hukuk tarihi 8 ünite

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Resepsiyon, Cumhuriyet dönemi resepsiyon süreci ve resepsiyon sebepleri-ni aç›klayabilecek,Cumhuriyet döneminde resepsiyon yoluyla al›nan kanunlar› aç›klayabilecek,Avrupa Birli¤i uyum yasalar› ve sonuçlar›n› de¤erlendirebilecek,2001-2011 y›llar› aras›nda yenilenen temel kanunlar ve getirilen yeniliklerdo¤rultusunda gerçeklefltirilen anayasal de¤ifliklikleri ve reformlar› de¤erlen-direbileceksiniz.

‹çindekiler

• Resepsiyon / ‹ktibas• Lozan Bar›fl Antlaflmas›• Kopenhag Zirvesi

• Avrupa Birli¤i Müktesebat›• Uyum Yasalar› Paketi

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

!

!!!

Hukuk Tarihi Cumhuriyet DönemiTürk Hukuku

• GENEL OLARAK CUMHUR‹YETDÖNEM‹ RESEPS‹YONU

• RESEPS‹YONUN SEBEPLER‹• CUMHUR‹YET DÖNEM‹NDE

RESEPS‹YON YOLUYLA ALINANKANUNLAR

• AVRUPA B‹RL‹⁄‹ UYUM YASALARIVE GET‹RD‹KLER‹

• YEN‹LENEN TEMEL KANUNLAR VEGET‹RD‹KLER‹ (2001-2011)

• SON DÖNEMDEK‹ BAZI ÖNEML‹ANAYASAL DE⁄‹fi‹KL‹KLER

8HUKUK TAR‹H‹

GENEL OLARAK CUMHUR‹YET DÖNEM‹ RESEPS‹YONUTanzimat’tan sonra, Cumhuriyet dönemine kadar, ‹slâm hukuku ile düzenlenme-yen baz› konularda yabanc› kanunlar›n benimsenmesi hukuk birli¤ini bozmufltur.Bu dönemde adli teflkilat alan›ndaki de¤ifliklikleri (fler’iye mahkemeleri haricindeyeni mahkemelerin kurulmas›) ve kanunlaflt›rma hareketleri (Bat› kanunlar›n›n,Mecelle ve Arazi Kanunnamesi gibi ‹slam-Osmanl› hukukuna dayal› kanunlar›n ya-n›nda kabul edilmesi) Bat›l› devletlerin bask›s›na ve Osmanl› Devleti’nin yap›salde¤iflikli¤e u¤ramas›na ba¤lanabilecektir. Tanzimat döneminde, 1807 tarihli Fran-s›z Ticaret Kanununa dayal› olarak 1850 tarihli Ticaret Kanunu yap›lm›fl, 1858 ta-rihli Ceza Kanunu da 1810 tarihli Frans›z Ceza Kanunundan al›nm›flt›r. Yine, 1861tarihli Usul-i Muhakeme-i Ticaret Nizamnamesi, 1863 tarihli Ticaret-i Bahriye Ka-nunnamesi, 1879 tarihli Usul-i Muhakemat-› Cezaiye Kanunu, 1879 tarihli Usul-iMuhakemat-› Hukukiye Kanunu da Tanzimat döneminin Bat› kaynakl› kanunlar›-na örnek oluflturabilecektir.

Tanzimat dönemindeki Bat›l› kaynaklar hakk›nda genifl bilgi için yararl› bir kaynak olarak‘Türk Hukuk Tarihi’ isimli kitaba bakabilirsiniz. (M. A. Ayd›n, ‹stanbul: Beta Yay., 2005, s.447 vd.).

Di¤er taraftan, ‹slâm hukuk kurallar›na dayal› Mecelle ve Arazi Kanunnamesigibi farkl› hukuki düzenlemelere yer verilmifltir. Osmanl› Devleti, parçalanmayado¤ru giderken, de¤iflen bir toplumu bir arada tutma amac›na yönelik olarak Tan-zimat döneminden sonra gerçeklefltirilen kanunlaflt›rma hareketi ve yap›lan ikti-baslar hukukta ikicilik (dualizm) yaratm›flt›r. ‹slâm hukukunun yan›nda yabanc›hukukun uygulanm›fl olmas›, hukuktaki birli¤in tamamen bozulmas›na yol açm›fl-sa da, Cumhuriyet döneminde yap›lan resepsiyonun ve flimdiki hukuk sistemimi-zin temellerinin bu dönemde at›ld›¤› söylenebilir.

30 Ekim 1918 tarihinde yap›lan Mondros Ateflkes Anlaflmas› ile, Osmanl› ‹mpara-torlu¤u fiili olarak y›k›lm›flt›r. Türkiye Cumhuriyeti ise, Misak-› Milli s›n›rlar› içinde si-yasi, hukuki ve ekonomik anlamda tam bir ba¤›ms›zl›k mücadelesi vermektedir. ‹fl-galden kurtulmaya çal›flan ve ba¤›ms›zl›¤› için mücadele eden halk›n, seçti¤i temsil-ciler arac›l›¤›yla kendi kendini yönetmesi için 23 Nisan 1920’de, Türkiye Büyük Mil-let Meclisi (TBMM) kurulmufltur. Böylece, 1 Kas›m 1922’de saltanat kald›r›lm›fl, Tür-kiye Büyük Millet Meclisi taraf›ndan 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilmifltir. 3

Cumhuriyet Dönemi Türk Hukuku

Resepsiyon (receptio),“almak, benimsemek, kabuletme veya iktibas” anlam›nagelmektedir. Burada,resepsiyon ile, yabanc›hukukun al›nmas›kastedilmektedir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ ! !K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

Mart 1924’te de halifelik kald›r›lm›flt›r. 1921 tarihli Teflkilât-› Esasiye Kanunu yeni ku-rulan Türkiye Cumhuriyetinin ihtiyaçlar›n› karfl›layamad›¤›ndan, TBMM taraf›ndan20 Nisan 1924’te yeni Anayasa kabul edilmifltir. 10 Nisan 1928 tarihinde Anayasa’n›n2. md.sindeki, “Türkiye Devleti’nin dini ‹slâm’d›r” ifadesi kald›r›lm›fl, milletvekili ye-mininde laik ifade benimsenmifl, meclisin görevlerinden biri olan “Ahkâm-› fler’iye’nintenfizi” (fleriat hükümlerinin uygulanmas›) hükmü anayasadan ç›kart›lm›fl, 1937’deise laiklik ilkesi resmen kabul edilmifltir. Bu de¤iflikliklerle, Türkiye Cumhuriyetininlaik, ça¤dafl, tam ba¤›ms›z bir devlet olmas› amaçlanm›flt›r.

Böylece, tam ba¤›ms›z ve hür bir devlet yap›s›n›n gerektirdi¤i hukuk sistemininde resepsiyonla, yani ça¤dafl sistemin gerektirdi¤i düzenlemeleri içeren yabanc›kanunlar›n iktibas› ile mümkün olaca¤› kabul edilmifltir.

Cumhuriyet dönemi ile birlikte ülkemizdeki eski hukuk sistemi tamamen terkedilmifltir. T›pk› di¤er alanlardaki ink›lâplar gibi (örne¤in; ekonomik - sosyal alan-da, e¤itim alan›nda yap›lan reformlar gibi) hukuk alan›nda da tüm kurum ve il-keleri kapsayan bir resepsiyona gidilmifltir.

Resepsiyon öncesi durum, Lozan Anlaflmas› ve kanunlaflt›rma hareketleri bak›m›ndan ‘Ba-t› Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi’ adl› kitaba bak›labilir. (G. Bozkurt, Ankara: TürkTarih Kurumu, 1996, s.175 vd.).

RESEPS‹YONUN SEBEPLER‹Burada, Cumhuriyet döneminin ilk y›llar›nda yabanc› hukukun al›nmas› ve eskihukuk sisteminin bütünüyle de¤ifltirilmesi suretiyle resepsiyon yoluna gidilmesininsebeplerinden bahsedilecektir. Ancak, resepsiyonun sebeplerinin anlafl›lmas› bak›-m›ndan, Türk Medenî Kanununun esbab-› mucibe lâyihas›ndaki (genel gerekçe)baz› k›s›mlara yer vermekte fayda görüyoruz.

‹sviçre’den iktibas edilen ve 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlü¤e giren Türk Mede-nî Kanununun Adliye Vekili (Adalet Bakan›) Mahmut Esat Bozkurt taraf›ndan ka-leme al›nan Genel Gerekçesinde flu aç›klamalara yer verilmektedir:

“Halihaz›rda Türkiye Cumhuriyetinin müdevven bir Kanun-› Medenîsi yoktur.Yaln›z, akitlerin küçük bir k›sm›na temas edebilen Mecelle vard›r. 1851 maddedir.... Denilebilir ki; bu kanunun ihtiyac-› haz›raya tevafuk eden ancak 300 maddesi-dir. Mütebakisi memleketimizin ihtiyac›n› ifade edemiyecek kadar iptida-î birtak›m kaidelerden ibaret oldu¤undan tatbik edilmemektedir. Mecellenin kaide-si ve anahatlar›, dindir. Halbuki, hayat-› befler, her gün hattâ her an esasl› tahav-vüllere maruzdur. Bunun tahavvüllerini, yürüyüflünü hiçbir zaman bir nokta tara-f›nda tesbit etmek ve durdurmak mümkün de¤ildir. Kanunlar› dine müstenit olandevletler k›sa bir zaman sonra memleketin ve milletin mutalebelerini tatmin ede-mezler. Çünkü, dinler lâyetegayyer hükümler ifade ederler. ... De¤iflmemek, dinleriçin bir zarurettir. Bu itibarla dinlerin sadece bir vicdan ifli olarak kalmas›, asr-› ha-z›r medeniyetinin esasat›ndan ve eski medeniyetle yeni medeniyetin en mühim fa-rikalar›ndan birisidir. ... Cumhuriyet Türk adaletinin bu keflmekeflten, yokluktan vepek iptidaî vaziyetten kurtar›lmas›n› ink›lâb›n ve asr-› haz›r medeniyetinin icab›namuvaf›k yeni bir Türk Kanun-› Medenîsinin sür’âtle vücude getirilmesini ve takni-ni zaruri k›lm›flt›r. Bu maksatla ihzar olunan Türk Kanun-› Medenîsi kavânîn-i me-deniye s›ras›nda en yeni, en mükemmel ve halkç› olan ‹sviçre Kanun-› Medenîsin-den ahz ve iktibas olunmufltur. ... ‹sviçre, Almanya, Fransa siyasî ve milli vahdet-lerini iktisadî, içtimaî halâs ve inkiflaflar›n› Kanun-› Medenîlerini neflretmekte tarsinve takviye eylemifllerdir. ... fiüphe yoktur ki: kanunlar›n gayesi herhangi bir örf ve

178 Hukuk Tar ih i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



âdet veya yaln›z vicdanla alâkadar olmas› icap eden ahkâm-› diniye de¤il, siyasi,içtimai, iktisadi, milli vahdetin her ne pahaya olursa olsun temin ve tatminidir. ...Asr-› haz›r›n medenî milletlere tan›d›¤› tekmil hukuku, cihan-› medeniyetten bilâkaydüflart talep ederken bu hukukun istilzam etti¤i vezaif-i medeniyeyi de Türkmilleti yeni Kanun-› Medenîsi ile kendi eliyle kendisine tahmil etmifl bulunuyor”.

Görüldü¤ü gibi, Osmanl› Devleti y›k›ld›ktan sonra yerine kurulan Türkiye Cum-huriyetinde laik ilkelere dayal› yeni bir hukuk sistemi benimsenmek istenmifltir. Buihtiyac›n hemen giderilmesi kayg›s› ve dinî kurallar›n etkisinden kurtar›lm›fl bir hu-kuk iste¤i, dönemin koflullar›n› göz önünde bulunduran küçük de¤iflikliklerle Ba-t› kanunlar›n›n hemen hemen ayn›s›n›n tercüme yoluyla hukuk sistemimize dâhiledilmesi sonucunu do¤urmufltur.

Resepsiyon nedir? Cumhuriyet dönemi resepsiyonu denilince ne anl›yorsunuz?

Cumhuriyet dönemi hukuk resep-siyonu sebeplerini bu gözlemlerçerçevesinde k›saca afla¤›daki gibiaç›klamak mümkündür:

• Modernleflme ve eski hukuksisteminin da¤›n›k yap›s›n› tas-fiye ile ça¤dafl medeniyetler se-viyesine ulaflmak ve bu kap-samda ihtiyac›m›z olan huku-ku arzu edilen düzeye ulaflm›flAvrupa kanunlar›n›n al›nmas›yoluyla temin etmek resepsi-yon sebeplerinden en önemlisiolarak görülebilir. Nitekim,Türkiye’nin 1920’li y›llar›n ba-fl›ndan 1930’lu y›llar›n sonlar›-na kadar geçirdi¤i süreç bu de-¤iflim iste¤ini de hakl› k›lmak-tad›r. Hukuktaki birli¤in bozul-du¤u Tanzimat dönemindensonra, yeni bafllayan bir dönemiçin yeni, mükemmel olmakamaç edinilmifl ve halkç› ka-nunlar›n iktibas›ndan oluflan birhukuk sistemi istenmektedir. Ayr›ca, de¤iflim iste¤iyle dine dayal› hukuktanayr›lma ve laiklik ilkesine dayal› hukuk sisteminin oluflturulmas› da amaç-lanmaktad›r. Bu ba¤lamda, hukuk resepsiyonunun gereklili¤ini de, tüm di-¤er ink›lâplarla birlikte anlamak gerekecektir. Çünkü modernleflme iste¤i,her alanda oldu¤u gibi, eski hukuktan da radikal de¤iflikliklerle kopmay› veulusal hukuku reddederek tüm dünya için geçerlilik tafl›may› kabul eden di-nî hukuk sistemiyle aradaki köprüleri y›kmay› zorunlu k›lmaktad›r.

• Türkiye Cumhuriyeti’nin tam ba¤›ms›z ve hür bir devlet olmas› amaçlanm›flolup, ba¤›ms›zl›¤›n kazan›lmas› ve korunmas› resepsiyon yap›lmas›n›n di¤erbir sebebi olarak görülebilir. Öte taraftan, Osmanl› Devleti y›k›lm›fl, yerinehalk›n, seçti¤i temsilciler arac›l›¤›yla kendi kendini yönetti¤i Türkiye Cum-

1798. Ünite - Cumhuriyet Dönemi Türk Hukuku

Resim 8.1

M. Esat Bozkurt’un‹sviçre’de Frans›zcakaleme ald›¤›doktora tezininTürkçe bask›s›n›nkapa¤›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

huriyeti kurulmufltur. Osmanl› Devletinin y›k›lmas›yla, egemenlik hakk› elde¤ifltirmifl, art›k 1924 Anayasas›’n›n 3. md.sinde yer bulan Atatürk’ün, “Ege-menlik, kay›ts›z flarts›z milletindir” fleklindeki vecizesi, Türkiye Cumhuriye-ti’nin slogan› haline gelmifltir.

• 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Bar›fl Antlaflmas› ile Türkiye’nin tam ba¤›m-s›zl›¤› kabul edilmifl, adli ayr›cal›klar da dâhil olmak üzere tüm kapitülas-yonlar kald›r›lm›flt›r. Bar›fl Antlaflmas›nda, Türkiye’nin tüm halk›n›n din,inanç veya mezhep fark› gözetilmeksizin kanun önünde eflit oldu¤u kay›talt›na al›nm›flt›. Buna göre, dinî kurallara dayal› olmayan bir hukuk düzeni-nin benimsenmesi gerekmekteydi. Lozan Bar›fl Antlaflmas›yla kay›t alt›na al›-nan ba¤lay›c› hükümler çerçevesinde de, hukuk reformu yapman›n gereklioldu¤u anlafl›lmaktad›r.

• Hukuk reformunun yap›lmas›, kanunlar›n de¤ifltirilmesi amac›yla kurulankomisyonlar dinî kurallara dayal› hukuk sisteminin etkisi alt›nda kalm›fl veetkin çal›flamam›flt›r. Tüm bu sebeplerle, resepsiyonun gereklili¤i yönünde-ki düflünce hakim olmufl ve çok k›sa bir haz›rl›k sürecinden sonra tüm ku-rumlar›n Bat›’dan al›nd›¤› kapsaml› bir hukuk resepsiyonu yap›lm›flt›r.

Cumhuriyet dönemi resepsiyonunun sebepleri nelerdir?

CUMHUR‹YET DÖNEM‹NDE RESEPS‹YON YOLUYLA ALINAN KANUNLAR

Medeni Kanun4 Ekim 1926’da ‹sviçre Medenî Kanununun iktibas edilmesiyle birlikte, Türkiye Ro-ma-Cermen hukuk sistemine dâhil olmufltur. Medenî Hukuk, bir özel hukuk dal›olup kifli, aile, eflya, miras iliflkilerini düzenler. Di¤er bir ifadeyle, medenî hukuk,gerçek kifli olarak insan›n ana rahmine düflmesinden ölümüne ve hatta ölümdensonras›na kadar olan süreçte tüm hukuki iliflkileri ile kuruluflundan sona ermesinekadar tüzel kiflileri düzenlemektedir. Cumhuriyetin laik esaslara dayanmas›, LozanBar›fl Antlaflmas›nda dinî kurallara dayal› olmayan bir hukuk düzeninin öngörül-mesi, Mecelle’nin yerine yeni bir Medenî Kanun yap›lmas› gereksinimini ortaya ç›-karm›flt›r.

Medenî Kanunun gerekçesinde; “Bu maksatla ihzar olunan Türk Kanun-› Me-denîsi kavânîn-i medeniye s›ras›nda en yeni, en mükemmel ve halkç› olan ‹sviçreKanun-› Medenîsinden ahz ve iktibas olunmufltur” denilmekle, Alman Medenî Ka-nununun soyutlu¤u ve daha karmafl›k oluflu, Frans›z Medenî Kanununun ise eski-li¤i karfl›s›nda di¤er kanunlara nazaran en yeni, en mükemmel ve kolay anlafl›labi-lirli¤i, yani halkç› olmas› nedeniyle ‹sviçre Medenî Kanununundan iktibas edildi¤ibelirtilmifltir. Bunun yan›nda Adliye Vekili Mahmut Esat’›n ‹sviçre’de hukuk e¤iti-mini tamamlamas›n›n da, ‹sviçre Medenî Kanununun iktibas edilmesinde etkili ol-du¤u ileri sürülmüfltür. Buna göre, yeni bir kanun oluflu, laik ilkelerin gözetilmesi,sorunlar›n çözümünde pratik ve kolay anlafl›l›r halkç› nitelikte olmas›, demokratikdüzene uygunlu¤u ‹sviçre Medenî Kanununun tercih edilmesinin bafll›ca sebeple-ri olarak say›labilecektir.

Türk Medenî Kanununun genel gerekçesini de kaleme alan dönemin AdaletBakan› Mahmut Esat (Bozkurt), ‹sviçre’de hukuk e¤itimini tamamlam›fl olmas›n›nda etkisiyle ‹sviçre Medenî Kanununun al›nmas› düflüncesini ortaya atm›fl, komis-yonlar›n dinî kurallara dayal› hukuk sisteminin etkisi alt›nda etkin bir çal›flma ya-

180 Hukuk Tar ih i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

pamam›fl olmas› karfl›s›nda Medenî Kanunun resepsiyon yoluyla al›nmas› kabuledilmifltir.

Komisyon taraf›ndan çok az de¤ifliklik yap›ld›ktan sonra TBMM’ne sunulan 743say›l› Türk Medenî Kanunu (Türk Kanun-› Medenîsi) 17 fiubat 1926 tarihinde mad-de madde de¤il, bir bütün halinde görüflülerek kabul edilmifl ve 4 Ekim 1926’dayürürlü¤e girmifltir. Eski hukuk sisteminden yeni hukuk sistemine geçifli düzenle-yen Tatbikat Kanunu (Kanun-› Medenînin Suret-i Mer’iyet ve fiekl-i Tatbiki Hakk›n-da Kanun) da 29 May›s 1926’da kabul edilerek, Medenî Kanun ve Borçlar Kanu-nuyla birlikte yürürlü¤e girmifltir.

‹sviçre Medenî Kanununun Frans›zca metninden tercüme edilen Türk MedenîKanunu yönünden, resepsiyon sürecinin k›sa oluflu çeviri hatalar›n›n kanunlaflma-s›na yol açm›fl olsa da, bu eksiklikler, Türkiye Cumhuriyeti reformlar›n›n ve özel-likle hukuk alan›ndaki ink›lab›n gerçekleflmesi için giriflilen zor süreçte her alandaköklü bir devrim yap›lm›fl oldu¤u gözetildi¤inde görmezden gelinebilir. Nitekim,terimlemeye iliflkin sorunlar, kanunda kullan›lan kelimelerden ziyade amaçsal yo-rum yöntemi gibi tefsir metotlar› ile afl›labilmifltir.

Ancak, yap›lan resepsiyonla hukuk birli¤i sa¤lanm›flt›r. Medenî Kanun ink›lâp-ç› ve laik bir özellik göstermektedir. Buna göre, getirdi¤i bir k›s›m yeniliklere afla-¤›daki gibi örnekler verilebilir:

• Ça¤dafl ve laik ilkelere göre düzenlenen Medenî Kanunun gerekçesinde debelirtildi¤i gibi az›nl›klar bu kanuna uymak istediklerini belirterek LozanAntlaflmas›n›n kendilerine tan›d›¤› haklardan vazgeçmifltir. Böylece, MedenîKanun ulusal toplum yaflam›n› düzenleyen devrimci bir özellik göstermifltir.

• Medenî haklardan istifade ve medenî haklar›n kullan›lmas›nda getirilen dü-zenlemeler, kiflili¤in korunmas›na yönelik hükümler çerçevesinde ça¤dafldüzenlemelere gidilmifl, kiflinin hukuku insan hak ve özgürlü¤üne dayand›-r›lm›flt›r.

• Evlenmenin flekli konusunda getirilen düzenlemeler çerçevesinde medenînikah zorunlu hale getirilerek evlilik kurumu devlet denetimi ve gözetimi al-t›na al›nm›flt›r.

• Efllerden sadece kad›n›n de¤il, kocan›n da evlenme s›ras›nda evli bulunma-mas› zorunlulu¤u getirilerek, ‹slam hukukunda erkeklere yönünden birdenfazla kad›nla evlenme-poligami (çokefllilik) ortadan kald›r›lm›fl, yerine mo-nogami (tekefllilik) benimsenmifltir.

• Evlili¤in yürümemesi haline yönelik olarak boflanma kurumu düzenlenerek,bu hükümlerle hakim karar›yla boflanma kabul edilmifl, kad›n-erkek eflitli¤ibenimsenmifltir.

• Çocuk üzerinde sadece babaya de¤il, anneye de velayet hakk› tan›nm›flt›r. • Kad›n-erkek ayr›m› olmaks›z›n eflit mirasç›l›k benimsenmifltir.Medenî Kanunla getirilen bütün yeniliklerin burada say›larak tüketilmesi

mümkün de¤ildir. ‹sviçre Medenî Kanununun tercümesi yoluyla çok az de¤ifliklik-le al›nan ve bütün hükümleriyle kabul edilen 1926 tarihli Türk Medenî Kanunununkifli, aile, eflya, miras iliflkileri yönünden getirmifl oldu¤u hükümlerin tamam› yenibir hukuk sisteminin kuruldu¤una iflaret etmektedir.


Türk Medenî Kanununu, genel ge-rekçesi de gözetildi¤inde, iktibasolundu¤u an itibariyle ça¤dafl, laik,demokratik, liberal, modern, sosyalnitelikli ve ulusal toplum yaflam›n›düzenleyen devrimci bir özellik gös-termifl ve zaman›n de¤iflmesiyle bir-likte ihtiyaca göre çeflitli tarihlerdebirçok de¤iflikli¤e u¤ram›flt›r. EskiTürk Medenî Kanunun, 4721 say›l›Türk Medenî Kanununun 1 Ocak2002 tarihinde yürürlü¤e girmesinekadar 70 y›l› aflk›n uzunca bir süreboyunca uygulanm›fl olmas›, resepsi-yonun baflar›l› oldu¤u sonucunu do-¤urmaktad›r. Medenî Kanunun 4.md.si ile hakime tan›m›fl oldu¤u ge-nifl “takdir hakk›”, Yarg›tay’›m›z›nMedenî Kanunun 1. md.sinin tatbi-kiyle hukuk yaratmas›, Kanunun y›l-lara yay›lan uygulamas› karfl›s›nda,Medenî Hukukumuz ‹sviçre’deki uy-gulamadan ayr›larak zamanla kendi

mecras›n› bulmufl, böylece özgün, milli karakterli gerçek anlamda bir “Tük Me-denî Hukuku” oluflmufltur.

1926 tarihli ve 743 say›l› Medenî Kanununun ‘Bafllang›ç’ k›sm› ilk 7 maddeden olufl-makla, Medenî Kanunun birinci kitab› (8-81/B md.ler) ‘fiahs›n Hukuku’na, ikinci kita-b› (82-438 md.ler) ‘Aile Hukuku’na, üçüncü kitab› (439-617 md.ler) ‘Miras Hukuku’na,dördüncü kitab› (618-935 md.ler) ‘Eflya Hukuku’na ayr›lm›flt›r. 743 say›l› Medenî Ka-nun, yürürlük maddeleri (936-937 md.ler) ile birlikte 937 maddeden oluflmufltu.

Lozan Bar›fl Antlaflmas›n›n hukuk resepsiyonu ile iliflkisi nedir? Az›nl›klar neden LozanAntlaflmas›n›n kendilerine tan›d›¤› haklardan vazgeçmifltir?

Borçlar Kanunu Borçlar hukuku, kifliler aras›ndaki borç iliflkilerini düzenledi¤ine ve günlük yaflam›önemli ölçüde etkiledi¤ine göre, bu konuda modern, ifllevsel, günün flartlar›na uy-gun, ihtiyaçlara cevap veren ve herkesçe kabul edilebilecek bir kanunun iktibas›mümkün olabilecektir. Dönemin Adalet Bakan› Mahmut Esat (Bozkurt) taraf›ndankaleme al›nan genel gerekçede de, ça¤dafl medeniyetin en yüksek hukuk eserle-rinden biri olan ‹sviçre’nin ‘Code des Obligations’undan aynen iktibas edilen Borç-lar Kanununun zaman›n ihtiyaçlar›na uygun görüldü¤ü belirtilmifltir.

818 say›l› Borçlar Kanunu, TBMM taraf›ndan 22 Nisan 1926’da kabul edilerek,Türk hukuk resepsiyonunun en önemli kazan›m› olan Türk Medenî Kanunu (TürkKanun-› Medenîsi) ve Tatbikat Kanunu ile birlikte, 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlü-¤e girmifltir.

Borçlar Kanunumuz, ‹sviçre Borçlar Kanununun Frans›zca metninin tercümesiyoluyla iktibas edilmifltir. Bunun nedeni de t›pk› 743 say›l› Türk Medenî Kanunungenel gerekçesinde belirtilmifl oldu¤u gibi, di¤er kanunlara nazaran en yeni, en

182 Hukuk Tar ih i

Resim 8.2

Cumhuriyetinhukuk devrimininmimar› AdaletVekili Mahmut EsatBozkurt, 1928

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

mükemmel ve kolay anlafl›labilirli¤i, yani halkç› olmas›d›r. Gerçekten, Borçlar Ka-nununun genel gerekçesinde de: “Kanun-› Medenînin esbab-› mucibe mazbata-s›nda da arzolundu¤u veçhile Mecelle, memleketimizin bugünkü inkiflafat ve ihti-yacat›n› hiçbir veçhile ifade ve tatmin edemiyen birtak›m iptidai kaideleri ihtivaetmektedir” denilmifltir.

Borçlar Kanunu, Medenî Kanunun tamamlay›c› bir parças› ve beflinci kitab› ni-teli¤indedir. Nitekim, Borçlar Kanununun 544. md.sinde, aynen: “Kanun-› Mede-nînin mütemmimi olan iflbu kanun merbut tashihler ile beraber kabul edilmifltir”.denilmifltir. Demek ki, Türk Medenî Kanunu ile Borçlar Kanunu, görünüflte ayr› ol-salar da, gerçekte maddi bak›mdan birbirini tamamlayan bir bütün olup BorçlarKanunu, Medenî Kanunun devam›, yani beflinci kitab› niteli¤indedir. Bu kanunla-r›n birbirini tamamlayan bir bütün olmas›na ra¤men, Türkiye’de iki ayr› kanun ola-rak kabul edilip yürürlü¤e girmifl olmalar›, ‹sviçre’deki durumdan kaynaklanmak-tad›r. Çünkü ‹sviçre’de de Medenî Kanun ve Borçlar Kanunu ayr› kanunlar olarakyürürlü¤e girmifltir.

Öyleyse, Medenî Kanunun beflinci kitab› ‘borçlar hukuku’nun konusunu borçiliflkilerini düzenleyen kurallar›n teflkil etti¤i söylenebilecektir. Borçlar Kanunu,borç iliflkilerini düzenleyen kurallar›n yer ald›¤› temel kanun niteli¤ini tafl›makta-d›r. Borçlar Kanununun birinci k›sm› (1-181 md.ler) borç iliflkisinin soyut bir flekil-de ele al›nd›¤› ‘umumi hükümler’, ikinci k›sm› ise (182-541 md.ler) ‘akdin muhte-lif nevileri’ bafll›¤› alt›nda çeflitli borç iliflkilerini düzenleyen hükümlere ayr›lm›flolup, yürürlük maddeleri ve tashihat (542-544 md.ler) ile birlikte 544 maddedenoluflmufltur.

Yürürlü¤e girdi¤inden beri 80 y›l› aflk›n uzunca bir süre boyunca uygulanm›flolmas›, Medenî Kanunun beflinci kitab› olan Borçlar Kanunu bak›m›ndan yap›laniktibas›n da baflar›l› oldu¤unu göstermektedir.

Türk Ceza Kanunu Ceza Hukuku, bir kamu hukuku dal› olup, genel bir ifadeyle konusunu ceza ka-nunuyla suç say›lan eylemler (fiiller) ve bu eylemler karfl›l›¤›nda kanunda öngörü-len cezalar oluflturmaktad›r. Buna göre, Ceza Kanununun da tüm di¤er kanunlargibi, modern hukuk sistemiyle örtüflen, günün ihtiyaçlar›na uygun bir kanun nite-li¤i tafl›mas› zorunludur.

1858 tarihli Ceza Kanunu, 1810 tarihli Frans›z Ceza Kanunundan al›nm›fl, çeflit-li zamanlarda da muhtelif de¤ifliklik ve ilaveler yap›lm›flt›. Fakat Frans›z Ceza Ka-nununun eskili¤i ve Türkiye Cumhuriyetinin ihtiyac›n› karfl›layamamas›, halkç› velaik ilkeler ve yap›lan ink›laplarla örtüflmemesi karfl›s›nda 30 Haziran 1889 tarihli‹talyan Ceza Kanununun tercümesi esas al›narak resepsiyona gidilmifl, 765 say›l›Türk Ceza Kanunu, TBMM taraf›ndan 01.03.1926’da bütün halde kabul edilerek 1Temmuz 1926 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

765 say›l› Türk Ceza Kanunu, 1889 tarihli ‹talyan Ceza Kanunundan iktibasedilmesinin yan› s›ra tercüme s›ras›nda baz› de¤iflikliklerin yap›ld›¤› ve 1858 tarih-li Ceza Kanunundan da bir k›s›m hükümlerin al›nd›¤› bilinmektedir.

765 say›l› Türk Ceza Kanunu; birinci kitap (1-124 md.ler) ‘Genel Hükümler’,ikinci kitap (125-525/d md.ler) ‘Cürümler’ ve üçüncü kitap (526-592 md.ler) ‘Kaba-hatler’ olmak üzere üç kitaptan ve 592 maddeden oluflmaktad›r.

Adalet Bakan› Mahmut Esat, ‘Baflvekâlet-i celileye’ hitaben kaleme ald›¤› yaz›-s›nda da, yeni bir ceza kanununa ihtiyaç duyulmas›n›n nedenlerini flu flekilde ifa-de etmifltir: “Türk Cumhuriyeti idaresi, Türk ink›lâb›n›n vaz’ etti¤i sistemlerin bir


neticesidir; en halkç› ve lâik prensiplere müstenit bulunmaktad›r. Bu esasta hiçbirmünasebeti olmayan ve tamamen z›dd› bir vaz’iyeti ifade eden saltanat ve mutla-kiyet devrinin ceza müdevvenatile flüphe yoktur ki tatmin edilemez. Çünkü ka-nunlar ihzar olunduklar› devirlerin, zamanlar›n, idarelerin mânas›na göre ted-vin edilirler, bu bir zarurettir. fiu pek mühim ihtiyac› ehemmiyetle nazar› itibaraalan Adliye Vekâleti yeni ceza kanunu lâyihas›n› haz›rlad›. 592 maddeden ibaretolan layihas› en son ve en yeni ceza nazariyat›ndan mülhem bulunmaktad›r. Ay-ni zamanda en demokratik prensiplere göre vücuda getirilmifltir”. Buna göre, 765say›l› Türk Ceza Kanunu, kendi dönemi bak›m›ndan, en son, en yeni, en demok-ratik prensiplere göre haz›rland›¤› ifade edilmifltir.

765 say›l› Türk Ceza Kanunu da tüm di¤er kanunlar gibi toplumun de¤iflen ih-tiyaçlar›na uyum gösterebilmek için pek çok de¤iflikli¤e u¤ram›fl, 1936’daki 3038say›l› yasa ile yap›lan de¤ifliklikte de 19.10.1890 tarihli Rocco Kanunu olarak daan›lan yeni ‹talyan Ceza Kanunu esas al›nm›flt›r.

Türk Ticaret Kanunu Tanzimat döneminde, 1807 tarihli Frans›z Ticaret Kanununa dayal› olarak 1850 ta-rihli Ticaret Kanununun yap›lm›fl oldu¤u yukar›da belirtilmiflti. Ancak tercüme ha-talar› bulunan ve Frans›z Ticaret Kanununda dahi sonradan yap›lan de¤iflikliklerigözetmeyen bu kanun yeterli bulunmam›fl, 1908 y›l›nda yeni bir kanun yapmakiçin kurulan komisyon da I. Dünya Savafl› sebebiyle çal›flmalar›n› tamamlayama-m›flt›.

Cumhuriyetin ilan›ndan sonra t›pk› Medenî Kanun ve Borçlar Kanunu gibi Ti-caret Kanunu Komisyonu da kurulmufl olup, en yeni ticaret kanunlar›n›n ‹talya veAlmanya’da oldu¤u gerekçesiyle, Almanya ve ‹talya’n›n ticaret kanunlar›na dayal›Ticaret Kanunu Layihâs› haz›rlanm›flt›r. TBMM taraf›ndan, 26 May›s 1926 tarihindebütün halde kabul edilen 865 say›l› Türk Ticaret Kanunu Layihâs›, Medenî Kanunve Borçlar Kanunu ile birlikte 4 Ekim 1926 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

184 Hukuk Tar ih i

Tatbikat› HukukiyeProfesörü

Cevat AbdurrahimGücün

Hukuk UsulüMuhakemeleri

Profesörü MustafaReflit Belgesay

Ceza HukukuProfesörü

Tahir Taner

Roma HukukuProfesörü

Miflon Ventura

Medeniye ProfesörüAbdurrahmanMünip Berkan

Tatbikat› CezaiyeProfesörü

Kenan Öner

Deniz Ticareti ProfsörüAli Kemal Elbir

Ceza UsulüMuhakemeleri

ProfesörüCevdet Ferit Basman

Resim 8.3

1930’lu y›llar›nbafl›nda ‹Ü HukukFakültesininhocalar›. MelihaBarlas arflivi, (bkz.‹stanbulÜniversitesi Dergisi,2011, S. 8, s. 91)

Bu Ticaret Kanunu, ‘alel›tlak (bütünüyle) ticaret’e iliflkin birinci kitab› teflkil et-mekte olup, 1065 maddeden oluflmaktad›r. 1926 tarihli Ticaret Kanununun ikincikitab› olan 1440 say›l› Deniz Ticaret Kanunu ise 1929 y›l›nda kabul edilerek yürür-lü¤e girmifltir.

1926 tarihli Ticaret Kanununu, acele ç›kar›ld›¤›, birçok tercüme hatas› bulundu-¤u, di¤er kanunlarla gerekli uyumu göstermedi¤i, dil itibar›yla de¤ifltirilmeye muh-taç oldu¤u, gereksiz hükümlerin bulundu¤u gibi hususlarda elefltirilmifl ve nihayet29.06.1956 tarihli ve 6762 say›l› Türk Ticaret Kanununun 1 Ocak 1957 tarihinde yü-rürlü¤e girmesiyle birlikte, 1926 tarihli Ticaret Kanunu da yürürlükten kalkm›flt›r.6762 say›l› Türk Ticaret Kanunu, yürürlü¤e girdikten sonra 50 y›l› aflk›n bir sürediruygulanm›flt›r.

Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu1879 tarihli Usul-i Muhakemat-› Hukukiye Kanunu, Tanzimat döneminin Bat› kay-nakl› kanunlar›ndan biri olup, bu kanun 1807 tarihli Frans›z Hukuk Usulü Muha-kemeleri Kanunu da esas al›nmak suretiyle haz›rlanm›flt›. Bu Kanun da hukuk ala-n›nda birli¤i sa¤lamaya yönelik olmayan ve ihtiyaçlara da cevap vermeyecek biryap› içermekteydi.

Böylece, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu, ‹sviçre’nin Neuchätel Kantonu-na ait 7 Nisan 1925 tarihli Usul Kanunundan iktibas edilerek al›nm›flt›. 1086 say›l›Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu, TBMM taraf›ndan 18 Haziran 1927’de kabuledilmifl ve 4 Ekim 1927 tarihinde de yürürlü¤e girmifl olup, çeflitli zamanlarda pekçok kez de¤iflikli¤e u¤ram›fl ve birçok maddesi de yürürlükten kald›r›lm›flt›r. 1086say›l› Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu, yürürlü¤e girdikten sonra yaklafl›k 85y›l uygulanm›flt›r.

Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu1879 tarihinde, 1808 tarihli Frans›z Ceza Muhakemesi Kanununun bir k›s›m hü-kümleri de¤ifltirilerek oluflturulmufltur.

Bu kanunu yürürlükten kald›ran 1412 say›l› Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu,TBMM taraf›ndan 4 Nisan 1929 tarihinde kabul edilerek, 20 A¤ustos 1929 tarihin-de yürürlü¤e girmifl olup, temel kayna¤›n› 1877 tarihli Alman Ceza MuhakemesiKanunu oluflturmaktad›r. Bu kanun da pek çok de¤iflikli¤e u¤ram›fl, yap›lan de¤i-


Resim 8.4

1931 y›l›nda ‹ÜHukukFakültesindenmezun olan baz›gençler hocalar›ylagörülüyor. MelihaBarlas arflivi (bkz.‹stanbulÜniversitesi Dergisi,2011, S. 8, s. 89)

flikliklerin sebebi de, 5271 say›l› yeni Ceza Muhakemesi Kanunu genel gerekçesin-de, “insan hak ve hürriyetlerini korumak ve bireyin adil yarg›lanma veya davahakk›n› sa¤lamlaflt›rmak” olarak belirlenmifltir.

‹cra ve ‹flas Kanunu1424 say›l› ‹cra ve ‹flas Kanunu, ‹sviçre Federal ‹cra ve ‹flas Kanunundan iktibasedilerek 4 Eylül 1929 tarihinde yürürlü¤e giren ve 9 Haziran 1932 tarihinde önem-li bir de¤ifliklik geçirerek yeni bir kanun numaras› alm›fl olan 2004 say›l› ‹cra ve ‹f-las Kanunu sonradan da birçok de¤iflikli¤e u¤ram›flt›r.

Cumhuriyet döneminde iktibas edilen kanunlar› say›n›z. Medenî Kanun, hangi ülkenin ka-nunundan al›nm›flt›r ve kaç y›l›nda TBMM taraf›ndan kabul edilmifltir?

AVRUPA B‹RL‹⁄‹ UYUM YASALARI VE GET‹RD‹KLER‹Cumhuriyet dönemiyle birlikte her alanda önemli reformlar yap›ld›¤› belirtilmifl veözellikle hukuk alan›nda yap›lan reformlar kapsam›nda iktibas edilen kanunlardanyukar›da bahsedilmiflti.

Avrupa Birli¤i’ne üyelik sürecinde, 22 Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesin-de belirlenen siyasi ölçütleri gerçeklefltirmek için ‘uyum yasa paketleri’ ç›kar›lm›fl,ayr›ca Avrupa Birli¤i Müktesebat›na uyum ile ilgili birçok temel kanun yenilenmiflve çeflitli de¤iflikliklere gidilmifltir.

Burada, uyum paketleri çerçevesinde getirilen yenilikleri, genel olarak afla¤›da-ki gibi örneklendirilebilir:

a- Birinci Uyum Paketi: 4744 say›l› Kanunla, 6 fiubat 2002 tarihinde kabuledilmifl, 19 fiubat 2002 tarihli ve 24676 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak, ayn›tarihte yürürlü¤e girmifltir. Bu yasayla birlikte, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu(107, 128 md.ler); Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kurulufl ve Yarg›lama Usulle-ri Hakk›nda Kanun (16 md.); Türk Ceza Kanunu (159, 312 md.ler); Terörle Müca-dele Kanunu (7, 8 md.ler) olmak üzere dört kanun de¤ifltirilmifltir.

Örne¤in; • 765 say›l› Türk Ceza Kanununun, ‘Anayasal Organlar› Tahkir ve Tezyif Su-

çu’nun düzenlendi¤i 159. md.sinin 1. f›kras›nda öngörülen cezan›n üst s›-n›r› alt› y›ldan üç y›la indirilmifl, 3. f›kras›ndaki “... a¤›r para” cezalar› kal-d›r›lm›fl ve Terörle Mücadele Kanununun 7. ve 8. md.lerinde de¤iflikli¤e gi-dilmifltir. - Bu yöndeki düzenlemeler, düflünce ve düflünceyi ifade et-me özgürlü¤ü kapsam›nda yap›lm›flt›r.

b- ‹kinci Uyum Paketi: 4748 say›l› Kanunla, 26 Mart 2002 tarihinde kabul edil-mifl, 9 Nisan 2002 tarihli ve 24712 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak, ayn› tarihteyürürlü¤e girmifltir. Bu uyum paketiyle toplam sekiz yasada de¤iflikli¤e gidilmifltir.

Örne¤in; • Bas›n Kanununda yer alan, “yasaklanan herhangi bir dille yay›n yap›lmas›-

na” iliflkin hüküm yürürlükten kald›r›lm›flt›r.• Dernekler Kanunundaki s›n›rlamalar azalt›lm›fl ve dernekle ilgili özgürlükler

geniflletilmifltir. • Devlet Memurlar› Kanununun 13. md.sine; “‹flkence ya da zalimane, gayri-

insani veya haysiyet k›r›c› muamele suçlar› nedeniyle Avrupa ‹nsan Hakla-r› Mahkemesince verilen kararlar sonucunda Devletçe ödenen tazminatlar-dan dolay› sorumlu personele rücu edilmesi” hakk›nda hüküm eklenmifltir.

186 Hukuk Tar ih i

Kopenhag Zirvesinde,Avrupa Birli¤i, Do¤u AvrupaÜlkelerini içine alacakflekilde genifllemeyi kabulederek, üyeli¤e kabul içingerekli kriterleri siyasi,ekonomik kriterler vetopluluk mevzuat›n›nbenimsenmesi olarakbelirlemifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

• Toplant› ve Gösteri Yürüyüflleri Kanunundaki s›n›rlamalar azalt›larak, fiil eh-liyetine sahip ve 18 yafl›n› doldurmufl olanlara dernek kurma hakk› tan›nd›.

• Siyasi Partiler Kanunu çerçevesinde partiler lehine düzenlemeler yap›ld›.c- Üçüncü Uyum Paketi: 4771 say›l› Kanunla, 3 A¤ustos 2002 tarihinde kabul

edilmifl, 9 A¤ustos 2002 tarihli ve 24841 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak yürür-lü¤e girmifltir. Bu uyum paketiyle toplam on üç yasada de¤iflikli¤e gidilmifltir. Buuyum paketiyle, özellikle savafl ve yak›n savafl tehdidi d›fl›nda ölüm ceza-s›n›n kald›r›lmas›, farkl› dil ve lehçelerde yay›n yap›lmas› yasa¤›n›n kal-d›r›lmas› önemlidir.

Örne¤in; • Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesinin 6 no.lu Protokolüne uygun olarak,

ölüm cezas› savafl ve yak›n savafl tehdidi halleri d›fl›nda kald›r›lm›flt›r.• Derneklerin faaliyetlerini kolaylaflt›r›c› hükümler getirilerek Dernekler Ka-

nununda iyilefltirmeye gidilmifltir.• Türkiye’deki az›nl›klara ait cemaat vak›flar›n›n tafl›nmaz mal edinmelerine

yönelik de¤ifliklikler gerçeklefltirilmifltir.• Türk vatandafllar›n›n günlük yaflant›lar›nda geleneksel olarak kulland›klar›

farkl› dil ve lehçelerde yay›n yap›lmas›n›n ve bu dil ve lehçelerin ö¤renilme-sinin önündeki hukuki engeller kald›r›larak, dil yasa¤› giderilmifltir.

• Hukuk ve ceza davalar›na iliflkin olarak, A‹HM’nin, Türkiye aleyhine verdi-¤i kararlar ›fl›¤›nda yarg›laman›n yenilenmesi imkân› getirilmifltir.

d- Dördüncü Uyum Paketi: 4778 say›l› Kanunla, 2 Ocak 2003 tarihinde kabuledilmifl, 11 Ocak 2003 tarihli ve 24990 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak yürür-lü¤e girmifltir. Bu uyum paketiyle toplam on alt› yasada de¤iflikli¤e gidilmifltir.

Örne¤in; • TCK’da iflkence ve kötü muamele suçlar› nedeniyle verilen cezalar›n para

cezas›na veya tedbirlerden herhangi birine çevrilemeyece¤i ya da ertelene-meyece¤i düzenlenmifltir.

• Siyasi Partiler Kanununda yap›lan de¤ifliklikle, TCK’n›n 312. md.si kapsa-m›nda hükümlü olanlar›n milletvekili seçilemeyeceklerine iliflkin k›s›tlamakald›r›ld›, yerine “terör eylemlerinden mahkûm olanlar” ibaresi getirildi.

• Cemaat vak›flar›n›n mülk edinmeleri kolaylaflt›r›lm›flt›r.• Türkiye’de ikamet eden yabanc›lar›n dilekçe haklar›n›n kapsam› geniflletil-

mifltir.• Adli sicilden silinemeyecek suç kavram› ortadan kald›r›lm›flt›r.• Bas›n Kanunu çerçevesinde, bas›n haber kaynaklar›n› aç›klamaya zorlana-

mayacakt›r.e- Beflinci Uyum Paketi: 4793 say›l› Kanunla, 23 Ocak 2003 tarihinde kabul

edilmifl, 4 fiubat 2003 tarihli ve 25014 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak yürürlü-¤e girmifltir.

Örne¤in;• A‹HM kararlar› bak›m›ndan yarg›laman›n iadesine gidebilme konusunda

üçüncü uyum paketinde yer alan hükümlerin kapsam› geniflletilmifltir.• Dernekler Kanunu çerçevesinde, derneklere iliflkin özgürlükler geniflletil-

mifltir. f- Alt›nc› Uyum Paketi: 4928 say›l› Kanunla, 15 Temmuz 2003 tarihinde kabul

edilmifl, 19 Temmuz 2003 tarihli ve 25173 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak yü-rürlü¤e girmifltir. Terör suçu tan›m›na fliddet ve cebir flart› getirilmesi önemlidir. Buuyum paketiyle toplam on üç yasada de¤iflikli¤e gidilmifltir.


Örne¤in;• Düflünce ve ifade özgürlü¤ünün geniflletilmesi amac›yla Terörle Mücadele

Kanununun 8. md.si yürürlükten kald›r›lm›flt›r. Terörle Mücadele Kanunu-nun terör suçu tan›m›na fliddet ve cebir flart› getirilmifltir.

• TCK kapsam›nda, ‘namus için çocuk öldürme’ suçunu iflleyenlerin cezalar›a¤›rlaflt›r›lm›fl, ‘töre cinayetleri’ yönünden indirim yap›lmas›n› içeren hükümyürürlükten kald›r›lm›flt›r.

• ‹dari Yarg›lama Usulü Kanununda yap›lan de¤ifliklik çerçevesinde,A‹HM’nin, Türkiye aleyhine verdi¤i kararlar ›fl›¤›nda yarg›laman›n yenilen-mesi imkân› idari davalar bak›m›ndan da olanakl› hale getirilmifltir.

• Hem kamu hem de özel radyo ve televizyon kurulufllar›nda günlük yaflam-da geleneksel olarak kullan›lan farkl› dil ve lehçelerde yay›n yap›lmas› ya-sal güvence alt›na al›nm›flt›r.

• ‹mar Kanununda yap›lan de¤ifliklikle, ibadet yerlerine iliflkin özgürlükler ge-niflletilmifltir.

g- Yedinci Uyum Paketi: 4963 say›l› Kanunla, 30 Temmuz 2003 tarihinde kabuledilmifl, 7 A¤ustos 2003 tarihli ve 25192 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak yürür-lü¤e girmifltir. Bu uyum paketiyle toplam on üç yasada de¤iflikli¤e gidilmifltir.

Örne¤in;• Askeri Mahkemelerin sivil flah›slar bak›m›ndan yetki alan› Askeri Mahkeme-

ler Kuruluflu ve Yarg›lama Usulü Kanununda yap›lan de¤iflikliklerle daralt›l-m›flt›r.

• Birleflmifl Milletler Çocuk Haklar›na ‹liflkin Sözleflme hükümleri çerçevesin-de, Çocuk Mahkemelerinin Kuruluflu, Görev ve Yarg›lama Usulleri Hakk›n-da Kanun kapsam›nda yap›lan de¤ifliklikle, 18 yafl›n› bitirmemifl olanlar›n‘çocuk’ say›lmas› ile yarg›lanma yafl› 15’ten 18’e ç›kar›lm›fl ve çocuk mahke-melerinin görev alan›na dair istisnalar›n kald›r›lmas› kabul edilmifltir.

• Medenî Kanunda tüzel kiflilerin de dernek kurabilecekleri düzenlenmifl veusul de¤iflikliklerine gidilmifltir.

• MGK ve MGK Genel Sekreterli¤i Kanununda yap›lan de¤iflikliklerle, MGKGenel Sekreterli¤inin görevleri ve iflleyifli yeniden düzenlenmifltir.

h- Sekizinci Uyum Paketi: TBMM taraf›ndan Sekizinci Uyum Paketi ç›kar›lma-makla birlikte, yap›lan bir k›s›m reformlar bu kapsamda an›lm›flt›r.

Örne¤in;• 5218 say›l› Kanunla, 14 Temmuz 2004 tarihinde kabul edilen 21 Temmuz

2004 tarihli Ölüm Cezas›n›n Kald›r›lmas› ile Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Ya-p›lmas›na ‹liflkin Kanunla tüm kanunlardaki ‘ölüm cezas›’ ibareleri kald›r›la-rak yerine ‘a¤›rlaflt›r›lm›fl müebbet hapis cezas›’ ibaresi getirilmifltir. Belirte-lim ki, Türkiye, 9 Ocak 2004 tarihinde, Strazburg’da, Avrupa ‹nsan Haklar›ve Temel Özgürlükleri Sözleflmesinin 13. protokolünü imzalayarak, ölümcezas›n›n savafl ve savafl tehlikesi halinde de, yani her koflulda kald›r›lmas›-n› kabul etti.

• Yüksek Ö¤retim Kanunu, Radyo ve Televizyonlar›n Kurulufl ve Yay›nlar›Hakk›nda Kanun ve Küçükleri Muz›r Neflriyattan Koruma Kanununda yap›-lan de¤ifliklerle, YÖK, RTÜK Haberleflme Yüksek Kurulu, Küçükleri Muz›rNeflriyattan Koruma Kurulunda asker üye bulundurulmas›na da son veril-mifltir. Telsiz Kanununda yap›lan de¤ifliklikle, MGK Genel Sekreteri Haber-leflme Yüksek Kurulu üyeli¤inden ç›kar›lm›flt›r.

188 Hukuk Tar ih i

›- Dokuzuncu Reform Paketi:12 Nisan 2006’da dönemin D›fliflleri Bakan› Ab-dullah Gül taraf›ndan, düzenlenen bas›n toplant›s›nda, Dokuzuncu Reform Paketiaç›klanm›flt›r. Söz konusu pakette; bir k›s›m yeni yasalar›n ç›kar›lmas›, kanun de-¤iflikli¤ine gidilmesi (Say›fltay Kanunu Teklifi, Kamu Denetçili¤i Kurumu Tasar›s›,Vak›flar Kanunu Tasar›s›, ‹skan Kanunu Tasar›s›, ‹dari Usul Kanunu Tasar›s›,Özel Ö¤retimler Kanununda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun Tasar›s›, SiyasiEtik Komisyonu Kurulmas› ve Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas› Hakk›ndaKanun Tasla¤›) ve Baflbakanl›k ‹nsan Haklar› Baflkanl›¤›n›n yeniden yap›land›r›l-mas› gibi bir k›s›m idari yap›lanma önlemlerinin al›nmas› öngörülmüfltür.

YEN‹LENEN TEMEL KANUNLAR VE GET‹RD‹KLER‹ (2001-2011)Yukar›da da belirtildi¤i gibi, Avrupa Birli¤i Müktesebat›na uyum ve günün flartlar›ile ihtiyaçlar› do¤rultusunda birçok temel kanun çok önemli de¤ifliklikler geçirerekyenilenmifl ve yeni bir kanun numaras› alm›flt›r. Yukar›da, uyum paketleri çerçeve-sinde getirilen belli bafll› yeniliklere de¤inmifltik. Burada, uyum paketleri d›fl›nda,yenilenen temel kanunlar ve genel olarak getirdikleri yenilikler afla¤›da ele al›n-m›flt›r.

Yeni Türk Medeni Kanunu (2001)4721 say›l› Yeni Türk Medenî Kanunu, TBMM taraf›ndan 22 Kas›m 2001 tarihindekabul edilmifl, 8 Aral›k 2001 tarihli ve 24607 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak 1Ocak 2002’de yürürlü¤e girmifltir. Böylece, 17 fiubat 1926 tarihli ve 743 say›l› TürkMedenî Kanun yürürlükten kald›r›lm›flt›r.

Yeni Türk Medenî Kanununun genel gerekçesinde; “Türk hukuk hayat›ndafevkalâde önemli bir yeri ve ifllevi olan Türk Kanun-› Medenîsi -k›saca Medenî Ka-nun- yürürlükte bulundu¤u 74 y›ll›k uygulama sürecinde, ilki 1938 y›l›nda olmaküzere çeflitli tarihlerde pek çok de¤ifliklikler geçirmifltir. Canl› varl›klar›n, orga-nizmalar›n zamanla yafllanmas› ve beklenen performans› göstermektenyavafl yavafl uzaklaflmas› gibi, sosyal varl›klar olan kanunlar da zamanlayafllanmakta ve günün ihtiyaçlar›na gere¤i gibi cevap vermekte zorlan-maktad›rlar. Bu sebepledir ki kanunlar›n, özellikle Medenî Kanun, CezaKanunu, Ticaret Kanunu ve Usul Kanunlar› gibi temel kanunlar›n belli birsüre geçtikten sonra bafltan afla¤›ya yeniden gözden geçirilmesi ve yafla-nan ça¤›n ve geliflen teknolojinin ihtiyaçlar›na cevap verebilir hâle getiril-mesi kaç›n›lmazd›r. Nitekim son y›llarda Almanya ve ‹sviçre’de bu yola gidilmifl,Alman Medenî Kanunu (BGB) ve Medenî Kanunuuzun kayna¤›n› oluflturan ‹s-viçre Medenî Kanununda (ZGB) yap›lan köklü de¤iflikliklerle baz› kurumlar gelifl-tirilerek yeni sosyal görüfllere ve ihtiyaçlara cevap verebilir duruma getirilmifller-dir”. denilmekle, yeni bir kanun yap›lmas› lüzumu yabanc› hukuk sistemlerindekide¤ifliklik ve geliflmelere uyum ve günümüzde ortaya ç›kan bir k›s›m ihtiyaçlaracevap verilmesi olarak aç›klanm›flt›r.

Bu Kanunla getirilen yeniliklere flu örnekler verilebilecektir:• Birçok kavram, deyim ve terim yenilefltirilmifl, Kanunun eskiyen dili daha

kolay anlafl›labilir hale getirilmifltir. • Aile hukuku alan›nda özellikle kad›n-erkek eflitli¤ini zedeledi¤i iddia edilen

hükümlerde önemli de¤iflikliklere gidilmifl, ‘eflitlik ilkesi’ne ters düflen dü-zenlemelerin hepsi de¤ifltirilmifltir. Mesela, hem erkek hem kad›n için evlen-me yafl› yükseltilerek kad›n-erkek eflitli¤inin temin edilmesi amaçlanm›flt›r.


• Hakkaniyete ayk›r› sonuçlara yol açmas› sebebiyle efller aras›nda ‘mal ayr›-l›¤›’ rejiminin yerine ‘edinilmifl mallara kat›lma’ rejimi yasal rejim olarak ka-bul edilmifltir.

• Evlat edinme konusunda önemli de¤ifliklikler yap›lm›flt›r. Evlatl›¤›n küçük,ergin veya k›s›tl› olmas›na göre çeflitli düzenlemeler getirilmifltir.

• Mirasb›rakan›n tasarruf özgürlü¤ü geniflletilmifltir. Görüldü¤ü üzere, zay›f olan›n korunmas›, eflitli¤in sa¤lanmas›, özgürlük alan-

lar›n›n geniflletilmesi yönünde düzenlemeler içeren Medenî Kanun, Avrupa hukuksistemindeki geliflmelere uyum ve günümüzde ortaya ç›kan ihtiyaçlar› karfl›layabil-me bak›m›ndan da toplumu do¤rudan do¤ruya etkileyen bir kanun niteli¤indedir.

Yeni Medenî Kanununun ‘Bafllang›ç’ k›sm› ilk 7 maddeden oluflmakla, MedenîKanunun birinci kitab› (8-117. md.ler) ‘Kifliler Hukuku’na, ikinci kitab› (118-494.md.ler) ‘Aile Hukuku’na, üçüncü kitab› (495-682. md.ler) ‘Miras Hukuku’na, dör-düncü kitab› (683-1027. md.ler) ‘Eflya Hukuku’na ayr›lm›flt›r.

Dernekler Kanunu (2004)5253 say›l› yeni Dernekler Kanunu, TBMM taraf›ndan 4 Kas›m 2004 tarihinde ka-bul edilmifl, 23 Kas›m 2004 tarihli ve 743 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarak yü-rürlü¤e girmifltir. 5253 say›l› yeni Dernekler Kanunu ile birlikte, 2908 say›l› eskiDernekler Kanunu tümüyle yürürlükten kald›r›lm›flt›r.

Dernekler Kanunu ile birlikte, s›n›rlamalar azalt›larak, dernekle ilgili özgürlük-ler geniflletilmifl, dernek faaliyetlerini kolaylaflt›r›c› hükümler getirilmifltir. Bu kap-samda, yeni olmas›na ra¤men, Medenî Kanunun ilgili hükümlerinde de bir k›s›mde¤iflikliklere gidilmifltir. (Dernekler Kanununun 38. md.si kapsam›nda, 4721 say›-l› Kanun’unun derneklere iliflkin 62., 74. md.leri de¤ifltirilmifl; 58., 64., 77., 92., 93.md.lerdeki baz› ibareler ç›kar›lm›fl; 61. ve 79 / 3. md.si yürürlükten kald›r›lm›flt›r).

Türk Ceza Kanunu (2004) 1926 tarihli ve 765 say›l› Türk Ceza Kanunu da günün ihtiyaçlar› karfl›s›nda yakla-fl›k 80 y›l uyguland›ktan sonra yürürlükten kald›r›lm›flt›r. 26 Eylül 2004 tarihindeTBMM’de kabul edilerek, 12.10.2004 tarihli ve 25611 say›l› Resmi Gazetede yay›m-lanan 5237 say›l› yeni Türk Ceza Kanunu 1 Haziran 2005 tarihinde ceza hukukunailiflkin di¤er yeni yasalarla (Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin ‹nfaz› Hakk›ndaki Ka-nun, Ceza Muhakemesi Kanunu) birlikte yürürlü¤e girmifltir.

5237 say›l› Türk Ceza Kanunu; birinci kitap (1-75. md.ler ) ‘Genel Hükümler’,ikinci kitap (76-343 md.ler) ‘Özel Hükümler’ olmak üzere iki kitaptan ve 345 mad-deden oluflmaktad›r.

Bu Kanunla getirilen yeniliklere flu örnekler verilebilecektir:• 765 say›l› Kanunun sistemati¤i de¤ifltirilmifl, eski kanunda ikinci kitap birin-

ci babda öncelikle ‘Devletin fiahsiyetine Karfl› Cürümler’ yer al›rken, YeniTürk Ceza Kanununda, ‘soyk›r›m ve insanl›¤a karfl› suçlar’ öncelikle düzen-lenerek, bireye verilen önem vurgulanm›flt›r. Buna göre, Yeni Türk Ceza Ka-nununda suçlar korudu¤u hukuki de¤ere göre s›ras›yla insanl›¤a, kiflilere,topluma ve devlete karfl› suçlar olmak üzere s›ralanm›flt›r.

• Kanunun eskiyen dili daha kolay anlafl›labilir hale getirilmifltir. • Yeni Türk Ceza Kanununda; “Ceza Kanununun amac›; kifli hak ve öz-

gürlüklerini, kamu düzen ve güvenli¤ini, hukuk devletini, kamu sa¤-l›¤›n› ve çevreyi, toplum bar›fl›n› korumak, suç ifllenmesini önlemek-tir. Kanunda, bu amac›n gerçeklefltirilmesi için ceza sorumlulu¤unun te-

190 Hukuk Tar ih i

mel esaslar› ile suçlar, ceza ve güvenlik tedbirlerinin türleri düzenlenmifltir”denilmekle, kanunun amac› belirlenmifltir.

• Suçta ve cezada kanunîlik ilkesi, “kanunda yaz›l› cezalardan ve güvenliktedbirlerinden baflka bir ceza ve güvenlik tedbirlerine hükmolunamaz (2.md.)” denilmekle, eski yasaya göre daha kapsaml› düzenlenmifltir.

• Kifli hak ve özgürlükleri konusunda kanun hükmünde kararname ç›kar›la-mamas› yönünde getirilen anayasal yasak çerçevesinde idarenin düzenleyi-ci ifllemleriyle suç ve ceza konulamayaca¤› düzenlenmifl, k›yas yasa¤› aç›k-ça hükme ba¤lanm›flt›r.

• Eski Ceza Kanunundaki ‘yasay› bilmemenin mazeret say›lmayaca¤›’ yönün-deki kural, ‘ceza yasalar›n› bilmemek mazeret say›lmaz’ denilmek suretiylebütün kanunlar de¤il, sadece ceza yasalar›n› bilmemenin mazeret say›lma-yaca¤› kay›t alt›na al›nm›flt›r.

• Eski Ceza Kanununda yer alan “cürüm” ve “kabahat” fleklindeki ayr›m› kal-d›r›lm›flt›r. Kabahatler, ayr› bir Kanunla (30.03.2005 tarihli ve 5326 say›l›Kabahatler Kanunu ile) düzenlenmifltir.

• Eski Ceza Kanununda yer alan ‘hafif tahrik - a¤›r tahrik’, ‘eksik teflebbüs -tam teflebbüs’, ‘asli ifltirak - fer’i ifltirak’ ayr›mlar› kald›r›lm›flt›r.

• Ceza ve güvenlik tedbirleri olmak üzere iki ayr› yapt›r›m öngörülmüfl, cezaolarak hapis (a¤›rlaflt›r›lm›fl müebbet - müebbet - süreli hapis) ve adli paracezalar› öngörülmüfltür.

• Gün para cezas› sistemi benimsenerek, Eski Ceza Kanunundaki klasik paracezas› sistemi kald›r›lm›flt›r.

• Ölüm cezas›na hiçbir istisnas› olmaks›z›n Türk Ceza Kanununda yer veril-memifltir.

• Suç ma¤duru çocuklar özel düzenlemelerle korunmufltur. • ‹nsan üzerinde deney (90. md.), organ ve doku ticareti (91. md.), dilekçe

hakk›n›n kullan›lmas›n›n engellenmesi (121. md.), ayr›mc›l›k (122. md.), ki-fliler aras›ndaki konuflmalar›n dinlenmesi ve kayda al›nmas› (133. md.), özelhayat›n gizlili¤ini ihlal (134. md.), kiflisel verilerin kaydedilmesi (135. md.),verileri hukuka ayk›r› olarak verme veya ele geçirme (136. md.) suç olarakkabul edilerek yeni suç tiplerine yer verilmifl, bir k›s›m suç tipleri dede¤iflikli¤e u¤ram›flt›r.

Ceza Muhakemesi Kanunu (2004)4 Aral›k 2004 tarihinde TBMM’de kabul edilerek, 17.12.2004 tarihli Resmi Gazete-de yay›mlanan 5271 say›l› yeni Ceza Muhakemesi Kanunu 1 Haziran 2005 tarihin-de yürürlü¤e girmifltir.

Bu Kanun, ceza muhakemesinin nas›l yap›laca¤› hususundaki kurallar ile busürece kat›lan kiflilerin hak, yetki ve yükümlülüklerini düzenler (CMK 1. md.). Ye-ni Ceza Muhakemesi Kanununun genel gerekçesinde de; “Ceza muhakemesi hu-kukunun ve bunun ifadesini oluflturan ana kanunun temel amac› ‘gerçe¤e ulafl-makt›r’; ancak bu hedef, insan hak ve özgürlüklerini vurgulayan adil yarg›lanmahakk›na uygun biçimde gerçeklefltirilmelidir” denilmifltir. Buna göre, yap›lan dü-zenlemelerde, günün ihtiyaçlar›, geliflmeleri gözetilerek, insan hak ve özgürlükle-ri çerçevesinde yeni düzenlemelerin yap›ld›¤› söylenebilecektir.

Bu Kanunla getirilen yeniliklere flu örnekler verilebilir:• Cumhuriyet savc›s›na, kamu davas›n›n aç›lmas›n›n ertelenmesine karar ver-

me yetkisi tan›nm›flt›r.


• Tutuklama sebepleri azalt›larak, tutuklama sebebi varsay›labilecek durumlarkatalog suçlar fleklinde belirlenmifltir.

• Tutuklama sebeplerinin varl›¤› halinde, belli flartlarla flüphelinin tutuklan-mas› yerine adli kontrol alt›na al›nmas› imkân› tan›nm›flt›r.

• Hükmün aç›klanmas›n›n geri b›rak›lmas›na iliflkin düzenlemeye yer veril-mifltir.

• ‹stinaf kanun yolu kabul edilmifltir.• Tan›¤›n korunmas›na iliflkin hükümler getirilmifltir.• Uzlaflma kurumu kabul edilmifltir.

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin ‹nfaz› Hakk›ndaki Kanun (2004)13 Aral›k 2004 tarihinde TBMM’de kabul edilerek, 29.12.2004 tarihli Resmi Gazete-de yay›mlanan 5275 say›l› Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin ‹nfaz› Hakk›ndaki Ka-nun 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

Vak›flar Kanunu (2008)5737 say›l› yeni Vak›flar Kanunu, T.B.M.M. taraf›ndan 20 fiubat 2008 tarihinde ka-bul edilmifltir, 27 fiubat 2008 tarihli ve 26800 say›l› Resmi Gazetede yay›mlanarakyürürlü¤e girmifltir. 05.06.1935 tarihli ve 2762 say›l› eski Vak›flar Kanunu baflta ol-mak üzere, 5737 say›l› yeni Vak›flar Kanunnun 80. maddesinde say›lan yasalar vehükümler de bu kanunla birlikte yürürlükten kald›r›lm›flt›r.

Vak›flar Kanunu; vak›flar›n yönetimi, faaliyetleri ve denetimine, yurt içi ve yurtd›fl›ndaki tafl›n›r ve tafl›nmaz vak›f kültürü varl›klar›n›n tescili, muhafazas›, onar›m›ve yaflat›lmas›na, vak›f varl›klar›n›n ekonomik flekilde iflletilmesi ve de¤erlendiril-mesinin sa¤lanmas›na iliflkin usul ve esaslar›n belirlenmesi; Vak›flar Genel Müdür-lü¤ünün kuruluflu ile Genel Müdürlü¤ün teflkilat, görev, yetki ve sorumluluklar›n›ndüzenlenmesi amac›yla haz›rlanm›flt›r (m. 1). Bu Kanun; mazbut, mülhak, ve yenivak›flar, cammat ve esnaf vak›flar› ile Vak›flar Genel Müdürlü¤ünü kapsar (m. 2).

Üçüncü uyum paketi ile Türkiye’deki az›nl›klara ait cemaat vak›flar›n›n tafl›n-maz mal edinmelerine yönelik de¤iflikliklerin gerçeklefltirilmifl oldu¤unu, dördün-cü uyum paketi ile, cemaat vak›flar›n›n mülk edinmelerinin kolaylaflt›r›lm›fl oldu-¤unu yukar›da belirtmifltik. Bu yenilikleri de gözeten düzenlemeler içeren Vak›flarKanunu’nun getirdi¤i de¤ifliklikleri burada tüketmek mümkün olmad›¤›ndan, bun-lar üzerinde durulmayacakt›r.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu (2011)12 Ocak 2011 tarihinde TBMM’de kabul edilerek, 04.02.2011 tarihli Resmi Gazete-de yay›nlan 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanunu, 01.10.2011 tarihinde yürür-lü¤e girmifltir. Böylece, 1927 tarihli ve 1086 say›l› Hukuk Usulü Muhakemeleri Ka-nunu yürürlükten kald›r›lm›flt›r.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile getirilen yenilikler yönünden öncelikle genelgerekçede yap›lan flu aç›klamalar önemlidir:

“1927 y›l›nda yürürlü¤e giren 1086 say›l› Kanunun dili oldukça eskimifl ve gençhukukçular taraf›ndan anlafl›lmas› zorlaflm›flt›r.”

“Yeni bir Tasar› haz›rlanmas›n›n nedenlerinden birisi de ülkemizdeki adil yar-g›lanma hakk›n›n sa¤lanabilmesidir. Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi ile taah-hüt edilen adil yarg›lanma hakk›n›n sa¤lanabilmesi için, usul kanunlar›ndaki hü-

192 Hukuk Tar ih i

kümler uygun hâle getirilmelidir. Çünkü adil yarg›lanma hakk›, yarg›laman›n ma-kul süre içinde tamamlanmas›n› gerektirmektedir. Makul süre içinde yarg›lama ya-p›labilmesi için, 1086 say›l› Kanunda yer alan ve engel teflkil eden hükümlerin de-¤ifltirilmesi gerekmifltir. Makul süre içinde yarg›lama yap›labilmesinde usulkanunlar›n›n önemli rolü bulunmaktad›r.”

“Kanun sistemati¤i bak›m›ndan, yarg›lama ak›fl›na uygun, takip edilmesi kolay,mant›kî, sade ve basit bir sistematik anlay›fl benimsenmifltir. Yarg›laman›n dahado¤ru, amac›na uygun, daha h›zl› ve etkin yürütülmesine hizmet edecek yeni ku-rumlar›n al›nmas› yan›nda, yarg›lama sisteminin daha basitlefltirilmesi de kabuledilmifltir. Ancak usul hukukunun amac› olan maddî gerçe¤e ulaflmaktan ödün ve-rilmeyecek bir düzenleme yap›lmaya çal›fl›lm›flt›r.”

Böylece, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile, yarg›laman›n amac›na uygun, dahah›zl› ve etkin yürütülmesi ve yarg›lama sisteminin basitlefltirilmesi, adil yarg›lanmahakk› çerçevesinde yarg›laman›n makul süre içinde tamamlanmas› gibi sorunlaraçözüm getirebilecek düzenlemelere yer verilmifltir.

Bunun yan›nda, 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile getirilen yenilik-lere flu örnekler verilebilecektir:

• Malvarl›¤›na iliflkin davalarda de¤er ve mikdar›na bak›lmaks›z›n kural olarakasliye hukuk mahkemelerinin görevli olaca¤› kabul edilmifltir. Böylece, gö-revsizlik kararlar› nedeniyle yarg›laman›n uzamas›n›n önüne geçilebilecekdaha kolay bir yöntem benimsenmifltir.

• Yarg›laman›n k›sa sürede sonuçland›r›lmas›na yönelik olarak ‘ön inceleme’kurumu getirilmifltir.

• Ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla duruflma icras›na imkân verilmifltir.Böylece, genel gerekçede de belirtildi¤i gibi “yarg›laman›n niteli¤i ile tersdüflmedi¤i ölçüde güncel teknik geliflme ve kolayl›klardan yararlan›lmas›,örne¤in ses ve görüntü kay›tlar›n›n yarg›lamada kullan›lmas› benimsenmifl,deliller bak›m›ndan teknik geliflmelerin gözetilmesi düflünülmüfltür”.

• Yeminin flekli, daha laik hale getirilmifltir.• Ulusal Yarg› A¤› Biliflim Sistemi (UYAP), adalet hizmetlerinin elektronik or-

tamda yürütülmesi amac›yla oluflturulan biliflim sistemi olup (445. md.), ye-ni Kanunla birlikte art›k tüm ifllemlerin elektronik ortamda yap›labilmesi veverilerin UYAP’a kaydedilip saklanmas›na imkân tan›nm›flt›r.

Türk Boçlar Kanunu (2011)22 Nisan 1926 tarihli ve 818 say›l› Borçlar Kanununun yerini 01.07.2012’de yürür-lü¤e giren olan 11.01.2011 kabul tarihli ve 6098 say›l› Yeni Türk Borçlar Kanunualm›flt›r.

Borçlar Kanunu da temel kanunlardan biri olup, Türk Medenî Kanununun be-flinci kitab›n› oluflturmaktad›r. Bu sebeple, genel gerekçesinde de belirtildi¤i gibigerek Türk Medenî Kanunu ile uyumunun sa¤lanmas›, gerekse günümüzün ihti-yaçlar›na cevap verebilmesi bak›m›ndan borçlar hukukunun uluslararas› kaynakla-r› da de¤erlendirilerek ça¤dafl geliflmeler do¤rultusunda yeni bir kanun yap›lmas›gerekmifltir.

Bu Kanunla getirilen yenilik ve de¤iflikliklere flu örnekler verilebilecektir:• Kanunda kullan›lan dil sadelefltirilmifl, madde metinlerinde bir k›s›m düzelt-

melere gidilmifl, yeni baz› hükümler eklenmifltir.• Ismarlanmayan fleyin gönderilmesinin öneri say›lmayaca¤›, bu fleyi alan ki-

flinin, onu geri göndermek veya saklamakla yükümlü olmad›¤› düzenlene-


rek, kiflilerin, arzu etmedikleri hâlde kendilerine gönderilmifl olan bir fleyigeri göndermek veya saklamak zorunda b›rak›lmalar› önlenmek istenmifltir.

• ‘‹mza’ya iliflkin hükümler yeniden düzenlenmifl, güvenli elektronik imzan›nda el yaz›s›yla at›lm›fl imzan›n bütün hukukî sonuçlar›n› do¤uraca¤› kabuledilmifltir.

• Genel ‹fllem Koflullar› ayr›nt›l› flekilde düzenlenmifltir.• Sorumluluk sebeplerinin yar›flmas› konusunda yeni bir düzenleme yap›la-

rak, bir kiflinin sorumlulu¤unun birden çok hukukî sebebe dayand›r›labil-mesi durumunda, hâkimin, kanunda aksine bir hüküm yoksa, zarar göreneen iyi giderim (tazminat) olana¤› sa¤layan sorumluluk sebebine göre kararvermesi öngörülmüfltür.

• Kira sözleflmeleri bak›m›ndan kapsaml› ve eski kanundan farkl› bir düzen-lemeye gidilmifltir.

• Hizmet sözleflmelerine iliflkin bir k›s›m yeni hüküm getirilmifltir.• K›yafet sözleflmesi, kapsaml› ve kefili koruyucu flekilde düzenlemifltir.

Türk Ticaret Kanunu (2011)13 Ocak 2011 tarihinde TBMM’de kabul edilerek 14.02.2011 tarihli Resmi Gazete-de yay›nlan 6102 say›l› Yeni Türk Ticaret Kanunu, genel olarak -birkaç hüküm d›-fl›nda- 01.07.2012 tarihinde yürürlü¤e girmifltir.

Burada da, 6102 say›l› Yeni Türk Ticaret Kanununun genel gerekçesi çerçeve-sinde, AB Müktesebat›n›n Türk hukukuna aktar›lmas› zorunlulu¤u, teknolojik ge-liflmeler ve bu ba¤lamda uluslar aras› piyasalar›n parças› olma zorunlulu¤u, TürkLiras›ndan alt› s›f›r›n at›lmas› Türk Ticaret Kanununun yap›lmas›n›n temel sebeple-ri olarak görülmüfltür.

Kanun, ticari hayat›n ihtiyaçlar› ve uluslararas› uygulamalar da gözetilerek olufl-turuldu¤undan, pek çok yenilik getirmifltir. Bu yeniliklere, anonim flirketlerde yap›-lan de¤ifliklikler, ‘kurumsal yönetim’e iliflkin tam fleffaflaflmaya katk› sa¤layacak dü-zenlemelerin getirilmesi, tedrici kuruluflun kald›r›lmas› ve yerine halka arz edilecekpaylar›n taahhüdü fleklinde bir düzenlemenin öngörülmesi gibi pek çok düzenlemeörnek verilebilir. Hemen ekleyelim ki, deniz ticareti, sigorta hukuku ve tafl›ma hu-kuku alan›nda getirilen düzenlemelerin de çok önemli oldu¤u belirtilmelidir. Özel-likle, dördüncü kitab›n ‘tafl›ma iflleri’ olarak düzenlenmesi, deniz ve kara sigortala-r› aras›ndaki farkl›l›klara son verilmesi gibi pek çok yenilik içermektedir.

2001-2011 y›llar› aras›nda yenilenen temel kanunlar› say›n›z. (Yeni) Hukuk Muhakemele-ri Kanununun getirdi¤i yeniliklere örnek veriniz.

SON DÖNEMDEK‹ BAZI ÖNEML‹ ANAYASAL DE⁄‹fi‹KL‹KLER‘Anayasa bir devletin temel yap›s›n›, kuruluflunu, iktidar›n devrini ve devlet iktida-r› karfl›s›nda bireylerin özgürlüklerini düzenleyen bir belgedir’ (Teziç, s. 8, 2005).

Avrupa Birli¤i’ne uyum çerçevesinde sadece yasal de¤ifliklikler de¤il, 1982Anayasas› bak›m›ndan da reform niteli¤inde 1995, 2001, 2002, 2004, 2005, 2007 ve2010 y›lar›nda bir k›s›m de¤iflikliklere gidilmifltir.

Burada bafll›ca önemli anaysa de¤iflikliklerine yer verilecektir:a- 2001 De¤ifliklikleri: 3 Ekim 2001 tarihli ve 4709 say›l› yasa ile yap›lan de-

¤iflikliklere flu örnekler verilebilecektir:

194 Hukuk Tar ih i

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

‘Anayasa hükümleri,yasama, yürütme ve yarg›organlar›n›, idaremakamlar›n› ve di¤erkurulufl ve kiflileri ba¤layantemel hukuk kurallar›d›r(A.Y.m.11)’.

• Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaks›z›n yaln›zca Anayasan›n il-gili maddelerinde belirtilen sebeplere ba¤l› olarak ve ancak kanunla s›n›rla-nabilir. Bu s›n›rlamalar, Anayasan›n sözüne ve ruhuna, demokratik toplumdüzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine ayk›r› ola-maz (Anayasa, 13. md.). Böylece, genel s›n›rlama sebepleri kald›r›laraközel s›n›rlama sebepleri getirilmifl, temel haklar›n özüne dokunma yasa¤›,ölçülülük ilkesi ve laik cumhuriyetin gereklerine uygunluk flart› getirilmifltir.

• Özel hayat›n gizlili¤i (Anayasa m. 20), konut dokunulmazl›¤› (Anayasa,21. md.), haberleflme özgürlü¤ü (Anayasa 22. md.) ayn› yönde de¤ifltiril-mifl, 13. md.deki genel s›n›rlama nedenleri kald›r›lm›fl oldu¤undan bununyerine milli güvenlik, kamu düzeni, suç ifllenmesinin önlenmesi, genel sa¤-l›k, genel ahlak›n korunmas›, baflkalar›n›n hak ve özgürlüklerinin korunma-s› fleklinde s›n›rlama getirilmifltir.

• Düflünceyi aç›klama ve yayma hürriyeti (Anayasa, 26. md. 3. f.) çerçeve-sinde dil yasa¤›na iliflkin hüküm Anayasa’dan ç›kart›lm›flt›r.

• Hak arama hürriyeti çerçevesinde ilk defa A‹HS’nin 6. md.sindeki ‘adil yar-g›lanma’ hakk› (Anayasa, 36. md.) Anayasam›za girmifltir.

• Kanuna ayk›r› olarak elde edilmifl bulgular›n, delil olarak kabul edilemeye-ce¤i (Anayasa, 38. md.) yönünde Anayasaya hüküm eklenmifltir.

• Hiç kimsenin, yaln›zca sözleflmeden do¤an bir yükümlülü¤ü yerine getire-memesinden dolay› özgürlü¤ünden al›konulamayaca¤› (Anayasa, 38. md.)yönünde Anayasaya hüküm eklenmifltir.

• Taksirli suçlardan hüküm giyenlere oy kullanma hakk› verilmifltir. (Anaya-sa, 67. md.)

• Siyasi parti kapatmaya sebep olacak fiillerin oda¤› haline gelmifl olmalar›aranarak ‘odak olma’ flart› getirilmifl ve temelli kapatma yerine uygulanabi-lecek ‘siyasi partinin Devlet yard›m›ndan k›smen veya tamamen yoksun b›-rak›lmas›’ gibi önlemler düzenlenmifltir (Anayasa, 69. md.).

b- 2004 De¤ifliklikleri: 7 May›s 2004 tarihli ve 5710 say›l› yasa ile yap›lan de-¤iflikliklere flu örnekler verilebilecektir:

• “Kad›nlar ve erkekler eflit haklara sahiptir. Devlet, bu eflitli¤in yaflama geç-mesini sa¤lamakla yükümlüdür”. fleklinde hüküm getirilerek kad›n erkekeflitli¤ine vurgu yap›lm›fl ve bu eflitli¤in sa¤lanmas›ndan devlet yükümlü k›-l›nm›flt›r (Anayasa, 10. md.).

• Ölüm cezas› ve genel müsadere cezas› verilemeyece¤i hükme ba¤land›.(Anayasa, 38. md.).

• Uluslararas› Ceza Divan›na taraf olman›n gerektirdi¤i yükümlülükler hariçolmak üzere vatandafl›n, suç sebebiyle yabanc› bir ülkeye verilemeyece¤i(Anayasa, 38. md.nin son f›kras›) hüküm alt›na al›nd›.

• Devlet Güvenlik Mahkemeleri kald›r›lm›flt›r (Anayasa, 143. md.).c- 2007 De¤ifliklikleri: 31 May›s 2007 tarihli ve 5678 say›l› yasa ile yap›lan de-

¤iflikliklere flu örnekler verilebilir:• Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri 5 y›lda bir yap›l›rken, de¤ifliklikle bir-

likte 4 y›lda bir seçim yap›laca¤› kabul edilmifltir (Anayasa, 77. md.).• Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapaca¤› seçimler dâhil bütün ifllerinde üye tam-

say›s›n›n en az üçte biri ile toplanaca¤› hükmü getirilmifltir (Anayasa, 96. md.). • Cumhurbaflkan›n›n görev süresinin befl y›l olaca¤›; bir kimsenin en fazla iki

defa Cumhurbaflkan› seçilebilece¤i; Cumhurbaflkanl›¤›na Türkiye BüyükMillet Meclisi üyeleri içinden veya Meclis d›fl›ndan aday gösterilebilmesinin


yirmi milletvekilinin yaz›l› teklifi ile mümkün oldu¤u; ayr›ca, en son yap›lanmilletvekili genel seçimlerinde geçerli oylar toplam› birlikte hesapland›¤›n-da yüzde onu geçen siyasi partilerin ortak aday gösterebilece¤i, seçim süre-lerinin altm›fl gün olaca¤› kabul edilmifltir.

d- 2010 De¤ifliklikleri: 5982 say›l› Kanun, 1982 Anayasas›nda büyük de¤iflik-likler öngörmekle birlikte, 7 May›s 2010 tarihinde TBMM’de kabul edildikten son-ra, Cumhurbaflkan› Abdullah Gül taraf›ndan referanduma götürülmüfl, referandum12 Eylül 2010 tarihinde yap›larak, anayasa de¤iflikli¤i kabul edilmifltir. Yap›lan de-¤iflikliklere flu örnekler verilebilecektir:

• Çocuklar, yafll›lar, özürlüler, harp ve vazife flehitlerinin dul ve yetimleri ilemalul ve gaziler için al›nacak tedbirlerin eflitlik ilkesine ayk›r› say›lmayaca¤›hükmü getirilmifltir (Anayasa, 10. md.).

• Kiflisel verilerin korunmas›n› isteme hakk›, anayasal bir hak olarak tan›nm›fl-t›r (Anayasa, 20. md.).

• Vatandafl›n yurt d›fl›na ç›kma özgürlü¤ünün ancak suç soruflturmas› veyakovuflturmas› sebebiyle hâkim karar›na ba¤l› olarak s›n›rlanabilece¤i hükmüyerleflme ve seyahat özgürlü¤ü bafll›¤› alt›nda düzenlenmifltir (Anayasa, 23.md.).

• Çocuk haklar› da Anayasa’ya dâhil edilmifltir. (Anayasa, 41. md.)• Memurlar ve di¤er kamu görevlilerine, toplu sözleflme yapma hakk› tan›n-

m›flt›r (Anayasa, 53. md.).• Herkesin bilgi edinme hakk› ve kamu denetçisine baflvurma hakk› anaya-

sayla güvence alt›na al›narak, Kamu Denetçili¤i Kurumu (ombudsmanl›k)getirilmifltir (Anayasa, 74. md.).

• Anayasa Mahkemesi taraf›ndan partisinin temelli kapat›lmas›na beyan veeylemleriyle sebep olan milletvekillerinin milletvekilli¤inin sona ermesiniöngören hüküm (Anayasa, 84. md.sinin son f›kras›) yürürlükten kald›r›l-m›flt›r.

• Yüksek Askerî fiûran›n terfi ifllemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliyeay›rma hariç her türlü iliflik kesme kararlar›na karfl› yarg› yolu aç›lm›flt›r(Anayasa, 125. md.).

• Memurlar ve di¤er kamu görevlileri hakk›ndaki disiplin kararlar›n›n yarg›denetimi d›fl›nda b›rak›lamayaca¤› hükmü getirilmifltir (Anayasa, 129. md.).

• Askeri mahkemelerin görev alan› daralt›larak, askerî suçlar ile bunlar›n as-ker kifliler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak iflledik-leri suçlara ait davalara bakmakla s›n›rland›r›lm›fl, savafl hali haricinde, askerolmayan kiflilerin askerî mahkemelerde yarg›lanamayaca¤› hükme ba¤lan-m›flt›r (Anayasa, 145. md.).

• Anayasa Mahkemesinin üye yap›s›, görev süreleri, üyeli¤in sona ermesi hü-kümleri de¤iflmifl, on yedi üyeden üç üyenin TBMM, on dört üyenin iseAnayasa’n›n 146. md.si kapsam›nda Cumhurbaflkan› taraf›ndan seçilece¤ihükme ba¤lanm›flt›r.

• Anayasa Mahkemesi’ne bireysel baflvuru hakk› tan›nm›flt›r.• Hakimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu’nun yap›s› ve iflleyifli de¤iflmifltir.• Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’n›n geçici 15. md.si yürürlükten kald›r›larak,

12 Eylül 1980 darbesi ile ilgili sorumlu olanlar›n cezai, mali veya hukuki so-rumluluklar›na baflvurulmas›n›n önündeki engel kald›r›lm›flt›r.

196 Hukuk Tar ih i


Resepsiyon, Cumhuriyet dönemi resepsiyon süre-ci ve resepsiyon sebeplerini aç›klamak30 Ekim 1918 tarihinde yap›lan Mondros AteflkesAnlaflmas› ile Osmanl› ‹mparatorlu¤unun fiili ola-rak y›k›lmas›ndan sonra geliflen süreçte, Misak-›Milli s›n›rlar› içinde siyasi, hukuki ve ekonomikanlamda tam bir ba¤›ms›zl›k mücadelesi veril-mifltir. Cumhuriyet dönemi ile birlikte ülkemiz-deki eski hukuk sistemi tamamen terk edilmifl,hukuk alan›nda da tüm kurum ve ilkeleri kapsa-yan bir resepsiyona gidilmifltir. Bafll›ca resepsiyon sebepleri olarak; modernlefl-me, hukuk sisteminin da¤›n›k yap›s›n› tasfiye et-mek, ihtiyac›m›z olan hukuku Avrupa kanunlar›-n›n al›nmas› yoluyla temin etmek, ba¤›ms›zl›¤›nkazan›lmas› ve korunmas›, 24 Temmuz 1923 ta-rihli Lozan Bar›fl Antlaflmas›, komisyonlar›n etkinçal›flamamalar› gösterilebilir.

Cumhuriyet döneminde resepsiyon yoluyla al›-nan kanunlar› aç›klamakCumhuriyetin ilk y›llar›nda iktibas edilen temelkanunlar flu flekilde s›ralanabilir: Medenî Kanun(1926, ‹ktibas: ‹sviçre Medenî Kanunu), BorçlarKanunu (1926, ‹ktibas: ‹sviçre Medenî Kanunu-nun Frans›zca metni), Türk Ceza Kanunu (1926,‹ktibas: 1889 tarihli ‹talyan Ceza Kanunu), TürkTicaret Kanunu (1926, ‹ktibas: Almanya ve ‹talyaTicaret Kanunlar›), Hukuk Muhakemeleri UsulüKanunu (1927, ‹ktibas: ‹sviçre’nin Neuchätel Kan-tonuna ait 7 Nisan 1925 tarihli Usul Kanunu), Ce-za Muhakemeleri Usulü Kanunu (1929, ‹ktibas:1877 tarihli Alman Ceza Muhakemesi Kanunu),‹cra ve ‹flas Kanunu (1929, ‹ktibas: ‹sviçre Fede-ral ‹cra ve ‹flas Kanunu).

Avrupa Birli¤i uyum yasalar› ve sonuçlar›n› de-¤erlendirmekAvrupa Birli¤ine üyelik sürecinde, 22 Haziran1993 tarihli Kopenhag Zirvesinde belirlenen si-yasi kriterleri gerçeklefltirmek için ‘uyum yasapaketleri’ ç›kar›lm›fl, ayr›ca Avrupa Birli¤i Mükte-sebat›na uyum ile ilgili birçok temel kanun yeni-lenmifl ve çeflitli de¤iflikliklere gidilmifltir. Örne-¤in; üçüncü uyum paketiyle birlikte, özellikle sa-vafl ve yak›n savafl tehdidi d›fl›nda ölüm cezas›-n›n kald›r›lmas›, farkl› dil ve lehçelerde yay›n ya-p›lmas› yasa¤›n›n kald›r›lmas› önemlidir.

2001-2011 y›llar› aras›nda yenilenen temel ka-nunlar ve getirilen yenilikler do¤rultusunda ger-çeklefltirilen anayasal de¤ifliklikleri ve reformlar›de¤erlendirmekYenilenen Temel Kanunlar (2001-2011) flu flekil-de say›labilir: 4721 say›l› Türk Medeni Kanunu,5253 say›l› Dernekler Kanunu, 5237 say›l› TürkCeza Kanunu, 5271 say›l› Ceza Muhakemesi Ka-nunu, 5275 say›l› Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin‹nfaz› Hakk›ndaki Kanun, 5737 say›l› Vak›flar Ka-nunu, 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanunu,6098 say›l› Türk Borçlar Kanunu, 6102 say›l› (Ye-ni) Türk Ticaret Kanunu. Bu kanunlarla birliktegünün ihtiyaçlar›na cevap verebilmek ve gelifl-melere uyum gösterilmesi bak›m›ndan köklü de-¤iflikliklere gidildi¤i söylenebilir. Örne¤in; 6100say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yarg›la-man›n k›sa sürede sonuçland›r›lmas›na yönelikolarak ‘ön inceleme’ kurumu getirilmifltir.

Özet

1!A M A Ç

2!A M A Ç

3!A M A Ç

4!A M A Ç

198 Hukuk Tar ih i

1. Afla¤›dakilerden hangisi ‘resepsiyon’ kavram›n› kar-fl›lamaktad›r?

a. ‹ltibasb. Müktesebatc. Almakd. Vermeke. Reddetmek

2. Afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?a. Türk Medenî Kanunu, Frans›z Medenî Kanunun-

dan tercüme edilerek al›nm›flt›r.b. Türk Borçlar Kanunu, Türk Medenî Kanununun

beflinci kitab› de¤ildir.c. Türkiye, al›nan kanunlarla birlikte Roma-Cer-

men hukuk sistemine dâhil olmuflturd. Türkiye’nin yeni hukuk sistemi, common law

hukuk sistemidir.e. Cumhuriyet döneminde al›nan kanunlar, hukuk-

ta ikicilik (dualizm) yaratm›flt›r.

3. Afla¤›dakilerden hangisi Türkiye Cumhuriyetinin ilky›llar›nda yap›lan hukuk resepsiyonunun sebeplerin-den biri de¤ildir?

a. Modernleflme b. Kanunlar›n de¤ifltirilmesi amac›yla kurulan ko-

misyonlar›n yavafl çal›flmas› c. Laiklik ilkesine dayal› hukuk sistemi oluflturma

iste¤id. Ba¤›ms›zl›¤›n kazan›lmas› ve korunmas›e. Kopenhag Kriterleri çerçevesinde, 1920’li y›llar-

da yabanc› devletlerin bask›s›

4. Afla¤›dakilerden hangisi Cumhuriyet döneminde re-sepsiyon yoluyla al›nan kanunlar bak›m›ndan do¤rude¤ildir?

a. Medenî Kanun, ulusal toplum yaflam›n› düzen-leyen devrimci bir özellik göstermifltir.

b. Borçlar Kanunu, modern, ifllevsel, günün flartla-r›na uygun özellikler göstermifltir.

c. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu, ‹sviçre’ninNeuchätel Kantonuna ait Usul Kanunundan ikti-bas edilerek al›nm›flt›r.

d. Medenî Kanun eflit mirasç›l›¤› benimsemifltir.e. Türk Ceza Kanununun ölüm cezas› kald›r›l-

m›flt›r.

5. Afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur?a. Türkiye, Avrupa ‹nsan Haklar› ve Temel Özgür-

lükleri Sözleflmesinin 13. protokolünü imzala-mam›flt›r.

b. Ölüm cezas›, bir tek savafl ve savafl tehlikesi ha-linde uygulanabilecek bir cezad›r.

c. Üçüncü uyum paketiyle, tüm hallerde ‘ölüm’ ce-zas› kald›r›lm›flt›r.

d. Sekizinci uyum paketiyle, tüm kanunlardaki‘ölüm cezas›’ ibareleri kald›r›lm›flt›r.

e. Alt›nc› uyum paketiyle, ibadet yerlerine iliflkinözgürlükler daralt›lm›flt›r.

6. Afla¤›dakilerden hangisi Yeni Türk Medenî Kanunu-nun getirdi¤i yeniliklerden birisi de¤ildir?

a. Mirasb›rakan›n tasarruf özgürlü¤ü geniflletilmifltirb. K›yas yasa¤› aç›kça hükme ba¤lanm›flt›rc. Evlat edinme konusunda önemli de¤ifliklikler

yap›lm›flt›r.d. Aile hukuku alan›nda, kad›n-erkek eflitli¤ine yö-

nelik de¤ifliklikler yap›lm›flt›r.e. Efller aras›nda, ‘edinilmifl mallara kat›lma’, yasal

rejim kabul edilmifltir.

7. Afla¤›daki kanunlardan hangisi 2001-2011 y›llar› ara-s›nda tamamen yenilenen temel kanunlar›m›zdan de-¤ildir?

a. Medenî Kanunb. Borçlar Kanunuc. Ticaret Kanunud. Hukuk Muhakemeleri Kanunue. Orman Kanunu

8. Afla¤›dakilerden hangisi 2010 Anayasa de¤ifliklikle-rinden biri de¤ildir?

a. Kamu Denetçili¤i Kurumu (ombudsmanl›k) ge-tirilmifltir.

b. Anayasa Mahkemesine bireysel baflvuru hakk›tan›nm›flt›r.

c. Askeri mahkemelerin görev alan› daralt›lm›flt›r.d. Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’n›n geçici 15.

md.si yürürlükten kald›r›lm›flt›r.e. Ölüm cezas› ve genel müsadere cezas› verile-

meyece¤i anayasal hükme ba¤lanm›flt›r.

Kendimizi S›nayal›m


9. Afla¤›dakilerden hangisi 2004 Anayasa de¤ifliklikle-rinden birisidir?

a. Devlet Güvenlik Mahkemeleri kald›r›lm›flt›rb. Adil yarg›lanma hakk› Anayasaya girmifltir.c. Dil yasa¤›na iliflkin hüküm Anayasadan ç›kart›l-

m›flt›rd. Hakimler ve Savc›lar Yüksek Kurulu’nun yap›s›

ve iflleyifli de¤iflmifltir.e. TBMM seçimlerinin 4 y›lda bir yap›laca¤› kabul

edilmifltir.

10. Afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r?a. 5237 say›l› yeni Türk Ceza Kanunu ile birlikte

ceza kanunlar›n› bilmemenin mazeret say›labi-lece¤i düzenlenmifltir.

b. 5237 say›l› yeni Türk Ceza Kanunu ile birliktesuç ma¤duru çocuklar özel düzenlemelerle ko-runmufltur.

c. 5271 say›l› yeni Ceza Muhakemesi Kanunu ilebirlikte tan›¤›n korunmas›na iliflkin hükümlergetirilmifltir.

d. 6100 say›l› yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunuile birlikte yarg›laman›n k›sa sürede sonuçland›-r›lmas›na yönelik olarak ‘ön inceleme’ kurumugetirilmifltir.

e. 6098 say›l› yeni Türk Borçlar Kanunu ile birliktekira sözleflmeleri bak›m›ndan kapsaml› ve eskikanundan farkl› bir düzenlemeye gidilmifltir.

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Genel Olarak CumhuriyetDönemi Resepsiyonu” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Cumhuriyet DönemindeResepsiyon Yoluyla Al›nan Kanunlar” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Resepsiyonun Sebepleri”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Cumhuriyet DönemindeResepsiyon Yoluyla Al›nan Kanunlar” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

5. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Avrupa Birli¤i Uyum Yasa-lar› ve Getirdikleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yenilenen Temel Kanunlarve Getirdikleri” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yenilenen Temel Kanunlarve Getirdikleri” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Son Dönemdeki Baz›Önemli Anayasal De¤ifliklikler” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Son Dönemdeki Baz›Önemli Anayasal De¤ifliklikler” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yenilenen Temel Kanunlarve Getirdikleri” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1Resepsiyon (receptio), “almak, benimsemek, kabul et-mek veya iktibas etmek” anlam›na gelmektedir. Cumhu-riyet dönemi resepsiyonu denilince, eski hukuk terk edil-mek suretiyle yasalar›n daha modern, laik ve günün ihti-yaçlar›na uygun yabanc› yasalar›n al›nmas› suretiyle yenibir hukuk sisteminin oluflturulmas› anlafl›lmaktad›r.

S›ra Sizde 2Modernleflme ve eski hukuk sisteminin da¤›n›k yap›s›-n› tasfiye ile ça¤dafl medeniyetler seviyesine ulaflmakve bu kapsamda ihtiyac›m›z olan hukuku arzu edilendüzeye ulaflm›fl Avrupa kanunlar›n›n al›nmas› yoluylatemin etmek resepsiyon sebeplerinden en önemlisi ola-rak görülebilir. Türkiye Cumhuriyetinin tam ba¤›ms›z

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

200 Hukuk Tar ih i

ve hür bir devlet olmas› amaçlanm›fl olup, ba¤›ms›zl›-¤›n kazan›lmas› ve korunmas› resepsiyon yap›lmas›n›ndi¤er bir sebebi olarak görülebilir. 24 Temmuz 1923 ta-rihli Lozan Bar›fl Antlaflmas› ile kay›t alt›na al›nan ba¤-lay›c› hükümler çerçevesinde de, hukuk reformu yap-mak gerekmekteydi. Komisyonlar dinî kurallara dayal›hukuk sisteminin etkisi alt›nda kalm›fl ve etkin çal›fla-mam›flt›r. Tüm bu sebeplerle, resepsiyonun gereklili¤iyönündeki düflünce hakim olmufltur.

S›ra Sizde 324 Temmuz 1923 tarihli Lozan Bar›fl Antlaflmas› ile ka-y›t alt›na al›nan ba¤lay›c› hükümler hukuk resepsiyo-nuna gitmeyi gerekli k›lmaktayd›. Ça¤dafl ve laik ilkele-re göre düzenlenen Medenî Kanunun getirdi¤i yenilik-ler karfl›s›nda az›nl›klar bu kanuna uymak istediklerinibelirterek Lozan Antlaflmas›n›n kendilerine tan›d›¤› hak-lardan vazgeçmifltir. Böylece, Medenî Kanun ulusal top-lum yaflam›n› düzenleyen devrimci bir özellik göster-mifltir.

S›ra Sizde 4Medenî Kanun, Borçlar Kanunu, Türk Ceza Kanunu,Türk Ticaret Kanunu, Hukuk Muhakemeleri Usulü Ka-nunu, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu, ‹cra ve ‹flasKanunu Cumhuriyet’in ilk y›llar›nda iktibas edilen te-mel kanunlard›r. TBMM’ne sunulan Türk Medenî Kanu-nu (Türk Kanun-› Medenîsi), ‹sviçre Medenî Kanunu-nun iktibas edilmesiyle birlikte, 17 fiubat 1926 tarihindemadde madde de¤il, bir küll (bütün) halinde görüflüle-rek kabul edilmifltir.

S›ra Sizde 54721 say›l› Türk Medenî Kanunu, 5253 say›l› DerneklerKanunu, 5237 say›l› Türk Ceza Kanunu, 5271 say›l› Ce-za Muhakemesi Kanunu, 5275 say›l› Ceza ve GüvenlikTedbirlerinin ‹nfaz› Hakk›ndaki Kanun, 5737 say›l›Vak›flar Kanunu 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Ka-nunu, 6098 say›l› Yeni Türk Borçlar Kanunu, 6102 say›-l› Yeni Türk Ticaret Kanunu yenilenen temel kanunla-r›m›zd›r. 6100 say›l› Hukuk Muhakemeleri Kanunu ilegetirilen yeniliklerden birisi de Ulusal Yarg› A¤› BiliflimSistemi (UYAP), adalet hizmetlerinin elektronik ortam-da yürütülmesi amac›yla oluflturulan biliflim sistemiolup, yeni Kanunla birlikte art›k tüm ifllemlerin elektro-nik ortamda yap›labilmesi ve verilerin UYAP’a kaydedi-lip saklanmas›na imkân tan›nm›flt›r.

Ayd›n, M. A. (2005). Türk Hukuk Tarihi, ‹stanbul: HarsYay›nc›l›k.

Bilge, N. (2011). Hukuk Bafllang›c›, Ankara: Turhankitabevi.

Bozkurt, E.; Özcan, M.; Köktafl, A. (2008). Avrupa Bir-li¤i Hukuku, Ankara: Asil Yay›n Da¤›t›m.

Bozkurt, G. (1996). Bat› Hukukunun Türkiye’de Be-nimsenmesi (Osmanl› Devleti’nden TürkiyeCumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci - 1839 /1939), Ankara: Türk Tarih Kurumu.

Centel, N. (2001). Türk Ceza Hukukuna Girifl, ‹stan-bul: Beta.

Fendo¤lu, H. T. (2007). ‘Avrupa Birli¤i Müktesebat›’naUyum Reformlar›’, Adalet Kitab› (Ed.: Ar›, B.; As-lantafl S.), s. 283 - 303, Ankara : T.C. Adalet Bakan-l›¤›.

Mumcu, A. (2007). ‘Cumhuriyet Dönemi Türk HukukResepsiyonu’, Adalet Kitab› (Ed.: Ar›, B.; AslantaflS.), s. 269 - 281, Ankara : T.C. Adalet Bakanl›¤›.

O¤uzman, M. K. (1975). Medenî Hukuk Dersleri, ‹s-tanbul: Fakülteler Matbaas›.

O¤uzman, M. K.; Barlas, N. (2011). Medeni Hukuk, ‹s-tanbul: Vedat Kitapç›l›k.

Teziç, E. (2005). Anayasa Hukuku, ‹stanbul: Beta.Türkba¤, A. U. T. (2004). ‘Hun ‹mparatorlu¤u’ndan

AB’ye (!) Hukuk Tarihimizin K›r›lma Noktalar›’, s.13-20, Hukuk Perspektifleri Dergisi, sa. 2, ‹stan-bul: Kesiflim Yay›nc›l›k.

Yavuz, C. (1988), Atatürk ‹nkilaplar› çerçevesinde“Estab-› Mucibe Lahiyas›” aç›s›ndan Türk MedeniKanunun ve Borçlar Kanununun ‹ktibas› ÜzerineDüflünceler, Hukuk Araflt›rmalar› D. 1988, sy. 3,s. 54-63.

Yavuz, C. (2009). Türk Borçlar Hukuku Özel Hüküm-ler, ‹stanbul: Beta.

Yavuz, C. (2011). Türk Borçlar Kanunu (TBK.) veTBKYUK., ‹stanbul: Beta.

Yararlan›lan Kaynaklar

hukuk tarihi 8 ünite

Documents