Kerem ile Asl Hikyesinde Yer Alan Halk Edebiyat Motifleri

Mustafa DOAN

Karamanolu Mehmetbey niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, Karaman

*Sorumlu Yazardunya_evren_hy@hotmail.com

GR

Bu almamzda, Trk halk hikyeleri arasnda nemli bir yeri olan Kerem ile Asl hikyesini ele alacak ve hikyedeki belli bal motifleri tespit etmeye alacaz.

Hikyeyi deerlendirmeye gemeden nce, almamza esas olan metnin ksa bir zetini burada vermek istiyoruz1:

k Kerem hektn beyan eyledi. Dinle imdi hikayeti, gzeller elinden ikyeti. Gzel olan u lemde sylenr, irkin olan talar olsun dnsn:

Ahlaz ehrinde bir Hkmdar yaarm. Hkmdarn tek derdi, bir erkek ocuunun olmamasym. Hkmdar bir gn saray kapsnn nnde otururken sarayn nnden geen ocuklar grr ve ok zlr. Daha sonra yanna Sadrazamn da alarak su kenarnda gezintiye kar. Birlikte suyun kenarnda otururlarken yanlarna bir pir gelir ve hkmdara iki elma verir. Birini kendisi yer, birini de hanmna yedirirse hemen ocuklarnn olacan syler. Bunun zerine Hkmdar elmay alr ve hemen ehre dner. Hkmdarn kendisi gibi ocuu olmayan hazinesinden sorumlu Hristiyan bir Keii vardr. Kei, Hkmdardan elmann birisini kendisine vermesini ister ve eer bir kz evlad olursa oluna

1 Kerem ile Asl hikyesi, pek ok aratrmacmz tarafndan neredilmitir. Biz, bu almamzda Ali Duymazn hazrlad Kerem ile Asl Hikyesi zerinde Mukayeseli Bir Aratrma adl eserde (Duymaz 2001) yer alan metni esas aldk. Sz edilen metin, Milli Ktphanede kaytl olan bir cnkn 27b-61a varaklar arasnda yer almaktadr.

vereceini syler. Bunun zerine Hkmdar elmann birisini Keie verir ve orada szleirler.

Dokuz ay sonra Hkmdarn bir olu, Keiin ise bir kz dnyaya gelir. Birine Mirza Bey, dierine Asl Han adn koyarlar.

Aylar aylar, yllar yllar kovalar ve ocuklar birbirlerinden habersiz byr. Asl gzel mi gzeldir. Yzne bir bakan bir daha bakamaz. Mirza da ay yzldr. Onu gren kzlar, kendilerinden geerler.

Gnlerden bir gn Hkmdar, Keiten yllar nce verdii sz yerine getirmesini ve olu ile kzn evlendirmesini ister. Ancak kzn bir Mslmana vermek istemeyen Kei, bir gece gizlice ehri terk eder. Ertesi gn Keiin ailesiyle birlikte srra kadem bastn renen Mirza Bey, beyninden vurulmua dner. Gnlerce Asl Hann ardndan gzya dker. Ancak ondan hibir haber alamaz. Sonunda arkada Sofuyla birlikte yollara der. Btn Dou Anadoluyu kar kar gezerek Aslsn arar.

Artk o ehzade Mirza Bey deil, saz stad k Keremdir. Sazyla hep akn terennm eder; dalarla, talarla, derelerle, kurtla, kula syleip Han Aslsndan haber sorar. Bazen Aslnn izini bulduu olur; lakin Kei her defasnda kzn karmay baarr. Bylece yllar sren bir kap kovalamaca balar.

Sonunda iki k Kayseride kavuurlar. Kei, Kayseri Beyinden ekindii iin genlerin evlenmelerine msaade eder. Ancak kt kalpli Kei, yine yapacan yapar. Dn gecesi kzna sihirli bir elbise giydirir.

zetKerem ile Asl hikyesi gnmzde pek ok varyant bulunan bir ak hikyesidir. Eser, motif bakmndan zengin bir muhtevaya sahiptir.

Bu almamzda, Trk halk hikyeleri arasnda nemli bir yeri olan ve pek ok aratrmaya malzeme tekil eden Kerem ile Asl hikyesindeki motifleri Stith Thompsonun Motif Indexine gre inceleyeceiz.

Anahtar Kelimeler: Kerem ile Asl, Motif, Motif Index.

AbstractThe famous folk and love story Kerem and Asl has many varients today. The work contains a rich material by the means of folk motifs.

Kerem and Asl has an unique place in Turkish folk stories and examined in quite different academical work so far. n this work, Kerem And Asl story will be examined according to Stith Thompsons Motif ndex.

Key Words: Kerem and Asl, motif, Motif ndex.

Uluslararas Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi International Journal of Social and Economic Sciences 2 (1): 15-17, 2012ISSN: 2146-5843, E-ISSN: 2146-0078, www.nobel.gen.tr

16M. Doan / , 2 (1): 15-17, 2012

Kurulan bu tuzaktan habersiz olan Kerem, Aslsna kavutuu iin Allaha krederken Aslnn elbisenin dmelerini zemediini grr ve Keiin kurduu tuzan farkna varr. Bunun zerine secdeye kapanarak dua eder. Kafasn kaldrdnda dmelerin aldn grr ve iki k orada kavuurlar...

Kerem ile Asl Hikyesinde Yer Alan Belli Bal Motifler:

Hikyedeki motifleri belirlerken Stith Thompsonun Motif Indexini esas alacaz. Ancak Motif Indexte yer ald halde hikyede karln bulamadmz balklara burada yer vermeyeceiz.

Yardmc Turna:Turna, haber tayan gmen kulardandr. Bu

zelliinden dolay k sevgilisine haber yollayaca veya haber alaca zaman, turnadan medet umar.

Hikyede Kerem, Aslsn ararken yoluna kan turnalara iirler syler, derdini anlatr; turnalar da gurbete kan Kerem ve Sofuya yardm ederler:

Kerem ile Sofu, gide gide Kemah kazasna gitdiler. Kerem bakd ki bir blk turnalar geiyor. Sofu, getir saz, u turnalara birka beyit syleyelim didi. (s.263)

Sihirli Elbise:Hikyede Kerem ile Asl evlenecei srada, Keiin

Aslya giydirdii elbise sihirlidir:Asl Han Kereme nikh eylediler ise de kzun babas

Kei, sihir ile kza miltan yapdrm idi. (s. 292)

Olaanst Elma:Hikyede, yllar yl ocuu olmayan ah ve Keiin

pirin verdii elmay yedikten sonra ocuklar olur:Bir de grdler ki bir pir koca geldi. (...) Senin derdinin

derman budur ki, dnya yznde hibir evladn yokdur. Gel sana bir elma vereyim gene ve hanmna git. O memleketin yedi yandan yukarsn Ura Dana davet eyle. Davet tamam olup gelince yatsu namazn klnca elmann birisini kendine ve birisini ahline vir. Allah Teala Hazretleri size bir evlad vire didi. (...) ah tokuz gn ola deyince begin bir ogl oldu, Keiin bir kz dnyaya geldi. (s. 255)

Tanma mtihan:Hikyede Kerem, Kayseri Beyinin adamlar tarafndan

yakalanr ve adamlar, Keremin Hak olup olmadn anlamak iin onu bir imtihana tabi tutarlar:

Kz karnda bege didi ki Olann davasn bana vir. Eger Hakka k ise kz Kereme virelim. (s. 287)

aretle Tanma:Hikyede Kerem, Aslya yakn olabilmek, onu grebilmek

iin Keiin evine diini ektirme bahanesiyle girer. Keiin kars, klk deitirmi olan Keremi tanyamaz ve Keremin ardn syledii dileri ekmeye balar. Bu esnada Kerem, kanayan diini Aslnn yllar nce kendisine verdii mendille sarar. Mendili gren Asl, onun Kerem olduunu anlar:

Kar diini alup Kereme didi: Olum senin diin salamdr, ancak senin meramn di ektirmek deil! diyp Kerem gene azna bir yalk tutup, meer o yalk nian

yal imi. Kz yal grdi gibi Kerem olduun bilp anasna haber virdi. (s. 281)

lmek zere Olan Babann Nasihati:Hikyede Hkmdar, olu Kereme, Aslya olan

sevdasndan vazgemesi iin nasihatte bulunur:Ey olum ben sana kimin kzn istersen alvireyim, bir

kfirin kz in bu hale giriftar oldun diyp ok nasihat itdi. (s. 259)

Gurbete Gidi:Gurbet, yabanc bir yerde bulunma halidir. Edebiyatta

k; sevgili, gurbet, sla ve zlemle birlikte alnr.Hikyede Kei, Kereme vermemek iin kzn Ahlaz

ehrinden karr ve yllarca srecek olan gurbet hayatna balar:

Kfirin avrat bir trl raz olmad. Kfir bir trl haber anladamad. Gicenin nsfnda bunlar birer ata binp kadlar. (s. 256)

Bunun zerine Kerem de, Aslsn bulmak iin gurbete kar ve diyar diyar gezer:

Kerem tara kup Sofu karda, bunlar benm halimden bilecekleri yokdur. imden sonra bu memleket bana haramdr diyp binek tauna iki at hazrlayup () yola revan oldlar. (s. 259)

Kermetler:Kermet, ermi kimselerin gsterdiklerine inanlan

doast, aknlk uyandrc davranlarn genel addr.Hikyede Keremin duas, niyaz, iir okumas sonucu

karsna kan engeller bir anda kalkar:Andan kalkup Murad Suyna gitdiler. Murad Suy dah

kprmi, kan akar. Kerem didi: Sofu karda, getir saz u suya bir beyit syleyim didi. (...) Byle syledkde Kerem ile Sofu, Murad Suyn kolayca gep yola revan oldular. (s.263)

ocuk Sahibi Olamayan Kahramanlar:Hikyede Hkmdar ve Keiin ocuklar yoktur. Yllar

sonra ocuk sahibi olurlar:O ahn dnyada bir erkek evlad yok idi. (...) Begin bir

sarraf var idi. Elinde bir evld yok idi. (s. 255)

Yardmc Dervi:Dervi; bir tarikata bal kimse, Allah yolunda alak

gnlll ve fakirlii kabul eden kii anlamlarna gelir.Hikyede pirin (derviin) verdii elma sayesinde

Hkmdar ve Keiin birer ocuklar olur:Bir de grdler ki bir pir koca geldi, bunlara selam virdi.

(...) aha didi ki: Senin derdinin derman budur ki, dnya yzinde hibir evladn yokdur. Gel sana bir elma vereyim hanmna git. (...) ah tokuz gn ola diyince bein ol old, Keiin bir kz dnyaya geldi.(s. 255)

Yardmc Mukaddes Adam:Kutsal kiiler; genellikle dara dldnde, iinden

klmaz durumlarda yardma koan esrarengiz kimselerdir.Hikyede Hazret-i Hzr, Kerem ile Sofuya yardm eder:Erzuruma bir buuk saat kala ehre yetiemeyp, k

duman kaplayup kendilerini arup bir kayaya arkalarn virp feryad ve efgan itmee baladlar. (...)

17M. Doan / , 2 (1): 15-17, 2012

Atlu, maara kapusna gelp Ey demler, nedir sizin feryadnz? sual itdkte Kerem didi ki: Ka tutulduk, bir maaraya kapandk, halimiz gayet periandur. Atlu didi ki: Kande dilerseniz gtreyim. Kerem didi: Biz iki kiiyz. kinizi dah gtreyim didi. Ol vakit Kerem didi: Bu Hzr Aleyhis-selamdr belki. (s.267)

Padiah:Padiah, belli bir blgede hkimiyet kurmu; devleti

yneten kimsedir.Hikyede yer alan Ahlaz ah, ok adaletli bir kiidir. Tek

derdi, ocuunun olmamasdr. Sonunda ona da bir are bulur:Zaman- evvelinde bir memleket var idi, adna aa dirler

idi ve memleketin ah idi. O ahn dnyada bir olan evlad yok idi. (s. 255)

Baba ve Olu:Hikyede Hkmdar, ak ateine dp divane olan

olunun derdine derman arar:Sofu, bein hastaln babasna haber verdi. Babas

hekim getirp derdine derman bulamadlar. (s. 255)

Ak Hastal:Hikyede Kerem, Aslnn akyla hastalanr, beti benzi

aarr. Hekimler derdine bir trl are bulamaz:Kz, Kereme bir yalk virdi. Olan sarya geldi. Sofi

grdkde bein benzi aarmtr. Beim nice oldun? didi. Kerem, Sofiye Keyfim yok. didi. Sofu, bein hastaln babasna haber verdi. Babas hekim getirp derdine derman bulamadlar. (s. 255)

Nianlanma:Hikyede Kerem ile Asl nianlanr:Be hemen Keii arup olan nianlad. (s. 256)

Beik Kertme:Kerem ile Asl, daha domadan, aileleri tarafndan beik

kertmesi ilan edilirler:Beim elmann birisini de bana vir. Allah Azm-an

Hazretleri bir kz verirse olna vireyim diyp byle ahd aman itdiler. (s. 255)

Elma Yiyerek Hamile Kalma:Pirin verdii elmay yiyen Hkmdar ve Keiin eleri,

bir sre sonra hamile kalrlar:Gel sana bir elma vereyim gene ve hanmna git. (s. 255)

Dua:Dua, inananlarn kendilerini yoktan var eden Allahtan

yardm dilemeleridir.Kerem kendi aknn bir ksmn Aslya vermesi iin

Allaha dua eder:Kerem bir kere h idp derdini huls ile didi ki: Allah

Yarabbi! u bendeki akn nsfn bu kza kerem eyle! diyp dua eyledi. Fihal kz Kereme k olup yanup tutumaya balad. (s. 282)

Hazret-i Hzr:Hzr, ab- hayat iip lmezlie ulaan kiidir. Genelde

insanlar zor durumda kaldnda onlarn yardmna yetiir ve onlar bulunduklar zor durumdan kurtarr.

Hikyede Kerem ile Sofu Erzuruma giderken yolda iddetli bir ka maruz kalrlar ve Hazret-i Hzrn yardmyla kardan kurtulup ksa srede Erzuruma ularlar:

Erzuruma bir buuk saat kala ehre yetiemeyp, k duman kaplayup kendilerini arup bir kayaya arkalarn virp feryad ve efgan itmee baladlar. (...)

Atlu, maara kapusna gelp Ey demler, nedir sizin feryadnz? sual itdkte Kerem didi ki: Ka tutulduk, bir maaraya kapandk, halimiz gayet periandur. Atlu didi ki: Kande dilerseniz gtreyim. Kerem didi: Biz iki kiiyz. kinizi dah gtreyim didi. Ol vakit Kerem didi: Bu Hzr Aleyhis-selamdr belki. (s.267)

Formilistik Say: 40Keremin hak olup olmadn anlamak iin, onu

bir imtihana tabi tutarlar. Karsna Aslya tpa tp benzeyen 40 tane kz kartrlar ve ilerinden hangisinin Asl olduunu sorarlar. Kerem, 40 kz arasndan Asly tanr:

Hak olduun cmle huzur- erde isbat idb, imdi kz karnda baeye bir adr kurub Asl Han gibi krk dane kzlar getrdiler.(s. 289)

SONU

almamzda, Trk halk hikyeleri arasnda nemli bir yeri olan Kerem ile Asl hikyesindeki motifleri Stith Thompsonun Motif Indexine gre inceledik. Yaptmz tetkik neticesinde, Kerem ile Asl hikyesinde evrensel nitelikli birok motif (sihirli elbise, olaanst elma, gurbete gidi, ak hastal, nianlanma vd.) bulunduunu, bunlarn metne derinlik/ ok boyutluluk kazandrdn grdk.

KAYNAKA

[1] Duymaz, Ali (2001), Kerem ile Asl Hikyesi zerine Mukayeseli Bir Aratrma,

[2] Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara.