huriye emen

ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

Volume 5 Issue 6, Special Issue on Balkan Wars, p. 247-250, November 2013

H i s t o r y S t u d i e s

Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013

Tantlan Kitap: Orlando Figes, Karanlkta Fsldaanlar, Stalin Rusyasnda zel Yaam, eviren: Nurettin Elhseyni, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2011, 741s.

Original Ad: Orlando Figes, The Whisperers: The Private Life in Stalins Russia, Macmillan: New York, 2007.

Tantan: Huriye Emen - Doktora rencisi

Karanlkta Fsldaanlar adl eser, Yap Kredi Yaynlar tarafndan karlmaktadr. 2011 ylnn ocak aynda ilk basks yaplmtr. Eserin Trkeye evirisi Nurettin Elhseyniye aittir.

Karanlkta Fsldaanlar, Stalinist rejimin kanlmaz sonucu olarak kamusal yaamlarnn dnda zel yaamlarna dair yeterli yazl belge saklayamam; ancak olaylarn bizzat tan olmu kiilerin mlakatlar, resimleri, mektuplar nda oluturulmu bir szl tarih rneidir. Eser, 1917deki Bolevik htilaliyle balayan yeni Sovyet sisteminin, zellikle Stalin dneminde hatta onun lmnden sonraki yllarda kendi toplumunu nasl sistemin bir paras haline getirdiini anlatr. Eser ayn zamanda korku, bask, paranoya ve entrikalarla dolu bir toplumda insanlarn zel yaamlarn nasl srdklerine de deinir. Bu dorultuda yazar insanlarn bir yandan eski deerlerine hala inanrken dier taraftan tuhaf bir ekilde yeni anlayn gereklerini nasl yerine getirdiklerini de ele almtr. Kitap, i ie gemi pek ok Sovyet ailenin anlarndan bahseder. Bu aileler, salt rejim dman olarak nitelendirilen kesimi deil, aralarnda Sovyet sistemine en azndan sz konusu dnemlerde bal olarak alm kimseleri de ierir.

Figese gre Bolevik htilaliyle birlikte balayan kolektifletirme politikas gerei, eski rejim yanllar ya da yle olduklar varsaylanlar, zengin kyller (gulaklar), yeni sisteme kar olduu dnlen herkes sindirilmitir. Szde eit bir toplum yaratlmaya allrken eski geleneksel anlaylarn srdren kesim, gulaklar ve dierleri bozuk sicilliler, rejim dmanlar damgalaryla aslnda sistemin ideolojisine elien bir ekilde tekiletirilmitir. Rejim dman olarak kabul edilen insanlarn ou, ellerinden alnm haklarn Sovyet rejimine fiili olarak kar karak deil kkenlerini en yaknlarndan dahi gizleyerek ve kariyer edinerek elde etmeye almlar bunda baarl da olmulardr. Ancak btn bunlar gerekletirirken kamusal alanda bir Sovyet yurtta, i dnyalarnda ise geleneki bir insan olarak ikili bir yaam srmlerdir. Sovyet toplumu genel anlamda 1990lardaki Gorbaovun glasnost politikasna kadar herkesin birbirinden kuku duyduu ve muhbirliin mecburi bir grev olduu bask ortamnda konumak istedikleri gibi deil de konumak zorunda kaldklar gibi yaam srdrmtr.

Orlando Figes, Karanlkta Fsldaanlar: Stalin Rusyasnda zel Yaam 248



Komnizmin ilan edildii ilk yllarda Sovyet toplumuna bu rejimin intibak olduka sancl olmutur. zellikle arlk Dnemi adetlerine gre yaamakta olan gulaklar, rahipler ve dier zengin kesim bir anda bu zellikleri nedeniyle sulanmlar, bir sre sonra kendilerinden ve evrelerinden utanr hale gelmilerdir.

Yeni Sovyet sistemine uyum salama konusunda 1917nin ocuklar nceki kuaklara nazaran daha ansldr. nk bunlarn iine doduklar dnem itibari ile eskiyi zleme ya da eskiyle yeniyi kyaslama gibi bir durumlar sz konusu deildir. Bu ocuklarn ounun bakmn aile bykleri (nineler) stlenmitir. Aile bykleri ocuklarn sistemden zarar grmemeleri iin hem eskiye dair bir eyler anlatmaktan hem de onlarn yannda kendi aralarnda konumaktan kanmlardr. Bu dnem ve daha sonraki yllarda doan ocuklarn ocukluklaryla ilgili hatrladklar mterek anlar hep byklerin aralarnda, kendilerinin duymamalar gereken eyleri konutuklarna dairdir.

1917nin ocuklar Kominizmin gereine gre eitilmilerdir. Ayrca hayatlar, gerek ehirlerde komnal dairelerde tanmadklar bir sr insanla snrl bir alanda yaamak zorunda kalarak, ya da zel yerlemelerde aileleriyle birlikte barakalarda yaayarak gemitir. ocuklar nce Lenin daha sonra Stalin kltyle yetimilerdir. Sovyet yurtta olabilmenin gerei olarak hiyerarik bir ekilde nce nc rgtne, belli bir yaa gelince Kommosala, en son olarak partiye katlabilmek iin abalamlardr. Bu ocuklarn bazlar ileriki dnemlerde kendi anne babalarn ihbar edecek denli sisteme dhil olmulardr.

Kitabn deindii konulardan bir tanesi de Sovyet toplumunda Kominizmin aile yaamna olan tesiridir. Esere gre, Komnizmin zel yaama vurduu en nemli darbe aileleri paralamak olmutur. Devletin kolektifletirme politikasna bal olarak mterek devlet iftlikleri oluturulmutur. Gulaklar, tm mallarna devlet tarafndan el konularak srgne gnderilmitir. Devlet, bu yntemle hem doa koullarnn insanlar gnll olarak altrmaya elverili olmad cra ve souk blgelerdeki yer alt kaynaklarn ileyecek insan gcn bulmu, hem de kulaklar tasfiye etmeyi amalamtr. Ancak srgne gidenlerin pek ou kendi sefaletlerine ortak olmalarn istemedikleri iin ocuklarn ya evlatlk olarak vermi, ya da tanmadklar bir evin kapsna brakmlardr. Daha sonraki dnemlerde srgnden sa dnebilen aile bireyleri birbirlerini ve ocuklarn aramakla geirecektir. Ancak anslar yaver gitmi ve birbirlerini bulabilmi pek ok aile ve akraba arasndaki balar eskisi gibi olamamtr. ou yeni bir kimlik edinme abasyla birbirlerinden korkar hale gelmitir. Sovyet sistemi aslnda toplumu kolektifletirmeye alrken bir taraftan da bireyselletirmitir.

1937-38 yllar rejim basksnn hat safhaya ulat byk terr yllar olarak adlandrlmtr. Byk terr yllaryla alakal insanlarn hafzalarna kaznan ortak noktalardan birisi srekli birilerinin gelip onlar tutuklayaca korkusudur. O dneme dair anlar, akamlar evlerinde ou kez k yakmadan sessizce oturduklar, her an alnma ihtimaline kar yataklarnn yannda birka para kiisel eyay hazr tuttuklar, uyku esnasnda korkuyla bir araba sesine uyandklarna dairdir.

II. Dnya Sava sonrasnda gelien Rusyada gelien milliyetilik anlayyla birlikte Yahudilere ynelik youn bir tasfiye politikas balatlmtr. Casus olduu gerekesiyle pek ou ilerinden olmulardr. Hatta Stalin tarafndan doktorlar komplosu ad altnda Yahudi doktorlarn hastalar tedavi konusunda kastl yanl uygulamalarda bulunduklar ileri srlmtr. Stalin, geirdii inme sonucu be gn komada kaldktan sonra hayatn kaybetmitir. Aslnda erken mdahale iin doktor arlmas halinde belki de kurtarlabilecektir. Ancak, esere gre iyilemesiyle birlikte doktorlar etrafnda grmesi sadakatsizlik eklinde alglanabilirdi. Bylece kendi kurduu sistem Stalinden intikamn almt.

249 Huriye Emen



Rusyada 1957den 1980lere kadar suskunluk devam etmitir. 57deki 20. parti kongresinde Stalin rejiminin eletirilmesi insanlar konuma konusunda hala ikna edememitir. Halk, suskun kalmay gemile mcadele edebilmenin bir yolu olarak grmeye devam etmi, ayrca her an eski dzenin gelebilecei endielerini tamlardr. Bu dnemden itibaren ailelerin ocuklaryla paylatklar eyler yzeysel kalm, aileler balarndan geenleri ocuklarna izah edememilerdir. Bu durum baz ocuklar, anne babalarnn gerekten sulu olabilecei dncesine bile sevk etmitir. Esere gre aileler ocuklarnn sorularn yantsz brakmakla sadece onlar korumay deil, ayrca bu durumun onlarda bir gvensizlik, kzgnlk ve znt yaratmasn engellemeyi amalam olmaldr.

1990l yllardan sonra Sovyet halknn artk tehlikenin ortadan kalktna olan inanc glenmeye balamtr. Ancak, yaplan mlakatlarda insanlarn gemie ynelik tutumlarnda hala bir ikilemin olduu grlr. Bazlar gemite urad hakszlklarla mcadele edebilmek iin sisteme nasl dhil olduunu anlatrken, dier taraftan sistemin kendisine sunduu olanaklardan da gurur duymaktadr. Bunlardan en bariz olan henz sekiz yandayken gulak kkenli olduu iin annesiyle birlikte srgn hayatn yaam olan Antonina Golovinadr. Antonina, gemiini silebilmek ve sisteme dhil olup hayatta kalabilmek iin ok alm, doktor olmutur. Grmelerde bundan gurur duyduunu da belirtmitir. Belki de mesleinden memnuniyetle bahsetmesinin nedeni hayata tutunabilmesi ve sicilini aklayabilmesi iin bu baary birazda sisteme borlu olmasndandr.

Antonina Golovina ve Konstantin Simonov Karanlkta Fsldaanlarn en nemli ahslarndandr. Antoninann hayat, gulak kkenli olduklar iin insanlarn nelere maruz kaldklar, kendilerini aklamak iin sisteme nasl dhil olduklar, zel yaamlaryla kamusal yaamdaki ikililii nasl srdrdkleri, korkunun insanlar en yaknlaryla (eleri, ocuklar) konumaktan nasl alkoyduu sorularna cevap verebilecek gzel bir rnektir. Kitapta ad geen dier enmli ahs Konstantin Simonovun hayat ise, rejimi gerekten savunanlarn olup olmad, eer varsa bunlarn zel yaamlaryla kamusal yaamlar arasnda ikilem yaayp yaamadklar ve sistem onlar nasl etkilediine ynelik sorulara cevap verir. Simonov, hayatnn byk bir ksmn Stalin rejimine inanarak ve onu savunarak geirmitir. O rejimin kendisine sunduu olanaklardan en iyi ekilde istifade etmi, ancak zamanla rejimi eletirmi, gemite bu sistemin paras olmay hata sayarak kendisiyle yzleebilmitir.

Figes, eserini olutururken sadece bask, iddet gren, kkenleri nedeniyle dlanan insanlarla deil, kimisi gulag kamplarnda grevli, kimisi hapishanelerde gardiyan olan neticede Sovyet devleti iin alm kiilerle de grmtr. Bunlardan ok az Simonov gibi kendisini ve sistemi eletirebilmitir. Birou o dnemde sadece grevlerini yaptklarn, verilen emirleri yerine getirdiklerini syleyerek durumu rasyonelletirmitir. Byle davranmalarndaki etmenlerden en nemlisi belki de tutarsz davranmaktan kanmaktr.

1990lardan sonra Rusyada pek ok kii kendi anlarn anlatmaya, yazmaya balamtr. Figes, grmeleri srasnda baz kiilerin bakalarnn anlarn kendisine mal ederek anlattn fark etmitir. Yazar, szl tarihin bu snrl tarafn gz nnde bulundurarak kiilerin anlatt olaylar yaam ya da birebir tank olmu dier insanlarla da grerek teyit etmitir.

Eserin hazrlan biimi hem kronolojik hem de tematiktir. Blm balklar zellikle tarihsel sra verilerek oluturulmutur. Her blmde birbirinin devam ancak farkl temalara deinilmitir. Byle bir ynetim seilmesi eserin tarihsel seyrinin nasl ilerlediini ifade etmesi asndan okuyucuya kolaylk salamaktadr.

Figes, eserini szl tarih metoduyla oluturmutur. Byle bir tercih, Rusya rneinde olduu gibi bask, iddet ve terrn hkm srd, dolaysyla kiilerin zel yaamlarnn

Orlando Figes, Karanlkta Fsldaanlar: Stalin Rusyasnda zel Yaam 250



kontrol altnda olduu lkelerde szl tarih geleneinin kanlmaz bir yntem olmasndan kaynaklanr. Bu zorunluluktan kaynaklanan szl tarih, geleneksel tarihten (belge ve verilere dayanan) farkl olarak toplumu genellemek yerine kiilerin bireysel yaamlarna ve bak alarna yer verir. Yaplan grmelerde kiiler sadece bilgi deil duygularn ve tutumlarn da aktarr. Ancak bilgi aktarm esnasnda aktarlan duygular da ok iyi tahlil edilmelidir. Bu nedenledir ki Figesin, Karanlkta Fsldaanlar iin yapt grmeler boyunca elde ettii bilgi seimi konusunda ok titiz davrand gze arpyor. Keza yazar grme verilerini tamamen gerek ve geerli bir bilgi kayna eklinde ele almamtr. Dolaysyla eserin ou yerinde belki, galiba, sanrm, sanki gibi kesinlik iermeyen ifadeler kullanlmtr.

Figes, Sovyet toplumunun i dnyasna girerken szl tarih metodunun kendisine salayaca olanaklarn yannda sz konusu metodun snrlklarnn da farkndadr. Dolaysyla eser sadece Neler olmu? sorusuna deil, Kim? Nasl yazm? Yazarken nasl hareket etmi? gibi slupsal sorulara da cevap vermektedir. Toplumsal hafzay esas alarak yaplabilecek bir szl tarih almasnda Figesn eseri zellikle yntem asndan faydal bir rnek olabilir.

huriye emen

Documents