ﻞﻣاﻮﻋ و ﯽﻣﻼﺳا فرﺎﻌﻣ سورد ﻪﺑ نﺎﯾﻮﺠﺸﻧاد...

1394پاییز /سوم شمارة ،دهمنوزسال / 64در دانشگاه اسالمی فصلنامه مطالعات معرفتیThe Knowledge Studies in The Islamic University, 2015(Fall)64, Vol. 19, No.3

جستاري در میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی و عوامل

* )انشگاه مازندراندانشجویان د: نمونه موردي(مؤثر بر آن 1 حبیب اهللا حلیمی جلودار

چکیدههاي دینی دانشجویان به هدف از آموزش دروس معارف اسالمی در دانشگاهها، ارتقاي سطح اعتقادات و پایبندي

مطلوب يها صهیخص يداریپد و یمذهب يرفتارها کردن متبلور .موازات رشد علمی آنها در فضاي دانشگاه استاین تحقیق، سنجش میزان گرایش دانشجویان هدف .باشد تیترب و میتعل ندیفرا در تیموفق نشان تواند می ،یتیشخص

دانشگاه مازندران به دروس معارف اسالمی از حیث ابعاد شناختی، احساسی و آمادگی عملی و بررسی عواملی است تکنیک از استفاده با ،پیمایشی ورتصه ب و کمی این پژوهش با روش :روش. که بر گرایش آنها تأثیرگذار است

شده اي انجام اي چند مرحله گیري خوشه با روش نمونه مازندراندانشجویان دانشگاه نفر از 447در میان پرسشنامه) 0.77ضریب آلفاي (هاي گرایش به دروس معارف اسالمی از اعتبار صوري و ضریب پایایی کافی سنجه. است

و در سطح متوسط 3.02میانگین گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی برابر با :ها یافته. برخوردار بوده استعملکرد . بیشترین میزان، به جنبۀ احساسی و کمترین میزان، به جنبۀ شناختی گرایش دانشجویان اختصاص دارد. است

، 48.3رف اسالمی در نظر درصد از دانشجویان، در سطح قوي و کیفیت متون آموزشی معا 40.4اساتید معارف در نظر همچنین هر دو عامل از تأثیر باالیی بر میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف . در سطح متوسط ارزیابی شده است

ارتقاي محتواي آموزشی افزایش گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی، :گیري نتیجه. اسالمی برخوردارند .رسد مهم و ضروري به نظر می

.گرایش، دروس معارف اسالمی، عملکرد اساتید، متون آموزشی :ن کلیديواژگا

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 23/05/94: ؛ تصویب نهایی 01/12/93: دریافت مقاله . ، به سفارش دانشگاه مازندران است»بررسی گرایشهاي فرهنگی دانشجویان«این مقاله برگرفته از طرح دانشگاهی */ تفسیر قرآن و متون اسالمی، عضو هیئت علمی گروه معارف اسالمی دانشگاه مازندران - ي مدرسی معارف اسالمیدکترا. 1

/ 01135252960: نمابر/ ، دانشگاه مازندران، گروه معارف اسالمی)ع(مازندران، بابلسر، میدان امام علی : آدرس Email: [email protected]

318 64در دانشگاه اسالمی مطالعات معرفتی

و طرح مسئله مقدمه) الفکنندة روابط فردي و اجتماعی در تمام تعالیم اسالم در بر گیرندة همۀ ابعاد وجود انسان و تنظیم

ی و جلوگیري از هاي اسالم براي تربیت انسانها در جهت کسب کماالت معنوي و انسان آموزه. هاست زمینه .اي دارد قرار گرفتن در مسیر انحراف، برنامه و روش ویژه

جانبه، به ویژه پس از پیروزي انقالب اسالمی، به عنوان تجلّی یک خواست عظیم در دگرگونی همهدگرگونی فرهنگی در جامعه و در سطح نظام آموزش عالی، انقالب فرهنگی در دانشگاهها و طرح مفاهیمی

یکی از راهکارهاي پیشنهادي در این راستا، برگزاري دروس . ی شدن دانشگاه ظهور یافتچون اسالماز سوي دیگر، ایران پس از انقالب دائم تحت تهاجم فرهنگی قرار داشته و تالش شده . معارف اسالمی بود

ن است که هدف از تهاجم فرهنگی ای. کنند با مقتضیات دنیاي جدید و تحوالت معرفی تضادتا دین را در هویت و از خود بیگانه، پذیراي استیالي مردم با رویگردانی از فرهنگ اسالمی به عنوان موجودي بی

اندیشه و عمل، تحت مبانی ارزشی غربی در نظام فرهنگی، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی غرب شوند و در ن تأثیرپذیرترین اقشار در جوامع به طور خاص دانشجویان، به عنوا نسل جوان جامعه و . سیاسی قرار گیرند

این نکته از آنجا در خور توجه ویژه است که . اند مندان بوده تأکید سیاستمداران و اندیشه همواره مورد ها و میزان پیگیري مطالبات خود، از قدرت جوانان به موازات خاصیت تأثیرپذیري، به واسطۀ نوع دغدغه

در واقع؛ . اند بوده، عامل ایجاد تغییرات در ابعاد مختلف جامعه بوده اثرگذاري متنابهی در جامعه برخورداردهی به کنند با تحت کنترل قرار دادن آبشخورهاي فکري و فرهنگی جوانان و جهت سیاستمداران تالش می

.کنشهاي آنها، مسیر حرکت و تحوالت جوامع را در دست گیرند

اسالمی، -رزشی برخاسته از فرهنگ ایرانیبراي سوق دادن جوانان به پایبندي به مبانی ادر . ترین آنها، وجود برنامۀ آموزش دینی در نظام تعلیم و تربیت است سازوکارهایی الزم است که از مهم

این میان، دروس معارف اسالمی بناست با هدف بازگشت به اصالتها، به تقویت باورها، احساسات و ان در برابر تهاجمها، به شکل خود اتکا و مستقل عمل کنشهاي اسالمی مبادرت ورزد تا دانشجوی

)18: 1384حاجیلري، (.کنند

متبلور ؛واقع در. است کمال يمنتها به يو رساندن و فرد به دادن تیشخص ،یاسالم معارف هدف ،یتیشخص مطلوب يها صهیخصهاي شهاي معنوي و نشانه نگر يداریپد و یمذهب يرفتارهاتدریجی کردن

.باشد تیترب و میتعل ندیفرا کی در تیموفق نشان تواند می

حاصل یمذهب نشیب و باورها بازخوردها، بستر در یمذهب رفتار که است نیا دارد تیاهم آنچه اما احساس و دانش ازاي زهیآم و باور بتوان نکهیا يبرا نیهمچن. یمذهب دانش کسب توسط صرفاً نه شوند می

319 ... جستاري در میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی

همزمانبه طور را امیپ انتقال يشها رو و امیپ يمحتوا ،اساتید ران،یفراگ ناکرا دیبا آورد، وجوده ب را یمذهب .قرار داد توجه مورد

هاي دینی دانشجویان به موازات تأکید بر آموزش معارف دینی در دانشگاه و ارتقاي سطح آگاهی وجود رشد علمی انگیزد که دروس معارف اسالمی با تحصیالت تخصصی، توجه به این نکتۀ مهم را بر می

دانشگاهها و افزایش سطح نیازهاي معرفتی دانشجویان، تغییر نیازها و مطرح شدن سؤاالت نو، تا چه حد با .مطالبات و تمایالت دانشجویان همگام بوده است

به طور ارائۀ معارف اسالمی در قالب این دروس، امکان نیل به هدف یاد شده را رسد نحوة به نظر میدهد که میزان رضایت دانشجویان از محتواي کتب قق نسازد؛ زیرا نتایج برخی تحقیقات نشان میکامل مح

ها و ساختار دروس ارزیابی برنامه. )12: 1387دار و همکاران، لیاقت(معارف اسالمی کمتر از حد متوسط استد عواملی که در ارتقا یا معارف اسالمی به منظور بررسی توانایی جذب و تأثیرگذاري بر دانشجویان و برآور

هاي افول تأثیرگذاري آن نقش دارند، به منزلۀ الزام و ضرورت همیشگی براي توسعۀ راهبردي در محیط :شود در این راستا سؤاالت ذیل مطرح می. رسد آموزش عالی ضروري به نظر می

میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی چقدر است؟ .1وس معارف اسالمی تا چه حد در میزان گرایش دانشجویان به دروس هاي اساتید در ویژگی .2

معارف اسالمی تأثیرگذار است؟خصایص متون آموزشی دروس معارف اسالمی چقدر بر میزان گرایش دانشجویان به دروس .3

معارف اسالمی اثرگذار است؟

به طور خالصه به توان در زمینۀ موضوع مورد مطالعه، پژوهشهاي ارزشمندي انجام شده است که می .هاي اصلی آنها به شرح ذیل توجه کرد یافته

، نشان »نگرشها و گرایشها: دروس معارف اسالمی، دانشجویان«با عنوان یوسفی لویهنتایج تحقیق مشکالت اساتید : ترین مشکالت دانشجویان در ارتباط با دروس معارف اسالمی عبارتند از دهد که عمده می

و ) درصد 54(، ضعف علمی منابع)درصد 28.5(، محتواي دروس )درصد 45(میدروس معارف اسال )1379یوسفی لویه، ().درصد 40(نامناسب بودن نوع درس

نشان دادند که سرفصل دروس معارف باید با مسائل فرزندوخیو آقاجانی قناددر تحقیق دیگري جانبۀ دروس، از شیوة ارائۀ یک ه جاي سیاسی، اجتماعی و اخالقی جامعۀ کنونی متناسب باشد؛ استادان ب

دوطرفۀ پرسش و پاسخ بهره گیرند و عالوه بر ارتباط علمی، باید با دانشجویان رابطۀ عاطفی برقرار کنند؛ )13: 1380آقاجانی قناد و فرزندوخی، .(آنان باید اطالعات علمی خود را در زمینۀ معارف اسالمی گسترش دهند


عنوان تحقیقی است که » ریزي دروس معارف اسالمی بت به برنامهسنجش نگرش دانشجویان نس« 80نتایج تحقیق آنها بیانگر آن است که گر چه بیش از . اند انجام داده 1388در سال فاتحیو مجیدي

درصد از دانشجویان با اصل آموزش دروس معارف اسالمی در دانشگاه موافقت دارند، اما محتواي درصد دانشجویان از 46.1به طوري که حدود کنند؛ آن را تا حدي ضعیف قلمداد می ارائۀ آموزشی و شیوة

)17: 1388مجیدي و فاتحی، (.اند نگرش منفی به دروس معارف اسالمی برخوردار بوده

بررسی دیدگاه دانشجویان دربارة موانع اثربخشی دروس «و همکاران در پژوهش خود با عنوان امینینشان دادند که از منظر دانشجویان، وضعیت کلی اجراي »دانشگاه آزاد اسالمی کاشانمعارف اسالمی در

هاي درسی معارف اسالمی در دانشگاه نسبتاً در حد مطلوبی است؛ ولی در عین حال، از مجموعۀ برنامههاي شخصیتی استادان، جایگاه عوامل محتواي آموزشی، روش تدریس، توانایی علمی اساتید، ویژگی

ترین موانع اثربخشی س معارف اسالمی و نوع ارزشیابی در دروس معارف، نوع ارزشیابی به عنوان عمدهدرو )14-18: 1392امینی و همکاران، (.ذکر شده است

دهد که گرچه پژوهشهاي انجام شده در حوزة دروس هاي تحقیقات گذشته نشان می بررسی یافتهاسالمی، موانع پیش روي آموزش و راهکارهاي ارتقاي معارف اسالمی نسبت به ضرورت آموزش معارف

دامنه و عوامل به طور وسیع اند، اما نسبت به میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف آن تمرکز کردهمؤثر بر آن به ویژه در سالهاي اخیر با توجه به سرعت تغییر و تحوالت جامعه و رصد نیازهاي دانشجویان،

.ه شده استتأکید و توج کمتر

هاي تحقیق نظریه) بها فکر اند که شناخت آنها براي درك اینکه افراد چگونه دربارة پدیده گرایشها از دسته مفاهیم مهمی

تعاریف و نظریات متعددي دربارة گرایش . دهنده است پردازند، یاري کنند و نسبت به آنها به کنش می میبه معنی (در زبان التین Aptusاز لغت ) گرایش( Attitude کند که واژة اشاره می آلپورتوجود دارد؛

)5: 1372پور، رفیع(.رساند مشتق شده است و یک آمادگی ذهنی براي یک عمل خاص را می) تطبیق

گرایش را آمادگی درونی یا به طور کلی 1نارد می: پردازیم ارائۀ چند تعریف از نگرش می ابتدا به گرایش وضعی است که یک 2،استوتزلاز نظر . کند نحوي خاص تعریف میآمادگی براي انجام عمل به

بر آن است که گرایش به معنی یک نظام از فرولیک. گیرد شخص در برابر اشیاء حائز ارزش به خود می

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1. J. Maynard 2. J. Stotzel


این نظام از تمایالت و . باشد هاي محیط خود می تمایالت، عقاید و اعتقادات یک فرد نسبت به پدیدهگیرد و کم و بیش داراي قوام و دوام ل زمان در پی تأثیرات محیطی و تجربیات شکل میاعتقادات در طو

:همچنین سایر تعاریف به شرح ذیل است .)همان(است

حالت روانی و عصبی که «. »ترکیب شناختها، احساسها و آمادگی براي عمل نسبت به یک چیز معین«. »خهاي فرد در برابر کلیۀ اشیا با موقعیتهایی مربوط به آن داردیافته تأثیري پویا بر پاس از طریق تجربۀ سازمان

هاي موافق یا مخالف براي شها نظامهایی پایدار از ارزیابی مثبت یا منفی، احساسات هیجانی و آمادگی نگر«نگرش، نظامی با دوام است که شامل یک عنصر شناختی، یک عنصر «. »اند عمل نسبت به اشیاي اجتماعی

)25: 1379زاده، قاسم(.»و یک تمایل به عمل استاحساسی

آلپورت معتقد است که اکثر تعاریف ارائه شده پیرامون گرایش، داراي یک فصل مشترکند و آن در واقع؛ گرایش بیشتر به جاي اینکه علنی و عملی باشد، نوعی . »آمادگی براي پاسخ دادن«: عبارت است از

بدین ترتیب . شرط رفتار است دیگر؛ گرایش، رفتار نیست؛ بلکه پیش به بیان. حالت درونی و آمادگی استگرایشها اغلب حاضر اما راکدند و تنها در صورت برخورد با صورت گرایش، در بیان و رفتار تجلّی پیدا

)67: 1375اوپنهام، (.کنند می

عناصر شناختی، به اعتقاد توماس، مفهوم چند بعدي گرایش که مبتنی بر بسیاري از تعاریف، شامل دهندة اثر بدین ترتیب، گرایش نشان. ترین مفهوم براي تعریف گرایش است عاطفی و رفتاري است، مقبول

شناختی و عاطفی به جا مانده از تجربۀ شخص از یک موضوع اجتماعی و یک تمایل به پاسخ در برابر آن البته به . )8: 1379کریمی، (کند هدایت می ااست، که رفتار ر» مکانیسم پنهانی«گرایش در این معنی، یک . است

اعتقاد وایت، تفکیک گرایش به عناصر مذکور، بیشتر یک کار نظري است؛ زیرا در تحقیقات تجربی پس از اینکه سه عنصر ذکر شده هر یک به معرّفهاي قابل سنجش تفکیک و بررسی شدند، این معرّفها با هم

.ها از یکدیگر قابل تفکیک نیستند است که این زمینه این بدان معنی. دهند همبستگی نشان می

فردي نسبت به ) واکنشهاي(توان سنجید، باید از پاسخهاي از آنجا که گرایشها را به طور مستقیم نمیرا ) واکنش فردي نسبت به یک پدیده(سه نوع پاسخ )1996(2آکرو مایرزبرترا، . استنتاج شوند 1یک پدیده. گرایش عملی: ٥ارزیابی و ترجیح؛ رفتاري: ٤آگاهی، دانش و درك؛ احساسی :٣یشناخت: اند ذکر کرده

)10: 1375به نقل از شکر کن، 1996برترا، مایرز و آکر، (

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1. Attitude Object 2. Brtra, Myers & Aaker 3. Cognitive 4. Affective 5. Conductive


ترین شناختهایی اساسی. جزء شناختی نگرش، باورهایی است که افراد دربارة موضوع نگرش دارنداند که متضمن اسناد دادن خصوصیات مطلوب یا کننده اند، باورهاي ارزیابی که در نظام گرایش جاي گرفته

همچنین جزء شناختی ممکن است مشتمل بر باورهاي افراد دربارة . اند نامطلوب، خوب یا بد به یک پدیده )11: 1371شکرکن، (.هاي مناسب یا نامناسب پاسخگویی به آن پدیده باشد شیوه

موضوع نگرش ممکن . اند وضوع گرایش مربوطشود که به م جزء احساسی به هیجاناتی اطالق میهمین بار عاطفی است که به گرایشها خصوصیت پایداري و . است خوشایند یا ناخوشایند احساس شود

مثالً کسی که به یک دین ایمان آورده است، آداب و رسوم آن در او . بخشد تحریک و انگیزندگی میکند و تحسین و احترام در او ب و رسوم شیفتگی حس میانگیزد، نسبت به این آدا می احساس شور خاص بر

اي بین آن چیز گرایش نسبت به یک چیز خاص منوط به رابطه وسیله کند که عالوه میپیک . آید پدید میرسانند، داراي احساس بدین سان، افراد نسبت به چیزهایی که در نیل به اهداف یاري می. و اهداف ماست

.دارند، احساس منفی دارند که از رسیدن به اهداف باز میمثبت و نسبت به آنهایی

در توضیح جزء عملی، ابتدا باید دانست که افراد نسبت به محرّکهاي بسیاري در محیط خود اینگونه برخی از . سازند هاي دیگر مرتبط می هایی جاي داده، سپس به مقوله دهند که ابتدا آنها را در مقوله پاسخ می

؛ بدین معنا که اند هاي دیگر از نوع هنجاري مقوله. اطفی بوده، متضمن هیجان و احساسندها ع این مقولهمثالً . اند که کدام رفتار نسبت به اجزاي یک مقولۀ خاص صحیح است هایی در این باره اندیشه متضمن

بندي شخصی ممکن است یک نقاشی را بر مبناي دوره، نقاش یا کشوري که در آن خلق شده است، دستهها، حاالت هیجانی خاصی، چه خوشایند و چه ناخوشایند و نیز باورهایی دربارة بندي با اینگونه دسته. کند

گوید که این جزء از گرایش، از این رو عملی می )1995(1دانبري. )14: همان( آید رفتار صحیح به وجود می )14: 1388-89به نقل از اسکافی، 1995دانبري، (. شود که کنش یا قصد انجام کنش است نامیده می

و 2»شدت«یکی : خود داراي دو بعد دیگرند) شناختی، عاطفی و رفتاري(هر یک از اجزاي گرایش اي تواند به صورت مخالف یا موافق با پدیده دانیم، گرایش می همان طور که می. 3»درجه پیچیدگی«دیگري

اغلب ضروري است که میزان موافقت یا مخالفت دهد و باشد، اما این فقط جهت نگرش را نشان میاما . شود بنابر این، شدت، ترکیبی از جهت و نیرومندي هر یک از اجزاي گرایش قلمداد می. سنجیده شود

توانند متغیر باشند؛ مثالً در بعد شناختی، در عین حال، هر سه عنصر گرایش از نظر درجۀ پیچیدگی میاي از ، ممکن است بسیار ساده و شامل یک اطالع باشد یا مجموعهاطالعات افراد نسبت به موضوع

)15: 1388-89اسکافی، (.اطالعات پیچیده را شامل شود–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1. Danbury 2. Valence 3. Multiplexcity


. تواند تک بعدي، دو بعدي یا سه بعدي باشد نکتۀ آخر اینکه، گرایش فرد نسبت به یک موضوع می. باشد» شناختی، عاطفی و رفتاري «یا » فیشناختی و عاط «یا »شناختی«تواند داراي بعد در واقع؛ گرایش می

حضور عنصر شناختی در گرایش الزامی است؛ زیرا امکان ندارد فرد بدون شناخت، دچار احساس شود یا در واقع؛ داشتن شناخت، شرط الزم براي داشتن عاطفه یا داشتن آمادگی . آمادگی انجام عمل پیدا کند

)14: 1377چروده، حیدري (.رفتاري است، ولی شرط کافی نیست

عوامل مؤثر بر گرایش به دروس معارف اسالمی) جتوان به مفادي ارائۀ دروس، می برداري از در حوزة عوامل مؤثر بر میزان گرایش دانشجویان به بهره

به عقیدة .در نظریات صاحب نظران توجه کرد که کیفیت آنها در موضوع مورد مطالعه تأثیرگذار استوضوح اهداف در آموزش، سازماندهی : ارائۀ محتواي آموزشی، عبارتند از ترین اصول م، مهثراندایک

ارائۀ پاسخ صحیح به پرسشها، آماده ساختن شاگردان تأکید بر فرایند ارزشیابی و مطالب از ساده به پیچیده، فراگیران پس از براي یادگیري و ایجاد محیطی منظم براي آموزش، تکرار پاسخ صحیح و دادن پاداش به

هاي قبلی فراگیران با مطالب جدید، پاسخگویی صحیح آنان به پرسشها، برقراري ارتباط میان یادگیرياستفاده از واقعیتهاي شناخته شده و محسوس در یادگیري، تمرین و تکرار مطالب و استفاده از مثالهاي

به . ان نظریات متناظر و مکمل قابل توجه استپردازان به عنو در این زمینه دیدگاههاي سایر نظریه. گوناگوننظم در کالسها و ایجاد : گفته، در نظریۀ خود اصولی چون هاي پیش عالوه بر مؤلفه گاتريطور مثال؛

، بر اسکینرهمچنین . تأکید قرار داده است تداعی میان محرّکهاي معین و پاسخهاي دلخواه را مورد پاولف. اي مثبت توجه نشان داده است مانند ستایش کالمی، بیانات چهره هاي بیرونی و ثانویه کننده تقویت

از طریق شرطی کردن ... نیز در نظریات خود به ایجاد نظر مساعد در فراگیران نسبت به معلم و مواد درسی و )49: 1382هرگنهان و اولسون، (.ترین اصل در فرایند آموزش اشاره کرده است آنها، به عنوان مهم

محتوا، روش : هایی همچون ر مجموعه عوامل اثرگذار در تدریس دروس معارف اسالمی، مقولهاما دهاي شخصیتی استادان، ارزشیابی و جایگاه دروس معارف اسالمی تدریس، توانایی علمی استادان، ویژگی

بناي نکتۀ مهم در حوزة محتوایی دروس، قدرت علمی منابع درسی، تدوین آن منابع بر م. شود مطرح میاصول تخصصی طراحی و تنظیم محتوا و نیز محتواي شفاهی دروس که ناظر بر توضیحات استاد و تدریس

شها و فنون تدریس در کاربرد مواد آموزشی، از سوي دیگر، آشنایی با رو. باشد وي در کالس است، میشارکت دانشجویان در جلب م(داري و فنون کالس) در فرایندي منظم، مستمر و آگاهانه(ارزشیابی مناسب

، وظیفۀ خطیر و عاملی )هاي خود و ارتباط دوستانه با آنها مباحث و طرح آزادانۀ سؤاالت، عقاید و دغدغههاي شخصیتی استاد به عنوان رکن فرایند تعلیم و ویژگی. شود شها محسوب می مؤثر در اثربخشی آموز


معارف اسالمی، منش استاد و نهادینگی علوم به خصوص در دروس . تربیت از اهمیت ویژه برخوردار استدینی در شخصیت وي، در کنار آشنایی کامل با آداب اجتماعی و داشتن شخصیت نافذ، بیشترین اثر را در

)3-7: 1392امینی و همکاران، (.کنار سایر عوامل در گرایش دانشجویان داراست

ه منظور بررسی گرایش دانشجویان به دروس ها، ب با توجه به نتایج تحقیقات پیشین و نیز مرور نظریهمعارف اسالمی، اجزاي شناختی، احساسی و عملی گرایش دانشجویان پیرامون موضوع تحقیق را بررسی کرده، براي سنجش عناصر تأثیرگذار، به ارزیابی نقش عملکرد اساتید و نیز متون آموزشی دروس معارف

.شود بر میزان گرایش دانشجویان پرداخته می

روش شناسی تحقیق) د صورته ب و کمی روشهاي از طرح این در ها داده يگردآور روش طرح، ماهیت به توجه باجامع آماري پژوهش، کلیۀ دانشجویان دانشگاه ۀجامع .است بوده 2پرسشنامه تکنیک از استفاده با 1پیمایشی

1393ماه بهمندر لوم پایه و هنر مهندسی، ع -مشتمل بر گروههاي آموزشی علوم انسانی، فنی مازندران،درصد اطمینان، 99درصد خطا و یک با کوکران ۀبر اساس فرمول برآورد حجم نمون هحجم نمون .باشد می

از میان دانشجویان تمامی گروههاي آموزشی با روش پرسشنامه 447پرسشنامه برآورد شده و تعداد 450 .ده استآوري ش جمعاي اي چند مرحله گیري خوشه نمونه

در این تحقیق براي سنجش میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی و عوامل مؤثر بر آن، ترین تعریف آن؛ یعنی در اجزاي شناختی، احساسی و عملی ترین و مقبول ابتدا گرایش دانشجویان در جامع

کیفیت متون آموزشی از دیدگاه اساتید معارف و نیز عملکردمورد بررسی قرار گرفت و سپس ابعاد اصلی . ارزیابی شد، کمترین میزان موافقت، 5، بیشترین تا 1اي لیکرت به قرار در قالب طیف پنج مقولهدانشجویان

.در مرحلۀ بعد، میزان تأثیر این عوامل بر میزان گرایش دانشجویان بر مبناي محاسبات آماري بررسی شد

ا به نحوة تعریف مفهوم مورد بررسی بستگی دارد، ضمن استفاده ه ها و سنجه گویه 3از آنجا که اعتبار، براي ارزیابی اعتبار، از اعتبار صوري در این تحقیق استفاده 4از آزمون مقدماتی پرسشنامه در نمونۀ محدود

آموختگان دانشگاهها قرار بدین منظور، پرسشنامۀ تحقیق در اختیار برخی از اساتید و دانش. شده استها، از ضریب آلفاي کرونباخ استفاده براي ارزیابی پایایی سنجه. اصالحات الزم در آن لحاظ شدگرفت و

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1. Survey Method 2. Questionnaire 3. Validity 4. Pre-Test


ها مورد اصالح یا ضمن اینکه بعد از استخراج نتایج آزمون مقدماتی پرسشنامه نیز برخی از گویه. استشده روس معارف اسالمی از هاي گرایش به د بنابر مقادیر شاخص آلفا، سنجه. اند حذف و اضافه قرار گرفته

همبستگی درونی و ضریب پایایی کافی برخوردارند؛ به نحوي که مقدار ضریب آلفاي شاخص گرایش به .بوده است 0.77دروس معارف اسالمی برابر با

کار تجزیه و تحلیل اطالعات پس از گردآوري پرسشنامه و کدگذاري و استخراج آنها توسط رایانه ها به دو شکل توصیفی و بر اساس فرضیات موجود صورت گرفته، خروجی 17- اس.اس.پی.با نرم افزار اس

. شود استفاده می... در تحلیل توصیفی از جداول فراوانی، درصدها و. گیرد استنباطی مورد بررسی قرار میاما در سطح استنباطی که کار عمدة پژوهش در آنجا انجام . شود سپس به توصیف آماري پرداخته می

رد، تعیین رابطۀ بین دو متغیر در جداول دو بعدي و رابطۀ معناداري آنها نیز با آزمونهاي ضریب گی می .گیرد همبستگی اسپیرمن، کاي دو، گاما و رگرسیون صورت می

ها یافته) هـ هاي جمعیتی توصیف ویژگی) الف

از حیث گروه . هستنددرصد زن 69درصد از دانشجویان، مرد و 31نفر نمونۀ تحقیق؛ 447از مجموع - درصد فنی 17درصد گروه علوم پایه، 31.2درصد از دانشجویان به گروه علوم انسانی، 49.9آموزشی؛

درصد از دانشجویان در 86از نظر میزان تحصیالت؛ . درصد به گروه هنر اختصاص داشتند 1.9مهندسی و .تري مشغول به تحصیل بودندمقطع لیسانس، چهار درصد فوق لیسانس و هشت درصد در مقطع دک

توصیف متغیرهاي تحقیق) ب 1هاي بخش شناختی که در جدول در حوزة میزان گرایش به دروس معارف اسالمی، مالحظۀ داده

برآنند که دروس ) درصد 53.2(دهد که بیش از نیمی از دانشجویان به نمایش درآمده است، نشان می) درصد 47.5(هاي دینی حدود نیمی از آنها آگاهی. اند م ندادهمعارف رسالت خود را در برابر غرب انجا

درصد از دانشجویان موضوعات 41.7. پس از گذران دروس معارف اسالمی افزایش خاصی نیافته استکمتر از یک سوم از دانشجویان محتواي . کنند دروس معارف را متناسب با تحوالت زمان ارزیابی نمی

، سطح علمی دروس معارف را باالتر از کتاب تعلیمات دینی )درصد 24.9(دروس معارف را کاربرديارائۀ دروس و ) درصد 25.9(، مشاوره و گفتگو با اساتید معارف را مفید)درصد 19.1(مقطع دبیرستان

.کنند ارزیابی می) درصد 31.5(معارف را در دانشگاه مفید


اسالمیجزء شناختی گرایش دانشجویان به دروس معارف : 1جدول

زیاد و ها گویه متوسط خیلی زیاد

کم و خیلی

کم میانگین

3.09 28.6 46.5 24.9 کاربردي بودن محتوا و مضامین دروس معارف اسالمی 1 3.37 41.7 43.3 15 تناسب سرفصلهاي دروس معارف با تغییر و تحوالت جامعه 2 2.18 36.7 44.1 19.1 ینی دبیرستانهمانندي سطح علمی دروس معارف دانشگاه با درس تعلیمات د 3 3.63 53.2 35.7 11 انجام رسالت دروس معارف در برابر تهاجم فرهنگی غرب علیه عقاید دانشجویان 4 3.54 47.5 42.6 9.9 افزایش آگاهی در حوزه معارف دینی پس از گذران دروس معارف در دانشگاه 5 3.15 33.3 40.8 25.9 ه مباحث اعتقادي با اساتید معارفها دربار مفید بودن نتایج گفتگوها و مشاوره 6 1.87 18.7 49.8 31.5 ارائۀ دروس معارف اسالمی در دانشگاه مندي فایده 7

نشانگر آن است که حدود نیمی از 2هاي جزء احساسی گرایش دانشجویان در جدول دادهکنند؛ از حذف اس اشباع معرفتی نمیپس از گذران دروس معارف اسالمی احس) درصد 45.1(دانشجویان

؛ احساس نشاط در کالسها )درصد 43(کنند دروس معارف اسالمی در دانشگاه احساس ناراحتی نمی؛ )درصد 48.9(آور جذابیت زیادي دارد ؛ دروس معارف اسالمی به عنوان یک درس نمره)درصد 40(ندارند

و کمتر از یک سوم از ) درصد 43.8(دارندتمایل زیادي به استفاده از حداکثر غیبتهاي مجاز خود ).درصد 28.2(کنند دانشجویان به این دروس احساس تعلق خاطر می

جزء احساسی گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی: 2جدول

زیاد و ها گویه کم و خیلی متوسط خیلی زیاد

میانگین کم

3.35 40 44.5 15.5 احساس نشاط در زمان حضور در کالس دروس معارف اسالمی 1 2.89 31 40.7 28.2 میزان تعلق خاطر به دروس معارف اسالمی 2 2.92 43 29.7 27.3 احساس ناراحتی در صورت حذف دروس معارف از دروس آموزشی 3 2.58 24.7 33.6 41.8 احساس ترجیح یا ضرورت تدریس دروس معارف اسالمی در دانشگاه 4 2.37 18.1 33.1 48.9 معارف اسالمی دانشگاه بعنوان یک درس نمره آور جذابیت دروس 5 2.73 30.8 25.4 43.8 تمایل به استفاده کردن از حداکثر غیبتهاي مجاز خود در کالسهاي معارف 6 3.46 45.1 41.6 13.3 احساس اشباع معرفتی پس از گذران دروس معارف اسالمی 7

دهد که میزان مشارکت حدود نیمی از نشان می 3ایش دانشجویان در جدول هاي جزء عملی گر دادههاي عملی در مباحث کالسی، در حد متوسط است و نیز افزایش سایر آمادگی) درصد 42.2(دانشجویان

، تعهد به منشهاي )درصد 41.3(تغییر مثبت در تربیت دینی: پس از گذران دروس معارف اسالمی، از جمله، تطبیق شخصیتهاي )درصد 43.8(، آمادگی بیشتر براي دفاع از انقالب)درصد 47.3(دهاخالقی پسندی

گیري از متون دست ، آمادگی مراجعه و بهره)درصد 49.4(سیاسی و اجتماعی با شخصیتهاي تاریخ اسالم .، در حد متوسط است)درصد 54.6(و آمادگی به پاسخگویی به شبهات اعتقادي ) درصد 42.3(اول


جزء عملی گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی .3جدول

زیاد و ها گویه کم و متوسط خیلی زیاد

میانگین خیلی کم

3.15 34.3 42.2 23.5 میزان مشارکت در مباحث درسی در کالسهاي معارف اسالمی 1 3.06 29.9 41.3 28.8 میزان تغییر مثبت در تربیت دینی پس از گذران دروس معارف اسالمی 2

3 گرایش بیشتر به تعهد به منشهاي اخالقی پسندیده پس از حضور در

3 24.8 47.3 27.9 کالسهاي اخالق اسالمی

4 آمادگی بیشتر براي دفاع از انقالب و ارزشهاي آن پس از شرکت در

3.21 35.1 43.8 21.2 کالسهاي درس انقالب اسالمی

5

سی و اجتماعی فعلی با شخصیتهاي تمایل بیشتر تطبیق شخصیتهاي سیاساز حوزة سیاسی و دینی مطرح در تاریخ اسالم براي لحظات سرنوشت

پس از گذران درس تاریخ اسالمی25.1 49.4 25.6 3.04

6 گیري از متون دست اول دینی پس آمادگی بیشتر جهت مراجعه و بهره

از تجربه حضور در کالسهاي متون اسالمی31.9 42.3 25.8 2.95

7 آمادگی و تمایل به پاسخگویی به شبهات اعتقادي مطرح شده پس از

گذران درس اندیشه اسالمی25.8 54.6 19.5 2.96

درصد از 46دهد که در بیشترین میزان، جزء احساسی گرایش با فروانی نشان می 4هاي جدول یافتهباالترین حد گرایش و جزء 2.58میانگین دانشجویان نسبت به دروس معارف اسالمی در سطح زیاد و

، کمترین سطح گرایش 3.2درصد از دانشجویان در حد کم و میانگین 38.3شناختی گرایش با فراوانی درصد از 51جزء عملی گرایش با میزان . دهند دانشجویان نسبت به دروس معارف اسالمی را تشکیل می

دهد که در بیشترین شاخص کل گرایش نشان می. رار دارددانشجویان در حد متوسط، در وضعیت بینابین قدرصد به ترتیب 30درصد و 29.6درصد از دانشجویان در سطح متوسط و در میزانی مشابه، 40.4میزان،

.باشند داراي گرایش زیاد و کم نسبت به دروس معارف اسالمی می

گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی: 4جدول

میانگین کم و خیلی کم متوسط ی زیادزیاد و خیل 3.2 38.3 35.3 26.3 جزء شناختی 1 2.58 11.3 43.6 46 جزء احساسی 2 3.0 22.4 51 26.5 جزء عملی 3 3.02 30 40.4 29.6 شاخص کل 4

در حوزة عوامل مؤثر بر گرایش به دروس معارف اسالمی، دیدگاه دانشجویان دربارة متون 5جدول درصد 44.3دهد که عمق محتوایی و قدرت علمی متون آموزشی از نظر اسالمی، نشان می آموزشی معارف

درصد جذّابیت موضوعات و 43.3درصد از آنها نگارش متون را سهل و روان و 38.5در حد متوسط است؛


شاخص کل بیانگر آن است که حدود نیمی از. اند سرفصلهاي این متون را در حد متوسط ارزیابی کرده .کنند ، کیفیت متون آموزشی را در سطح متوسط ارزیابی می)درصد 48.3(دانشجویان

ارزیابی دانشجویان از متون آموزشی معارف اسالمی: 5جدول

میانگین کم و خیلی کم متوسط زیاد و خیلی زیاد ها گویه

2.72 17.9 44.3 37.7 عمق محتوایی و قدرت علمی 1

2.92 36.6 38.5 34.9 سهل و روان بودن متن 2 3.18 24.8 43.3 21.2 جذّاب بودن موضوعات و سرفصلها 3 2.88 22 48.3 29.6 شاخص کل 4

دهد که نشان می 6همچنین ارزیابی دانشجویان از عملکرد اساتید دروس معارف اسالمی در جدول از تسلط کافی بر مطالب درسی بیش از نیمی از دانشجویان بر این باورند که اساتید معارف اسالمی

؛ با دانشجویان ارتباط محترمانه و )درصد 50.9(اند ؛ متمرکز بر سرفصلهاي درسی)درصد 59(برخوردارندو از حیث شخصیتی داراي ) درصد 47.4(؛ در انتقال مطالب درسی توانمندند)درصد 55.8(دوستانه دارند

43.9دهد که در میزانی مشابه، ارزیابی نشان میشاخص کل ). درصد 41.2(باشند هاي تربیتی می جاذبه .درصد از دانشجویان نسبت به عملکرد اساتید معارف به ترتیب در سطح متوسط و زیاد است 40.4درصد و

ارزیابی دانشجویان از عملکرد اساتید دروس معارف اسالمی: 6جدول

زیاد و ها گویه کم و متوسط خیلی زیاد

میانگین خیلی کم

2.33 10.1 30.9 59 لط کافی بر مطالب درسیتس 1 2.44 9.8 39.2 50.9 هاي درسی بجاي پراکنده گویی متمرکز بودن استاد بر سرفصل 2 2.5 14.7 29.5 55.8 ارتباط دوستانه و محترمانه با دانشجویان 3 2.48 10.4 42.2 47.4 توانمندي استاد در انتقال مطالب درسی به دانشجویان 4 2.65 21.5 37.2 41.2 جاذبه تربیتی شخصیت استاد 5 2.66 15.7 43.9 40.4 شاخص کل 6

دهد بررسی میزان اثرگذاري عوامل مؤثر بر گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی نشان میادار زیادي که عملکرد اساتید معارف بر میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی از تأثیر معن

.برخوردار است


بررسی رابطۀ شاخص عملکرد اساتید معارف با میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی: 7جدول

درجه آزادي مقدار متغیرهاي ارتباط عملکرد اساتید دروس معارف با گرایش دانشجویان ردیفسطح

معناداري

0.000 16 82.3 تسلط کافی بر مطالب درسی 1

0.001 16 43.8 هاي درسی بجاي پراکنده گویی متمرکز بودن استاد بر سرفصل 2 0.000 16 68.9 ارتباط دوستانه و محترمانه با دانشجویان 3 0.000 16 83.3 توانمندي استاد در انتقال مطالب درسی به دانشجویان 4

0.000 16 47.7 جاذبه تربیتی شخصیت استاد 5

0.000 - 0.67 معارف اسالمیشاخص عملکرد اساتید 6

همچنین کیفیت متون آموزشی معارف اسالمی بر میزان گرایش دانشجویان به معارف اسالمی در حد رسد که ارزیابی مثبت از کیفیت متون درسی باعث افزایش بنابر این، به نظر می. باالیی تأثیر معنادار دارد

.شود و بالعکس سطح گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی می

بررسی رابطۀ کیفیت متون آموزشی معارف اسالمی با میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی: 8جدول

متغیرهاي ارتباط ارزیابی از کیفیت متون آموزشی معارف ردیف سطح معناداري درجه آزادي مقدار اسالمی با گرایش دانشجویان

0.000 16 89.3 عمق محتوایی و قدرت علمی 1 0.000 16 99.5 سهل و روان بودن متن 2 0.000 16 112 جذاب بودن موضوعات و سرفصلها 3 0.000 - 0.61 شاخص کیفیت متون آموزشی معارف اسالمی 4

گیري جمع بندي و نتیجه. و: در این تحقیق تالش شد میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی و تأثیر عواملی چون

همان گونه که . کرد اساتید معارف اسالمی و کیفیت متون آموزشی بر گرایش دانشجویان بررسی شودعملدر سطح متوسط است و از 3.02مالحظه شد، میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی با میانگین

ین میزان به گرایش و کمتر) 2.58میانگین برابر با (میان اجزاي گرایش، بیشترین میزان به گرایش احساسیکه )1388(فاتحیو مجیديهاي پژوهش تطبیق نتیجه تحقیق با یافته. تعلق دارد) 3.2میانگین برابر با (شناختیاند، حاکی از افزایش گرایش مثبت درصد از دانشجویان نگرش منفی به دروس معارف داشته 46.1در آن

.دانشگاه مازندران استکم در میان دانشجویان به دروس معارف اسالمی، دست


دهد که در جزء شناختی گرایش به دروس معارف، در هاي تحقیق نشان می تر به یافته نگاهی عمیقو سطح ) 1.87میانگین (دانند ارائۀ معارف اسالمی در فضاي دانشگاهها را مفید می حالی که دانشجویان

، اما معتقدند که هنوز این )2.18(کنند رزیابی میعلمی دروس معارف را باالتر از تعلیمات دینی دبیرستان اهاي آنها را نیز در حد مناسب ارتقا و سطح آگاهی) 3.63(سلسله دروس، رسالت اصلی خود را انجام نداده

و نه چندان متناسب با تحوالت و ) 3.09(ساختار دروس نه چندان کاربردي است). 3.54(اند نبخشیدهدهد که دروس ارائه شده از حد انتظارات آنها ن، سطح شناختی آنها نشان میبنابر ای). 3.37(نیازهاي روز

.فاصله دارد

در بعد احساسی، گر چه در مقایسه با شاخص شناختی، میزان تعلق خاطر به دروس معارف اسالمی و احساس ترجیح یا ضرورت ارائه در دانشگاه و نیز احساس ناراحتی در صورت حذف دروس معارف از

دهندة گرایش بیشتر به دروس معارف از حیث احساسی است، اما افزایش میزان گرایش عالی، نشان آموزشآور بودن و نیز رغبت نسبتاً زیاد براي استفاده احساسی، تا حدودي مرهون جذّابیت این دروس به دلیل نمره

ط در زمان عدم یا کمبود احساس نشا. از حداکثر حق غیبت مجاز در کالسهاي دروس معارف استدرصد از دانشجویان از خألهاي جدي در این حوزه 45.1درصد و 40برگزاري کالسها به ترتیب در میان

هاي شاخص عملی گرایش، تقریباً نیمی از دانشجویان در سطح متوسط همچنین در کلیۀ مؤلفه. است .اند گزارش شده

48.3(ی حدود نیمی از دانشجویاندر زمینۀ شاخص کیفیت متون آموزشی معارف اسالمی، ارزیابمیانگین (در این میان، بیشترین میزان ارزیابی مثبت به عمق محتوایی کتابها. در سطح متوسط است) درصد

).3.18میانگین (و کمترین میزان به جذّاب بودن سرفصلها و موضوعات اختصاص دارد) 2.72

دهد که در اکثر ف اسالمی نشان میبررسی دیدگاههاي دانشجویان در شاخص عملکرد اساتید معاربیشترین میزان ارزیابی مثبت، به تسلّط . اند ها، نیمی از دانشجویان ارزیابی قوي از عملکرد اساتید داشته مؤلفه

). 2.65میانگین (و کمترین میزان، به جاذبۀ تربیتی اساتید تعلق دارد ) 2.33میانگین (کافی به مباحث درسیثبت دانشجویان نسبت به عملکرد اساتید معارف اسالمی بیش از کیفیت متون آموزشی بنابر این، ارزیابی م

اما در حوزة ارتباط، ارزیابی دانشجویان از عملکرد اساتید و متون آموزشی با گرایش آنها به دروس . استیوسفی ژوهش هاي تحقیق با نتایج پ یافته. معارف اسالمی، هر دو عامل از تأثیرگذاري زیاد برخوردار بودند

.درصد از دانشجویان از سطح علمی اساتید معارف همخوانی دارد 56مبنی بر رضایت )1388(لویه

تر از آنچه در دانشگاه، دهد که نگرش دانشجویان نسبت به عمق معارف اسالمی، ژرف نتایج نشان میارشناسی پیرامون مضامین شود، است و بر این باورند که مطالعات ک به خصوص در متون آموزشی ارائه می

گیري از آنها، هنوز با سطح انتظارات فاصله دارد و پاسخگوي نیازهاي کاربردي و معرفتی آنها دینی و بهره


بنابر این، چون چنین شناخت و باوري نسبت به ماهیت معارف اسالمی دارند؛ در واقع معارف . نیستکند معنوي با خدا و مقدسات دینی آنها را فراهم میاسالمی ارائه شده از یک سو وسیلۀ ارتباط عاطفی و

، پایبندي به ارزشها را در عمل تشویق )یا آمادگی براي عمل(و از دیگر سو از حیث عملی) جنبۀ احساسی(کند، از حیث احساسی تعلق خاطر و گرایش بیشتري در مقایسه با سطح شناختی گرایش خود نسبت به می

.ددارن دروس اسالمی اظهار می

اما در تبیین دلیل میزان تأثیرگذاري زیاد عملکرد اساتید معارف و سپس کتاب آموزشی بر میزان گرایش دانشجویان به دروس معارف اسالمی، جدا از اهمیت عوامل یاد شده به عنوان بنیانهاي آموزش

س، موضوع تشریح کرده است، در روش سنتی تدری نیساريمعارف اسالمی در دانشگاهها، آن گونه که به طور اي که کتاب درسی از پیش آن را تعیین کرده، درس از طرف معلم و صرفاً با توجه به محتوا و برنامه

شهاي تدریس از نوع چهره به چهره و رو. شود یکسان به همه کالس در برنامۀ زمانی مشخصی ارائه میه، علت اصلی انجام تکالیف، ارضاي خاطر احساس نیاز شاگردان متکی نبود یادگیري بر. تقریباً ثابت است

به جاي اکتفا به کتاب و استاد، بر خالف شیوة آموزشی مدرن که در آن . استاد و کسب نمره مناسب استسرعت شوند، می درگیر فعال طور به داشته، در تجارب یادگیري خود کنترل یادگیري فراگیران بر

به نظر کنند؛ می رابطه با یادگیري خود دریافت مناسبی در کنند و بازخورد می تعیین یادگیري را خودشانرسد از آنجا که شیوة آموزشی در دانشگاهها و به طور خاص آموزش معارف اسالمی بیشتر به شکل می

.کننده در گرایش دانشجویان دارد سنتی است، عملکرد اساتید و کیفیت متون آموزشی نقش بسیار تعیین


منابعبررسی نگرش دانشجویان دانشگاه ایالم نسبت به دروس ). 1380(محمدرضا و جمال فرزندوخیآقاجانی قناد، -

. دانشگاه ایالم. پایان نامه دوره کارشناسی ارشد. معارف اسالمیآموزان مقطع متوسطه به اقامه نماز جماعت در مدارس و راهکارهاي بررسی نگرش دانش). 1388(اسکافی، مریم -

.خراسان شمالی کارشناس تحقیقات. جذببررسی دیدگاه دانشجویان دربارة موانع اثربخشی دروس معارف اسالمی در «). 1392(امینی، محمد و همکاران -

.1، ش اسالم و پژوهشهاي تربیتی. »دانشگاه آزاد اسالمی کاشاندس آستان ق: مشهد. نیا ترجمه مرضیه کریم. طرح پرسشنامه و سنجش نگرشها). 1375.(ان. اوپنهایم، اي -

.رضوي: تهران. شناخت نگرش دانشجویان پیرامون وضعیت روابط دختر و پسر در دانشگاهها). 1384(حاجیلري، عبدالرضا -

.معاونت مطالعات راهبردي نهاد نمایندگی مقام معظم رهبري در دانشگاههاترویج و سنجش نگرش مدیران اجرایی جهادسازندگی استان خراسان نسبت به ). 1377(حیدري چروده، مجید -

.اداره کل جهاد سازندگی استان خراسان. مروجین و بررسی عوامل مؤثر بر آنسنجش گرایش روستاییان نسبت به جهاد سازندگی؛ پژوهشی در سه استان اصفهان، فارس ). 1372(پور، فرامرز رفیع -

.مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی وزارت جهاد سازندگی: تهران. و خراسان .دانشگاه شهید چمران: اهواز. گیري و تغییر نگرشها پیدایش، شکل). 1371(حسینشکرکن، -آموزان دوره متوسطه شهر مشهد نسبت به درس دینی و قرآن سنجش نگرش دانش). 1379(زاده مقدم، مرضیه قاسم -

.آموزش و پرورش خراسان رضوي. و عوامل مؤثر بر آن .ویرایش: انتهر .نگرش و تغییر نگرش). 1379(کریمی، یوسف -. »ارزیابی رضایتمندي دانشجویان از دروس عمومی در شهر کرمان«). 1387(دار، مجید و همکاران لیاقت -

.14، ش انقالب اسالمیریزي دروس معارف سنجش نگرش دانشجویان نسبت به برنامه«). 1388(مجیدي، محمدرضا و ابوالقاسم فاتحی -

.41ش ،ریزي آموزش عالی تحقیق و برنامه. »اسالمی .وزارت اطالعات، چ دوم: تهران. کلیات روش تدریس). 1381(نیساري، سلیم -: تهران. اکبر سیف ترجمه علی. هاي یادگیري اي بر نظریه مقدمه). 1382(و واج اولسون. آر.هرگنهان، بی -

.دوران). خالصه تحقیق(هاجایگاه نهاد نمایندگی مقام معظم رهبري و روحانیون در دانشگاه). 1388(یوسفی لویه، مجید -

.معاونت مطالعات راهبردي نهاد نمایندگی مقام معظم رهبري در دانشگاهها: تهراندبیرخانه مجمع : تهران .نگرشها و گرایشها: دروس معارف اسالمی، دانشجویان، )1379(یوسفی لویه، مجید -

.گروههاي معارف اسالمی


- Aghajani Ghannad, Mohammad Reza & Jamal Farzandokhi (2000). Examining University Students’ View about Islamic Theology Lesson on Ilam.

- Amini, Mohammad and et.al. (2012). “Examining University Students’ View about Obstacle of Influencing Islamic Theology Lesson on Kashan azad Islamic University”. Islam and Educational Research, No 1.

- Ghasemzade Moghaddam, Marzie (1999). Evaluating Guidance School Students’ View on Mashhad about Religion Lesson and Goran and Influential Factors on it. Employer: Education and Teaching Research Experts of khorasan Razavi.

- Hajilary, Abdolreza (2004). Recognition of University Students’ View about the Situation of Girl and Boys Relations on Universities. Secretary of Approaching Studies of the Great Leaders Representative Institute on Universities.

- Heidari Cherode, Majid (1997). Examining Executing Managers’ View on Jihad Sazandegi of Khorasan to the Promoting and Promoters and Examining Influential Factors on them. Employer: Khorasan General Office in Jihad Sazabdegi.

- Hergnehan, B.R. & Waj Elson (2002). Introduction on Learning Theories. Ali Akbar Seif Translation. Tehran: Doran Publication.

- Karimi, Yousef (2010). Views and Views Change. Tehran: Virayesh Institute.

- Liaghatdar, Majid and et.al (2007). “Evaluating University Students’ Satisfaction from General Lessons on Kerman”. Islamic Revolution, No 14.

- Majidi, Mohammad Reza & Abolghasem Fatehi (2008). “Evaluating University Students View about Islamic Theology Lesson Planning”. Higher Education Research and Planning, No 41.

- Neisary, Salim (2002) Teaching Generality Method. 2ed Volume, Tehran: information ministry publication

- Openhaym, A.N. (1995). Questionnaire Design and Views Evaluation. (Marzie Karimnia, Translator). Mashhad: Astan Ghods Razavi.

- Rafipour, Faramarz (1992). Evaluating Rural Tendency to Jihad Sazandegi, Research on three Provinces of Isfahan, Fars, and Khorasan. Tehran: Research and Examining Rural Problems Institute of Jihad Sazandegi Ministry.

- Shokrkon, Hossein (1991). Creation, Forming and Changing Views. Ahvaz: Shahid Chamran University.

- Skafi, Maryam (2008). Examining Guidance School Students’ View about Presenting Collective Prayers on Schools and Attracting Approaches. Employer: North Khorasan Research Expert.

- Yousefi Levie, Majid (2009). Islamic Theology Lesson, University Students, Views and Tendency. Tehran: Islamic Theology Groups Association Office.


- Yousefi Levie, Majid (2009). Research Summary, the Great Leader Representative Status and Clergies on Universities. Approachable Studies Secretary of the Great Leaders Representative Institute on Universities.

ﻞﻣاﻮﻋ و ﯽﻣﻼﺳا فرﺎﻌﻣ سورد ﻪﺑ نﺎﯾﻮﺠﺸﻧاد...

Documents