздошт ва маьбас

ыарордошта (11.1) муыаррар намудааст, ки «Шахс набояд бе имконияти самараноки аз тарафи суд ё


http://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/RegularSession/Session19/A-HRC-19-3_en.pdf





75

маыоми дигар ба зудц шунида шудан нигоьдорц шавад. Шахси дастгиршуда бояд ба тартиби

муыарраркардаи ыонун ьаыыи худро шахсан муьофизат кардан ва ё, аз ёрии ьимоятгар истифода

бурданро дошта бошад».

163 Кодекси мурофиавии жиноятц моьи апрели соли 2010 ба эътибор даромадааст.

164 Моддаьои 92 ыисми 3, 104 ыисми 2 ва 111-и КМЖ.

165 Моддаьои 104, 105 ва 109-и КМЖ.

166 Кумитаи ьуыуыи инсон, Тафсири умумии №8: Ьаыыи озодц ва амнияти ашхос (моддаи 9), 30 июни

1982, § 3, дар:

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/f4253f9572cd4700c12563ed00483bec?Opendocument, 29 маи


167 Ниг.: Ван Алпен муыобили Нидерландия (305/1988), 23 июли соли 1990, Гузориши КЬИ СММ, ыисми

II (A/45/40), 1990, с. 115. 168 Ассамблеяи Генералии СММ, Принсипьои асосц оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна шакли

боздошт ва маьбас ыарордошта, 9 декабри 1988, A/RES/43/173, принсипи 39, дар:

http://www.un.org/documents/ga/res/43/a43r173.htm, 29 маи соли 2012 дастрас шудааст.

169 Моддаи 111 ыисми 3 КМЖ муыаррар намудааст, ки ба цабс гирифтан танцо дар цаққи оньое татбиқ

карда мешавад, ки барои ҷинояти содиркардаашон қонун ҷазоро дар намуди мацрумц аз озодӣ ба

мўцлати зиёда аз ду сол пешбинӣ намудааст. Дар мавридцои истисно ин чораи пешгирӣ, мумкин аст,

нисбати ҷиноятцое, ки барояшон қонун ҷазои мацрум кардан аз озодиро ба мўцлати камтар аз ду сол

пешбинӣ намудааст, татбиқ шавад, агар онцо ҷои истиқомати доимӣ надошта бошанд ё шахсияташон

муқаррар карда нашуда бошад ё ин ки онцо аз мақомоти таъқиби ҷиноятӣ ё суд пинцон шуда бошанд ё

чораи пешгириро риоя накарда бошанд.


http://www.osce.org/ru/node/71963,, 28 маи соли 2012 дастрас шудааст.




26(g), с.10-11, дар:



172 Моддаи 111 ыисми 5, КМЖ.

173 КМЖ аниы накардааст, ки судяьо чанд маротиба ба ин тартиб муьлати ьабсро дар давраи тафтишот

дароз карда метавонанд.

174 Моддаи 13.1 Ыонун «Дар бораи тартиб ва шароити дар ьасб нигоҳ доштани гумонбаршуда,

айбдоршаванда ва судшаванда».

175 Гузориши Салимов Ю., дар: Натижаьои мониторинги амалияи ижроиши Кодекси мурофиавии

жиноятии ЖТ, Маркази ьуыуыи инсон, соли 2011.


пресечения в уголовном судопроизводстве Республики Таджикистан, с. 44.

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/f4253f9572cd4700c12563ed00483bec?Opendocument

http://www.un.org/documents/ga/res/43/a43r173.htm






76 76

177 Судьо соли гузашта ьудуди 3,9 ьазор санади ижозати ьабс доданд, Азия Плюс, 9 январи 2012, дар:

http://www.news.tj/tj/news/sud-o-soli-guzashta-ududi-39-azor-sanadi-i-ozati-abs-dodand, 21 июни соли 2012


178 Гузоришгар оиди шиканжа, сэр Найджел Родли дар Гузориш оиди шиканжа, ки таьти ыароори 1999/32-

и Комиссия оид ба ьуыуыи инсон ирсол шудааст, ыайд намудааст: «судяьо ба монанди прокурорьо бояд

шахси аз боздошти милитсия овардаро ьамеша дар хусуси муносибат ба вай пурсанд ва ба вазъи оньо

диыыат диьанд», Замима, Гузориш аз ташриф ба Кения, (E/CN.4/2000/9/Add.4, § 93(k), с.27), дар:

http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/0/e45663899d2802c3802568b9004ba1bf/$FILE/G0011509.pdf,


179 Дар Перу, ки ба аыидаи Кумитаи зидди шиканжа «шиканжа ьамчун воситаи тафтишот мунтазам

истифода шудааст», вай тавсия намуд, ки судяьо «баъди ба назди оньо овардани дастгиршудагон ьатман

экспертизаи судц таъин кунанд». Гузориши Кумитаи зидди шиканжа, иловаи 44, (A/56/44), § 160, с.62,

дар: http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N01/577/27/IMG/N0157727.pdf?OpenElement, 29 маи


180 Мулоыот бо Авфи Байналмилал, 14 апрели соли 2011.



пресечения в уголовном судопроизводстве Республики Таджикистан, p. 48.

183 Моддаи 15 КЗШ муыаррар намудааст, ки «Ьар як давлати узв таъмин менамояд, ки ьама гуна

баёноте, ки таьти шиканжа дода шудааст, дар жараёни ьама гуна тафтишоти судц ьамчун далел истифода

нагардад, ба истиснои ьолатьое, ки он (баёнот) ба муыобили шахси дар содир намудани шиканжа

айбдоршаванда бамчун далели он истифода мегардад, ки ин баёнот дода шуда буд». Кумитаи зидди

шиканжа ба таври возеь муайян намудааст, ки ин меъёр нисбати дигар намуди бадрафторц низ ьатмц аст.

Нигаред ба Тафсири умумии 2-и Кумитаи зидди шиканжа, CAT/C/GC/2, 24 январи соли 2008, § 6.

Ьамчунин моддаи 12-ми Эъломияи зидди шиканжа низ истифодаи баёноти зери дигар бадрафторц ва

шиканжа ба даст омадаро манъ кардааст.

184 Кумитаи ьуыуыи инсони СММ, Тафсири умумии №32, моддаи 14: Ьаыыи баробарц дар назди судьо ва

мурофиаи судии одилона, 23 августи 2007 (CCPR/ 3/ CC/ 32), § 41, дар: http://daccess-dds-

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G07/437/71/PDF/G0743771.pdf?OpenElement, 29 маи соли 2012 дастрас шудааст.

185 «Вазъи ногувори шахси дастгиршуда ё маьбусро бо маысади ба иыроршавц мажбур кардан, худро

айбдор кардан ё зидди шахси дигар шаьодат додан истифода намудан манъ аст. 2. Ягон шахси

дастгиршударо дар ваыти пурсиш мажбур кардан, таьдид намудан ё истифода бурдани дигар усульои

пурсиш, ки ба ыобилияти ыарор ыабул намудани вай зарар мерасонанд, мумкин нест», дар Ассамблеяи

Генералии СММ, Принсипьои асосии СММ оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна шакли

боздошт ва маьбас ыарордошта, 9 декабри 1988, A/RES/43/173, принсипи 21: 1, дар:


186 «Риоя накардани ин принсипьо ьангоми муайян кардани жоизии чунин далельо бар зидди шахси

дастгиршуда ё дар маьбас буда, бояд ба инобат гирифта шавад», дар Ассамблеяи Генералии СММ,

Принсипьои асосии СММ оиди ьимояи ьамаи маьбусони дар ьама гуна шакли боздошт ва маьбас

ыарордошта, 9 декабри 1988, A/RES/43/173, принсипи 21: 1, дар:


http://www.news.tj/tj/news/sud-o-soli-guzashta-ududi-39-azor-sanadi-i-ozati-abs-dodand

http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/0/e45663899d2802c3802568b9004ba1bf/$FILE/G0011509.pdf


http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G07/437/71/PDF/G0743771.pdf?OpenElement





77

187 Суьбати Авфи Байналмилал дар Хужанд, 11 апрели соли 2011.


http://www.osce.org/ru/node/71963, 28 маи соли 2012 дастрас шудааст.

189 «Маыомоти ьифзи ьуыуы: Вилояти Хатлон аз шиканжа озод аст», Азия Плюс, 7 июни соли 2011, дар:

http://www.news.tj/tj/news/ma-omoti-ifzi-u-u-viloyati-khatlon-az-shikan-ozod-ast, 29 маи соли 2012 дастрас

шудааст.




26(к), с.12, дар:



191 Гузориши Гузоришгар оиди шиканжа, сэр Найджел Родли, ки таьти ыарори 1995/37-и Комиссия оид

ба ьуыуыи инсон ирсол шудааст. Гузориш аз ташриф ба Туркия, 27 январи 1999, (E/ CN.4/ 1999/61/

Add.1), § 113 (e), с. 31, дар: http://daccess-dds-

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G99/104/37/PDF/G9910437.pdf?OpenElement, 29 маи соли 2012 дастрас

шудааст.




26(g), с.10-11, дар:





195 “В Таджикистане предлагают оснастить кабинеты следователей камерами видеонаблюдения“ - IA

Regnum, 12 маи соли 2011.

196 Кумитаи ьуыуыи инсон, Тафсири умумии №31: Моьияти уьдадориьои умумии ьуыуыии ба зиммаи

Давлатьои узви Паймон гузошташуда, (CCPR/C/21/Rev.1/Add. 13), 26 маи 2004, § 13, с. 6, дар:

http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G04/419/56/PDF/G0441956.pdf?OpenElement, 30 маи соли


197 Суьбати нозири ьуыуыи башар бо Авфи Байналмилал, 13 апрели соли 2011.

198 «Моддаи 2, § 2 талаб мекунад, ки илова бар муьофизати самараноки ьуыуыи Паймон, Давлатьои узв

бояд афродро баьри амалигардонии ин ьуыуы бо жуброни дастрас ва самаранок таъмин намоянд», дар

Тафсири умумии КЬИ СММ №31: Моьияти уьдадориьои умумии ьуыуыии ба зиммаи Давлатьои узви

Паймон гузошташуда, (CCPR/C/21/Rev.1/Add. 13), 26 маи 2004, § 15, с. 6, дар: http://daccess-dds-


шудааст.

199 «То он жое, ки жоиз аст, жуброн метавонад реститутсия, барыароркунц ва чораьои ыонеъгардониро, ба

монанди ба таври расмц узр хостан, ёдбуди расмц, кафолатьои минбаъд такрор нашудан ва тащйири

http://www.news.tj/tj/news/ma-omoti-ifzi-u-u-viloyati-khatlon-az-shikan-ozod-ast













78 78

ыонун ва амалия, ьамчунин ба жавобгарц кашидани вайронкунандагони ьуыуыи инсонро дар бар мегирад.

Тафсири умумии КЬИ СММ § 16: «то он жое, ки жоиз аст, жуброн метавонад реститутсия, барыароркунц

ва чораьои ыонеъгардониро, ба монанди ба таври расмц узр хостан, ёдбуди расмц, кафолатьои минбаъд

такрор нашудан ва тащйири ыонун ва амалия, ьамчунин ба жавобгарц кашидани вайронкунандагони

ьуыуыи инсонро дар бар гирад, дар Тафсири умумии КЬИ СММ №31: Моьияти уьдадориьои умумии

ьуыуыии ба зиммаи Давлатьои узви Паймон гузошташуда, (CCPR/C/21/Rev.1/Add. 13), 26 маи 2004, § 16, с.

6, дар: http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G04/419/56/PDF/G0441956.pdf?OpenElement, 30 маи


200 «Масъалаи барои ин ьуыуывайронкуниьо бежазо мондан, ки боиси нигаронии доимии Кумита аст,

жузъи муьими ангезандаи ин ьуыуывайронкуниьо буда метавонад», дар Тафсири умумии КЬИ СММ №31:

Моьияти уьдадориьои умумии ьуыуыии ба зиммаи Давлатьои узви Паймон гузошташуда,

(CCPR/C/21/Rev.1/Add. 13), 26 маи 2004, § 18, с. 7, дар: http://daccess-dds-


шудааст.

201 Моддаи 4, Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц

ва таьыиркунандаи шаъну шараф, дар: http://www2.ohchr.org/english/law/cat.htm 18 маи соли 2012


202 «Ьар як Давлати узв таъмин мекунад, ки маыомоти салоьиятдори он дар сурати мавжуд будани далели

кофц дар мавриди он, ки шиканжа дар ьама гуна ыаламрави дар доираи он ыарордошта истифода

гардидааст, тафтиши фаврц ва бещаразона гузаронанд», дар моддаи 12, Конвенсияи зидди шиканжа.

Мувофиыи моддаи 13-уми Конвенсияи зидди шиканжа ьар як Давлати узв «ба ьар шахсе, ки дар ьама

гуна ыаламрави дар доираи ьуыуыии ин кишвар ыарордошта зери шиканжа ыарор гирифтани худро тасдиы

мекунад, ьуыуыи ба маыомоти салоьиятдори ин Давлат пешиньод намудани шикоят ва аз жониби оньо зуд

ва бещаразона баррасц гардидани чунин чунин шикоятро таъмин намояд», дар:

http://www2.ohchr.org/english/law/cat.htm, 18 маи соли 2012 дастрас шудааст.

203 Кумитаи зидди шиканжа, Тафсири умумии №2, Ижроиши моддаи 2 аз тарафи Давлатьои узв, Тафсири

умумии №2, U.N. Doc. CAT/C/GC/2/CRP. 1/Rev.4), 23 ноябри 2007, at:

http://www1.umn.edu/humanrts/cat/general_comments/cat-gencom2.html, 30 маи соли 2012 дастрас

шудааст.




26(к), с.12, дар:



205 Бланко Абад муыобили Испания, Кумитаи зидди шиканжа, (CAT/C/20/D/59/1996), 14 May 1998, § 8.2., с.

9. at: http://www.bayefsky.com/pdf/105_spaincat029.pdf, 30 маи соли 2012 дастрас шудааст.

206 Кумитаи зидди шиканжа баъдтар вайронкунии моддаьои 12 ва 13-уми Конвенсияро дарёфт намуд.

207 Гузориши Кумитаи зидди шиканжа, Замимаи №44, (A/53/44), 16 сентябри 1998, § 136, с.15, дар:

http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N98/269/72/IMG/N9826972.pdf?OpenElement, 30 маи соли


208 Халед Бен Мубарек муыобили Тунис, Кумитаи зидди шиканжа, (CAT/C/23/D/60/1996), 10 ноябри соли




http://www2.ohchr.org/english/law/cat.htm


http://www1.umn.edu/humanrts/cat/general_comments/cat-gencom2.html



http://www.bayefsky.com/pdf/105_spaincat029.pdf





79

1999, § 2.20, 11.4-11.7, дар:

http://www.worldcourts.com/cat/eng/decisions/1999.11.10_M'Barek_v_Tunisia.htm, 30 маи соли 2012 дастрас

шудааст.

209 Хулоса ва тавсияьои Кумитаи зидди шиканжа, жаласаи 37-ум, (UN. Doc. CAT/C/TJK/CO/1) 7 декабри

2006, Тавсияи 10 (a), с.4, дар:



210 Хулоса ва тавсияьои Кумитаи зидди шиканжа, жаласаи 37-ум, (UN. Doc. CAT/C/TJK/CO/1) 7 декабри

2006, Тавсияи 17, с.6, дар:




19/ 3/ Add.1, дар:



212 Манбаъьои маълумот ыурбониёни шиканжа ва хешу табори оньо, ьимоятгарон, ТЩЬ ьуыуыи инсон,

протокольои судц ва мансабдорони давлатиро дар бар мегирифт. Моинторинг дар дар ьамаи се минтаыаи

кишвар, аз жумла шаьру навоьии Душанбе, Хорущ, Хужанд, Кулоб, Ыурщонтеппа, Исфара, Истаравшан ва

Турсунзода гузаронида шудааст. Аксар парвандаьои ыайдшуда аз Душанбе ва Хужанд мебошанд. ТЩЬ

инро ба он алоыаманд донистанд, ки аксари аъзои эътилоф дар ин шаьрьо жойгиранд. Аз эьтимол дур

нест, ки парвандаьо аз ыисматьои дигари кишвар берун аз ыайд мондаанд. 213 Санаи 8 апрели соли 2011

214 Дар Маркази ҷумҳуриявии ташхиси судии тиббии назди Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон

215 Моддаи 108 ыисми 2, КЖ ЖТ.

216 Моддаи 13-уми Конвенсияи зидди шиканжа муыаррар намудааст, ки ьар як Давлати узв «барои

таъмини ьимояи даъвогар ва шоьидон аз ьама шакльои муомилаи бад ё таьдид бинобар шикояти вай ё

ьама гуна гувоьии шоьидц тадбирьо меандешад».

217 Бо намояндагони Авфи Байналмилал моьи апрели соли 2011 суьбат намудааст.

218 Дар мактуби Ильом Исмонов, ки аз жониби ьимоятгараш санаи 16 сентябри соли 2011 ба судя дода

шудааст.

219 Авфи Байналмилал, Амали фаврц: «Русия тожики дархости паноьандагц намударо истирдод

мекунад», ECA 46/013/2011) ва Амали фаврц: “Тожике, ки дархости паноьандагиаш рад шуда буд, щайб

задааст” (Index: ECA 46/013/2012).

220 Авфи Байналмилал нусхаи протоколи судиро дорад.

221 Нигаред ба бахшьои 4-7-уми боби 2.1.1.

222 Моддаи 4, Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар намудьои муомила ва жазои бераьмона, щайриинсонц

ва таьыиркунандаи шаъну шараф, дар: http://www2.ohchr.org/english/law/cat.htm, 18 маи соли 2012


223 Кумитаи ьуыуыи инсони СММ, Тафсири умумии № 31, (CCPR/C/21/Rev.1/Add. 13), 26 маи 2004, § 18,

с. 7, дар: http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G04/419/56/PDF/G0441956.pdf?OpenElement, 31

http://www.worldcourts.com/cat/eng/decisions/1999.11.10_M'Barek_v_Tunisia.htm











80 80

маи соли 2012 дастрас шудааст.

224Хулоса ва тавсияьои Кумитаи зидди шиканжа, жаласаи 37-ум, (UN. Doc. CAT/C/TJK/CO/1) 7 декабри

2006, дар:



225 Нигар: Бюро по правам человека и соблюдения законности и Freedom House, Доклад о фактах пыток

и жестокого обращения в Таджикистане за период март, 2007 по декабрь, 2008 года, с.. 516-517.

226 Моддаи 322, КЖ ЖТ.







233 Родные погибшего Сангова настаивают на дополнительном расследовании, Радиои Озодц, 6 феврали

2012, дар: http://rus.ozodi.org/content/news/24474973.html, 18 маи соли 2012 дастрас шудааст.

234 Хулоса ва тавсияьои Кумитаи зидди шиканжа, жаласаи 37-ум, 6-24 ноябри 2006, UN. Doc.

CAT/C/TJK/CO/1, с.2. Моьи ноябри соли 2006 Кумитаи зидди шиканжа ыайд намуд, ки мафьуми

шиканжа дар ыонунгузории кишвар, «хусусан вобаста ба маысадьои шиканжа ва татбиышавии он ба

тамоми мансабдорони давлатц ва оньое, ки би ин сифат амал мекунанд», ба Конвенсия мувофиы нест».

235 Гузориши дуюми даврии Жумхурии Тожикистон оиди ижроиши «Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар


соли 2010 аз жониби СММ гирифта шудааст, с. 12; Шурои ьуыуыи инсон, Гуруьи кории ТДУ,

(A/HRC/WG.6/12/TJK/1), 19 июли 2011, дар: http://daccess-dds-


шудааст.

236 Гузориши Кумитаи зидди шиканжа, жаласаи 63-юми Ассамблеяи Генералц, Замимаи 44, 5 ноябри

2008, с.178, Тафсири умумии №2, §11: « Кумита чунин меьисобад, ки жинояти шиканжаро аз зурии

муыаррарц ва дигар жиноятьо фары намуда истода, Давлатьои узв бевосита ба суи маысади ниьоии

Конвенсия оиди пешгирии шиканжа ва дигар бадрафторц ьаракат мекунанд. Ин жиноятро номбар ва

мафьуми онро муайян кардан ба ижроиши маысади Конвенсия, аз жумла бо роьи ьамаро, аз жумла

жинояткрон, жабрдидагон, ва аьли жомеаро огоь намудан оиди хусусияти вазнинии шиканжа, мусоидат

мекунад. Ба ыонун ворид кардани ин жиноят ьамчунин: а) зарурати жазои дахлдорро, ки вазнинии

жиноятро ба инобат мегирад, пеш меорад, б) таъсири тарсонандаи ин манъкуниро устувор мекунад, в)

имконияти мансабдорони масъулро оиди ба ьисоб гирифтани жинояти махсуси шиканжа такмил медиьад,

г) ба аьли жомеа имкон ва тавони назоратро ва агар лозим ояд, акси садо баланд кардан оиди амал ё

беамалии Давлатро, ки Конвенсияро вайрон мекунад, медиьад».



http://rus.ozodi.org/content/news/24474973.html






81

237 Гузориши дуюми даврии Жумхурии Тожикистон оиди ижроиши «Конвенсияи зидди шиканжа ва дигар


соли 2010 аз жониби СММ гирифта шудааст.

238 Соли 2007 таьти моддаи 314 ду парвандаи жиноятц; соли 2008-понздаь парванда; соли 2009-бисту ду

парванда ва дар нимаи аввали 2010-се парвандаи жиноятц ощоз карда шудааст.

239 Соли 2007 таьти моддаи 315 чор парвандаи жиноятц; соли 2008-ягон парванда ощоз нашудааст; соли

2009-як парванда ва дар нимаи аввали 2010- ягон парвандаи жиноятц ощоз карда нашудааст.

240Соли 2007 таьти моддаи 316 чор парвандаи жиноятц; соли 2008-ьашт парванда; соли 2009-ду парванда

ва дар нимаи аввали 2010-чор парвандаи жиноятц ощоз карда шудааст.

241 Соли 2007 таьти моддаи 322 ягон парвандаи жиноятц; соли 2008-шаш парванда; соли 2009-бисту чор

парванда ва дар нимаи аввали 2010-як парвандаи жиноятц ощоз карда шудааст.

242Сольои 2007 ва 2008 таьти моддаи 391 ягон парванда ощоз нашудааст; соли 2009- як парванда ва соли

2010 ягон парвандаи жиноятц ощоз карда нашудааст.

243 «Омбудсмен: Ыазия дар ШКД-и ноьияи Шоьмансур бояд даыиыан тафтиш шавад”, Азия Плюс, 9

ноябри 2011, дар: http://www.news.tj/tj/news/ombudsmen-aziya-dar-shkd-i-no-iyai-sho-mansur-boyad-da-i-

taftish-shavad, 18 маи соли 2012 дастрас шудааст.

244 Кумитаи ьуыуыи инсон, Тафсири умумии №31, (CCPR/C/21/Rev.1/Add. 13), 26 маи 2004, § 18, с.7, дар:

http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G04/419/56/PDF/G0441956.pdf?OpenElement, 31 маи соли


245 «Маькумияти кормандони тавыифгоьи Вазорати адлия тибыи парвандаи марги маькумшуда, Азия

Плюс, 16 сентябри 2011, дар: http://www.news.tj/tj/news/ma-kumiyati-kormandoni-tav-ifgo-i-vazorati-

adliya-tib-i-parvandai-margi-ma-kumshuda, 18 маи соли 2012 дастрас шудааст.

246 Мувофиыи моддаи 110 ыисми 3 (б), КЖ ЖТ

247 Мувофиыи моддаи 316 ыисми 3 (а) ва (с), КЖ ЖТ

248 Мувофиыи моддаи 322 ыисми 2, КЖ ЖТ 249 САЬА дар якчанд соли охир оиди 11 парванла гузориш додаст.

250 Аз сольои 2004 ва 2009

251 Санаи 7 апрели 2011.

252 «Новые изменения в структуре МВД», Агентии миллии иттилоотии Тожикистон „ Ховар, 16 январи

2012, дар: http://khovar.tj/rus/president/31373-novye-izmeneniya-v-strukture-mvd.html, 18 маи соли 2012


253 Моддаи 1-уми Протоколи иловагии ПБЬШС. Мувофиыи моддаи 2 мухобироти хаттц ба Кумита дар

ьолатьое фиристода мешавад, ки тамоми васоити ьимоя дар дохили кишвар паси сар шуда бошанд.

Моддаи 4 Кумитаро уьдадор мекунад, ки Давлати узвро оиди мухобирот хабардор кунад, то ки маыомот

имкон дошта бошанд масъаларо ва чораьоеро, ки барои бартарафкунии ьуыуывайронкунц дида шудаанд,

муайян намоянд.

254 Ин нафарон Щайбулложон Саидов, Валижон Саидов, Довуд Назриев, бародари вай Шералц Назриев ва

http://www.news.tj/tj/news/ombudsmen-aziya-dar-shkd-i-no-iyai-sho-mansur-boyad-da-i-taftish-shavad

http://www.news.tj/tj/news/ombudsmen-aziya-dar-shkd-i-no-iyai-sho-mansur-boyad-da-i-taftish-shavad


http://www.news.tj/tj/news/ma-kumiyati-kormandoni-tav-ifgo-i-vazorati-adliya-tib-i-parvandai-margi-ma-kumshuda

http://www.news.tj/tj/news/ma-kumiyati-kormandoni-tav-ifgo-i-vazorati-adliya-tib-i-parvandai-margi-ma-kumshuda

http://khovar.tj/rus/president/31373-novye-izmeneniya-v-strukture-mvd.html




82 82

Умел Идиев буданд. Нигаред ба Amnesty International: “Deadly Secrets: The Death Penalty in Law and

Practice” (EUR 60/008/2002) аз 29 сентябри 2002.

255 Дар яке аз ыарорьои ба ыарибц, дар таърихи 30 марти соли 2011 оиди парвандаи Маьмадрузи

Искандаров ыабулкарда, Кумитаи ьуыуыи инсон дар хусуси ьамкорц накардани Давлати узв изьори

нигаронц кард. Вай ыайд намуд, ки ба якчанд дархостьои сольои 2006 то моьи сентябри соли 2010 ба

Тожикистон равонкарда, ки дар оньо оиди фиристодани маълумоти марбут ба жоизии парванда ва

моьияти мухобирот дархост мешуд, жавобе нагирифтааст.

256 Кирпо муыобили Тожикистон, CCPR/C/97/D/1401/2005, Кумитаи ьуыуыи инсони СММ, 3 декабри

2009, дар: http://www.unhcr.org/refworld/publisher,HRC,,TJK,4b66cd3a0,0.html , 18 маи соли 2012 дастрас

шудааст.

257 Суди Олии ЖТ, Прокуратураи генералц, Ваколатдор оид ба ьуыуыи инсон ва Шуъбаи кафолатьои

конститутсионии ьуыуыи шаьрвандони Дастгоьи ижроияи Президент.

258 Сергей Романов: Практика выполнения Соображений Комитета ООН по правам человека в

Республике Таджикистан, Душанбе, 2010 с. 39-41.

259 Шурои ьуыуыи инсон, гуруьи кории Тафсири даврии универсалц, (A/HRC/WG.6/12/TJK/1) 19 июли

2011, § 18 ва 19, с.3,дар: http://daccess-dds-

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G11/149/55/PDF/G1114955.pdf?OpenElement, 31 маи соли 2012 дастрас шудааст.

260 Дар гузориши вай аз соли 2010 таьти унвони «Практика выполнения Соображений Комитета ООН по

правам человека».

261 Романов: Практика выполнения Соображений Комитета ООН по правам человека с. 20-21.

262 Романов: Практика выполнения Соображений Комитета ООН по правам человека с. 19.

263 Романов: Практика выполнения Соображений Комитета ООН по правам человека

264 Романов: Практика выполнения Соображений Комитета ООН по правам человека с. 12.

265 Гузориши Идораи мудофиаи ИМА аз 2 августи соли 2005 ба таьлиле истинод намудааст, ки

мувофиыи он Воьидов минбаъд бояд дар жанги зидди терроризм жанговари душман ьисобида нашавад.

Викиликс.

266 Дар таърихи 11 апрели соли 2011.



269 Ьаракати исломии Узбекистон.

270 Моддаьои 147 ыисми 1, 200 ыисми 3 ва 346 ыисми 2 КЖ ЖТ.

271 Ному насаби ьуыуывайронкунандагони эьтимолц ба Авфи Байналмилал маълуманд.

272 Барои маълумоти бештар нигаред ба боби 8, бахшьои 14-19.

273 Иньо парвандаьои Хожаев муыобили Русия (ыарор аз 12 маи 2010), Ьайдаров муыобили Русия (ыарор

аз 20 маи 2010), Маьмадрузи Искандаров (ментябри 2010) ва Щаффоров муыобили Русия (ыарор аз 21

октябри 2010) мебошанд. 274 Жураев муыобили Русия, № 71386/10; Н. Жураев муыобили Русия; Ыозиев муыобили Русия, № 58221/10






83

ва Абдульаыов муыобили Русия, № 14743/11.

275 Муьлати ниьоии дар ьабс нигоьдорц мувофиыи ыонуньои Русия.

276"Дар Сущд 34 нафар аъзои ҲИУ маҳкум шуданд”, Азия Плюс, 16 апрели 2012, дар:

http://www.news.tj/tj/news/dar-su-d-34-nafar-azoi-i-ma-kum-shudand, 15 маи соли 2012 дастрас шудааст.

277 67474/11, Азимов муыобили Русия „ Ыоидаи 39-ум аз 24 ноябри соли 2011. Дар замони навиштани

гузориш дар шаьри Серпухови Русия нигоьдорц мешуд. Нигар ба Амалии фаврии Авфи Байналмилал:

http://amnesty.org.ru/node/1975.

278 73455/11, Сидиыов муыобили Русия „ Ыоидаи 39-ум аз 6 декабри соли 2011.

http://www.news.tj/tj/news/dar-su-d-34-nafar-azoi-i-ma-kum-shudand

http://www.news.tj/tj/news/dar-su-d-34-nafar-azoi-i-ma-kum-shudand

ÀÌÍÅÑÒÈ ÈÍÒÅÐÍÅØÍË ÁÀÐÎÈÀÄÎËÀÒ, ÎÇÎÄÖ ÂÀ ØÀÚÍÓ ØÀÐÀÔÈ ÒÀÌÎÌÈ ÈÍÑÎÍÜÎ ×È ÄÀÐ ÌÈÍÒÀÛÀÈ ÍÈÇÎÚ ÂÀ ×È ÄÀÐ ÊÓÍÆÈ ÄÓÐÄÀÑÒÓÔÀÐÎÌ¡ØØÓÄÀÈ ÄÓÍ¨ ÌÓÁÎÐÈÇÀÌÅÁÀÐÀÄ ÂÀ ÁÎ ÌÀÛÑÀÄÈ ÁÓÍ¨ÄÈÄÓÍ¨È ÁÅÜÒÀÐ ÐÎÜÜÎÈ ÁÀ ÄÀÑÒÎÂÀÐÄÀÍÈ ÄÀÑÒÃÈÐÈÈ ÆÎÌÅÀÐÎÏÀÉÃÈÐÖ ÌÅÊÓÍÀÄ.

ØÓÌÎ ×È ÊÎÐ ÊÀÐÄÀ ÌÅÒÀÂÎÍÅÄ?

Èøòèðîê÷è¸íè ôàúîë äàð òàìîìè æàüîí èñáîò íàìóäàíä, êè èñòîäàãàðö êàðäàí áà ûóââàüîè õàòàðíîêå, êè üóûóûè èíñîíðîâàéðîí ìåêóíàíä, èìêîíïàçèð àñò. Áà èí üàðàêàò üàìðîü øàâåä.Áî îíüîå, êè òóõìè òàðñó áàäáèíèðî ìåïîøàíä, ìóáîðèçà áàðåä.

Áà Àìíåñòè Èíòåðíåøíë üàìðîü øàâåä âà ûèñìè üàðàêàòèóìóìèæàüîíèå ãàðäåä, êè áàðîè õîòèìà ãóçîøòàí áà âàéðîííàìóäàíè üóûóûè èíñîí ìóáîðèçà ìåáàðàä. Áàðîè òàùéèð äîäàíè âàçúèÿò áà ìî ê¢ìàê ðàñîíåä.

Áàðîè äàñòãèðèè ôàúîëèÿòè Àìíåñòè Èíòåðíåøíë ñàüìãóçîðö íàìîåä.

ÄÀÐ ßÊÆÎßÃÖ ÎÂÎÇÈ ÌÎ ØÓÍÈÄÀ ÕÎÜÀÄ ØÓÄ

Ìàí ìåõîüàì äàð áîðàè óçâè üàðàêàòè Àìíåñòè Èíòåðíåøíë øóäàíìàúëóìîòè ìóôàññàë ãèðàì

Íîì

Ñóðîùà

Êèøâàð

Ïî÷òàè ýëåêòðîíö

Ìàí ìåõîüàì áà Àìíåñòè Èíòåðíåøíë ñàüìãóçîðö íàìîÿì(áàõøèøüî áî ôóíò ñòåðëèíãè àíãëèñö, äîëëàðè àìðèêîö ̧ åâðî ãèðèôòà ìåøàâàíä)

Üàæìè ìàáëàù

Èëòèìîñ, ìàáëàùðî àç êîðòàì Êîðòè Visa Êîðòè Mastercardòàðü íàìîåä

Ðàûàì

Ñàíàè àíæîìè ýúòèáîð

Èìçî

Ëóòôàí âàðàûàè ìàçêóððî áà íàìîÿíäàãèè Àìíåñòè Èíòåðíåøíë äàð êèøâàðèõóä áàðãàðäîíåä. Ìàúëóìîòðî îèäè íàìîÿíäàãèüîè Àìíåñòè Èíòåðíåøíë äàðñàðîñàðè æàüîí äàð èí ñàéò äàñòðàñ êàðäà ìåòàâîíåä:www.amnesty.org/en/worldwide-sites

Àãàð äàð êèøâàðè øóìî íàìîÿíäàãèè Àìíåñòè Èíòåðíåøíëíàáîøàä, èí âàðàûàðî ëóòôàí áà ñóðîùàè çåðèí ôèðèñòîíåä:

Amnesty International, International Secretariat, Peter Benenson House,1 Easton Street, London WC1X 0DW, United Kingdom

amne

sty.org

ÌÀÍÌÅÕÎÜÀÌ

Ê¡ÌÀÊÐÀÑÎÍÀÌ

ÇÈÍÄÀÃÈÈ ÒÀÕÐÈÁØÓÄÀØÈÊÀÍÆÀ ÂÀ ÄÈÃÀÐ ÍÀÌÓÄÜÎÈÁÀÄÐÀÔÒÎÐÖ ÄÀÐ ÒÎÆÈÊÈÑÒÎÍ

Øèêàíæà âà äèãàð íàìóäüîè áàäðàôòîðö áî üàð øàõñ âà äàð

üàð ãóøàè Òîæèêèñòîí ðóé äîäà ìåòàâîíàíä.

Êîðìàíäîíè ìèëèòñèÿ âà ìàûîìîòè áåõàòàðö ìàðäóìðî äàð

êó÷à áîçäîøòà, áå àéáäîðêóíèè ðàñìö äàñòãèð íàìóäà,

ìàâðèäè øèêàíæà âà äèãàð íàìóäüîè áàäðàôòîðö ûàðîð

äîäàíàøîí ìóìêèí àñò. Îíüîðî àêñàðàí áàðîè èûðîðøàâö âà

«êóøîäàíè» æèíîÿò âà áàúçàí áàðîè ãèðèôòàíè ïîðà øèêàíæà

ìåäèüàíä. Üîëàòüîè ìàðãè äàð íàòèæàè øèêàíæà âà äèãàð

áàäðàôòîðö ðóéäîäà áà òàâðè ñàìàðàíîê òàôòèø íàìåøàâàíä.

Ìàíñàáäîðîí õåëå êàì æàçî ìåáèíàíä: îíüî äàð ìàíñàáüîè

õóä ìåìîíàíä âà ûóðáîíè¸íè îíüî áà òîâîíó æóáðîíè ìóíîñèá

ìóâàôôàû íàìåøàâàíä.

Äàð àââàëè ñîëè 2012 ïàðëóìîíè Òîæèêèñòîí áà ûîíóíãóçîðö

òàùéèðîòå âîðèä íàìóä, êè ìàôüóìè áà ìåú¸ðüîè áàéíàëìèëàëö

ìóâîôèûè øèêàíæàðî ìóûàððàð ìåêóíàä. Üóêóìàò óüäàäîð

øóäààñò, êè áî àìàëö ãàðäîíèäàíè êàôîëàòüîè òàêìèë¸ôòàè

çèääè øèêàíæà âà äèäàíè ÷îðàüîè æèääö àëàéüè óñóëüîè

ùàéðèûîíóíèè òàôòèøîò «àç üóûóûè èíñîí äèôîú êóíàä».

Áî âóæóäè èí óüäàäîðö, áà Àìíåñòè Èíòåðíåøíë îèäè øèêàíæà

âà äèãàð áàäðàôòîðèüî, üàì÷óíèí îèäè òàðñîíèäàí âà òàüäèä

êàðäàíè æàáðäèäàãîí áàðîè äàð õóñóñè íàûçè üóûóû îøêîðî

ñóõàí êàðäàí, ãóçîðèøüî âîðèä ìåøàâàíä.

Èí ãóçîðèø òàìîìè çèíàüîè ìàûîìîòè Òîæèêèñòîíðî äàúâàò

ìåêóíàä, êè óüäàäîðèüîè òèáûè üóûóûè áàéíàëìèëàëö áà

çèììà ãèðèôòàè êèøâàððî èæðî íàìóäà, áàðîè áàðüàì äîäàíè

øèêàíæà âà äèãàð íàìóäüîè áàäðàôòîðö áà òåçö ÷îðàüîè

ìàõñóñðî àìàëö ãàðäîíàíä.

amnesty.org

Èíäåêñ: EUR 60/004/2012ìîüè èþëè 2012