İklim değişikliği Çerçeve sözleşmesi’nden kyoto protokolü’ne küresel isınmaya karşı...

8/8/2019 klim Deiiklii ereve Szlemesinden Kyoto Protokolne Kresel Isnmaya Kar Uluslararas Alandaki Hukuki G

1/38

KLM DEKL EREVE SZLEMESNDEN KYOTO PROTOKOLNE

KRESEL ISINMAYA KARI ULUSLARARASI ALANDAK HUKUK GELMELER

Dr. Ahmet M. Gne, LL.M.(Mnster)1

I. Giri:

Dnyay tehdit eden evresel sorunlarn banda gelen kresel snma ve iklim deiiklii,

yaklak otuz yldr toplumun deiik kesimlerinde youn tartmalara neden olmu ve 21.

yzylda artk insanln inkr edilemez gereklerinden biri olmutur. Kresel snma,

insanlarn giritii faaliyetler ile neden olduu sera gazlarnn atmosferde youn bir ekilde

artmas sonucunda, yeryzne yakn atmosfer tabakalar ve yeryz scaklnn yapay bir

ekilde artmas sreci olarak tanmlanabilir. Kresel snmann bir sonucu olarak ortaya kan

kresel iklim deiiklii ise, ya, nem, hava hareketleri ve kuraklk gibi iklim unsurlarnn

deime hadisesidir.2 Gnmzde zellikle sel, kuraklk, kasrga ve frtna gibi olaand

hava olaylarnn gemi yllara oranla daha sk ve iddetli bir ekilde vuku bulmas, kresel

snma sorununu toplumun her kesimini yakndan ilgilendiren gncel bir mesele haline

getirmitir.

Kresel snma sorununda kilit bir rol oynayan sera gazlar, atmosferde doal olarak bulunan

gazlardan olup, yeryzndeki snn bir ksmn tutarak yeryznn ar bir s kaybna

uramasna engel olmaktadr. Atmosferin sera gazlarnn tesiriyle oluan stma ve yaltma

ilevine ise, sera etkisi denir.3 nsanolu tarafndan yrtlen endstriyel faaliyetler

sonucunda, gnmzde sera gazlarnn atmosferdeki younluu ciddi bir ekilde artm, bu

art atmosferin dengesini bozarak doal sera etkisinin zayflamasna ve dnyann yzey

ssnn ykselmesine neden olmutur. Kresel snma olarak adlandrlan bu evre sorunu bu bakmdan, atmosferdeki sera gazlarnda meydana gelen artn dorudan bir sonucudur.

Kresel snmaya neden olan balca alt tane sera gaz, Karbondioksit (CO2), Metan (CH4),

Nitrz Oksit (N2O), Hidrofluorokarbonlar (HFCs), Perfluorokarbonlar (PFCs) ve Kkrt

heksaflorrdr (SF6). Ancak toplam sera gaz miktar iindeki pay % 75in zerinde olan

Karbondioksitin kresel snmada en etkili olan gaz olduunu belirtmek gerekir. Ekonominin

1 r. Gr., stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi2 Kar. Doan, C....B.D. 2005, C. 6, S. 2, s. 58; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 7 vd.; Hoffmann,Herausforderung Klimaschutz, s. 27 vd.; Koch/Verheyen, NuR 1999, s. 1 vd.;Zwingmann, konomischeAnalyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 11 vd.3 Sera etkisinin yokluu durumunda yeryznn ortalama scakl, 15 C deil de -18 C olacak idi.

1


2/38

her sektrnde kullanlan fosil yaktlarnn (kmr, petrol, doal gaz) yaklmas sonucu

Karbondioksit gaznn salm (emisyon), bu gazn sera gazlar iinde kresel snmaya neden

olan en nemli gaz olmasna yol amtr. Bu balamda kresel snmann en nemli nedenin

fosil kaynaklarnn youn olarak kullanm sonucunda atmosferde youn olarak biriken

Karbondioksit olduunu vurgulamak gerekir. Bunun haricinde, orman arazilerinin ve bitki

rtsnn tahrip edilmesi, hzl ve arpk kentleme ve sanayileme kresel snmaya neden

olan dier faktrlerdir.4

Yaplan aratrmalar, kresel snmann ekolojik, ekonomik ve toplumsal birok sorunu da

beraberinde getireceini gstermektedir.5 Kresel snmann ortaya kaca en nemli

ekolojik sonu kukusuz iklim deiiklii olacaktr. klim deiiklikleri sonucu, nmzdeki

dnemlerde dnyann baz blgelerinde ar kuraklklarn ba gsterecei, dier baz

blgelerde ise iddetli sel felaketlerinin yaanaca tahmin edilmektedir. Kresel snmann

engellenmemesi durumunda, gerek kutuplardaki buzullarn gerekse de karalardaki kar rts

ve buzlanmann eriyerek, dnya deniz seviyesinin ykselecei vurgulanmtr. Bu tr bir

durumda, denize yakn yerleim birimlerinin byk bir tehlike ile kar karya gelebileceini

belirtmek gerekir. Ayrca, iklim deiiklii sonucu ortaya kacak kasrgalar, seller ve ar

kuraklklar, biyolojik eitliliin ve baz hayvan trlerinin yok olmas neticesini de

douracaktr. klim deiiklii ekonomik balamda da birok nemli sonu dourabilecektir.

Kresel snmann tarm, sanayi, turizm ve sigortaclk sektrleri bata olmak zere birok

alanda ciddi tehlikeler ortaya karabileceini belirtmek gerekir. Kresel snma bunun

haricinde, insanlarn yaam ortamlarn ve geim kaynaklarn tehdit ederek, kresel bir

yoksullamay, yeni hastalklar, atmalar ve politik istikrarszl da beraberinde

getirebilecektir.6 Bir dier husus, kresel snmann sebep olaca bir su ktl sorununun

uluslararas atmalara neden olabileceidir.

nsanln ortak geleceine ynelmi kresel bir tehdit olarak iklim deiiklii, uluslararas

camiann acil bir ekilde zmek zorunda olduu evresel sorunlarn banda gelmektedir.

Kresel snma her ne kadar ou kez gncel bir evre sorunu olarak ele alnsa da, bu sorunun

4 epel, Ekolojik Sorunlar ve zmleri, s. 132; Samur, Kresel klim Deiiminin Etkileri, s. 6.; Winkler,Klimaschutzrecht, s. 19 vd.;Bail, EuZW 1998, s. 457; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 2.5 Kar. Winkler, Klimaschutzrecht, s. 21 vd.; Karakaya/za, Trkiye Asndan Kyoto ProtokolnnDeerlendirilmesi, s. 2; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 33 vd.; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 9;

Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im Umweltvlkerrecht, s. 93 vd.; Doan, C....B.D. 2005, C. 6,S. 2, s. 58; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 4; Duru, Viyanadan Kyotoya klim DeiikliiServeni, s. 3 vd.; Bail, EuZW 1998, s. 457; Mller, Klimaschutz als Herausforderung der Rechtsordnung, s. 191vd.; Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 22 vd.6 Kar. Samur, Kresel klim Deiiminin Etkileri, s. 1 vd.; Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen imUmweltvlkerrecht, s. 93 vd.; Samur, Kresel klim Deiiklii: Frsatlar ve Tehditler, s. 142 vd.; Hoffmann,Herausforderung Klimaschutz, s. 34; Samur, Kresel klim Deiiklii: Frsatlar ve Tehditler, s. 142; ncecik,nsan Kaynakl klim Deiimi ve Trkiye, s. 33 vd.

2


3/38

bilim evrelerinde farkna varln esasnda eskiye dayand grlmektedir. sveli bilim

adam Svante Arrhenius henz 1896 ylnda, Karbondioksit emisyonlarnn kresel bir

snmaya sebep olaca konusunda ilk uyarlarda bulunmutur. Sera gazlarnn atmosferdeki

younluunun art ve iklim deiiklii arasndaki balantya ilikin bilimsel aratrma

sonularna kar ilk ciddi tepkilerin ise, ancak 1970li yllarda ortaya ktndan bahsetmek

mmkndr. klim deiikliine kar uluslararas dzeyde atlan ilk somut giriimlerin ise,

Kasm 1988e rastlad sylenebilir. Zira bu tarihte Birlemi Milletler evre Program

(UNEP) ve Dnya Meteoroloji rgtnn (WMO) himayesinde insanolunun sebep olduu

iklim deiikliklerini deerlendirmek zere Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli

(Intergovernmental Panel on Climate Change- IPCC) adyla devletleraras bir komisyon

kurulmutur. IPCC ilk raporunu 1990 ylnda yaynlamtr. Yzlerce bilim adamnn

almalar ile ortaya kan bu raporda, iklim deiiklii sorunun temelinde yatan nedenler

kapsaml bir ekilde ortaya konmaya allmtr. IPCCnin 1995, 2001 ve 2007 yllarnda

yaynlad ikinci, nc ve drdnc raporlar ise, bilhassa insan kaynakl kresel snmann

sebepleri ve kresel snmann evre ve insanlk iin dourabilecei olas sonularn ayrntl

bir ekilde ele alp, zm nerilerinin sunulmas bakmndan nem arz etmektedir. IPCC,

iklim deiiklii zerine uluslararas alanda yrtlen almalarn merkezi olmann tesinde,

iklim deiiklii konusunu ele alan hukuki belgelerin tohumunun atld ve bu konudaki

szleme ve protokollerin hazrlanmasnda dorudan etkili olmu bir yerdir.

Kresel snmann dourduu bir sonu olarak iklim deiiklii sorunu ile mcadele etme

amacn tayan iki uluslararas hukuk belgesinin varlndan sz etmek mmkndr.

Bunlardan birincisi, 1992 ylnda imzalanan Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve

Szlemesi (BMDS), ikincisi ise 1997 ylnda imzalanan Kyoto Protokoldr (KP).

almamzn bundan sonraki ksmnda bu iki hukuki metin ayrntl bir ekilde ele

alnacaktr.

II. klim Deiiklii ereve Szlemesi:

A. Hazrlan Sreci:

IPCCnin oluturulmas, her ne kadar yerkrenin iklimsel dengesinin korunmas iin

uluslararas dzeyde yrtlen abalarn somutlatrlmas srecinde kilit bir rol stlenmise

de, kresel snmaya kar uluslararas zmlerin gelitirilmesi amacyla bir mzakere sreci

balatlmasna ilikin giriimlerin daha eskiye dayand grlmektedir.7

1985 ylnda7 Bu konuda daha detayl bkz. Oberthr, Politik im Treibhaus Die Entstehung des internationalenKlimaschutzregimes, s. 17 vd.; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 6 vd.; von Heinegg,

3


4/38

Avusturyann Villach kentinde gerekletirilen bir konferansta, iklim deiiklii sorunu ilk

defa tm boyutlar ile ayrntl bir ekilde dile getirilmitir. Haziran 1988de ise Kanadann

Toronto kentinde Deien Atmosfer: Kresel Gvenlik Bakmndan Etkileri adyla

dzenlenen konferansta, Karbondioksit emisyonlarnn 2005 ylnda 1988e gre % 20

orannda azaltlmasna ynelik detayl nerilere yer verilmitir. Bu iki konferans takip eden

birok konferansta da kresel snma sorunu ele alnmtr. Kasm 1990da svirenin

Cenevre kentinde ikincisi dzenlenen Dnya klim Konferans ise, kresel snmaya kar

uluslararas bir mzakere srecinin balatlmasn hedefleyen bu konferanslarn sonuncusu

olmutur. IPCCnin yaynlad ilk rapor erevesinde yrtlen tartmalarn damgasn

vurduu Cenevredeki bu konferansn sonu bildirgesinde, iklimin korunmasna ynelik bir

ereve szlemenin oluturulmas amacyla Birlemi Milletler Genel Kurulunun

mzakerelere balamas gerektii belirtilmitir.

Birlemi Milletler Genel Kurulu ise 21.12.1990 tarihinde ald bir karar ile klim Deiiklii

ereve Szlemesi Hakknda Hkmetleraras Grme Komitesini8 oluturmutur. Bu

komitenin amac, Haziran 1992de Brezilyann Rio de Janerio kentinde gerekletirilmesi

planlanan BM evre ve Kalknma Konferans'ndan nce sonlandrlmak zere uluslararas

iklim koruma rejimi zerinde mzakereleri balatmaktr. On be ay sren ve ok sert geen

tartmalarn ardndan, yaklak 150 devletin temsilcileri geni kapsaml bir hukuki metin

zerinde mutabakata varmtr. Bu metnin grmeleri srasnda yaanan tartmalarda,

Avrupa Birliine ye devletler Karbondioksit emisyonlarnn snrlandrlmas veya

sabitlenmesi ynnde hukuken balayc dzenlemelerin getirilmesi ynnde taleplerde

bulunurken, ABD bu tr hukuken balayc hkmlerin szleme metnine konulmamas

ynnde aba gstermitir. Gelimekte olan lkelerce dile getirilen talep ve itirazlar ise,

farkllk arz etmekte idi. Bir iklim fonunun oluturulmas ve adil, ekonomik adan hesapl ve

ticari ama tamayacak bir ekilde gelimi lkelerden gelimekte olan lkelere bir teknoloji

transferinin salanmasn konusunda gelimekte olan lke temsilcileri arasnda bir uzlama

mevcut iken, emisyonlarn azatlm konusunda hukuken balayc kurallarn getirilmesine

gelimekte olan lke temsilcileri arasndan bilhassa OPEC lkelerinin temsilcilerinden ciddi

itirazlar ykselmitir.9

Umweltvlkerrecht, N. 47; Samur, Kresel klim Deiiklii: Frsatlar ve Tehditler, s. 144; Hohmuth,

Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 21.

8 ngilizce: Intergovernmental Negotiating Committee for a Framework Convention on Climate Change (INC).9 Kar.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 8.

4


5/38

Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesinin10 metnine nihayetinde

09.05.1992 tarihinde son ekli verilerek, Haziran 1992de yaplan Rio Konferansnda imzaya

almtr. klim Deiiklii ereve Szlemesinin 23. maddesi uyarnca szleme, ellinci

lkenin onay tarihinin zerinden doksan gn getikten sonra 21 Mart 1994 tarihinde resmen

yrrle girmitir. klim ereve Szlemesini uana kadar aralarnda Trkiyenin de

bulunduu 192 devlet ve Avrupa Birlii imzalamtr.11

B. Ama ve lkeler:

klim Deiiklii ereve Szlemesi, her ne kadar sadece genel bir hukuki ereve ortaya

koyarak ierik bakmn somutlatrlmaya ihtiya duyan bir dzenleme olsa da, uluslararas

evre hukukunda bir dnem noktasn temsil etmektedir.12 klim Deiiklii ereve

Szlemesinin nihai hedefine, szlemenin 2. maddesinde yer verilmitir. Atmosferdeki sera

gaz birikimlerini, iklim sistemi zerindeki tehlikeli insan kaynakl (antropojen) etkiyi

nleyecek dzeyde tutmak (sabitlemek), szlemenin uzun vadede erimek istedii gayedir.

nsan kaynakl bir etkinin hangi durumlarda tehlikeli olarak nitelendirilebileceine ise,

szlemede deinilmemitir. Bununla birlikte, insan faaliyetleri ile doadaki ekosistemlerin

varln srdrebilmelerini engelleyecek tarzda bir iklim deiikliine sebebiyet verildii

durumlarda, bu tarz bir tehlikenin mevcudiyetinden bahsetmek yanl olmayacaktr.13

klim Deiiklii ereve Szlemesinin 3. maddesinde, szlemenin taraflarca yrtlmesi

srecinde gz nnde bulundurulmas gereken be ilkeye yer verilmitir. Bu ilkeler,

szlemenin ortaya koyduu hukuki erevenin doldurulmasnda dikkate alnmas gereken

direktifler olmakla birlikte, szlemenin taraflar iin somut ykmllkler

dourmamaktadr.14

3. maddenin 1. fkrasnda, szlemenin taraflarnn iklim sistemini, eitlik temelinde ve ortak

fakat farkllam sorumluluklarna ve glerine uygun olarak, gnmz ve gelecek

kuaklarn yarar iin korumas gerektii ifade edilmitir. Taraflarnn ortak fakat farkllam

sorumluluklar ilkesi, klim Deiiklii ereve Szlemesinin benimsedii anlayn en

nemli elerinden biri olup, iklimin gerek gnmz gerekse de gelecek kuaklar iin tm

10 Bu szlemenin Trke metnine http://www.iklim.cevreorman.gov.tr/mevzuat/BM_iklimcerceve.pdfinternetadresinden erimek mmkndr. Bu szlemenin ngilizce, Franszca ve spanyolca dillerindeki web sitesine isehttp://unfccc.intlinkinden eriilebilir.11 Irak, Vatikan, Somali ve Andora, Ekim 2009 itibariyle Birlemi Milletler klim Deiimi ereveSzlemesine taraf olmayan drt lkedir.12Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 10; Heinegg, Umweltvlkerrecht, N. 47 vd.; Zwingmann,

konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 26 vd.13 Kar. Winkler, Klimaschutzrecht, s. 63 vd.; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 50 vd.; Bail/Marr/Oberthr,Klimaschutz und Recht, N. 10.14Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 11.

5
http://www.iklim.cevreorman.gov.tr/mevzuat/BM_iklimcerceve.pdfhttp://www.iklim.cevreorman.gov.tr/mevzuat/BM_iklimcerceve.pdfhttp://unfccc.int/http://unfccc.int/http://www.iklim.cevreorman.gov.tr/mevzuat/BM_iklimcerceve.pdfhttp://unfccc.int/


6/38

insanln ortak mal olduunu vurgulamaktadr. 1. fkrann devamnda ise, taraflardan

gelimi lkelerin iklim deiiklii ve onun zararl etkileri ile mcadelesine nclk etmeleri

gerektii belirtilmitir. Gelimi lkelere iklim deiiklii ile mcadele konusunda nclk

rolnn verilmesi, iki ekilde aklanabilir: Birincisi, gelimi lkeler yrttkleri endstriyel

faaliyetlerle iklim deiiklii hadisesinin ortaya kmasnda belirleyici olmutur. kinci

olarak, gelimi lkelerin kresel snma ile mcadele konusunda sahip olduu mali, teknik ve

bilimsel imknlar dier lkelere gre ok daha iyi bir dzeydedir.15

klim Deiiklii ereve Szlemesinin 3. maddenin 2. fkrasnda ise, szlemeye taraf

gelimekte olan lkelerin ve bilhassa bu lkelerden iklim deiikliinin zararl etkilerine kar

savunmasz olanlarn ve szleme uyarnca gereinden fazla veya anormal yk altnda

kalanlarn ihtiya ve zel koullarnn tmyle dikkate alnmas gerektii ifade edilmitir.

3. maddenin 3. fkrasnda ise, evre hukukunun temel ilkelerinden biri olan ihtiyat ilkesine16

yer verilmitir. Buna gre taraflar, iklim deiikliinin nedenlerini nceden tahmin etmek,

nlemek veya en aza indirmek ve zararl etkilerini azaltmak iin nleyici nlemler almak

zorundadr. Bu balamda iklim deiikliinin nedenleri konusundaki bilimsel bir belirsizlik,

taraflarn harekete gememesinin gerekesi olamaz.17 Zira ihtiyat ilkesi, bir faaliyetin evre

asndan olumsuz neticeler douraca hususunda ciddi bir phenin var olmas halinde,

bilimsel bir kantn ortaya k beklenmeden nleyici tedbirlerin alnmasn ngrmektedir.

klim Deiiklii ereve Szlemesinin dayand drdnc ilke, 3. maddenin 4. fkrasnda

yer alan, taraf lkelerin srdrlebilir kalknmalarn tevik hakkdr. Buna gre, iklim

sistemini insanlarn neden olduu deiiklie kar koruma politika ve nlemleri, taraflarn

her birinin zel koullarna uygun olmal ve iklim deiikliine cevap verecek nlemleri

almak iin ekonomik gelimenin gerekli olduu dikkate alnarak, bu politika ve nlemler

ulusal kalknma programlarna entegre edilmelidir. Bununla birlikte, burada yer alan

ifadelerin taraflara srdrlebilir kalknma konusunda uluslararas bir talep hakk

ngrmediini de belirtmek gerekir.18

Son olarak klim Deiiklii ereve Szlemesinin 3. maddesinin 5. fkrasnda yer alan ilke

taraf lkeleri, zellikle gelimekte olan taraf lkelerde srdrlebilir ekonomik byme ve

kalknmaya yol aacak ak ve destekleyici bir uluslararas ekonomik sistemi tevik etmek ve

bylece iklim deiiklii sorunlaryla daha iyi ilgilenebilmelerini salamak iin ibirlii

yapmak ile ykml klmaktadr. Bunun devamnda, iklim deiikliine kar alnan

15 Kar.Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 53; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1552 vd.16 Bu ilkeyle ilgili olarak daha ayrntl bkz. Turgut, evre Politikas ve Hukuku, s. 179 vd.; Gne/Cokun,evre Hukuku, s. 97 vd.;Krger/Klau, Umweltrecht, s. 10 vd.; Schmidt/Kahl, Umweltrecht, s. 9 vd.17Bail, EuZW 1998, s. 458; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 51.18Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 15; Bail, EuZW 1998, s. 458.

6


7/38

nlemlerin, tek tarafl olanlar dhil, keyfi, haksz ayrmc veya uluslar aras ticarete gizli bir

kstlama oluturmak alarndan bir ara oluturur nitelikte olmamas gerektii dile

getirilmitir. Burada ifadesini bulan bu ilke bir bakma, taraflarn iklim deiiklii ile

mcadeleye ynelik tedbirler ile Dnya Ticaret rgt tarafndan konulan, uluslararas

ticarette keyfi ve haksz ayrmclk ve rtl kstlamalara ynelik yasan ihlal etmemesini

ngrmektedir.19

C. Temel Hkmler:

klim Deiiklii ereve Szlemesi, bir nsz, yirmi alt madde ile EK-I ve EK-II

isimlerini tayan iki ekten olumaktadr. EK-Ide, OECDye ye lkeler, Avrupa Topluluu

ve piyasa ekonomisine gei srecindeki lkelere yer verilmitir. EK-IIde ise, OECD yesi

lkeleri ve Avrupa Topluluunu kapsayan bir liste yer almaktadr. Bu bakmdan EK-II, EK-

Iin bir alt kmesi niteliini tamaktadr. EK-I ve EK-IIde yer alan listeler, klim Deiiklii

ereve Szlemesinden kaynaklanan sorumluluklarn kapsamnn tespitinde belirleyicidir.

Trkiye, OECD yesi olduundan bu szlemenin 1992 ylnda kabul edilen metninde hem

EK-I hem de EK-II de yer almtr. Bu iki listede de yer almas ise, Trkiyenin emisyonlarn

azaltm konusunda gelimi olan lkeler gibi ele alnp, bu lkelerin yklenmesi gereken

sorumlular yerine getirmesini douracakt. Bu durumdan dolay Trkiye, klim Deiiklii

ereve Szlemesini imzalamaktan uzun bir sre kanmtr. Trkiye, baz zel artlarnn

tannmasn saladktan sonra, 24 Mays 2004 tarihi itibariyle klim deiiklii ereve

Antlamasna taraf olmutur.20 Szlemenin uan yrrlkte olan metninde ise, Trkiyenin

ad sadece EK-Ide gemektedir.

klim Deiiklii ereve Szlemesinin ierii yakndan incelendiinde, bu szlemede yer

alan hkmlerin byk lde usule ilikin dzenlemeler olduu fark edilecektir. Szlemede

yer alan az sayda maddi ykmlln ise, daha ziyade szlemenin EK-I ve EK-IIsinde yer

alan devletlere ynelik olduu grlr. EK-I ve EK-IIde yer alan listeye gz atldnda,

OECD yesi lkelerin genel anlamda geliimlerini tamamlam olan sanayi lkeleri olduu,

piyasa ekonomisine gei srecindeki lkelerin ise eski Dou Bloku lkelerinden olutuu

anlalacaktr. Her iki ekte de yer alan Avrupa Topluluu ise, OECD yesi lkelerle bir

bakma denk tutulmutur.21 Avrupa Topluluunun sahip olduu hususiyet, szlemenin 1.

maddesinin 6. fkrasnda ifadesini bulmaktadr. Zira burada, Avrupa Topluluunun sahip

olduu nitelikler dikkate alnarak blgesel ekonomik entegrasyon kuruluu kavramnn

19 Kar.Bail, EuZW 1998, s. 458.20 Ayrca kar. Samur, Kresel klim Deiiminin Etkileri, s. 17; Trke, klim Deiklii, s. 2.21Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 18; Bail, EuZW 1998, s. 458.

7


8/38

tanmna yer verilmitir. Buna gre blgesel ekonomik entegrasyon kuruluu, belirli bir

blgenin egemen devletleri tarafndan kurulan, klim Deiiklii ereve Szlemesi

erevesinde dzenlenen konularda yetki sahibi ve kendi i mevzuatna gre ilgili belgeleri

imzalamaya, onaylamaya, kabul, uygun bulma veya katlmaya tam yetkili kurulutur.

Szlemenin 22. maddesinin 2. fkrasnda ise, szlemeye taraf olan herhangi bir blgesel

ekonomik entegrasyon kuruluunun, ye devletlerinden herhangi birinin taraf olmad

hallerde de, szlemeden doan tm ykmllklerle bal olduu vurgulanmtr. Bunun

devamnda, bu tr bir kuruluun bir veya daha fazla ye devletinin szlemeye taraf olmas

halinde, bu kuruluun ve ye devletlerin szleme uyarnca stlendikleri ykmllklerinin

gerekletirilebilmesi iin her birinin stlenecekleri sorumluluklar hususunda karar

verecekleri ifade edilmitir. Bu tr durumlarda ise, kurulu ve ye devletler, szlemeden

doan haklar ayn zamanda kullanma hakkna sahip olmayacaktr. 22. maddenin 3. fkrasnda

ise, blgesel ekonomik entegrasyon kurulularnn onay, kabul, uygun bulma veya katlma

belgelerinde, szlemenin ierdii konularla ilgili olarak yetkilerinin kapsamn belirtmekle

ykml olduu dile getirilmitir. klim Deiiklii ereve Szlemesinin ekleri ile ilgili

olarak vurgulanmas gereken bir husus, atmosfere saldklar sera gaz miktar

kmsenmeyecek in, Hindistan ve Brezilya gibi gelimekte olan lkelere ne EK-I ne de

EK-IIde yer verildiidir. Szlemenin eklerinde yer almayan bu tr lkeler iin, szlemenin

eklerinde yer alan lkelere kyasla olduka hafif ykmllklerin ngrldn belirtmek

gerekir.

klim Deiiklii ereve Szlemesinin eklerinde isminin gemesine baklmakszn,

szlemeye taraf olan her bir lkenin muhatab olaca ykmllklere genel anlamda

szlemenin 4. maddesinin 1. fkrasnda yer verilmitir. Bu ykmllkler arasnda ne

kanlar u ekilde sralayabiliriz:

- Montreal Protokolnn22 dzenleme alanna girmeyen tm sera gazlarnn23 insan

kaynakl emisyonlarna ve yutaklar24 tarafndan uzaklatrlan bu tr gazlara ilikin

ulusal envanterler hazrlamak

22 Ozon tabakasnn incelmesi sorununa zm araylarnn bir sonucu olarak 16 Eyll 1987 tarihinde imzalananMontreal Protokol, ozon tabakasna zarar veren CFC (Kloroflorokarbon) gazlarnn retiminin ve kullanmnn

belirli bir zaman ierisinde kstlanmasna ynelik hukuken balayc hkmler ngrmektedir. Bu protokol,Trkiye tarafndan 6 Haziran 1990 tarihli ve 3656 sayl Kanunla onaylanarak, 8 Eyll 1990 tarih ve 20629 saylResm Gazetede yaynlanmtr. Bu protokoln ierii hakknda daha ayrntl olarak bkz. Kraus, Schutz derOzonschicht, N. 10 vd.; Duru, Viyanadan Kyotoya klim Deiiklii Serveni, s. 7 vd.23 Sera gaz niteliindeki CFC gazlarnn daha nceden Montreal Protokolnn kapsamnda dzenlenmi

olmas, klim Deiiklii ereve Szlemesine CFC gazlarnn bu szlemesinin kapsamna girmediineilikin bir hkmn konmasn gerektirmitir.24 Yutak, sera etkisine sebep olan gazlar kimyasal yollarla paralayarak veya baka bir ekilde depolayarakmiktarn azaltan sistemlerdir. Okyanuslar, bitkiler ve toprak en nemli yutak alanlardr.

8


9/38

- klimin korunmasna ynelik ulusal programlarn oluturulmas, uygulanmas ve bu

programlarn gncelletirilmesi

- klimin korunmasna ynelik teknolojileri gelitirmek, uygulamak ve bu teknolojilere

yaygnlk kazandrmak

- Emisyonlarn azaltmn salamak ve bu konuda gelimeler kaydetmek

- Deniz ve orman gibi sera gaz yutaklarnn korunup, gelitirilmesi

- klim koruma politikasn dier politik alanlara entegre etmek

- klim korunmasna ynelik almalar tevik etmek

- klimin korunmas konusunda kamusal bir bilincin oluumunu salamak

Szlemeye taraf olan tm lkeler iin geerli olacak bu ykmllkler, bilhassa iklim

deiiklii konusunda daha fazla bilgi elde edilmesine ve kresel bir bilgi ann hayata

geirilmesine yneliktir. Bu ykmllklerle ilgili olarak 4. maddenin 7. fkrasnda ise,

gelimekte olan lkelerin bu ykmllklerini yerine getirmelerindeki baarnn gelimi

lkelerin bu szleme kapsamnda gelimekte olan lkelere ynelik mal kaynak ve teknoloji

transferine ilikin ykmllklerini yerine getirmedeki etkinliine bal olduu belirtilmitir.

Bylelikle, gelimekte olan lkelerin ykmllklerini hayata geirmesi nemli lde,

gelimi lkelerin szlemeden doan dier baz ykmllklerini gerekletirmesine

balanmtr.

klim Deiiklii ereve Szlemesinin 4. maddesinin 2. fkrasnda ise, yalnzca

szlemeye taraf olan gelimi lkeler ve EK-Ide anlan dier taraflarlar iin baz

ykmllkler ngrlmtr. Burada yer alan ykmllklerin daha ziyade sera gazlarnn

indirimine, ilgili raporlarn hazrlanmasna ve mali konulara ilikin maddi ykmllkler

olduu sylenebilir. klim Deiiklii ereve Szlemesinin hazrlanmas srecinde en

youn tartmalara neden olmu konularn banda ise, EK-Ide anlan lkelerin insan

kaynakl sera gaz emisyonlarn snrlama ve sera gaz yutaklarn korumas ve gelitirmesi

hususunda gerekletiini belirtmek gerekir. Bilhassa hukuken balayc indirim hedeflerinin

szleme metnine eklenip eklenmemesi konusu, uzun soluklu tartmalarn yaanmasna

sebebiyet vermitir. Bu tartmalarda Avrupa Birlii, 2000 ylna kadar sera gaz salmlarn

1990 ylndaki seviyesine getirmeyi ngrecek bir hkmn szlemeye konmasn talep

ederken, dier taraflarn itiraz nedeniyle bu indirim hedefinin szlemeye eklenmesi

salanamamtr. Bu indirim hedefi ancak, szlemenin 4. maddesinin 2. fkrasnda EK-I

lkelerinin rapor hazrlama ykmlln dzenleyen bir hkm iinde ve hukuki

balayclktan yoksun olan bir ama olarak ele alnmtr.

9


10/38

Szlemeye taraf olan gelimi lkeler ve EK-Ide anlan dier lkeler iin ngrlm olan

ykmllkleri ieren 4. maddenin 2. fkras ile ilgili olarak belirtilmesi gereken ilk husus, bu

dzenlemenin metninin olduka karmak ve belirsiz ifadeleri ierdii ve bu nedenle

anlalmasnn zor olduudur.25 4. maddenin 2. fkrasnn a) bendi ilgili taraflara ncelikle,

iklim deiikliini azaltmak amacyla blgesel ve ulusal politikalar benimsemek ve uygun

tedbirleri almak ynnde genel bir ykmllk yklemektedir. Bu ykmll mmkn

olduunca esnek klmak amacyla ise, bu politika ve tedbirlerin gerek ierii gerekse de

erimesi gereken hedefler konusunda somut ifadelere yer verilmekten kanld grlr. Bu

dzenlemede ayrca, ilgili taraflardan her birinin balang noktalarndaki farkl durum ve

yaklamlarnn ve ekonomik yap ve kaynaklarndaki farkllklarn dikkate alnmas gerektii

ve ilgili taraflarn insan kaynakl sera gaz emisyonlarnn azaltlmasna ynelik kresel

abalara adil ve uygun katklarda bulunmalar gerektiine deinilmi olmas, szn ettiimiz

genel ykmlln esnekliini pekitirecek tarzdadr.26 4. maddenin 2. fkrasnn a)

bendinde son olarak, ilgili taraflarn sz konusu politika ve nlemleri dier taraflarla ortaklaa

uygulayabilecekleri veya bu politika ve tedbirlerin hayata geirilmesi srecinde dier taraflar

destekleyebilecei hususuna deinilmitir.

klim Deiiklii ereve Szlemesinin 4. maddesinin 2. fkrasnn b) bendinde ise ilgili

taraflarn, genel rapor ykmllklerini aacak ekilde baz konularda bilgilendirme

ykmll altna sokulduu grlr. Buna gre EK-Ide ismi geen taraflar, karbondioksit

ve Montreal Protokolnn kapsamna girmeyen dier sera gazlarnn insan kaynakl

emisyonlarnn ayr ayr veya ortak olarak 1990 yl seviyesine ekilmesi amacyla, 12.

maddede yer verilen sreler dhilinde 4. maddenin 1. fkrasnn a) bendinde belirtilen politika

ve tedbirlere ve bu politika ve tedbirlerin sera gaz emisyonlar zerindeki etkilerine ilikin

ayrntl bilgileri vermek zorundadr. Sera gaz emisyonlarnn 1990 yl seviyesine

ekilmesine ilikin bu dzenlemede geen hedef daha nce belirtildii gibi hukuken balayc

nitelikte deildir.

klim Deiiklii ereve Szlemesinin 4. maddesinin 3, 4 ve 5. fkralarnda ise, szleme

taraf olan gelimi lkelerin ve EK-IIde yer alan dier taraflarn (OECD yesi lkeler ve

Avrupa Topluluu) gelimekte olan lkelere kar yerine getirmek olduklar baz

ykmllklere yer verilmitir. 4. maddenin 3. fkrasna gre szlemeye taraf olan gelimi

lkeler ve EK-II'de yer alan dier taraflar, szleme taraf olan gelimekte olan lkelere

szlemenin 4. maddesinin 1. fkrasnda dile getirilen ykmllklerini yerine getirirken

ortaya kan masraflarn karlanmas iin yeni ve ek mal kaynaklar salayacaktr. Bunun25Bail, EuZW 1998, s. 458. Ayrca kar.Duru, Viyanadan Kyotoya klim Deiiklii Serveni, s. 11.26Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 23;Bail, EuZW 1998, s. 458.

10


11/38

yan sra 4. maddenin 4. fkrasnda, szlemeye taraf olan gelimi lkelerin ve EK-II'de yer

alan dier taraflarn, iklim deiikliinin zararl etkilerine en fazla maruz kalan gelimekte

olan lkelerin bu zararl etkilere uyum salamak iin yapacaklar masraflarn karlanmasna

yardm edecei ifade edilmitir. 4. maddenin 5. fkrasnda ise, szlemeye taraf olan gelimi

lkeler ve EK-II'de yer alan dier taraflarn, dier taraflara ve bilhassa gelimekte olan taraf

lkelere szleme hkmlerini uygulayabilmelerini salamak amacyla, evreye uyumlu

teknolojiler ve bilgi transferi veya bunlara eriilmesini temin etmek iin uygun grlecek

tevik, kolaylk ve mali imknlar salayaca belirtilmitir.

Yukardaki aklamalar nda, klim Deiimi ereve Szlemesini imzalayan taraflarn

muhatab olaca ykmllkleri ksaca u ekilde zetleyebiliriz: EK-Ide yer alan taraflar,

sera gaz emisyonlarnn azaltlmas konusunda uygulanacak politikalar ve alnacak

tedbirlerde nc rol oynayacaktr. EK-IIde geen taraflar ise, emisyon indirimin yan sra

gelimekte olan lkelere emisyon indirimi iin gerekli mali ve teknik yardm yapmakla

mkellef klnmtr. Son olarak EK-Ide ismi gemeyen lkeler, emisyon indirimini

gerekletirmeye ynelik herhangi bir mkellefiyetin muhatab olmayp, sadece iklim

deiiklii konusunda gelimi lkelerle ibirlii yapmakla ykmldr. Szlemede yer alan

bu ykmllklerden yola karak, szlemenin, sera gaz emisyonlarnn ounluundan

gelimi lkelerin sorumlu olduunu kabul ederek, iklim deiiklii konusunda yrtlecek

almalarda mali ve teknik klfetin ncelikli olarak gelimi lkelere yklenmesi gerektii

dncesini benimsediini belirtebiliriz.27

D. Kurumsal Yap:

klim Deiiklii ereve Szlemesinin 7. maddesinde ngrd en st organ, Taraflar

Konferansdr (Conference of the Parties-COP). Taraflar Konferansnn temel grevi, klim

Deiiklii ereve Szlemesi ve bu szleme ile dier hukuki belgelerin uygulanmasnn

denetimidir. Taraflar Konferansnn alma usuln dzenleyen bir dzenleme uana kadar

karlamamtr, zira szlemeye taraf olan lkeler arasnda bu organn karar alma usulleri

konusunda henz bir uzlama salanamamtr. Taraflar Konferans, 1995 ylndan beri her yl

dzenli olarak toplanmaktadr. Taraflar Konferansnn on drdncs, son olarak 1-12 Aralk

2008 tarihleri arasnda Polonyann Poznan ehrinde toplanmtr.

Taraflar Konferansnn haricinde klim Deiiklii ereve Szlemesinde iki yardmc

organ oluturulmutur. Bunlar, szlemenin 9. maddesinde dzenlenmi olan Bilimsel ve

Teknolojik Danma Yardmc Organ (Subsidiary Body for Scientific and Technical Advice-

27Samur, Kresel klim Deiiminin Etkileri, s. 16;Kaplan, Kresel evre Sorunlar ve Politikalar, s. 128.

11


12/38

SBSTA) ve 10. maddede yer alan Uygulama Yardmc Organdr (Subsidiary Body for

Implementation-SBI). Bilimsel ve Teknolojik Danma Yardmc Organnn vazifesi, ileride

gerekletirilecek iklim deiiklii grmeleri iin gvenilir bilimsel veriler oluturmak

iken; Uygulama Yardmc Organ, szlemenin uygulanmasnn denetimi konusunda Taraflar

Konferansna yardm etmekte grevlendirilmitir. Szlemenin 8. maddesinde ise, daha ok

idari ilevlere sahip bir daimi Sekretarya oluturulmutur. Sekretaryann merkezi daha

nceleri Cenevre kentinde iken, 1996 ylnda Bonna tanmtr. Dnya Bankas, Birlemi

Milletler Kalknma Program (UNDP) ve Birlemi Milletler evre Program (UNEP)

tarafndan ortaklaa oluturulan Kresel evre Fonu (Global Environmental Facilities-GEF)

ise gelimekte olan lkelere mali yardmlarda bulunmay amalamaktadr.28

lk kez 1995 ylnda Berlinde toplanan Taraflar Konferansnda (COP-1) ayrca, iki tane

daimi nitelie sahip olmayan organ oluturulmutur. Szlemenin 13. maddesi erevesinde

oluturulan Berlin Ad hoc29 Komitesi,30 szlemenin uygulanmas srecinde ortaya kacak

problemlerin zm iin ok tarafl bir danma usul oluturmakla grevlendirilmitir. 1995

ylndaki ilk Taraflar Konferans toplantsnda oluturulan dier bir organ olan Berlin

Buyruu Ad hoc Komitesi (Ad Hoc Group on the Berlin Mandate-AGBM)31 ise, nc

Taraflar Konferansna (COP-3) kadar, sera gazlarnn snrlandrlmas ve azaltlmasna

ynelik bir protokol veya hukuki balaycl haiz baka bir belge hazrlamakla

grevlendirilmitir.

III. Kyoto Protokol:

A. Genel Olarak:

klim Deiiklii ereve Szlemesinin, nihai ve hukuken balayc ykmllkler koymak

yerine, iklimi korumaya ve sera gaz salmlarn azaltmaya ynelik genel ilkeler, eylem

stratejileri ve hukuki balayclktan yoksun baz ykmllkler ierdiine yukarda deinmi

idik. Bu adan bakldnda klim Deiiklii ereve Szlemesinin esasnda, sera gaz

emisyonlarnn azaltm konusunda hukuken balayc hkmler ierecek bir uluslararas

antlamann hukuki erevesi olarak dnld anlalacaktr.32 Bu niteliklerine ramen

28 Ayrca kar.Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 61.29 Ksa sreli ve tek bir grev iin toplanan (Latince).30 Karar, 20/CP.1, UN Doc. FCCC/CP/1995/7 Add. 1. Bu konuda ayrca bkz. Bail, EuZW 1998, s. 459;

Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 23; Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im

Umweltvlkerrecht, s. 46 vd.31 Karar, 1/CP.1, UN Doc. FCCC/CP/1995/7 Add. 1.32 Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 51 vd.; Brambilla, Europisches Umweltrecht und dasinternationale Klimaregime der Vereinten Nationen, s. 36 vd.; Hohmuth, Emissionshandel und deutsches

12


13/38

klim Deiiklii ereve Szlemesinin, iklimin korunmasna ynelik olarak uluslararas

alanda yrtlen politikalarn o zamana dek elde ettii en byk baar olduunu da belirtmek

gerekir.

klim Deiiklii ereve Szlemesinin ortaya koyduu hukuki erevenin doldurularak,

hukuken balayc emisyon indirim hedeflerinin belirlenmesi ise ancak, 11.12.1997 tarihinde

kabul edilen Kyoto Protokol33 ile gereklemitir. Taraf lkeler iin ilk defa balayc

indirim ykmllklerinin ngrlmesi, bu ykmllklerin nasl yerine getirileceinin

ayrntl bir ekilde ele alnmas ve taraflara yklenen ykmllklerin denetimi konusunda

hkmlere yer verilmesi, Kyoto Protokoln klim Deiiklii ereve Szlemesinden

ayran en temel niteliklerdir. Kyoto Protokoln kendinden nce gelen dzenlemelerden

farkl klan dier bir zellik ise, indirim ykmllklerinin hayata geirilmesi iin ngrlen

esnek mekanizmalardr. Kyoto Protokol, gerek ierii gerekse de kapsam bakmndan iklim

deiiklii konusunda uluslararas alanda bugne kadar atlan en somut admdr.

B. Hazrlan Sreci:

lk kez 1995 ylnda Berlinde toplanan Taraflar Konferansnda (COP-1) oluturulan Berlin

Buyruu Ad hoc Komitesinin, nc Taraflar Konferansna kadar sera gazlarnn

snrlandrlmas ve azaltlmasna ynelik bir protokol veya hukuki balaycla sahip baka

bir yasal belge hazrlamakla grevlendirilmi olduunu yukarda belirtmi idik. Berlin

Buyruu Ad hoc Komitesi, bu yndeki almalarna hemen balayarak, Temmuz 1996da

Cenevrede gerekletirilen 2. Taraflar Konferansnda (COP-2) 134 lkenin altnda imzasnn

bulunduu bir Bakanlar Bildirgesinin hazrlanmasn salamtr. Bu bildirgenin en nemli

zellii, gelimi lkelerin 1997 yl sonuna kadar sera gaz indirimine ynelik balayc

ykmllklerinin tartlmas kararn iermesiydi.

Aralk 1997de Japonyann Kyoto kentinde dzenlenen 3. Taraflar Konferansna ise dnya

apnda olduka youn bir katlm gereklemi, uzun sren tartmalardan sonra, sera

gazlarnn salmnn indirimine ynelik hukuken balayc hkmler ieren ilk belge olan

Kyoto Protokol kabul edilmitir. Bu protokoln hazrlanma srecindeki tartmalar ise daha

ziyade, Avrupa Birlii ile ABD, Japonya, Avustralya ve Kanada gibi baz gelimi lkelerin

oluturduu blok arasnda yaanmtr.34 klim deiiklii konusunda hukuken balayc

Anlagenrecht, s. 23.33 Tam ad: Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesine Ynelik Kyoto Protokol, UN Doc.FCCC/CP/1997/7/ Add. 1. http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/Kyoto_tr.doc linkinden KyotoProtokolnn Trke metnine erimek mmkndr.

34 Bu konuda daha detayl olarak bkz.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 33 vd.;Duru, ViyanadanKyotoya klim Deiiklii Serveni, s. 14 vd.; Bail, EuZW 1998, s. 459 vd.; Zwingmann, konomischeAnalyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 28 vd.

13
http://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/Kyoto_tr.dochttp://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/Kyoto_tr.dochttp://web.ogm.gov.tr/diger/iklim/Dokumanlar/Kyoto_tr.doc


14/38

indirim ykmllkleri ierecek uluslararas bir belgenin oluturulmasnda en bandan beri

nc bir rol stlenen Avrupa Birlii, bu protokole taraf olacak gelimi lkelerin

karbondioksit ve teki sera gaz salmlarn 2010 ylna kadar 1990 dzeyinin % 15 altna

indirmeyi talep etmekte idi. Bu azaltmann % 7.5i ise, 2005 ylna kadar gerekletirilecekti.

ABD ve Japonya gibi lkeler ise, Avrupa Birliinin talep ettii indirim dzeyinin

drlerek, hedef yl olarak belirlenen 2010 yl yerine 2008-2010 arasndaki dnemin esas

alnmas ve Montreal Protokol kapsamna girmeyen tm sera gazlarnn hazrlanacak

protokole alnmas ynnde taleplerde bulunmutur. ABD bunun yan sra, indirim

hedeflerine ulalmasn kolaylatrmak gayesiyle emisyon ticaretinin de protokole

eklenmesini istemekteydi. etin pazarlklar ve zorlu grmelerden sonra taraflar, 2008-2012

yllar arasndaki dnem iin sera gaz salm dzeylerini 1990 ylndaki seviyelerine gre en

az % 5 azaltma konusunda uzlaya varmtr. klim Deiiklii ereve Szlemesinin

uygulama artlarn somutlatran Kyoto Protokol, iklim deiikliine kar uluslararas

alanda ciddi bir konsenssn ortaya kmas bakmndan o zamanlar byk bir heyecan

yaratmsa da, aslnda nemli bir mzakere srecinin sonunu temsil etmekteydi. Bu protokol

ayn zamanda, birok yeni dzenlemenin hazrlanmas bakmndan bir balang noktas

olarak grlmekte idi; zira Kyoto Protokol, birok bakmdan hala eksiklikler

barndrmaktayd. Bu eksiklikler, protokolde imzas bulunan taraflarn bu protokol i

hukuklar erevesinde onaylamalarn bir hayli zorlatrmaktayd. Bu nedenle 1998 ylnda

Buenos Aireste toplanan 4. Taraflar Konferansnda (COP-4), 2000 ylnda gerekletirilecek

6. Taraflar Konferansna (COP-6) kadar bu meselelerle ilgili ayrntl hkmlerin

hazrlanmas ynnde karar alnmtr. Gelimekte olan lkelerin stats, esnek

mekanizmalar, raporlarn hazrlanmas ve kontrol ile szlemenin uygulanmasnn denetimi,

dzenlemelere konu edilmesi istenen hususlarn banda gelmekteydi.

Kasm 2000de Hollandann Lahey (Den Haag) kentinde toplanan 6. Taraflar Konferansnda

ABD, Rusya, Japonya ve Kanada gibi gelimi lkeler, Kyoto Protokolnn yrrlne

ilikin yukarda belirttiimiz konularda bir uzlamaya yanamaktan ekinmitir.35 Bu lkelerin

uzlamaz tavrlarndan dolay bu toplantdan beklenen sonular elde edilemediinden, Kyoto

Protokolnn yrrle girii ile ilgili ciddi bir belirsizlik srecine girilmitir. Mart 2001de

Amerika devlet bakan George Bushun Kyoto Protokolnn telafi edilemeyecek kusurlar

ierdiini belirterek, ABDnin bu protokole taraf olmayacan belirtmesinden sonra, Kyoto

Protokolnn yrrle giriine ilikin pheler daha da derinlemitir. Zira Kyoto

35 Ayrca kar. Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 37 vd.; Duru, Viyanadan Kyotoya klimDeiiklii Serveni, s. 21 vd.; Karakaya/za, Trkiye Asndan Kyoto Protokolnn Deerlendirilmesi, s.6 vd.

14


15/38

Protokolnn uluslararas geerlilik kazanabilmesinin nkoulu, toplam sera gaz emisyon

oran dnyadaki sera gaz emisyonunun % 55ine tekabl eden ve en az 55 lkenin bu

antlamay onaylamasdr. Neden olduu sera gaz emisyonlarnn dnyadaki tm sera gazlar

emisyonlarna oran yaklak olarak % 25 olan ABDnin Kyoto Protokolne taraf olmamas

ise, bu protokoln yrrle girmesini bu bakmdan iyice zorlatracak idi. ABDnin Kyoto

Protokolnden ekilmesi yeni araylar gndeme getirerek, Rusya ve Japonya gibi sera gaz

salm yksek olan gelimi lkelerin neminin artmasna neden olmutur. Kyoto

Protokolnn yrrle girmesi iin Avrupa Birliinin nclk ettii diplomatik abalar

sonucunda, Temmuz 2001de 6. Taraflar Konferansnn Bonnda ikinci kez toplanmas

salanmtr. Taraflar Konferansnn bu toplants, bilhassa tartmal olan hususlarda ortak

bir politik uzlann elde edilmesi bakmndan nem tamaktadr.36 Kasm 2001de Fasn

Marake kentinde toplanan 7. Taraflar Konferansnda (COP-7) ise, Taraflar Konferansnn

drt ay nce Bonnda zerinde ortak bir politik uzlaya vard hususlar detayl olarak

hukuki bir belgeye yanstmak ve halen tartmal olan baz konulardaki sorunlar nihai bir

biimde zme kavuturmak amalanmtr. 7. Taraflar Konferansnn sonunda imzalanan

Marake Szlemesi ile ise, Kyoto Protokolnn uygulanma esaslarnn belirlenmesi yolunda

ok nemli bir adm atlmtr. Marake Szlemesi zellikle, gelimekte olan lkelere

ynelik politikalarn tespiti, Kyoto mekanizmalarnn uygulanma esaslarn detayl bir ekilde

ele alma ve Kyoto Protokolnn uygulanmas ile ilgili olarak baz yumuatc kurallara yer

vermesi bakmndan, 6. Taraflar Konferans ile zmlenmesi hedeflenen hususlar byk

lde akla kavuturmutur. Temmuz 2001 ve Kasm 2001de gerekletirilen Taraflar

Konferans toplantlar ile elde edilen somut neticeler ile zellikle Avrupa Birlii, Eyll

2002de Johannesburgta gerekletirilecek Dnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesinden

nce Kyoto Protokolnn onanmas iin gerekli olan zeminin oluturulmasn amalamtr.

Ancak Kyoto Protokolnn yrrle girebilmesi, bu protokoln Rusya parlamentosunun alt

kanad Duma tarafndan 22 Ekim 2004 tarihinde onaylanmas ile mmkn olmutur.

C. Protokoln erii:

1. Genel Grnm:

Kyoto Protokol, ksa bir nsz, yirmi sekiz madde ve iki ekten olumaktadr. Bu eklerden

ilki olan EK-Ada, bu protokoln kapsamna giren sera gazlarna ve sera gaz emisyonlarna

36 Kar.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 37 vd.; Duru, Viyanadan Kyotoya klim DeiikliiServeni, s. 22 vd.; Karakaya/za, Trkiye Asndan Kyoto Protokolnn Deerlendirilmesi, s. 6 vd; von

Heinegg, Umweltvlkerrecht, N. 49a.

15


16/38

neden olan sektr ve kaynaklara yer verilmitir. Burada anlan sera gazlar unlardr:

Karbondioksit (CO2), Metan (CH4), Nitrz Oksit (N2O), Hidrofluorokarbonlar (HFCs),

Perfluorokarbonlar (PFCs) ve Kkrt heksaflorr (SF6).37Enerji, endstriyel faaliyetler, tarm

ve atk sektrleri ise, EK-Ada yer verilen balca sektrlerdir. EK-Bde ise, gelimi lkelerin

ve Avrupa Topluluunun saysallatrlm emisyon snrlandrma veya indirim taahhtlerine

yer verildii grlr.

Kyoto Protokolnn ngrd en nemli ykmllk, protokoln 3. maddesinin 1.

fkrasnda yer almaktadr. Buna gre, klim Deiiklii ereve Szlemesinin EK-Iinde yer

alan taraflar 20082012 yllarn kapsayan taahht dneminde, EK-Ada listelenen

faaliyetlerin neden olduu Karbondioksit edeeri sera gazlarnn salmlar toplamn, 1990

yl seviyelerinin en az % 5 aasna indirmek iin, Ek-Bde yer verilen saysallatrlm

salm snrlandrma ve indirim taahhtlerine uygun olarak belirlenmi olan miktarlar

amamasn, bireysel veya ortaklaa salayacaktr. klim Deiiklii ereve Szlemesinin

EK-Iinde kaytl olmayan gelimekte olan lkeler iin ise Kyoto Protokol, klim Deiiklii

ereve Szlemesinde ngrlenlerin tesinde bir hukuki ykmllk iermemektedir.

Bununla birlikte gelimekte olan lkelerin, Kyoto Protokolnde ngrlen baz esnek

mekanizmalara katlabilme imknna sahip olduunu da belirtmek gerekir.

2. Politika ve Tedbirler:

Kyoto Protokolnn 2. maddesinin 1. fkrasnn a) bendi uyarnca EK-Ide yer alan

taraflardan her biri, ulusal koullarna uygun olarak, baz politika ve nlemleri uygulamak

ve/veya daha da gelitirmekle mkellef klnmtr. Bu politika ve tedbirlerin balcalar

unlardr:

- Ulusal ekonominin ilgili sektrlerinde enerji verimliliini artrmak.

- Sera gaz yutaklarnn korunup, gelitirilmesi. rnein srdrlebilir orman ynetimi

uygulamalar ile aalandrma ve yeniden ormanlatrmann tevik edilmesi.

- Srdrlebilir tarm yntemlerinin iklim deiiklii mlhazalar nda tevik

edilmesi.

- Yeni ve yenilenebilir enerji trleri, karbondioksiti gideren teknolojiler ile evre dostu

ileri ve yeniliki teknolojilerin aratrlmas, tevik edilmesi, gelitirilmesi ve

kullanmlarnn arttrlmas.

37 Burada saylan alt gaz, esas olarak Montreal Protokolnn kapsamna girmeyen gazlardr.

16


17/38

- Sera gaz salmlarna neden olan tm sektrlerde, Kyoto Protokolnn amacna aykr

olan piyasa aksaklklarnn, mali teviklerin, vergi ile gmrk istisnalarnn ve

sbvansiyonlarn, tedrici olarak azaltlmas veya ortadan kaldrlmas.

- nemli endstri sektrlerinde, sera gazlarnn salmlarn snrlayan veya azaltan

politika ve nlemleri tevik etmeyi amalayan uygun reformlarn zendirilmesi.

- Sera gazlarnn salmlarnn snrlandrlmas ve/veya azaltlmasna ynelik nlemlerin

ulatrma sektrnde tevik edilmesi.

- Metan gaz salmlarnn gerek atk ynetiminde geri kazanm ve kullanm srasnda,

gerekse enerji retimi, nakli ve datm aamasnda snrlandrlmas ve/veya

azaltlmas.

Avrupa Birliinin Kyoto Protokolnn hazrlanmas srecindeki tm abalarna karn, 2.

maddenin 1. fkrasnn a) bendindeki hkmn belli baz tedbirlerin uygulanmasna dair bir

ykmllk iermediini ifade etmek gerekir.38 Bununla birlikte 2. maddenin 1. fkrasnn b)

bendi EK-Ide ismi geen taraflar, ilgili politika ve nlemlerin bireysel ve mterek

etkinliini arttrmak amacyla, bu konudaki deneyim ve bilgilerini paylamak suretiyle,

ortaklaa almakla mkellef klmaktadr. EK-Ide yer alan taraflar bunun haricinde 2.

maddenin 2. fkras uyarnca, Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAO) ve Uluslararas

Denizcilik rgt (IMO) ile ibirlii yaparak hava ve deniz ulamndan kaynaklanan sera

gazlar salmlarnn snrlandrlmas veya azaltlmas iin aba gstermekle ykmldr.

Kyoto Protokolnn 2. maddesinin 3. fkrasnda ise, EK-Ide yer alan taraflarn ilgili politika

ve tedbirlerin uygulanmas srecinde ortaya kacak olumsuz etkilerden bilhassa gelimekte

olan lkelerin etkilenmemesi iin aba gstermesi gerektiine vurgu yaplmaktadr. Son

olarak 2. maddenin 4. fkrasnda, Kyoto Protokolnn Taraflar Toplantsna oturum organ

ilevi gren Taraflar Konferansnn (Meeting of the Parties MOP veya COP/MOP), farkl

ulusal koullar ve olas etkileri gz nnde tutarak ilgili politika ve tedbirlerden birini

koordine etmenin yararl olacana karar vermesi durumunda, bu politika ve tedbirlerin

koordinasyonunun oluturulmasna ynelik yntem ve aralarn deerlendirecei

belirtilmitir.

3. Saysal Emisyon Snrlama ve ndirim Ykmllkleri:

Kyoto Protokolnn netice itibariyle varmak istedii hedef, protokoln 3. maddesinin 1.

fkrasnda ifadesini bulmaktadr. Bu dzenleme EK-1de yer alan taraflar, 20082012

yllarn kapsayan taahht dnemindeki karbondioksit edeeri sera gazlarnn salmlar

38Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 42; Bail, EuZW 1998, s. 460.

17


18/38

toplamn, 1990 yl seviyelerinin en az yzde 5 aasna indirmekle ykml klmaktadr.

Bu hedefin belirlenmesinde ise, Kyoto Protokolnn hazrlanmas srecindeki koullar ve

bilhassa 90l yllarn bandan beri faaliyetlerini durdurmak veya bir dnm srecine

girmek zorunda kalan eski Dou Bloku lkelerinin sanayi tesislerinin gerekletirebilecei

emisyon indirimleri etkili olmutur.39 Burada dikkat ekilmesi gerekli bir husus, yukarda

belirttiimiz % 5lik indirim orannn genel olarak EK-Ide yer alan taraflar iin ngrld,

EK-Bnin ise her bir gelimi lke iin hukuken balayc bir ekilde farkl emisyon snrlama

ve indirim ykmllkleri belirlemi olduudur. rnein, 15 eski ye, svire, Lihtentayn,

Monako, Bulgaristan, Estonya, Letonya, Lituanya, Romanya, Slovenya ve ek

Cumhuriyetini kapsayacak ekilde Avrupa Birlii iin ngrlen emisyon indirim hedefi %

8, ABD iin % 7, Japonya, Kanada, Macaristan ve Polonya iin % 6dr. Rusya, Ukrayna ve

Yeni Zelanda iin ise herhangi bir indirim hedefi ngrlmemitir. Buna karn, Norve iin

% -1, Avustralya iin % -8, zlanda iin ise % -10luk emisyon indirim hedefleri

belirlenmitir. Burada belirtilmesi gereken bir dier nemli husus, Kyoto Protokolnde

ngrlen emisyon snrlama ve indirim hedeflerinin protokoln kapsamna giren alt sera

gaznn her birinin belirtilen oranda drlmesi gerektii eklinde anlalmamas

gerektiidir. Bunun aksine, bu alt sera gaznn toplamnda belirtilen oranda bir dn

salanmas, ngrlen emisyon indirim hedefine ulalmas iin yeterlidir. 3. Maddenin 1.

fkrasnda dile getirilen emisyon snrlama ve indirim ykmllnn yan sra, ayn

maddenin 2. fkrasnda EK-I'de yer alan btn taraflarn, 2005 ylna kadar protokol

kapsamndaki taahhtlerini yerine getirmek konusunda gzle grlr bir ilerleme

kaydetmeleri gerektii ifade edilmitir.

4. Mterek fa:

Kyoto Protokolnn 4. maddesinin 1. fkras EK-Ide yer alan taraflara, sera gaz emisyon

snrlama ve indirim ykmllklerini balayc bir anlama erevesinde ortaklaa yerine

getirme imkan tanmaktadr. Buna gre, 3. maddede belirtilen ykmllklerini mtereken

yerine getirme konusunda bir anlamaya varm olan EK-I taraflar, EK-Adaki faaliyetlerin

neden olduu karbondioksit edeeri sera gazlar salmlar toplamnn bileik yeknunun, EK-

Bde geen saysallatrlm salm snrlandrma ve azaltm ykmllkleri uyarnca ve 3.

maddeye uygun olarak hesaplanp belirlenmi miktarlar amamas kouluyla, bu

ykmllklerini yerine getirmi kabul edilecektir. Bunun devamnda, anlamaya varan

taraflardan her birine tahsis edilen salm dzeyinin snrlarnn o anlamada belirlenmesi39Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 44; Bail, EuZW 1998, s. 460. Ayrca kar. von Heinegg,Umweltvlkerrecht, N. 49b.

18


19/38

gerektii ifade edilmitir. Burada dile getirilen imkndan blgesel ekonomik entegrasyon

kurulularnn da faydalanmas mmkndr. Bu madde, zaten Avrupa Birliinin nerisi ile

Kyoto Protokolne eklenmitir. Birliin mevcut yetkileri, ortak pazarn ileyii ve ye

lkelerin farkl yk dalmlar dikkate alndnda, mterek ifa imknnn Avrupa Birlii

asndan tad nem daha iyi anlalacaktr.40 Bu nedenlerden tr Avrupa Birlii, Nisan

1998de Kyoto Protokoln imzaladnda protokolde ngrlen ykmllklerini 4.

maddede tannan mterek ifa imkn erevesinde yerine getirmek istediini aklamtr. 4.

maddenin 6. fkrasnda ise, mtereken hareket eden taraflarn, kendisi de bu protokole taraf

olan bir blgesel ekonomik entegrasyon kuruluu erevesinde ve bu kurulula birlikte

hareket etmeleri durumunda, toplam mterek salm azaltmlar seviyesini elde etmede bir

baarszlk sz konusu olduunda, blgesel ekonomik entegrasyon kurulua ye her bir

devletin mnferiden ve blgesel ekonomik entegrasyon kuruluuyla beraber, bu maddeye

uygun olarak belirtilen kendi salm seviyelerinden sorumlu olaca belirtilmitir. Buna gre

Avrupa Birlii, kendisi iin belirlenmi toplam emisyon indirim seviyesinin

tutturulamamasndan ye lkelerle birlikte sorumlu tutulacak; topluluk iin belirlenmi

toplam emisyon indirim seviyesinin tutturulamamas durumunda ise ye devletlerden her biri,

kendisi iin ortaklk anlamasnda ngrlen emisyon indirim seviyesinden ferdi olarak

sorumlu olacaktr.41

5. Esnek Mekanizmalar:

a) Genel Olarak:

Kyoto Protokol, kresel iklim deiikliinin nne geebilmek iin birbirinden farkl

mekanizma ve yaklamlar iermektedir. Kyoto Protokolnn klim Deiiklii ereve

Szlemesinden farkl olarak hukuken balayc hedefler iermesine ramen, bu hedeflere

eriim iin ngrlen srelerin esnek tutulmas, bu protokole esneklik kazandran

niteliklerinden ilkidir. Zira Kyoto Protokolnn 3. maddesi, protokoln erimek istedii

hedeflerin EK-Bde yer alan taraflarca 5 yllk bir zaman diliminde (20082012)

gerekletirilmesini ngrmektedir. Hedeflere var iin belli bir yln yerine bir dnemin

ngrlmesi, bilhassa meteorolojik ve konjonktrel etkiler nedeniyle ortaya kacak skntlar

40Bail, EuZW 1998, s. 461; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 53; Hoffmann, Herausforderung

Klimaschutz, s. 59; Winkler, Klimaschutzrecht, s. 65; Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 48 vd.41 Bail, EuZW 1998, s. 461; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 55; von Heinegg,Umweltvlkerrecht, N. 49d; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 59 vd.

19


20/38

en aza indirme ilevini grmektedir.42 Kyoto Protokolnde ngrlen dier bir esneklik

unsuru, kresel snmaya sebep olan alt gazdan kaynaklardan emisyonlarnn karbondioksit

edeerinin protokoln ngrd hedeflerin hesaplanmasnda esas alnmasdr. 3. maddenin

5. fkrasnda, piyasa ekonomisine gei srecindeki lkeler iin 1990 yl dnda bir yln

emisyon indirim hedeflerinin belirlenmesinde baz yl olarak esas alma imkannn tannmas,

Kyoto Protokoln esnek klan baka bir edir.43

Esnek mekanizmalar veya Kyoto mekanizmalar olarak adlandrlan dzenekler ise, Kyoto

Protokolnde ngrlen indirim hedeflerine eriimi kolaylatrmaktadr. Bu mekanizmalarn

oluturulmasna temel tekil eden dnce, iklim deiiklii ile mcadeleye ynelik

faaliyetlerin maliyetini drmektir.44 Ortak yrtme mekanizmas (Joint Implementation-JI),

temiz kalknma mekanizmas (Clean Development Mechanism-CDM) ve emisyon ticareti

(Emissions Trading-ET), Kyoto Protokolnde ngrlen esnek mekanizmalardr.

Esnek mekanizmalarn Kyoto Protokolne eklenmesinde zellikle, klim Deiiklii ereve

Szlemesinin hazrlanmas srecinde Norvein, taraflarn emisyon hedeflerini sadece kendi

lkelerindeki yrttkleri tedbirlerle deil de, ayn zamanda yabanc lkelerdeki yatrmlarla

gerekletirme imkannn tannmas ynndeki talebi belirleyici olmutur. Avrupa Birlii,

esnek mekanizmalarn Kyoto Protokolne eklenmesi srecinde her ne kadar bu

mekanizmalara bavurulmasnn nicel bakmdan snrlanmas ynnde aba gstermise de,

bu abalardan somut bir netice elde edilememitir.45 Avrupa Birliinin bu yndeki

abalarnn tek meyvesi, esnek mekanizmalarn taraflarn kendi lkelerinde yrttkleri

politika ve tedbirleri tamamlayc bir nitelikte olduu ve bunlarn EK-Bde yer alan taraflarn

sera gaz emisyonlarn indirmeye ynelik abalarnn nemli bir esi olduunun kabul

olmutur. Atom enerjisi ile ilgili projelerin esnek mekanizmalar erevesinde ele alnmamas

ynndeki Avrupa Birlii nerisi ise, kabul grmemitir. Bunun haricinde, Kyoto

Protokolnn bir lkenin esnek mekanizmalardan faydalanmasn belli koullara baladn

belirtmek gerekir.46 Esnek mekanizmalardan faydalanmak isteyen lke ncelikle, Kyoto

Protokolne taraf olmaldr. lgili lke bunun haricinde, Kyoto Protokolnn 5.

maddesinin1. ve 2. fkralarnda ile 7. maddenin 1. ve 4. fkralarnda geen rapor hazrlama ve

42Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 28; Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformenim Umweltvlkerrecht, s. 130 vd.43 Nitekim Macaristan 1985-1987 yllar arasndaki dnemi, Polonya ve Slovakya 1988 yln, Bulgaristan veRomanya ise 1989 yln baz almlardr.44 Kar. Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 28 vd.; Frenz, NuR 2001, s. 302 vd.; Bail,

EuZW 1998, s. 461;Zenke/Handke, NuR 2007, s. 669.45 Kar.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 57.46 Bu koullarla ilgili olarak daha ayrntl bkz. Graichen/Harders, ZUR 2002, s. 73 vd.; Zenke/Handke, NuR2007, s. 670.

20


21/38

denetim ykmllklerini yerine getirmeli, ayrca ulusal bir emisyon sicili ve net

emisyonlarn gsterildii ulusal bir sistem kurmaldr.

b) Ortak Yrtme Mekanizmas:

Kyoto Protokolnde ngrlen esnek mekanizmalardan ilki olan ortak yrtme

mekanizmas, 6. maddede dzenlenmitir. Buna gre EK-Ide yer alan herhangi bir taraf, 3.

maddedeki ykmllklerini yerine getirmek amacyla belli artlar altnda, ekonominin

herhangi bir sektrnde insan faaliyetlerinin neden olduu sera gazlarnn kaynaklardan

emisyonlarnn azaltmn ya da insan kkenli yutaklarca uzaklatrlmasnn arttrlmasn

amalayan projelerden elde edilen emisyon azaltm birimlerini (Emission Reduction Units-

ERUs) dier herhangi bir EK-Ide yer alan baka bir tarafa aktarabilir. Baka bir deyile ortak

yrtme mekanizmas, emisyon hedefi belirlenmi gelimi bir lkenin emisyon hedefi

belirlenmi baka bir gelimi lkede emisyon azaltc projelere yatrm yaparak, emisyon

azaltma kredisi kazanmas ve bu kredilerin yatrm yapan lkenin toplam kredisinden

drlmesine dayanmaktadr.47 Buradan anlalaca zere ortak yrtme mekanizmas,

iklim deiikliini nlemeye ynelik tedbirlerin gelimi lkelerde ortaklaa yrtlmesini

mmkn klan bir nitelik tamaktadr. Ortak yrtme mekanizmasndan yararlanmak, drt

koula balanmtr. ncelikle, ilgili projenin ilgili taraflarca onaylanmas gerekir. Bu proje

ayrca, kaynaklarca emisyonlarn azaltlmasnn ya da yutaklarca uzaklatrlmasnn

arttrlmasna ilve bir katk salamaldr. Emisyon azaltm birimi kazanabilmek iin bunun

yan sra, 5 ve 7. maddelerdeki ykmllklerin yerine getirilmesi gerekir. Son olarak

emisyon azaltm birimlerinin kazanlmas, 3. maddedeki ykmllklerin yerine getirilmesine

ynelik olarak lke ii faaliyetleri tamamlayc olmaldr.

6. maddenin 2. fkrasnda dile getirilen ortak yrtme mekanizmasnn yrtlmesi srecinde

dikkate alnmas gereken rehber ilkeler, Taraflar Konferansnn Temmuz 2001de Bonnda

ve Kasm 2001de Marakete gerekletirilen toplantlarnda ortaya konmutur.48 Bu

toplantlarda ortak yrtme mekanizmas erevesinde hayata geirilmek istenen projeler iin

ikili bir onama prosedr ngrlmtr. ncelikle, yatrmlarn yaplaca lke ortak

yrtme mekanizmasna katlma koullarn yerine getiriyorsa, kayt ve denetim prosedrn

bizzat bu lke yrtecektir. Yatrmlarn yaplaca lkenin ortak yrtme mekanizmasna

katlma koullarn tamamas durumunda ise, ortak projelerin srf bunun iin oluturulmu

47 Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 56; Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im

Umweltvlkerrecht, s. 139; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 76; Zenke/Handke, NuR 2007, s. 671; Zwingmann,konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 41.48 Kar. Karar, 5/CP.6, UN Doc. FCCC/CP/2001/5; Karar, 16/CP.7, UN Doc. FCCC/CP/2001/13/ Add. 2. Ayrca

bkz.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 59; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1554 vd.

21


22/38

bir denetim komisyonu (JI-Supervisory Commitee) tarafndan tescil edilmesi ve denetlenmesi

gerekir. Bu komisyon, on yeden oluacak ve drtte ounlukla karar alacaktr. Bu

komisyonun yelerinin nn gelimi lkelerden, nn orta ve dou Avrupa

lkelerinden, drdnn ise gelimekte olan lkelerden olmas gerekir.49

Ortak yrtme mekanizmas ile ilgili olarak belirtilmesi gereken son bir husus, 6. maddenin 3.

fkrasnn EK-Ide yer alan taraflar, zel hukuk kiilerini kendi sorumluluu altnda olmak

zere emisyon azaltm birimlerinin oluturulma, aktarlma veya kazanlmasna yol aan

faaliyetlere katma konusunda yetkili klddr. zel sektrn ortak yrtme mekanizmasna

katlmas, bilhassa zel sektrn sahip olduu mali kaynaklar, teknik kapasite ve iletme

anlay ile bu mekanizma kapsamnda yrtlmesi dnlen projelerin etkililii ve

hzlandrlmas asndan nem arz etmektedir.50

c) Temiz Kalknma Mekanizmas:

Kyoto Protokolnde yer alan dier bir esnek mekanizma, 12. maddede dzenlenen temiz

kalknma mekanizmasdr. Bu mekanizmaya gre, emisyon hedefi belirlenmi olan EK-Ide

ismi geen bir lke, emisyon hedefi belirlenmemi EK-Ide ismi gemeyen bir lke ile

ibirliine giderek o lkede sera gaz emisyonlarn azaltmaya ynelik projeler gerekletirir,

bu projeler sonunda gelimi lkenin elde ettii onaylanm emisyon azaltm birimleri

(Certified Emission Reductions-CERs) bu lkenin toplam hedefinden dlr. 12. maddenin

2. fkrasnda temiz kalknma mekanizmasnn amacnn, EK-Ide yer almayan taraflara

srdrlebilir kalknmay gerekletirmek ve protokoln nihai amacna katkda bulunmak

zere destek salamak ve EK-Ide yer alan taraflarn protokoln 3. maddesinde ifadesini

bulan emisyon snrlama ve indirim ykmllklerini yerine getirmelerine yardm etmek

olduu dile getirilmitir. Temiz kalknma mekanizmas, gelimekte olan lkelere teknoloji ve

mali kaynaklarn transferini salarken, gelimi lkelerin emisyon indirim ykmllklerini

de hayata geirmelerine yardmc olduundan, gelimi lkeler ve gelimekte olan lkeler

arasnda iklim deiiklii ile mcadele konusunda ciddi bir ibirlii zemini oluturmaktadr. 51

Temiz kalknma mekanizmasna yneltilen en nemli eletiri, bu mekanizmann iklimin

korunmas konusunda gerekte ntr bir etkiye sahip olduudur. Zira temiz kalknma

mekanizmas ile EK-Ide yer verilmeyen lkelerin emisyonlarnda ortaya kan azalmalar,

49 Kar. Karar, 16/CP.7, UN Doc. FCCC/CP/2001/13/ Add. 2.50 Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im Umweltvlkerrecht, s. 241; Hoffmann, Herausforderung

Klimaschutz, s. 58; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1553 vd.51 Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 57; Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 76; von Heinegg,Umweltvlkerrecht, N. 49f; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1554; Zenke/Handke, NuR 2007, s. 670;

Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 42.

22


23/38

EK-Ide yer alan lkelerin bu azalmalarn e deeri olan bir emisyon artrmn mmkn

kldndan, atmosferdeki toplam sera gaz orannda bir indirime neden olmamaktadr.52

Kyoto Protokolnn 12. maddesinin 5. fkrasnda, ilgili projelerden elde edilen salm

azaltmlarnn Kyoto Protokolnn taraflar toplants olarak ilev gren Taraflar

Konferansnca (COP/MOP) atanacak yetkili kurulular tarafndan belli baz esaslar dikkate

alnarak onaylanaca ifade edilmitir. lgili her bir tarafn kabul ettii gnll katlm; iklim

deiikliinin azaltlmas ile ilgili gerek, llebilir ve uzun vadeli yararlar ve onayl proje

faaliyetleri olmakszn ortaya kacak ilave emisyon indirimler, burada yer verilen esaslardr.

12. maddesinin 4. fkrasnda ise, temiz kalknma mekanizmasnn COP/MOPnin yetki ve

rehberliine tabi olduu ve bir temiz kalknma mekanizmas icra kurulu (CDM-Executive

Board) tarafndan denetlenecei belirtilmektedir. Bunun yan sra 6. fkrada, temiz kalknma

mekanizmasnn gerektiinde, onayl proje faaliyetleri ile ilgili fonlarn dzenlenmesine de

yardm edecei dile getirilmitir. COP/MOPnin ilk oturumunda, proje faaliyetlerinin

bamsz denetimi ve dorulanmas yoluyla effafln, etkinliin ve hesap verilebilirliin

salanabilmesi amacyla gerekli usl ve yntemleri belirleyecei hususu ise, 12. maddenin 7.

fkrasnda yer almaktadr. Bunun haricinde 8. fkrada, COP/MOPnin onayn alan projelerden

elde edilen gelirlerin bir ksmnn, idar harcamalarn karlanmasnda ve iklim deiikliinin

olumsuz etkilerine maruz kalan gelimekte olan lkelerin uyum masraflarnn karlanmasnda

kullanlacandan sz edilmitir. 12. maddenin 9. fkras ise, zel ve kamusal kurululara

temiz kalknma mekanizmas kapsamnda yrtlen proje faaliyetlerine katlma imkn

tanmaktadr. Son olarak 10. fkrada, 2000 ylndan ilk taahht dneminin balamasna kadar

olan dnemde elde edilen onayl salm azaltmlarnn birinci taahht dnemindeki uygunluun

yerine getirilmesine yardmc olmak amacyla kullanlabilecei ifade edilmitir.

Temiz kalknma mekanizmasnn hayata geirilmesi iin ihtiya duyulan koullar, byk

lde Taraflar Konferansnn Temmuz 2001de Bonnda ve Kasm 2001de Marakete

gerekletirilen toplantlarnda oluturulmutur. Temiz Kalknma Mekanizmas cra Kurulu

da, bu toplantlarn sonucunda kurulmutur. Temiz Kalknma Mekanizmas cra Kurulu on

yeden mrekkep olup ve drtte ounlukla karar alacaktr. Kurul yelerinin bei

Birlemi Milletler Blgesel Gruplarndan, ikisi EK-I lkelerinden, ikisi EK-Ide yer

almayan lkelerden ve son bir tanesi de gelimekte olan lkelerden olan kk ada

devletlerinden olmas gerekir.53

52 Kar. Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 57; Hohmuth, Emissionshandel und deutschesAnlagenrecht, s. 30 vd.; von Heinegg, Umweltvlkerrecht, N. 49e.53 Kar. Karar, 17/CP.7, UN Doc. FCCC/CP/2001/13/ Add. 2. Ayca bkz. Hoffmann, HerausforderungKlimaschutz, s. 57;Kreuter-Kirchhof, Neue Kooperationsformen im Umweltvlkerrecht, s. 297 vd.

23


24/38

d) Emisyon Ticareti:

Kyoto Protokolnn 17. maddesinde dzenlenmi olan emisyon ticareti, emisyon hedefi

belirlenmi olan EK-B lkelerinin protokoln 3. maddesinde belirlenmi olan emisyon

snrlama ve indirim ykmllklerini yerine getirebilmek iin ulusal bazda yrttkleri

tedbir ve politikalar tamamlayc bir ekilde kendi aralarnda emisyon ticareti yapabilmelerini

mmkn klan bir esnek mekanizmadr. Bu dzenlemeye gre, sera gaz emisyonunu

belirlenen hedeften daha dk bir seviyeye indiren bir EK-B lkesi, gerekletirmi olduu

bu ek indirimi protokole taraf olan baka bir EK-B lkesine satabilecektir. Emisyon ticareti,

atmosferin ekonomik maliyeti olan bir nesne olarak ele alnarak, atmosferden yararlanmaya

ilikin haklarn kiilere satlabilmesi dncesine dayanmaktadr.54 Emisyon ticareti bir

bakma, iklimin korunmas amacna ynelik olarak piyasa ekonomisi aralarnn

kullanlmasdr.55 Belirtilmesi gereken bir dier husus, emisyon ticaretinin tamamlayc

niteliinden dolay ulusal politika ve tedbirlerin yerini alacak ekilde uygulanamayacadr.56

Emisyon ticareti mekanizmasnn Kyoto Protokolne eklenmesinde, bilhassa ban ABDnin

ektii gelimi lkelerin srarlarnn etkili olduunu belirtmek gerekir.57 Kyoto

Protokolnn hazrlanmas srecinde ABD, emisyon ticaretinin bu protokole eklenmemesi

durumunda ortaya kacak metni kesinlikle onaylamayacan belirtmi iken, Avrupa Birlii

bu mekanizmaya kar bandan beri hep pheyle yaklamtr. Emisyon ticareti ABD gibi

lkeler tarafndan, protokoln 3. maddesinde geen emisyon snrlama ve indirim

ykmllklerini mmkn olan en dk maliyetle yerine getirecek bir ara olarak

dnlm idi. Bu balamda nem arz eden bir baka husus, emisyon ticaretini ele alan 17.

maddenin Kyoto Protokolne son anda eklendii, bu nedenle de bu mekanizmann

uygulanmas ile ilgili dzenlemelere protokolde yer verilmediidir. Bunun yerine, emisyon

ticaretine ilikin prensip, usul ve rehber ilkelerin ileriki Taraflar Konferansnda ayrntl bir

ekilde tespit edilecei ifade edilmitir.58

Emisyon ticaretinin hayata geirilmesi iin gereksinim duyulan prensip, usul ve rehber ilkeler,

Taraflar Konferansnn Temmuz 2001de Bonnda ve Kasm 2001de Marakete

54Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 31; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s.58.55Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1554; Grditz, JuS 2008, s. 326. Ayrca kar. Shin, Kyoto-Protokoll,internationaler Handel und WTO-Handelssystem, s. 20 vd.; Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 40.56Grditz, JuS 2008, s. 326; Zenke/Handke, NuR 2007, s. 670.57 Bu konuda bkz. Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 63; Hohmuth, Emissionshandel und

deutsches Anlagenrecht, s. 31; Karakaya/za, Trkiye Asndan Kyoto Protokolnn Deerlendirilmesi, s.6; Koch/Verheyen, NuR 1999, s. 3 vd.; Bail, EuZW 1998, s. 462.58 Bkz. Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 32; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz undRecht, N. 77; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 58.

24


25/38

gerekletirilen toplantlarnda ortaya konmutur. Buna gre, ticarete konu edilebilecek drt

trl emisyon biriminden sz etmek mmkndr:59

- Tahsis edilmi miktar birimleri (Assigned Amount Units-AAUs)

- Yutaklarn karbonu uzaklatrmas ile oluan alacaklar (Removable Units-RMUs)

- Ortak yrtme mekanizmas erevesinde yrtlen projeler ile elde edilen emisyon

indirim birimleri (ERUs)

- Temiz kalknma mekanizmalar kapsamnda elde edilen onaylanm emisyon indirim

birimleri (CERs)

Yukarda belirttiimiz bu emisyon birimlerinin kural olarak tm EK-Ide yer alan taraflar

arasnda serbeste ticarete konu edilebilir. Ancak sadece tahsis edilmi miktar birimlerinin

(AAUs), herhangi bir snrlamaya tabi olmadan bir sonraki ykmllk dnemine

devredilmesinin mmkn olduunu da belirtmek gerekir. EK-Ide yer alan bir lkenin

emisyon ticaretine balamasnn ilk art, tahsis edilmi birimlerin oluturulmasna ilikin

raporun protokoln 8. maddesi erevesinde denetimi ve denetim komisyonu tarafndan

herhangi bir itirazn yaplmamasdr. Marake Szlemesi, ilgili taraflarca yetkilendirilmek

artyla zel kurulularn da emisyon ticaretine katlabileceini ifade etmitir. Marake

Szlemesi taraflar ayrca, kazanlan ve transfer edilen emisyon birimlerinin tutulduu ulusal

bir sicil oluturmakla mkellef klmaktadr. Bu ulusal sicillerden bamsz olarak klim

Sekretaryas, emisyon ticaretine ilikin tm faaliyetlerin kaydedilecei bir sicil tutmakla

ykmldr. Ulusal sicillerin en nemli ilevi, taraflarn ilgili ykmllk dneminde

kendilerine yklenen emisyon snrlama ve indirme ykmllklerini yerine getirip

getirmediini tespit etmektir. Marake szlemesi bunun haricinde, EK-Ide yer alan taraflar

ulusal sicillerinde bir emisyon rezervi oluturmakla mkellef klmtr. Bu rezervler, ilgili

lkenin sahip olduu emisyon birimlerini gereinden fazla satmas nedeniyle, 3. maddede

belirtilen ykmllklerini yerine getirememe gibi bir durumla karlamasna engel olma

amacn tamaktadr. Her lke, kendi ihtiya duyduu emisyon birimlerinin haddinden fazla

satlmasn engellemek amacyla, kendine tahsis edilmi emisyonlarn en azndan yzde

doksann ya da nceki yl sahip olduu emisyonlarn be kat deerindeki rezerv olarak

tutmak zorundadr.60

Emisyon ticareti ile ilgili olarak belirtilmesi gereken son bir husus, 2003 ylnda yaynlanan

Avrupa Birlii Emisyon Ticareti Ynergesi61 esas alnarak 1.1.2005 tarihinde Avrupa Birlii

59 Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 65; Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 59;Hohmuth, Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 32; von Heinegg, Umweltvlkerrecht, N. 49g.60 Kar.Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 65; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1556; Hohmuth,Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 32 vd.61 Richtlinie 2003/87/EG des Europischen Parlaments und des Rates vom 13. Oktober 2003 ber ein System frden Handel mit Treibhausgasemissionszertifikaten in der Gemeinschaft und zur nderung der Richtlinie

25


26/38

apnda geerli olmak zere bir emisyon ticaret sisteminin kurulduudur. Bu ynergede

ngrlen emisyon ticareti sistemi, geri Kyoto Protokolnden bamsz bir ekilde

oluturulmutur. Bununla birlikte, ye lkelerin ve Topluluun Kyoto Protokolnde

ngrlen indirim ykmllklerini, ekonomik gelimeyi mmkn olduunca az zedeleyecek

bir ekilde, yerine getirmelerine katkda bulunmak bu ynergenin hedefleri arasnda

saylmtr. Bu ynergede ngrlen ilk ykmllk dnemi, 20052008 yllar arasndaki

zaman dilimini iermekte idi. Bu ilk ykmllk dneminden elde edilen tecrbelerin,

uluslararas emisyon ticareti sisteminin ileyii bakmndan birok adan aydnlatc olaca

aktr.62

6. Rapor Dzenleme Ykmlkleri ve Protokoln Uygulanmasnn Denetimi:

Gerek Kyoto Protokol gerekse de Marake Szlemesinde, klim Deiiklii ereve

Szlemesinin ngrd ykmllkleri esas alan ve bunlar genileten birok rapor

dzenleme ykmllne yer verilmitir. Kyoto Protokolnde yer verilen rapor

ykmllkleri, bilhassa taraflarn protokolde ngrlen ykmllklerini ne lde hayata

geirdiklerinin belirlenmesi bakmndan byk nem tamaktadr. Bu balamda Kyoto

Protokolnn 5. maddesinin 1. fkras, EK-Ide yer alan taraflarn her birinin, birinci taahht

dneminin balamasndan en ge bir yl nce Kyoto Protokol kapsamna giren tm sera

gazlarnn kaynaklardan salmlar ve yutaklarca uzaklatrlmalarnn hesaplanmas iin ulusal

bir sistemi yrrle koyacana deinmektedir. Bunun yan sra Kyoto Protokolnn 7 ve 8.

maddelerinde, olduka geni kapsaml rapor dzenleme ykmllklerine yer verildii

grlmektedir. Yukarda belirttiimiz dzenlemeleri somutlatracak ayrntl hkmler ise, 7.

Taraflar Konferansnn Marakete gerekletirdii ilk COP/MOPsinde ortaya konmutur.

Gerek ulusal sistemlere ilikin rehber ilkeler, gerekse de rapor ykmllne ilikin ilke,

usul ve yntemler, burada tespit edilmitir. Marake Szlemesi kapsamnda ayrca, EK-I

lkelerinin esnek mekanizmalara katlmas iin gerekli olan kriterler belirlenmitir. Buna

gre, Taraflar Konferansnn tespit ettii tarihten itibaren alt hafta gemi olmasna ramen

ilgili lkenin emisyon listesini hala teslim etmemi olmas veya ilgili lkenin sunduu

raporda, daha nceden kendi emisyonlar arasnda en azndan % 7lik bir orana tekabl eden

temel bir emisyon kategorisine yer verilmemi olmas, ilgili lkenin esnek mekanizmalara

katlma talebinin reddi iin yeterlidir.

96/61/EG des Rates, ABLEU Nr. L 275, 25.10.2003, s. 32. Bu ynerge ile ilgili olarak daha ayrntl bkz.Stewing, Emissionshandel in der Europischen Gemeinschaft, s. 23 vd.; Grditz, JuS 2008, s. 326 vd.;Epiney,Umweltrecht in der Europischen Union, s. 324 vd.;Reuter/Busch, EuZW 2004, s. 39 vd.62Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1557.

26


27/38

Kyoto Protokoln kabul eden taraflar, her ne kadar kural olarak bu protokoln laykyla

uygulanmas ile mkellef olsalar da, etkin bir denetim sisteminin Kyoto Protokolnden

beklenen hedeflere ulamak asndan byk bir neme sahip olduunu belirtmek gerekir.

Kyoto Protokolnn uygulanmasnn denetimine ilikin bu tarz bir sisteme, protokoln 18.

maddesinde yer verildii grlr. Bu dzenlemeye gre COP/MOP ilk oturumunda, Kyoto

Protokolne aykrlk tekil eden durumlar belirlemek ve ele almak iin, aykrln nedenini,

trn, derecesini ve skln dikkate alan sonularn gsteren bir listenin gelitirilmesi de

dhil olmak zere, uygun ve etkin yntem ve mekanizmalar onaylayacaktr. Marakete

dzenlenen 7. Taraflar Konferans kapsamnda, 18. maddede ngrlen bir denetim

sisteminin ierii zerine uzla salanmtr. Burada ortaya konan denetim sisteminin

temelini, Uyum Komitesi (Compliance Committee)63 olarak adlandrlan bir organ ve ikayet

davas ama imkann da ieren detayl usul kurallar oluturmaktadr. Bu usul kurallar, her

ne kadar karmak niteliklerinden dolay birok eletiriye konu olmusa da,64 Uyum

Komitesine tannan yetkiler protokoln etkin bir ekilde uygulanmas asndan nemli bir

gelimedir. Uyum Komitesi, tespit edecei tevik, destekleyici tedbirler ve protokole

aykrlklara sebebiyet veren taraflara uygulayaca meyyidelerle protokoln uygulanmasn

gvence altna almakla mkelleftir. Uyum Komitesinin bavuraca meyyidelerin banda,

protokole aykrlk tekil edecek tarzda hareket eden taraflarn esnek mekanizmalara

katlmnn yasaklanmas gelmektedir.65 Protokole aykrlk tekil eden eylemlere kar

konulacak meyyidelerle ilgili olarak burada belirtilmesi gereken bir nokta, taraflar iin

balayc nitelikte sonular douracak yaptrmlarn 18. maddenin ak hkm gerei

protokolde deiiklik yaplmasn gerektirdiidir. Bu tr bir deiiklik ise, protokoln 20.

maddesi gerei oturumda hazr bulunan ve oy kullanan taraflarn drtte ounluunun

onayn gerekli klmaktadr. Buradan hareketle, Uyum Komitesi tarafndan verilen cezalarn

aslnda hukuken balayc olmadn belirtmek gerekir.66

7. Tm Protokol Taraflar in ngrlen Ykmllkler:

Kyoto Protokolnn ierii gz nnde bulundurulduunda, klim Deiiklii ereve

Szlemesinde olduu gibi bu protokolde de esas olarak gelimi lkelerin ykmllk altna

sokulduu grlecektir. Bu balamda Kyoto Protokol Berlin Buyruunda ngrld

63 Bu komite ile ilgili olarak daha ayrntl bkz.Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1558.64 Kar. Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 60; Oberthr/Marr, ZUR 2002, s. 82 vd.; Holtwisch, Das

Nichteinhaltungsverfahren des Kyoto-Protokolls, s. 168 vd.65 Kar. Kloepfer, Umweltrecht, 17, N. 83; Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 80; Kreuter-

Kirchhof, DVBl 2005, s. 1558; Zwingmann, konomische Analyse der EU-Emissionshandelsrichtlinie, s. 46 vd.66Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1558; Holtwisch, Das Nichteinhaltungsverfahren des Kyoto-Protokolls, s.172 vd.

27


28/38

ekilde gelimekte olan lkeler iin klim Deiiklii ereve Szlemesinde ngrlenlere

ilave olarak nitelendirilebilecek herhangi bir ykmllk iermemektedir. Kyoto

Protokolnn hazrlanmas srecinde her ne kadar, gelimekte olan lkelere protokolde yer

verilen ykmllkleri gnll olarak yerine getirebilmesine ynelik bir imknn tannmasna

ilikin neriler gndeme gelmise de, bu tarz neriler kabul edilmemitir. Bununla birlikte

Kyoto Protokolnn 10. maddesinde, gerek gelimi gerekse de gelimekte olan protokol

taraflarna ynelik bir ksm ykmllklere yer verildii grlr. Buna gre taraflarn her

biri, klim Deiiklii ereve Szlemesinin 4. maddesinin 1. fkrasnda dile getirilen

ykmllkleri yeniden teyit ederek, burada yer verilen ykmllklerin hayata geirilmesini

desteklemek ve hzlandrmakla mkellef olup, u hususlar yerine getirecektir:67

- Yerel emisyon faktrlerinin, verilerin ve modellerin kalitesinin iyiletirilmesine

ynelik maliyeti uygun ulusal veya blgesel programlarn hazrlanmas

- klim deiikliinin etkilerinin azaltlmasna ve iklim deiikliine uyum salamann

kolaylatrlmasna ynelik tedbirleri ieren ulusal veya blgesel programlar

hazrlama, uygulama ve denetleme

- evre dostu teknolojilerin teviki, yaygnlatrlmas ve transferi konularnda ibirlii

- klim deiiklii alannda bilimsel ve teknik ibirlii

- klim deiiklii alanndaki eitim programlarnn hazrlanmas ve uygulanmasnda

uluslararas ibirlii

D. Kurumsal Yap:

klim Deiiklii ereve Szlemesinde en yksek organ olarak nitelendirilen Taraflar

Konferans (COP), Kyoto Protokolnn 13. maddesinin 1. fkras uyarnca protokoln de en

yksek mercii olup, Taraflar Toplantsna (COP/MOP) oturum organ olarak hizmet

etmektedir. 13. maddenin 2. fkrasnda, klim Deiiklii ereve Szlemesine taraf

olmakla birlikte, Kyoto Protokolne taraf olmayan lkelerin COP/MOP oturumlarna

gzlemci olarak katlabileceini belirtmitir. Bunun haricinde 13. maddenin 4. fkrasnda,

COP/MOPnin Kyoto Protokolnn uygulanmasn dzenli olarak gzden geirecei ve bu

protokoln ileyiini daha etkin hale getirmek iin kendine verilen yetki erevesinde gerekli

kararlar alacana deinilmitir. 4. fkrann a)-j) bentlerinde ise, COP/MOPnin yerine

getirmekle mkellef olduu grevlere yer verilmitir. Bunun yan sra 13. maddenin 5.

fkrasnda, Taraflar Konferansnn usul kurallar ve klim Deiiklii ereve Szlemesi

iin uygulanan mali prosedrlerin, COP/MOPnin oybirlii ile aksi bir karar almad

mddete Kyoto Protokol kapsamnda da uygulanaca belirtilmitir. Son olarak COP/MOP

67 Kar.Bail, EuZW 1998, s. 462;Bail/Marr/Oberthr, Klimaschutz und Recht, N. 72.

28


29/38

ile ilgili 12. maddede yer alan bir dzenlemeye deinmek faydal olacaktr. Bu dzenlemeye

gre COP/MOP mmkn olduunca yakn bir zamanda, Taraflar Konferansnn ilgili

kararlar nda, klim Deiiklii ereve Szlemesinin 13. maddesinde ifadesini bulan

ok tarafl danma usulnn Kyoto Protokolne uygulanmasn gzden geirecek ve

gerektii durumlarda bu usul deitirecektir.

Kyoto Protokolnn 14. maddesinde, klim Deiiklii ereve Szlemesinin 8. maddesi

uyarnca oluturulan sekretaryann protokoln de sekretaryas olarak hizmetine devam

edecei ifade edilmitir. Protokoln 15. maddesinde ise, Bilimsel ve Teknolojik Danma

Yardmc Organ (SBSTA) ve Uygulama Yardmc Organnn (SBI) grevlerini ayn ekilde

Kyoto Protokol erevesinde devam ettireceine deinilmitir. Bunlarn haricinde Marake

Szlemesinde, Kyoto Protokol kapsamnda belli baz grevleri yerine getirmek amacyla,

aralarnda Temiz Kalknma Mekanizmas cra Kurulu (CDM-Executive Board), Ortak

Denetim Mekanizmas Denetim Komisyonu (JI-Supervisory Commitee) ve Uyum

Komitesinin(Compliance Committee) de bulunduu, birok organ oluturulmutur.

E. Kyoto Protokolnn Yrrlk Sorunu:

Kyoto Protokolnn taraflarca imzalanmas, kabul ve yrrl girii ile ilgili hkmlere,

protokoln 24. ve 25. maddelerinde yer verildii grlr. ncelikle 24. maddenin 1.

fkrasnda, protokoln 16 Mart 1999 tarihinden itibaren bu protokole taraf olmak isteyen lke

ve blgesel ekonomik entegrasyon kurulularn katlmna ak olduu ve bu protokole

katlmak isteyen taraflarn onay, kabul, uygun bulma veya katlm belgelerini Depozitere

teslim edeceinden sz edilmektedir. Ayn maddenin 2. fkrasnda ise, herhangi bir ye devleti

taraf olmakszn Kyoto Protokolne taraf olan herhangi bir blgesel ekonomik entegrasyon

kuruluunun, bu Protokol kapsamnda yer alan tm ykmllkler ile bal olacana

deinilmitir. Bu trbir kuruluun bir veya daha fazla ye devletinin bu protokole taraf olmas

durumunda ise, kurulu ve ye devletlerin taahhtlerini yerine getirmek iin kendisorumluluklar hakknda karar verecektir. Ancak bylesi durumlarda kurulu ve ye devletler,

protokolden kaynaklanan haklarn ayn zamanda kullanmaya yetkili deildir. Bunlara

ilaveten 24. maddenin 3. fkrasnda, blgesel ekonomik entegrasyon kuruluunun onay, kabul,

uygun bulma veya katlm belgelerinde, protokol tarafndan dzenlenen konulardaki

yetkilerinin kapsam hakknda beyanatta bulunaca ifade edilmitir.

Kyoto Protokolnn yrrle girii ile ilgili hususlara, genel olarak protokoln 25.

maddesinde yer verildii grlr. Buna gre Kyoto Protokol, EK-Ide yer alan taraflarn1990 yl toplam karbondioksit emisyonlar en az % 55ine tekabl eden, aralarnda EK-I

29


30/38


31/38

Protokol ile ilgili olarak yukarda belirttiimiz tm aklamalar, her ne kadar bu protokoln

yalnzca 20082012 yllarn kapsayan zaman dilimi (ilk ykmllk dnemi) iin

ykmllkler ngrdne iaret etse de, Kyoto Protokolnn 3. maddesinin 9. fkrasnda,

COP/MOPnin ilk ykmllk dneminin bitiminden en az yedi yl nce, yani en ge 2005

yl sonuna kadar, 2013 ylndan itibaren geerli olacak ykmllkler konusunda

grmelere balayaca belirtilmitir. 2013 ylndan itibaren geerli olacak bu dnem, Post

Kyoto sreci veya Kyoto sonras dnem veyahut 2. Kyoto dnemi olarak da

adlandrlmaktadr. Kyoto sonras dnemde EK-Ide anlan taraflar iin geerli olacak

ykmllkler ise, Kyoto Protokolnn 21. maddesin 7. fkras erevesinde alnacak

kararlarla EK-Bde yaplacak deiikliklerle gerekletirilecektir. 21. maddenin 7. fkras, 20.

maddeye atfta bulunmakla birlikte bu maddede szleme ve protokol deiiklikleri iin

ngrlen usulden farkl olarak, EK-B'ye ilikin herhangi bir deiikliin sadece ilgili tarafn

yazl onay ile yaplaca ifade etmektedir. Bylece 20. maddenin 3. fkrasnda, szleme ve

protokol iin ngrlen drtte ounluk kural, yeni dnemde taraflarn ykmllklerinin

belirlenmesinde uygulanmayacaktr. EK-Ide yer alan taraflarn 2012 yl sonras emisyon

snrlama veya indirme ykmllkleri bu bakmdan, ancak ilgili tarafn rzasnn alnmas ile

kararlatrlabilir.

Kyoto sonras dnemde geerli olacak ykmlklerin belirlenmesine ilikin ilk somut

admlarn esas olarak Aralk 2004 Buenos Aireste toplanan 10. Taraflar Konferansnda

(COP-10) atld grlr. Bu toplantda, 2012 ylndan itibaren geerli olacak iklim koruma

rejimine ilikin ilk ciddi tartmalar yaplarak, taraflarca ilk somut neriler ortaya konmutur.

Bunlar arasnda en ok gze arpan, ikinci ykmllk dneminde taraflarn sadece emisyon

snrlama ve indirme ykmlln artrma yerine, gelimi olan lkelerle gelimekte olan

lkeler arasndaki ayrm ortadan kaldracak bir sistem deiikliine geilmesine ilikin neri

idi.72

Kyoto sonras dnemde geerli olacak iklim koruma rejiminin somutlatrlmas amacna

ynelik ilk nemli almalarn ise, Aralk 2005te Montrealde baladn belirtmek gerekir.

Montreal kentinde tertiplenen 11. Taraflar Konferansn nemli klan dier bir durum ise,

Kyoto Protokolnn Rusyann ubat 2005teki onayndan sonra artk yrrle girmi

olmas idi. Ancak, Taraflar Konferansnn Montrealdeki toplantsndan nce vuku bulan iki

hadiseye deinmek faydal olacaktr. Bunlardan ilki, 2005 ylnn banda Avrupa Birliinin

Kyoto sonras dnem iin ngrd emisyon indirim hedefini ve bu hedeflere erimek iin

bavuraca stratejileri aklamas oldu. Bylelikle Avrupa Birlii, Kyoto sonras dneme72 Kar. Hoffmann, Herausforderung Klimaschutz, s. 62 vd.; Kreuter-Kirchhof, DVBl 2005, s. 1559; Hohmuth,Emissionshandel und deutsches Anlagenrecht, s. 37 vd.

31


32/38

ilikin emisyon indirim hedeflerini ortaya koyan ilk protokol taraf oldu. Dier bir gelime

ise, 11. Taraf Konferansnn (COP-11) toplanmasndan nce Eyll 2005te Taraflar

Konferansna ye devletlerin bakanlar nezdinde Kanada hkmetinin nclnde

dzenlenen gayr resmi bir bulumada, Kyoto sonras

İklim değişikliği Çerçeve sözleşmesi’nden kyoto protokolü’ne küresel isınmaya karşı...

Documents