smmmm

inili mihrap

TRK NCLK SANATININ ENTERESAN RNEKLERNDEN

BRAHM BEY MARET (ZAVYES) NN MHRABI

Yazan: YILMAZ NGE Mimar . T. .

Bu yazda ksaca bahsedeceimiz ini mihrap, birok neriyatta adnn gemesine ramen, mull ve mukayeseli bir Trk Sanat Tarihi zamanmza kadar yazlama-d iin benzerleri arasnda gerek dee-rini henz bulamamtr.

Bugn stanbul'da inili Kk gezenler antre salonunun kar duvarnda, sa tarafta nefis tezyinat ve yaldz parltlaryla dik-kati eken bir mihrapla karlarlar. Tezyi-nat bakmndan eski Trk seccadelerine benzeyen bu nefis eser, Karaman'da zamanla harabiyete urayan brahim Bey maretinden Halil Ethem Bey tarafndan, binann oy-mal ahap kap kanatlaryla birlikte skt-rlerek stanbul'daki Eski Arkeoloji Mze-sine tatlm, daha sonra halen Fatih M-zesi c!an inili Kke getirilerek monte edil-mitir.

Timur'un istilsndan sonra 15. yzylda Anadolu tezyinatnda kendini gsteren stilize iek dekorasyonlu slp (1) birbirlerine baz ynlerden ok benzeyen Bursa Yeil Cami (1415 M.), Karaman brahim Bey mareti (1433 M.), Bursa Yeil Trbe (1441 M.) ve Edirne Muradiye Camii (1463 M.) mihrap-larnda dikkati eken rneklerini verir.

Bu ini mihraplarn arasndaki ben-zerlii, sadece ayn devir dekorasyon sl-bu ile sslenmi elmalarndan baka siyas -sosyal baz mnasebetlerin neticesinde de aramak doru olur kanaatindeyim.

Bilindii gibi mnkariz Anadolu Seluk-lu Devletinin nfus sahas zerinde 15. yz-yln ilk yarsnda hkm sren muhtelif beylikler arasnda Csmancullar ile Kara-mancullar bilhassa nem kazanmlar-dr. nkiaf sahalarnn birbirlerine yakn ol-mas yznden zaman zaman menfaatleri at-an bu iki Trk asll beylik siyas gaye-lerini gizleyen yakn akrabalklar tesisinden de geri kalmamlardr.

Karaman'daki mareti yaptran II. b-rahim Bey Osmancullarndan elebi Sul-tan Mehmed'in damad ve onun olu l. Mrad'n kaynbiraderidir. Hatta brahim

Bey, kzlarndan birini kaynbiraderinin olu Mehmed'e (Fatih) vermitir.

elebi Mehmed'in, brahim Bey'in ve 11. Mrad'n yaptrdklar eserleri ssleyen

ini mihraplar arasndaki benzerlie, bu ya-kn akrabaln altnda (fakat ihtiyat kaydiyle) yle bir sebep bulmak mmkn olabilir.

elebi Mehmed veya lmnden sonra olu Ii. Murad tarafndan Bursa'da Yeil klliyesi ina ettirildii sralarda, Karaman-da bir maret yaptran Damat brahim Beye hediye edilmek zere znik'deki veya Bur-sa'daki ini ustalarna bir mihrap daha ha-zrlattrarak Karaman'a yollanm, yahut bunlardan birkann imdilik nerede oldu-unu bilemediimiz Konya veya Karaman-

dafci cini imaldthan;sine gnderilerek ma-ret iin almalarna imkn salanm-tr (2.1

Bursa Yeil klliyesinin ini ustalar Tebrizdir. (Ustaba Muhammed-l-Mec-nn ve dekoratr akayk- Numani-ye'ye gre muhtemelen Ali bin lyas bin Ali'dir. Karamancullarnn bugn bilinen ini tezyinatl eserlerin iinde maretteki mihrabn bir benzeri bulunmadna gere bahsettiimiz mihrab bu ustalarn veya bun-larn yetitirdii inicilerin eseri olarak ka-bul etmek pek hatal saylmayacaktr.

ilerde bulunabilecek yeni vesikalarla imaret mihrabnn yaplna ait daha tefer-ruatl malmat elde edebileceimi mit edi-yorum.

Mihrap klsik Seluklu ananesine uy-gun olarak dikdrtgen plnl, st stalaktit

M e v c u t e y v a n d u v a r n d a k i c i"4. k a p l a m a k a l n t s

M i m

KONYA KARAMAN BRAHM BEY MARET (ZAVYES}

MHRABI

X

.f^-/;'-. 7,'v

IK i \ ! / /

* i ;

11 --i !

M H R A P D E T A Y I L E K 1 / 6

rgl bir ni ile, cephede bu nii taraf-tan eviren tezyin bordrlerden ibarettir. Niin iki kenar, zar-vazo eklinde balk ve kaideler ihtiva eden prizmatik stnceler, ge-rekse stalaktit sralar kcyu patlcan moru renkli inilerle yaplm clup zerlerinde ka-lan izlerden anlaldna gre altn yaldzl tezyinat ihtiva ediyordu. Stalaktitli nii er-eveleyen stilize iek-yaprak motifli ince bir bcrdr, daha yukarda kitabe panosunu mey-dana getirir. (Bu bcrdrn bir benzerini de Bursa Yeil Cami mihrabnda buluyoruz). Mihrap erevesi tezyin eritten ibaret-tir. En ite stilize iek kompozisyonlarnn tekrarland ince bir erit, (maalesef bunun mzedeki montajnda hatalar olmutur.) bu-nun dnda geni bir ayet kua (Ayet-l krs) ve en dta ise mkerrer palmet mo-tifli yine ince bir eritle son bulur (bunun da bir benzerini Bursa Yeil Cami mihra-bnda gryoruz).

En enteresan tezyin ksmlar ise. ni boluu ile mihrap erevesi arasnda kalan, iki plnl olarak tertiplenmi Rum ve stili-ze iekli keleri (3) ile Rum kvrk dall zemin zerinde nesih ve kf yazlarn yer ald ayet bordrdr. Birincisini, yani i-ekli kelerin benzeri Bursa Yeil Camiin-de, ikinci eit tezyinatn benzerini ise Edir-ne Muradiye Camii mihraplarnda gryo-ruz. maretteki Mihrabn ayet bordr yal-dzl, geometrik tezyinat ile balar ve biter. (Maalesef bu tezyinatn mhim bir ksm d-klmtr.) Mihrabn st ksmnda tahmini-mize gre bir l hatasnn eseri olarak gayri tabilik gsteren ince uzun kitabe pa-nosunun iine ise bir sra palmet motifi yer-letirilmitir.

ok renkli ini levhalardan meydana getirilmi olan bu mihrapta hkim olan renk

esas zemini tekil eden patlcan morudur. Bunun yan sra turkuvaz, beyaz, altn yal-dz. filiz yeil, kahve rengi (kzl kahve) kullanlmtr. Ayet berdrndeki Rumi'lerde, stilize yaprak ve saplarda, palmetlerde tur-kuvaz; byk nesih yazlarda ve ieklerde beyaz; Rumecin sap ve yapraklarnda, i-eklerde, ayet berdrnde, kf yazda ya-ptrma varak olarak altn yaldz; Rumile-rin yapraklarnn dolgularnda, iek gbek-lerinde ve goncalarda filiz yeil, beyaz nesih yaznn harf dolgularnda ve d palmet bor-diirnde kahverengi kullanlmtr. Beyaz nesih yaz ve turkuvaz renkli Rumilerin ke-narlar siyah renkle, yaldzl motiflerin et-raflar krmz renkle tahrillenmitir.

Bilindii gibi motiflerin bu ekilde tah-lillerle deiik renkli zemin veya dier mo-tiflerden ayrlm olmas, 15. yzyl ok renkli ini imaltnda karlalan teknik za-ruretin neticesidir. Bu tahrillerle kullanlan malzeme muhtelif renkli srlarn frnda eri-yerek birbirine karmasn nlemektedir.

Son sz ilim adamlarna ve sanat ta-rihilerine brakarak, yukarda tarif ve tavsi-fine altmz Karaman'daki brahim Bey mareti mihrab iin diyebilirz ki, kitabe ks-mndaki kompozisyon hatasn bir tarafa b-rakrsak, proporsiyonu, dierlerine nispeten sade ve ll tezyinat, renklerinin ahengi bakmndan bu eser yukarda ismi geen mihraptan daha olgun bir ruha sahiptir.

N e t : 1963 yl Austos aynda inili Kkte bu mihrab grdm zaman rutu-betten yer yer kherilelenmi ve srlarn dkmeye balamt. R kymetli eserin kur-tarlmas hususunda vazifelilerin dikkatini

ekmei bor bilirim. Ayrca, bu mihrabn 1962 ylnda mze olmak zere Vakflar Genel Mdrl tarafndan restorasyonu-na balanm bulunan brahim Bey maretin-deki eski yerine konulmasn temenni ederim.

Y. Mhendis Mimar Ylmaz nge

(1) Stilize iekli dekorasyonu, daha nce XIV - XV. yzyllarda Trkistan'da Semerkant'da ah Zinde manzumesinde bu-luyoruz.

(2) A. Memduh Turgut, znik ve Bursa Tarihi (Bursa Halkevi neriyat: 8, 1935 Sayfa 94) eserinde Karamanoullarnn bi-delerinde de ini stad olarak Hoca Mehmet elu Numan gsterilmektedir. Karaman'da Hatuniye Medresesi mihrab ile Mehmet Beyin Trbesi sanduka inileri bu zatn ese-ridir. demektedir. Numan olu Hoca Ah-met (Hoca Mehmet olu Numan deil), Ka-raman'daki Hatuniye Medresesinin mimar-dr. Fakat bu zatn ayn zamanda ini stad olduunu bilmiyoruz. Hele Hatuniye Medre-sesi mihrab ile Mehmet Bey'in trbesindeki sanduka inilerinin kendisi tarafndan yapl-d iddias hataldr. Zira mezkr eserlerin mevcudiyeti hakknda bir iz veya kayt yok-tur.

(3) Mihrabn kelerindeki Rum ve stilize iekli tezyinatn bir benzeri de ma-retin giri kaps zerindeki ta kitabe pano-sunun alt kelerine oyma teknii ile ilen-mitir.

(Ba taraf 65. sayfada)

landrmada byk rahatlk salamaktadr. Memleketimizde imaline balanlan plstik stor da ilk defa bu apta burada tatbik edil-mi olup seilmi olan gri renk bina cephe-sindeki dier renklerle ho bir armoni, te-min etmitir. Cephelerde kirili beyaz tra-verten plaklar ve pencere stleri ile arala-rnda sar travertenden dekoratif kaplama-larla bir kompozisyon yaplmtr.

Her iki giri kaps alminyumdan olup antre hollerinde siyah ve s^t mermer

kaplamalarla alminyum Lambri panolar ve gizli k ile zengin bir grn salanmtr.

Bina mazotlu kalorifer ve havagazmdan maada santral scak su tesisatna, hidrofor takviyeli souk su tesisatna sahip, asansr, mermer hel ve koridorlar, marley ve ahap parke demeleri, p bacalar, renkli Av-rupa banyo takmlar ile gnmzn ihti-yalarna rahatlkla cevap veren konforlu daireleri ihtiva etmektedir.

MESSF BR LM

Bir deniz kazas sonunda hayata veda eden meslekdamz Y. Mimar Nedim SGDER'in aziz hatrasn anar, ebeveyni ve hemiresi Y. Mimar Nezahat Arkolu'nun aclarna itirak ve basal dileriz.