Hs eyin Vassaf

B URSA HATIRASI

Hazrlayanlar

Mustafa Kara-Bilal Kemikli

BURSA HA 11RASI

Bursa Kitapl Seyahatname

: .

BURS.A IUlUJl.:t 1SflE01Yl51 Proje Koordinatr

AzizB...BAS Ahmet ERDNMEZ

Proje Yrtcs Bu rsa Arannalan Mci

Hs eyin Vassaf

B URSA HATIRASI

Haz ulayanlar Mustafa Kara-Bilal Kemikli

Hs eyin Vassaf

20 Mart 1872' de Istanbul' da dodu. Bu tarih 10 Mul1arrem 1289'a denk geldiinde1 kendisine Hseyin ismi verilmitir. A1nesi Fatma Emsal Hann1 babas Osma1 Efendi derviti .

Mekteb-i Mlkiye Idadisinden mezu1 oldu.Okul dnda bir ok kimseden istifade etti.Tasavvufi hayatn byk al1siyetleriyle tant,onlarn sol1betleri1den istifade etmeye al t.

Halvetiyenin kolu Uakye' den icazet ald.Pek ok eser kale11e alm br.

En mehur eseri be ciltlik Sefine-i Evliya' dr.(Nr.M.Akku-Ali

Ylmaz).Istanbul 2006

Sleyman elebi'nin Mevlid'ine yapt erh Gulzar- Ak

(Istanbul 2008) Ib1ulemin Mahmud Kemal' in hayat ve eserlerine

tahsis ettii Ke n1al'ul-Kemal (Istanbul 2009) baslmtr.

21 Ocak 1929'da vefat etmi, Run1elil1isar kabrista1na de fnedilmitir.

Hseyin Vassaf (1872-1929)

SUNU . . . .

ONSOZ

iiNDEKiLER

. . "' . . .

ISMAIL HAKKI BURSEVI'NIN BIR KERAMET! BURSA HATIRASI Ba'de Eda-y Ma-Vecebe Aleyna Bursa' ya Avdetimizdeki Esbab- Ma'neviye stanbul' dan Hareket Mudanya' dan Bursa'ya Bursa' da stanbul'a Avdet TIPKI BASIM

x .

Xl xv

3 3 4 6 9

15 119 122

SUNU

Bir taril ve kiiltii.r balce1-ti kn.b1l ediler B,rsr/ lmklar1dr yeteri1ce bilgiye srlip ola1adr,z 1ice deerleri brrrdr ban1drrktrdr. B elirde, trrili1 Je1e ler d1ei1de, pelc olc rln1dn. dii.1yr rpdn isi1ler yetiitir. zelli/ele Evliyn elebi'i1 'frdesiyle Brsn'rz "rlnriyetli eltir// ln.lie rf.riitii.re1 g11:ii.l rdnlrr ve bilge alsiyetler yetiitir. Abdal Meluet'te11 Brba Sltn ' r, So1tc1 Baba'ya ve EJtir S1ltar'r dei1 1ice biiyii.lc rl Brsa'dn. yarr ve elre deer kn.zn.1dr1tr.

B biiyillc r.llar. etrn;fi1dr teeklcii.l eder ili1 ve ir_fr1 1eclisleri, b.rrlrrdn n.lntzlrlar ve yrzln.1 eserler kii.ltiir lnyn. tz ze1gi11Jetiri ve dili1izi gelitiritir. Bize dii.e, b. trrili ve kiiltiirel birilcii, b1L dil zer.gi1liii taralc ve tntaktr. B1rn.da iJrrcr ye1ide1 frde etr.elc isterir: Brsa'r1 tn.rili1e d1ii.lc ynpla nl1.rrlar, ii1tde yar1lr1 za1li1 daln. dr rrtln1l lfile getirecelc ve yarz11.ln.r daln da gi.ive1li lc1rr.n1zn katk snlayncnktr. B yii.zde1 bir yn1dn.1 tarili eserleri restore edip Brsnllnrn ye1ide11 kn.zndrtr1 yn.1dn., elriize dair daln evvel ynpln yerli ve ynbnc nl1n.lnr, ariv belgeleri1i, sicilleri, n.ratr1n ve i1cele1'e eserleriti, gezi ve latrn kitn.plarrt bili1 ada1lar1.r,z1t kntksylr ye1ide1 kiitiiplm1'eleririze kn.zn.1d1.rrrk istiyor1z.

Gee1' n.srdn stn1b1,.ll bi'r 1ii..evveri1 Brsa'yn ynpt n.rn.trn ve i,cele1e gezisi 1otlrr1,dn1 oln Bursa Hatras, elri1izi n1evi deerlerii, rrsz, lnnlnr111 ve sosynl lnynt1 lcnyda nlnt eli bi'r lcay1nktr. Bi. lcay,n bZ.p bizi1'le pnylan1 ve yay1n. lnzrlayr1 deerli Jocrlarrrz Pro_f Dr. M.slfl:fn Kn.rn ve Pro_f Dr. Bilal Ke111.ilcli'ye Ttiiteelckiriz. Kitap, elri1'izi1'. eski solcrklar1dar1 tarili ve lciiltii..rel yrplar1da1 esi1'tiler ieriyor. B.rsn'y dnlm olc sev1'e1ize, nln1n.1zn lcntlc1 srlyor. Kitnb1 ok1rlce1, zellilcle Evliyn elebi11i sz'ii.11.'.i. ettii "r.ln11.iyetli Brsn''y soknl< solcn.lc geziyor, 11111n.1,lnrdn. ylcn1r.yor, seri1 s1lrr-tda1 ve erbetleri1de1 iiyor ve esire yerle-ride di1 le1iyors 1 z.

Bize b giizel eseri lediye ede1 1erl1rr Hii.se1i11. Vassn;f ve eseri b-.l1..p ynyz1n lnzzrlrynr Jocnlnrz1,zn. teeklciir ediyor.711.. Kitnb1t

. x

B1rsl leterileriize/ lciiltiir ve ili dii.1rya1zn ynrnrl ol111.ns diliyor .r.

Recep AL TEPE

Bursa Bykehir Belediye Baka11

x

ONSOZ

Bursa tarihin hen1en her dneminde cazibe merkezi olmu nemli bir ehirdir. Bilhassa Osmanl'yla birlikte ehir, adeta yenide1 ina olmu, Topl1ane' den Orhan' a, oradan Hdavendigar'a, Yldrm'a, Yeil'e ve Muradiye'ye doru genileyerek Ortaa1 byk bir ticaret, ilim ve kltr ehri olmutur. Elbette bunda bir dnem payitaht olmas etkilidir; a1cak daha sonraki dnemlerde de gelimesini srdrm, devletin ilgisinin ya1nda himaye ettii ilim ve irfa1 ehlinin himmetleriyle ilim, kltr ve sa1at ehri olarak valn srd rn1 tr.

Bursa, Tanzin1atla birlikte Istanbul'un mimari yapsnda ve ehir dokusunda grlen deiime kar, tarihi birikimini ve zenginliini uzunca bir dnem korumutur. Bu yzde1 de gee11 asrda yerli ve yabanc seyyahlarn dal1a ok dikkatini eken bir ehir olmttur. Bursa'n1 resn1i ve sivil mimarisi, trbeleri, 1edreseleri, kaplcalar, arlar ve buralardaki hayat algs seyahatnamelerin konusunu tekil etmitir. Bu meyanda yzyln banda kelimelerle Bursa'nn fotorafn eken en nemli seyahatname tarz eserlerden birisi Sfi1e- Evliyil'nn yazar Hseyi11 Vassaf' a aittir.

1872 - 1929 yllar arasnda yaayan Hseyin Vassaf'n szko1usu eserini B1.rsr Hrtrns1 adyla telif etmitir. Buradan

re1diimiz kadaryla o, Bursa'ya iki defa gelmitir. Ilki, 20 Nisan 1312 [02 Mays 1896] tarihinde balam ve be gn srmtr. Fakat bu ilk seyahattir; bir bakma bu, iki1ci seyahat

iin bir n hazrlktr. !kinci seyahat ise, 06 Mays 1317 [19 Mays 1901] tarihinde balan1 ve 21 Mays 1317 [03 Haziran 1901]'de tamamlanmtr. Bu ikinci seyahat o1 dokuz gn srm ve bu sre iinde kltr tarihimize B1Lrsr Hrtrrrs'n kaza1drmtr. Hseyin Vassaf bu eserinde, Evliya elebi'nin ''ruhaniyetli ehir" olarak nitelendirdii Bursa'y ve n1ahede ettii hayat kayda almtr. Bu bakmdan onu11 eseri, sadece bir gezginin notlarndan

. x

ibaret deildir; ay1 zamanda kltr tarihimiz iin 1emli bir kaynaktr.

B11.rsn Hntrns'nn adna Hseyin Vassaf' konu edinen kaynaklarda rastlyorduk; ancak ne ktphanelerde, 1e de zel arivlerde esere ulaabiliyorduk. Ailede olacan sanyorduk; ama orada da bulunmadn bir ekilde renmitik. Kaytlarda ola1, bizzat mellifi taraf1dan zikredilen, ama bulunamayan bir eserle kar karyaydk. Evet, ortada hazine deerinde kymetli bir eser vard, fakat kaypb; biz de bu kayp hazinenin pei1deydik. Aran1ak lazmm; zira yllardr aradn1z kitabn beklenmedik bir anda izine rastladk. Bir dost meclisi1de Hseyi1 Vassaf' ve eserleri etraf1da sohbet ederken, deerli yazarmz Dursun Grlek'i1 aradmz hazineyi bulduu1u rendik. Dursun Grlek' e, bu gzide eseri, ilim ve irfan 11ayabmza yeniden kazandrmak iin yllardr aradmza dair mesajmz ulabrdmzda, hi endieye dmeden hemen ltfedip eseri1 bir fotokopisini tarafmza ulatrdlar. Bylece kitab yayna 11azrlama grevn de bizlere tevdi ettiler; kendisine kranlarmz arzederiz.

Kitab sadeletirerek yaynlamaya gnlmz raz olmad. nk yazarn g1yzne kacak olan eserini, o kendine has diliyle sunmak bir vefadr. Gzel bir Trkesi var; bazen ar, bugn iin kullanlmayan kelimeler kulla1sa da gzel bir dil. Bu gzellii olduu gibi korumak istedik, baz kelimeleri1 anlan1n 11emen orada metni1 iinde keli parantezle verdik. Arapa ve Farsa iirleri de tercme ettik. 110 yl nceki Bursa'y tanmak ne kadar gzelse o gnk dili anlamaya almak da o kadar

nemlidir. Bunlardan baka u iki eyi yapbk: Ilkin kitapta ilgili yerlere yazarn fotoraflarna ilave olarak birka tane eski Bursa

fotoraf koyduk. !kinci olarak da birka dipnot ekledik. Btn yapbmz bu kadar; mmkn olduu kadar mellifin nsl1asna sadk kalmaya albk.

Kitaplarn da bir kaderi var; mellif yazyor, yaynlanamyor, uzunca bir d1em kayboluyor, aryor buluyor, zerinde

. . XJJ

alyorsunuz. Eskilerin "vakt-i merh1'' deyimleri var; her iin bir beklenen zama var. Bu kitab getiimiz yl byk bir 11eyecanla hazrladk; lakin bir yl beklemesi gerekiyormu, bekledi, demlendi, yeniden )'eniden okundu. Fakat yine de yanllklarn ve eksikliklerin olmas 1mkndr. Her ne ise, bu 11aliyle eseri, Bursa Aratramalar Merkezi yetkilileri yaynlar aras1da ilim aleni1e sunmak istediler. Bata Belediye Bakan Say1 Recep Altepe olmak zere tm ilgililere nteekkiriz. Eserin ilim alemine ve Bursa kltrne yararl olmasn dileriz.

Hseyin Vassaf bata olmak zere bu eserde ismi geen byklerimizi rahmet ve hrmetle anarz.

Mustafa Kara-Bilal Kemikli

Fethiye-Bursa

xu

. xv

SMAL HAKKI BURSEVI'NN BR KERAMET

Dursun GRLEK

2008 ylnn Ranazan'yd. Bu mbarek ay1 ilk 11aftasnda, Kubbealh Kltr ve Sanat Akademisi'1de verilen iftara be1deniz de katlmtm. Masadaki arkadalarla sol1beti koyulatrmtk .

Bir ara, "Turul Inaner Beyi gremiyorum; acaba bu akamki iftara gelmeyecek mi?" diye sorma gereini duydum. Aradan be dakika ya geti, ya gemedi, Turul Bey ieri girdi. Gelip

masamza oturdu. O da sohbete kart, derken Ismail Hakki Bursevi hazretleriyle ilgili dikkat ekici bir hikayecik nakletti.

yle ki;

Byk Trk mutasavvf Bursal Ismail Hakki hazretlerinin muhterem 11anm, acaba hangin1iz nce vefat edeceiz diye n1erak edermi. Bir gn, kocasna " A11a1 efendim, bu kadar kitap yazyorsunuz. Bir Kelam- Kadim de, ltfedip benim iin yazsanz." diye rica eder. "Birka gn odama girme de

yazvereyim" buyururlar. Iki gn sonra kadncaz n1erak eder .

Gizlice gelir, kapy aar. Bakar ki, krk kadar Ismail Hakki yaz yazyor. Hayrette kalr. Hazret buyurur ki ; "Niin tembil1ime

aykr hareket etti1?" "Efendi, n1erak ettim. Iki gndr bir ey yemediniz. Verilen yen1ei de almadnz. Onun ii1 geldim." demiler. Hazret buyurur ki; ''Be1 11ayatta olduka bu srr kimseye syleme." Kadn, ite o zaman kendisinin daha sonra vefat edeceini anlar. Gerekten de yirmi yldan fazla yaar.

Ketnl1n1e-i s1nil Hn.lclcf1 adyla kymetli bir Bursevi biyografisi kalene alan merhum Hseyin Vassaf, kitabnda bu1a kk bir ilavede bulnuyor ve yle diyor:

"Ismini bugn hatrlayamadn1 bir eserinde bu hikayeyi

okumutum. Fazla olarak odada krk Ismail Hakki'n1 her birinin

1 Nr. Murat Yutsever,Bursa, 2000 xv

n1de birer mum grr. Hanm1a kefin alyor diye iltifatta bulu1ur ve yazlan eyin tefsir olduunu syler. Hakikati Hazreti Allah bilir."

O akam bu menkbeyi dinleyince ok houma gitti. Fakat iimde bir phe uya1d. Kendi ke1dime acaba, kaynaklarda yer alyor mu, yoksa sadece dilde1 dile aktarlyor n1u diye dnmeye baladm. Eve gelip de Hseyi1 Vassaf'1 o muazzam eseri Sefi1e-i Evliyn' mn ciltlerinden birini kartrmaya balaynca ay1 hikayecikle karlabm. Hem tatmin oldum, hem de byle bir tereddde kapldm iin ke1di kendimi knadm. Efendi hazretleri1in bu keran1etine baka kitaplarda da, mesela Mehmed emseddi1 Efendi1i1 Yfidigfir- esf3 isimli eserinde de daha

sonra rastladm. Hseyin Vassaf Bey, ad geen eseri1de lsmail Hakk Bursevi ha.zretleri hakknda gerekli bilgileri verdikten sonra, Bursa' daki trbesi hakknda ayrnbl bilginin B1rsn Hrztrrzs isimli kitabnda bulunduunu belirtiyor. Bu satrlar okuyunca hem ad geen kitab merak etmeye baladm, 11em de Bursa'ya gidip bu mbarek zat1 trbesini ziyaret etme hevesine kapldm. Allal1' a kr her iki arzum da gerekleti .

isterseniz nce, B11.rsrz Hrztrns'm 1asl elde ettiimi anlataym. Hseyin Vassaf Bey'in nefis bir Osmanl Trkesiyle kaleme

ald B11.rsrz Hntrns ile Bursa' da deil, lstanbul' da karlabm. Yukarda a1lattn1 gelimelerden ksa bir sre sonra Kadky' de eski kitaplar dolayordum. Girdiim bir dkkanda teden beri tandm ve kendisinden ok kitap aldm Ruhi Bey, "Hocam una bir bak, yeni geldi", diyerek eski bir eseri elime tututurdu. Kitap, Hseyin Vassaf'n B1irsn Hrztrns deil mi? Aman Allah'm!

O anda duyduun1 sevi1ci ve aknl anlatanam. ii bol n1iktarda tarihi fotorafla sslenmi olan bu seyahatnameyi -hen1 de yksek bir cretle- satn aldm. Bir kere daha muradm erdim.

2 . Nr. M.Akku- A.Ylmaz, lstanbul, 2006 3 Nr. M.Kara- K. Atlansoy, Bursa, 1997

. xv

Dorusunu sylemek gerekirse Bursa 11akknda ok sayda seyahat kitab var. A11a hi biri, Hseyin Vassaf Bey'i1ki kadar bu kadim Osmanl bakentinin tarihi ve manevi havasn yanstmyor."Burc- Evliya" denilen Bursa'nn uhrevi havasn teneffs etmek istiyorsanz, bu kitab okumanz gerekiyor .

Bu arada Ismail Hakk Bursevi hazretlerini1 yukarda atlattm keran1etine hem vesile, 11em de ahit ola1 mul1terem zevcesi Aye HallID' n kabrinin de, ay1 trbenin yan banda bulunduunu belirtmi olalm.

Kabir tandaki yaz syle:

"Merlii.e ve nfl.retii.-leln zevce-i HnJ(l( E_fedi Aie Hnt'tt rff.lt:tn el-Flitila see 1160."

. . XVJJ

BURSA HATIRASI

2

BURSA HATIRASI

Ba'de Eda-y Ma-Vecebe Aleyna

Bin yz on yedi senesi Mays' nn beine tesadf eden pazar g1 [18 Mays 1901]t havada bir letaif-i tabi'iyye mevcud idi ki, 11angi canibe baklsa asar- feyz-i bahar kemaliyle arz- didar ediyordu.

Hava ne terlenecek kadar scak, ne necek kadar souk bulunuyor ve afitab- cihan-tabn ziya-y zerrini gya ki bir dilberi peri-peykerin ehre-yi tab-nakinde mndemic olan 1ur- tecella gibi evk-efken ci1an oluyor, adeta her taraf asar- ibtisam arz ediyordu.

Feyyaz- mutlakn mevasin iinde bahar denilen bu mevsim-i pr-n1esara mahza bal1ayi-i ilahisi olan fyuz- bi-unar hangi bir kalbe safa-aver olmaz? Bu mevsinde gnller tarabla maildir. En gan1-gin bir kalbin bile hzn surur ile memzucdur. Bu n1evsimin hululiyle beraber her bir eyin devamndan usanmalar tabiat- zatiyeleri muktezasndan olan insanlar, itada1 bkm usann1 olmalar cil1etle yevm-i n1ahsus gibi evk-efza bir ruz- latifte hanesinde oturur zevk-aina bir kimse grlemez .

Kini Boazii'ne, kimi krlara taban olur. Ite o gn bir gn idi ki, herkesi bu arzettiin mahallere itaban oluyorken muharrir-i fakir de akraba-y acizinden Bab- Vala-y Ser-askeri Levazimat- Umumiye Dairesi biri1ci snf hulefa-y kiramndan ve suleha-y mmetde1 Hac Ali Efe1di hazretleriyle birlikte

1Mellif burada sehven 05 Mays 1 317'de yola ktklarn yazmtr. Esasen 06 Mays 1 3 1 7 Pazar gn yola kmlar, o gn Bursa'ya ulamlar ve akam dinlenerek ertesi gn yani 07 Mays 1317 Pazartesi gn ehir iinde gezmeye balamlardr. (Haz.)

3

Bursa'ya gidiyorduk. Bizim iin Bursa'ya gitmek Boazii'ne filan gitmekten daha kolayd. Mesela bir mesireye gidilip akama avdet etmek, o yeri en letafetli zamanda terk etmek demek olacandan hakkyla istifade edemeyerek avdete mecburiyet oluverir. Bursa'ya azimetimizde akama avdet kabil olamayacandan bu ufak seyahat bizim ii1 bais-i inirah- kult1b (gnlleri1 huzur bulnasna sebep] oluyordu.

1862 ylnda BURSA (AKMED Arivi)

Bursa'ya Avdetimizdeki Esbab- Ma'neviye

Muharrir-i kemterin Bursa seyahati ikinci defa oluyor. Ilk seyahatim 20 Nisan 1312 (02 Mays 1896) tarihindedir ve be

4

g1den ibarettir. Bursa gibi nefayis-i asara n1ecma, evliyau'llah- izama makar olan bir ehr-i latifde bu kadar mddet zarfnda ne grlebilir? Bahusus ilk defa gidi . . . Bu kere n1aksud- asli

makamat- mubarekeyi ziyaret idi. nk Hz. lsmail Hakk Ke1z-i Mnlff kitabnda, "Hi1e111-i evliya isti1dndz1dn. lali olrz! Zirrz v1s1/.l-1. 1ernlcid esbnb- iiessirededi-r ve 1rzzrzr ve efesde brzl(n luilet

vrzrdr." demidi. Ki bu fakirde Bursa' daki evliya-i izam hazerabnn makamat- mubarekesini gzelce ziyaret ve bu sebep ile ehrin havasndan ve letafet-i mevk'iyyesinden istifade emeline dmdm.

Bu bir nevi seyal1at demektir ki, o da "safiru tasihl1t1" hadis-i

erifine mbteni olduu malumdur. ilk seyahatte bu istifadenin n1ahdud kalmas ve o vakitten beri mu tala' aya olan inhimakimin [dknlm1] tesirabyla ehr-i ehir-i mezkfuun kymet-i tarihiyyesi ile derununda medfn olan evliya-y zam hazerabnn teracim-i ahval ve 1enakb- aliyyu'l-ale'l-al kudsiyeleri1e vukuf husulu, kalbimde bir ikinci seyahat ve ziyaret icrasna bir evk-i n1anevi u'lesi uyandrmd .

iki senedir can atbm halde hasbe'l-icab muvaffakiyet oluvermedi. Bu kere ise, inayet-i Hak yetidi. Mahall-i memuriyetim olan Daire-yi Celile-yi En1anet Rusumab1 msa' ade ve me'zuniyetine mebni olarak malazeme-i seferiye bi'l-ikmal yola kld. Bu seyahatimi zihnimde o kadar i'zan1 ettim ki, tasavvurun haricindedir. Zaten bu seyal1ate verilen el1emmiyet deil midir ki bu sabrlar karalamaa mecbur eden?

Evden Vapura Ale's-seher kalkp abdest alnp salat- fecr eda edildi. Dergah-

kadiyyu'l-hacata arz- ubudiyyet ve ta'zimat klnd Ba' dehu refiki enisim olan n1uarunileyh Hac Ali Efendi hazretleriyle yol atalarmz bi'l-ilzar, doruca Galata Yolcu Salonu'na azimetle orada muayene ve murur tezkirelerin1izin kayt muan1elesini icra

5

ettirerek doruca vapura gelindi. Vapurumuz Idare-i Mahsusa'nn Pilevne nanndaki vapurudur. Seccademizi mnasib bir mahalle yayp, antalarmz da gzelce bir mahalle koyup vapuru1 11areketine muntazr kaldk. Yemeimiz yumurta, zeyti1yal dolma, a'la kiraz vesairedir. Bir desti de suyumz vardr.

Evden salona, salondan vapura kadar epeyce n1eakkatler "'

ektik. On , on drt yerde para verdik. Ahiret yolu gibi, paray verirsen, "yolu1 ak, buyurun" diyorlar. Vapurun vakt-i 11areketine kadar sabal1n letafetinde1 istifade etmek ve o karnca gibi oradan buraya gelip giden vapurlara, kayklara bakmak zere gvertenin yksek bir mahalli1de oturuyordum.

Vapurumuz ne pek geni, ne pek dardr. Saatte 12 mil yaparm. Fakat verilen kmr kamilen toz olduu iin 8 mil zerinden gidern1i. Dersa'adet ile Mudanya aras 43 mildir. Biraz sabal1 kahvalts ettik. /dn1 Gnzetesi'1i ele aldm. Yazd vechile etaf temaa edip arasra da gazeteye nazar-k1an [gz atyordum] oluyordun1.

stanbul'dan Hareket

Vapur, saat iki buuk idi, rhtmdan ayrlmaa balad. Bir eyrek manevras srd. Ba'dehu mersa-y Dersa'adet'te1 kdk. Vapur ban Bozburun'a evirdi. Bat lodosu rzgar da epeyce tecek derecede esiyordu.

Yolculuk iin gzlerim envar- meserret sayor. Fakat yine

gnlm Is tan bul' a akyor. Nedendir ki, Istanbul' dan infikaki [ayrlmak] istemiyor? Bursa'nn memalik-i saire-yi ahaneye nisbete1 pek yakn bir vilayet olduu1u bildiim halde g1lmde caygir olan ey n1askat- re'simden [doduum yerden] infikakden mtehassl- te' essrdr. Se)rahatim ve vaki' olacak

6

ziyaretim iin nesrur ve mtebessim, Ista1bul' daki sevdiklerimden ayrldm iin de n1teessir idim .

Vapurum uzla beraber biz de Istanbul' dan an-be-an teba'd

ediyorduk. Biz teba'd ettike nazarm da Istanbul'a mal1sur ve mun'atf blunuyordu.

Epeyce ayrln11hk. Azamet ve letafet ve heybetiyle rek-aver

ekalim-i cihan olan koca Istanbul ufalmaa balad. Vapur la-yankati' ilerlemektedir. Hava lodos olmak hasebiyle ufak ufak dalgacklar vapurumuzla tesadm ediyordu. Bu satrlar yazarken Hayrsz Ada'y gemidik. Bu ada uzaktan da grld gibi, dimdik ve gayr-i meskun yek-pare bir kayadan ibarettir.

Vapur Bozburu1'a takarrub ettike uzaktan mteselsil tepeler grlyordu. o tepeler fevkindeki ecar geri saye-dar deil iseler de menazrr- latifeleriyle def-i ekdar ettiler. Bozburun denilen mahal ki, denize doru bir kntda1 ibarettir. Uzaktan bir burun grlr. Gidildike ufak ufak krfez zuhur eder. Biri geilip de dier uca vasl olundu mu, yine bir krfez mahede edilir. Buralara takarrub olunduu srrada sabahleyin Mudanya' dan hareket eden Bingazi Vapuru'na tesadf ettik. Evvela bizim vapurumuz defa 11alet-i nez'a [can ekien] gelmi bir hastadan ka1 sada-y ihtizaz gibi bir sada ile Bingazi Vapuruna selam verdi. O da yirmi be yandaki bir delikanl sadas gibi bir sada ile bizde1 selam ald. Ba' del1u bizim vapur defa sa1cak indirip bir ddk alarak uurlar olsun iareti1i vermekle, o da eyvallah manasn ifhamen bir ddk ald. Saate bakdm, drt buuk idi. Salat- zuhur iin abdest aldm. Farizay eda ile ehafn letafetinden istifadeye koyuldum. Nil1ayet Bozburu1'u doladk. Arn1utlu Kasabas gr1dii. Manzaras latif bir n1evki-i dilkade vak' dir. Aalklar aras1daki ky haneleri aiyane-i tuyur [ku yuvalar] gibi, safa-aver grnyor.

Hava o kadar kesb-i skunet eyledi ki, hakikaten son derece latif bir hale gelmiti. Umumun nazar bizi mahall-i

7

maksudun1uza isal edecek olan vasta-i nakliye1in mebde'i bulunan Mudanya iskelesine ma'mf bulunuyordu. Nihayet Mudanya hayal meyal grnmee balad. Fakat buradan doladkdan sonra i1sann karsna kan o ma1zara-y dilrubaya doyum olmaz.

Vapurumuz Muda1ya'ya ban tevcih etti. Kei Da kemal-i 11eybetiyle grnd. Yarsndan yukars bulutlar ierisinde idi. Krfezin manzara-y latifesi de zikre ayandr. Artk Mudanya'nn evleri yak1dan seilmee balad. Vapuru1 tenteleri tayfalar tarafndan topla1d. Herkeste bir tela . . . Eyasn ufak tefeini toplayan toplayana. Biz de yava yava toplanmaya baladk. Artk Mudanya'nn sahil boyunu takiben iskeleye yaklayorduk. Mudanya'nn evleri olduka muntazamdr. Sahil boyu Boazii'ni

andrr. Istasyon, ehrin krfez tarafndadr.

skeleye Muvasalat ve Oradan imendiferin Hareketine Kadar

Muda1ya'ya takarrub ettike Bursa'nn fevkinde kain olan ve stndeki berflerle beyaz bir arafa brnm gibi grnen Kei Da nazarmz nnde burudetle cilve-gerdir. Bozburun' u d1dmzden bir saat getii bir srada Muda1ya sahilinde gezi1e1 adamlar fark oluyorlard.

Muda1ya vapur iskelesi Haydarpaa vaprlarnn iskelesi gibi

ise de arz ve mlu onlardan ziyadedir. Uzerinde demir yolu bile vardr. Vapurumuz yava yava iskeleye yaklap ima atld iskelenin st birok 11amallarla, memurinle dolu idi. Eyamz bir hamal vastasyla kardk. Vaktaki iskeleye kadem-1il1ade olduk. Daha iskele tahtalar zerinde bulu1duumuz halde nltezimleri ''toprak basd" nanyla nufus bana yirmier para resim mruru vereceimizi sylediler. Biz de tabi'i verdik. Fakat dal1a topraa basmakszn toprak basd paras isten1ek biraz tuhafcadr. Ne are . . . Belediyeye de varidat lazm.

8

Sahl de )ttouciania

Eski Mudanya' dan bir grnt (Bursa Kent Mzesi Arivi)

Yol antalarmz doruca Mahall-i Rusumat Mdriyeti yolcu salonuna gtrld. Muayene ettirip imendifere rakib olduk. Vapurdan kan yolculardan istek edenleri Bursa'ya 1akil iin bir

sraya dizilmi olan ve intizamca bizim Istanbul payto1larndan bala-ter bulunan temiz demeli arabalar da dolu idi. imendifer pek masharadr. Hat dardr. Vagonlar nini, lokomotif de keza. Fakat vagonlar tren ekspresi vagonlar gibi muntazamcadr. Mini mini mashara kampanas alnd. ocuk sesi gibi olan ddn ttrd, hareket eyledi.

Mudanya'dan Bursa'ya

Mudanya'ya vapurun zan1an- nuvasalat tam saat sekizdir. imendiferin hareketi ise sekiz yirmibedir. Tren hareketle tayy- n1esafeye balad. Zeytinlik denilen n1ahalle giderek bu yolun her

9

iki ciheti dut ve zeytin aalarn havi seyreke ormandr. Maluma, Bozburun' u doladkdan sonra bu ha valide en byk ticaret ipekilik olduu bilinmelidir. Bu dutluklarda ite o ipekiliin teferruatndandr. Trenimiz balad yokuu kmaa. Bu n1anzara cidden hotur. Hat gayet i'vicacldr(virajl]. nk

byle olmasa daa tren nasl kabilir? Ite byle dola1a dolana birok tepeler ktk. Buradan Gemlik Krfezi yle dil-niin [latif] bir surette arz- endam eyledi ki kuvve-i kalemiyem msait olsa idi size airane surette anlatrdm. Be saat mtehayyirane bakmakla doyulmaz. Kadir-i zlcelali1 kudretine azametine pek gzel burhan.

Mudanya'da lstasyonu'ndan bir grnt (Bursa Kent Mzesi Arivi)

1 0

Yoku bitti. Trenin ddk almasndan bir istasyona takarrub olunduu anlalyordu. Saat tan1am sekizi elli be dakika geiyordu. Tren durdu. Nazarma bir bina arpb. Yazsndan

Yrkali Istasyonu olduunu anladm.

urada arzedilecek bir ey vardr. O da gayet dil-niin bir

surette yaplm bir sebildir. Banisi Inegllolu Hac Mehmed Efendi namnda bir sahib-i hayrdr. Drt emesi, drt tas vardr. Trenin durmasyla halk su imee yle bir hahi gsterdi ki, trenden inmedik, su imedik kaln1ad gibidir. Tal1kikatma nazaran bu zat- 'ali-kadr erafta1 ini. Suyun menba' epeyce uzakdr. Pek gzel bir 11ayr yapm.

Yrkali lstasyonu'ndan bir grnt (Bursa Kent Mzesi Arivi)

. Tren be dakika so11ra hareket edip Baden1lik denilen bir Islam

Ky'ne tesadf ettik. Daha baz tek tk kyler grnyordu. Lakin bu noktadaki na1zara)'l nasl anlatayn1? Artk Bursa ovas1a nezaret-i ka11ilesi ola1 bi 1oktadayz. Mddet-i mrmde o malZaray ikinci def' a olmak zere grdm. Bu

2 Metinde bu istasyonun ad Yrkili eklinde gemektedir. (Haz.)

1

letafet cidden tasvir ve tasavvurun fevkindedir. Ufkun cevanib-i erba' as zmrdi1 ekinlerle muhattr. O ecar- kebire gibi came-i latife brnm bir pir-i sal-l1urde gibi latif ve halavetli grnmekdedir. Bu n1anzara nadir grlr n1enazrdandr, zan1ederim.

Tre1 bir n1ddet yoku indi. Nihayet Nilfer suyunu bir kpr vastasyla geti. Bursa ehri de bir devenin zerine sinek konmu gibi grnd. Dokuz buua kadar tayy- mesafe eyledik. Tam

dokuz buukda Koru Istasyon'na muvasalat eyledik. Bir bando musikisi iidilmekle halk pencerelere koudu. Meer bu muzika Bursa Hamidiye Sanayi Mektebi talebesi tarafndan alnyormu .

I' dadi-i Mlki talebesine ziyafet keide olunmu. Pek ok kalabalk idi.

Trenin o muski sadas aras111da istasyona vrudu pek ho oldu. Talebe ise, saf tekil eyleyip kemal-i adab ile trenin hareketine muterakkib duruyorlard. Be dakika sonra hareketle

tam saat onu iki gee Acemler Istasyo1u'na muvasalat olundu .

Buras Bursa'nn ekirge Istasyonu' dur. Trenimiz buraya vasl olduu zaman ta'rlf olunmaz bir surur ve iniraha mstarak olmudum. Buras Bursa'nn bir mesiresi olduundan pazar gnne msadif oln1ak hasebiyle pek ziyade kalabalk idi. Mstakbilin (karlaya1lar] dahi var idi. Yolcu1u1 ou buraya kd dersem mubalaa etmemi olurun.

Tren yine hareketle yedi dakika sonra Yahudiler Istasyonu' na vard. Buraya Bursa Beklemesi dahi derler. Buras da pek kalabalk idi. Bu da Bursa istasyonlarndandr. Yine hareketle tam

saat o1u yirmi be dakika gee son istasyon ki, Bursa Istasyonu derler, mvasalatla ime1difer hepimizi burada brakd.

Herkeste bir tela . . . Eyay alp bir arabaya rakibe1 misafir olacamz haneye (Hkumet saraynn karsnda ve cadde zerindedir) doru ekmesini arabacya ihtar ettik .. Fakat Bursa toprana ayak basar basmaz heybet-i evliyaullah kalb-i fakir-

L2

11anemde ru-nn1a oldu. Burada medffin olan o byk zevat ziyaretle merref olacam dndke mesrur da oluyordum.

PALAIS iDV OOUVtmm!UR, BROUSSI!. i"'

l

Eski Bursa Hkmet kona (Bursa Kent Mzesi Arivi)

ilk iim ruhaniyetleri1den istifaza olduum erval1- latifelerine

ihlas bir Fatiha ihda eyledim. Yolda iki geeli olnu Bursa kadnlar yolcular seyrediyord.

Yolculuk hali malum . . . Epey yorulmuuz. Yemekler ye1ildi. Uykular terif etti. Yataklara serildik.

1 3

1 4

Bursa' da

Yevm-i Pazartesi, 7Mays 1317 {20 Mays 1901)

Sokaklar intizam ve mkemmeliyetce Istanbul sokaklarnn ekserinden ariz ve mferrahdr. Ahmed Vefik Paa n1erhumun ahaliyi mecbur- kran eyleyen asar- celilesi cmlesindendir. Hane ve dkkanlar1 birbirine mhazi bulunmas caddeye ayrca bir meziyet vern1ektedir.

ilk iimiz Kutbu'l-arifin gavsu'l-vasili1 piva-y tarikat n1rid-i hakikat

arif-i billah Ismail Hakk 11azretlerini ziyaret olmak nusammemdi. Zate1 bulunduumuz mahal, civar- mes' adetnedar- I alileridir,

Sabahleyin her eyden evvel iimiz merkad-i mnevverlerini ziyaret oldu. Evden ktmzda derunuma bir arpntdr arz

A

oldu. Hem seviniyorum, 11em de yreim arpyor idi. Aman ya

Rabbi! Nereye gidiyorum? Senin sevgili kulunu1 Ismail Hakk hazretlerinin kabri1i ziyarete diye kalbime geldike hrmet ve n1eserret ve havf ile n1emzt1c bir 11is ile ntehassis oluyordun1. Evet, asar- alilerini okuduka irfann1 meftt1nu olduum o zat- alinin gidip merkad-i mnevverini ziyaret nasip oluyor. Bu inayet-i ilal1iyeye krler ediyorum. Yaklayordu(m) . . . Yakladka o mahall-i n1bareke nasl bir hrmetle takarrub edebileceimi tayakkun ettike adeta akn gibi bir hale uruyordum.

Nihayet Dergah- erif'in kapsndan girdim. Be sene evvelki gibi, harabe-zar deildi. Ser-karin-i hazret-i ehriyari Hac Ali Be)',

1 5

gerek hcreleri, gerek dergah pek n1kemmel bir surette ta'mir ettirmi.

smail Hakk Dergahnn cepheden grn (Mellif)

L6

Trbe-i mbarekeye can atarak girdiimde o deminki hallerin hepsi zail ve bir inirah ve inbisat- deruni hasl oldu. Ayak

"

ucunda durup ziyaret eyledim. An1an ya Rabbi, ne erefdir! Bu ziyaret esnasnda zat- alilerinin am' da iken rul1aniyet-i Muhyiddin Arabi' den feyz almakla beraber delaletleriyle hak-i pay-i Resul-i Ekrem' e yz srdkleri esnada nail olduklar iltifat- cil1an-derecat- peygamberiyi dndke ervah- aliyyelerinden

istimdad eyledim. Il1las- erif, Fatiha-y erif okuyup ruh- pr-ftfth- alilerine ihda eyledim. Kemal-i ta'zin1le trbeden infikak eyledim [ayrldm]. Ama gnlm bir trl ayrlmad. Bugn nereye gittim, nerede bulundumsa trbenin hey' eti 11eybeti gzmn nnden gitmedi. Bursa' da bulunduum mddete her g1 ziyareti azmeyledim. Tafsilini sair ziyaretlerimde itmam eylerim.

1 7

lsmail Hakk Hazretlerinin trbesi (Mellif)

Ba'dehu Cami-i Kebir'i ziyaret eyledik. Bu Cani-i erif'in dnyada bir misli muhakkak olarak yoktur. Hem mferreh, hem cesimdir. Yirmi bir kubbe3 zerine mebni olup iinde on alh drt ke direk vardr. Orta yerindeki kubbenin st ak can1ekandr. Can1ii1 derun ziyade aydnlktr. Duvarlarn hattatln-i mel1urei Osma1iye'nin cesim ve 1adide levayihi tezyin eylemitir. Humt Osmaniye kaybolsa, insan gidip Cami-i Kebir'de bulabilir. Kubbe1in ak yeri1in ta alhnda olnak zere adrvan hizmetini

3 Ulucami yirmi kubbe zerine kuruludur. Burada mellif sehven yirmi bir kubbe zerine mebni olduunu sylyor. (Haz.)

1 8

grmekde olan etraf parmaklkl bir de havuz mevcuttur. Havuzun stndeki fevvarenin arlhs samiay tehziz eder. Etrafnda musluklar vardr. Drt taraf maksure ile evrilmitir.

Ulucami'den (Mellif)

Mihrab ve mi1ber ve mezzin mahfili bi-meseldi. Mihrab o kadar san' atl, o kadar nefis, o kadar dil-rbadr ki, baklmakla doyulmaz. San'at- Osmaniyenin nefasetine bir burhan- azimdir. Hele minberi kamilen abanozda1dr. Birka bin para aba1ozdan nteekkildir. o kadar mahirane bir surette birbiri1e balanp ekal-i mte' addide husule getirilmitir ki, hayra1 ol11amak mn1kn mdr? Tam bir sa' at tetkik eyledim. Olur, bir misli daha yaplr deildir. Mezzin mahfili dahi yledir.

1 9

Krsy grdm gibi Omer Halveti hazretlerini tahattur eyledim. nk onu vaaz etmek zere zorla bu krsye karmlar. Cami-i erlfde sami'm dolu idi. Krsye kmasyla ve bir kere Allah diye feryad eylenesiyle hem ke1disi, hem de san1i'm kendinden gemilerdi.

Cami-i Kebir' in n1ahalli Tufan- Nuh' da salim kalmdr. Nakili

Hazret-i Pir Uftade kuddise srruhudur. Banisi Yldrm Bayezld' dir. Sebeb-i banisi damad es-Seyyid Emir Sultan hazretleridir. Bir gece alem-i manada Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem efendimiz hazretlerini grmlerdir ki, ba-kemal-i saadet Cami-i Kebir'i1 yerini terif buyurup mbarek asa-y erifleriyle Cami-i erifin hududunu izip nian etmiler ve "1 1tnl11Zlle ii.1t1teti1 ii1 bir Ul1t Cfi1i bi1fi edi1'' diye emir buyurmulardr. Hz. Emir uykuda1 bidar oldukda vakay kaynpederi Yldrm Bayezid Han Hazretleri1e ifade eylemesiyle her ikisi ve erkan- devlet ricali Cami-i erifin olduu mahalle gelip Sultanu'l-Enbiya aleyhisselam efendimiz hazretlerinin mbarek asa-y erifleriyle izilen n1ahalli ve hududu bir yeil hat ile bulup Hazret-i Emir'in r'yalaryla Edirne'nin gaza maln sarfedip yirmi kubbeli olmak ve vasatnda eblke kubbe altnda bir adrvan bulunmak zere kapl olarak i bu Cami-i erlf'i ina buyurdular .

.

Ilk Cuma hutbesini Hamid' ddm-i Aksarayi kuddise srruhu'l-celi 11azretleri okumulardr4. Timurlenk Bursa'ya geldii1de iine saman doldurup atee vermitir. elebi Sultan Mehmed Han 11azretleri tamir eyledi. Celaliler zamannda da ok hasarata urad. Bir l1ayli zaman harabe ekli1de kald. Ama yi1e namaz klnyor ve tedris-i ulun1 ediliyormu.

1210 (1795)' da kutbu'l-arifin Ahmed Gazzi hazretleri kendisine

Ira1 gaza malndan hediye gele1 krk kese akeyi bu Cami-i

4 Bir rivayetle ba'de salati'l-cuma ilk defa olarak vaaz eylemitir. Tafsili aada gelir.

20

erif' in tamiri urunda sarf etcli. El-yevm minberinde drt sancak vardr. Bunu muaru'n-ileyh asmtr.

1202 (1787)' de M1zevi Abdullah Efendi nam1da bir zat tarafndan cesim bir ktphane te'sis edildi. Gzel kitaplar vardr.

1206 (1791)' da harik- kebirde hasara urayp yine n1kemmelen tan1ir olundu. O zaman Bursa valisi Nurullah Paa'nn ok himmeti oldu.

1285 (1868 )'deki hareket-i arzda mhim hasara uram ve zaman- saltanat- Abdulaziz' de tan1ir olunmutur. Ahd-i Sultan Abdulhamid Han- Sani' de de pek n1kemmel tamir edilmitir.

Dnyada be n1ukaddes mal1al vardr: Biri Mekke-i Mkerreme, biri Medine-i Mnevvere, biri Kudus- erif, biri am'da Emeviyye biri de bu Cami-i erif'dir. Sol tarafndaki mi1areyi Yavuz Sulta1 Selim Han 11azretleri bina edip, Cami-i erif civarndaki bi1a-kerdesi e1gl Hamam'n buna v akfey lemidir.

Nasl anlataym? Ruhaniyeti itibariyle nadiru'l-emsaldir. Cenab- Hakk'a yzbin krettim. Burada eda-y salah bu kemter kuluna nasib etti. Can1i-i erif'in avlusunda kahveler vardr. Valiyi esbak merl1um Mnir Paa'un bir sebili mevcut olup suyu gayet leziz olan Kavak Suyu' dur. Bu su Bursa'y il1ya eylemitir.

2 1

J 1

-

(

-.

Ulucami adrvan (Bursa Kent Mzesi Arivi)

Minaresini temaa ederken onun dibinde bir vakit ile dolduran kutbu'l-aktab Hzr Dede kuddise srruhuyu tahattur eyledike bir heybet ii1de kalmdm.

Bu Cami-i erif' den Hkumet Saray'na doru gelirke1 yolda sol tarafta rast geldiim bir kabrin ta1da yle yazl idi:

"Trzrfknt- rzliyye-i Hrzzret-i Nnlcibe1Ldiyye 1enyilL-i 'izfi.11Ldrz1t pfvfi-y tnrflcnt rel-1ii.1fi-y Jn.kflw.t t erkez-i dfi.ire-i velfiyet rrecrtLt'- esrfi.r- nLe'lirf:f sfil.ib-i refidet lc1tb1'l-firi:ffr. grzvs1'lvfisilf1 1iirid-i fi.gfilL firij-i bi'llfilL 11Lrztln'- e.vfi.r- 11Lii.rebbf-i lrztif post-1if-i Jn1gnlL- erf.f Jc1dvet1's-slelfi. ve's-snlilcf1L el-Hfi.c AluLed Bnbrz E_fe1di Hrzzretlerii r?.J.- pii.rftlJL'L ii el-Frztiln. 1261 (1845)"

Ziyaret eyleyip avdetle Cami-i Kebir'in mihrab verasnda ve cadde zerinde medfun olan Yrgen Dede'yi ziyaret eyledim.

22

Erbab- seyahattendir. Mekke-i Mkerreme' den n1isal Cami-i erif'i tavaf eder grp hasl olan muhabbeti zerine Bursa'ya gelmi. Hasbeten-lillah Cami-i Kebir' de mddet-i medide hizmet ehni ve her gece elli kere abdest alp yz rekat namaz kln1ay adet eylemidi. Vasiyeti zerine mil1rab ark.asnda defnolundu. Bir iki defa aher yere naklettiler. Sabal1leyin yi1e mihrab arkasnda buldular. Yrgen Dede denilmesi bu sebeptendir. Mezar tanda, "K1-tb'l-lirifi1 el-Hlic Msta_frz E,fe1di el-firif biYii.rilger Dede. R1l11.1rz el-Frztiltn." yazl olduu gibi sanduka

,..

tann zerinde de Ayete'l-Krsi yazldr. Pek heybetlidir . .

Orada1 doru arsna azimet olundu. Ayn lsta1bul'un Kalpaklarba gibidir ve daha uzundur. Evveli kar-gir imi. Hareket-i arzdan [zelzele] sonra ahap olarak yapn1lar ve zeri svanm. Ayn grn kar-gir gibidir. Her bir sanat ehli vardr. Ksm ksmdr; basmaclar, tuhafiyeciler, attariye satanlar, bakrclar, zahire tccarlar, kunduraclar, saraclar. . . Her ey mevcuttur. Arana1 ey bulu1ur. Oradan semte gelirken mftcid-i 11ayali olan eyh Kuteri hazretlerini ziyaret eyledim. Cami-i Kebir'e yakn cadde zerindedir. Muarunileyh hazretleri malun1 olduu zere Hdavendigar Gazi zaman erenlerindendir. Demir parmaklkl trbesi vardr. Penceresi balas1da "K1tb1,1.'l-firff1 grzvs1.'l-vfislf1 eyl Kii.terf rzle;li'r-rrzlue ve'l-g1frfi.1 835 (1432)" yazldr.

Bir mddet istirahatte1 sonra ehrin mevaki-i mrtefi' asndan [jrksek yerleri1den] ma' dftd olan Tophane'yi ziyarete gittik. Ovaya buradan kubak baklr. Ahmed Vefik Paa merhum zamannda epeyce umran grmtr. Orta yerinde bir saat kulesi varm, yars yklmhr. Buraya kad1lar gelir oturup elenirler. Drt top n1evcut; bayram, ramazanda iftar iin atarlarm. Bu mahal insana Bursa ovasn gsterir. Letafeti ta'rif ve tasvir mmkn deildir. Aalar arasnda kylerin letafeti o kadar uzakta grlen iftlikler ve mandralar insana inbisat verir.

23

Ova cesin1dir. Fakat insan kanyla n1lemn1adr. Bunu dndke air Sezai Bey' in,

Pelc lntff bir 1a11,znrnr vnrdr _fnkrt li1r-luzrs1 Gzleride k111l ynlnr i1Ldire1L cfi.1n1 gibi

beyti hatra geldi.

Trbe-i Sultan Osman Gazi ve Orhan Gazi Hazerahn Ziyaret

Kenal-i adab ve tazim ile trbeye dahil oldun. Giderken narunileyhin mevl1ibe-i rabbaniyye olan uluvv-i himmet, metanet, azn, hiddet-i zeka, maharet-i harbiye, celadet-i ftyye meziyat- celilesini, an- celadetini, ahane-i maharetini .. sa1dukas zerinde tecessm etmi gibi grdm. Oyle bir heybete duar oldum ki, tarif edemem. Aman ya Rabbi! Ne ruha1iyetli ve 1e feyz-baha bir mal1all-i mukaddes . . .

Ihlas- erif, Fatiha-i erif okuyup ruh- pr-futftl1una ihda eyledim. Etraf sedeften ebeke-muhat olan sa1dukann n tarafnda;

"1111s- ntln'- lilfet el1n- eJvn- snlta.nt ecdfid- selfi.tft-i Jii11fi.y1t'l'l-'ll'/Vrl11 bn1i-i tlt-gfi.Jt-l ev/cet 'l fi.1l esS'ftltfiL el-gnzi eb'ft1lftllit ve'l-1-egfi.zf Os1n1 Hn esJce1 tel L'f L 'llfiJ l1 L-te' nlfi. b'i ll tb1 Ll Ln te'l-Ci1lll 1' l J mzretleri''

yazl idi.

Sultan Aziz nerhumun kendi eliyle sandukasnn gs tarafna ta'lik eyledii murassa nian- zian- Osma1i'yi grdn1. Bunun orada bir kasas vardr. Orada hfz olunyor. Sa1dukan1 gs tarafnda u levl1a muallakdr:

24

"B tili Hrzzret-i Osl'rt Glizi tnttn Abdlrzziz icfid ve t.e'sis eyledi. Ve s1.11 ve tn.'lik eyleyip l

Sultan Selim'in biraderidir. Manisa valisi iken pederi fevt olmakla Yavuz Sultan Selim, zerine asker ekip ehit etmitir 918 (1512).

A

Alim, fazl, arif idi. Te'lifa h var in1i.

Kasm elebi b. Sultan Orhan henz kk yanda ike1 vefat eylemekle peder-i alilerinin sol tarafnda medfundur. Trbede daha o1alb ehzade ve sultan medfundur. Trbe kapsun sanda sancak-darlar medfundur.

Sultan Osman Han' n trbesinin d penceresinin nnde akta drt be kabir vardr. Nilfer Sultan hazretleri ki, Orhan Gazi hazretlerinin zevce-i muhteremesi idi, orta yerde medfundr.

Bu Tophane Meydan'na Osmaniye dahi derlerin1i. Buray ziyaretten sonra messesat- cedideden olan ve cesamet ve zerafetiyle rev1ak-bah olan Askeri Dairesi ve onun ilerisinde Islal1-hane ve onu1 daha ilerisinde Guraba Hastanesi musadif-i 1azar oldu. Bu nevki o kadar havadar ki, 1efs-i Bursa' da 11i hava alamadmz halde burada rzgardan duramadk.

Arhk eve avdet olundu. Tecdid-i vuzudan ve biraz istirahatten sonra salat- zuhru camaatle eda maksadyla Ulucami veya Cami-i Kebir'e azim olduk. Cemaat yarsna karib idi. Ya1i ale't-tahn1in

bi1e yakn idi. Mezzin ba selavatlad. Ba' del-Fatiha, Ihlas- A

erif te1 evvel Ame1e'r-Resul sure 1il1ayetine kadar okudu .

Ba' dehu Ihlas tilavet olundu. Kan1etten evvel bir kere hep bir azdan, ''Estnfi:r1llfil'/ estrfirllfi.lt, estnfirllfil el-nzfr ellezf lfiilfi.le illfi-lt1, el-Hnyy1.l1l-K11:yy11 ve 1eti.b1.l ileyl( ve 1es'elii.l't-tevbete ve'l-rrnfirete le1li i11Je lr1 lii.ve't-tevvfib'lt.'r-rnlf" okunduktan sonra cemaatle farz eda olundu.

A

Son snnet klndktan sonra Ayete'l-Krsi'den evvel miiezzin efendi, "Hazret-i Habibu'llal1' a salavat'' deyip ba' dehu bu szne, "Snlli ve selli1 nln erefi r-uri cef'i'l-e.biyfi ve'l-1tiirself1 snlnvfit-ullfil ve selfirrt1.'1-nle;li1 ecrn'fr ve'l-lmrd li'llfilti Rnbbi'l-filerrfr. El-

26

Fntilll" ilave eyledi. Tesbih ekilib veda olunduktan sonra camiden kld.

Ey kari, o dakikalardaki iniral1 ve inbisat- derun1)ri nasl tarif edeyim? u Cami-i erif balada yazdn vechile mecma' - esrardr. Her namazda bir evliyau'llal1 hazr olurmu, denilir. Bu son deildir. Ha, unu da arzedeyim ki, imam farz selamn verdii gibi, bir dier imam son cemaat yerinde, "Allahu ekber" der, namaza durur. Bunun cemaati de ikiyzde1 aa olmaz. Cemaate yetiemeyenleri iftitah tekbiri fezailinden mahrum braknamak iin bir ikinci imam esasen tayin olunmutur.

Ba' dehu arya gelip, aznza layk Bursa kebabn gvdeye attk. Sular idik. Bir arabaya bi1dik. Bursa'ya yarm saat mesafesi olan ekirge'ye eski kaplcaya bera-y istihmam gitdik. Gittiimiz yol, iki taraf bazen orman, bazen bir taraf ovaya ku bak 1ezaretli bir tarik-i ferah-fezadr.

Kaplcaya muvasalat olundu. Soyundktan sonra kaplca dahiline girildi. Dal1ili su buharndan insan insan gremez bir 11aldedir. Bereket versin ki, biraz sonra gzlerimiz ald, etafmzdakileri fark eder olduk. Kubbenin mstenidi olmak zere etrafnda ve bu stunlarn ortasnda byk bir havuz vardr. Mezkur havuzun yannda ve duvar kenarnda dier bir ufak 11avuz mevcuttur ki, su en evvel aslanazndan bu ufak havuza gelir. Kk havuz da gele1 suyu byk havuza nakleder. Havuzlarn derinlii omuzu rter. Yan tarafnda musluklar daima akar. Kurnalar dahi var ise de, havuzlar ve bahusus aslanaz varken kurnalara pek nazar- iltifat atfolunmaz. Bu kaplcann suyu eliklidir. Bu havuzun olduu n1ahal Ceneviz' de1 kaln1adr. D tarafnn banisi Hdave1digar Gazi' dir .

U byk kubbesi vardr. Biri d, ikincisi soukluk, ncs havuzun olduu yerdir. Bir saat kadar elendik. Mkemmel ykandk. Abdest alp ktk. Bize verdikleri havlular vasfa bi-

27

11akkn ayandr. Eer Istanbul hamamlarnda o havlular size ikram edecek olurlarsa iki mecidiyeden aa kabil veremezsiniz, utanrsnz. Biz ise yz para verdik. Szmz birdenbire yanl anlayp bize tamah-karlk etmeyi1iz. Sehavet sahibi imiler deyiniz. Zira yerli al1ali yirmi para verir. En sahi olat kuru feda eder. imdi siz kyas buyuru1uz da Bursa'ya giderseniz aldanmaynz.

u satrlar yazarken, o havlular iinde n1sterih olarak oturuyordum. Arasra da pencereye bam evirdike Bursa ovasn temaa ediyordum.

Hdavendigar Gazi'ye

Gittiimiz mahal mukaddes, mbarek bir yerdir. Evvela trbeyi ziyaret eyledik. Aman ya Rabbi! Ne ruhaniyet. . . Ne

11eybet! Iimde1 ba1a u zat- ali-kadr ii11 ''haza-veliyyullah" diyorlar. Kubbe altnda ve direkler ortas1da pirin ebeke iinde sanduka altnda yatan o vcud- mukaddesin hahrat- tarihiyyesini dndke bir hiss-i heybet ve ahval-i keramet itimalini teyakkun ettike bir 11iss-i hrmet ile mtehassis kaldm.

Rumeli' nde, Kosova' da ehit olup Bursa' ya nakliyle bu trbeyi n1ukaddeseye defnolundu. Keramah zahir padiahan- al-i Osman'dandr. Hayrat ve hasenah pek oktur. Fmhat- mhimme-i adidesiyle her trl sitayie seza-vardr [laykhr]. Trbelerinin nnde bulundtum zanan hissettiin1 ey, ahane mel1abet insa1 ra'edar edecek bir kuvvettir. Mahall-i el1adetlerinde [Kosova' da] ayrca bir trbeleri vardr. Buradaki trbeleri pek zarif ve musanna' dr, vasi' dir. ebekesi pirinten mamuldr.

28

Ziyaretten sonra gayet bir inirah husule geldi. Hakan- marnileyhin tac- saadetleri, yeil cbbeleri, seccadeleri, muharebede iktisa ettikleri zrh elyevm trbede mahfuzdur.

Bir de ie varm. Az sere parma ancak girebilir derecede ufak olduu halde derununda drt parmak etliinde kalnca bir tahta zerine yazlm Hilye-i saadet varm. Trbedar, yok idi. Bunlar ziyaret nasip olamad. Yldrm Bayezid'n mal1dumu Musa elebi ile Emir Sleyman burada medfundur.

Vakt-i asr takarrub eyledii cihetle cami-i erife dahil oldum. Ya1 yana iki kubbedir. Fakat biri harekette1 yklm, sonra stn dz yapmlar. Elyevm bir kubbedir. Orta yeri1de bir kaynar su vardr. Sadas zikrullah ile itigalini ima ediyor. Fakat cemaa tsizdir.

Hdavendigar Cami-i erifi (Mellif)

29

Ehaf ikinci kat medresedir. Yani kubbeye kadar medresedir. Etrafnda, yani kubbeyi frdolay evirmitir. Kre-i arzda bunun bir misline tesadf olunmaz. Antika keeleri llavidir. Farsa tefsirli, kebir bir Mushaf- erif vardr. Ziyaret oluldu. Byk mumlar krmz balmumundandr. Cami-i erif lndeki adrvan dahi nadir'l-emsaldir. Msemmen'-ekl [sekizgen] yksek bir havuz, orta yerinde bir tekerlek tekne vardr ki, oradan nebean eden su havuza dklyor. Musluklar vardr. Kelerinden akan su scakdr; bir scak, bir souk, bir scak, bir souk. Yaz k hakketen gzeldir.

Burann ruhaliyetinden feyz-yab oldukdan ve salat- asr eda eyledikten sonra Bursa'ya avdet olundu.

Esna-y Avdeue

Sol tarafta bir mezarla rast gelindi. Burada tahminimiz vechile Sleyman Efendi hazretlerinil kabr-i alilerili aradk, bulduk. Karin-i padialli Hac Ali Bey pek gzel bir surette tamir ettirmi, demir parnlaklkla evrilmitir. Mezar tanda hatt- celi ile yle yazl idi:

"Mn 1Lz111e-i 1e1Ll(nbe-i velndet-i 1ebeviye nle;l.isseln11L ve't-tnliyye iiellfi Siiley1n11 E_fe1di 1erlt1t11 1erl(nn-1 1 f'tiiteberrekidir. Aleyli'r-rnl u eti ve'l-g1-1;frn1. "6

Marunileyh hazretleri Yldrm Bayezid Han hazretlerinin imam- evveli idi. Kibar- evliyaullahdan ak bir zat- erifdir. Mukarreb-i nebevi olduuna Mevli'i.d-i erff i delalet eder; arkda garbda aklar okurlar, okuturlar. Keramah ok idi. Trbe-i aliyyelerini bulmu olmaklm hasebiyle o derecede mesrur oldunl ki, tarif edemem. Derhal orada toprak zerinde diz kp

kemal-i adab ve ta'zim ile Sure-i Mlk, Ihlas ile bir Fatiha-i

6 Bu ta u anda Muracliye Mezartalan Ak Hava .Mzesindedir. (Haz.)

30

erif okuyarak ruh- eriflerine il1da eyledim. Ve efaat- aliyyelerine nailiyyetimi Cenab- Hak' dan temenni ettim. Trbe-i aliyyelerini bulamayacam diye mahzun olduum bir srada 11atr- fakiraneme Mevl11d- erff deki,

Ki1ile lci nlc 1ifi.1 vnrdr ,.. Alcbet n'fikn n1r. irgiiriir

beyti geldi.

3 1

MevlCdi Sleyman elebi Trbesi (Mellif)

32

Hakikaten kabr-i eriflerini kolaylkla bulduk. Gzelce ziyaretten sonra yolda bir arabaya atlayarak eve geldik.

Yevm-i Sal, 8 Mays 131 7 [21 Mays 1901)

Cami-i Kebir'i kinci Ziyaret

Salat- zuhuru eda kasdiyle tekrar gitdim. Bu kere duvarlarn tezyin eden hurut- n1tenevvi'adan bazlarn size bildireyim. Orta kapdan girilince soldan dolaarak size mehur yazlar bildireyim.

Byk kap st1de ser-sikke-ke Abdulfettah Efendi merhum tarafndan yazln1 Abdlaziz hazretlerinin bir turas vardr. Bu Cami-i erif'in hakan- marnileyh tarafndan tanir edildiine

delalet eder. Ba' dehu Mustafa Izzet Efendi merhumun krk arn n1urabbanda bir levhas grlyor ki, il VrzllnlLtL gnlib11,11 nln e'IJlrilf" (Yusuf, 12/21} yazldr. 1279' {1862)da yazlmtr. Son derecede nefistir. Altnda, "1e's-srzlnte telu7 t1i'lfelni ve'l-tiilcer ve lezikr1llnli ekber'' {A1kebut, 29 / 45) yazl levhay yaza1 Mustafa erif Efendi'dir. 1268 (1851) tarihinde yazlmtr. Sonra yirmi arna karib cesamette, ''Re's1'l-Jik111,eti telfi_fet1'l-lnl." yazldrr. Hattat efik Efendi'nindir. Duvara fra ile yazlmtrr. 1279'(1862)da yazlmtr. Soldaki kapnn stne ser-sikke-ke Abdulfettah Efendi'ni1 1277(1860)'de 11att- nefisi ta'lik ile yazm olduu levha-y azimede, "Bel-liive K.r'n111 11Lecfd" (Burctc, 85/21) ayet-i kerimesi muharrer olup cesim ve pek latiftir. Az ileride efik Efendi n1erhumun "Allnl1, veliyyii't-tev_filc" yazl levhas vardr ki, hl-meseldir. Cesan1ette, ''Vellnl1 gnlib1'.i1 nln eril.i'' levhas kadardr.7

7 Ulucamideki yaz ve 11atlar hakknda geni bilgi iin bk. Zafer htiyar, Bursa Ulu camii, stanbul, 2005; Bursa'nn Kalbi Ulu cami, Editr M.KaraB.Kemikli, Bursa, 2009.

33

Ulucami ve civar (Mellif)

Hnkar mahfilinin yannda Sulta1 Mahmud Han- Sani 11azretleri tarafndan slus olarak yazlm " Ve izli. lrzl(.etttii1t bey1e/11.-1fisi e-tnlkii:tt1?. bi'l-rdli" (Nisa/ 4/58) ayet-i kerimesi vardr. Hakikaten gzel yazlmtr.

Mihrabn solu1da n1arnileyh Abdulfettah Efendi tarafndan ifte olarak yazlm, "Allfil H1" levhas vardr ki, " Vrllfilrl gfilibii

rlli-errilf.'' levhas kadardr. Mihrabn halasnda Ism-i Celal ile .

Ism-i Nebi vardr. Altnda, ''Ve e11e/l-resficide li'llfili" ( Cin, 72/18) ila-ahirihi ayet-i kerimesi muharrerdir. Mihrabn etrafnda hatt- kufi ile Esma-i Hsna muharrerdir. Bundan baka sls yaz ile

A

Ayete'l-krsi yazldr. O kadar istifli, o kadar nefis yazlmtr ki, baklmakla doyulmaz.

Minberin dnyada misli yoktur. Balada yazdm, olur ey deildir. Minberin sa tarafndan Ravza-y Mutahhara'nn bab- erifine ta'lik olunmaa eref-i azimine nail olan yazl perde

34

vardr. Yannda Mekke-i Miikerreme'nin cesim bir resmi vardr. Onun yannda Besmele-i erife yazldr. Pek byktr.

Sa taraftaki kapnn banda efik Efendi tarafndan hatt- diva1i ile yazlm Esma-i Hs1a vardr. Kapn1 stnde, " Vnllli.l1 1i-verliili1 r 1lft" (Burc, 85/20) yazldr ki, kar kapn1 stndeki ayet-i kerimenin makablidir. Bu da ta'lik iledir. Bu kapnn nndeki direkte ki muallak levha efik Efendi tarafndan,

"Yfi cn1in.'l-/(ebfr ve yfi 1ecn'n'l-kibfir Tflbfi li-e1t yezflriilce.fi'l-leyli ve11-1el111-r"s

Ve sa taraf kesinde istif zre yazlm drt vav vardr ki, sanat- hat bunda tekmil olmutur. Altnda,

B. l1ti!t11 e1rrol11.b tezlib ve tnslfl.-i l.erl- Eyledi icrli Mln1edle fik-i 11.n-tii.vfi1

yazldr. Orta kapnn yan1da gayet cesim bir levha, "Fn'le1'JL el.' rte J{' lfi

ilfile illnlllil" (Muhammed, 47 /19) yazldr. (Kazasker Mustafa) . Izzet Efendi'nindir. Orta direkler zeri1de hatt- sls ve kufi ile Esma-i Hsna yazldr. Duvarlar zerine Esna-i Hsna yazlnbr. Hem ta'lik, hem sls, hem divani, hem kfidir. Daha ok ayet-i kerime ve el1adis-i nebeviye yazlmtr .

Niyetimiz Hz. Uftade'yi ziyarettir. Hem de Pnarba'na gidip orann letafetinden istifade ve Pnarba Kabristan' nda medfun olan evliyaullahn ruhaniyetleri1de1 istifazadr. Efe1di Amcam ile birlikte bu tasavvuru mevki-i fi'le karmak iin yola kbk .

Fakat ikindi vakti takarrub etmi. Hz. Uftade Cami-i erifi'nde ise, g1dzleri cemaat olup ald11 kestiremediin1izden evvela

8 Ey muhteem mabedim cemaatin ne kutlu Seni gece ve gndz grenlere ne mutlu! (Haz.)

35

Pnarba'na azimete karar verdik. nk orada cami-i erif vardr. Yolda giderken tesadf olarak bir kabr-i erife rast geldik. Mezar tanda, '' Hz. 4ftnde 1tiiridleri1,de1 Hiidnyf Mrltr11,d E,fe1di'yi irnd edel't Eskici Mel.ed Dede 11erl11111 -r1171 ii1 elfntiln, 988" yazl idi. Marnileyh hazretleri Amasyal' dr. Meayih-i Semerkandiye hulefasnda1 ve kibar- evliyaullahtandr. Hak-i pak ziyaretgah- uakdr. Hz. Hdayi 11enz naib iken, bU-)' tarikat bu zatn elinden koklamt.

Ba' dehu yolumuza devam edip deh ba-hanelere geldik. Rayil1a-y kerihesi hasebiyle sratlice gemee mecbur olduk. P11arba Kabrista1'na vasl olduk. Biraz mezaristan duvarn takip ettiimizde Mevlevihane'ye vasl olduk. Kapnn yanbandaki trbede medfun zat- erif Cnuni Al1med Dede Efendi hazretleridir. 1030(1620)' da irtihal-i dar- beka buyurmulardr.

Marunileyh Karaman'ldr. Zal1ir ve bat11 ma'mur erlerdendir. Bursa'ya gelip Mevlevihaneyi ina eyledi. Erbab- 11alden bir zat- kerim in1i. Trbesi pek rUhaniyetli olup zamanmza kadar dergah- mezkurede post-niin olan meayih-i izam- Mevlevi)re orada gunude-i rahmettir.

Dergah pek gzel ta'mir olunmu, kaps halasnda u ebyat mahkukdr:

Hn.zret-i nl-1. el.-i devrn1 gerdfl. ilctidfir

Etti ilyn ev-be-1'/.eV nsnr- Jnyrfyi cedfd

Pelc lnrnb olt. idi b ln1-gnl- Mevlevi

Eyledi itnrn. ibznl-i ilsn ezfd

36

R(i.Jt- Mevlli1u1/y1. lidetti o 1117.kli1-z kerf Zikr-i l1fiyle serrtli ettelcte !tep eyl ll rtii.rfd

Cevleri tnrilii vali ilce ynzd Celfil9

Kld bnk tecdfd b'IL derglil Hn Abd1llmrid 1309(1891)

Pnarba evresi 1930 (Engin Yenal Arivi)

9 Malnud Celfileddjn Paa sylemitir.

37

lave10

Marunileyh hazretlerinin, Gii.ldeste-i Riyliz- r_ffi1 vesair yerlerden elde ettiim terceme-i h.ali tafsil mnasib grld:

Yazdn vecl1ile Karaman' da hrka-pu- vcud olarak devr-i kemali1e kadar orada tahsil-i kemalat eyledikten so1ra silk-i tarikat- aliyye-i Mevleviyye ve n1ddet-i medide Badat Mevlevihanesi'nde Mesnevihanlkla nail-i fuyuzat- maneviye olmutur.

C1uni Dede l1e1gam- piride sla- rahm vesilesiyle tekrar naskat- re'sine avdet eyledii zan1an, o tarihte asitan- Hazret-i Pl' de seccade-niin-i irad olan elebi Ebubekir Efendi hazretleri,

"Bursa ehri bilad- Islamiyye meyannda burc- evliya olmakla hret-gir-i afak iken, orada tarikat- aliyye-i Mevleviyeye mensub bir ha1-gah olmadndan" bal1isle bunun bina ve ihyas hususunt uhde-i hinmeti1e tevdi buyurmu.

Cnu1i Dede ise, evvelemirde pirlii1i der-meyan ederek suret-i i'tizarda bulunduysa da mukaddema Badat'ta grd bir vak'ay tahattur ve bu vak'ann en1r-i vakii kabul iin bir iaret-i maneviye olabileceini tefekkr etmesi zerine infazna n usara' at ey !emitir.

Bursa'ya vusulnde meayihinden eyh Yakub Efendi'nin Setba civarndaki zaviyesine nazil oldu. nk o aralk Yakub

Efendi, Istanbul'a naklile Eba Eyyub Ensari kurbunde ittihaz- mesken edindii ve binaenaleyh tekke eyh ve derviandan hali bulunduu cihetle ayende ve reve11de fukara-y Mevleviyeyi celb ve cem ve icra-y ayin ile me'mul11e nail olmutur.

ok vakit gemeksizin mir'at- istiharede cilve-1ma olan diger bir sret-i pr-bearet zerine, Pnarba reh-gzarnda bir k1bed-i teng tarda [kk ve karanlk] ihtiyar- ikamet ile

o Bu ksm H. Vassaf daha sonraki dnemlerde ilave etmitir. Zaten yaz karakterleri de farkld1r. (Haz.)

38

oray imara ibtidar eyledii srada, sahibet'l-hayr bir mul1addere-i stftde-sfat ile erbeti el-Hac Mehn1ed Efendi 1amnda bir zat ve daha sair ashab- hayr u hasenat mlken ve male1 bir hayli n1uavenet icra etmeleriyle bir han-gal1- bi-bedel vcuda getirmilerdir. u tarihidir:

Mevlevi-lfiteyi Cii.1rli:1f Dede

Eyledi lfi diye diye ilyfi

Tekkenin tarih-i binas 1026 (1617)' dr. Rivayete gre, vakfiyesi Urfi-zade Mustafa Efendi Bursa Kads iken hizmet-i kitabeti1de bulu1an air Bursal Selis! yazmtr.

Cnuru Dede bu ha1gah- nev-bnyadda icra-y ayi1 ve ders-i Mesnevi' ye n1u'tad iken 1030 (1620)' da terk-i ha1gah- fena eyledi. Kitab- vcudu buradaki ktphane-i kabirde hfzolundu .

..

Beyan! namnda bir air-i fasihu'l-beyan u msra ile tarih drmtr:

Kld Cii111f Dede teslf-i r11/1,

Merhum muaru1ileyh nefes-i 1efisi pr-te'sir inkiaf- zaml ile ehir, mu'takid-i sagir kebir bir pir imi.

Urefa-y u'ara-y Mevleviye'den olduuna u gazel-i bi-bedeli halet-engizi ahid-i nabkdr:

39

Be1 t11tf-i lc1dse1 te1-i ffi1f kn_fesi1dir l:yli ede1 etvlit Mesflli 1efesi1dir

Be1 bnr-i efi1Let elcici ol iit11rii lci1 Nfile rel-i 1n.lcsf/,d1n. bli1g- ceresi1'tLdir

Dil venedi dii1'yliyn. oln.1 lirif._i billnl B11Jdn sebeb-i J'ILelcse levfi vii levesi1dir

Ol le' n-y rlslire1edir n.sl- sefi'1'L Mfl.sli-sfntrl't 1'L11r- ecer 11tktebesitdir

Ge1cie-i esrfir olal lcnlb-i Ciir/.f Nfs ejderi lnlckli lci lce11,f1e n.sesi1dir ***

Sliye-i dest-i Ce1fib-z Mevlevf Cilve ber-serdlir dii-1n1te kii.lfi/, ***

Msri Dergah eyhi Mehmed emseddin Efendi Bursa'y medhediyor:

Zf1et-i r1-y1 ze1f1dir B1rsn Ce11ete ii.1lcii. ynJcfdir Brsn

40

Misli yokd'lr dese11L i;frrzt ete

Yn1i Firdevs-i berfrtdir B 1rsrz

EvliyfT brc11. diye dnrb- esel

Pelc lrztff elr-i g'.i.zf1dir B11.rsn

W1cn11i/yle Yeil elrdr

Sn-tl(i bir gevler-igf1dir Brsn

Krdret-i Hrzk giilleri vrzrdr 01drz

Lf-i Mevln/yn lcnrf1tdir Brsr

Het giyfi.liyle 1iibnli olcrf.1-r

Sf1e-n1iz ze1tf1dir B1,/.rsrz

V rtnn olrf.1 rlrbbet fn

Melce-i erbnb-. df11.dir B1rsr

Keyd-i r/ dfi. ile fi:fntdr1 1nllf1l eidir B .rsn

e1sf-i Msrf bii.tiir beldeleri1

Arfl.s gibi 1nze1f1dir Brsn

4 1

Trbenin kaps halasnda u levl1a muallakdr: Oln.l-t silsile-i ciirbfi.t- der-i Mevlfi.r.fi.

Edeli1 _feyz-i Cii.11l.1f Dede'yi istilsfi.l

Merkn.d-i pnlci ol1t 11.d1tlcdn. ziynret ziver

Alcl-z l(iilde gelir elbet dfl-i tnkrz l(etfi.l

Zi)raret eyledikten sonra doru Pnarbana gittik. Iskemlelere kurulduk. Buradan kan su oktur. Alh yedi adam beli kalnlndadr. Ce1evizler zama1ndan beri akarm. Dan alh1da1 geliyor. Cami-i Kebir' deki su, bu sudandr. Kaba sudur. Ksnen Bursa'y il1ya eder. Vasi bir neydanlk vardr. Asr-dide n1ar aalaryla mzeyyendir. Buradaki cami-i erifde salat- asr

eda eyleyib doruca Trbe-i Hz. Uftade'ye ita.ban olduk .

Uftade Trbesi gayet mrtefi' bir n1evkl-i dil-gada kaindir .

Ittisalinde bir de cami-i erif vardr. Huzur- n1a'1eviyesine varacamz zat- ali-kadrin menakbn1, n1ertebe-i aliyyesini uluvv-i ka'bn dndke hakikate1 tarif olunmaz bir surura mstarak oluyor ve Cenab- Hakk' a ben kemter kulu1a byle bir sevgili kulunu ziyarete muvaffak buyurduundan dolay hamd u sena eyliyordum .

Hz.Uftade'nin byklnn burha1, daha trbesine girmezden derunuma den havf ve heybettir. Fakat kimseler yok. Galiba trbedar da yok. Derun-i trbe)re girip yle doya doya eref-i ziyaretleri)rle merref olamayacam diye esef ederken, trbedar efendi ihtimal ki uzakdan bizi grm, derhal gelip trbe kapsn ad. Biz de kenal-i adab ve ta'zlm ile trbeye dahil olduk.

42

Hazret-i Ojtade'nin Trbesidir (Mellif)

Aziz ve muhterem kardeim! Size hibir vechile anlatamam. O ile ruhaniyet. . . o 11e ulviyet. o ile feyz-baha bir mal1all-i mbarekdir. Garibdir; trbeye girer girmez, gzme ilien iki levha ki, kaili Hazret-i Aziz Mahn1ud-i Hdayf dir, insana yle diyordu:

Mii,ltecli-y derd-re1dli1 tiirbe-i _ftfide' dir

Mii.rtect7-y1 iiste1edt711 tiirbe-i _ftfide' di'r

Meskeetle gel rrrevver eyle -n]csfJ.d1 yiizii1

Melbt- e1tvfir- Rnlnli1 tiirbe-i _ftlide' dir

Bunu okuduum zaman duar olduum hali tarif edemem. Dier levhada ise unlar yazlyd:

Yiiz siiregel gir nzfzir tiirbe-i _ftfide'ye

Kl ziylirette rifiyet liirtet-i 11'tfideye

43

Bn tficzyd Hiidfiyf'1i1 Filtfide se11. dnli

Serfirnz ol1wk dilerser be1de ol fizfideye

Okuduum gibi ihtiyarm elde1 gitti. Cenab- Hak' dan pek gzel temenniyat-i halisanede bulundum. Derhal diz zere . oturup Sre-i Mlk kraat, ihlas bir Fatiha-i erif tilavetle rh- pakine ihda ve bu suretle gnlm il1ya eyledim.

Ba tarafnda mu' allak elvah- celilenin birinde, hatt- celi ile, ''Yfi Hnzret-i Pfr Mlyiddir ,ftlide lc1ddise srrJ"; dierinde yine Aziz Hdayl'nin u manzumesi ta'lik yaz ile yazln1h:

Bfi- nlc1 n1delfbi lnzret-i ,ftfide' dir

Derdli fiklnr tn.bfbi lnzret-i ftade' di'r

Vfisl- kli1il od.r tevlfd-i zfitn iiplesiz

Dost ilii rel-1ii.1fis lnzret-i ,ftfide' dir

Eyliye1 rfll1L1dn.r isti1dfid eriir rntlnbn

Hnllede1 ler rii.kilfit lmzret-i ,{tfide' dir

Milrid-i filf dilerse dfi1e-i pfilci1i t.t

Gstere1'L rfil-- H1.dfiy lnzret-i ,ftfide' dir

Srf}( ile kl ol H1,dliyf eii1de dnin

Bil lnkfknt l

Tesbil1i elime aldm hamden, kren kere 11sbha1ellah", 11elhamdu lillah" , 11 Allahu ekber" diyerek ekdim. Bu kemer vaz1- haml edemeyen kadnlarn beline balanrsa, bi-iz1illah vaz'- l1aml asan oltrn1u.

Grdn m evliyaullah? Hayatlarnda ubbad irad eder, alem-i bekaya intikallerinde ise, erbab- uak ruhaniyetlerinden feyz-yab olduu gibi, l1aste-gt1n ve derd-mendana da vasta-

haseneleriyle ifa-yab olurlar. Hz. Uftade'nin kabr-i erifleri trbenin orta yerindedir. Etrafnda ebeke vardr. Tarih-i irtil1alleri 988(1580)' dir.

Marunileyh hazretleri Bursaldr. Tarikat- Celvetiye'1in piri Hz. Mahmud Hdayi'nin eyhidir. Daire-i kbra ricalinden olup keramah zahirdir. Derece-i kemalah Hz. Hdayi gibi bir mridi olmasndan anlalr.

Trbeleri murur- zan1anla n1rif-i harab oln1akla Sadrazam Dervi Paa nerl1u11 mceddede1 tamir eyledii gibi, murur- zamanla yine mrif-i 11arab olmakla Sultan Abdull1amid Han Hazretleri mkemn1elen ve mceddeden tamir eylen1itir.

Trbede Medfun Zevat- Kiram ..

eyl1 Mehmed Efe1di b. Uftade Efendi, eyh Mustafa Efendi b .

Uftade Efendi, eyl1 Muzaffer Efendi, eyh Mehmed Efendi, eyh Hayreddin Efendi, Se)ryid Mustafa Efendi, Seyyid Ahmed Efendi ve Hz. Pir' in harem-i muhteremeleriyle kerimeleri .

Marunileyhinden eyh Mustafa Efe1di b. Uftade Efendi'nin . mahdun1lar arif-i billal1 vasl- ilallah eyh Ibrahim Efendi hazretleri, "kutb- Bursa" denilmekle mehur olup trbe-i mbareke ittisalindeki kargir cami-i erifi bina eylemidir. Hz. Hdayi' den feyz ald. ok kerametleri vardr. Trbeleri Hz . .. Uftade Trbesi'nin kaps karsnda kaimdir. Altm sene

45

mrurunda kabirleri alp yzlerinde alamet-i hayattan ebnem gibi ter mahede olunmutur. Seng-i mezarnda yle yazldr: 11 Hnzret-i eyl brfilir E_fe1di b.e;l M1.stn_fn. E_fe1di b. eyl .fmde E_fe1di. 1089 (1678)" etraf demir parn1aklkla evrilidir. Ke1disinin .. Trbe-i Utta.de dahili1e defnolnmay vasiyetine meb1i ini.

"Be1i tiirbe1i d.1 n dftedi. Zirn eer tii.rbe dfililie df.ol11ttrsn1 pederi1i1 lcynrt ehesi lnz1/'L gelir." buyurmulardr ki, kendilerinin pederlerinden daha ali makam sahibi olduuna burl1andr. Lehu'l-l1amd onlar da ziyaret eyledik. Mahdumlar eyh Mehmed Efendi de ecille-i ricalullahdandr. Trbe-i

..

Uftade' de medfn ve rahmet-i Hakk' a nakrundur. eyh Mehmed Efendi'nin olu Muzaffer Efendi de mrid-i kamil olup, Trbe-i

Hazret-i Ufta.de'de mevdu-i rahmet-i Rahman1dr. Ziyaretle merref oldukdan sonra azim bir srur iinde doruca eve avdet olundu.

smail Hakk Hazretleri'ni kinci Ziyaret

Kalb-i haklranemde dnden beri tekrar ziyaret iin uyanan evk neticesi olarak tekrar merkad-i mnevverleri1e azimet

eyledim. Sure-i Mlk ve Ihlas- erif ve Fatiha-y erif kratnda1 sonra ruh- pr-futt1h-i aliyyeleri1e il1da ve g1lm ihya eyledim. Mbarek zat1 ziyaretine doyuln1az ki . . . Ayakularnda zevce-i muhteremeleri medfundur. Mezar tanda yle yazldr:

H1ve'l-bfikf

Merl111e ve 1n.fi1re leln

Zevce-i Hnlckf E_fe.di

Aie Hnt.. Rlr1n Fntiln.

1160 (1747)

46

Yannda mahdum-i alileri Mehmed Efendi n1edfundur. Tafsili aada gelir. Ta1da 1137 (1725)tarihi mahkukdr. Onun ayak ucunda eyh Emin Efe1di 1232 (1816) ve eyh Bahauddin Efendi 1233 (1817) medfundur .

ikinci bir ziyaretle n1erref oldukta1 sonra trbeden infikak eyledim.

Yevm-i aramba 9 Mays 1317 [22 Mays 1 901)

Bug1 sabal1leyin Hkmet Ko1a'nn karsnda erkes Hasan Aa'n1 kahvesinde birer ay itikten soua, mceddid-i bnyan- saltanat Gazi elebi Sultan Mehmed Han hazretlerinin cami-i erif ve Trbe-i Mnlfini ziyaret eylemek kasdiyle, o tarafa azim olduk .. Yolumuz mu1tazamdr.

Binalar dzgn ve yenicedir. Setba denilen 111ahalle vasl olduk. Brada bir kpr vardr. Gkboza Kpriis'ne mabihtir. Krk metreden ziyade ukurdan dere akyor. Manzaras pek latiftir. Buras el1rin havadar mevkilerindendir. Ecnebi pek rabet eylemitir. Gzel oteller vardr. Buradan yol birok uubata inksam eder. Birisi Sultan Aziz merhumun ina ettirdikleri kke mntehidir. Neyse epeyce yrdkten sonra Cami-i erlf'e muvasalat olundu.

Ey azizim! Bu cami-i erli o kadar musanna, o kadar rt1ha1iyetlidir ki, size bir trl a1latamam. Avlusuna dahil olduumuzda Bursa ovas buradan da baka bir manzara tekil ediyordu. Yarm saat kadar temaasna doyamadktan sonra cani-i erile dahil oldun1.

D pencerelerinin kenarnda hatt- kufi ile kabartma usuliyle

taa ayat- kerlne ve ehadls-i nebeviye ve imam Ali Efendimizin akval- erilesi hak ve nakolunmutur. Byk kaps stndeki

47

1ak misalsizdir. Beyt-i erifin i1i zerine yapln1 resmi de vardr.

Cami-i erif iki kubbeli olarak mebnidir. Yanlarnda iki cenah vardr. Kapnn iki kenarnda iki mezzin mahfili vardr. Mihrab1 dnyada hibir noktas1da misli olmad nul1akkaktr. Kamile1 ilidir. i1icilik sanat bunda tamam oln1utur. Ufak bir yaz okudum: "A1el-i ilstlidfi.1- Tebriz" yazldr.

Sa pencerenin stnde Ahmet Vefik Paa tarafndan tertib olu1mu Sure-i Nebe yazldr. O kadar sanatl istif olunmutur ki, bu kadar cami-i erif dolatm bir mislini grnedim. Onun

karsnda imam- evvel Ibrahim Efendi tarafndan ayn nakolunmttur. Mi1ber cevizden oyulmu yek-pare ve gayet musan1adr.

Yeil Cami'nin dardan bir grnts (Mellif)

Kapdan girilince havuz tesadf eder. Su yolu bozulmu tamir olu1uyor. Bir iki gne kadar su gelecekmi. Bir de a1tika bir

48

fskye ta varm; onu da koyacaklarm. Buradan drt basamak ta merdiven ile mil1rab nne klyor.

Mihrabn ma1zaras sanayi-i dakikas insan hayrete garkeder .

Iki cenahda hcreler vardr. Soldaki hcrenin kaps stnde, ''1tr cn'rlfike lalffete. .fi'l-nrz" (Sad, 38/26), sandakinin stnde, "l. cliilii. fi'l-nrzL lrlife" (Bakara, 2/30) yazldr. Sadaki hcreye dal1il oldun1. Kapsnn i tarafnda ini zerine (Farsa) yazlm:

1 i1firet bfi-ebed 1tn1'1'11r bfid Snlibe ber-dii.1e1tfi11 ns1r bfid Her ki i devlet t.e-lfiled pfiyidfir D "' ' "' d ., " l 1 "' b "d11 n.n e .er-c n1 n l(tlr n. .

u ebyat okudum burada. O kadar sanat ve nak vardr ki, 11akikaten bi-nazirdir. Aldan ma'mul gzler vardr. Kaps ve kenarlar kan1ilen ayat- kerime, ehadis-i nebeviye ve akval-i Hz. Ali ile mzeyyendir. Burada Hazret-i Padiah meveret buyurmular. Mesalih-i ibad r'yet ederlermi. Temaasna hayran olarak kdk. Kapnn yanndaki hcreler dal1i olur e)' deildir. Kamilen i1i ile menkudur. Etrafnda,

"Ey kble-i sn. ' fidet vey Kn'be-i Sll;ffi''

beytiyle balayan ebyat- Farisiye yazldr. Bu renk, bu iek, bu 1ak, bu resm-i ekal hi grlm ey deildir.

Bu hcrelerin iist Hazret-i Padiah'n odalardr. Alt1 yaldzl

den1ir penceresi vardr. Iki pe1ceresinin aras mahfel-i humayundur. Bu da ini ile mzeyyendir. Onun stndeki yazy okudum ki, Can1i-i erif'in banisi Mehmed Usta' dr. Tarih-i binas 817 ( 1414)' dir.

1 1 Bu imaret ebedi ma'mfir olsun Sahibi dmanlara mansfir olsun Bu devlete kar olanlar ise Ebediyen cihanda nakl1ur olsun (Haz.)

49

Salat- zhru edada1 sonra Cami-i erif'in yaru1daki kahvede

oturduk. Oyle bir manzara ki, temaasna doyulmaz. Bu sahrlar orada manzara karsnda yazyordum. Dars bana. . . Fakat 1azar- dikkatimi celb eden bir ey var ise, o da bu Cami-i erif'in 1aslsa kblede ihtilaf olnmu olmal ki, sair can1i-i eriflerin kblesinden az daha arka meyilli yaplm olmasdr.

Cami-i erifin pencere demirleri uzakdan adi, drt keli demir parmaklk gibi grnyor. Yanna varp dikkat olunursa insa1n nazar- dikkatine yle bir sanayi-i dakika arpar ki, hayra1 olmamak n1n1kn deildir.

elebi Sultan Mel1med Han hazretlerini1 trbesine mteveccih olduk. Cami-i erif'in n tarafnda ve set stndedir. Mseddes'-ekildi. D kamilen yeil inidir. Bundan kinaye olarak trbeye, "Yeil" derler. Kaps Cami-i erif'in mihrab gibi .. sanatldr. Ustnde,

"Hnze't-tiirbet1's-snfd e-elfd elebi S11.ltn Melued Hn1'L ib11 Bli.yezid Hn1 rnlitelr.llnl."

yazldr. Trbenin bir misli dnyada daha yokdur. Maatteessf trbe kapaldr.

50

elebi Sultan Mehmed'in Trbesi (Mellif)

Inallah cuma gn Emir Sultan hazretlerine azimet olunacak. Trbe reh-gzarmza n1sadiftir. O zaman tabii ak buluruz .

Ieriden de ziyaret ederiz. Penceresi1den mmk1 mertebe ieriye atf- nazar eyledim. Pek mehib grnd. Zaten evvelce de Bursa'ya geldiimde derununa girmidim. Maan1afih bu kere mel1dahm bir varak-pareye yazmak derdine dtmden o trbe-i mukaddese 11akknda tafsilatveririm.

.

Sultaniye namyla mtehir Medreseleri ile Imaret-i amireleri buradadr. Ebssud hazretlerinin tal1sil-i kemal edip ihtida cinnilere mft olduu hcreleri buradadr.

unu arzedeyim ki, elebi Sultan Mehmed Han hazretleri, Hz. Emir Sultan' da1 ahz- feyz ederek kemal bulmu evliyaullahdandr. Her ii snnet-i seniyyeye tatbik adeti idi.

5 1

Trbenin d kapsnn yan tarafnda bir byk mezar grdn1. Tanda, '' Hiidii.ve1'tdigfir ve Fon ili sn1tcn/(.lnr rtttnsn"':f il

1

P I' il!

Ba' dehu yoku brmanarak Hnkar Kk' ne vasl olduk. Bursa' da semaya yakn bundan baka bina yoktur. Banisi Sultan Aziz merhumdur. Kk'n kaps1a kadar dolanmal bir yol ile mkemmel oe yaplarak Kk'e kadar araba ile kmak nmk1dr. Burada1 ovaya nezaret edi yang1 kulesi11in iki misli bir yksekden etrafa bak gibidir. Bir mddet temaadan sonra vali-yi cedid Halil Bey tarafndan belediye varidabndan olmak zere ina ettirilen cesim bir salonu havi n1untazam bir bi11aya msadif olduk.

,.. a -

. ,,

Hnkar K k (Bursa Kent Mzesi Arivi)

Oradaki bekiden vaki olan sualin1ize aldnz cevabdan yirni beinci sene-i clusiye12 mnasebetiyle burada yz on iki kiiye ziyafet verildiini anladk. Misafirin-i ecnebiye gelirse onlara verilecek ziyafetlere mahsus olduu fakat ailesiyle gelip

12 Sultan Il. Abdll1anid'in tahta knn 25.yl kutlamalar (1901).

54

yemek yiyip ele1mek isteyenlere de serbest itliini beyan etti. Bursa' da yksek iki1ci bina budur.

Yandaki kayan1 stne ktk. Buradaki manzaraya hayra1 olduk. Yz metrede1 ziyade bir uurum iki da aras1da bir dere 11er biri cesim kayalara arpa arpa ve hiddetli arslan11 gibi kpkler saa saa, mdhi sadalar kararak koa koa mahall-i maksuduna revan oluyordu. u hal dahi azan1et ve kudret-i ilahiyeyi insana gzelce anlatyor ve tefekkrat- arnika sevkediyordu. Akl- insan, o kudret-i celileyi nasl nul1it olabilir? "S1,b71111e 1 e -tn l nyyere .ff.-s1 1 'l i'l-1 LJ(7t.l. "13

Bir nddet o kayann iistnde oturduk. Bir yanmz u1run1, samz ve arkan1z 1azarn1z okayan o latif ovadr. Mevki-i mezkur bir airin hissini tahrik edecek letafeti haizdir. Bedayi-i kudretin hangi bi eyi vardr ki, hakkyla ihale-i nazar olundukta insan valili u hayran etmesin!

El-l1asl Hazret-i Hallak- kai1at1 eref-i mahlukat ola1 beere bu gibi inayat- sbl1aniyesi her insan iin nucib-i kra1dr.

Gkdere 1913 (Akmed Arivi)

13 lam sanatyla aklla hayrete dren Allah' tesbih ederim. (Haz.)

55

Maksem Denilen Mahall-i Latife

Arhk avdet ediyoruz. Kayalara, allara tutuna tutuna oseye indik. Orada yirmi beinci sene-yi devriye-yi n1esude mu1asebetiyle ina olunan emeyi temaa eyledik. Suyundan itik. Gm Suyu tabir olu1urmu. Maksen1e doru yolla1dk. Burada iki sra aalk ii1de gidiyorduk. Andeliba11 ell1an- teessr-niann iiterek bu hayva1cklar asvat- latifeleriyle bizi istikbal ediyorlard zannediyorum. ok mteessir olmaa baladm. Hatrma Ekrem Bey' in gazeli geldi:

Nedir b. fil.- teessii.r be;fi1 ey billbii.l Se1i de vnr 1 lci derd-i 1ilfi. ey bii.lbiil

Sesi1 der1111111.n fite brn.kd giile1de G1ii.l Jigfi1n. be-.zer.figfi1 e1 bii.lbii.l

Hrlis go1cn etti se.i yie lilfi1 Gn.rfb-i fi1.ks11. se Hdli'1 ey biilbii.l

Bt filcli1e flide11. grru:r dfi'n. Nede1 bn1n veriyor gn .figfi1 e1 billbii.l

Batn nlnbbeti syle be1 ilk1 e; 1r.rg Hefi bei gibi nlc be;fi1 ey bii.lbii.l

Hem gidiyor, hem de bu hayvanc dinlemekle samiam tenif ediyordum. Maksen1 denilen mahalle vardk. Gzelce bir bahesi vardr. Alhndaki alayan insana inbisat verir. Maksem diye sular1 taksim olunduu yere derler. Hakikaten orada byle bir n1ahal vardr. Grlecek eydir.

Arbk doruca eve gelip ikindi lamazna Cami-i Kebir'e gittim. Namazdan sonra maallah, maallal1 Cami-i erif' in her taraf talebe efendilerle doldu. Her yerde dersler okunuyordu. Her biri

56

mesail-i diniyyede1 tederrs ediyorlard. Allah eksikliini gstermesin!

Oradan sahaflar ars1a gittim. Bizim Bayezid sahaflarn1 kdr. Burann ortas bahedir. Bu bahenin olduu mahal bir mahall-i n1barekdir. Bayram Veli hazretlerinin eyhi Hamiduddin Aksaray! hazretleri ki, "Somuncu Dede", "Etmekci Dede'' dahi derler, orada pide satarm. Ulcami-i erif inaat hitama reside olmala Yldrm Bayezid Han hazretleri ilk hutbeyi okuyup namaz kldrmasn dan1ad Emir Sultan hazretlerine beyan buyurn1akla E11ir-i muarunileyh, "Direk arkasnda bir Somuncu Baba vardr, o kldrsn" demekle Hazret-i Padial1n iradesiyle, Somuncu Baba hutbe)ri okumu ve namaz kldrm ve ala-rivayetin vaaz dal1i etmidir. Namazdan sonra cemaat Somuncu Baba'y kapdan da karken mahede etmilerdir. Bir daha Somuncu Baba'y gre1 olmamtr. Somuncu Baba'nn keramat oktur. Fakat kymeti kaybolduktan sonra bilinmi ve ekmek satt i bu mahal takdisen bahe ekline ifra olu1mutur. Her cuma g1nde buraya ahali toplanp gzelce bir dua okumak adet olunmutur. Buray ziyaretten sonra bugnk se)raha timize hitam verdik.

Yevm-i Perembe 10 Mays 131 7 {23 Mays 1901]

Salat- zuhru Ulucami-i erifi'nde eda eyledik. Yarm saat kadar adrvann banda oturup temaasna doyamadktan sonra

.

Cami-i erif'den kdk. Ilk iimiz Kutbu'l-Arifin Al1med Gazzi hazretlerinin trbe-i mukaddeseleri1i ziyarettir. Hafid-i n1kerremleri arif-i billah vasl-i ilellal1 (Gazzizade) Abdllatif hazretleri de orada makburdur.

Abdullatif Efendi hazretlerinin te'lifat- adidesi vardr. Fiit111Lfit Ke1z1l1l-K1,r'fi1t namndaki tefsir-i erifini okumudum. Mefmn- irfan oldum. Sahib-i varidattr. Eserinin misli yoktur. Kendisinin

57

byk bir adam olduu eserinde1 bellidir. Irfanna ak oldun1. Bursa' ya azlnetle ziyaret-i aliyelerini Cenab- Hak' dan temenni . e)rledim. Inayet-i Hak'la muvaffak oldum. Bilvesile ecdad- izamlar Ahmed Gazzi hazretlerini de ziyaretle eref-yab oldum.

A

Asita1e Tahtakale stnde eyh Ahmed Tekkesi 1amyla ma'ruftur. Arayp bulduk. Halen eyhi bulunan Sri Efendi, li-

maslahatin Istanbul' a gitmi, merref olamadk. Valide tarafndan Erefzade Abdullah Rumi hazretlerinin neslindendir. Pederi tarafndan Ahmed-i Gazzi evladnda1dr. Tekke, trbe ve hcreler mdde-i umumi-i vilayet [Savc] Reid Bey nan1nda bir sahib-i hayrn delalet ve nuavenetiyle tan1ir olunmutur.

Trbeye dal1il olduumzda ilk sandkamn zerinde grdmz yaz yledir:

11 eyl Alted Gnzzf., Gnzze' de tevelliid e;ledi. Or sekiz yn1'dn 11tlnddis ol1tp1 ot1z se1e Cn1i-i Ezler' de 1er-i l1i1 eyledi. 011 sekiz lcere lnc etti. Reisii.1l-rtrlLnddisf1 ol11.p inretle Brsn 'yn geldi. Hnzret-i Msrf' de lilfi:fet nld . Bcrsn' dn b nsitn1eyi bin eyledi. Be dfn tefsrr-i erf.f tedrfsi ile Kr'1- Kerrt'i lntebiti. Zlilir ve blitr 1'1'e11t1r idi. 1 150 (1737)' de irtillil-i dfir-i bekli b1l:y11rd1 nzizi1'.

fin-ke-i [eyl] Dergel-i eyl. Al:1ed1'l-Gnzzf Erf-i R11fznde es-Seyyid Ali Srrf."

Tafsilat onun altnda gunude-i hak-i gufran ola1 zat- velayetsimahn kim olduunu bize bildiriyordu. Muart1nileyl1 hazretleri krk sene inziva edip asitaneden dar kmamhr. Menakb oktur. Hatta Abdllatif Efendi 11azretleri, Kern1nt- Gnzzf 1am1da mustakilen bir kitap te'lif buyurmulardr. Rabbime ok krler olsn bu sevgili kulu1u kemal-i hrn1etle ziyarete nuvaffak oldum.

Hafid-i mkerren1leri Abdllatif Efendi hazretleri yanlarnda mevdu-i rahmet-i Rahman' dr. Sandukalarnn nndeki levhada "Fntiln-y erf.fe tfsfr-i erfi 1riiellfi Gnzziznde e;l Abdii.llntf E,fedi

58

1247 (1831) 'de irtilml-i d/ir-i beleli b7ytr11.lrrdr. Ketebel.11 Grzzizlide Ali S1.rrf'' yazldr.

Bu zat- ali-kadri urada size tafsilen anlatmak mmkn deildir. Hulasatu'l-l1ulasa anlatayn1: Hacc- erif eylemi ve Cami-i Kebir' de otuz sene ilm-i tefsir ve Hadis okutmutur. Nice kin1selere yed-i mridanesinden arab- hali nu ettirip ken1al

sahibi etmitir. Ilm-i zahir ve ilm-i balna maliktir. Asar- adidesi vardr. Kalben o kadar mahabbetim vardr ki, terceme-i hal-i celilelerini epeyce toplayabildim. Bu abd-i kemteri1 kalbine mahabbet-i evliyaullah ilka eden nuarunileyhi1 rul1aniyetidir. Tefsiri'1i1 bir yerinde dedii gibi, bana da mrid-i kamil kendileri oldu. Garib bir mal1abbet peyda eyledim. Beni ruhaniyeti Bursa'ya kadar ekdi. Ziyaretiyle eref-yab oldum .

Trbe-i mbareke nnde Sure-i Mlk ve Ihlas- erif okuyup, Hazret-i Gazzi'ni1 ve Hazret-i Abdllatif'in ve civar- asitanede medfun olan Gazzizade Mustafa Nesib ve onun n1al1dunu ve marunileyh Abdllatif Efendi'1i1 pederleri Mehmed Hafid Efendi'1in ve Hazret-i Abdullatif'in ruhlarna ihda eyledim.

u mersiye Hazret-i Ahmed'l-Gazzi hazretleri hakkndadr . . istinsah eyledim:

Frl.r-i rnl- lnlvetf eyl Aled-i Grzzzf lci ol Merd-i nleL pfr-i pfl.r-Jlllr ftillir11.1l-vfislf1L

Miirid-i rslmb- s1,l'ltlc zfilid 1 trzkvfi-iyer Mrzzl11zr- _fe1z-i ilfillf f:ftilfir 's-sfilikf1

Nrll-i b'lstfi11.- trrflw.t 1ec1-i b.rc-i fi:fitfib ers-i rfil- istiknrret ftilmr'z-znlidfr

59

Fnlr- Rfizf-1,.e1kfibet nllfi11e-i devr-i cilfi1

Pfr-i 11 eydli - kerfi1 et ftil lir 'l-li.rff1 .

lir 1 tfsir ii elfidisi1 o rtk-i n 'zn1 N1r-brzl ii-y teselli ftil Liir 'lffidilf

Millc-i nde ge1ede1' Kntib 1lnl

Medliye

Hrzret-i Abd1llrtf' di firil-i ii.Jt11ii.'l-kitfib

Mrzlrr- srr- velfiyet old1l bf-irtiyfib

yle bir znt-l llLe](firi11t-perver1l rzJvfili1Li

Arz ii11. cildler doltr lcfi:fi deildir bir lcitfib

Bfi-l1ss il1-i lrdfsde lcdreti bfillz idi

l1-i tfsfrde drli ol isbet itzre bil srvfib

Me'l'tbn'- il1 11. lil(e'l'tdir b.cn nsfir delfl

Gfifil olr.n bir olc1 fisfirz1t ol lisse-yfib

Gn._fl.et izlnr eyle;ib lii:retsiz oln ](nbri1e

Bir viicfl.d-i nliye firfi1'-gfildr bfi-il(fl.b

yle bir sfilib-lcerfirettir lci ol Abd1llntif

e1e-i ir_fn1dn. 11 ile ol1 e'e-yfib

Arz- tn'zffit ile Vnsslif ziyfiret eyleyip

Hrzret-i Abdiillntfi1 knbri1i ol kfi-yfib

"

Ali111 .ffizl le1 fi-il 1iirid-i Jcfi1il ol

Byle bir zfit ziyfiretle ol1rs11. .feyz-yfib

6 1

Ey H'fdli-y le1-yezel se1de1 reeli. eyler lc.l-

b1, n.bdi1t liirreti1e kl ziyli.retle 11etli.b

Levhann albna unu yazdn1: "B1rsn'yn. rzzftet ol11.p ziyliret-i nliyyeleriyle tii.errf

old.111 srada s11.11i]nt- .fikriye-i .frzlcfrli.e oln i b 111.rz1zfi.e i1tfi.d ol111t1r. 1319 (1901)

Hli.lc-pli.y- evliyli. Hiiseyi1t Vn.ssn;f n.1 H1lfli.-yz Mel(.tubf-i Erli.1et-i Celfle-i Rrsi?:tlit"

Ziyaretle merref olduktan so1ra mstarak- feral1 ve neat olduum halde dier bir kere grmek zre tekkeden ktk .

.. imdi gidecein1iz n1ahal Ukuzular' dr. Pnarba

caddesinden doru gidilir. Buras Bursa'n1 en mrtefi' 1oktasdr. Ovaya ve Bursa ehrinin zerine nezaret-i kamile)ri 11avidir. Mahall-i maksuda vardk evvela bu zatlar1 kim

olduunu anlataym. Buhara erenleri1dendir. Iaret-i n1aneviye zerine ibadetle n1egul olmular ve alem-i bekaya irtil1allerinde olduklar mahalde defnolunmulardr. Her de kibar- evliyaullahdan ve keramat bahir zatlardandr.

Bunlarn az aasndaki mahall-i mbarekede Kutb- zaman Hazret-i Hzr Dede kuddise srruht1 medfundur. Hac Bayram .. Veli hazretlerini1 hulefasndan olup Hazret-i Uftade kuddise srrul1unun eyhidir. Ekber-i kibar- evliyadandr. Rtbe-i

ilmiyeleri Hazret-i Uftade gibi, bir halifesi olduundan malum olur. Zevat- muarunileyhimi halisane ziyaret eyledikten sonra mahall-i ikametimize avdet eyledik

Ba' del1t1 salat- asr yi1e Cami-i Kebir' de cemaat-i kbra ile eda eyleyip pazar gezmee kdk. Her hafta pazartesi, perembe gnleri pazar kurulur. Civar kylerden peynir, kaymak, tereya gelir. Sebze, et, zahire her ne aranlsa bulunur. Ayn Yeni Camii erifin, pazartesi pazar gibidir.

62

Buray gzelce gezdik. Oradan arnn yalklar cihetini de gezdik. Sonra havlu dokunan yerleri doladk. Vakit de akam oldu. Mahall-i ikamete gelip istirahate koyulduk. Bu satrlar biraz sonra yazdn1.

Bursa ars (Kent Mzesi Arivi)

Yevm-i Cuma 11 Mays 131 7 [24 Mays 1901]

Bugnk mehudatm hem ml1im hem parlakdr. Ben yazaym siz okuyunuz. Samiin varsa onlar da dinlesinler. Sabahleyi1 sekize eyrek vard. Uyandm. Abdest alp Cami-i Kebir'e salat- fecri eda kasdiyle azinet eyledim.

Maallah, maallal1, cemaatmz cemaat- kbradr. Kema fi'ssabk! /1 Amenerresul" suresi ahirine kadar okunub Ihlas- erif tilavetinden ve istifardan sonra kan1et okundu. Bade's-selam salavatland, Fatiha denildikten sonra mezzin efendi, Ayete'!-

63

Krsi'yi okuyub, akabinde . . . 4 ayat- kerin1esini okuyub sbhanellah dedi. Tesbihler ekildi, dua edildi. Cemaat hep bir azdan kere, ''La-ilahe illallah" dedi. O dakikada )'reimi 11eybet istila eyledi. Bir hale dar oldum. Cemaat- kbra ile kelime-i tevhid ekn1ek ne gzel ey!. . . Kubbede aks-i sada vaki

oluyor. Insana baka bir hal veriyor. Fe-sbhanellal1! Dorusu Cami-i Kebir' in tertib-i salatn pek beendim .

Ba' dehu Imam Efendi mihrabiye olarak Sure-i Feth'in 1ihayetinden bir sayfa okudu. Cemaat dald. Nice el1l-i hal kimseleri kimini murakabede, kimini zikirde, kimini tilavet-i Kur'a1'da, kimini salavat- erife eker grdm. Cenab- Hakk'a 11amdettim. Gzlerimden kr yalar dktm.

Cami-i erif avlusunda aycdan ay itim. Bir de ahbabm vard, ona da smarladm. Min-haysi'l-mecmu' drt ay iildi. aycya kuruu verdim. Yirmi para geri verdi. "Yok, drt ay idik, alacam yok" dedin1. ''Borcunuz yirmi paradr, Hak bereket versin" dedi. Meer koca kadeh ay be para imi. Bu adam tutar ve pek kanaatkardr. Mterisi oktur .

Oradan doruca Istanbul'da Sultan Ahned civarnda nam- alilerine nisbetle mahallesi olan ekabir-i evliyaullal1dan Akbyk Sultan hazretlerini ziyarete gittim. Marunileyh 11azretleri malum olduu zere gavs-i azam Hac Bayram Veli kuddise srrul1u'l-celi hazretleri1in halife-i mukerremidir. Ake11seddin

11azretlerinin refikidir. Istanbul fethinde memuriyetleri vardr. Ga)ret zengin idi. Cmle varn fi-sebilillah infak ederdi. Cami-i Kebir civarnda trbesi kurbnde misafirhanede gece gndz it'am- mslimin ederdi. Daima akba gezerdi. Bursa'1n kutbu idi. Pek byk adamdr. Kemalat- ilniyeye sal1ibdir. Hz. Fatih, marunileyhin hidenat- maneviyesi1den memnu1 olup hakk- alilerinde arz- tekrimat- bi-gayat [sonsuzlar] eylen1idir. Hatta eser-i hrmet ve mahabbet-i padiahi olarak mezkur mahalle

14 Mellif burada iaret ettii ayetleri kayd.etmemitir (Haz.).

64

1am- alilerine nisbetle yadedilmitir. Trbelerine Can1i-i Kebir1in karsndaki dar sokakdan gidilir.

Trbenin ilk kapsndan girilince bir avlu vardr. Bu avlu dahilinde drt be hane olup hizmet-i ali)ryesini mtereken gryorlarm. Ya1i kapsn her sabah birisi aarn. Trbeye dahil olduumda i kapnn stnde,

11 E i'tz -billfil Li-rttitt.e' -eytli Li 'r-rrcft. Bisrillfi.1 i' r-rrl rttr1 i1 r-rrl .frt. Fr 'le1-e1-e1 i1 lfi-ilfil e-illrllfil M1-tlr1111ed11.'r-res1?.l1.llfi.J (Mul1ammed, 47 / 19). Elfi.-ie evliyn-Allfil.i lfi.-lrv_f1-n le1J1.i ve-lfi.-liit yn lze.11 (Yun us, 10/ 62). zn tel111yertii .fi'l-1111.11r .fe'stef11 i-elli'l-lcb11r. Akbyk Sltn1 lu1zretleri1i rlr ii1L el-Frtiln. Ketebel1 Sn' deddi1L. 1263(1847)"

yazl idi. Kapdan asl trbeye girdim. Aman Allah'm! Ne rul1aniyet, ne

heybet!. . . Teberrke1 Allah rzas iin iki rekat namaz kldm .

Ba1 dehu Sure-i Mlk ve Il1las- erif ve Fatiha-i erif tilavet edip gzelce bir dua eyleyerek hasl olan ecr u mesubatdan ruh- eriflerini hisse-yab ve bu abd-i kemteri de feyz-yab buyurmasn Hz. Vahibu'l-an1aldan [Allah'tan] haddim olmayarak kemal-i 11uu' ve htdu' ile istirham eyledim. Ve bu kulu1un kalbini mahabbet-i hasene ile mali ve mnceli eylediinden dolay hamd sena ettim. Kemal-i adab ile trbeden kp meskenimize mu' avedetle [dnerek] bu satrlar yazdm.

Cuma namazna i1allah Emir Sultan hazretleri1e gideceim. imdi saat daha ikidir.

65

Akbyk Tekkesi 1970 (Antlar Kurulu Arivi)

Ziyaret-i Emir Sultan Kuddise-Srruhul-Menan .

Bursa' da Emir Sulta1, lstanbul'un Eyp Sultan gibidir. ehrin ark canibinde ve mntehadad. Marunileyh hazretleri Buhara' dan Medi1e-i Mnevvere' ye terifinde Ravza- pake selam verip Resulullal1 sallallahu-aleyhi ve sellem efe1diniz hazretleri selamn almtr. On yedinci veya o1 sekizinci evlad- Resuldendir. Bursa'y teriflerinde Yldrm Sultan Bayezid Han hazretlerinin Hu1di Sulta1 nam1daki kerimelerini tezvic eyledi. Keramah gnde1 zahir bir zat- erif idi.

Bu Camii-i erif, ihtida Hazret-i Emir zaman1da kk olarak bina olundu. Ba'dehu tevsi' klnd. Yavuz Sultan Selim hazretlerinin hin1meti vardr. 1210 (1795)'da klliye1 mrif-i harab olup yedi sene kapal kalm ise de, meayih-i izamdan arifi billal1 eyh Emi1 Efe1di'nin niyaz ile Sultan Selim-i salis hazretleri yenide1 bina eylemitir. Sultan Abdulmecid merhun1 zamannda dahi gerek Trbe ve gerekse Cami-i erif mkemmelen ve tecdiden tamir olunmutur. adrvan ve Cami-i erif ve Trbe-i erifin tarz- inas pek hodur.

66

Salat- cun1ay cemaatle eda eyledik. Hatib Efendi hutbeyi .. okurken gya Hazret-i Uftade okuyor sandm. nk marunileyh burada ok hutbe okumutur. Ba' dehu cemaat trbenin adrvan1a nazr pencerenin nnde topland. Mezzin

"

ba efendi tarafnda1 gayet aka1e bir surette Ayete'l-kiirsi, sonra "eln-ie evliyfiellfil ln-Jnv_f1 nleyli' velfilii11L yelze1r1'' (Yunus, 10/62) ayet-i kerimesi okunup, gzelce bir dua eyledi. Dua bittikten sonra cemaatin ksn1- a'zam dald. Havas takm trbeye dahil oldu. Biz de girdik. An1an Allahm! Ne ruhaniyet . . . Kalbin1 o dakikada mnevver oldu. Sanki dnyadan baka bir aleme daldm.

Emir Sultan Hazretlerinin Trbesi (Mellif)

Hemen kap dibinde adab ve ta'zim ile oturdum. Hatib efendi ba1da tel ve stnde yeil binii olduu halde gelip Hazret-i Emir' in ba tarafnda, '' Amene'r-resul''y (Bakara, 2/285-286) sure nihayetine kadar okudu. Ba' del1u bir hatm-i erif indirib

67

msinn [yal] olan eyh Efendi hazretleri gayet akane ve halisane ve beliane bir dua-y erif buyurdu. Bizler de halisane amin-han olduk. Hitam- duada rzaenli'l-lah iki rekat namaz klp yi1e adab ve ta'zim ile kdm. Sa1dukann ba tarafnda, ''Yfi Hn.zret-i Prr eseddi1 el-B11J111rf Eir Sltn. kddise srr.l,1t'l-

.

te1n11." yazldr. Irtil1alleri 833 (1430)dr. Dier bir levhada yle yazldr:

Ey fi.le1/'L-i velliyete srltrz11 olrz1 E1tir Ve'y 1ilk-i R11rz rrzlttet-i Rnln. 1 1 oln.1 E1fr

Derece-i ulviye-i 1aneviye sahibi olduuna phe yoktur. Polad yrekli bir i1san, trbesine girse bir hale duar olur. En byk burhan budur. Bir tarafta mahdumlar bir tarafta haremleri ve kerimeleri medfundur. Civar- rahmet medarnda medfun olan n1eayih-i kiram ve rical-i devleti bir bir yazmak mmk1 deildir. Mazanne-i kiramda1 pek ok ehlullah vardr.

Oradan Zeyniler' e gidildi. Burada arif-i billah Abbdllatif-i Kudsi kuddise-srruht1 medfundur. Zeynddin Hafi hazretlerinin halifesidir. Bursa' da ner-i tarik eylen1itir. Bu Zey1iler hududu dahilinde yz kadar kibar- evliyaullah ve arif-i billahdan zat- erif medftndur. Mehur Molla Husrev, Molla Hayali dahi buradadr. Buray ziyarete gelirken slel1a-y iimnetten Kamil Efendi isminde yetni yalarnda bir zat- erif de bize refakat eylemi idi.

Muharrir-i ken1ter orada oturup sada-y cehri ile Sure-i Mlk . ve Ihlas- erif ve Fatiha-i erif tilavet eyledim. Efendi-i marunileyh, Arabiyyu'l-ibare aka1e ve halisa1e bir dua etti. Hem alad, l1em de bizi alatt. Bende1iz o zat- erifi1 alamaa baladn grdmde o tatan kat ola1 kalbime rikkat gelmedi diye aladm. Aman ya Rabbi; bu kulun Hseyin' e byle ziyaretleri nasib eyledin diye sevinlerle hamd kr eyledim.

68

Zeynilerin mezar ta eklindedir. Orada n1edrese iinde medfun ola1 Molla Hsrev hazretlerini de ziyaret eyledik. Marunileyh hazretleri allame-i zaman idi. eyhlislan1 oldu. Ba' del-azl tedris-i ulum ile megul oldu. Buradaki medreseyi bina

eyledi. Vefatnda, cenazesi Istanbul'dan Bursa'ya 1aklo1t1lup, medresesine defnolundu.

Medrese yanmd. eyhlislam elebizade Zeynelabidin 1233 (1818)' de yenide1 ina ve derununa ma-i leziz icra eylemiti. Molla Hsrev hazretlerinin kemalat- ilmiyesini Badat, am,

Msr ve Iran ulemas bile tasdik etn1ilerdir. Kabri1i, Allal1 raz olsu1, karin-i padial1i Hac Ali Bey efe1di pek gzel yapdr11lar ve etrafna parn1aklk ekdirmilerdir. Tanda yle yazldr:

Merbn-i il1 ii. liiJ'.er vnris-i 1l111-i l11yr'ft1l-beer Fnzl- J.trfd-i eser snlib. ' d-Dii.rer ve'l-Grer Mevln1r7. MtlLr1ed H1srev 886 {1481)

Ziyaret-i aliyyeleriyle merref olduktan sonra narunileyh hazretlerinin dersl1ane ve ilehanesini ziyaret eyledim. Medresenin yanndadr. Elyevm l1arabe eklindedir. Kargir ufak bir oda dersl1anesi, alhndaki karanlk mahal de ileha1esi imi.

Ba'dehu Can1i-i erif'in garb tarafnda medfun olan Molla Hayali hazretleriti ziyaret eyledim. Bu zat- ali-kadri1 kabrini de marunileyh Hac Ali Bey, Molla Husrev'in n1ezarn1 ayn

olarak yapdrmdr. Ilm-i zahir ve balnda mahir idi. Abdllatif Merzifon! hulefasndan idi. erl-i Aknid zerine haiyesi vardr. 875 (1470)'de terk-i masiva eylemitir.

Orada11 tepeye doru trmanmaa baladk. Solunuzda bir l1arabe grnd ki minaresinden cami-i erif olduunu anladm. Tahkikahm 11eticesinde ulema ve slel1adan ve Hazret-i Emir'in akrabasndan P"r Emir Sultan hazretlerinin Cami-i erifi ve

69

trbesi olduunu anladm. Yz seneden ziyadedir harabe eklinde imi. Ziyaret eyleyip yolumuza devam ettik.

Bir tepeye ktk. Karmza mehib bir bina kb. Bursa Mekteb-

i Idadi-i Askerisi' di. Buraya Iklar derlermi. Mekteb binas

Dersaadet Idadi-i Askerisi'nin az kkesidir. Fakat bahesi ve ebniyesi pek gzel ve pek zariftir. Biraz buradaki ayrlkda oturuldu. Bursa ovasna buradan bakda baka bir letafet grdm. Gayet havadardr. Rzgardan duramadk. ehirden buraya kadar gzel ose yol yaplm. O yoldan indik.

Bir mahalle vasl olduk ki, oras Namazgah tabir olunan mahal imi. Vaka tada1 bir mihrab ile minber vardr. Yakn1da cami-i erif vardr. Bursa ahalisi, yamur duasna buraya karlar. Burada toplanr dua ederlermi. Gayet ho bir yerdir. Hatta zmrt gibi ayr stnde yarm saat kadar istirahat ettik. Oradan yola revan olup sen1te geldik.

Dergah- Msri-i Niyaziyi Ziyaret

Vaka bu zat- ali-kadr Limni'de medfundur. Menakb- cemile ve celilesini okuyup da meft1n- kemalat- arifanesi olduum halde, buradaki dergah- feyz-i iktinah- aliyelerini ziyaret etmeksizin geivermee bir trl vicda1m raz olmad. Tahkik ettim; tekkenil gn imi. Cami-i Kebir'in karsnda sokak ierisindedir. Bani-i evveli kendileridir. Burada nice zamanlar irad- ibad ile megul olmulard. Bendeniz u yoldaki hissiyat- hrmetkari-i acizaneden nai Hazret-i Msri'nin ruhaniyetleri haberdar olup bu kemteri1 feyz-yab olmaklma sebep olacaklarna yakin hasl etn1i idim. Dergah kaps nne geldiin1de tan stnde muharrer u ebyab buldum:

Dergel-i Msrf'ye girtl'tez dfv ii. eyt!i1 gliviy