1

I. HALKA AÇIK ANONİM ORTAKLIK

A. Türk Ticaret Kanunu’nda

Ticaret Kanunu’na göre anonim şirket iki şekilde kurulabilir; ani ve tedrici kuruluş. Bu

sınıflandırmanın dayanağı, sermayenin kimin tarafından taahhüt edileceğinin belirlenmesinde önem

taşımaktadır. Zira ani kuruluşta sermayenin tamamı ortaklar tarafından taahhüt edilmektedir.

Tedrici kuruluşta ise, kurucular kurulmakta olan anonim ortaklığın sermayesinin bir kısmını taahhüt

ederek, anonim ortaklık sözleşmesini hazırlarlar, imzalarlar, imzaları notere onaylatır ve esas

sermayenin ”yüzde onunu tediye veya temin” ederler. İşte tedrici kuruluşta, kurucular taahhüt

ettikleri dışında kalan sermaye ihtiyacını halka başvuru yoluyla karşılarlar.

B. Sermaye Piyasası Kanunu’nda

Sermaye Piyasası Kanunu’nda halka açıklık statüsü, hisse senetlerinin halka arzı veya halka

arz edilmiş sayılması ile kazanılır. Bununla birlikte kanun bir de varsayıma yer vermiştir. SPKn’nun

11. Maddesine göre, ortak sayısı 250’yi aşan anonim ortaklıklar halka açık anonim ortaklıklar

sayılırlar.

II. HALKA ARZ

A. Tanım

Halka arz ülkemizde de oldukça fazla kullanılan sermaye piyasası aracı satım modelidir. Bir

başka deyişle, bir ortaklığın kaynak ihtiyacını karşılamada başvurduğu alternatif bir finansman

yöntemidir1.

1Akbulak, Sevinç/ Akbulak, Yavuz; Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler, İstanbul,2004, S:95

2

Halka arz kavramı, hukukumuzda Sermaye Piyasası Kanunu’nun 3.(c) Maddesinde

tanımlanmıştır. Buna göre halka arz, “ Sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü

yoldan halka çağrıda bulunulmasını; halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya

davet edilmesini; hisse senetlerinin borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda devamlı işlem

görmesini; bu Kanuna göre halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla

paylarının veya hisse senetlerinin satışını ifade eder.” Bu tanımın 4 ayrı olasılığı kapsadığı

görülmektedir.

Söz konusu tanımda 3794 sayılı kanun ile değişiklik yapılmadan önce, halka arz kavramının

kapsamına, yalnızca sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda

bulunulması ve halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesi

ihtimalleri girmekteydi. Bu iki halde, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için doğrudan

halka çağrıda bulunulması söz konusudur. Çağrıda bulunulurken kullanılan araç yazılı basın, radyo

yada televizyon olabilir yahut sirküler, banka ve aracı kurum şubelerinden ilgililere ulaşılabilir.2

Halka arz satım modeli, hem birinci el hem de ikinci el piyasalarında uygulanabilen bir

satım modelidir.

Görüldüğü üzere, hukukumuzda halka arzda bulunma dört farklı şekilde gerçekleşmektedir.

Bunların yanına bir de “pay sahibi sayısı 250 yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetlerinin halka

arz olunmuş sayılması” hususunun eklenmesi gerekmektedir. Aşağıda bu olasılıklar irdelenecektir.

1.Sermaye Piyasası Araçlarının Satın Alınması İçin Halka Çağrıda Bulunulması

SPKn’nun 3. Maddesinin lafzında yer verdiği “sermaye piyasası araçlarının satın alınması

için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulması” genel halka arz tanımını teşkil etmektedir3.

“Her türlü yoldan çağrıda bulunma” kavramı içinde yer alan “her türlü yol” ifadesi, ister

sözlü, ister yazılı veya elektronik ortam vasıtasıyla herhangi bir sermaye piyasası aracının satın 2Tekinalp, Ünal; Sermaye Piyasası Hukukunun Esasları, İstanbul, 1982, S:213Günal,Vural;SermayePiyasasıHukukuEsasları,İstanbul,2007,S:31

3

alınması için halka çağrıda bulunulmasını ifade etmektedir4.Bu vasıtalar sayesinde çok sayıda ve

belirsiz kişiye sermaye piyasası araçlarının satın alınması için duyuru yapılmaktadır5.

SPKn’nun 3. Maddesinde belirtilen “çağrı” kavramı, “davet” anlamına gelmektedir. Yapılan

bu davet, tüm halka yöneltilebileceği gibi, belirli meslek sahiplerine veya belirli nitelikteki kişilere

de yöneltilebilir6.

2.Halkın Bir Anonim Ortaklığa Katılmaya veya Kurucu Olmaya Davet Edilmesi

Bir anonim ortaklığa ortak olma, anonim ortaklıkta konulan sermaye payı oranında pay

sahibi olunması anlamına gelir. Şirketin yetkili temsilcilerinin yaptığı tek taraflı bir anonim

ortaklığa ortak olma çağrısı, şirketi SPKn anlamında halka açık anonim ortaklık halinde

getirecektir.

Şirkete kurucu olma kavramı ise, henüz kuruluş aşamasında olan şirketler için söz

konusudur. Halkın bir anonim ortaklığa kurucu olmaya davet edilmesi iki şekilde olabilir.

Bunlardan ilki; anonim ortaklığın ani kuruluş öncesi çok sayıda ve belirsiz kişilere yaptığı çeşitli

ilanlarla kurucu ortak araması hal, ikincisi ise; tedrici kuruluşun yasal prosedürü içerisinde kurucu

ortak araması halidir7.

Halkın bir anonim şirkete kurucu olmaya davet edilmesi ile tedrici kuruluşun “halka

başvuru” aşaması kastedilmektedir. Zira tedrici kuruluşta, kurucular tarafından hazırlanan esas

sözleşme ve şirket sermayesinin yüzde onunun temin edildiğini gösteren bir belge veya vesika ile

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na verilerek Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alındıktan sonra

halkı şirket sermayesine iştirake davet etme sürecine geçilir.

4Uşaklı,SenemMutlu;HalkaArzKavramıveHalkaArzdaKullanılanSatışYöntemleri,İstanbul,2010S.555Günal;s.316Yanlı,Veliye;SermayePiyasasıHukukuÇerçevesindeHalkaAçıkAnonimŞirketlerveKamununAydınlatılması,İstanbul2005,S.277Günal;s.31

4

3.Hisse Senetlerinin Borsa veya Teşkilatlanmış Sair Piyasalarda Devamlı İşlem

Görmesi Hali

Yukarıda da bahsedildiği gibi, hisse senedinin borsa veya teşkilatlanmış sair piyasalarda

devamlı işlem görmesi hali, SPKn’na 3794 sayılı Kanun ile getirilen değişiklik ile eklenmiştir. 3794

sayılı Kanun’un gerekçesinde, hisse senetlerinin borsa veya teşkilatlanmış piyasalarda işlem

görmesinin halka arz tanımında yer almasına gerekçe olarak; hisse senetlerinin satın alınması için

çağrıda bulunmayan, bu nedenle de daha önce Kurul’dan halka arz izni almamış olan ortaklıkların

hisse senetlerini borsaya kote ettirmelerinin mümkün olmaması gösterilmiştir8.

“Devamlı İşlem Görme” kriteri, ilgili sermaye piyasası aracının hangi sıklıkta piyasada

işlem göreceği sorununu da beraberinde getirmektedir. Öğretide genel kabul gören görüşe göre,

borsada işlem görmesi yasaklanmamış olan menkul kıymetlerin devamlı işlem gördüğü ilkesi

benimsenmiştir9.

SPKn’nun 11.maddesinin 3. Fıkrasında, devamlı işlem görme kavramının uygulamasına

açıklık getirmiştir. Anılan madde hükmüne göre, “Kurulca yapılan incelemelerde, bu Kanuna tabi

ortaklıkların menkul kıymetlerinin ikinci el piyasasının oluştuğu anlaşıldığı takdirde; Kurul, bu

ortaklıkların doğrudan ya da dolaylı ortak sayısını veya bilanço büyüklüğünü dikkate alarak,

menkul kıymetlerine borsada işlem görme şartı getirebilir.”

4.Halka Açık Anonim Ortaklıkların Sermaye Artırımları Dolayısıyla Paylarının veya

Hisse Senetlerinin Satışı

Halka açın anonim ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya hisse

senetlerinin satışı kavramının birkaç olasılık kapsamında değerlendirilmesi gerekir. Bu

olasılıklardan ilki, hâlihazırda halka açık olan bir anonim ortaklığın sermaye artırımında bulunması

ve sermaye artırımı sonucunda payları halka arz etmemesi ve mevcut pay sahiplerinin sahip olduğu

8Uşaklı;s.579Günal,Vural;“SermayePiyasasındaHalkaArz”,Prof.Dr.ErdenKutelp’eArmağan,CiltIÖzelHukuk,GalatasarayÜniversitesiHukukFakültesiDergisi,s.34

5

rüçhan hakları çerçevesinde sermaye artırımı neticesinde oluşan yeni payları iktisap etmeleri

halidir10. Zira hisse senetlerini bir kez halka arz etmiş olan bir ortaklığın, daha sonraki dönemde

yapacağı sermaye artırımlarında hisse senetlerini halka arz etme gibi bir zorunluluğu

bulunmamaktadır. Bu tamamen ortaklığın iradesi ve isteğine bağlıdır.

İkinci olasılık ise, sermaye artırımı neticesinde oluşacak yeni paylar için mevcut ortakların

rüçhan haklarının kısıtlanması ve anılan payların halka arz edilmesidir. Bu durumda sermaye

piyasası araçlarının halk tarafından alınması hususunda çağrıda bulunulma söz konusu olacaktır.

Son olasılık ise, sermaye artırımı neticesinde oluşacak yeni paylar için mevcut ortakların

rüçhan haklarının kısıtlanması ve anılan payların halka arz edilmeksizin satılmasıdır.3794 sayılı

Kanunun gerekçesinde, yeni yaratılan payların küçük yatırımcıların zararına olacak şekilde belirli

kişi veya kurumlara tahsis edilmesinin önlenilmek istendiği ifade edilmektedir11. Ayoğlu’na göre;

“Değişiklik yasasının gerekçesinde sermaye artırımları çerçevesinde yapılacak tahsisli satışların(

halka arz edilmeksizin satış) halka arz olarak kabul edileceğini belirten ifadeler son derece hatalı

olmuştur. Çünkü bu iki kavram birbirinden farklı satış modellerini ifade etmektedir. Bir diğer

ifadeyle tahsisli satış yöntemi halka arz yoluyla satıştan tümüyle farklı bir modeldir. Kaldı ki,

tahsisli satışlarda, SPKn’ md. 4/I hükmü uyarınca aynen halka arz işlemleri gibi kayda alma

prosedürüne tabi bulunmaktadırlar. Dolayısıyla, Kurul’un küçük yatırımcıların menfaatlerini

koruma amaçlı gözetim faaliyetini yerine getirebilmesi için, bu tür işlemlerin halka arz tanımı

içerisine alınmalarına gerek yoktur. Halka açık ortaklıkların sermaye artırımları esnasında

gerçekleştirilen tahsisli satışların halka arz kavramına dâhil kabul edilebilmeleri teknik açıdan

mümkün değildir.”12

5.Halka Arz Varsayımı

Pay sahibi sayısı 250’yi aşan anonim ortaklıkların hisse senetleri, halka arz olunmuş sayılır

ve böyle anonim ortaklıklar hisse senetlerini halka arz etmeksizin halka açık anonim ortaklık 10Uşaklı;s.5911Kanunungerekçesiiçin:www.corpus.com.tr12Ayoğlu,Tolga;SermayePiyasasıHukukundaHalkaArzKavramıveHalkaArzaAracılıkSözleşmeleri,İstanbul,2008,s.81-82

6

statüsüne sahip olurlar. Böyle bir anonim ortaklık yukarıda bahsedilen dört olasılıktan birisi

vasıtasıyla halka arzda bulunmuş olmasalar dahi, kanunen halka açık anonim ortaklık kabul

edilirler.

B. Hukuki Niteliği

Halka arzın hukuki niteliği konusunda, doktrinde farklı görüşler bulunmaktadır. Görüşlerin

birleştiği noktalardan ilki, halka arzın icaba davet olduğu noktasındadır. Diğer görüş ise, bu işlemin

icap niteliğinde olduğudur.

Hukukumuzda, birtakım yazarlar halka arzın, icap niteliğinde kabul edilmesi gerektiğini

savunmaktadır. Kanunun amacı sermaye piyasası araçlarının halka ulaştırılmasını sağlamak

olduğundan, halka arzın icaba davet niteliğinde kabul edilmesi halinde, kurucular halktan gelen

alım taleplerini reddederek bu amacın gerçekleştirilmesini önleyebilirler.

Ancak, Ayoğlu ve Akbulak/Akbulak halka arzın icaba davet olduğu görüşünü

savunmaktadırlar. İcap, sözleşmenin yapılması teklifini içeren ve bu amaçla zaman itibariyle daha

önceden yapılan, karşı tarafa varması gerekli, tek taraflı, kesin ve bağlayıcı nitelik taşıyan

muhatabın kabulü ile sözleşmenin kurulması sonucunu doğuran irade açıklamasına denir13.İcap ile

icaba davet arasındaki en belirgin fark bağlayıcılık unsurunda kendisini gösterir. İcapta bulunan

kendi irade beyanıyla bağlı olur ve karşı tarafın kabulü üzerine sözleşme kurulur. Buna karşılık

icaba davette bulunan, beyanıyla bağlı olmayacak ve karşı tarafın cevabı üzerine sözleşme kurup

kurmamakta serbest olacaktır. İkinci görüşü savunanlara göre, eğer halka arz icap niteliğinde kabul

edilirse, alım talebinin, satışa sunulan sermaye piyasası aracından fazla olması halinde, anonim

ortaklığın hangi gerekçeyle söz konusu alım taleplerini reddedeceğini açıklamak mümkün

olamaz14 .Dolayısıyla, halka arzda bulunmayı icaba davet olarak kabul etmek daha mantıklı

olacaktır.

13Eren,Fikret;BorçlarHukukuGenelHükümler,İstanbul,2006s.21914Ayoğlu;s.84

7

C. Halka Arzın İşlevleri

1.Mülkiyetin Küçük Yatırımcı İle Paylaşılması

Anonim Ortaklıklar, kapitalizeye elverişli olmayan küçük tasarrufların bir araya gelerek

büyük sermayeler oluşturması ve bunların üretim alanlarına aktarılması bakımından elverişli

müesseselerdir. Halka arz yoluyla halkın atıl tasarrufları üretime aktarılmakta böylece güçlü

ekonomiye yön vermektedir. Halkın atıl tasarruflarının üretime aktarılması iki şekilde olur.

Bunlardan ilki; ortaklık senetlerinin halka arz edilmesi, ikincisi ise; borçlanma senetlerinin halka

arz edilmesidir. Ortaklık senetlerinin halka arz edilmesin anonim şirketin sahip olduğu mülkiyet

halk ile paylaşılmakta, borçlanma senetlerinin halka arzında ise, bankacılık sektörünün sağladığı

getiriye alternatif oluşturmaktadır15.

2.Finansman Sağlama

İhraççılar ya da pay sahipleri açısından halka arzın amacı, finansman sağlamadır.

Ortaklıklar, ihtiyaç duydukları finansmanı iç kaynaklarından yada mevcut pay sahiplerinden

karşılayamadıkları zaman halka arz yoluna gitmeyi tercih ederler.

Anonim şirketler, ortaklık senetleri ihraç edip halka arz ederek, maliyetsiz finansman

sağlamış olurlar. Ortaklık senetleri ihracı neticesinde, ortaklık bütçesinde toplanan meblağ, belli

süre sonra geri ödenmesi zorunda olmayan ve ortaklıkta borç olarak yazılmayan kalemlerden

olmadığından maliyetsizdir16.Ancak, ortaklığın, borçlanma senetlerini ihraç ederek halka arz etmesi

oldukça maliyetli bir yöntemdir. Ortaklığın, borçlanma senetleri ihraç ederek halka arz ederek

finansman sağlaması çoğunlukla bankacılık sisteminden sağlanabilecek finansmandan daha

maliyetlidir 17 .Dolayısıyla borçlanma senetlerinin ihraç edilerek finansman sağlanabilmesi iki

ihtimalde anlamlı olabilir. Bu ihtimallerden ilki; ihraççının bankacılık sisteminden fon sağlama

olasılığının olmamasıdır. İkinci ihtimal ise; ihraççının çok yüksek fon tutarına ihtiyacı olması

15Uşaklı;s.8416Yanlı;s.8717Ayoğlu;s.88

8

sebebiyle, ihtiyaç olunan meblağın bankacılık sisteminden karşılayamaması ve bu meblağı ancak

borçlanma senetlerinin ihracından sağlayabilecek olmasıdır18.

3.Ortaklıktan Ayrılma Mekanizması Olarak Kullanılma

Yaşadığımız çağda büyük sermayeli işlerin yapılması, kişilerin tek başına yeni atılımlar

geliştirmesi, başka alanlarda da ticari faaliyet sürdürmek istemeleri, tek bir kişinin veya tek bir

teşebbüsün iktisadi, mali ve teknik düzeyini aşabilir. Bu durumda, birden fazla kişi veya teşebbüs

bir araya gelerek bu işin veya projenin gerçekleştirilebilmesi için gizli adi şirket hükümlerinin

uygulandığı “ortak girişim”(joint venture) kurmak suretiyle işbirliği yoluna gidebilirler.

Ortak girişimler, salt sözleşmeye dayalı ortak girişimler ve sermayeye katılmalı ortak

girişimler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır19.

Sermayeye katılmalı ortak girişimler sonucunda kurulan büyük sermayeli şirketlerin

ortakları arasında ortak girişim veya pay sahipleri sözleşmelerinde, sözleşmenin taraflarına; belirli

şartların gerçekleşmesi halinde yahut herhangi bir sebepten dolayı ortaklığa son verilmek

istendiğinde, belirli süre zarfında paylarını halka arz etmek suretiyle ortaklıktan ayrılma yahut

ortaklıktaki payını azaltma imkânı vermektedir. Bu şekilde halka arz, şirketten ayrılma imkânı

tanımaktadır. Böylece ortaklıktan ayrılmak isteyen kişinin payını nakde çevirme imkânı tanınırken;

ortaklıkta kalan ortak bakımından ise payların halka satılması sebebiyle kontrolün kaybolacağı

endişesi de bertaraf edilmiş olur20.

D. Halka Arzın Türleri

Halka arzın gerçekleştirildiği piyasaya göre üç ayrı türü bulunmaktadır. Bunlar; yeni

ihraç edilen sermaye piyasası araçlarının halka arzı anlamına gelen “ birinci el piyasasında halka

arz”, sermaye piyasası araçlarını elinde bulunduran kişiler tarafından tekrar halka arz edilmesi

18Uşaklı;s.85-Ayoğlu;8819Ayoğlu;s.9020Ayoğlu;s.90

9

anlamına gelen “ ikinci el piyasasında halka arz” ve bu iki birleşimden teşekkül “karma halka arz”

‘lardır.

1. Birinci El Piyasasında Halka Arz

Birinci el piyasasında halka arz, yeni ihraç olunan sermaye piyasası araçlarının halka

satışını ifade eder. Yeni ihraç edilen bu sermaye piyasası araçlarını satın alan yatırımcılar, bu

araçların ilk sahipleri olacaktır. Bu nedenle sermaye piyasası araçlarının ilk sahipleri tarafından

satın alınmasına imkân veren ortam birinci el piyasasıdır.

Bu piyasanın en önemli özelliği, bu piyasada gerçekleştirilen halka arz işlemlerinden

elden edilen gelirlerin doğrudan ihraççının kasasına girmesidir. Zira bu piyasada gerçekleştirilen

işlemlerde, satıcı konumunda bulunan ihraççı kuruluştur21.

Birinci el piyasasında halka arzı, hisse senetlerinin birinci el piyasasında halka arzı ile

hisse senetleri dışında kalan sermaye piyasası araçlarının birinci el piyasasında halka arz edilmesi

şeklinde ikili bir ayrım çerçevesinde incelemek mümkündür.

a.Hisse Senetlerinin Birinci El Piyasasında Halka Arzı

Hisse senetlerinin birinci el piyasasında halka arzı iki şekilde gerçekleşmektedir. Bunlar,

tedrici kuruluş esnasında halka arz ve sermaye artırımı yoluyla halka arzdır.

i. Tedrici Kuruluş Esnasında Halka Arz

Türk Ticaret Kanunu’nun 276. Maddesinin 1.fıkrası gereğince anonim ortaklıklar, ani yada

tedrici şekilde kurulabilirler. Ani kuruluşta, ortaklık paylarının tamamı kurucular tarafından

getirilirken(TTK 276/2); tedrici kuruluşta, payların bir kısmı kurucular tarafından getirilirken geri

21Ayoğlu;s.92-Uşaklı;s.79

10

kalan kısım için halka müracaat edilir. ( TTK 276/3). Bu nedenle ortaklığın tedrici olarak kurulması

için halka arz edilmesi, tedrici kuruluşun yapısında bulunmaktadır.

Ancak tedrici kuruluş ülkemizde fazla uygulama alanı bulmadığından, yürürlüğe girecek

TTK’da, tedrici kuruluşa ilişkin TTK 276/ 3 hükmünün karşılığını oluşturan herhangi bir

düzenlemeye yer verilmeyerek, ani-tedrici kuruluş ayrımı terk edilmiştir.

Bununla birlikte yürürlüğe girecek TTK 346.maddesi 1. Fıkrasına göre:” Esas sözleşmede

taahhüt edilmiş olup da taahhüt sahiplerince, şirketin tescilinden itibaren en geç iki ay içinde halka

arz edileceği esas sözleşmede belirtilmiş ve ayrıca garanti edilmiş bulunan nakdi payların

karşılıkları satıştan elde edilen gelirden ödenir. Pay senetlerinin halka arz edilmesi sermaye

piyasası mevzuatına göre yapılır. Satış süresinin sonunda, payların itibari değerlerinin, varsa

çıkarma priminin karşılığı şirkete, giderler düştükten sonra kalan tutar ise, pay senetlerini halka

arz eden pay sahiplerine ödenir.” Bu hükme istinaden, yeni TTK’nın başka bir altyapıya sahip

halka arz temeline dayalı kuruluş modeline de yer verdiği görülmektedir. Yürürlüğe girecek

TTK’nın 346. Maddesinde öngörülen kuruluş modelinin yürürlükteki tedrici kuruluştan farkı,

kuruluş aşamasında değil, kuruluş gerçekleştikten sonra pay sahipleri tarafından gerçekleştirilen bir

halka arz işlemi üzerine kurulu olmasıdır.

ii. Sermaye Artırımı Yoluyla Halka Arz

Sermaye artırımı yoluyla ortaya çıkan hisse senetlerinin halka arz edilebilmesi için,

öncelikle mevcut pay sahiplerinin rüçhan haklarının kısıtlanması ya da ortadan kaldırılması

gerekmektedir22.Çünkü bu yönde bir genel kurul mevcut olmaması halinde, ortaya çıkan paylar

üzerinde mevcut ortakların rüçhan hakları bulunacağından bu payların halka arz edilmesi mümkün

olmayacaktır.

Yürürlüğe girecek Türk Ticaret Kanunu’nun 461. Maddesinin 2. Fıkrası hükmüne göre: “

Genel kurulun, sermayenin artırımına ilişkin kararı ile pay sahibinin rüçhan hakkı, ancak haklı 22Çeker,Mustafa;“HisseSenetlerininHalkaArzı,BorsadaİşlemGörmesiveKaydiDeğerHalineGetirilmesi”,Prof.Dr.Oğuzİmregün’eArmağan,İstanbul,2008,s.101

11

sebepler bulunduğu takdirde ve en az esas sermayenin yüzde altmışının olumlu oyu ile

sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Özellikle, halka arz, işletmelerin, işletme kısımlarının,

iştiraklerin devralınması ve işçilerin şirkete katılmaları haklı sebep kabul olunur. Rüçhan hakkının

sınırlandırılması ve kaldırılmasıyla, hiç kimse haklı görülmeyecek şekilde, yararlandırılamaz veya

kayba uğratılamaz. Nisaba ilişkin şart dışında bu hüküm kayıtlı sermaye sisteminde yönetim kurulu

kararına da uygulanır. Yönetim kurulu, rüçhan hakkının sınırlandırılmasının veya kaldırılmasının

gerekçelerini; yeni payların primli ve primsiz çıkarılmasının sebeplerini; primin nasıl

hesaplandığını bir rapor ile açıklar. Bu rapor da tescil ve ilan edilir.”

Yukarıdaki hükme göre, yürürlükteki TTK 394 maddesinden farklı olarak, rüçhan hakkının

kısıtlanabilmesi için, haklı sebeplerin varlığı ve nitelikli çoğunluk aranmaktadır. Ancak hükümde

sayılan haklı sebepler tahdidi değil; örnek niteliğindedir.

Gerek tedrici kuruluş sırasında, gerekse de sermaye artırımı yoluyla hisse senetlerinin halka

arz edilmesi halinde, TTK’nun 283. Vd. maddelerinde düzenlenen iştirak taahhütnamesi

düzenlenmesi gerekip gerekmediği tartışmalıdır. Günal, Domaniç, TTK’nun iştirak

taahhütnamesine ilişkin hükümlerinin, tedrici kuruluş veya sermaye artırımı esnasında SPKn

kapsamında halka arz edilecek hisse senetleri bakımından uygulanacağını ifade etmektedirler23.

Ayoğlu24 ve Poroy/Tekinalp/Çamoğlu25ise iştirak taahhüdüne yönelik TTK hükümlerinin

SPKn kapsamında yapılan halka arz işlemlerinde uygulanmasını anlamsız bulmaktadırlar.

Ayoğlu’na göre: “İştirak taahhütnamesi düzenlenmesi, TTK sisteminde vadeye bağlanma imkânı

bulunan sermaye borcunun ödeneceği yönünde, taahhütnameyi düzenleyen kimse tarafından,

ortaklığa karşı taahhütte bulunulması anlamına gelmektedir. Bu taahhüt, pay sahipliği sıfatının

sermaye borcunun tümüyle ifa edilmesinden önce kazanıldığı hallerde önem ifade eder. Oysa SPKn

kapsamında yapılan halka arz işlemlerinde, ortaklığın hisse senetlerini satın alan kimseler SPKn md

7/3 c. 1 hükmü gereğince bu senetlerin bedellerini tam ve nakden ödemek zorunda olduklarından;

pay sahibi sıfatını kazanabilmek için öncelikle sermaye yükümlülüklerini ifa etmek

23Günal; s.29- Domaniç, Hayri; Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması, İstanbul,1988 s.271-27224Ayoğlu;s.8025Poroy,Reha/Tekinalp,Ünal/Çamoğlu,Ersin;OrtaklıklarveKooperatifHukuku,İstanbul2003,s.236

12

durumundadırlar. Aksi takdirde, hisse senetlerinin kendilerine teslim edilmesi mümkün

olmayacaktır.”26

b.Hisse Senetleri Dışında Kalan Sermaye Piyasası Araçlarının Birinci El Piyasasında

Halka Arz Edilmesi

Hisse senetlerinin dışında kalan sermaye piyasası araçları bakımından, hisse senetlerinin

birinci el piyasasında halka arz edilmesi hallerini oluşturan tedrici kuruluş esnasında halka arz yada

sermaye artırımı yoluyla halka arz gibi haller söz konusu değildir. Bu sermaye piyasası araçlarının

ihraççıları tarafından çıkarılıp ilk sahiplerine dağıtıldığı tüm halka arz işlemleri, birinci el piyasası

işlemi niteliğindedir.

2.İkinci El Piyasasındaki Halka Arz

İkinci el piyasasında halka arz, daha önce ihraç olunan sermaye piyasası araçlarının, bu

araçları elinde bulunduran kimseler tarafından halka satılmasını ifade eder. İkinci el piyasasında

gerçekleştirilen halka arz işlemlerinde, satıştan elde edilen gelir, ihraççıya değil; satıcı konumunda

olan halka arzı gerçekleştiren kişi ya da kuruluşa ait olmaktadır.

Sermaye piyasası araçlarının ikinci el piyasasında halka arz edilmesi genellikle hisse

senetleri bakımından karşımıza çıkmaktadır. Ancak hisse senetleri dışında kalan sermaye piyasası

araçlarının da ikinci el piyasasında halka arz edilmesinde kanuni bir engel bulunmamaktadır.

Bu noktada ortaya çıkan ilk sorun halka açık olmayan bir ortaklığın pay sahiplerinin,

ellerinde bulunan hisse senetlerini halka arz etmelerinin ortaklığın onayına tabi olup olmadığıdır.

Kapalı bir anonim ortaklığın hisse senetlerinin halka arz edilmesi, onu halka açık anonim ortaklık

haline getireceğinden, pay sahibi tarafından gerçekleştirilecek halka arzın ihraççının onayına ihtiyaç

duyulacağı savunulabilir.

26Ayoğlu;s.96

13

Ancak, Çeker27 ve Ayoğlu28 ise, ortaklık yönetim kurulunun halkı arzı onaylama gibi bir

yetkisi olmadığından, halka arz işlemi ortaklığın iradesine aykırı olarak gerçekleşecektir. Çeker’e

göre; hisse senedi çıkararak pay sahiplerine dağıtan bir ortaklığın, ana sözleşme ile devir kısıtlaması

getirmemesi halinde halka arz ihtimalini göze almış ve kabul etmiş sayılacağı ve bu nedenle pay

sahibinin halka arz için ortaklığın onayını almak zorunda olmadığını ifade etmektedir29.

3.Karma Halka Arzlar

Birinci ve ikinci el piyasasında gerçekleştirilen halka arz işlemleri tek bir halka arz işleminin

bünyesinde birleştirilebilir. Diğer bir ifadeyle, tek bir halka arz işlemi çerçevesinde de hem

ortaklığın sermaye artırımı yoluyla yeni ihraç ettiği hisse senetlerinin, hem de pay sahiplerinde

bulunan payların halka satılabilmesi mümkündür30.Bu türe karma halka arz denmesinin sebebi,

birinci ve ikinci el piyasası halka arzlarını tek bir satış süreci içerisinde birleştirmesidir.

III. HALKA ARZDA BULUNMANIN ETKİLERİ

A. Halka Arzda Bulunmanın Şirket Açısından Etkileri

1.Halka Arzda Bulunmanın Şirket Açısından Olumlu Sonuçları

a. İhraççı Ortaklığın Prestijinin Artması

Halka arzda bulunan ihraççının tanınırlığı ve itibarı ciddi ölçüde artmaktadır. Halka arz

sonucunda “ihraççı” yada “halka açık anonim ortaklık” statüsü kazanan ortaklığın devamlı kamuyu

aydınlatma yükümlülüğüne, kar dağıtım zorunluluğuna, şeffaf denetim ve bağımsız dışardan

27Çeker;s.9428Ayoğlu;s.99-10029Çeker;s.9530Tanör,Reha;SermayePiyasasıHukuku,C.II,HalkaArz,İstanbul2000,s.259

14

denetim gibi yükümlülüklere tabi konuma gelmesi gerek yatırımcılar gerekse kredi kuruluşları

nezdinde itibarlarını son derece artırmaktadır31.

b. Hisse Senetlerinin Likit Enstrüman Niteliği Kazanması

Hisse senetlerinin likit enstrüman niteliği kazanmasından kastedilen, hisse senetlerini

ihraççıdan satın alarak yatırım yapan pay sahiplerinin, onları kolaylıkla ve kar ederek tekrar satışa

sunabilecekleri aktif bir ikinci el piyasası ortaya çıkarmasıdır.

Söz konusu aktif ikinci el piyasası sayesinde, ortaklığa ait hisse senetleri, kolayca paraya

çevrilebilen bir yatırım aracı haline gelmekle birlikte, hisse senetlerini halka arz eden anonim

ortaklığın objektif kriterlerle piyasa değeri de tespit edilmiş olur32.

c. Kayıtlı Sermaye Sistemine Geçilebilmesi

TTK’nun 269.maddesine hükmüne göre, anonim ortaklıkların esas sermayesi muayyendir.

Muayyen sermaye sisteminin iki belirgin özelliği vardır. Bunlardan ilki, esas sermayenin tamamının

taahhüt edilmesi ve belirli bir kısmının ödenmiş olmasıdır. Sitemin ikinci özelliği, sermayenin

sabitliğidir. Sermayenin sabit olması, değişmemesi anlamına gelmemekte olup, esas sermayenin

TTK’nda öngörülen usul ve esaslara göre artırılabilmesi veya azaltılabilmesini ifade etmektedir.

Ancak esas sermayenin artırılması işlemleri fazlaca maliyetli, meşakkatli ve uzun süren işlemler

olduğundan, bu sakıncaların giderilebilmesi için, halka açık anonim ortaklıklar için kayıtlı sermaye

sistemine geçiş imkânı getirilmiştir33.

Halka açık anonim ortaklıklar için kayıtlı sermaye sistemine geçilmesi ihtiyari ve ortakların

takdirine bağlıdır. Bu sistemden çıkmakta aynı şekilde ihtiyaridir34.Dolayısıyla kayıtlı sermaye

sistemi hukuk literatürümüze SPKn ile getirilmiş kavramdır.

31Çeker;s.12732Ayoğlu;s.10233Uşaklı;s.86-8734Aytaç,Zühtü;SermayePiyasasıHukukuveHisseSenetleri,Ankara,1988,s.155

15

Esas sermaye sisteminden kayıtlı sermaye sistemine geçmek isteyen bir anonim ortaklık

sırasıyla şu işlemleri yapacaktır;

• Yönetim kurulundan bu yönde bir karar alınması,

• Değişiklik teklifinin hazırlanması

• Kurul izni

• Sanayi ve Ticaret Bakanlığı izni

• Genel Kurul Kararı

• İmtiyazlı pay sahipleri kurulu kararı

• Esas sözleşme değişikliğinin ticaret siciline tescili ve ticaret sicil gazetesinde ilanı

Bu sistemin en büyük özelliği, ortaklık yönetim kurulunun, sermaye artırımını, alacağı bir

karar ile esas sözleşmede gösterilen “taban” ve “tavan” sermaye miktarları arasında kalmak

kaydıyla, TTK’nun sermaye artırılması hükümleri ile bağlı kalmaksızın gerçekleştirebilmesidir.

Sistemin sağladığı avantaj sermaye artırımının daha seri ve daha az prosedürle gerçekleştirilmesidir.

Dolayısıyla bu sistemde, esas sözleşme değişikliği ve genel kurul kararı aranmaksızın sermaye

artırımına gidilebilir35.

Kayıtlı sermaye sisteminden çıkma ise, kayıtlı sermaye sistemine girişte olduğu gibi,

Kurul’dan izin alma şartına bağlıdır. Ayrıca, kayıtlı sermaye sisteminin amacı dışında, ortakların ve

diğer tasarruf sahiplerinin istismarına yol açacak şekilde kullanıldığı anlaşılan ve ortaklık yapısı

dolayısıyla bu sisteme ihtiyaç duymadan kolayca sermaye artırımı yapabilecek durumda olan ve bu

sisteme geçişte aranan şartları yitiren ortaklıklar da Kurul tarafından sistemden çıkarılabilirler36.

Bununla birlikte kayıtlı sermaye sisteminden çıkan veya çıkarılan ortaklıklar, çıkış tarihinden

itibaren 2 yıl geçmeden yeniden sisteme kabul edilemezler. Ancak, ortaklık yönetiminin değişmesi

veya kayıtlı sermaye sisteminde çıkma veya çıkarılma sebeplerinin ortadan kalktığının saptanması

durumunda, ortaklıkların başvurusu üzerine 2 yıllık sürenin dolması beklenmeden ortaklığın

yeniden kayıtlı sermaye sistemine geçmesine Kurul’ca izin verilebilir.

35Uşaklı;s.8936Tanör;s.199

16

d.Oydan Yoksun Hisse Senedi İhraç Etme İmkanı

Sermaye Piyasası Kanunu’nun 14/A maddesine göre:” Anonim ortaklıklar esas

sözleşmelerinde hüküm bulunmak şartıyla, kar payı imtiyazı sağlayarak, oy hakkından yoksun

paylar ihraç edebilir ve bunları temsil eden hisse senetlerini halka arz edebilirler.”

Oydan yoksun hisse senetleri, sahiplerine sağlamaları zorunlu olan kar payı imtiyazı

nedeniyle, kanunen imtiyazlı hisse olarak öngörülmüşlerdir37.

Kurul tarafından çıkarılan Seri: I No: 36 sayılı Oydan Yoksun Paylara İlişkin Tebliğ’de

oydan yoksun paylar,” Ortaklıkların sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri, oy hakkı hariç,

sahibine kar payından ve istendiğinde bedelsiz pay alma hakkında imtiyaz dışındaki diğer

hususlarda imtiyaz ve diğer ortaklık haklarını sağlayan, istendiğinde belirli bir vade veya

vadelerde, sabit veya değişken oranda ortaklığın oy hakkına sahip paylarını satın alma ve ortaklık

payları ile değiştirme hakkı veren paylar” olarak tanımlanmıştır.38

Oydan yoksun payların sahiplerine, azınlık hakları, yeni pay alma hakkı, bedelsiz pay alma

hakkı, bilgi alma hakkı, kar payı alma hakkı, genel kurula katılma hakkı gibi haklar bahşetmektedir.

Oydan yoksun pay ihracı, şirketin mevcut oy dengesini bozmadan ve şirket yönetiminde

denetimi kaybetmeden şirketin finansman elde etmesini sağlar ve şirketin riskini paylaştırarak

ihraççıya fayda sağlamaktadır. Pay sahibi ise, oy hakkı bulunmamasının telafisi olarak kar payı ve

tasfiye bakiyesine katılma gibi haklardan imtiyazlı olarak yararlanabilirler39.

37Uşaklı;s.9138Çevrimiçiwww.spk.gov.tr39Uşaklı;s.92

17

2.Halka Arzda Bulunmanın Şirket Açısından Doğurduğu Yükümlülükler

a.Sermaye Piyasası Kanunu’nun ve Diğer Mevzuatın Öngördüğü Yükümlülüklere

Tabi Olma

SPKn, yatırımcıların haklarını korumak ve sermaye piyasalarının etkili ve düzenli

işleyebilmesi için, ortakların genel kurula katılma, genel kurulda oy kullanma hakkı, bilgi alma

hakkı, iptal davası açma hakkı, şikâyette bulunma hakkı gibi yönetime karşı birtakım haklarla

yatırımcıları korumuştur. Bunun yanında birtakım ekonomik nitelikte olan kar payı alma hakkı,

rüçhan hakkı, bedelsiz pay alma hakkı gibi haklarla da yatırımcıları ekonomik olarak korumuştur.

SPKn’nun koruma kapsamının asıl amacı yatırımcıları sosyal ve ekonomik olarak koruma

değil; sermaye piyasasındaki kişilerin hile ve aldatmasından korumaktadır40.

b.Kar Dağıtma Zorunluluğu

TTK’nın 466. Maddesinin 2.fıkrasının 3. Bendinde, %5 oranında ilk temettüden

bahsedilmekle birlikte, bunun dağıtılmasının zorunlu olduğu yönünde bir hükme yer verilmemiştir.

Bu hükme istinaden, anonim ortaklıklar zaten zorunlu olmayan bu ilk temettüleri pay sahiplerine

dağıtmamışlar ve bu durum küçük pay sahiplerinin gelir elde edememelerine sebep olmuştur.

Bu doğrultuda SPKn’nun 15. Maddesi, SPKn’na tabi ortaklıklar açısından pay sahiplerine

belirli oranda kar payı dağıtma zorunluluğu getirmiştir. Zira anılan hüküm şu şekildedir: “Halka

açık anonim ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Bu

oran, Kurul tarafından belirlenecek ve tebliğlerle ilan edilecek miktardan aşağı olamaz. Kurul,

ihraççıların türleri ve dağıtılabilir kar tutarları itibariyle temettü dağıtım zorunluluğunu kaldırabilir

veya erteleyebilir.”

40Kütükçü,Doğan;SermayePiyasasıHukuku,C.I,İstanbul,2004,s.496

18

Kanımca bu hüküm, büyük sermayeli şirketlerin mevcut olduğu ve serbest ekonomi

piyasalarının uygulandığı devletlerde, ortaklıklara devletin aşırı müdahalesini ortaya çıkaracaktır.

Ancak, somut olarak ülkemizde çok güçlü bir ekonomi ve sermaye piyasası olmadığından, bu

hüküm, küçük yatırımcıları koruyan olumlu bir gelişmedir.

Bununla birlikte, kar dağıtma zorunluluğu, hisse senetleri borsada işlem gören halka açık

anonim ortaklıklar için kaldırılmıştır. Hisse senetleri borsada işlem gören anonim ortaklıklar,

temettü dağıtım biçimini genel kurullarında serbestçe kararlaştırabilirler. Buna göre bu şirketlerde,

temettü:

• Tamamen nakit olarak dağıtılabilir

• Tamamen hisse senedi olarak dağıtılabilir

• Anonim ortakların kendilerinin belirleyeceği oranlarda nakit ve hisse senedi olarak

dağıtılabilir, bu halde bir bölümü ortaklık bünyesinde kalır

• Dağıtılmadan şirket bünyesinde bırakılabilir.

Ancak, kurul yaptığı inceleme sonuçlarına göre, halka açın anonim ortaklığın birinci

temettüyü nakden dağıtması zorunluluğu getirebilir41.

c.Kamuyu Aydınlatma Yükümlülüğü ve Özel Durum Açıklamaları

SPKn’nın 16/A maddesine göre:” Halka açık anonim ortaklıkların sermaye ve yönetiminde

kontrolü sağlamak amacıyla pay sahiplerine çağrıda bulunarak, hisse senedi toplama girişiminde

bulunulmasında veya genel kurullarda oy hakkını kullanmak için vekâlet istenmesinde veya

ortaklığın pay dağılımının önemli ölçüde değişmesi sonucu veren, hisse senedi el değiştirmelerinde,

sermaye artırımlarında, birleşme ve devirlerde, menkul kıymetlerin değerini etkileyebilecek önemli

olay ve gelişmelerden Kurul, küçük pay sahiplerinin korunması ve kamunun aydınlatılmasını

sağlamak amacıyla düzenlemeler yapar.”

41Uşaklı;s.95

19

Şüphesiz ki bu enstrüman, sermaye piyasasına olan güvenin perçinleştirilmesi amacına

hizmet etmektedir.

Halka açık anonim ortaklıklarda bilgi alma hakkının, ortaklık için bilgi verme

yükümlülüğüne dönüştürülmesinin sebebi şüphesiz ki küçük pay sahiplerinin korunmasıdır. Ancak

hakkın yükümlülüğe dönüşmesinin asıl sebebi, ekonomik olarak güçlü olan şirketlerin yönetimine

uzman kişilerin gelmesi sebebiyle, şirket hissedarlarının şirket yönetiminden uzaklaşmalarıdır.

Kamuyu aydınlatma prensibinin amacı, halka arz edilecek menkul kıymetlere ilişkin tam ve

ayrıntılı bilgilerin yatırımcılara ulaşması yoluyla, doğru ve isabetli yatırım yapmalarını sağlamaktır.

Sermaye piyasasındaki yatırımcıların, ellerindeki veya ilgilendikleri menkul kıymetlerle

ilgili önemli bilgileri, zamanında ve doğru bir şekilde edinerek korunmalarını sağlamak amacıyla

getirilen bu hüküm çerçevesinde, Kurul, özel durumların kamuya açıklanması ile ilgili esasları,

Seri;VIII, No:54 sayılı Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği ile

uygulamaya koymuştur.

Söz konusu tebliğde, özel durumlar iki başlık altında incelenmektedir. Bunlardan ilki sürekli

bilgiler; ikincisi ise, içsel bilgilerdir. Tebliğ’in 4.maddesinin f. Bendine göre içsel bilgiler, sermaye

piyasası aracının değerinin ve yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek henüz kamuya

açıklanmamış bilgileri ifade ederken; sürekli bilgiler ise, içsel bilgi tanımı dışında kalan ve söz

konusu tebliğ uyarınca açıklanması gerekli diğer tüm bilgileri kapsamaktadır.

Yeni bilgiler ortaya çıktığında yahut ortaklıklar tarafından öğrenildiğinde en seri iletişim

vasıtasıyla, Türkçe olarak, kamuyu aydınlatma prensibi çerçevesinde, kamuya açıklanmalıdır42.

42Uşaklı;s.98-99

20

d.Bağımsız Denetime Tabi Olma

Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülmemiş olan bu denetim mekanizması SPKn ve ona bağlı

mevzuatlar çerçevesinde halka açık anonim şirketler için zorunlu hale gelmiştir.

Sermaye Piyasasındaki Bağımsız Dış Denetleme Hakkındaki Yönetmelik’in “Bağımsız

Denetleme” başlıklı 5. Maddesine göre:” Bağımsız denetleme, ortaklıkların ve yardımcı

kuruluşların hesap ve işlemlerinin bağımsız denetleme kuruluşlarınca görevlendirilen yetkili

denetleme elemanları tarafından bu kuruluşlar adına, denetleme ilke, esas ve standartlarına göre

incelenmesi ve bu inceleme sonuçlarına dayanılarak, düzenlenmiş mali tabloların, 2499 sayılı

Kanun çerçevesinde gerçeği yansıtıp yansıtmadığının tespiti ve rapora bağlanmasıdır”.43

Bağımsız dış denetim, işletmelerin kendi iç bünyelerindeki denetim organları dışında, güven

duyulan bağımsız kuruluşlar tarafından denetlenmesi ve bu doğrultuda düzenlenecek olan raporun

kamuya açıklanmasını sürecini ifade etmektedir.

e.Reklam ve İlanlarda Özel Düzenlemelere Tabi Olma

Halka arzı gerçekleştiren ihraççılar ya da pay sahipleri ilan ve reklamda yapabilirler. Ancak

bunun bir sınırı bulunmaktadır. Bu sınır SPKn’nun 6. Maddesinin 2. Fıkrasında çizilmiştir: “İlanlar

ve açıklamalar gerçeğe uymayan abartılmış veya yanıltıcı bilgileri içeremeyeceği gibi Kurul

kaydına alınmanın resmi bir teminat olarak yorumlanmasına yol açacak açık veya dolaylı bir ifade

taşıyamaz. Kurul, yanıltıcı nitelikte gördüğü reklamları yasaklar.”

Bu bağlamda reklam ve ilanların abartılmış, gerçeğe uymayan, halkı aldatıcı ve yanıltıcı,

bilgi ve tecrübe noksanlıklarını istismar edici söz, görüntü ve bilgi unsurlarını ihtiva etmemesi,

halkı doğru aydınlatma amacına yönelik olması gerekir. İlan ve reklamı veren ilgilinin yapabileceği

43Çevrimiçi, www.spk.gov.tr

21

iş ve hizmetler konusunda halka duyurmak istediği faaliyetin gerçekleştirilebilir nitelikte olması da

son derece önem arz etmektedir.

3.Halka Arzda Bulunmanın Şirket Açısından Olumsuz Sonuçları

a.Ortaklığın Kontrolünün El Değiştirmesi Tehlikesi

Hisse senetlerinin halka arzı halinde, halka açıklık oranına göre, arz işleminden önce

ortaklığın kontrolünü ellerinde bulunduran pay sahiplerinin kontrolü kaybetmesi tehlikesi

doğabilmektedir44.

Bu nedenle, halka açılma oranının yüksek tutulmak istendiği ortaklıklarda, kontrolün

kaybedilmesi riskini bertaraf etmek için, imtiyazlı pay yaratılması yoluna gidilmektedir. Ayrıca,

ihraççıların, ortaklığın kontrolünü ellerine geçirilmesinin önüne geçilebilmesi için, dağıtımın geniş

kitlelere yapılması da bu tehlikeyi bertaraf etmektedir45.

IV. HALKA ARZ SÜRECİ

A. Ön Talep Toplama

Seri: I No: 40 sayılı Payların Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar

Tebliği’nin 4. Maddesinde “ön talep toplama” müessesi tanımlanmıştır. İlgili tanıma göre, ön talep

toplama “Halka arz edilecek payların miktar ve fiyatının tespitinde kullanılmak üzere,tasarruf

sahiplerinden herhangi bir bedel veya teminat alınmaksızın halka arza konu olacak paylara ilişkin

olası taleplerin toplanmasını” ifade etmektedir.

Ancak bu durum Oğuz Kürşat Ünal tarafından eleştirilmiştir. Zira Ünal’a göre SPKn’nda

düzenlenmesi gereken bir müessesenin tebliğde düzenlenmesi ve tebliğin kanun hükümlerini

44Akbulak/Akbulak;s.9645Tanör;s.278

22

genişletmesinin hukuk mantığıyla çeliştiği ve bu bağlamda tebliğin hukuk sistemimizde olmayan

“ön talep toplama “ kavramını ihdas etmiş olmasını eleştirmiştir46.

Ön talep toplamaya ilişkin esaslar Seri:I No:40 Tebliğin 14. Ve 15. Maddelerinde

açıklanmıştır. Bu hükümler doğrultusunda, ön talep müessesesi payların Kurul Kaydına

alınmasından önce işleyecek bir sistemdir. Yatırımcıların olası talepleri, belirli bir fiyat aralığından,

talepte bulunanlar için herhangi bir bağlayıcılık ve sorumluluk oluşturmaksızın, aracı kuruluşlar

tarafından toplanabilir. Ön talep toplayabilmek için, Kurul kaydına alınma başvurusunun yapılmış

olması gerekir.

Ön talep toplama süresi 15 günden fazla olamaz. Ön talep toplamaya başlamadan en az bir iş

gün önce ön talep toplama başlangıç ve bitiş tarihleri aracı kuruluş tarafından Kurul’a bildirilir.

Ön talebin toplanacağı yerlerde, ortaklık esas sözleşmesi, son üç yıllık finansal tabloları,

bunlara ilişkin bağımsız denetim raporları ve faaliyet raporlarının yeterli sayıda bulundurulması ve

talep edenlere ücretsiz olarak verilmesi gerekir.

Ön talep toplamadan elde edilen sonuçlar kamuya açıklanmaz ve reklam amacıyla

kullanılamaz. Ön talep toplama sonuçları ön talep toplama süresinin bitimini takip eden iki iş günü

içerisinde ve satışa başlamadan önce aracı kuruluş tarafında tebliğde belirtilen şekilde Kurul’a

iletilir47.

B. Kurul Kaydına Alma

1.Kayda Aldırma Zorunluluğu

a.Tanım ve İşleyiş

SPKn md. 47I hükmü gereği, ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının

Kurul’a kaydettirilmesi zorunludur. 46Ünal,OğuzKürşat;SermayePiyasasıHukukuveMevzuatı,Ankara,2005,s.8447Uşaklı;s.174

23

SPKn’nda, kayda alma işlemi tamamlanmadan sermaye piyasası araçlarının satışına

başlanamayacağına dair açık bir hüküm yoktur. Ancak, doktrinde hâkim olan görüş, kayda alma

işleminden önce sermaye piyasası araçlarının satışa başlanamayacağı ve satış için icabın

yapılamayacağıdır48. Ayoğlu’na göre: SPKn’nun 4/ I hükmünün ruhu ve 46. Madde/I (a) ve 47/ A-4

hükümleri kayda alma gerçekleşmeden önce başlanan satış işlemleri için öngörülen hukuki ve cezai

yaptırımlar dikkate alındığında, kayda alma işlemi gerçekleşmeden sermaye piyasası araçlarının

satışına başlanamayacağı ve satış için icabın yapılamayacağını belirtmektedir49.

b.Kayda Alma Sisteminin ve İzin Sisteminin Karşılaştırılması

3794 sayılı Kanun ile SPKn’nun 4. Maddesinin I. fıkrası hükmünde değişiklik yapılmadan

önce, menkul kıymetlerin halka arzı için Kurul’dan izin alınması zorunlu idi. Ancak izin

sisteminden 3794 sayılı Kanun ile vazgeçilmiş olup, tüm modern sermaye piyasası sistemlerinde

olduğu gibi, kayda alma sistemine geçilmiştir50. Böylelikle izin sistemin kaldırılarak, kamuyu

aydınlatma sistemine geçilmiş olup, tam ve doğru bilgi prensibine yaklaşılmıştır51.

Kayda alma sistemi, izahname ve sirküler vasıtasıyla kamunun aydınlatılması sağlandığı sürece,

sermaye piyasası araçları Kurul kaydına alınarak araçların halka arzı sağlanmaktadır.

Kayda alma sisteminde önem arz eden nokta, yatırımcıları, izahname ve sirküler yoluyla

aydınlatıp, yatırımcıların yatırım kararlarını kendilerinin vermelerini sağlamaktır. Bu noktada

Kurul’un tek görevi, her türlü bilgi ve belgelerle kamunun aydınlatılmasını sağlamaktır. Gerisi,

yatırım yapacak olan yatırımcının riski kendi üzerine olmak üzere karar vermesinden ibarettir.

c.Raf Kayıt Sistemi

Raf kayıt sistemi hukukumuza, Seri:I No:26 sayılı Hisse Senetlerinin Kurul Kaydına

Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği’nde Seri: I No:29 sayılı Tebliğ ile yapılan değişiklik

sonucunda girmiştir.

48Kütükçü;s.46249Ayoğlu;s.10650Ayoğlu;s.4451Ünal;s.237

24

Bu sistemin benimsediği esas, daha önceden kayıt altına alınan sermaye piyasası araçlarının

istenildiği zaman satışa sunma imkânı sağlamaktadır. Böylece ihraççıya süratli bir şekilde hareket

edebilme ve piyasada oluşan olumlu şartlardan yararlanabilme imkânı tanınmıştır52.

Raf kayıt sisteminin uygulanma esaslarını belirleme yetkisi Kurul’a tanınmıştır.

Öğretide bu sistemin gerek olmadığına dair eleştiriler yapılmakta ise de; Ayoğlu’na göre; bu

sistem izahnamenin hazırlanma sürecinin hızlandırdığından, ihraç işlemlerinin piyasanın olumlu

imkânlarından yararlanarak sermaye piyasası araçların piyasaya sunulmasına hizmet etmektedir.

Dolayısıyla son derece olumlu ve yararlı bir uygulamadır53.

2.Başvuruya Eklenecek Belgeler

SPKn’nun 5. Maddesi 1. Fıkrası hükmüne göre, kayıt başvurusu için gereken belgeler Kurul

tarafından belirlenmektedir. Kurul, kanunun kendisine verdiği bu yetki kapsamında, her bir sermaye

piyasası aracı için ilgili tebliğlerde kayda alma başvurusuna eklenecek belgeleri ayrı ayrı

belirlemiştir.

3.Payların Halka Arzında Kayıt

Seri:I No: 40 sayılı tebliğ hükümleri çerçevesinde, payların halka arzında kayıt müessesesi,

üç kapsamda incelenmiş bulunmaktadır. Bunlar, mevcut hisse senetlerinin halka arzında kayıt,

halka açık olmayan ortaklıkların paylarının sermaye artırımı yoluyla halka arzında kayıt ve halka

açık ortaklıkların sermaye artırımları yoluyla halka arzında kayıttır.

52Ayoğlu;s.5353Ayoğlu;s.55

25

a.Mevcut Hisse Senetlerinin Halka Arzında

Pay sahiplerinin ortaklıkta sahip oldukları payları halka arz edebilmeleri için, ortaklık

sermayesinin tamamının ödenmiş olması ve paylarında rehin veya teminat gibi devir veya tedavülü

engelleyici ve pay sahibinin haklarını kullanmasına engel teşkil edici kayıtların olmaması

gerekmektedir.

Ayrıca, ortaklık yönetim kurulunun, esas sözleşmenin Kurul düzenlemelerine ve Kanun’un

amaç ve ilkelerine uygun hale getirilebilmesi için gerekli değişiklikleri içeren tasarısı hazırlayıp;

buna, Seri:I No:40 sayılı Tebliğ’in 1 nolu ekindeki belgelerle birlikte Kurul’a başvurması ve esas

sözleşme değişikliğinin Kurul onayından sonra, ilk genel kurul toplantısında gerekli değişikliklerin

yapılması gerekmektedir.

b.Halka Açık Olmayan Ortaklıkların Paylarının Sermaye Artırımı Yoluyla Halka

Arzında

Halka açık olmayan ortaklıklar, yapacakları sermaye artırımlarında, ortakların yeni pay alma

haklarını kısmen veya tamamen kısıtlayarak paylarını halka arz edebilirler. Ancak, bu ortaklıkların

sermayelerinin tamamının ödenmiş olması zorunludur54.

Ayrıca, ortaklık yönetim kurulunun, esas sözleşmenin Kurul düzenlemelerine ve Kanun’un

amaç ve ilkelerine uygun hale getirilebilmesi için gerekli değişiklikleri içeren tasarısı hazırlayıp;

buna, Seri:I No:40 sayılı Tebliğ’in 1 nolu ekindeki belgelerle birlikte Kurul’a başvurması ve esas

sözleşme değişikliğinin Kurul tarafından onaylanması gerekmektedir. Bundan sonra ise, TTK’nun

ilgili hükümleri çerçevesinde sermaye artırılmasına ve yeni pay alma haklarının sınırlandırılmasına

ilişkin karar alınır.

54Uşaklı;s.130

26

c.Halka Açık Ortaklıkların Sermaye Artırımları Yoluyla Halka Arz

Kayıtlı sermaye sistemine tabi halka açık ortaklıkların sermaye artırımlarında, Kurul’a

başvuru öncesinde, yönetim kurulu artırılacak sermaye miktarını ve satış esaslarını belirleyen karar

alır.

Esas sermaye sisteminde ise, ortaklık yönetim kurulunca, esas sözleşmenin sermaye

değişikliğini içeren madde değişiklik tasarısı hazırlanır ve bu değişiklik Kurul onayından geçtikten

sonra, genel kurulca sermaye artırımı kararı alınır. Anılan genel kurulda, yeni pay alma haklarının

kısmen veya tamamen kısıtlanmasının toplantı gündemine alınmış olması hainde yönetim kurulu

tarafından yeni pay alma haklarının kısıtlanma nedenlerinin ortakların bilgisini sunulması gerekir55.

Yeni pay alma haklarının tamamen veya kısmen sınırlanması istenirse, bu hususun kayıtlı

sermaye sisteminde, esas sözleşme ile yetkili kılınmış yönetim kurulunun alacağı sermaye artırım

kararında, esas sermaye sisteminde ise, genel kurulun alacağı sermaye artırım kararında açıkça

belirlenmesi gerekir.

Kayıtlı sermaye sisteminde, yönetim kurulu tarafından alınan yeni pay alma haklarının

tamamen veya kısmen kısıtlanması kararının, alındığı tarihten itibaren beş işgünü içerisinde ticaret

siciline tescil ve ticaret sicil gazetesinde ilan edilmesi gerekir. Daha sonra yapılacak işlem ise Seri: I

No:40 sayılı tebliğin 3. Maddesinde belirlenen belgelerin eklendiği dilekçe ile, payların kayda

alınması için Kurul’a başvuruda bulunulmasıdır.

d.Satılamayan Hisse Senetlerinin Satın Alınacağının Taahhüt Edilmesi

Satılamayan hisse senetlerinin taahhüt altına alınması hususu, sadece birinci el piyasasında

gerçekleştirilen halka arzlar bakımından önem taşımaktadır. Zira ikinci el piyasasında yapılan halka

arz işlemlerinde, satılamayan hisse senetlerine ait sermaye tutarının açıkta kalması tehlikesi

bulunmamaktadır.

55Uşaklı;s.131

27

i. Esas Sermaye Sistemine Tabi Anonim Ortaklıklarda

Esas sermayeli anonim ortaklıklarda, sermaye artırımı prosedürü uygulanarak yeni paylar

ortaya çıktığında, sermaye azaltılması müessesesine başvurulmaksızın, sözkonusu payların ve bu

payları temsil eden hisse senetlerinin ortadan kaldırılması mümkün değildir. Dolayısıyla, bu sisteme

tabi anonim ortaklıklarda, satılamayan payların temsil ettiği sermaye payının açıkta kalmaması için,

satılamayan payları temsil eden hisse senetlerinin bazı kişiler tarafından satın alınacağının taahhüt

edilmesi zorundadır. SPKn’nun 7. Maddesinin 3.fıkrası, Kurul’a halka arz edilen ancak satılamayan

hisse senetlerinin satın alınacağı yönünde, kurucular, pay sahipleri ya da aracı kuruluş tarafından

taahhütte bulunulmasını zorunlu tutabilme yetkisi tanınmıştır56.

Bu taahhüt, satış süresi sonunda satılamayan payların, kurucular, pay sahipleri veya aracı

kuruluşlar tarafından satın alınıp bedellerinin nakden ödenmesi hususunu kapsamaktadır.

ii. Kayıtlı Sermaye Sistemine Tabi Anonim Ortaklıklarda

Kayıtlı sermaye sistemine tabi anonim ortaklıklarda, SPKn’nun 7. Maddesinin 4. Fıkrası

hükmüne binaen, sermaye artırımının tescili, hisse senetlerinin satış süresi tamamlandıktan sonra

yapılabilmektedir57.. Bu sistemde pay sahipliği hakkı, hisse senetlerinin, onları satın alan kişiye

teslimi ile kazanılmaktadır. Dolayısıyla, TTK’ nun tescilden önce çıkartılacak hisse senetlerinin

hükümsüz olacağı yönündeki 395. Maddesinin 3.cümlesi ile 412. Maddesi I. fıkrası hükümleri bu

sistemde uygulama alanı bulamamaktadır. Dolayısıyla bu sistemde satılamayan hisse senetlerinin,

sermaye artırımının tescilinden önce imha edilebilmesi, imkân dâhilindedir 58 .Bu açıklamalar

dâhilinde, bu sistemde satılamayan hisse senetlerinin temsil ettiği sermaye payının açıkta kalması

gibi bir tehlike bulunmamaktadır.

Bu sistemde satılamayan hisse senetlerinin satın alınacağının kurucular, pay sahipleri ya da

aracı kuruluşlar tarafından taahhüt edilmesine ihtiyaç bulunmamaktadır.

56Tekinalp;s.2557Ayoğlu;s.11558Aytaç;s.170

28

4.Kayda Alma Başvurusunda Bulunmamanın Sonuçları

a.Hukuki Sonuçları

SPKn’nun 46. Maddesinin 1. Fıkrasına göre:” ( Değişik bent: 15/12/1999 - 4487/22 md.)

Kurula kayıt yükümlülüğü yerine getirilmeksizin yapılmış ihraç, halka arz ve satış işlemleriyle,

izinsiz sermaye piyasası faaliyetlerinin durdurulması için gerekli her türlü tedbiri almaya; kayıt

yükümlülüğüne uyulmaksızın yapılan halka arz ve satış sonucu satılan kısmın karşılığı ve satışı

yapılacak senetler için her türlü teminattan muaf olarak ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz istemeye,

tedbir ve haciz tarihinden itibaren altı ay içinde dava açmaya veya takip yapmaya; her türlü hukuki

ve cezai sorumluluk saklı kalmak kaydıyla, izinsiz sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin

doğurduğu sonuçların iptali için tespit tarihlerinden itibaren üç ay, vukuu tarihlerinden itibaren bir

yıl içinde dava açmaya yetkili kılınmıştır.”

Bununla birlikte yatırımcılar, kayda aldırma yükümlülüğün yerine getirilmemesi

durumunda, hata ya da hile gerekçesi ile sözleşmeden dönebilmeli ve satın aldıkları sermaye

piyasası araçlarını iade ederek, ödedikleri bedeli faizi ile birlikte geri alabilmelidirler. Sermaye

piyasası araçlarını bir şekilde ellerinden çıkaran yatırımcılar ise, uğradıkları zararın tazmini,

sözleşmeye aykırılık (B.K 96 v.d) hükümlerine dayanarak ihraççı yada satıcı konumundan olan kişi

yada kuruluştan, haksız fiil hükümlerine dayanarak ise, ihraççı yada satıcının yönetim kurulu

üyelerinden talep edebilmelidir59.

b.Cezai Sonuçları

Kayda aldırma yükümlülüğünün ihlali, SPKn m. 47/1-A-4 hükmünde suç olarak kabul

edilmektedir. Söz konusu suça ilişkin ceza da hürriyeti bağlayıcıdır. Bu suçu işleyenler hakkında 2

yıldan 5 yıla kadar hapis veya adli para cezası uygulanır.

59Ayoğlu;s.117-118

29

C.İzahname ve Sirküler

İzahname ve sirküler; ihraççı, halka arz olunacak sermaye piyasası araçları ve satış işlemiş

hakkında yatırımcılara bilgi sunmak üzere kullanılan kamuyu aydınlatma belgeleridir. Aşağıda ayrı

ayrı izahname ve sirkülerin tanımı yapılacak, fonksiyonları ve tescili hakkında bilgi verilip bu

belgelerden doğacak hukuki sorumluluk irdelenecektir.

1.İzahnamenin Tanımı ve İçeriği

a.Tanım

SPKn’nun 6.maddesinin 1. Fıkrasında, sermaye piyasası araçlarının halka arzında

açıklanacak bilgilerin izahname de yer alması belirtilmekte ancak izahnamenin tanımına yer

verilmemektedir. İzahname, sermaye piyasası araçlarının halka arzında ihraççı, halka arza edilecek

sermaye piyasası araçları ve satış işlemleri hakkındaki bilgileri içeren ve halkı sermaye piyasası

araçları hakkında aydınlatan; bu bağlamda halkı sermaye piyasası araçları almaya davet eden

belgelerdir. İzahnamenin amacı yatırım yapan yatırımcıyı aydınlatmak ve onu korumaktır. Zira, bu

belgeler halkı yatırım yapma konusunda olumlu veya olumsuz etkileyecektir.

SPKn’nun 6. Maddesinin 1. Fıkrasına göre, sermaye piyasası araçlarının kayda alınmasından

sonra, izahnamenin ticaret siciline tescil ve ilan edilmesi gerekmektedir.

Doktrinde bazı yazarlar, izahnamenin birçok kişi tarafından hiç okunmayan ticaret siciline

tescil ve ilanının yeterli olmadığını savunmuşlardır. Kanaatimce bu görüş haklıdır. Zira, kamuyu

aydınlatma ilkesinin görünümü olan izahnamenin yatırım yapmak isteyen yatırımcılara, sermaye

piyasası araçlarının teslimi anında ulaştırılması gerekmektedir. Kamuyu aydınlatma ilkesi ancak

böyle işleyecektir.

İzahnamenin yatırımcılara ulaşmasını sağlayan iki yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan ilki;

günlük ve çok okunan gazetelerde ilanı; ikincisi ise broşür şeklinde basılarak ihraççıya ya da halka

30

arza aracılık eden aracı kuruluşun şubelerinden dağıtımıdır. Günümüzde teknoloji vasıtasıyla da

izahnameler halkı aydınlatma vazifesini yerine getirmektedir.

b.İçerik

SPKn’nun 6. Maddesinin 1. Fıkrasının 2. Cümlesine göre:”İzahnamede bulunması gereken

bilgiler Kurul tarafından belirlenir.”

Kurul, bu yetkisini, Seri:I No: 40 sayılı Payların Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin

Esaslar Tebliği ve Seri: II no: 22 sayılı Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına

İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ olmak üzere ayrı ayrı ilgili tebliğlerde düzenlenmiş bulunmaktadır.

Seri:I No:40 sayılı tebliğin 33.maddesine göre, Payların halka arzında düzenlenecek raf

kayıt izahnamesi ve izahnamede Kurul’un muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemeleri

çerçevesinde hazırlanan finansal tablolar ile bağımsız denetim raporlarına izahnamede yer

verilmelidir.

Seri: II No: 22 sayılı Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin

Esaslar Hakkında Tebliğ’in “İzahname ve Sirküler Düzenleme Esasları” başlıklı 13. Maddesine

göre: ” İzahname ve sirkülerin ihraçcı, ihraçcının mali durumu, riskleri, borçlanma araçlarının

itfasına ilişkin temel varsayımları, faaliyet kapsam ve sonuçları ile ihraca ilişkin olarak mevzuatın

öngördüğü ve Kurulca gerekli görülen bilgiler ile yatırımcıların yatırım kararlarına etki edebilecek

diğer hususları açıklıkla ortaya koyacak ayrıntıda düzenlenmesi, Kurul tarafından belirlenen asgari

standartlara uygun olması, kayda alınma başvurusu sırasında Kurulca istenebilecek ek bilgileri

içermesi ve izahname ve sirkülerde yer alan bilgi ve açıklamaların belgeye dayandırılması

zorunludur. İhraç edilecek borçlanma araçlarına garanti verilmesi durumunda, garantöre ilişkin

temel bilgilere de izahname ve sirkülerde yer verilir.”(www.spk.gov.tr)

31

2.Sirkülerin Tanımı ve İçeriği

a.Tanımı

SPKn md. 6/I hükmünde yer verilen ifadeye göre: “ halkın sermaye piyasası araçlarını satın

almaya daveti sirküler ile yapılır.” Sirküler, izahnamede yer alan bilgileri özetleyen ve yatırımcıları

halka arz edilen sermaye piyasası araçlarını satın almaya davet eden belgelerdir60.

Matbu bir metin olan sirkülerde, izahnamenin ve gerekli görülürse ortaklık esas

sözleşmesinin önemli maddelerini de kapsayabilir. Önemli olan sirkülerin basılı metin olmasıdır61.

Ancak sirküler, reklam aracı olarak kullanılamaz, dolayısıyla ihraççı hakkında övgü dolu sözcükler

sirkülerde bulunamaz62.

Fakat, halka arzı gerçekleştiren ihraççı yada pay sahipleri sirküler ile yetinmeyip başkaca

ilan ve reklamlar da yapabilirler. Ancak, SPKn’nun 6. Maddesinin 2. Fıkrasına göre: “İlanlar ve

açıklamalar gerçeğe uymayan abartılmış veya yanıltıcı bilgileri içeremeyeceği gibi Kurul kaydına

alınmanın resmi bir teminat olarak yorumlanmasına yol açacak açık veya dolaylı bir ifade

taşıyamaz. Kurul, yanıltıcı nitelikte gördüğü reklamları yasaklar.” Hükmüne riayet edilmelidir.

b.İçerik

SPKn’nun 6. Maddesinin 1. Fıkrası hükmü, halkı sermaye piyasası araçlarını satın almaya

davet etmek üzere yayımlanacak sirküler ve diğer ilanların içeriğini belirleme yetkisini aynen

izahnamede olduğu gibi Kurul’ bırakmaktadır. Ayoğlu’na göre İzahname çoğunlukla hacimli bir

belge olduğundan, sirkülerde izahnamenin tamamına yer verilmesinin mümkün olmadığı, sirkülerin

,ihraççı, halka arz edilecek sermaye piyasası araçları ve satış şartları hakkında temel bilgileri

60Ayoğlu;s.12261Tekinalp;s.2762Tekinalp;s.28

32

içermesi ve geniş bilgi için izahnameye atıfta bulunularak, izahnamenin temin edileceği yerlerin

belirtilmesinin gerekli ve yeterli olacağını savunmuştur63.

3.İzahname ve Sirkülerin Hazırlanması ve Değişiklikler

SPKn md. 7/ II hükmüne göre:” İzahname ve sirküler, aracı kuruluşlar ile ihraçcılar

tarafından müştereken imzalanır.” Kanunun bu düzenlemeyi öngörmesindeki amaç, aracı

kuruluşları izahnameden doğan hukuki sorumluluğa ortak etmeye suretiyle bu kurumları

izahnamenin hazırlanış sürecine dâhil etmek ve böylece bu süreci, ihraççı ortaklığın tekeline

bırakmamaktır64.

Bu şekilde, yatırımcılar bakımından hangi bilgilerin önem arz edebileceğini iyi bilen bir

sektör üyesi, belgenin hazırlanma sürecine aktif olarak katılmak durumunda bırakılmakta ve ihraççı

ortaklığın kasten ya da ihmal dolayısıyla açıklamama yoluna gidebileceği bilgilerin izahnamede yer

alması sağlanmaya çalışılmaktadır65.

İzahname halka arz işlemine ilişkin kamuyu aydınlatma belgesi niteliğinde olduğundan, bu

belgede yer alan bilgiler son durumu yansıtmalı, yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek tüm

gelişme ve değişiklikler derhal kamuya duyurulmalıdır. Bu nedenle SPKn md. 10/ I hükmüne göre,

izahname ile halka açıklanan konulardaki değişikliklerin en geç 10 gün içinde ihraççılar tarafından

Kurul’a bildirilmesinin zorunlu olduğu öngörülmüştür. İzahnamede meydana gelen değişiklikler,

SPKn madde 10/III hükmü uyarınca md. 6/ I hükmü çerçevesinde tescil ve ilan olunarak

yatırımcılara duyurulur.

4.İzahname ve Sirkülerde Yer Alan Bilgilerden Doğan Hukuki Sorumluluk

SPKn’nun 7. Maddesinin 2. Fıkrasına göre:” İzahname ve sirküler, aracı kuruluşlar ile

ihraçcılar tarafından müştereken imzalanır. Bu belgelerde yer alan bilgilerin gerçeği dürüst bir

63Ayoğlu;s.12864Ayoğlu;s.12965Ayoğlu;s.129

33

biçimde yansıtmasından ihraççılar sorumludur. Ancak, kendilerinden beklenen özeni göstermeyen

aracı kuruluşlara da zararın ihraççılara tazmin ettirilemeyen kısmı için müracaat edilir.”

İzahnamede yer alan bilgilerin, gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmamasında anlaşılması

gereken, bilgilerin yanlış ve yanıltıcı olmasının yanında aynı zamanda eksik bilgilerin de

bulunmasıdır66.

Bu hükümde düzenlenen sorumluluk, ihraççıların sorumluluğunun kusura dayanmaması ve

aracı kuruluşların sorumluluğunun ise kusura dayalı olmasıdır. SPKn’nın ilgili maddesinde aracı

kuruluşlar yönünden öngörülen sorumluluk, tali nitelikte bir sorumluluktur. Çünkü aracı kuruluşlara

ancak, ihraççılardan tazmin edilemeyen kısım için başvurulabilmektedir67.

Bununla birlikte SPKn’nun 7.maddesinin 2. Fıkrasında, bağımsız denetim kuruluşlarının

sorumlu olacağına dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak SPKn’nun 16.maddesinin 4.

Fıkrasına göre:” Bağımsız denetleme kuruluşları, denetledikleri mali tablo ve raporlara ilişkin

olarak hazırladıkları raporlardaki yanlış ve yanıltıcı bilgi ve kanaatler nedeniyle doğabilecek

zararlardan hukuken sorumludurlar.” SPKn’nun bu hükmünün yanında Seri:I No: 40 sayılı

Payların Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği’nin 23.maddesinin 2. Fıkrası

da nazara alındığında, bağımsız denetleme kuruluşları tarafından denetlenen mali tablo ve finansal

raporlardaki bilgilerin gerçeği yansıtmamasından bağımsız denetleme kuruluşlarının sorumlu

tutulacağı açık bir şekilde göstermektedir. Bağımsız denetleme kuruluşlarının da sorumluluğu,

aynen aracı kurumlarda olduğu gibi, kusur esasına dayalı sorumluluktur68.

İzahname ve sirkülerden doğan sorumluluğun hukuki niteliği hakkında farklı görüşlere sahip

yazarlar bulunmaktadır. Nitekim Ayoğlu, aracı kuruluşların sorumluluğun haksız fiil hükümlerinin

kıyasen uygulanabileceği kanundan doğan bir sorumluluk olduğunu dile getirmektedir69.Ayoğlu’na

göre, şayet aracı kuruluşların sorumluluğu haksız fiil esaslarına dayanıyor olsa idi, söz konusu

sorumluluk tali nitelikte ve miktar yönünden sınırlı olmaması gerekirdi. 66Yanlı;s.15167Uşaklı;s.14568Uşaklı;s.14769Ayoğlu;s.150

34

Kanaatimce, şayet bu sorumluluk haksız fiil esaslarına dayanıyor olsa idi, yatırımcının

haksız fiilin unsurları olan kusur ve zarar ile kusur arasındaki illiyet bağını ispat etmesi gerekirdi.

Ancak bu durum SPKn’nun yatırımcıyı koruma ilkesine aykırı düştüğünden, yatırımcıya böyle bir

yükümlülük yüklemek kanun amacına aykırı düşecektir.

Uşaklı’ya göre ise; bu sorumluluk türü kanundan kaynaklanan bir sorumluluk türüdür.

Ancak bu sorumluluk, “Culpa in Contrahendo”(sözleşme öncesi sorumluluk) sorumluluğuyla

yarışmaktadır. Yazara göre, yatırımcı “ Culpa in Contrahendo” sorumluluğa dayanmak isterse, BK

‘nın hata ve hile hükümlerinden yararlanarak sözleşmeleri geçersiz kılınabilir ya da BK 96.

Maddesi gereği zararın tazmini talep edilebilir70.

İzahnamede yer alan bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmamasından dolayı doğacak

sorumluluğa ilişkin zamanaşımı süresine SPKn’nda yer verilmemiştir. Dolayısıyla SPK 2.

Maddesinin 2. Fıkrasına göre, genel hükümlere gidilmeli ve haksız fiil zamanaşımına ilişkin

BK.’nun 60. Maddesi hükmünde öngörülen 1 ve 10 yıllık zamanaşımı süreleri kıyasen

uygulanmalıdır.

D.Tasarruf Sahiplerine Satış

Sermaye piyasası araçlarının halka satışı, SPKn’nun “Sermaye Piyasası Araçlarının Kurul

Kaydına Alınması, İhracı, Halka Arz ve Satışı ” başlıklı 7.maddesi hükmünde düzenlenmiştir.

Anılan hükme öre, sermaye piyasası araçlarının halka satışı, izahnamede gösterilen esaslar ve

belirlenen satış süresi dâhilinde gerçekleştirilir. Satış süresi ise, izahnamelerde gösterilen tarih

aralıkları olarak belirlenmektedir.

E. Tam Ve Nakden Ödeme İlkesi

Tam ve nakden ödeme ilkesi, SPKn’nun 7.maddesinin III. Fıkrasının ilk cümlesinde yer

almaktadır. Anılan hükme göre: ”Halka arz yoluyla satılan hisse senedi bedellerinin tam olarak

70Uşaklı;s.149

35

nakden ödenmesi şarttır”. Bu hüküm, halka arz yoluyla satılan hisse senetlerinin karşılığında

ödenecek bedelin tam ve nakden ödenmesini şart koşmak suretiyle, bu senetlerin karşılığında

paradan başka bir taahhütte bulunulması ve sermaye taahhüdünden doğan borcun vadeye

bağlanması olasılıklarını ortadan kaldırmaktadır71.Bu hüküm gereği arz edilecek hisse senetlerinin

bedelleri, defaten ve nakden ödenmek zorundadır. Tam ve nakden ödeme ilkesiyle, ortaklıkların

sermaye artırımı sürecinde yaşanabilecek sorunlar nedeniyle piyasaların olumsuz yönde etkilenmesi

bertaraf edilmiş olacak ve hisse senetlerinin bedellerinin satış anında kasaya girmesinin sağlanması

suretiyle de sermaye artırım sürecinin sürüncemede kalmasının önlendiği ve böylece bu piyasada

rol alan herkesin korunması sağlanmaktadır72. Tam ve nakden ödeme ilkesi, hisse senetlerine özel

olarak öngörülmesinin yanı sıra yalnızca birinci el piyasalarında gerçekleştirilen halka arz

işlemlerinde uygulama alanı bulmaktadır.

F. Sermaye Piyasası Araçlarının Teslimi

Sermaye piyasası araçlarının mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde yatırımcılara teslim

edilmesi, bu araçları satın alan yatırımcıların olası fiyat dalgalanmaları karşısında gerekli tedbirleri

alabilmeleri ve gerektiğinde bu araçları ellerinden çıkarabilmeleri bakımından önemlidir.

SPKn md. 7/IV hükmünde, hisse senetleri ile hisse senedi dışında kalan sermaye piyasası

araçları bakımından farklı teslim süreleri öngörülmektedir. Esas sermaye sistemini kabul etmiş

anonim ortaklıklar, sermaye artırımının tescilinden itibaren otuz gün içinde hamiline yazılı

senetlerini, doksan gün işinde ise nama yazılı hisse senetlerini teslim etmekle yükümlüdürler.

Kayıtlı sermaye sistemine tabi anonim ortaklıklarda ise, hisse senetlerinin satış esnasında alıcılara

teslim edilmeleri şarttır. Bununla birlikte, hisse senetlerinin dışında kalan sermaye piyasası araçları

da, satış esnasında alıcılara teslim etmek durumundadırlar73.

71Ayoğlu;s.16272Aytaç;s.16573Ayoğlu;s.167

36

G. Satış Sonuçlarının Kurul’a Bildirilmesi

SPKn 9.maddesinin 1. Fıkrasına göre:” (Değişik fıkra: 29/04/1992 - 3794/7 md.) Sermaye

piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışını yapan ihraçcılar veya aracı kuruluşlar satışı

süresinin bitiminden itibaren altı iş günü içerisinde, satışın sonucu hakkında, Kurula bilgi vermekle

yükümlüdürler.”

Bu düzenlemenin amacı yatırımcıların korunması ve piyasanın izlenmesi bakımından

Kurul’a yardımcı olmaktır.

V. SATIŞ VE SATIŞ YÖNTEMLERİ

A. Satış Yöntemleri

Sermaye piyasası araçlarının halka arzında uygulanabilecek satış yöntemleri, Seri:VIII No:

22 sayılı Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine İlişkin Esaslar

Tebliği’nde belirlenmiştir. Bu tebliğde “talep toplama”, “talep toplamaksızın satış” ve “borsada

satış” olmak üzere üç ayrı satış yöntemi öngörülmektedir. Aynı tebliğin 3. Maddesinin II. fıkrasına

göre, bu yöntemlerden herhangi birinin seçilmesi ihraççı yada halkı arzı gerçekleştirecek pay

sahibinin tasarrufundadır. Ancak bazı ihraççıların belirli yöntemleri uygulamaları zorunludur. Şöyle

ki; hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıkların yeni pay alma haklarının kullandırılmasından

sonra kalan payların satışında, “ borsada satış” yöntemi kullanılmak zorundadır(md 3.1.1). Ayrıca,

halka açık olmayan ortaklıkların hisse senetlerinin hissedarları tarafından halka arz edilmesi ve

halka açık olmayan ortaklıkların sermaye artırarak, artırılan sermayeyi temsil eden payları kısmen

veya tamamen halka arz etmeleri durumunda “talep toplama” veya “borsada satış” yöntemlerinden

birisinin uygulanması mecburidir(md.3.1.2). Bunun yanı sıra, md 3.1.3 hükmünde belirtilen şartları

taşıyan halka açık anonim ortaklıkların da, sermaye artırımı yoluyla yapacakları halka arzlarda “

talep toplama” ve “ borsada satış” yöntemlerinden birini uygulamaları zorunludur74.

74Ayoğlu;s.153-154

37

1.Talep Toplama Yöntemi

Talep toplama yönteminde, yatırımcıların satışa sunulan sermaye piyasası araçlarına ilişkin

talepleri toplanır ve bu taleplerin değerlendirilmesi yoluyla satışa sunulan sermaye piyasası araçları

yatırımcılar arasında dağıtıma tabi tutulur.

a. Sabit Fiyatla Talep Toplama Yöntemi

Bu yöntemde, ihraççı veya hissedar tarafından; satışa sunulan sermaye piyasası aracının,

hisse senedi olması durumunda sabit bir fiyat, borçlanma senedi olması durumunda ise sabit bir faiz

oranı belirlenir ve bu fiyat ya da faiz oranı üzerinden talep toplanır75.

b. Fiyat Teklifi Yoluyla Talep Toplama Yöntemi

Bu yöntemde ise, hisse senetleri için asgari bir satış fiyatı, borçlanma senetleri için ise azami

faiz oranı belirlenir ve ilk olasılıkta bu fiyatın üzerindeki, ikinci olasılıkta ise bu oranın altındaki

talepler toplanır76.

c. Fiyat Aralığı Yoluyla Talep Toplama Yöntemi

Hisse senetleri için aralarındaki fark %20’yi geçmemek kaydıyla bir “taban” ve bir “tavan”

fiyat belirlenir ve tavan fiyat üzerinden talep toplanır. Bu yöntemde, gerçekleşen fiyat ile tavan fiyat

arasındaki fark yatırımcılara iade edilir.

2.Talep Toplamaksızın Satış Yöntemi

Bu yöntemde sermaye piyasası araçları, ihraççı ya da aracı kuruluş tarafından, belirli bir

fiyat ya da faiz oranı belirlemek suretiyle talep toplanılmaksızın satışa sunulur.(md. 5/1)

75Ayoğlu;s.15476Ayoğlu;s.154

38

Bu yöntemin uygulanması halinde; tasarruf sahipleri, sirkülerde belirtilen süre içinde pay

bedellerini bir bankada açılan özel hesaba yatırarak sermaye artırımına katılırlar77.

3.Borsada Satış Yöntemi

Bu yöntemde, sermaye piyasası araçlarının satışı, Kurul’un onayı üzerine doğrudan doğruya

borsada yapılır.(md. 6)

B. Ek Satış

Ek satış hakkı, Seri:I No:40 sayılı Tebliğ’in 4/c maddesinde tanımlanan 20. Maddesinde

uygulama esasları belirtilen ve sadece talep toplama yöntemiyle gerçekleştirilen satışlarda

uygulama imkanı bulan bir yöntemdir.

Seri:I No:40 sayılı Tebliğ’in 4/c maddesine göre, ek satış,” Talep toplama sonucunda

toplanan kesin talebin satışa sunulan pay miktarından fazla olması halinde fazla talebin

karşılanması amacıyla azami miktarı daha önce belirlenen ve kamuya duyurulan payların dağıtıma

tabi tutulacak toplam pay miktarına ilave edilmesi” olarak ifade edilmektedir. Ek satış hakkı, halka

arz edilen hisse senetlerinin arz ve talep dengesini koruyan bir mekanizmadır. Bu mekanizma, hem

yatırımcıların hak ve yararını korur, hem ihraççının amacının gerçekleşmesine hizmet eder, hem de

aracı kuruluşlara mali risk yüklemez78.

Seri: I No: 40 sayılı Tebliğ’in 20. Maddesinin ilk fıkrasına göre, mevcut payların halka

arzında ve halka açık olmayan ortaklıkların paylarının sermaye artırımı yoluyla halka arzında,

toplanan kesin talebin satışa sunulan pay miktarından fazla olması halinde izahnamede gerekli

açıklamaların yapılması koşuluyla, bu talebi karşılamak amacıyla ek satış gerçekleştirilebilir.

77Uşaklı;s.19078Tanör;s.248

39

Ek satışa konu paylar, ortaklar tarafından satılabileceği gibi, halka arza aracılık eden aracı

kurumlardan biri tarafından ortaklardan ödünç alınarak ödünçlü alım satış yoluyla da satılabilir79.

Ek satış hakkının kullanılıp kullanılmadığı, kullanıldıysa sonuçları hakkında bilgi aracı

kurum tarafından özel durum açıklamasıyla kamuya duyurulması gerekmektedir.

Öğretide, ek satış hakkı kullanımının sadece mevcut payların halka arzında ve halka açık

olmayan ortaklıkların paylarının sermaye artırımı yoluyla halka arzında kullanılabileceğinin

öngörülmüş olması hususu eleştirilmektedir. Zira hem yatırımcılar, hem ihraççılar, hem de aracı

kuruluşlar açısından bu kadar faydalı olan bir mekanizmanın halka açık anonim ortaklıkların

yaptıkları sermaye artırımları nedeniyle ikincil halka arzı yapılacak hisse senetlerinin satışında da

uygulanabilir80.

C. Borsaya Kotasyon

Sermaye piyasası araçlarının bir borsanın kotuna alınması, söz konusu araçların o borsada

işlem görmek üzere kabul edilmeleri anlamına gelir. Bunun için, sermaye piyasası araçlarının kote

edilmek istendiği borsanın kotasyon şartlarının yerine getirilmesi ve ihraççı tarafından başvuruda

bulunulması gerekmektedir. Başvuruda bulunulan borsanın yönetim kurulu uygun gördüğü

takdirde, sermaye piyasası araçları borsanın kotuna alınır.

Bu bağlamda halka arz ve borsaya kotasyon kavramlarının birbirinden ayrılması

gerekmektedir. Halka arz edilen sermaye piyasası araçlarının mutlaka borsaya kote edilmeleri gibi

bir zorunluluk bulunmamaktadır.

79Uşaklı;s.20980Tanör;s.704

40

KAYNAKÇA

AKBULAK, Sevinç/AKBULAK, Yavuz; Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık Anonim Şirketler, İstanbul, 2004

AYOĞLU, Tolga; Sermaye Piyasası Hukukunda Halka Arz Kavramı ve Halka Arza Aracılık Sözleşmeleri, İstanbul, 2008

AYTAÇ, Zühtü; Sermaye Piyasası Hukuku ve Hisse Senetleri, Ankara,1988

ÇEKER, Mustafa; “Hisse Senetlerinin Halka Arzı, Borsada İşlem Görmesi ve Kaydi Değer Haline Getirilmesi”, Prof. Dr. Oğuz İmregün’e Armağan s.89-145, İstanbul, 1998

ÇEVİK, Orhan Nuri; Uygulamada Şirketler Hukuku, Ankara, 2002

DOMANİÇ, Hayri; Anonim Şirketler Hukuku ve Uygulaması, İstanbul,1988

EREN, Fikret; Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 9.Bası, İstanbul 2006

GÜNAL, Vural; Sermaye Piyasası Hukuku Esasları, İstanbul, 2007

GÜNAL, Vural; “Sermaye Piyasasında Halka Arz”, Prof. Dr. Erden Kutalp’e Armağan, Cilt I Özel Hukuk, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s:341-407, 2004/1

KÜTÜKÇÜ, Doğan; Sermaye Piyasası Hukuku, C. I, İstanbul, 2004

ÖZTAN, Fırat; Kıymetli Evrak Hukuku,16.Bası, Ankara, 2009

POROY, Reha/ TEKİNALP, Ünal/ ÇAMOĞLU, Ersin; Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, 9.Bası, İstanbul, 2003

TANÖR, Reha; Sermaye Piyasası Hukuku, C. II, Halka Arz, İstanbul, 2000

TEKİNALP, Ünal; Sermaye Piyasası Hukukunun Esasları, İstanbul, 1982

UŞAKLI, Senem Mutlu; Halka Arz Kavramı ve Halka Arzda Kullanılan Satış Yöntemleri, İstanbul, 2010

ÜNAL, Oğuz Kürşat; Sermaye Piyasası Hukuku ve Mevzuatı, Ankara, 2005

ÜNAL, Oğuz Kürşat; Sermaye Piyasalarında Halka Açık Anonim Ortaklıklar, Ankara, 1999

YANLI, Veliye; Sermaye Piyasasın Hukuku Çerçevesinde Halka Açık Anonim Şirketler Ve Kamunun Aydınlatılması, İstanbul, 2005

Yararlanılan İçtihat Programı: Corpus Mevzuat ve İçtihat Yazılım

41