Socjopsychologiczny model turysty według J. Jafariego (1987)

Model ten opisuje zmiany dokonujące się w psychice turysty w trakcie przygotowania do wyjazdu, bycia turystą i powrotu do własnego środowiska życia.

Zrozumienie motywacji, zachowań i postaw turysty może nastąpić jedynie w wyniku wielowymiarowej analizy jego przemian psychicznych dokonujących się w trakcie przechodzenia jego osoby z codziennego rytmu życia (codzienności) do niecodzienności, jaką jest rzeczywistość wyjazdu turystycznego.

A D

B C

W X

Element I (odcinek W -A) określany jako inicjacja, czyli „stawanie się” jednostki turystą, odbywa się w życiu codziennym (codzienności). W fazie tej pojawia się u jednostki potrzeba wyjazdu turystycznego, motywacje, wyobrażenia o wyjeździe, decyzje o wyborze miejsca wypoczynku. W jej ostatniej części rozpoczyna umysłowe i fizyczne przygotowania do podróży.

Element II ( odcinek A-B) nosi nazwę emancypacji, w której następuje wyjazd, podróż i przyjazd do wyznaczonego celu.

W trakcie przemieszczania się i oddalania od codzienności następuje mentalne przeobrażenie osoby w turystę.

Pomagają mu w tym także różne rekwizyty, w postaci torby podróżnej, aparatu fotograficznego oraz wejście w środowisko hotelu lub innego miejsca zakwaterowania.

Element III (odcinek B-C) to etap ożywienia, kiedy określona osoba „przeszła” z codzienności do nowej odmiennej i niezwykłej teraźniejszości, którą J. Jafari określa jako „niecodzienność”.

W rzeczywistości wyjazdu turystycznego reguły zachowania, wyobrażenia, oczekiwania i postawy turysty są silnie uwarunkowane potrzebą przeżywania doznań i wrażeń odmiennych niż te, które doświadczane są w codzienności.

Faza ożywienia ma swój wymiar przestrzenny, bowiem dotyczy nowego miejsca pobytu, oraz czasowy związany z pobytem poza domem i kulturowy - ponieważ jednostka staje się częścią społeczności turystów, którzy tworzą swoistą kulturę turystyczną.

Osoba turysty wchodzi w nowe relacje społeczne z innymi turystami i mieszkańcami społeczności odwiedzanej.

Element IV (odcinek C-D) jest fazą repatriacji związaną z powrotem do codzienności.

J. Jafari dzieli ją jeszcze na dwie części opisujące przemiany psychiczne zachodzące w osobie turysty, są nimi

- „przywrócenie”, które zaczyna się w momencie wyjazdu z miejsca wypoczynku

oraz „poddanie się”, kiedy wewnętrznie poddaje się on na nowo wartościom kultury własnego środowiska życia i codzienności

Element V (odcinek D-X) został określony jako „wcielenie”, kiedy turysta fizycznie wrócił już do codzienności, do której psychicznie musi się ponownie wdrożyć.

Doznania, emocje oraz doświadczania, które zebrał w czasie wyjazdu, pozostawią jednak istotny ślad w jego psychice i osobowości.

Staną się w przyszłości ważnym czynnikiem podejmowania kolejnych decyzji o wyjeździe, wpływając na zachowania jednostki w kolejnej fazie inicjacji.

Element VI (odcinek A-D) jest to czas pomiędzy wyjazdem a przyjazdem turysty, który toczy się w codzienności, którą opuścił.

Im dłuższy jest okres pobytu jednostki poza własnym środowiskiem życia, tym bardziej prawdopodobny jest szok kulturowy, który nastąpi po jej powrocie.

Model turystyki według Jafara Jafariego

• Systemem wysyłającym może być cały kraj lub aglomeracja miejska.

• Rolą systemu wysyłającego jest zapewnienie jego mieszkańcom możliwości regeneracji sił fizycznych i psychicznych przez rekreację.

Codzienność [system wysyłający]

• Systemem przyjmującym są obszary recepcji turystycznej

Niecodzienność [system przyjmujący]

W koncepcji tej zakłada się istnienie w obrębie megasystemu światowego ruchu turystycznego dwóch systemów - sytemu wysyłającego (codzienności) oraz systemu przyjmującego (niecodzienności).

W obrębie systemu przyjmującego dochodzi z jednej strony do styku wcale lub prawie wcale niezharmonizowanych ciał obcych, czyli turystów, pochodzących z różnych systemów wysyłających, którzy reprezentują różnorodne zachowania i kultury.

Z drugiej zaś strony następuje zetknięcie się osób zorientowanych na zabawę (turystów) z osobami zajętymi pracą i obowiązkami codziennego rytmu życia, czyli mieszkańcami obszarów recepcyjnych (gospodarze).

W wyniku tego zetknięcia dochodzi do licznych interakcji międzyosobowych i międzykulturowych, a owa sprzeczność orientacji stanowi źródło oraz przyczynę rozmaitych przemian w systemie przyjmującym i stwarza zagrożenie dla jego tożsamości.

Koncepcja ta znajduje szerokie zastosowanie w badaniach społecznych zajmujących się wyjaśnianiem przyczyn przemian społecznych i kulturowych zachodzących pod wpływem turystyki na obszarach recepcji turystycznej.

Koncepcja turystyki jako spotkania

Z punktu widzenia nauk humanistycznych głównym obiektem zainteresowań badawczych w turystyce jest podmiot ruchu turystycznego, czyli osoba turysty i jej przeżycia, doświadczenia, przemiany oraz interakcje z innymi osobami.

W takim ujęciu istotą doświadczenia turystycznego jest spotkanie - spotkanie podróżujących turystów z innymi ludźmi, z przyrodą, z wytworami innej lub własnej kultury.

Owo spotkanie można także rozpatrywać nie tylko w wymiarze indywidualnym, ale także społecznym - pomiędzy różnymi grupami ludzi.

Wzajemne oddziaływanie spotykających się ludzi jest jednym z powodów przemian zachodzących wśród samych turystów, jak i społeczności przez nich odwiedzanych.

Każda osoba reprezentuje własną kulturę i jej wartości, które ujawniają się w jej postawach i dokonywanych wyborach.

proces komunikacji międzykulturowej

Uwarunkowania i społeczno-kulturowe skutki spotkania (zetknięcia się) oraz interakcji w turystyce zachodzące pomiędzy:

poszczególnymi osobami, osobą a grupą społeczną, różnymi grupami społecznymi, różnymi kulturami.

Teoria peryferii - teoria lokalizacji turystyki i wypoczynku

Walter Christaller

Koncepcją wyjaśniającą przyczyny i motywy wyboru określonych miejsc i regionów jako obszarów służących realizacji potrzeb wypoczynku.

Stanowi ona rozwinięcie teorii ośrodków centralnych tego samego autora, według którego ośrodkami centralnymi są obszary zurbanizowane (miasta), pełniące określone funkcje (np. administracyjne, gospodarcze) względem swoich mieszkańców oraz ludności w otaczającej ich strefie.

Obszary centralne nie są w stanie jednak zaspokoić potrzeb wypoczynku mieszkańców, dlatego muszą oni w tym celu wyjeżdżać na słabo bądź zupełnie niezurbanizowane obszary peryferyjne (peryferia).

Uczestnicy ruchu turystycznego w celu realizacji potrzeb turystycznych kierują się przede wszystkim walorami przyrodniczymi i potrzebą bliskiego kontaktu z przyrodą, pomijając ośrodki miejskie (ośrodki centralne).

Kształtowanie się peryferii w rozwoju turystyki wypoczynkowej według Prossera (1994)

• Teoria peryferii W. Christallera znajduje zastosowanie w badaniach nad kierunkami migracji turystycznych w skali globalnej, krajowej i regionalnej;

• przy analizie zjawiska drugich domów;

• pomocna jest także w planowaniu obszarów wypoczynku świątecznego (weekendowego).