il-festi tag nasanpawl.rabatmalta.com/wp-content/uploads/2011... · missierna li xe˙et l-ewwel...

Il-Festi Tag˙naRabat • Malta G˙add 35 • Sena 2011

Qoxra:Il-Glorja ta’ San Pawl li tinsab fuq

it-titular tal-Kolle©©jata ta’ San Pawl – Rabat. Xog˙ol Stefano Erardi (1678)

Óajr g˙ar-ritratti: Paul Ferriggi

Il-Festi Tag˙na

we

rre

j

SENA 2011 GÓADD 35

Programm u Tag˙rifmi©bur

mill-Kumitat Festi EsterniCorpus Domini

u l-Martirjutal-Appostlu Missierna

San Pawliççelebrati

fil-Kolle©©jatata’ San Pawl

Rabat - Malta

“Jien ma nist˙ix mill-Evan©elju; g˙ax l-Evan©elju hu qawwa t’Alla”

(Ittra lir-Rumani 1 16:17)

Messa©© mill-President ......................................... 3

Messa©© mill-Arçipriet ......................................... 4

Editorjal ................................................................. 5

Il-Qniepen tal-Knisja Kolle©©jata ta’ San Pawl tar-Rabat ....................................... 9

Ir-Rigal tal-Papa Benedittu XVI lill-Grotta ta’ San Pawl u Tifkiriet O˙ra tal-Papiet ................................ 17

Rigali ta’ Papiet o˙rajn fil-Knisja tag˙na ............ 21

Ir-Rigali tal-Papa Pawlu V lill-Grotta ta’ San Pawl .................................... 22

II. Óidma Pastorali fil-Knisja Parrokkjali ta’ San Pawl fir-Rabat fis-seklu XIX (19) ............. 25

L-Inkjesta dwar il-waqg˙a tal-koppla tal-Knisja ta’ San Pawl fir-Rabat, Malta, fl-1924 ............. 27

50 sena ilu ©ie ffirmat il-ftehim bejn il-Knisja u l-Gvern dwar il-Grotta ta’ San Pawl ................ 31

Mid-Dlam g˙ad-Dawl ......................................... 33

Programm tal-Festa Prinçipali u Solenni tal-Ìisem u d-demm tal-Mulej2011 ................ 55

Programm tal-Festa tal-Martirju tal-Apposltu Missierna San Pawl .......................................... 58

Ûg˙aΩag˙ Rabtin Pawlini 2011 ........................... 61

Djarju tas-Soçjetà San Pawl Banda Konti Ru©©ieru 2009-2010 .............................. 65

Marçi Ìodda mill-Banda Konti Ru©©ieru g˙as-snin 2010/2011 ........................................ 71

Il-MuΩew Wignacourt 2010-2011 ....................... 72

Xog˙lijiet ta’ Restawr u Opri Ìodda fil-Proto-Parroçça tag˙na 2011 ........................ 79

B˙al-Lum... ......................................................... 81

Nifir˙u lil Mons. Ìwann Azzopardi ................... 83 Kanonku Onorarju Dun Karm Borg (Melbourne, Awstralja) .................................... 83 Kanonku Timon Mercieca ............................... 83 Dr. Joseph Ferriggi .......................................... 85 ÌuΩeppi Muscat ............................................... 85

Nifir˙ulhom ......................................................... 85

Translazzjoni Solenni 2010 ................................. 86

Mill-Ma˙Ωen tal-Armar ....................................... 87

“Imma hu farfar il-lifg˙a ©on-nar u ma ©ralu xejn”(Atti 28, 5)

G˙add 35

1

Kumitat Festi Esterni

Corpus Domini u San PawlA.D. 1963

President Emeritus President Onorarju Pio Scerri Paul Borg Arçipriet Kan. Louis Suban

President Segretarju Kaxxier John Azzopardi Arthur Magri Lawrence Bugeja

Viçi-President Assistent Segretarju Assistent Kaxxier Carmel Ch. Scerri Peter Bonello Paul Gauci

Delegat Delegat tas-Soçjetà tal-Kapitlu San Pawl Banda Konti Ru©©ieru Mons. Ìwann Azzopardi Antoine Borg

RappreΩentant Ûg˙aΩag˙ Bord Editorjali ReveΩuri Rabtin Pawlini Il-Festi Tag˙na Antoine Borg Christian Galea Sean Abela Frans Fenech Raymond Borg Membri Onorarji Aristarco Cefai Membri Frans Borg Jean-Paul Mangani Jason Azzopardi Pawla Borg Carmel Ch. Scerri Jesmond Borg John Bugeja Joseph G. Scerri Raymond Borg Joseph Scerri Keith Scicluna Cristian Galea Pio Scerri Glenn Sammut

Prokuraturi Kan. Dek. Carmelo Cefai (Corpus) Rev. Arçipriet (San Pawl)


G˙add 35

2

Wara erba’ snin ta’ ˙idma fejn iççelebrajna kif kien xieraq, is-sena Pawlina u aktar u aktar l-elf, disa’ mija u ˙amsin sena minn meta ©ie fostna r-Rabtin, l-Appostlu Missierna San Pawl, fejn g˙ex ©ewwa l-Grotta. Bir-ra©un ng˙idu li huwa Santwarju Internazzjonali, bl-a˙˙ar konferma taΩ-Ωjara tal-Q.T. il-Papa Benedettu XVl, fejn huwa stess talab li jΩur dan il-post Qaddis u Storiku. Minn dan il-post ˙are© il-KristjaneΩmu f’Malta u il-Parroçça tag˙na hija l-ewwel Knisja f’Malta.

Din s-sena inbidel il-Kumitat kemm dak tal-Festi Esterni u anke dak taΩ-Ûg˙aΩag˙, li jidher li hemm element tajjeb ta’ Ωg˙aΩag˙ li jixtiequ ja˙dmu g˙al dawn l-festi kbar tag˙na li huma, Il-festa ta’ Corpus Domini u dik tal-Appostlu Missierna San Pawl.

Il-Kumitat Festi Esterni jinkorpora fih dak kollu li g˙andu x’jaqsam mal-Festi Esterni. Twaqqfet kummissjoni li titmexxa mill-Kaxxier, biex isiru attivitajiet u ©bir ta’ fondi, u kummissjoni biex tkompli tirran©a l-armar. In˙atar ukoll bord Editorjali g˙all-ktieb tal-festi tag˙na.

Il-Kumitat jie˙u anke ˙sieb il-kamra tan-nar, fejn din qed titmexxa mis-Sur Raymond Borg. Nixtieq ng˙id li in-nar kollu li jin˙adem f’din il-kamra jin˙araq kollu fil-festi tag˙na. Nirringrazzja

dejjem lil dawk id-dilettanti u l-familji tag˙hom, tas-sagrifiççji li huma jag˙mlu matul is-sena, biex dawn jag˙tuna spettaklu fil-festi tag˙na, kemm dak tal-ajru u anke dak tal-art.

Ma nistax ma nsemmix u ma nirringrazzjax, lill-Wisq Rev. Arçipriet u l-Kapitlu tag˙na , li fil-laqg˙at kordjali li nag˙mlu, na˙dmu flimkien b’risq dawn il-festi, u anke is-Soçjetà tag˙na, l-Kazin San Pawl-Banda Konti Ru©©ieru, tal-g˙ajnuna kbira li dejjem jag˙tuna, anke tas-sehem li jag˙tu matul il-festi tag˙na. Jalla nibqg˙u b’din il-˙idma ta’ bejnietna.

Nixtieq nirringrazzja lil dawk li dejjem jg˙inu ©ewwa l-ma˙Ωen, speçjalment meta jkollna xi attività, u dawk il-volontiera li jarmaw fi Ωmien il-festi tag˙na.

Nirringrazzja lill-kolletturi kollha li ji©bru matul is-sena u anke fil-jiem tal-festi tag˙na. Fl-a˙˙ar nirringrazzja lil s˙abi kollha tal-Kumitat tal-˙idma li dejjem jag˙tu, biex nag˙mlu festi kbar.

Fl-a˙˙ar, nirringrazzja lilkom li tg˙inuna finanzjarjament biex dawn il-festi isiru.

Nawgura il-Festi Pawlini tag˙na lir-Rabtin kollha u nibqg˙u nΩommuhom indaf kif Ωammejnihom s’issa.

Messa©© mill-

President

Il-Bord Editorjali jirringrazzja

lid-ditti kollha li rreklamaw f’dan il-ktieb, u j˙e©©e© lilkom qarrejja

biex tag˙mlu uΩu mis-servizzi tag˙hom.

John Azzopardi


G˙add 35

3

Re©a’ wasal l-ista©un tal-festi tag˙na. Din is-sena Corpus Domini u San Pawl niççelebrawhom qishom festa wa˙da kbira.

Nibdew billi ng˙atu ©ie˙ xieraq lill-misteru tal-Ewkaristija Mqaddsa li hu l-qalba ta’ dak kollu li nistg˙u niççelebraw permezz tal-Litur©ija Mqaddsa u nkomplu bili niççelebraw il-martirju tal-Appostlu l-kbir li f’˙ajtu kien eΩempju çar tas-Sagrifiççju Ewkaristiku li kien jiççelebra. Ir-rabta bejn dawn iΩ-Ωew© çelebrazzjonijiet mhijiex xi wa˙da kaΩwali iΩda vera u profonda u hawnhekk ir-Rabat g˙andha tradizzjoni millenarja li ssostniha.

Il-grotta qaddisa, mag˙rufa u mbierka mill-Papiet mhux biss dawk riçenti iΩda wkoll fil-passat, tixhed mhux biss g˙all-preΩenza ta’ San Pawl li g˙all-tlett xhur qaddisha bil-persuna tieg˙u, iΩda wkoll kif tg˙idilna l-lo©ika, dan il-post kien imqaddes ukoll biç-çelebrazzjoni tal-ewwel Ewkaristija fuq dawn il-gΩejjer.

Ir-Rabtin li ©ew qabilna g˙arfu dan il-fatt bit-twaqqif ta’ fratellanza marbuta mas-Santissmu Sagrament sa minn qabel l-1575 proprju f’din il-knisja marbuta mad-devozzjoni Pawlina. Dan il-fatt di©a’ jixhed g˙all-din id-devozzjoni partikulari marbuta kemm mal-post Imqaddes kif ukoll mal-Ewkaristija.

L-Arçikonfraternità tas-Santissmu Sagrament l-eqdem fratellanza tas-Santissmu Sagrament fil-GΩejjer Maltin baqg˙et tissemma f’kull vista pastorali li ©iet wara dik tal-Isqof Duzina, u baqg˙et dejjem tkabbar u s-sa˙˙a˙a l-festa ta’ Corpus Domini fost ir-Rabtin. Matul iΩ-Ωminijiet il-Knisja ta’ San Pawl tar-Rabat kienet tiççelebra b’mod solenni Ωew© festi ad-unur l-Appostlu Pawlu (il-KonverΩjoni u l-Martirju) kif ukoll il-festa prinçipali ta’ Corpus Domini li kienet f’idejn il-Fratellanza tas-Sagrament.

Aktar tard ©iet imwaqqfa l-Fratellanza ta’ San

Pawl (l-unika wa˙da f’Malta) f’din l-istess knisja li mill-ewwel ˙asbet biex tordna l-istatwa sabi˙a ta’ San Pawl fuq il-mudell tal-istatwa ta’ Melchiorre Gafà. L-awtur tal-istatwa tag˙na huwa Ìovanni Caruana. Fl-istess Ωmien kienet ti©i çelebrata bil-kbir il-festa titulari tal-Martirju ta’ San Pawl bil-purçissjoni bl-istatwa kif g˙adha ssir sal-lum.

Filwaqt li l-Arçikonfraternita tas-Sagrament ˙asbet mhux biss biex tkabbar u ssebba˙ il-festa ta’ Corpus Domini, iΩda wkoll biex iΩΩejjen il-knisja ta’ San Pawl b’opri xierqa u denji g˙all-misteru daqshekk kbir. BiΩΩejjed in˙arsu lejn l-altar ma©©ur armat ta˙t it-tuΩell monumentali g˙all-festa ta’ Corpus Domini biex nifhmu l-impenn s˙i˙ ta’ din il-Fratellanza u tal-poplu Rabti biex ikollhom tron xieraq ma˙dum mill-qalb u bl-aqwa arti u seng˙a. Tant kien jimpressjona lill-missierijietna li kienu jg˙idu li ji©i l-ewwel wara t-tron tal-Ìenna.

Fuq kollox g˙andna nkunu grati lejn l-Appostlu Missierna li xe˙et l-ewwel Ωerrieg˙a ta’ din id-devozzjoni li kibret u Ωviluppat matul is-sekli sakemm waslet sa g˙andna. Din hija responsabbiltà kbira li taqa’ fuqna biex insostnu dak li bdew ta’ qabilna u nie˙du ˙sieb il-patrimonju prezzjuΩ li ˙allew filwaqt li n©eddu u nsaffu din id-devozzjoni biex tkun relevanti g˙all-bniedem tal-lum. Illum donnu hawn qawmien ©did u nteress qawwi fl-adorazzjoni fis-skiet.

Diversi nies qed isiru aktar konxji tal-bΩonn tat-talb. Dan jixhdu l-popolarità tal-knisja ta’ San Bert g˙all-adorazzjoni fejn aktar minn ˙amsa u sebg˙in ru˙ kull ©img˙a jg˙amlu s-sieg˙a ta’ adorazzjoni tag˙hom. Il-pass li jmiss huwa li dan it-talb u din l-adorazzjoni trid twassalna li b˙al San Pawl ninbidlu f’Ewkaristija ˙ajja billi nimpenjaw rwie˙na biex Kristu jsir mag˙ruf u ma˙bub minn kul˙add. Hekk biss San Pawl ikun jista’ jitpaxxa bina u j˙ossu tassew Missierna li nissilna fil-fidi.

Festa Wa˙da Kbira

Messa©© mill-

ArçiprietKan. Louis Suban


G˙add 35

4

Óamsa u tletin sena ilu, il-Kumitat tal-Festi Esterni Corpus Domini u San Pawl ˙ass il-˙tie©a li jippublika il-programm tal-festi mhux aktar f’forma ta’ fuljett bid-dettalji tal-©ranet u l-attivitajiet tal-festa imma f’forma ta’ ktejjeb li barra il-programm jinkludi sensiela ta’artikli storiçi u riçerka miktuba ˙afna drabi minn studjuΩi minn Malta kollha. Dan kien Ωmien, fejn ma kienx jeΩisti internet, websites u facebook, u stazzjonijiet differenti ta’ radjijiet u televiΩjoni. Kien Ωmien fejn il-kitba stampata kienet kollox. Kien Ωmien fejn l-istampar kien g˙adu jsir b’mod mekkaniku u ˙afna drabi bl-idejn, b’limitazzjonijet kbar biex wie˙ed jipproduçi ritratti sabiex jikkumplimentaw l-istess artikli.

Illum nistg˙u ng˙idu li il-festi tag˙na huma kumplimentati bi tliet websites b’pagni fuq Facebook u hi5. L-a˙barijiet li nkunu irridu inwasslu jaslu fi ftit sekondi. Huwa Ωmien interessanti f’dan il-qasam u trid toqg˙od attent li ta©©orna kuljum. Huwa mod stupend ta’ kif iΩΩomm kuntatt. B’danakollu tibqa’ tin˙ass il-˙tie©a li ta’ kull sena inkomplu b’din is-sensiela tant imfittxija ta’ Il-Festi Tag˙na li din is-sena qed tara il-35 ˙ar©a.

Ta’ kull sena nippruvaw nimmortalizzaw avvenimenti b’pubblikazzjoni ta’ artikli storiçi u ritratti antiki li ̇ afna drabi jkunu qed ji©u ippublikati g˙all-ewwel darba. Hekk g˙amilna b’suççess is-

Editorjal

Il-Festi Tag˙na

fir-Rabat ta’

San Pawl

sena l-o˙ra wara iΩ-Ωjara memmorabbli tal-QT il-Papa Benedittu XVI kif l-istess konna g˙amilna 20 sena qabel fl-ewwel Ωjara tal-Beatu Ìwanni Pawlu II fl-1990 meta Ωar il-Grotta qaddisa ta’ San Pawl.

Dan kollu jkun jista’ jsir bil-g˙ajnuna ta’ ˙afna nies li jinteressaw ru˙hom fl-istorja, u o˙rajn li ˙afna drabi minn jeddhom jiddeçiedu li jg˙addulna materjal u ritratti li jkunu fil-pusses tag˙hom u li jkunu g˙addew minn ©enerazzjoni g˙al o˙ra fi hdan l-istess familja. Lil dawn il-persuni ma’ g˙andniex kliem biΩΩejjed biex nirringrazzjawhom minn qalbna.

L–istess nag˙mlu lil dawk li kull sena jg˙inuna billi jirreklamaw f’dan il-ktejjeb. Nirringrazzjaw ukoll lis-sostenituri u benefatturi o˙ra u lilkom g˙eΩieΩ qarrejja tal-interess tag˙kom u n˙e©©ukom li tibqg˙u tg˙inuna u tag˙mlu uΩu minn dawk id-ditti li jirreklamaw f’dan il ktejjeb. B’hekk nassiguraw li nibqg˙u nΩommu il-livell ta’ pubblikazzjoni li minn dejjem ippruvajna nΩommu.

G˙alina din il-pubblikazzjoni qatt ma’ serviet b˙ala mezz ta’ introjtu, imma dejjem rajna fiha mezz ie˙or kif nibqg˙u nxerrdu tag˙rif dwar l-istorja u l-kultura li jappartjenu lill-Knisja Kolle©©jata u Proto Parrokkjali tar-Rabat, ir-Rabat ta’ San Pawl.


G˙add 35

5

Dan ir-Ritratt qieg˙ed ji©i ppubblikat fl-okkaΩjoni tal-Beatifikazzjoni tal-Papa Ìwanni Pawlu II nhar l-1 ta’ Mejju 2011 li Ωar il-Grotta u l-Parroçça tag˙na fiΩ-Ωjara Pastorali tieg˙u f’Malta fl-1990.


G˙add 35

8

Il-Qniepen tal-Knisja Kolle©©jatata’ San Pawl tar-Rabat

Din is-sena 1911, ja˙bat iç-çentinarju tal-mi©ja fostna u tat-tlug˙ fil-kampnar tal-Knisja Kolle©©jata ta’ San Pawl tar-Rabat, tas-sett ta’ ˙ames qniepen, xog˙ol il-funderija Daciano Colbachini ta’ Padova fl-Italja.

Il-Knisja Kolle©©jata ta’ San Pawl tar-Rabat, li nbniet fis-seklu XVII, bil-©eneroΩità tal-benefattiçi Cosmana Navarra, fl-1744 kellha biss Ωew© qniepen fil-kampnar tag˙ha1 li wa˙da minnhom kienet g˙otja tal-istess Cosmana Navarra2. Nafu li fl-1744, wa˙da miΩ-Ωew© qniepen li kien hemm fil-kampnar ©iet imdewba u ma˙duma mill-©did. Kellha piΩ ta’ erba’ qnatar3.

Sett ÌdidJekk il-Knisja Parrokkjali ta’ San Pawl fl-

1911 akkwistat sett ©did ta’ ˙ames qniepen, dan kien dovut g˙ax-xog˙ol li twettaq minn kumitat li twaqqaf apposta u l-appo©© li sab mir-Rabtin. Dan il-kumitat kien immexxi mill-Kappillan Dun Karm Sammut DD4. Dan is-saçerdot Qormi kien ̇ a f’idejh it-tmexxija tal-parroçça Pawlina fl-19075 u baqa’ jmexxieha sal-1921.

Fil-kumitat, minbarra l-Kappillan Sammut, kien hemm il-kanonçi kolle©©jali Dun Pietru Pawl Xuereb u Dun Vinçenz Mangani, is-saçerdoti Dun

Fran©isk Portelli, Dun Vinçenz Sant u Dun Vinçenz Vassallo, u Ωew© lajçi li kienu n-Nutar Fran©isk Catania u s-Sur Pietru Pawl Borg. Is-segretarju tal-kumitat kien Dun Mikiel Theuma Castelletti.6

Il-Funderija Daciano ColbachiniIs-sett ta’ ˙ames qniepen ©ie ffundat mid-ditta

‘Daciano Colbachini’ ta’ Padova fl-Italja. Din id-ditta twaqqfet fl-Italja fis-seklu XVII minn Giuseppe Colbachini li waqqaf funderija flimkien ma’ ˙uh Antonio. Fil-bidu tas-seklu XIX din il-funderija ttie˙det fil-belt ta’ Padova. Fl-1898, din ng˙atat it-titlu ta’ Funderija Pontifiçja mill-Papa Ljun XIII (1878-1903).

Fl-1928 din id-ditta ˙admet sett qniepen g˙ad-Duomo ta’ Messina. Wa˙da minn dawn il-qniepen jisimha “Paulina” u fuqha d-ditta Colbachini pproduçiet riliev tal-istatwa titulari tar-Rabat bil-lifg˙a fejn ri©lejn San Pawl tan-na˙a tal-lemin filwaqt li fuq in-na˙a tax-xellug jidher il-bastiment tan-nawfra©ju. Dan ir-riliev hu kopja eΩatta ta’ dawk li nsibu fuq kull wa˙da mill-˙ames qniepen fil-Kolle©©jata tar-Rabat.

Fl-1932 din id-ditta ̇ admet qanpiena imsemmija Ave Maria g˙all-baΩilika ta’ San Pietru fil-Vatikan. Din hi l-qanpiena li ta’ kuljum tintuΩa’ biex issejja˙

lin-nies g˙all-quddies.7

Erba’ qniepen jaslu MaltaErba’ mill-qniepen waslu Malta fl-

a˙˙ar ta’ Settembru 1911 kif jo˙ro© çar minn dan ir-rapport li deher f’gazzetta lokali:

“Four of the bells weighing, 27, 12½, 7 and 3 cwt respectively arrived during the week by the S. S. Adria from Fiume, the largest weighing 54… being held over to early shipment.

Upon being landed the four bells

Minn Winston L. Zammit BA (Hons) MA

f’g˙eluq il-mitt sena mill-wasla tag˙hom u t-tlug˙ tag˙hom fil-kampnar

Il-Kampnar bil-qniepen il-qodma c 1900


G˙add 35

9

were placed on cars under the skillful superitendence of Cr Sgt Psaila, and Sergeant C. Galea R.A. for transportation to Citta Vecchia where upon arrival the consignment received on ovation”8.

Minn dan ir-rapport jo˙ro© biç-çar li filwaqt li erba’ qniepen waslu Malta fl-a˙˙ar ©img˙a ta’ Settembru, il-qanpiena l-kbira waslet aktar tard. L-erbg˙a qniepen twasslu sar-Rabat minn suldati tar-Ri©ment Malti Royal Malta Artillery, ta˙t it-tmexxija tas-sur©ent ma©©ur C Psaila, u s-sur©ent C. Galea.

Il-Konsagrazzjoni tal-Qniepen il-Ìodda

Din il-festa ©iet iffissata g˙all-Óadd 15 t’Ottubru 1911 fit-3.30pm u kellha titmexxa mill-E.T. Mons Angelo Portelli O.P. Isqof Titulari ta’ Selinunte u AwΩilarju tal-Arçisqof ta’ Malta Mons Pietru Pace DD.9

Fil-fatt dakinhar filg˙odu Mons Angelo Portelli O.P. mar fir-Rabat fejn filg˙odu amministra l-griΩma lit-tfal rabtin. Wara nofsinhar imbag˙ad assistit minn Ωew© kanonçi tal-katidral, Mons Pietru Fran©isku Cavendish u Mons Francesco Magri, iç-çeremonier djoçesan u l-kappillan Sammut u l-kleru tal-parroçça tar-Rabat, mexxa ç-çerimonja tat-tberik

u tal-konsagrazzjoni tal-qniepen fil-preΩenza ta’ folla kbira ta’ nies.

L-ewwel qanpiena, il-kbira, ©iet iddedikata lill-Appostlu Missierna San Pawl, il-Qalb Santissima ta’ Ìesù, is-Santissimu Salvatur u San Ìor© Martri. Din il-qanpiena li kellha b˙ala parrinu lill-kappillan Dun Karm Sammut, g˙andha fuqha din l-iskrizzjoni:

Il-kleru tar-Rabat b’rit solenni ddedikaw ̇ ames qniepen tal-bronz, kollha b’il˙na u ˙sejjes distinti, li ̇ adu ̇ sieb li jsiru, lill-Appostlu Pawlu, il-patrun tas-sema tal-Maltin.

Ir-raba’ qanpiena li kellha b˙ala parrinu lill-Konti ta’ Mont Alto Francesco Piscopo Macedonia ©iet iddedikata lil San ÌuΩepp, l-Immakulata Kunçizzjoni u Sant’An©lu Martri, kellha fuqha l-iskrizzjoni:

L-isem tas-saçerdot teologu u duttur ÌuΩeppi Manduca li bi flusu g˙amel dan il-bronz qaddis ma jintesiex minn dawk li ji©u warajh, 23 ta’ Settembru

Mill-iskrizzjoni jidher biç-çar li din il-qanpiena t˙allset minn Dun ÌuΩepp Manduca DD saçerdot mill-parroçça tar-Rabat.

It-tielet qanpiena li kellha b˙ala parrinu lill-patrijott Rabti n-Nutar Francesco Catania ©iet iddedikata lill-Madonna tal-Karmnu, San Ìwann Appostlu u Evan©elista u San Fran©isk t’Assisi u kellha fuqha din l-iskrizzjoni:

Fi Ωmien il-Papa Piju X, l-Arçisqof Pietru Pace, il-kappillan duttur teologu Carmelo Sammut, il-qniepen tal-bronz ©odda sej˙u g˙all-ewwel darba lill-poplu biex ifa˙˙ar lil Alla, nhar it-23 ta’ Settembru 1911.

Il-membri tal-RMA responsabbli mill-©arr u t-tlug˙ tal-qniepen bilqieg˙da fin-nofs jidher il-Ma©©ur Psaila.

Il-qanpiena l-kbira fil-funderija Colbachini f’Padova.


G˙add 35

10

It-tieni qanpiena li ©iet iddedikata lil San Kosma Martri, Ìesù Imsallab u San Pietru Appostlu kellha b˙ala parrinu lin-negozjant F. Pace Asciak, kellha fuqha din l-iskrizzjoni:

Qatt ma jintesew il-merti kbar ta’ Cosmana Navarra mara ta’ siwi kbir g˙al dan it-tempju parrokkjali li jfakkru l-©eneroΩità tag˙ha dan il-kampnar qaddis u l-qniepen qodma.

Fuq l-istess qanpiena hemm l-arma tal-benefattriçi TereΩa Muscat u l-iskrizzjoni:

Ma jwarrab qatt minni t-tif˙ir ta’ TereΩa Muscat l-armla ta’ Filippu Privigni.

Is-Sur Salvatore Cutajar, kien il-parrinu tal-˙ames qanpiena Ωg˙ira, li ©iet iddedikata lill-Madonna tal-Vitorja u San Alwi© Gonzaga u Sant Antnin ta’ Padova kellha din l-iskrizzjoni:

L-a˙wa Antonio Luigi Salvu Cutajar u o˙thom Vitorja g˙anew din il-parroçça ta’ San Pawl b’dan il-bronz qaddis.

Fuq ix-xoffa ta’ kull qanpiena tinsab ukoll din l-iskrizzjoni:

Il-Funderija Pontefiçja premjata Daciano Colbachini e Figli, Padova, fis-sena 1911.

L-iskrizzjonijiet imsemmija bil-Latin, kienu xog˙ol tal-pinna tal-latinista Mons Luigi Farrugia DD. Il-qniepen kienu mΩejna “con gusti di arabeschi” u “basso rilievi” ta’ figura u simboli tal-qaddisin, ta’ w˙ud mill-qaddisin li lilhom ©ew iddedikati.

Wara ç-çerimonja sar riçeviment fid-dar tal-Kappillan Dun Karm Sammut DD.11 G˙al din l-okkaΩjoni l-Isqof Portelli ©ie mog˙ti qanpiena Ωg˙ira tal-fidda, kopja eΩatta tal-kbira, b’katina mdendla mag˙ha fuq stand tal-ebanu b’kitba bil-latin fuq pjança tal-fidda li tg˙id hekk12;

ANGELO PORTELLISodali. Dominciano. Antist.

SelinvntinoQvi. Id. Oct. MCMXI

Nova. Aera. Campana. QvinqveIn. sacra. Tvrri. Aedis. Rabatanae

Collocanda. Solenni. Ritv. Lvstravit

Dehra o˙ra tal-qniepen armati fuq iz-zuntier.

Is-sett tal-qniepen fuq iz-zuntier kif wasslu kollha mix-xatt.

Il-Kappillan Sammut waqt l-armar bil-qniepen g˙all-konsagrazzjoni.


G˙add 35

11

Coetvus. CvrialivmHvic. Rei. Promovendae

Offert

Bil-Malti; lil Angelo Portelli, Dumnikan, Isqof ta’ Selinunte, li fil-15 ta’ Ottubru 1911, bierek b’rit solenni l-˙ames qniepen ©odda tal-Bronz, li g˙andhom jitqieg˙du fil-kampnar tal-Knisja tar-Rabat, il-Kumitat tal-Parroçça inkarigat minnhom, joffri.

It-Tlug˙ tal-QniepenIl-˙sieb kien li l-qniepen kollha

jittellg˙u f’posthom f’daqqa l-Óadd, 22 t’Ottubru, iΩda mbag˙ad ix-xog˙ol inqasam fuq jumejn. Is-Sibt, 21 t’Ottubru tellg˙u tlieta miΩ-Ωg˙ar u tnejn minnhom tqieg˙du f’posthom filwaqt li dil-qanpiena l-kbira, ta’ warajha, u Ω-Ωg˙ira, tqieg˙du f’posthom l-g˙ada l-Óadd 22 t’Ottubru fil-preΩenza ta’ folla kbira ta’ nies li ©ew minn kull na˙a tal-gΩira.13

Il-Qniepen ittellg˙u u tqieg˙du f’posthom minn numru ta’ suldati tar-Royal Malta Artillery ta˙t it-tmexxija tas-Sur©ent Ma©©ur Psaila u s-Sur©ent C. Galea, li f’Settembru kienu ˙adu ˙sieb jittrasportaw il-qniepen mix-xatt tal-Belt Valletta sar-Rabat. F’din il-missjoni ˙admu ta˙t it-tmexxija ta’ Psaila u Galea, il-kapurali, Tanti, Attard u Gauci u l-“gunners” Lanzon, Mifsud, Xerri, Gauci, Dimech, Camilleri, ilkoll membri tat-tielet kumpanija tar-Royal Maltese Artillery14.

Ix-xog˙ol tat-tlug˙ ma kienx wie˙ed ˙afif. It-tqeg˙id tal-qanpiena l-kbira kien diffiçli filfatt f’gazzetta lokali tg˙idlna li Difficile pure e pendentissimo fu il trasporto delle campane maggiore dalla terazza (bejt) della chiesa fejn tqieg˙du qabel tqieg˙du fil-kampnar. IΩda kollox irnexxa b’wiçç il-©id ta˙t id-direzzjoni tas-Sur©ent Ma©©ur Psaila.

Kif il-qniepen kienu kollha f’posthom indaqqet bihom stess melodija li kienet miktuba g˙all-okkaΩjoni mill-Professur Emm Bartoli, li kien wie˙ed mill-erba’ surmastrijiet tal-muΩika li ççertifikaw l-intonazzjoni tal-qniepen. Mieg˙u kien hemm ukoll

Il-Banda Konti Ru©©ieru tferra˙ ir-Rabti fl-okkaΩjoni tal-konsagrazzjoni tal-qniepen.

Is-Surmast Antonio Agius jidderie©i l-Banda Konti Ru©©ieru fl-istess okkaΩjoni.

Il-mument storiku tal-konsagrazzjoni.


G˙add 35

12

L-Isqof Portelli jbierek il-qanpiena l-kbira. Fuq il-lemin tieg˙u ta˙t il-palma eΩatt jidher il-Kappillan Sammut.


G˙add 35

13

Mro Antonio Nani, Mro Lorenzo Gatt u Mro Antonio Agius (dak iΩ-Ωmien surmast direttur tal-Banda Konti Ru©©ieru). G˙al din l-okkaΩjoni ©iet armata skrizzjoni dekorata li ©iet imdendla mal-kampnar tal-Parroçça. Din l-iskrizzjoni kienet tg˙id hekk:

PAVIO APOSTOLOCOELESTI MELITESIVM

PATRONOQUINQUE CAMPANA AERATOTIDEM VOCIS SONIBUS

DISTINTAQUAE CONFLARI CVRARVNT

CVRIALES RABATANISOLLEMNI RITV D.D.

ID. OCT. MXMXI

Bil-Malti: Lill-Appostlu Pawlu, il-Patrun tas-sema tal-Maltin, ˙ames qniepen tal-bronz, kull wa˙da b’˙oss distint, li ˙asbu biex isiru n-nies tal-Parroçça tar-Rabat, b’rit solenni ©ew dedikati fil- t’Ottubru 1911.

Fl-a˙˙ar ta’ din il-festa kbira tant kien kbir il-fer˙ tar-Rabtin li fl-entuΩjaΩmu tag˙hom refg˙u lis-Sur©ent Ma©©ur Psaila mid-dar tal-kappillan u ˙aduh fuq spallejhom sal-KaΩin San Pawl, bid-daqq tal-marçi tal-Banda Konti Ru©©ieru, li g˙alqet din il-festa.15

Il-qniepen din is-sena jag˙lqu mitt sena fil-kampnar tal-Knisja Kolle©©jata ta’ San Pawl, u daqstant l-ilhom iferr˙u lir-Rabtin, bid-daqq ferrie˙i tag˙hom, kull sena fil-Festi ta’ Corpus Domini, San Pawl u l-Konsagrazzjoni tal-Knisja. Sej˙u lir-Rabtin g˙al kull funzjonijiet tal-Kungress Ewkaristiku (1913), iç-Çentinarju tan-Nawfra©ju (1960), it-twaqqif tal-Kolle©©jata (1963) u ç-çentinarju tal-Martirju ta’ San Pawl (1967), u daqqew noti ferrie˙a matul il-funzjonijiet tas-sena Pawlina (2008-2009).

Personalment niftakar in-noti ferrie˙a tag˙hom nhar lapsi tal-1990, meta t-tokki tag˙hom ˙abbru l-wasla tal-Beatu Papa Ìwanni Pawlu II fir-Rabat, fl-okkaΩjoni tal-ewwel Ωjara pastorali tieg˙u f’Malta. Hekk re©g˙u g˙amlu meta l-istess papa qaddis

Is-Sibt 21 t’Ottubru 1911 waqt it-tlug˙ ta’ wa˙da mit-tliet qniepen iΩ-Ωg˙ar.

Waqt it-tlug˙ tat-tielet qanpiena.

Il-qanpiena l-kbira waqt li qed tidda˙˙al fil-kampnar.


G˙add 35

14

irritorna fir-Rabat fl-2001 kif ukoll is-sena li g˙addiet meta s-suççessur tieg˙u l-QT il-Papa Benedittu XVI g˙amel iΩ-Ωjara storika tieg˙u fil-Knisja Kolle©©jata u Parrokkjali tar-Rabat u b˙al predeçessur tieg˙u Ωar ukoll is-santwarju tal-Grotta.

Referenzi 1 A Ferris “Descrizione delle Chiese di Malta

e Gozo (Malta 1866) p 102 G Azzopardi “Il Parroçça ta’ San Pawl tar-Rabat Kronaka tal-a˙˙ar 300 sena mill-ktieb Tifkira tat-300 sena tal-bini tal-parroçça ta’ San Pawl Rabat (1983).

2 L’Avvenire 28.X.-1911 p2 3 G. Azzopardi op. cital 4 L’Avvenire 28.X.1911 p2 5 The Daily Malta Chronicle 20.XII.1907 6 L’Avvenire 28.X.1911 7 Tag˙rif mi©bur mis-Sur Joseph Scerri mis-

sit elettroniku:www.henokiens.com/index_colbachini

8 The Daily Malta Chronicle 29.IX.1911 9 L’Avvenire 12.X.1911 10 IBID 28.X.1911 11 L’Avvenire 28.X.1911 12 L-Isqof Li Óabbu Kul˙add, P Filipp Mallia

Op 1982 pg 113 13 L’Avvenire 28.X.1911 14 Tag˙rif mi©bur mis-Sur Joseph Scerri,

minn kwadru b’numru ta’ ritratti tifkira tal-okkaΩjoni. Dan il-kwadru g˙andu fuq in-na˙a ta’ wara tieg˙u t-timbru tal-Kappillan Sammut.

15 L’Avvenire 25.X.1911

Nota: G˙al tag˙rif ie˙or fuq din il-©rajja ara wkoll Il-Festi Tag˙na 1981, Pg 5 artiklu miktub mis-Sur George Fenech. Nixtiequ nirringrazzjaw lill-Monsinjur Ìwann Azzopardi, u lis-Sur Ìor© Borg Asst Librar, Librerija Nazzjonali, G˙awdex g˙all-informazzjoni li g˙o©obhom jg˙addulna. IΩda fuq kollox nixtiequ nirringrazzjaw lis-Sur Paul Spiteri, pro neputi tal-ex kappillan, Mons Carm Sammut g˙at-tag˙rif u r-ritratti li g˙o©bu jg˙addielna.

It-tlug˙ tal-qanpiena l-kbira.

Ir-raba qed tin©arr sal-kampnar fuq il-lemin jidher il-Kappillan Sammut.

Il-qanpiena il-kbira qed ti©i mkaxkra fuq par travi fuq il-bejt tal-knisja parrokkjali.

L-iskrizzjoni kbira li tqieg˙det mal-kampnarg˙all-okkaΩjoni.


G˙add 35

15

War

a m

ix-x

ellu

g g˙

al-l

emin

: Du

n F

ran

©isk

Po

rtel

li, D

un

Vin

çen

z S

ant,

Du

n M

ich

ele

Th

eum

a, D

un

Vin

çen

z V

assa

llo u

s-S

ur

Pie

tru

Paw

l Bo

rg.

Qu

dd

iem

: il-

Kan

. Pie

tru

Paw

l Xu

ereb

, il-

Kap

pill

an C

arm

Sam

mu

t u

l-K

an. V

inçe

nz

Man

gan

i.N

ieq

es m

ir-r

itra

tt: i

n-N

uta

r F

. Cat

ania

.


G˙add 35

16

Ir-Rigal tal-Papa Benedittu XVI lill-Grotta ta’ San Pawl

u Tifkiriet O˙ra tal-Papiet

Darba rçevejt telefonata ming˙and in-Nunzju Appostoliku biex nag˙tih kopja o˙ra tal-Ktieb Salve Pater Paule g˙ax xi ˙add minn Ruma kellu bΩonn kopja tieg˙u. Tajtulu bla ma fhimt g˙aliex.

Meta fis-17 t’April il-Papa Benedittu XVI, ftit wara li wasal Malta, ©ie jΩur il-Grotta rajna fuq mejda çkejkna fil-Grotta kaxxa mdaqqsa miksija b’©ild abjad fin u fuq il-wiçç tag˙ha l-arma tal-istess Papa Benedittu sgraffita lewn id-deheb. Wara li l-Papa talab fil-Grotta u ffirma l-ktieb tal-visitaturi, infet˙et din il-kaxxa u l-Papa ppreΩenta lill-Arçipriet lampier tal-fidda ndurat. Il-lampier kien fih erbg˙a rilievi b’erbg˙a episodji mill-˙ajja ta’ San Pawl, kif ukoll sitt skrizzjonijiet bil-Latin. Il-lampier kien ir-rigal tal-Papa Benedittu lill-Grotta b’tifkira taΩ-Ωjara tieg˙u fiha.

Fil-ktieb tal-Festa tas-sena l-o˙ra di©à nkiteb xi ˙a©a dwar dan ir-rigal li n˙adem f’Ruma mid-ditta Savi1. Hawnhekk se nag˙ti aktar dettalji wara li d-Ditta Savi fuq talba tieg˙i bag˙titilna kopja tad-disinji kollha li saru mill-istess Ditta biex isir dan il-lampier. Irrid inΩid li qabel ma tlabt dawn id-

Mons. Ìwann Azzopardi

Il-Papa Benedittu jippreΩenta l-lampier lill-Arçipriet fil-Grotta

Id-disinn s˙i˙ tal-lampier u l-lampier li ©ie esegwit

disinji lid-Ditta biex narkivjahom fil-MuΩew kont ikkonsultajt lil Mons. Alfred Xuereb, segretarju partikulari tal-Papa u l-konsulent artistiku g˙al dan id-disinn. Mons. Xuereb kien favorevoli u rrakkomanda lid-Ditta biex tibg˙athomlna. Il-pakkett wasal bil-posta fid-9 ta’ Novembru 2010 u kien fih tlett folji kulur sepia (34 x 50cm) u Ωew© folji bojod (30 x 42cm). L-ewwel folja fiha d-disinn s˙i˙


G˙add 35

17

Id-disinnji ori©inali tar-rilievi

Id-disinnji tal-iskrizzjonijiet: l-ori©inali u l-finali

tal-lampier. Kull wa˙da mill-˙ames folji l-o˙ra fiha numru ta’ disinji. Meta teskludi d-disinji duplikati, b’kollox issib 20 disinn ta’ riljievi: minn dawn l-20 disinn ©ew esegwiti ˙dax waqt li d-disg˙a l-o˙ra ©ew imwarrba.

Mill-istudju ta’ dawn id-disinji jo˙or©u tlett konkluΩjonijiet:

1. Id-ditta Fratelli Savi, ta’ Claudio u Piero Savi, li g˙andha s-sede tag˙ha f’numru 14 Vicolo del Farinone, Ruma ©iet mitluba thejji disinn g˙al lampier tal-fidda ndurat li l-Papa Benedittu XVI ried jag˙ti lill-Grotta ta’ San Pawl. L-idea ©enerali tad-disinn ing˙o©bot u d-ditta ©iet mitluba thejji d-disinji g˙all-bassorilievi u l-iskrizzjonijiet tieg˙u.

2. Is-su©©etti tar-riljievi kienu se jkunu (1) is-Sej˙a (la Chiamata) ji©ifieri l-KonverΩjoni (kelma li llum qed tintuΩa anqas); (2) il-Martirju, (3) in-Nawfragju u (4) il-Predikazzjoni (Predicatore).

3. Ma jirriΩultax jekk id-disinji li ©ew preΩentati kinux invenzjoni ori©inali jew inkella kinux ispirati minn kwadri li jinsabu barra minn pajjiΩna. IΩda meta ©ew preΩentati, saru konsiderazzjonijiet ©odda. L-ewwelnett ©ie deçiΩ li wie˙ed mis-su©©etti

jinbidel: flok San Pawl jipprietka isir riljiev ta’ San Pawl jag˙mel il-miraklu ta’ fejqan f’Malta. It-tieni ttie˙det id-deçiΩjoni feliçi – forsi minn Mons. Alfred Xuereb stess –li jsiru disinji ©odda baΩati fuq pitturi li jinsabu f’Malta u g˙alhekk huma di©à mag˙rufin mill-Maltin.

Na˙seb li kien hawn li talbuni l-ktieb tal-wirja li kienet saret fil-MuΩew tal-Kulle©© fis-sena Pawlina (2008-2009). Dan il-ktieb fih di©à illustrazzjonijiet


G˙add 35

18

ta’ kwadri li jinsabu f’Malta u li fis-sena Pawlina rawhom ̇ afna Maltin u barranin, fosthom il-Kardinal Ennio Antonelli, il-mibg˙ut speçjali tal-Papa g˙al Malta g˙as-sena Pawlina. B’hekk ma kienx hemm g˙alfejn jittie˙du ritratti ©odda. Ir-ritratti llustrati fil-ktieb tal-wirja intag˙Ωlu g˙ax huma l-a˙jar fuq is-su©©ett tag˙hom, anki jekk f’Malta hemm kwadri o˙rajn fuq l-istess su©©ett. Naturalment minn dawn il-kwadri riedu jintag˙Ωlu biss dettalji çentrali, g˙ax ir-riljievi tal-lampier huma biss ta’ ftit çentimetri.

3. Fl-a˙˙arnett ©ie deçiΩ li jinbidel l-ilsien tal-iskrizzjonijiet: dawn kienu bit-taljan u issa saru bil-Latin, l-ilsien sabi˙ uffiçjali tal-Knisja.

Ni©u mela g˙all-g˙aΩliet finali tal-kwadri.1. Is-sej˙a ta’ Pawlu. Il-kwadru li ng˙aΩel

hu dak li jinsab fil-Knisja ta’ San Pawl li hemm f’Bormla u li kien ©ie mpitter mill-artist Malti Rokku Buhagiar (1723-1805)2. Il-Knisja ta’ San Pawl f’Bormla hi dedikata lis-Sej˙a (KonverΩjoni) ta’ San Pawl, u ©iet mibnija mill-©did fl-1741. Fil-bidu kellha kwadru titulari ie˙or iΩda l-Isqof Labini

kien ordna titular ©did, li hu dak preΩenti. Sal-gwerra t-titular il-qadim kien g˙adu merfug˙ fil-knisja.

2. In-Nawfra©ju ta’ San Pawl f’Malta. Il-kwadru li ntag˙Ωel hu dak titulari tal-knisja tal-Ó©ejje© f’San Pawl il-Ba˙ar, knisja mibnija mill-Gran Mastru Aloph de Wignacourt u li g˙adha sal-lum tappartieni lill-Grotta ta’ San Pawl. Il-kwadru hu attribwit lill-pittur Sqalli li ˙adem f’Malta, Giulio Cassarino3. Il-kwadru sar fis-sena 1617 u man-nies li hemm madwar San Pawl l-artist da˙˙al ukoll lill-istess Gran Mastru Wignacourt kif ukoll lilu nnifsu, bilwieqfa bil-paletta tal-kuluri ˙dejn ri©lejh.

3. Il-Fejqan ta’ missier Publiju. Ìie mag˙Ωul ix-xog˙ol tal-Pittur Elio Coccoli (1880-1974) ta’ Brescia li jinsab fis-saqaf tal-Kolle©jata ta’ San Pawl tar-Rabat4.

4. Il-Martirju ta’ San Pawl5. Il-kwadru li ©ie mag˙Ωul g˙andu storja kurjuΩa li tajjeb tinkiteb. Huwa wie˙ed minn serje ta’ tnax-il kwadru orizzontali li juru l-martirju tat-tnax l-appostlu iΩda f’dawn il-kwadri kull appostlu hu muri darbtejn,

Il-Konversjoni: pittura, disinn, riliev

In-Nawfra©ju: pittura, disinn, riliev


G˙add 35

19

darba ˙aj u attiv u darba qed isofri l-martirju u f’xi kaΩ anki darb’o˙ra fil-glorja. Din is-serje kienet proprjetà tal-kollegjali tal-Grotta u kienet in©abet mill-Conservatoria tal-Ordni ta’ San Ìwann biex iΩΩejjen is-sagristija l-©dida tal-Knisja ta’ San Publiju li nbniet fl-ewwel snin tal-1680. Fil-fatt dawn il-kwadri baqg˙u f’din is-sagristija g˙al aktar minn tlett mitt sena, u ©ew trasferiti fis-sagristija Ω-Ωg˙ira ta’ San Pawl mill-Arçipriet Louis Suban ftit snin ilu biex jitgawdew aktar.

X’kienet il-Conservatoria tal-Ordni ta’ San Ìwann? Kull kavallier kien marbut li wara mewtu erbg˙a minn kull ˙amsa ta’ ©idu jg˙addi lill-Ordni, u seta’ jiddisponi biss minn parti wa˙da minn ˙amsa ta’ ©idu. Allura l-Ordni kellu ‘ma˙Ωen’ kbir ta’ opri tal-arti m˙ollija mill-Kavallieri wara mewthom; dawn kienu jing˙ataw jew jinbieg˙u skont il-bΩonn tal-mument. Meta nbniet is-sagristija ©dida tal-kulle©©, ir-rettur tal-Grotta nzerta kien l-istess Gran Prijur tal-Ordni, Fra Pierre Viany, li kellu s-setg˙a jordna li jin©iebu minn dan il-post il-kwadri me˙tie©a biex tiΩΩejjen din is-sagristija.

Ma’ dan is-sett tal-appostli l-kolle©jali ©abu wkoll il-Kurçifiss qadim tant sabi˙ tal-injam u r-relikwa tas-Sudarju ta’ Kristu.

X’wassal biex tinbena sagristija ©dida tal-knisja ta’ San Publiju? Nafu li l-Knisja ta’ San Pawl mibnija minn Cosmana Navarra damet ˙afna snin b’kappellun wie˙ed, dak ta’ San Anton g˙ax l-ispazju ta’ pari©©u kien okkupat mill-©nien tal-Ordni u l-Gran Mastru Nicola Cotoner ma riedx içedih lil Cosmana biex tkompli l-Knisja. Mal-mewt ta’ dan il-Gran Mastru, la˙aq Gregorio Carafa li mill-ewwel ippermetta l-g˙oti tal-©nien biex titkompla l-Knisja basta Cosmana Navarra tibnilu minn flusha, waqt ix-xog˙ol, sagristija ©dida bl-aççessorji tag˙ha.

Kien dejjem iberren f’mo˙˙i biex insib l-awtur ta’ din is-serje ta’ kwadri. Kull wie˙ed hu miΩg˙ud b’˙afna figuri u l-istil hu antik. Fil-katalgu tal-wirja Pawlina tat-2008/9, il-kwadru tal-Martirju ta’ San Pawl kien ©ie inkluΩ u attribwit lill-pittur Sqalli tas-seklu 17. IΩda l-kittieb stqarr li din is-serje ta’ tnax-il kwadru timmerita aktar studju.

Konna fortunati li mill-internet sirna nafu li

Il-Fejqan: pittura, disinn, riliev

Il-Martirju: Pittura, disinn, riliev


G˙add 35

20

d-ditta Renzo Campanini ta’ Siena rreklamat g˙all-bejg˙ serje ta’ 13 l-inçiΩjoni fi stat ta’ konservazzjoni mill-a˙jar, li juru l-martirju tat-tnax l-appostlu flimkien mal-Passjoni ta’ Kristu. Mill-ewwel deher li hemm xebh kbir mal-kwadri tag˙na. Is-serje s˙i˙a kienet tqum euro 2,360 (qisu elf lira Maltin). D˙alt f’korrispondenza mad-ditta li kkoperat bil-bosta u bag˙titlna r-ritratti ta’ serje kollha. IrriΩulta li s-serje tag˙na hija kopja fuq it-tila mill-aktar fidila ta’ dawn l-inçizjonijiet. L-inçizur hu l-mag˙ruf artist OlandiΩ Hendrick Goltzius (1588-1617) fuq l-invenzjoni ta’ M. De Vos. Ma nafux meta u minn min saru l-kopji fil-pittura li g˙andna fir-Rabat. Lanqas nafu jekk is-serje s˙i˙a meta kienet fil-Conservatoria tal-Ordni kellhiex ukoll il-kwadru l-ie˙or tal-Passjoni ta’ Kristu.

Min pitter dawn l-inçizjonijiet ˙alla barra l-kliem li jinsabu fl-inçizjonijiet, ji©ifieri l-isem ta’ kull appostlu fid-dijadema ta’ rasu, kif ukoll l-isem tal-inçiΩur u l-inventur u l-iskrizzjoni f’erba versi poetiçi li hemm ta˙t kull inçizzjoni. Id-differenzi bejn l-inçizzjoni u l-kwadru huma wisq minimi u ddum ˙afna biex tittendi bihom. InΩid ng˙id li s-serje s˙i˙a tal-kwadri tar-Rabat ma tinstabx fi stat tajjeb u te˙tie© restawr. Il-gwarniçi huma aktar tardivi mill-kwadri.

Fl-a˙˙arnett nirringrazzja mill-©did lis-sur Paul Borg ta’ Michigan, illum konslu g˙al Malta f’Detroit – Michigan, li bil-©eneroΩità solita tieg˙u tana l-flus biex il-MuΩew tag˙na jixtrihom6.

Wara li tajna dawn id-dettalji tar-rilievi tal-lampier, ng˙addu g˙al xi kummenti ©enerali. L-età u l-istil tal-erbg˙a kwadri mag˙Ωula ivarjaw ˙afna. Il-kwadru tal-Martirju hu xog˙ol Goltzius l-inçizur tas-seklu 16: dak tan-Nawfra©ju tpitter minn Cassarino fil-bidu tas-seklu 17: il-kwadru tal-Konverzjoni tpitter minn Rokku Buhagiar lejn nofs is-seklu 18 u l-Miraklu tal-fejqan ta’ Missier Publiju tpitter minn Elio Coccoli fis-seklu 20. Goltzius huwa OlandiΩ, Cassarino hu Sqalli, Coccoli hu taljan minn Brescia u Rokku Buhagiar hu Malti. IΩda hemm element komuni fihom ilkoll: il-kwadri kollha jinsabu venerati fi knejjes Maltin dedikati lil Missierna San Pawl.

Dan il-lampier hekk fin u ma˙sub g˙al ambjent çkejken inΩamm fil-Grotta g˙al xi Ωmien, u aktarx jitqieg˙ed fil-©ranet tal-festa. PreΩentament jinsab fil-Knisja prinçipali ta’ San Publiju. Forsi g˙ad jinsab post alternattiv aktar adegwat fejn jitgawda a˙jar.

Rigali ta’ Papiet o˙rajn fil-Knisja tag˙naLa semmejna dan ir-rigal hekk sabi˙ tal-Papa

Benedittu lill-Grotta, nag˙laq billi nelenka rigali o˙ra materjali (ji©ifieri mhux indul©enzi jew digrieti) tal-Papiet li g˙andna fil-Parroçça tag˙na. Dawn ir-rigali jew kienu ©ew regalati mill-Papiet stess jew mog˙tija lilna minn ekkleΩjastiçi konnessi mag˙hom.

Nibdew mill-Papa Pawlu V fl-ewwel snin tas-seklu 17. Dan il-Papa (Borghese) li g˙andna ritratt kbir tieg˙u fil-Knisja ta’ San Publiju kien laqa’ lill-eremita spanjol Juan Benegas de Cordoba li mar g˙andu jitlob u jaqla’ li jie˙u ta˙t idejh u jippromovi kif jixraq lill-Grotta ta’ San Pawl. Lil dan l-eremita l-Papa tah is-salib pettorali tieg˙u tad-deheb mimli relikwi; is-salib li kellu fuq l-iskrivanija tieg˙u, ukoll mimli relikwi, kif ukoll sett ta’ lbies litur©iku tieg˙u: alba, pjaneta, maniplu, çinglu u stola.

Nsemmi warajh lill-Papa Alessandru VII li kien inkwiΩitur Malta (1634-1639) u li kien i©ib l-isem ta’ Fabio Chigi. Meta kien Malta dan il-futur Papa Ωar il-Grotta almenu darbtejn. L-ewwel Ωjara saret fid-29 ta’ Jannar 1636 meta g˙al ˙amest ijiem beda jdur Malta biex jevita l-briju Ωejjed tal-Kavallieri fil-©ranet tal-Karnival. Dettalji dwar iΩ-Ωjara tieg˙u tal-1636 fil-grotta jinsabu f’ittra tieg˙u

lil zijuh. Fiha jag˙mel diversi kummenti interessanti fosthom l-umdità tal-grotta u juru s-suspett tieg˙u li hemm madwar il-Grotta xi riserva ta’ ilma (˙a©a li g˙ad tista’ ti©i ppruvata)7. It-tieni darba li l-futur Papa Ωar il-Grotta kien fid-9 ta’ Ìunju 1637 meta kien akkumpanjat minn tliet persuni importanti, li kienu l-biblijotekarju tal-Vatikan Lucas Holstenius, il-matematiku ©iΩwita ta’ fama internazzjonali Athanasius Kircher u l-Landgravju tal-Ìermanja Friedrick ta’ Hessen-Darmstadt. Dan il-persuna©© ÌermaniΩ minn Luteran kien sar Kattoliku f’Malta, okkupa karigi importanti fl-Ordni u fl-a˙˙ar spiçça Kardinal. Il-grupp kollu assista g˙al quddiesa fil-Grotta.

Tifkira tal-Papa Alessandru VII huwa l-papoçç litur©iku ta’ kulur a˙mar, li hu miΩmum fil-MuΩew u li f’April 2010 ©ie restawrat mill-konservatriçi Gill Camilleri. Kienet drawwa tal-prelati li fil-festi jilbsu wkoll sandali skont il-kulur litur©iku tal-©urnata. Ma nafux meta ©ie g˙andna iΩda jinsab re©istrat fl-inventarji qodma kollha b˙ala lbies tal-Papa Alessandru VII8.

Immorru tliet mitt sena wara u ni©u g˙al Papa Pawlu VI, li kif kien qalilna s-segretarju privat tieg˙u Mons. Pasquale Macchi meta Ωar il-Grotta,


G˙add 35

21

Ir-Rigali tal-Papa Pawlu V lill-Grotta ta’ San Pawl


G˙add 35

22

kienet ix-xewqa tal-Papa li jΩur Malta. Dan il-Papa kien laqa’ fil-Vatikan ir-relikwa g˙aΩiΩa tad-Drieg˙ ta’ San Pawl fi triqtha lura lejn Malta wara li Ωaret l-Awstralja. Il-Papa bies ir-relikwa u qal li anke hu b˙al San Pawl ˙a l-isem ta’ Pawlu. Ritratt fuq it-tila ta’ din l-okkaΩjoni jinsab fis-Sagristija tal-Parroçça. Fil-Pontifikat tieg˙u l-Papa Pawlu VI ikkoltiva s-servizz ta’ bosta artisti u dawn ˙allewlu bosta opri ta’ arti. Qabel miet, il-Papa ˙alliehom lis-segretarju personali tieg˙u Mons. Pasquale Macchi biex wara mewtu hu jqassamhom kif jidhirlu f’isem il-Papa Mons. (aktar tard Isqof) Pasquale Macchi meta Ωar il-Grotta ddeçieda li jibag˙tilna, minn dan il-legat tal-Papa, erba’ lampadari tal-bronz xog˙ol tal-iskultur MilaniΩ Manfrini. Dawn illum jinsabu fil-Grotta. Il-baΩijiet tar-r˙am g˙al dawn il-lampadari ©ew disinjati mill-iskultur Rabti ÌuΩeppi Galea.

Ni©u issa g˙all-Papa Ìwanni XXIII, li ffirma l-Bolli Pontifiçji biex il-grotta ter©a’ ting˙aqad mal-Parroçça u din issir Kolle©jata. Kien bit-t˙abrik tal-Kanonku Dekan Dun Karm Cefai li ming˙and is-segretarju privat mal-Papa, l-Arçisqof Loris Capovilla, il-Kolle©jata tar-Rabat akkwistat stola bajda rrakkmata bid-deheb, stola li dan il-Papa kien tant i˙obb jilbes. Mag˙ha g˙andha l-ittra tad-donazzjoni iffirmata mill-Arçisqof Capovilla.

Il-Papa Beatu Ìwann Pawlu II kien l-ewwel Papa li Ωar il-Grotta b˙ala Papa. Dan kien fis-27 ta’ Mejju 1990. M’g˙andna l-ebda memorja tan©ibbli tieg˙u ˙lief l-awtografu tieg˙u u tal-grupp kollu li ©ie mieg˙u fil-Grotta, fil-ktieb tal-ViΩitaturi tal-Parroçça, kif ukoll ritratt kbir tieg˙u mal-istatwa tal-Grotta ta’ San Pawl, ritratt li kien iffirma wara quddiesa fil-kappella privata tieg˙u fil-Vatikan (li fiha kkonçelebrajna wkoll il-Kan. Carmelo Cefai u jien) nhar is-17 ta’ Novembru 1990. Il-memorja tieg˙u tant g˙adha ˙ajja fostna.

Fl-a˙˙arnett il-Papa Benedittu XVI mhux biss Ωar il-Grotta, l-uniku santwarju li Ωar fil-mawra qasira tieg˙u f’Malta, iΩda ppreΩentalna personalment ir-rigal wisq sabi˙ tal-lampier li ddeskrivejna f’dan l-artiklu. Iffirma wkoll il-ktieb li tal-ViΩitaturi. Hu

Alessandru VII: Is-Sandali litur©içi

Pawlu VI: lampadari

ttamat li d-diskors fejn semma l-Grotta ji©i fil-futur imfakkar f’ir˙ama mal-˙ajt laterali tal-Knisja ta’ San Publiju, viçin l-ir˙ama l-o˙ra li tirre©istra d-diskors fuq il-Grotta tal-Papa Ìwann Pawlu II.

Ìwanni XXIII: Stola


G˙add 35

23

Referenzi 1 Il-Festi Tag˙na 2010, p. 54: ‘Rigal mill-QT il-Papa lis-

Santwarju Internazzjonali tal-Grotta’. 2 Ktieb ‘Salve Pater Paule’, p. 46. 3 Ara ‘Salve Pater Paule’, p. 82. 4 Ara ‘Salve Pater Paule’, p. 48. 5 Ara ‘Salve Pater Paule’, p. 122. 6 Fil-ktieb tal-Festi tas-sena l-o˙ra 2010 p. 76 konna di©à

˙abbarna dan l-akkwist u rringrazzjajna mill-qalb lis-Sur Paul Borg.

7 In©ibu hawn il-kliem tieg˙u stess: Mi scordavo di dire della grotta di S Paolo che è nel Rabbato, vicino a S. Agostino dove posavo. Si scende in essa per molti scalini, non ha lume se non dall’entrata, è tutta scavata nella roccia, con alcuni altarini, ma humida talmente, che non vi si conservano pure i lini da coprire i medesimi, o sia la conditione della pietra, o sia una cisterna ivi contigua, come io sospetto. Di qui si cava principalmente la terra di devotione contro i veleni quantunque tutto sia d’una sorte, et equalmente giovi ogni altra levata da tutta l’isola. Mons. V. Borg, A 1636 Description of Malta by a Future Pope, Malta 1990, p.14.

8 Inrodd ˙ajr lir-restawratriçi s-sinjura Gill Camilleri g˙as-servizz volontarju u ©eneruΩ tag˙ha u g˙ar-relazzjoni teknika li bag˙titilna.

9 L-ir˙ama bil-kliem tal-Papa Ìwanni Pawlu II kienet t˙allset mis-Sur Salvinu Vassallo waqt li dik tal-Papa Benedittu, li ssir wara li nottienu l-permess tal-MEPA, se tit˙allas mill-Fondazzjoni Patri Martin bit-t˙abrik tat-tabib Joseph Ferriggi.

Ìwann Pawlu II: firem

Benedittu XVI; Pultruna, kaxxa, kallotta u awtografu


G˙add 35

24

Fil-perjodu fuq imsemmi 1854 – 1864, il-kappillan tal-Knisja Parrokkjali tar-Rabat kien b˙al ta’ qablu l-Arçipriet tal-Katidral il-Kan. Fran©isku Saverju Vassallo.

L-Arçipriet Vassallo li kien mis-Si©©iewi1 ©ie ordnat saçerdot fit-23 ta’ Diçembru 1809.2 Hu beda l-˙idma pastorali tieg˙u b˙ala Viçi-Parroku fil-Knisja Parrokkjali ta’ San Pawl tar-Rabat, fejn kellu ukoll l-uffiççju ta’ Direttur tad-Duttrina. Huwa kellu l-kariga ta’ ta’ Viçi Parrokku, fiΩ-Ûmien diffiçli tal-pesta tal-1813, meta fil-limiti tal-Parroçça (Rabat-Mdina u kampanja) kienn hemm madwar 4000 ru˙.3

Kappillan f’Ωew© ParroççiFl-1816 Dun Fran©isk ©ie ma˙tur Kappillan ta’ Óal

G˙axaq u fl-1832 ©ie ma˙tur Arçipriet f’ÓaΩ-Ûebbu©4. F’Jannar 1854 Dun Fran©isk ©ie ma˙tur Arçipriet tal-Katidral, u Kappillan tal-Knisja ta’ San Pawl tar-Rabat. Huwa ˙a l-pussess ta’ Kanonku Arçipriet fis-6 ta’ Marzu 18545. Erba’ snin wara fl-1858, l-Isqof Gejtanu Pace Fornd OSA ˙atru b˙ala ProVigarju fl-Imdina6.

Dun Fran©isk mexxa l-Parroçça g˙al g˙axar snin sal-1864.

Viçijiet u KleruFost il-Viçi Parroççi tal-parrokat tieg˙u insibu lil

Dun Anton Mallia minn B’Kara li kien il-viçi Parroku fl-18597. Warajh b˙ala Viçi Parroku bejn 1859-1861, kien hemm Dun Ìwann Battista Camilleri.8

Fost is-Saçerdoti li wettqu l-ministeru Pastorali fil-Knisja Parrokkjali ta’ San Pawl, matul il-Parrokat li l-Arçipriet Vassallo insibu lil Dun Ìanw Karl Grech Delicata. Minnn petizzjoni li g˙amel f’Settembru 1861,

nafu li dan is-Saçerdot kien ilu 25 sena jag˙ti s-servizz tieg˙u fil-Knisja ta’ San Pawl, u sa mill-1854 kien jg˙in lill-Arçipriet, billi ja©ixxi meta jkun hemm bΩonn b˙ala Viçi Parrokku.9

Xog˙ol Pastorali fil-KampanjaIl-˙idma pastorali kienet titwettaq ukoll fil-knejjes

fil-kampanja. Dun Fran©isk Zammit kien il-Viçendarju f’Wied GerΩuma fl-185410 huwa baqa’ f’din il-kariga sal-1854, u warajh b˙ala Viçendarju ©ie ma˙tur Dun ÌuΩepp Chetcuti mill-Mosta11. Fl-1854, Dun Pawl Zammit kien il-Viçendarju tal-Knisja tas-Salib12 u baqa’ f’din il-kariga matul il-parrokat kollu tal-Arçipriet Vassallo.13

Saçerdoti ©oddaMatul il-parrokat tal-Arçipriet Vassallo, il-Parroçça

kellha ˙ames saçerdoti ©odda.

Isem Data tal-OrdinazzjoniDun Salv Chapelle 23 – XII – 1854Dun Salv Dei Conti Manduca 26 – XII – 1856Dun Carmelo Brincat 17 – XII – 1859Dun Carmelo Grech Delicata 17 – XII – 1859Dun Vinçenz Vassallo 19 – XII – 186314

Fis-sajf tal-1864 min˙abba l-età avvanzata tieg˙u ta’ aktar minn 80 sena Dun Fran©isk iritira mill-kariga ta’ Arçipriet tal-Katidral u ˙a l-pussess ta’ Kanonikat ie˙or fil-Katidral.15 Miet fl-Imdina fl-1 ta’ Settembru 1876, fl-eta’ ta’ 93 sena.16

Referenzi 1 Arkivju Katidral Malta CEM Concorsi Axiaq 1815 f f. 155R,

155V 2 J Calleja ordinazzjonijiet Saçerdotali (1800 -2000) Malta 2001, p6 3 A.K.M C.E.M Concorsi Axiaq 1815 f 155R, 155V 4 A Ferris, Descrizione delle Chiese di Malta e Gozo (1866) p.p 500,

421 5 L’ordine, 3-II-1854, 10-III-1854 6 Arkivju Nazzjonali Malta csg(01) Le Marchant VII9 No 1279 7 A.N.M CSG/0I/ Le Marchant VII 3 No 395 8 A.N.M Petitions Le Marchant VII 22 (1861) No 5372 9 Tag˙rif fil-pussess tal-awtur 10 A.N.M Petitions Reid No 3775 11 A.N.M CSG/04/28, letter to the Rev G Chetcuti March 23 VII 1857

No 4819 12 A.N.M Pehhons Reid No 3775 13 Jidher li Dun Pawl Zammit baqa’ jokkupa din il-kariga sa l-1882 ara

A.N.M CSG 04/59 15.1.1883, No 8867 14 J.Calleja, cp.cit p p.24,25,26 15 L’ordine, 9-IX-1864 16 I B I D 8-VIII-1876

II. Óidma Pastorali fil-Knisja Parrokkjali ta’ San Pawl fir-Rabat fis-seklu XIX (19)

minn Winston L Zammit B.A(Hons) P.G.C.E M.A

Arçiprieti, Viçi Parroki u Saçerdoti - It-Tieni Parti (1854-1864)


G˙add 35

25

A.P.C. TrAvel BureAu limiTed

47, Main Street,Rabat RBT 02, Malta.

Tel: (+356) 2145 1158/9Fax: (+356) 2145 0597

E-mail: [email protected]@waldonet.net.mt

For all your travel requirements

68, Main Street, Rabat - Malta Tel: (356) 2145 6444

21, Main Street, Rabat - Malta Tel: (356) 2145 1916

Mob: 9924 3862

CensinuM e n s w e a r

Time zone jeans - nike - RaeL BRook - RiP CURL - oakLey

ConVeRse

35, Main Street, rabat

tel: 2145 4374

Manufacturers of Steel Structures & General Repairs

Kevin Mallia9927 9927

Stefan Mallia9946 1776

A 59B, Industrial Estate, Marsa ÓMR15 – MaltaEmail: [email protected]: 2123 0695 • Fax: 2124 6142


G˙add 35

26

L-Inkjesta dwar il-waqg˙a tal-koppla tal-Knisja ta’ San Pawl

fir-Rabat, Malta, fl-1924

Nhar it-18 ta’ Settembru 1923, il-GΩejjer Maltin intlaqtu minn xokk ta’ terremot li g˙amel ˙sara lill-Knisja ta’ San Pawl fir-Rabat billi kkawΩa diversi konsenturi fiΩ-Ωew© koppli, fit-tambur tal-koppla u fil-lunetti (pendenti) ta’ ta˙t il-koppla.

L-arkitetti li ©ew konsultati biex jirrimedjaw il-˙sara qablu fuq il-˙tie©a li jiççirkondaw il-baΩi tal-koppla ta’ barra bi çrieki tal-˙adid ˙alli b’hekk ikun jista’ jibda r-restawr. Dawn kellhom ji©u ordnati minn barra minn Malta billi ma setg˙ux jinstabu fi gΩiritna u b’hekk ix-xog˙ol ma setax jibda qabel Ìunju 1924. Dawn iç-çrieki tal-˙adid tpo©©ew, bdew ukoll it-tiswijiet tal-konsenturi u x-xog˙ol issokta isir b’mod regolari sas-Sibt flg˙axija tad-29 ta’ Novembru 1924. Xi sig˙at wara, g˙al ˙abta ta’ nofsillejl, il-koppla ©©arrfet.

G˙alkemm ma we©©a’ ˙add, din id-disgrazzja sfortunat qajmet t˙assib u biΩa’ kbir. Mal-ewwel opportunità, meta l-Assemblea Le©islattiva ltaqg˙et nhar it-Tnejn, l-ewwel ta’ Diçembru, Dr Giuseppe de Giorgio, li kien jirrapreΩenta d-distrett tar-Rabat, qajjem din il-materja fil-Kamra. Huwa talab is-sospensjoni tar-regolamenti biex iressaq mozzjoni ta’

Dr Albert Ganado

Il-tliet disinji li saru g˙at-tieni koppla, pubblikati

g˙all-ewwel darba. Óajr g˙all-pjanti: Kenneth

Chetcuti


G˙add 35

27

Parti miç-çrieki tal-˙adid li

ççirkondaw il-baΩi tal-

ewwel koppla minbarra.

MuΩew Wignacourt

importanza pubblika billi l-waqg˙a tal-koppla ta’ din il-knisja g˙amlet ˙sara kbira mhux biss lill-knisja iΩda wkoll lill-pittura prezzjuΩa ta’ Stefano Erardi. Barra minn hekk, huwa fa˙˙ar lill-Kappillan, Dun Nerik Bonnici, g˙all-˙idma tieg˙u u semma b’tif˙ir il-kura©© ta’ Dun Robert Calleja li ssogra ˙ajtu biex isalva l-pissidi kkonsagrat fid-dlam tal-lejl ming˙ajr id-dawl ta’ ebda xemg˙a. Talab lill-Gvern biex lill-poplu tar-Rabat jag˙tih kull assistenza teknika u finanzjarja me˙tie©a. L-g˙emil erojku ta’ Fr Calleja ©ie wkoll imfa˙˙ar minn diversi senaturi fil-laqg˙a tas-Senat li saret fit-3 ta’ Diçembru 1924.

Membri o˙ra, fosthom Lord Strickland u Edwin A. Vassallo ing˙aqdu fid-diskussjoni u sa˙˙ew l-appell ta’ Dr De Giorgio g˙al g˙ajnuna finanzjarja. Il-Ministru tal-Ìustizzja l-Prof. Carlo Mallia informa lill-Kamra li l-Gvern kien di©à ddeçieda li jg˙in bil-finanzi lill-poplu tar-Rabat. Huwa fa˙˙ar l-att erojku ta’ Fr Calleja, u b˙alu g˙amel ukoll Antonio Dalli. Huwa qara wkoll ir-rapport tal-Pulizija mag˙mul minn A. H. Borg Cardona, is-supretendent tad-Distrett C, li stqarr li s-saqaf tal-knisja kien çeda minn erba’ na˙at bit-toqol tal-materjal li waqa’ mill-koppli, u li anke l-paviment ta’ ta˙t il-koppla kien çeda wkoll.

Fis-seduta tal-4 ta’ Diçembru, Dr Ugo Mifsud, Kap tal-Ministeru u Ministru tat-TeΩor, ressaq talba li l-Gvern ji©i awtorizzat li jag˙mel g˙otja proviΩorja ta’ elf lira b˙ala g˙ajnuna lill-parroçça tar-Rabat sakemm tkun tista’ ti©i stabbilità d-dimensjoni s˙i˙a tal-˙sara. Din il-mozzjoni twaqqfet fuq punt ta’ proçedura mqajjem minn Lord Strickland iΩda g˙addiet fis-seduta ta’ wara, fit-9 ta’ Diçembru. L-ewwel, it-tieni u t-tielet koppla.


G˙add 35

28

Sadattant, il-Kummissjoni tal-Inkjesta m˙abbra fid-dibattitu tal-4 ta’ Diçembru twaqqfet fil-5 ta’ Diçembru biex tinvestiga u tirrelata fuq il-waqg˙a tal-koppla. Il-kummissjoni kienet komposta minn tlett arkitetti; dawn kienu Frederick C. Bonavia, Oliviero Borg Olivier, u Francesco Maria Caruana ta˙t iç-chairmanship tal-Ma©istrat Dr Roberto Federico Ganado. Il-Kummissjoni ressqet ir-rapport tag˙ha fl-24 ta’ Marzu 1925. Dan ©ie mqieg˙ed fuq il-mejda tal-Assemblea Le©islattiva fis-17 ta’ Lulju 1925.

Qed ng˙addi lill-Arkivju tal-Kolle©©jata ta’ San Pawl, Rabat din ir-relazzjoni minn kopja ttajpjata miΩmuma fl-arkivju tal-papa tieg˙i, l-Im˙allef Roberto Federico Ganado li miet ir-Rabat fit-23 ta’ Frar 1948.

Nota: Din il-kopja tista’ ti©i konsultata fil-librerija tal-MuΩew Wignacourt

Biblijografija: 1. Debates tal-Assemblea Le©islattiva,

Vol. 9, pp. 1711, 1765, 1833; Vol. 10 pp. 2854, 3092, 3262, 3516; Vol. 10 pp. 11 p. 3641

2. Arkivju Privat Dr Albert Ganado

L-Im˙allef Dr Roberto Federico Ganado (1875 - 1948)

Dun Robert Calleja


G˙add 35

29

st Rita street, Rabat

( 2145 5019

C o l l i n sC o l l i n s

31A, Riebu Well Street, Rabat RBT 08Tel: 2145 0481

• Furniture Fittings • Paints • Tools (Power)• Electrical & Water Fittings • Households • Garden Equipment

• Building Materials • Gifts

Opening Hours:Mon - Fri: 07.00 - 19.00 hrs / Sat: 07.00 - 13.00 hrs

Thurs. 07.00 - 12.00 hrs

Over 5000 paint colours instantly available

stationery Booksellers newsagents Toy shop & Colour Photocopier Photocopies from pen drives


G˙add 35

30

Nhar it-Tnejn 17 ta’ April 1961, fil-Palazz il-Belt, l-ET il-Gvernatur Sir Guy Grantham u l-ET Mons Arçisqof Mikiel Gonzi, iffirmaw kuntratt quddiem in-Nutar V Miller, Nutar tal-Gvern, g˙at-trasferiment tal-proprjetà immobbbli tal-fundazzjoni tal-Grotta ta’ San Pawl mill-Gvern ta’ Malta g˙all-Awtoritajiet EkkelΩjastiçi. Ix-xhieda kienu l-Onor Im˙allef A J Montanaro Gauci, President tal-Kumitat tal-Kolle©©jata ta’ San Pawl, imwaqqaf fid-9 ta’Jannar 1957, u li bil-˙idma tieg˙u intla˙aq dan il-ftehim u Dun J Borg mill-Kurja Arçiveskovili.

G˙al din iç-çerimonja kienu preΩenti wkoll Archibald Campbell, Chief Secretary, l-Onor DS Stevens, Legal Secretary, l-Onor D Sheperd, Financial Secretary, Dott. J J Cremona, Avukat Generali, is-Sur A Salamone, Asst Financial secretary, Dott L Galea Q.C., konsulent finanzjarju tal-kurja, Dun Pawl Attard, Kapillan tar-Rabat u s-Sur Pietru Pawl Vassallo, Segretarju tal-Kumitat tal-Kolle©©jata ta’ San Pawl.

Permezz ta’ dan l-att, l-Awtoritajiet EkkleΩjastiçi irrinunzjaw favur il-gvern kull dritt fuq proprjetà immobbli li tag˙mel sehem mill-Fundazzjoni tal-Grotta, minbarra dik tal-Knejjes u l-Kulle©© (fejn illum hemm il-MuΩew Wignacourt). Il-gvern

intrabat li j˙allas 1000 lira sterlina fis-sena in perpetwu mid-data tal-kuntratt u rrinunzja wkoll g˙al kull dritt ta’ nominazzjoni fil-˙atra tar-Rettur u l-kanonçi tal-Grotta, kif ukoll g˙al kull dritt fl-amministrazzjoni jew kull ind˙il ie˙or f’dak li g˙andu x’jaqsam mal-knejjes, (inkluΩ dik ta’ San Pawl il-Ba˙ar, mag˙rufa b˙ala tal-Ó©ejje©), li jag˙mlu sehem mill-Fundazzjoni tal-Grotta. Il-Gvern intrabat li jkompli j˙allas ukoll çerti piΩijiet li b’kollox kienu jla˙˙qu Liri Sterlini 47 14 s 4 d fis-sena, kif ukoll il-kontribuzzjoni ta’ 200 lira sterlina fis-sena tal-Preti dell’Assistenza.

Dak inhar stess filg˙axija fir-Rabat, saret laqg˙a kbira lill-Mons Arçisqof u tqaddset Quddiesa fil-Pjazza Parrokkjali ta’ San Pawl, li g˙aliha attenda wkoll l-ET il-Gvernatur. Wara dan il-Gvernatur u l-Arçisqof ©ew akkumpanjati mir-Rabtin li b’entuΩjaΩmu kbir wassluhom sal-Lukanda Point de Vue is-Saqqajja fejn sar riçeviment kbir. Din l-okkaΩjoni ©iet irrapurtata bi prominanza kbira u b’ritartti tal-iffirma tal-ftehim fil-gazzetti lokali fosthom fuq l-ewwel faççata ta’ Il-Berqa tat-18 ta’ April 1961 u tat-Times of Malta tal-istess ©urnata. (˙ajr lis-Sur Gorg Borg tal-informazzjoni li g˙o©bu jg˙addielna).

50 sena ilu ©ie ffirmat il-ftehimbejn il-Knisja u l-Gvern

dwar il-Grotta ta’ San Pawl


G˙add 35

31

58, Main Street, RabatTel: 21 451932

e-mail: [email protected]

Trendy Fashion Wear

nixtiequ n˙abbru li g˙adu kif waslilna stock ©did g˙al dan

l-ista©un. G˙andna sezzjoni li g˙andha skont ta’ 50%. mela

g˙addu g˙and ozone biex taraw kif jilbsu l-©uvintur u t-tfal g˙al

dawn iΩ-Ωminijiet ta’ festi.

ozone j ixt ieq jag˙ti l -Festa t-Tajba l i l kul˙add.

Charlie’s Cellars

105, St. Rita Street, Rabat(Near Police Station) Tel: 2145 6705

Wine, Spirits, Tobacco and Chocolate Boxes

Mobile Top-Up Cards

61/62, Triq santu Wistin, Rabat, maltaTel: 2145 0712 - 99425156

Dan

ir-r

ekla

m q

ed ji

dher

hek

k fu

q ta

lba

tal-

klije

nt

We offer FRee deliveries! Call us on 2145 2445 or 9982 3005 & we will deliver your order right to you

n i G R e TBUTCheRJ & C Gatt Brothers

Opening hoursMonday Winter - 7.00am till 12.00pm Summer closedTuesday (morning) - 7.00am till 12.00pmWednesday (afternoon) - 4.00pm till 7.00pmThursday (morning) - 7.00am till 12.00pmFriday (morning) - 7.00am till 12.00pm (afternoon) - 4.00pm till 7.00pmSaturday (morning) - 6.30am till 12.00pm

Riebu Well street, Rabat, malta


G˙add 35

32

Salve, Sancte PauleSalve, mundi lumenSalve, vas electionis

Et Jesum ora pro nobis

San Ìor© Preca

It-tielet taqsima

It-TempestaFl-ewwel taqsima ta’ din il-kitba tajna ˙arsa

lejn il-Mediterran ta˙t il-˙akma ta’ dik li tissejja˙ Pax Romana fl-ewwel seklu Wara Kristu. Fit-tieni taqsima eΩaminajna l-©ifen tal-qam˙ li fuqu ba˙˙ar San Pawl u s˙abu. F’din it-tielet taqsima tal-kitba ser naraw it-tempesta li ˙akmet il-©ifen Lixandrin u li kissritu fuq il-blat ta’ Malta.

In-nawfra©ju ta’ San Pawl f’Malta irrakkuntat fit-tul fl-Atti tal-Appostli miktub minn San Luqa1 hu ©awhra ta’ storja g˙alina l-Maltin mhux biss, iΩda ssib min iΩomm, b˙al ng˙idu a˙na Ernel Bradford, li dak ta’ Malta hu n-nawfra©ju l-iΩjed wie˙ed famuΩ fl-istorja. Tant hu miktub bir-reqqa li Lord Nelson darba qal li meta qara l-kapitli 27 u 28 tal-Atti tal-Appostli g˙allmuh il-mestier tieg˙u tal-ba˙ar.2 U dan bir-ra©un billi min kitbu voldieri San Luqa, kien xhud ta’ dak kollu li ©ara u ra b’g˙ajnejh stess dak kollu li g˙addew minnu San Pawl u dawk kollha li kienu jba˙˙ru mieg˙u fuq l-istess ©ifen tal-qam˙.3

Jidher çar mill-kitba ta’ San Luqa li hu kien mid˙la sew tal-ba˙ar billi juΩa termini nawtiçi u jitkellem dwarhom bil-lingwa©© proprju tal-ba˙ar.4

G˙alkemm San Luqa ma pittirx bil-pniezel l-ebda ©ifen tal-qam˙ b’danakollu kellu l-˙ila li bil-kitba tieg˙u g˙amel dak li m’g˙amilx bil-pniezel. Tg˙id hemm xi ra©uni g˙ar-rakkont twil ˙afna tan-nawfra©ju, meta nafu li San Luqa kien jikteb fil-qosor. Ikollna ng˙idu li hu ried jag˙ti importanza g˙al evan©elizzazzjoni ta’ poplu ie˙or li mhux Lhudi. San Luqa kellu forsi wkoll skop storiku biex juri li r-reli©jon il-©dida, barra mil-Lhud ma kenitx g˙all-Griegi biss iΩda wkoll g˙al barranin o˙ra b˙al Feniçi jew ta’ kultura Punika.5

Ser insemmu x-xog˙ol ta’ Smith li kiteb fit-tul dwar in-nawfra©ju ta’ San Pawl. Smith ˙alla xog˙ol tekniku u juΩa sew il-kaΩistika, voldieri jqabbel dak li jirrakkonta San Luqa ma’ ©rajjiet ta’ bastimenti tal-qlug˙ IngliΩi ta’ Ωmienu biex ifiehem dak li ©ara fuq il-©ifen tal-qam˙. G˙alkemm Smith hu protestant b’danakollu hu ikkwotat minn bosta awturi. Kitto6 jg˙id dwar Smith li l-ktieb tieg˙u jitfa’ b’mod çar u impressjonanti l-konsistenza interna tar-realtà tal-istorja tal-a˙˙ar biçça tal-Atti li hi ple©© ta’ verità u çertezza. G˙alkemm issib min ippropona dati differenti ta’ meta se˙˙ in-nawfra©ju ta’ San Pawl f’Malta nΩommu mas-sena 60 wara Kristu b˙ala l-iΩjed wa˙da probabbli.7 G˙alhekk kien xieraq li nda˙˙lu din it-tielet part tal-kitba dwar in-nawfra©ju f’din is-sena f’g˙eluq l-1950 sena minn mindu se˙˙ u iΩjed u iΩjed billi din il-©rajja ̇ adet tifsira speçjali bil-mi©ja tal-Papa Benedittu XVI fostna.

Tluq mill-PalestinaPawlu kellu bosta g˙edewwa fost il-Lhud u

sabu l-iskuΩa li jaqbduh u joqtluh g˙ax qalu fost l-o˙rajn li kien da˙˙al xi Griegi fit-Tempju billi kienu raw lil Trofimu ta’ Efesu mieg˙u fit-toroq ta’ Ìerusalemm. Çenturjun bis-suldati mieg˙u salvaw lil Pawlu minn idejn il-Lhud. Pawlu iddefenda ru˙u quddiem kul˙add, fizzjal Ruman ˙elsu, re©a’ deher quddiem is-Sinedriju u fired is-Sadduçej u l-FariΩej billi tkellem dwar il-qawmien minn bejn l-imwiet. Inkixef kumplott biex joqtlu lil Pawlu iΩda r-Rumani b’g˙assa kbira ta’

Mid-Dlam g˙ad-DawlJoseph Muscat

Munita Rumana li turi lil Ceres Alla tal-Agrikoltura.


G˙add 35

33

Bar tal-KaΩin San Pawl

Charlie n-Nemusa u l-familja tieg˙ujawguraw il-Festa t-Tajba lil kul˙add

Inservu appetizers ©enwini l-©img˙a kollha


G˙add 35

34

suldati wassluh g˙and il-gvernatur Feliç f’Çesarija Marittima. Pawlu g˙al darb’o˙ra kien akkuΩat quddiem Feliç, g˙al sentejn hallewh fil-habs sakemm Festu ˙a post Feliç b˙ala gvernatur. Meta Festu offra l-opportunità lil Pawlu biex jisma’ l-kawΩa tieg˙u f’Ìerusalem Pawlu appella g˙al quddiem Çesari; Festu ma setax iΩommu billi Pawlu kien çittadin Ruman. Pawlu kellu laqg˙a tajba quddiem Agrippa u Bereniçi billi dawn marru Çesarija biex isellmu lil Festu. Pawlu tkellem tajjeb quddiem Agrippa u ˙ajru biex jibda jemmen. Deher çar li Pawlu m’g˙amel xejn ˙aΩin iΩda billi appella g˙al quddiem Çesri Festu ma setax je˙ilsu.8

Mill-Palestina Pawlu u xi ˙absin o˙ra bl-g˙assa ta’ suldati Rumani u

çenturjun mag˙hom9, telqu lejn l-Italja fuq ©ifen ta’ Adrimitti10 li kellu jba˙˙ar lejn l-Asja11. Çenturjun ma kienx xi fizzjal iΩda kien jintag˙Ωel im˙abba l-˙ila u l-esperjenza tieg˙u fl-armata Rumana, b’danakollu qatt ma seta’ jil˙aq xi grad og˙la iΩda seta’ jkun trasferit minn koort g˙al ie˙or. Im˙abba l-esperjenza tieg˙u çenturjun kien jag˙ti l-parir tieg˙u qabel xi operazzjoni jew attakk fuq l-g˙adu u kien i©ib marka jew sinjal fuq l-elmu tieg˙u.12 G˙axar koorti kienu jiffurmaw le©jun u le©jun kien mag˙mul minn 4,200 ra©el u 300 kavallerija.13 Figuri o˙ra juru li erba’ le©juni kien fihom 18,000 ru˙ jew forsi 20,000.14

Le©jun kien jie˙u ismu minn kif twaqqaf ng˙idu a˙na l-ewwel, it-tieni u l-bqija. Ìieli tawh l-isem mill-post fejn twaqqaf, ng˙idu a˙na Urbana, jew fejn saret reb˙a kbira b˙al dik ta’ Scythica; ©ieli ng˙ata kwalità distintiva XI Victrix jew XXI Rapax. Il-koorti kienu jie˙du isimhom mill-effiçjenza u l-esperjenza hekk l-a˙jar ikollu l-ewwel post, it-tieni u l-bqija sal-g˙axar post.15 Kull le©jun kellu sitt tribuni li jinbidlu kull xahrejn.16

Mal-grupp ta’ Pawlu kien hemm Luqa, Aristarku u Trofimu. Mela telqu minn Çesarija u ©ibdu ’l fuq lejn l-Asja, waslu l-ewwel Sidon, ba˙˙ru lejn Çipru u f’Mira ç-çenturjun ordna li l-˙absin u s-suldati jimbarkaw fuq ©ifen li kien sejjer l-Italja. Mill-ewwel inqala’ l-inkwiet g˙ax il-©ifen beda miexi bil-mod u bit-tbatija sa ma waslu biswit Knidu17 u minn hemm ba˙˙ru b’ri˙ kontra sa waslu g˙all-kenn fi Kreta. Daru mag˙ha bit-tbatija sa ma waslu fil-post mag˙ruf hekk b˙ala Portijiet Sbie˙.18

B’xorti ˙aΩina l-post Portijiet Sbie˙ ma kienx addattat la b˙ala port tajjeb u lanqas ma kien hemm xi belt fil-qrib fejn kul˙add seta’ jdabbar rasu g˙ax-Iç-çenturjun minn pittura qadima ˙afna.

Minn mappa antika li turi l-vja©© ta’ Pawlu u s˙abu mill-art.


G˙add 35

35

Vjal il-Óaddiem, RabatTel: 2145 1831, 2145 6787 Mob: 9945 7981

Joanne GaleaInternational Beauty Therapist (IHBC)

Guinot Treatments • Mary Cohr Treatments •Dermalogica Treatments • Thalion Treatments •

Microdermabrasion • Lifting Treatments •Eyelash & Eyebrow Tints • Waxing • Electrolysis •

Laser Hair Removal • Manicures & Pedicures •Nails and Nail Art • Make-up for all occasions •

Personal Make-up Workshops • Slimming Treatments •Semi Permanent Make-up •

SmoothlineH e a l t h & B e a u t y S a l o n


G˙add 35

36

xitwa. Qatg˙uha li jsalpaw lejn il-Port ta’ Feniçi19 li kellha port tajjeb u belt kbira u a˙jar minn dik li setg˙u jsibu fi n˙awi o˙ra. Telqu lejn Feniçi b’ri˙ mix-xlokk li ˙asbu li kellu jwassalhom bla xkiel ta’ xejn fejn xtaqu meta ri˙ qawwi mill-grigal g˙amel tieg˙u.20 Il-˙sieb kien li jg˙addu x-xitwa ©o Feniçi li kien port fi Kreta li kien miftu˙ g˙al-lbiç u l-majjistral. B’Ωiffa ˙afifa min-nofsinhar il-©ifen mexa fejn xtaqu, dejjem Ωammew max-xatt ix-xatt ta’ Kreta.

Sinjali ta’ tempestaL-Atti jg˙idilna li f’daqqa wa˙da

qam riefnu qawwi mill-grigal min-na˙a tal-gΩira ta’ Kreta. Ma kienx hemm x’jag˙mlu ̇ lief li jintelqu g˙all-qawwa tar-ri˙ billi kienu di©à tellg˙u l-ankra. Óa©a li ma titwemminx kif it-tempesta faqqet f’daqqa wa˙da billi s-soltu kien ikun hemm nofs sieg˙a Ωmien bejn l-ewwel sinjali ta’ tempesta u l-bidu tag˙ha.21 Min-na˙a l-o˙ra tempesta ©ieli spiççat ˙esrem, ˙a©a li kienet tipikament tal-Mediterran.22 Jidher li t-tempesta msemmija fl-Atti tqanqlet mir-ri˙ waqt li kien hemm kaΩi li wa˙da tibda m˙abba t-tqanqil tal-ba˙ar in-nifsu u xi drabi mir-ri˙ u x-xita.23

G˙edna li l-©ifen intelaq g˙all-qawwa tal-ba˙ar g˙ax dak iΩ-Ωmien tal-©rajja tag˙na il-ba˙˙ara la kellhom boxxla u lanqas sestant;24 kienu tassew mitlufin f’nofs ta’ ba˙ar! Belloni, pin©a fil-poeΩija tieg˙u dwar San Pawl f’Malta u jg˙id li l-bastiment ming˙ajr antenni u qlug˙ imkaxkar ’il quddiem u lura g˙al rie˙u, bil-mew© ifarrak issa l-poppa u issa l-pruwa.25

Fil-qedem kellhom ˙abta kif jaqraw fil-kwiekeb is-sinjali ta’ tempesta, kif jinbidel temp sabi˙ f’tempesta u bil-maqlub. Ix-xemx u l-qamar kienu

joffru sinjali ta’ previΩjoni tat-temp. Vir©ilju u Varru ˙allew bil-miktub bosta tag˙rif iΩda patrun jew nawçier ta’ ©ifen kien jafda wkoll fuq l-esperjenza tieg˙u ta’ fuq il-ba˙ar.26 G˙al min isib il-˙in biΩΩejjed biex jara fi Crescentio s-sinjali kollha tat-temp li jidhru fix-xemx u l-qamar jara kif fl-antik kienu jistg˙u jbassru mil-lum g˙al g˙ada.27

Jidher li l-©ifen Lixandrin inqabad fit-tempesta hekk kif dar ma’ Ras ta’ Matala tal-gΩira ta’ Kandja, voldieri f’distanza ta’ ˙ames mili minn Portijiet Sbie˙ u 35 mil mill-Port Feniçi. Niftehmu, dawn huma kalkoli biss u xejn b’çertezza. Kif il-©ifen dar mal-Kap Matala nqabad f’ri˙ ta’ qawwa kbira hekk li tilef ir-rotta u baqa’ sejjer ta˙t ir-ri˙ ta’ Kawda jew Gaulos28. Hu mag˙ruf li f’dawk l-in˙awi r-ri˙ idur f’qasir ˙in min-nofs inhar g˙all-grigal. Dik is-sa˙˙a ta’ ri˙ ma kenitx ˙lief qawwa ta’ tifun li l-ba˙˙ara kienu jsej˙ulu grigal. Meta ri˙ b˙al dak

ifaqqa f’daqqa wa˙da jkun tal-biΩa’.29

La semmejna l-gΩira ta’ Kawda ta’ min jg˙id li d-distanza minn hemm sa Malta kienet tie˙u tlettax-il ©urnata u sitt sig˙at jew 476.6 mili. Smith ikkalkula 483.5 mili. Ma na˙sibx li kalkuli b˙al dawn kienu xi ˙lieqa jew koinçidenza.30 Ma ninsewx li meta Smith ifisser id-direzzjoni li ˙a l-©ifen Lixandrin minn Kawda sa Malta mhux biss kienet eΩatta iΩda niΩel f’dettalji konvinçenti.31

San Luqa jg˙id li bilkemm setg˙u jΩommu d-dg˙ajsa wara l-bastiment. Ta’

Sinjal ta’ tempesta fil-qrib.

S˙ab fil-baxx li j˙abbar maltemp.


G˙add 35

37

Is-Sindkuflimkien mal-Kunsilliera

jixtiequ jawguraw il-Festi t-Tajbalir-Rabtin kollha.

Kunsill loKaliRabat


G˙add 35

38

min ikun jaf li dak iΩ-Ωmien kienu s-soltu jirmunkaw id-dg˙ajsa wara l-©ifen billi ta’ spiss kienu juΩawha meta jersqu lejn l-art u hekk jiffrankaw il-˙in u t-tqanΩih biex kull darba jnizzluha u jtellg˙uha mill-ba˙ar. Ta’ spiss it-tba˙˙ar kien isir minn xatt g˙al xatt u d-dg˙ajsa kienet hemm g˙all-qadi tan-nies jew g˙all-©arr tal-merkanzija.32

Imma x’fettlilhom isalpaw minn Kreta33 meta Ω-Ωmien tat-tba˙˙ir kien g˙adda u tassew g˙ax is-sawm kien g˙adda. Fil-qedem Ωmien it-tba˙˙ir kien bejn is-27 ta’ Mejju sad-19 ta’ Settembru; meta kienu jtawlu sal-11 ta’ Novembru allura s-safar ikun perikoluΩ.34 Meta Bouquet ta l-opinjoni tieg˙u dwar Ωmien it-tba˙˙ir jg˙id li l-a˙jar perjodu kien dak ta’ bejn is-26 ta’ Mejju u l-14 ta’ Settembru. Bejn l-10 ta’ Novembru u l-10 ta’ Marzu ma kienx isir tba˙˙ir g˙ax il-ba˙ar ikun tassew perikoluΩ. IΩda l-perjodu ta’ bejn l-10 ta’ Marzu u s-26 ta’ Mejju u bejn il-15 ta’ Settembru u l-10 ta’ Novembru wie˙ed ma jkunx Ωgur li ser isib ba˙ar tajjeb.35 Ta’ min isemmi li meta kienet to˙ro© liçenzja g˙all-kursari Maltin dik kienet tag˙laq fil-11 ta’ Novembru ta’ kull sena36 jew sal-festa ta’ San Martin.

Meta jissemma’ l-bidu ta’ Settembru dak kien ikun meqjus b˙allikieku l-ista©un tat-tba˙˙ir ma jkunx da˙al sew. Fl-antik ma kienx isir tba˙˙ir bejn Ottubru u April. Il-ba˙˙ara tal-Lvant tal-Mediterran kienu jibdew iba˙˙ru nhar il-festa ta’ San Ìor©, voldieri nhar it-23 ta’ April ta’ kull sena.37 Meta l-galeri tal-Ordni jibdew il-kors kienu jsalpaw mill-Port il-Kbir iΩda ji©bdu lejn Marsaxlokk biex il-kavallieri jkollhom quddiesa fil-Knisja ta’ San Ìor© f’BirΩebbu©a qabel ma jkomplu fi triqithom g˙al-Lvant tal-Mediterran.38

Is-SawmSan Luqa biex b˙allikieku jΩid ˙jiel ie˙or dwar

iΩ-Ωmien tal-bidu tat-tba˙˙ir jg˙id li s-sawm kien g˙adda, mela bejn wie˙ed u ie˙or kien l-a˙˙ar

ta’ Settembru u l-bidu ta’ Ottubru.39 Is-Sawma ta’ Tpattija g˙al-Lhud kienet ta˙bat fl-ewwel nofs ta’ Ottubru g˙alhekk it-tba˙˙ir ikun diffiçli f’Settembru iΩda impossibli f’Novembru.40 Mill-14 ta’ Settembru sal-11 ta’ Novembru kien Ωmien perikoluΩ wisq biex wiehed iba˙˙ar mhux min˙abba l-maltemp biss iΩda g˙ax fuq kollox ma kinux soltu jidhru l-kwiekeb fis-sema u meta wie˙ed jiftakar li dak iΩ-Ωmien il-ba˙˙ara ma kellhomx l-g˙ajnuna tal-boxxla.41 Smith jag˙ti l-equinox tal-˙arifa b˙ala Ω-Ωmien tas-Sawma tat-Tpattija li kien g˙adda sew.42 Is-sawma proprjament kienet tibda fl-10 tax-xahar Tisri ji©ifieri l-25 ta’ Settembru u t-tba˙˙ir ikun perikoluΩ mill-Festa tat-Tabernakli voldieri l-1 ta’ Ottubru sa dik tad-Dedikazzjoni tat-Tempju voldieri d-9 ta’ Diçembru.43 Hu mag˙ruf li r-rebbieg˙a kien l-a˙jar Ωmien biex isibu r-ri˙ me˙tie©.44

L-Irjie˙San Luqa jikteb li sabu ri˙ ˙afif minn nofsinhar;

kieku tajjeb g˙ax kienu jimxu ma’ Kreta u jdabbru rashom f’port tajjeb. IΩda l-irjie˙ fil-Mediterran jinbidlu f’qasir ˙in.45 Meta Vegetio jitkellem g˙al Ωmien il-qedem isemmi li kultant kienu jonf˙u tliet irjie˙ differenti f’˙in wie˙ed.46 Taqra fil-kitba tal-kavallieri dwar it-tba˙˙ir tal-galeri u l-irjie˙ li kienu jiltaqg˙u mag˙hom fil-Mediterran tistag˙©eb x’kienu jsibu ma’ wiççhom. Ìieli l-iskwadra tal-galeri kellha ddur ma’ ˙amest irjie˙ differenti,47 darb’o˙ra meta nqabdu f’burraxka daru fid-direzzjonijiet kollha tal-boxxla,48 f’okkaΩjoni o˙ra l-galeri sabu ma’ wiççhom tliet irjie˙ g˙al kollox kuntrarji g˙al xulxin,49 u darb’ohra t-tibdil tar-ri˙ kien hekk ta’ sikwit li l-galeri kellhom ibiddlu d-direzzjoni tal-pruwa elf darba; din hi eΩa©erazzjoni iΩda tindika dak li kien ji©ri ta’ spiss fil-Mediterran.50 Mela dak li ©ara fil-kaΩ tal-©ifen tal-qam˙ meta ba˙˙ar ta˙t ir-ri˙ ta’ Kreta ma kenitx xi ˙a©a ©dida g˙all-Mediterran.

Disinn mill-g˙olital-©ifen tal-qam˙.

San Pawl minn Vince Mangani.


G˙add 35

39

G˙alhekk aktar minn 100,000 persunahuma inxurjati mag˙na.U INT?

120, Triq St Rita, Rabat | Tel: 2145 5523 | [email protected]

www.gasanmamo.com

Gas

anM

amo

Insu

ranc

e Lt

d hi

aw

tori

zzat

a m

ill-M

FSA

.

HemmgÓaZlaAkTARSempliçibiex TippRoTeÌililek inniSfek

zuR il-feRGÓATAR-RAbAT, izJeD

l-iSfel mill-GÓASSA TAl-puliziJA

Ri˙ mix-xlokk ma jdumx wisq iΩda rjie˙ mid-direzzjonijiet o˙ra jdumu ˙afna. L-oratur Aristidi jsemmi ri˙ qawwi li dam sejjer erbatax-il jum u erbatax-il lejl iΩda ma qalx mil-liema direzzjoni nefa˙.51 Bres jinnota li kieku r-ri˙ mix-xlokk dam xi ftit il-©ifen tal-qam˙ kien jasal Ωgur ©ol-Port ta’ Feniçi.52

Kitto jirra©una li iΩjed milli wie˙ed ifittex x’ri˙ kien dak li ©ab lil San Pawl f’Malta a˙jar jg˙id li kien tifun u dan ma jaqax fil-marki tal-boxxla.53 Óafna kienu dawk li ikkonçentraw fuq il-fatt li kien tifun li ˙akem il-©ifen tal-qam˙ g˙alkemm isej˙ulu euro akwilun jew riefnu.54 G˙al Smith l-Eurus Aquilo jew euro-aquilone kien ir-ri˙ ilvant bil-grigal fuq il-boxxla u mhux grigal perfett.55 G˙al Bres ir-ri˙ eskwilin jew grigal kien fil-fatt grigal ilvant, voldieri jaqbel ma’ Smith.56 G˙al Dun Karm l-Aquilon kien it-tramuntana iΩda hawn ikollna nammettu xi ftit liçenzja poetika. Ara r-ri˙ mill-majjistral kien jag˙mel ta’ spiss fix-xhur tas-sajf. Plinju jΩomm li meta jag˙mel majjistral fil-bidu t’Awwissu tista’ tg˙id li jibqa’ jonfo˙ g˙al erbg˙in jum.57 B˙al ˙afna o˙rajn Atauz issemmi r-ri˙ grigal u xejn iΩjed.58 Wie˙ed ma jridx jinsa li xi taqliba tal-arja mill-grigal tissemma ta’ spiss fil-Mediterran.59

Hu mag˙ruf li l-kundizzjoni tal-ajru ˙afna drabi seta’ wie˙ed ibassar minn tliet ijiem qabel.60 Xi drabi fix-xemx u fil-qamar seta’ wie˙ed jara x’ri˙ ser jag˙mel.61 Kull bidla fil-faΩi ©dida tal-qamar kienu jistennew l-inkwiet fit-temp.62 Ara fl-antik kif kienu ja˙sbuha dwar is-sinjali tal-ajru li jie˙du mill-qamar:

Meta tara çirku madwar il-qamar jekk ikun -A˙mar ifisser ri˙,Lewn turkwas jew ik˙al hu sinjal ta’ xita,Meta jkun im˙allat bit-tnejn ifisser s˙ab u

tempesta,Meta jkollu çirku sabi˙ u çar ikun ser˙an tar-

ras g˙all-ba˙˙ara u jista’ jkun li sar-raba’ jum il-qamar ikollu qrun ˙omor jew skuri. Meta x-xemx titla’ jew tinΩel kwaΩi mo˙bija bis-s˙ab, tkun mg˙abbxa jew b’xi tbajja g˙id li ©ejja x-xita. Il-kobor u l-lewn tas-s˙ab jaraw fihom il-ba˙˙ara sinjali çari tat-temp. Barra dan iç-çaqlieq tal-˙ut u tat-tajr jidher fihom ukoll sinjal tat-temp g˙al dawk il-ba˙˙ara li min jaf kemm-il darba osservawhom. L-a˙jar ˙a©a g˙an-nawçiera kienet l-esperjenza u mhux il-kotba. Vir©ilju u Varru ˙allew warajhom xi kotba li jitkellmu dwar it-temp u tbassir tieg˙u.63 Crescentio fil-bidu tas-seklu sbatax kiteb dwar is-

sinjali tat-temp li wie˙ed jista’ jara fix-xemx u fil-qamar. Niftehmu hu ˙a bosta tag˙rif dwar it-temp mill-awturi tal-qedem. Ix-xemx u l-qamar huma b˙allikieku l-muturi u jikkontrollaw l-ista©uni u Ω-Ωmien. G˙alhekk çerti sinjali fihom, sew filg˙odu kif ukoll filg˙axija jag˙tu sinjali ta’ temp ikrah jew sabi˙. Crescentio jikteb fit-tul u l-kitba tieg˙u qisha dik tal-oroskopju iΩda minflok jaqra x-xorti jag˙ti indikazzjoni tat-temp skont il-poΩizzjonijiet tal-qamar u x-xemx. Ma jistax ikun li n©ibu s-sinjali kollha li jag˙ti l-awtur g˙ax inkella nie˙du wisq fit-tul; biΩΩejjed wie˙ed jg˙id li hu j©ib 30 sinjal li jidhru fix-xemx u fil-qamar.

Normalment meta jag˙mel temp ikrah b’ri˙ min-na˙a wa˙da biss dak idum 24 sieg˙a biss iΩda ara b˙al fil-kaΩ tan-nawfra©ju ta’ San Pawl kif kellhom ri˙ tajjeb mix-xlokk iΩda kif dar ir-ri˙ il-©ifen sab ru˙u fl-inkwiet. Meta tag˙mel xita qawwija din twaqqaf il-qawwa tar-ri˙. G˙all-kuntrarju ta’ dan jekk tag˙mel xita ˙afifa din iΩΩid il-qawwa tar-ri˙. Ir-ri˙ li jqum mal-lejl ftit idum iΩda dak li jonfo˙ mal-©urnata jkun iΩjed qawwi; ir-ri˙ li jonfo˙ mit-tramuntana mal-lejl is-soltu jdum tliet ijiem. Ix-xemx li titla’ filg˙odu meta tkun pura u çara hu sinjal ta’ temp sabi˙ u meta tinΩel fil-˙mura madwarha kif ukoll bis-s˙ab imdieheb dak hu sinjal ta’ temp sabi˙. Il-Malti wara kollox jg˙id li l-˙mura ta’ filg˙axija ˙ejji l-bhejjem g˙at-tag˙bija.

Tromba tal-ba˙ar kienet u g˙ada twerwer lil kull min jara wa˙da quddiemu. Fiha wie˙ed jara l-qawwa tan-natura. Il-ba˙˙ara kienu jduru g˙al superstizzjonijiet li qajla kellhom qawwa kontra tromba tal-ba˙ar. B’sikkina f’idhom li jkollha l-manku iswed, jirreçtaw l-Evan©elju ta’ San Ìwann, dak li kien jing˙ad fl-a˙˙ar tal-quddiesa qabel ir-riforma liturgika u jg˙idu l-Missierna bla ma jlissnu l-kelmiet ‘hekda fl-art’. Jag˙mlu s-sinjal

Temp b˙al dan beΩΩa’ lil kul˙add.


G˙add 35

41

ramel fil-qieg˙ kien ivarja wisq minn jum g˙al ie˙or u g˙alhekk il-ba˙˙ara ma setg˙ux ikollhom ˙jiel tal-fond billi r-ramel jiççaqlaq minn post g˙al ie˙or. L-ebda mappa tal-qieg˙ tal-ba˙ar ma kienet jew setg˙et teΩisti b˙ala g˙ajnuna g˙all-ba˙˙ara. Mhux ta’ b’xejn li l-ba˙˙ara tal-©ifen tal-qam˙ beΩ˙u ˙afna g˙ax il-qawwa tal-ba˙ar setg˙et tix˙ethom fuq is-Sirti. Ma nistg˙ux in˙allu barra l-fatt li forsi eΩa©eraw xi ftit billi kien hemm distanza kbira bejn Kawda u s-Sirti.71

Tiskanta taqra f’San Luqa dawk id-dettalji dwar il-prekawzjonijiet li ˙adu l-ba˙˙ara biex isalvaw il-©ifen tal-qam˙. Bilkemm ma tit˙ajjarx tistaqsi jekk dawk id-dettalji kienx hemm bΩonn li jidhru fi ktieb sagru. IΩda hawn jidher biç-çar li min kiteb kien preΩenti g˙al dik ix-xena u forsi qatt m’g˙adda minn mo˙˙ San Luqa li l-kitba tieg˙u g˙ad tkun depositata b˙ala biçça mill-Bibbja.

Hu Ωgur li l-©ifen Lixandrin inqabad f’emergenza kbira minn tempesta. San Luqa jsemmi l-erba’ mezzi li ttiehdu biex isalvaw il-©ifen:

sar it-t˙aΩΩim taΩ-Ωaqq tal-©ifen,niΩΩlu l-qlug˙,indirizzaw il-©ifen billi rabtu t-tmun fid-direzzjoni mixtieqa,inxte˙et fil-ba˙ar dak kollu li setg˙u jg˙addu ming˙ajru.72

It-t˙aΩΩim tal-©ifen mhux kul˙add fehmu l-istess. Hemm min ˙are© bl-idea li kienu jorbtu serratizzi jew tavluni g˙at-tul taΩ-Ωaqq tal-bastiment biex isa˙˙uh billi m˙abba l-maltemp li g˙amel bdiet tinfeta˙ u l-ilma jibda die˙el fl-istiva. IΩda l-idea l-iΩjed probabbli kienet dik li jg˙addu ˙abel o˙xon minn ta˙t il-prim min-na˙a wa˙da bi dritt l-arblu g˙an-na˙a l-o˙ra iΩjed minn darba u hekk isa˙˙u Ω-Ωaqq.73 Din l-affari tat-t˙aΩΩim ta’ bastiment mhux kul˙add jifhimha u g˙alhekk xi w˙ud da˙˙lu fin-nofs il-hypozomata b˙alma kienet tintuΩa fuq bastimenti E©izzjani.74

Hu diffiçli li tifhem jew li tfihem kif meta beda l-inkwiet fuq il-©ifen tal-qam˙ niΩΩlu l-qlug˙ u ftit wara rmew it-tag˙mir tal-bastiment fil-ba˙ar. Ma setg˙ux i˙allu f’postha l-qala l-kbira m˙abba r-riefnu li ˙akem il-©ifen g˙ax kieku kien jinqaleb ta’ ta˙t fuq. IΩda min-na˙a l-o˙ra f’emer©enza b˙al dik ma jistax wie˙ed jifhem kif il-ba˙˙ara iddeçidew li jarmu fil-ba˙ar it-tag˙mir tal-bastiment.75 Issib li f’kaΩi b˙al dawn fi Ωmien il-kavallieri meta galera tinqabad f’tempesta jekk hekk ikun me˙tie© jintrema’ fil-ba˙ar kollox barra l-imqadef u l-qlug˙ g˙ax b’dawk

tas-salib g˙al tliet darbiet waqt li kull darba jag˙tu daqqa bis-sikkina fil-©enb tal-bastiment. M’hemmx g˙alfejn wie˙ed iΩid li s-superstizzjoni b˙al dik ma kellha l-ebda effett fuq it-tromba.64 Ìieli waqt tempesta kienu jwa˙˙lu santa tal-Madonna mal-arblu tal-majjistra.65 Tara wkoll fi kwadru weghda fil-Knisja tal-Óerba ta’ Birkirkara, li juri xprunara f’tempesta, patri jew ra©el iΩomm f’idejh u merfug˙a fl-g˙oli santa tal-Madonna b˙ala talba g˙all-g˙ajnuna.66 G˙alkemm semmejna r-ri˙ b˙allikieku kien il-kawΩa ta’ kull ba˙ar qawwi b’danakollu ©ieli g˙amel maltemp, bil-ba˙ar jog˙la sal-kwiekeb, ming˙ajr ma jkun hemm xi ri˙ qawwi.67

Is-SirtiIl-fama ˙aΩina li kellu s-Sirti mal-ba˙˙ara ta’

kull Ωmien ma kenitx g˙al xejn. BiΩ-Ωmien dak ix-xatt matul l-Afrika ta’ Fuq issejja˙ iç-çimiterju tal-bastimenti m˙abba l-g˙add kbir minnhom li nkaljaw f’dak il-post. Mal-ewwel sinjali tal-maltempata u kif dar ir-ri˙ mill-grigal, il-ba˙˙ara tal-©ifen tal-qam˙ da˙al f’mo˙˙hom l-biΩa’ li kienu ser jispiççaw imfarrkin mas-Sirti. G˙alhekk ˙adu ˙sieb li jduru dawra mal-bastiment biex iraΩΩnu s-sa˙˙a tal-ba˙ar li setg˙et tix˙ethom fuq ix-xatt tas-Sirti.68

Fil-Golf ta’ Sidra b’dan il-periklu li kellu fih im˙abba s-Sirti minn dejjem ©ibed fuqu l-˙ars ikrah tal-kittieba tal-qedem. Min jaf x’kellu f’mo˙˙u Tolomew meta kiteb li Malta kienet wa˙da mill-gΩejjer tal-Afrika ta’ Fuq!69

Meta Kitto jitkellem dwar is-Sirti jag˙mel differenza bejn dik imsej˙a l-Kbira u o˙ra Ω-Ûg˙ira. Is-Sirti l-Kbira kienet tinsab sewwa sew biswit dik li nsej˙ulha l-Libja fil-punent tal-promontorju taç-Çirinajka. Is-Sirti Ω-Ûg˙ira fil-punent tal-Kbira kienet tinsab ’il barra minn TuneΩ.70 Kitto jag˙ti tifsir interessanti dwar is-Sirti. Jg˙id li billi kienet ti©bor fiha l-parti l-kbira tal-Golf ta’ Sidra l-periklu kien kbir wisq g˙all-bastimenti tal-qlug˙ billi l-g˙oli tar-

Il-ba˙ar Adrija kif kienu jifmuh fl-antik.


G˙add 35

42

nqabad fil-qilla tar-riefnu. NiΩΩlu l-qala l-kbira u l-bastiment sar qisu biçça sufra f’wiçç l-ilma, bil-ba˙ar jilg˙ab bih bla ˙niena ta’ xejn. L-idea ta’ xi fissiera li jg˙idu li l-ba˙˙ara niΩΩlu l-arblu mhix aççettabbli. Li niΩΩlu kienet il-qala ma©©ura biex hekk inaqqsu t-tbandil tal-©ifen. Li seta’ ©ara kien li jqaççtu l-arblu, jix˙tuh marbut fil-ba˙ar u jirmunkawh wara l-bastiment biex f’kaΩ li l-©ifen jerg˙eq il-ba˙˙ara jkunu jistg˙u jaqbdu mieg˙u. Insibu çar u tond f’dizzjunarju tal-kavallieri li f’kaΩ ta’ emergenza kbira jaqtg˙u l-arbli tal-vaxxelli u jirmunawhom biex bihom jkunu jistg˙u jsalvaw il-membri tal-ekwipa©© billi jaqbdu mag˙hom.80 Fl-istejjer tal-galeri tal-Ordni niltaqg˙u ma’ kaΩ ta’ branki s˙a˙ ta’ lsiera81 li

salvaw mill-g˙arqa meta l-galera tag˙hom niΩlet, billi qabdu ma’ biçça mill-arblu tal-majjistra82 li sabu jg˙um fil-wiçç.83 Ma ninsewx li qed nitkellmu minn Ωmien li lanqas biss kien jg˙addi minn mo˙˙ dawk responsabbli mill-bastimenti li jkollhom abbord dg˙ajjes tas-salvata©© biΩΩejjed f’kaΩ ta’ diΩgrazzja. A˙seb u ara fi Ωmien San Pawl! Niftehmu ma kienx ikun hemm post biΩΩejjed fejn iΩommu dg˙ajjes me˙tie©a abbord.

Meta ng˙idu niΩΩlu l-qala l-kbira nifhmu ng˙idu bil-pinnur mag˙ha. Dak kien g˙amla ta’ arblu jew antarjola ˙oxna li mag˙ha kien jintrabat il-qlug˙. Mela, ng˙idu li jekk qaççtu l-arblu u xe˙tuh il-ba˙ar mieg˙u irmew ukoll il-qlug˙ bil-pinnur mieg˙u. Wie˙ed jinnota li meta l-©ifen qorob lejn Malta ma kienx baqa’ fuqu ˙lief l-artimun, qlug˙ Ωg˙ir kwadru.84 Ta’ min ifakkar li meta kienu jridu jnaqqsu l-qlug˙ dan kien jin©ama’ ’l fuq lejn il-pinnur b’sistema ta’ ˙bula li jg˙addu minn ˙oloq me˙jutin mal-qlug˙.85 Tiskanta kemm issib kittieba

li jΩommu mal-idea li l-ba˙˙ara niΩΩlu l-arblu, manuvra li qatt ma setg˙et issir fuq ©ifen tal-qam˙.86 Jidher li sadanittant il-ba˙˙ara telqu fil-ba˙ar l-ankra li tg˙um biex jippruvaw inaqqsu l-mixi tal-bastiment.87

L-IkelKien San Pawl li tkellem mal-

ba˙˙ara u forsi indirizza wkoll lil dawk kollha li kienu fuq il-©ifen. Tkellem bl-awtorità u bla ma qies xejn li abbord kien hemm il-kaptan u ç-çenturjun88 u tahom nistg˙u ng˙idu çanfira f’postha talli ma kenux semg˙u minnu meta

setg˙u jikkontrollaw il-bastiment.76

F’kaΩ ta’ bΩonn u meta galera tinqabad f’burraxka u jkun hemm il-˙tie©a li ssalpa minn fejn tkun ankrata allura kienu jaqtg˙u l-gumla u ma ja˙lux Ωmien biex itellg˙u l-ankra.77

Ma jidhirx li ©ifen tal-qam˙ kellu qlug˙ ta’ emergenza; fil-kaΩ tag˙na dak li kellhom bΩonn. Nafu li ©ifen Lixandrin kien armat b’dak li hu mag˙ruf b˙ala suppara jew suppata78 li kien wie˙ed trijangulari u jintrama wie˙ed kull na˙a ma’ ras l-arblu u mal-pinnur tal-qala l-kbira. IΩda dawn iΩ-Ωewgt iqlug˙ Ωg˙ar kienu l-ewwel li niΩΩlu g˙ax b’dak ir-riefnu li g˙amel kienu jiççarrtu Ωgur. Kien hemm qlug˙ ie˙or Ωg˙ir li kien l-artimun; dan kien mag˙ruf b˙ala artemonem, ukoll.79 Dak kien wie˙ed kwadru u kien jintrama’ ma’ dak li nistg˙u nsej˙ulu l-pupress jew l-arblu li kont issib fil-pruwa mhux wieqaf iΩda mxengel kwaΩi f’angolu ta’ 45 grad. Dan tellg˙uh fl-a˙˙ar meta waslu qrib Malta.

Mela, kif il-©ifen ˙are© minn ta˙t ir-ri˙ ta’ Kreta

Ìifen tal-qam˙ li juri n-nies fuqu.

Hawn jidhru sew il-palelli b˙ala tmun u l-qlug˙ Ωg˙ir fil-pruwa.


G˙add 35

43

tel: 21461131mob: 99432407

mArlene [email protected]

tawgura l-festa t-tajbalir-Rabtin kollha

FrederICk CurmImanaging director

For reservations Call:Tel: 2145 0638

mob: 7942 9239

28, St. Paul’s Street,rabat rBT 1232, malta

[email protected]

www.cosmana.com

RistoranteCosmana navarra


G˙add 35

44

issu©©erixxa biex ma jsalpawx minn Kreta89. Óajjar lil kul˙add biex jitrejqu g˙ax kien ilhom ˙afna ma jieklu xi ˙a©a. U x’tiekol tiekol f’bahar b˙al dak li g˙amel. Waqt tempesta kul˙add jaqbdu d-dardir imqar l-aqwa ba˙˙ara b’esperjenza twila fuq il-ba˙ar.90

M’hemmx x’tg˙id, iç-çaqlieq kontinwu tal-bastiment jaqtg˙ek minn ri©lejk, iqalleb l-istonku, jibda taqlig˙, jg˙ib l-aptit tal-ikel, il-bniedem jindebbolixxi ru˙u, jintelaq b˙al mejjet meta ma jintilifx minn sensih ukoll.91 Darba minnhom waqt tempesta li ˙akmet il-galera tal-Ordni San Luigi qam paniku s˙i˙ hekk li wie˙ed mill-ekqwipa©© tilef rasu u beda jg˙ajjat b˙allikieku kien mi©nun.92

F’tempesta ta’ jumejn li ˙akmet galera FrançiΩa ç-çorma la kielu u lanqas xorbu qatra ilma u r-ra©uni kienet wa˙da. F’ba˙ar b˙al dak ma kinux jift˙u xi bokkaporti li jag˙tu g˙al istiva fejn kienu jΩommu l-ikel u x-xorb. Li kieku kellhom jift˙u xi bokkaport ara kemm ilma kien jinΩel fl-istiva.93 Kien hemm ra©uni o˙ra g˙aliex ma kinux jieklu. F’tempesta kull nar jintefa m˙abba l-periklu li jixtered u jqabbad il-bastiment. Mela ma setax isir tisjir g˙alkemm kien hemm xorta ta’ ikel xott b˙al ng˙idu a˙na la˙am jew ˙ut immella˙, frott imqadded, biskott t’abbord u l-bqija.94 Niftehmu, kif beda l-inkwiet il-ba˙˙ara rmew fil-ba˙ar fost l-o˙rajn il-fuklar li fuqu kien isir it-tisjir. Naqas ukoll il-proviΩjon li seta’ kellhom mag˙hom iç-çorma u l-passi©©ieri. IΩda nafu wkoll li wara l-kelmtejn ta’ San Pawl kollha sabu xi ˙a©a x’jieklu. Mela jkollna ng˙idu li iΩjed minn ˙a©’o˙ra ˙add ma kiel g˙ax l-istonku tag˙hom intebaq g˙al kollox im˙abba l-ba˙ar imqalleb.95

Kif jista’ jkun li ˙add ma mess ikel ma’ ˙alqu fl-erbatax-il ©urnata li l-©ifen tal-qam˙ issara l-˙in kollu mal-ba˙ar? Jista’ jkun li ˙adu l-a˙˙ar ikla fuq il-©ifen qabel ma telqu minn Kreta? Hawn ikollna n©ibu l-eΩempju tal-espressjoni meta wie˙ed jg˙id ‘G˙adni ma ˙adt xejn!’ IΩda jista’ jkun li f’©img˙atejn ma ˙adu xejn? U le, ˙adu ftit li jitqies xejn. Ng˙idu wkoll li forsi kien fl-a˙˙ar erbat ijiem, voldieri fl-eqqel tat-tempesta li ma ˙adu xejn.96

Kos hux, x’differenza hemm bejn li wie˙ed jitkellem dwar tempesta li qatt ma kellu esperjenza ta’ wa˙da u ie˙or li jkun g˙adda minnha. Tara lil kul˙add jipprova jinΩel ta˙t il-gverta m˙abba l-biΩa’ li jinbelg˙a mill-ilma,

tisma’ g˙ajjat tal-ba˙rin, ˙sejjes li jtarrxu qisu kollox ser jaqa’ fuq rasek, u ˙sejjes o˙ra mill-manuvri li jsiru fuq il-gverta biex forsi jsalvaw il-©ifen. Il-biΩa’ li ja˙kem fuq kul˙add hu wisq iΩjed minn dak ta’ meta tara ba˙ar li jrid jibla’ l-art. G˙al dawk li jkun baqg˙alhom xi ftit biΩa’ t’Alla jibdew jirrakkomandaw ru˙hom lill-Madonna jew lill-qaddisin, jiddispjaçihom minn dnubiethom tarahom jirrikonçiljaw irwie˙hom ma’ s˙abhom t’abbord, u jsir it-talb u l-weg˙di ex-voto lil xi santwarju mag˙ruf.97

Qabdu l-artSan Pawl wara li ˙ajjar lil s˙abu kollha ta’ fuq

il-©ifen biex jieklu xi ˙a©a qalilhom li kellu a˙bar tajba mis-sema li kien me˙tie© li jaslu fi gΩira. Wara erbatax-il jum li kien ilhom jit˙abbtu mal-ba˙ar il-ba˙˙ara ndunaw li kienu resqin lejn xi art. L-esperjenza g˙allmithom u qishom xammew l-arja til˙aqhom minn fuq l-art. Tefg˙u l-iskandal u sabu li kellhom ta˙thom g˙oxrin qama u wara ftit re©g˙u tefg˙u l-qies u sabu ˙mistax.98 Ma tridx tkun g˙aref wisq biex tinduna li kienu resqin lejn l-art! Wara li kul˙add kiel xi ˙a©a raw li jkun jaqbel li j˙affu

San Pawl minn Vince Mangani.


G˙add 35

45

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

A4 MLT.pdf 1 28/02/2011 12:40

l-bastiment u g˙alhekk bdew jix˙tu fil-ba˙ar il-qam˙ li kien hemm fl-istiva. Wie˙ed g˙andu ja˙seb li l-ba˙˙ara ˙addmu wkoll xi g˙amla ta’ pompi tal-ilma. Bastimenti bi gverta wa˙da u li fl-istiva j©orr il-qam˙ fl-anfori ma kienx jonqos li ssiblu l-pompi tal-ilma. L-ilma tax-xita jew tal-ba˙ar li jin©ama’ fuq il-gverta jg˙addi mill-burdnari u jer©a’ jinΩel fil-ba˙ar. IΩda fil-kaΩ tal-©ifen tal-qam˙ min jaf kemm ilma ba˙ar sab ru˙u fl-istiva. Dan kien isib ru˙u fis-sentina u minn hemm jitla’ bil-pompi g˙al fuq il-gverta, jg˙addi mill-burdnari u jinΩel fil-ba˙ar.99

Kien billejl meta bdew resqin lejn l-art u ma setg˙u jaraw xejn; beΩg˙u li jitkissru mal-blat. Ankraw billi tefg˙u erba’ ankri mill-poppa biex iraΩΩnu l-bastiment xi ftit sa ma jisba˙ u hekk fid-dawl ikunu jistg˙u huma jag˙Ωlu fejn jinkaljaw il-©ifen.100 Kien hawn li l-‘bravi’ ba˙rin ideçidew li jdabbru rashom u ja˙arbu. Ara ma na˙sbux li ˙a©a b˙al dik qatt ma saret qabel jew wara. Bdew bil-manuvri biex b˙allikieku jkalaw fil-ba˙ar id-dg˙ajsa li kellhom abbord biex taparsi jniΩΩlu xi ankri mill-pruwa. San Pawl induna x’seta’ ji©ri u bis-sa˙˙a taç-çenturjun sfrattalhom dak li kienu ser jag˙mlu. F’emergenza b˙al dik dak kien jonqos ukoll li dawk li setg˙u jag˙tu l-a˙jar g˙ajnuna f’kaΩ ta’ nawfra©ju ja˙arbu minn dmirhom!

Seba˙ u l-ba˙˙ara raw l-art bla ma kienu jafu liema kienet. Fi ftit kliem u fi ftit ˙in qatg˙u l-ankri, ˙allew it-tmun mill-irbit tieg˙u u tellg˙u l-qlug˙ iΩ-Ωg˙ir tal-pruwa li kien l-artimun. Dak kollu sewa biex iddrizzaw il-©ifen fejn riedu l-ba˙˙ara jinkaljawh. Il-ba˙rin qatg˙u l-ankri g˙ax ma kienx hemm Ωmien x’ja˙lu biex itellg˙u l-ankri minn qieg˙ il-ba˙ar. Issib li min bi Ωvista kiteb li refg˙u l-ankri.101 It-tieni mossa kienet dik li ˙allew l-irbit tat-tmun. Ma ninsewx li qabel kienu telqu erba’ ankri mill-poppa u refg˙u t-tmun jew iΩ-Ωew© palelli kbar, wa˙da kull na˙a li kienu hemm minflok it-tmun kif nafuh illum, ’il fuq mill-ilma. Meta iddeçidew li jiddrizzaw il-©ifen lejn l-art ˙allew l-irbit tal-palelli li re©g˙u niΩΩluhom fl-ilma u hekk taw direzzjoni lill-©ifen.102

It-tielet biçça xog˙ol kienet li jtellg˙u l-qlug˙. U hawn niltaqg˙u mal-inkonsistenzi ta’ dawk il-kittieba li forsi ma kellhomx ˙jiel tal-©ifen tal-qam˙. Abela103 jsemmi bufietta li kien qlug˙ Ωg˙ir, Castagna104 jg˙id li tellg˙u l-qala l-kbira, Anzini105 jirreferi g˙al vela maestra jew il-qala l-kbira, Faure106 jg˙id li fet˙u l-qala l-ma©©ura tal-poppa.

IΩda fil-fatt tellg˙u l-qala Ω-Ωg˙ira ta’ quddiem fil-pruwa mag˙rufha b˙ala l-artimun biex il-©ifen jie˙u rotta lejn l-art. G˙alkemm Bottalla jsemmi l-artimun b’danakollu jg˙id li kien qlug˙ Ωg˙ir in-na˙a tal-poppa. G˙al dawk li jsemmu l-qala l-kbira ng˙idu li l-©ifen wasal qrib Malta bla arblu tal-majjistra jew il-kbir u g˙alhekk ma kienx possibbli li juΩaw il-qala l-kbira li forsi spiççat fil-ba˙ar meta rmew xi tag˙mir tal-©ifen.

L-a˙˙ar att fuq il-©ifen kien dak tas-suldati li riedu joqtlu l-pri©unieri biex ma ja˙arbux. Iç-çenturjun ried isalva lil San Pawl u ordna li kul˙add kellu jinΩel fl-ilma u jaqbad ma’ xi ̇ a©a hekk

kif il-©ifen jinkalja fuq il-blat. F’kaΩ b˙al dak kien is-soltu li n-nies jaqbΩu fil-ba˙ar u l-ba˙rin kien soltu tag˙hom li jΩommu fuqhom il-qliezet twal u fl-ilma jaqbdu ma’ xi bettija jew xi moqdief.107

Ta’ min i©ib quddiem g˙ajnejh dak li kiteb San Ìor© Preca meta qal: Nist˙ajjel li qed nara lil San Pawl jit˙abat f’ba˙ar fond.108 U tassew hekk kien g˙ax fejn ˙abat il-©ifen kien tassew ba˙ar fond.109 U biex insemmu l-kredenzjali ta’ San Pawl ma’ dak li g˙andu x’jaqsam mal-ba˙ar insemmu dak li kiteb lill-Korintin: Tliet darbiet rajt l-g˙arqa; g˙addejt lejl u jum f’nofs ta’ ba˙ar, forsi mqabbad ma’ xi tiksir ta’ bastiment, u kien hemm ukoll in-nawfra©ju ta’ Malta.110

Referenzi 1 Atti 27, 28. 2 Daniel-Rops, H., Daily Life in the Time of Jesus, (Michigan,

1980), 258. 3 Bres, O., Malta Antica Illustrata, (Ruma, 1816) 372. Teuma,

E.P., San Pawl Il-Ba˙ar A Guide, (Malta, 2003), 108, 109 jaghti xi tghrif dwar il-bastimenti tal-qam˙.

4 Smith, L., The Voyage and Shipwreck of St. Paul, (Michigan, 1978), 20, 21. Sciberras, P. Il-Fidi f’San Pawl, , ta˙dita li ta fil-blata l-Bajda MuΩew Çentrali fid-9 ta’ Frar, 2011.

5 Sciberras. 6 Kitto, J., The Pictorial Family Bible, (London, bla data),

1693. 7 Bres, 406-408. Ferris, A., Descrizione Storica delle Chiese

di Malta e Gozo, (Malta, 1985), 11 iΩomm is-sena 58 b˙ala dik tal-mi©ja ta’ San Pawl f’Malta. Ara wkoll Buscemi, A.M., San Pawl Il-Óajja, Il-Óidma u L-Messa©© tieg˙u, traduzzjoni ta’ Muscat, Noel, (Malta, 2008), 105, li jΩomm mas-snin 59 u 60 u Muscat, N., Pawlu ta’ Tarsu (7) fi L-Art Imqaddsa, vol. 30, nru. 166, Ottubru/Diçembru 2009, 12, 13.

8 Atti 21 et seq. 9 Muscat, N., 13, isemmi kif iç-çenturjun, li kellu sentimenti

nobbli, applika g˙al San Pawl il-custodia militaris, voldieri kien hemm g˙assa ma’ San Pawl kull fejn kien imur.

10 Adrimitti llum hi Karatash, ara Muscat, N., 13 u Martindale, C.C., The Acts of the Apotles, (London, 1958), 184, isemmiha b˙ala Adrumentum.

Anfora li fiha kienu j©orru l-qam˙.


G˙add 35

47

Ta’ MarozzXog]ol ta’ bini, alterazzjonijiet fuq l-antik, xog]ol ta’ kisi u tibjid, tqeg]id ta’ katusi.

Albert Tanti Mob: 9947 6169


G˙add 35

48

11 Ara Teuma, 108 et seq, kif ja˙sibha dwar il-bastimenti tal-merkanzija. Ibid., 107, 113, juri l-anfori li kienu jintuΩaw biex i©orru fihom il-qam˙.

12 Liddell, A.G., Caesar Book II, (Londra,1899), 21. 13 Liddell, 17, 18, 19. 14 Whiteley, J.L. Caesar Gallic War book VII, (Londra, 1962),

XIII. 15 Liddell, 19. 16 Liddell, 21. 17 G˙al xi dettalji dwar Knidu ara Muscat, N., 13, 14. Ma

ninsewx li kien hemm fuq il-bastiment 276 ru˙; numru kbir iΩda fuq dak li ba˙˙ar fuqu ÌuΩeppi Flavju kien hemm 600 ru˙; ara William Whiston, A.M., The Works of Flavius Josephus, (Edinburgh, 1829), 2 u Knabenbauer, J., Actus Apostolorum, (Parigi, 1928), 439, 440; ma nafx g˙aliex Martindale, 190, nota 37, isemmi 660; forsi Ωball tal-pinna!

18 Barclay, W., The Daily Study Bible, (Great Britain, 1982), Acts, 181; ara wkoll Atti, 27. Muscat, N., 14 jg˙id li l-post mag˙ruf b˙ala l-Portijiet Sbie˙ kien forsi jinsab ˙dejn il-belt ta’ Lasaia iΩda tibqa’ d-diffikulta biex tidentifikaha. Martindale, 185 isostni li l-port imsemmi ma ssibu fl-ebda kitba tal-qedem.

19 Muscat, N., 14, jg˙id li llum dak il-post hu mag˙ruf b˙ala l-Port ta’ Plakias.

20 Barclay, Atti, 183. 21 Fournier, G., Hydrographie contenant La Theorie et la

Pratique de toutes les Parties de la Navigation, (Parigi, 1667), 108.

22 Archive of the Order in Malta (imqassra hekk: AOM), 1770, f.338.

23 Fournier, 537, 538. 24 Barclay, Acts, 182 u n-nota. 25 Belloni, V., San Paolo a Malta, (Malta, 1875), 16, stanza

44, Canto I. 26 Vegetio, Dell’ Arte della Guerra, (Venezja, 1551), 83v et

seq. 27 Crescentio, B., Nautica Mediterranea, (Ruma, 1607), 388 et

seq. 28 Ara Muscat. N., 15. 29 Bottalla, P., Storia Della Vita e Della Dottrina del Grande

Apostolo San Paolo, (Turin, 1891), 221, 222. 30 Smith, 27. 31 Smith, 125. 32 Kitto, 1751, nota 16. 33 Dwar l-importanza ta’ Kreta fil-qedem ara Muscat, N., 14,

15. 34 Vegetio, 82v. 35 Bouquet, A.C., Everyday Life in New Testament Times,

(Londra, 1970), 98. 36 National Archive Malta (imqassra hekk: NAM) Rollo della

Galeotta nominata Nostra Signora del Santo Rosario e San Vincenzo 1722; ara ta˙t Lorenzo Cassar supplica billi dan il-manuskritt mhux pa©inat.

37 Braudel, F., The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II, (Londra, 1973), 250. F’kelma wa˙da D’Adamo, V., La Sacra Bibbia, (Napli, 1959), vol, iii, 414, nota 9 jg˙id li l-˙arifa kienet ilha li g˙addiet.

38 Abela/Ciantar, G.A., Malta Illustrata, (Malta, 1772), 99, 100.

39 Galbiati, E., La Chiesa delle origine negli Atti degli Apostoli e nei loro scritti, (Milan, 1972), 287, nota 2.

40 Barclay, Acts, 182. 41 Martindale, 185. 42 Smith, 84. 43 Kitto, 1751, vers 8. G˙al tag˙rif fit-tul dwar iΩ-Ωmien tat-

tba˙˙ir ara Pryor, J.H., Geography, technology, and war, (Cambridge, 1992), 87, 88. Ferris, 12 jikkwota lil Baronju, jg˙id li San Pawl wasal Malta fi Frar u telaq f’Mejju.

44 Battistelli, 196. 45 Smith 101, 102. 46 Vegetio, 82, 82v. 47 AOM 1770, f.334v. 48 AOM 1771, f.27v. 49 AOM 1771, f.106. 50 AOM 1771, f.136. 51 Smith, 149. 52 Bres, 378, 380, 382. 53 Kitto, 1751, nota 14. 54 D’Adamo, 415, vers 14 u Castagna, P.P., Lis Storia ta Malta

bil-Gzejjer taghha, (Malta, 1985), II, 35; ara wkoll Faure, G., Li Storia ta Malta u Ghawdex, (Malta, 1913), I, 183. Muscat, N., 19 iΩomm li riefnu ta’ forza 8 sa 10 idum bejn tlieta u ˙amest ijiem.

55 Smith, 101, 102, 159 et seq. Ir-ri˙ euiro-aquilone jew il-grigal kien u g˙adu t-terrur tal-ba˙˙ara; ara Battistelli, 197.

56 Bres, 378, 380, 382. 57 Smith, 76. 58 Atauz, A.D., Eight Thousand Years of Maltese Maritime

History, (Florida, 2008), 68. 59 AOM 1768, f.246v. 60 Marteilhe, J., Mémoires d’un Galérien du Roi-Soleil, (Parigi,

1982), 116, 117. 61 Fournier, 545. 62 Graviere, J., Les Corsaires Barbaresques et La Marine de

Soliman le Grand, (Parigi, 1887) , 325. 63 Vegetio, 84. 64 Crescentio, 379 – 399. Ara wkoll Cassar Pullicino, J., Studies

in Maltese Folklore, (Malta, 1992), 162. Kien isir talb g˙al waqt xi tempesta kif insibu f’Faure, 540.

65 Fournier, 700. 66 Ex Voto Painting (imqassar hekk: EVP) 154. 67 AOM 1771, f.145. 68 Barclay, Acts, 183. 69 Tasso, T., La Gerusalemme Liberata, (Firenze, 1917), 184,

stanza 18, nota, 18. 70 McKenzie, J.L., Dictionary of the Bible, (Londra, 1968),

s.v. Syrtis. 71 Kitto, 1751, ara n-nota li tg˙id: Lest they should fall into the

quicksands. 72 Smith, 115. 73 Kitto, 1751, nota 17. L-awtur isemmi lil Bloomfield g˙all-

ewwel idea u lil Orazju g˙at-tieni wa˙da. Ara wkoll Il-Festi Taghna, nru. 34, 2010, 47. Ara wkoll Martindale, 187, nota 17. Battistelli, 198.

74 Bouquet, 105, iΩda ara wkoll Il-Festi Tag˙na, nru. 34, 2010, 47.

75 Battistelli, 198. 76 AOM 1759, f.461. Ara wkoll Gli Statuti Della Sacra

Religione Gerosolimitana, (Borgo Novo, 1719), 172. 77 AOM 1769, f.89v. Il-©umla kienet ˙abel o˙xon li bih kienu

jtellg˙u jew iniΩΩlu ankra fil-ba˙ar. 78 Smith, 110, 111; ara wkoll Knabenbauer, 440 li jikkwota lil

Bramsegel li jsemmi is-supparum. 79 Knabenbauer, 440. 80 National Library Malta (imqassra: NLM ) 223, f.89. 81 Branka kienet il-©abra ta’ qaddiefa ta’ bank wie˙ed tal-galeri

li jkunu marbutin ma’ xulxin minn sieq wa˙da b’katina. 82 L-arblu tal-majjistra fuq galera kien dak il-kbir, tan-nofs. 83 AOM 1771, f.104v. 84 Smith, 111, 114. 85 Kitto, 1751, nota 17.


G˙add 35

49


G˙add 35

50

86 D’Adamo, 415, vers 17; Faure, 183; Bottalla, 223; ara wkoll nota f’Galbiati, 289 .

87 Atti 27: 27; ara wkoll Martindale, 188, nota 17 li jistqarr li wara kollox hu ma kienx f’qag˙da li jag˙ti tifsir ta’ din l-g˙amla ta’ ankra. Hu jikkwota wkoll lil Plutarku li jsemmi l-ankra li tg˙um. René Leconte fi Bible et Terre Sainte, no.89, Frar 1967, 4, jistaqsi kif seta’ San Luqa li kien tabib isemmi ˙a©a hekk teknika b˙alma kienek l-ankra li tg˙um!

88 Ara Muscat. N., 14. 89 Id ibid., ma jarahiex bi kbira li jsejja˙ lil San Pawl b˙ala

espert tan-navigazzjoni! Ara wkoll Battistelli, 187 fejn San Pawl hu rikonoxxut b˙ala navigatur espert.

90 Fournier, 116. 91 Pantera, P., L’Armata Navale Del Capitan Pantero Pantera,

(Ruma, 1614), 154. 92 AOM 1771, f.138v. 93 Marteilhe, 122. 94 Graviere, 325; ara wkoll William Whiston, 2 isemmi li fi

Ωmienu l-bajtar jew it-tin taç-çappa flimkien mal-©ewΩ kienu popolari ˙afna; ˙wejjeg b˙al dawn setg˙u jin©arru fuq il-ba˙ar bla biΩa’ li jit˙assru malajr.

95 Bottalla, 223, nota 3. 96 Smith 138, 139. Nistg˙u ng˙idu li l-ikel kien bir-raxin; ma

ninsewx li ebda ikel ma seta’ jissajjar im˙abba ç-çaqlieq tal-bastiment u barra minn hekk kull min kien fuq il-©ifen waqa’ f’apatija kbira m˙abba l-periklu li kellhom ma’ wiççhom. Martindale, 188, nota 21.

97 Graviere, 325. Ara ma na˙sbux li l-weg˙di ex-voto kienu

jsiru mill-Insara biss. Ukoll fi Ωmien ir-Rumani kienu jag˙mlu weg˙di lil allat.

98 Kitto, 1752, nota 28. L-awtur jag˙ti tag˙rif li juri li l-qama kienet ta’ daqs li nafuha llum, bejn wie˙ed u ie˙or tliet piedi. Muscat, N., 15, jag˙ti l-20 qama b˙ala 37 metru u l-15-il qama b˙ala 27 metru. Ara wkoll Bottalla, 225, nota 2.

99 Smith, 136. 100 Smith, 133. 101 Castagna, II, 36; Faure, I, 184. 102 Smith, 135. 103 Abela, G.F., Della Descrittione di Malta Isola nel Mare

Siciliano con le sue antichita ed altre notitie, (Malta, 1647), 235.

104 Castagna, II, 36. 105 Anzini, A.M., Il Vangelo di Gesu e gli Atti Degli Apotoli,

(Turin, 1938), 599. 106 Faure, I, 184. 107 Wormeley, K.P., The Speronara, (Boston, 1902), 42, 43.

Ma ninsewx li l-awtur jirreferi g˙all-kitba li dehret fis-seklu dsatax meta l-ba˙rin kienu juΩaw il-qliezet twal.

108 Preca, G., San, S. Paulus Magister, (Malta, 1946), 13. 109 Almenu jekk inΩommu n-na˙a tal-Mistra b˙ala l-post

probabbli li hemm sar in-nawfra©ju. 110 Barclay, Corinthians 2, 11:16-33. Ara kif bdiet il-

kontroversja Malta/Meleda f’Muscat, N., 17. Knabenbauer, 441, 442 isemmi li r-raba nawfra©ju li sofra San Pawl kien dak ta’ Malta.


G˙add 35

51

UnIcorn WaTErProoFIng

WaterproofingPlasteringDecorating

Rose RogeRsManaging Director

7, G˙eriexen Street,Rabat, MaltaTel: 2145 6475, 2145 3636Mobile: 9944 8011

E.mail: [email protected]

Vince Bar

Telephone

2145 9013Naççettaw ikliet

g˙all-gruppi

G˙al drinks u appetizers ©enwinif’atmosfera tal-˙bieb


G˙add 35

52

Il-Papa Benedittu XVI fis-Santwarju tal-Grotta ta’ San Pawl nhar is-17 t’April 2010. Dan ir-ritratt qieg˙ed ji©i ppubblikat fl-okkaΩjoni tas-sena Anniversarju mill-mi©ja tieg˙u fostna.


G˙add 35

53


G˙add 35

54

Is-Sibt 14 ta’ Mejju 2011Ftu˙ tal-Festi 6.00pm Quddiesa tal-ftu˙ tal-Festi ©ewwa l-Parroçça. Janima l-grupp Tiberija

Familja flimkien mal-Grupp Tiberija Youths. In˙e©©u lil Kul˙add biex jattendi biex flimkien nag˙tu nota spiritwali lill-festi tag˙na. Iqaddes l-Ariçipriet, il-Kan.Louis Suban. Wara ssir ikla g˙al kul˙add fuq iz-Zuntier tal-Parroçça.

Il-Ìimg˙a 10 ta’ Ìunju 2011Lejla Maltija 7.30pm Bidu g˙all-Lejla Maltija fuq iz-Zuntier tal-Parrocca bis-sehem ta’ diversi

kantanti popolari Maltin. Ikun hemm ikel tradizzjonali Malti.

Is-Sibt 11 ta’ Ìunju 2011Lejla Maltija 7.30pm Lejla Maltija fuq iz-Zuntier tal-Parroçça bis-sehem ta’ Kantanti Popolari

Maltin. Ikun Hemm Ikel tradizzjonali Malti.

Il-Óamis 16 ta’ Ìunju 2011 7.30pm Kunçert ta’ MuΩika Sagra ta˙t il-patronçinju tal-Arçipriet il-Kan. Louis

Suban fl-okkaΩjoni tat-twaqqif tal-orkestra ‘Paulus’ u l-Anniversarji tal-Parroçça.

Il-Ìimg˙a 17 ta’ Ìunju 2011 7.15pm Çelebrazzjoni g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ b’differenza organizzat mill-grupp Tiberija

Youths flimkien mall-Kummissjoni Djoçesana Ûg˙aΩag˙. Tanima l-band ‘Footprints’. Wara ssir attività soçjali fuq iz-Zuntier tal-Parroçça

Is-Sibt 18 ta’ Ìunju 2011 6.00pm Çelebrazzjoni tal-Anniversarji taΩ-Ωew© fil-Parroçça organizzata mill-

Kummissjoni Familja. Janima l-Kor Salve Pater Paule.

Programm tal-Festa Prinçipali u Solenni

tal-Ìisem u d-demm tal-Mulej

2011


G˙add 35

55

Il-Óadd 19 ta’ Ìunju 2011Festa tat-Trinita Qaddisa 9.00am Quddiesa tal-Ewwel Tqarbina g˙at-tfal subien u bniet tal-Parroçça bis-

sehem tal-Kor ”Salve Pater Paule”

L-Erbg˙a 22 ta’ Ìunju 2011L-Ewwel Jum tat-tridu 8.30am Quddiesa bi ˙sieb qasir fuq l-Ewkaristiija . Wara jsir it-tif˙ir ta’ Sbi˙ il-Jum

u tibda esposizzjoni Ewkaristika sal-Quddiesa ta’ filg˙axija. 6.00pm Quddiesa Kantata u konçlebrata bl-G˙asar bis-sehem tal-Kor” Salve Pater

Paule”. Imexxi u jipprietka l-Kan. Antoine Borg Kappillan tal-Im©arr wara jkun hemm Kurunella, Innu tat-tridu, Adoro te Devote, Çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali.

8.00pm Wara l-Barka jkun hemm ˙ruq ta’ murtaletti

Il-Óamis 23 ta’ Ìunju 2011It-Tieni Jum tat-Tridu 8.30am Quddiesa bi ˙sieb qasir fuq l-Ewkaristiija . Wara jsir it-tif˙ir ta’ Sbi˙ il-Jum

u tibda esposizzjoni Ewkaristika sal-Quddiesa ta’ filg˙axija. 9.20am Laqg˙a Ewkaristika g˙at-tfal tal-iskola Primarja A “Pawlu Xuereb”. 6.00pm Quddiesa Kantata u kkonçelebrata bl-G˙asar bis-sehem tal-Kor” Salve

Pater Paule”. Imexxi u jipprietka l-Kan. Antoine Borg Kappillan tal-Im©arr wara jkun hemm Kurunella, Innu tat-tridu, Adoro te Devote, Çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali.

8.00pm Wara l-Barka jkun hemm ˙ruq ta’ murtaletti

Il-Ìimg˙a 24 ta’ Ìunju 2011It-Tielet Jum tat-Tridu 8.30am Quddiesa bi ˙sieb qasir fuq l-Ewkaristiija . Wara jsir it-tif˙ir ta’ Sbi˙ il-Jum

u tibda esposizzjoni Ewkaristika sal-Quddiesa ta’ filg˙axija. 6.00pm Quddiesa Kantata u konçlebrata bl-G˙asar bis-sehem tal-Kor” Salve Pater

Paule”. Imexxi u jipprietka l-Kan. Antoine Borg Kappillan tal-Im©arr wara jkun wara jkun hemm Kurunella, Innu tat-tridu, Adoro te Devote, Çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali.

8.00pm Wara l-Barka jkun hemm ˙ruq ta’ murtaletti 8.30pm Festa Familja fuq iz-Zuntier tal-Knisja. Ikun hemm Kantanti Popolari Maltin u ikel tradizzjonali Malti

Is-Sibt 25 ta’ Ìunju 2011Lejlet il-Festa 8.30am Quddiesa Kantata mmexxija mir-Reverendu Dun Joe Fsadni, mal-Kapitlu

bil-Kant tat-Te Deum b˙ala ringrazzjament lil Alla. Jie˙u sehem il-Kor”Salve Pater Paule”

9.00am Óruq ta’ Kaxxa Spanjola, murtali u murtaletti 4.30pm Quddiesa tal-Komunità Parrokkjali 6.00pm Quddiesa kantata bis-sehem tal-Kor”Salve Pater Paule” 7.30pm G˙asar Solenni, Çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali. Imexxi

l-Wisq Rev.Kan.Louis Suban Arçipriet. 8.00pm Il-Banda Çittadina u Popolari Konti Ruggieru, takkumpamja l-istatwa ta’

Kristu Ewkaristiku(tal-Óobza) mill-Pjazza tal-Parroçça, Triq il-Kulle©©,


G˙add 35

56

Triq il-Konti Ru©©eriu, Triq Ì. Borg Olivier, Triq San Fran©isk, Triq l-Isptar, Triq il-Kbira, Triq San Pawl sal-Pjazza tal-Parroçça fejn tassisti g˙at-tlug˙ tal-istatwa g˙al ta˙t l-Ark li g˙adu kif ©ie Restawrat.

10.00pm Óruq tal-murtali tal-beraq u tal-kulur 11.30pm Óruq ta’ log˙ob tan-nar tal-art

Il-Óadd 26 ta’ Ìunju 2011Jum is-Solennità tal-Ìisem u d-demm ta’ Kristu 7.30am Quddiesa g˙all-Benefatturi Óajjin u Mejtin 9.00am Quddiesa solenni konçelebrata mir-Reverendissmu Kapitlu Kolle©©jali u

l-Kleru tal-Parroçça. Imexxi il-Wisq Rev.Kan On. Luqa Azzopardi. Wara tibda l-Purçissjoni bis-Ssmu. Sagrament, b’waqfa fil-Knisja tal-Fran©iskani Konventwali, li fiha jakkumpanjaw it-tfal tal-Preçett u tal-Iscouts Group.

10.00am Il-Banda Çittadina u Popolari Konti Ru©©ieru ddoqq innijiet Sagri waqt il-˙ru© tal-Purçissjoni u tkompli takkumpanja bid-daqq ta’ Innijiet Sagri.

10.30am Murtaletti jakkumpanjaw il-Purçissjoni 12.00pm Quddiesa letta animata mit-Tiberija Youths. 5.45pm Quddiesa solenni konçelebrata mir-Reverendissmu Kapitlu Kolle©©jali

u immexxija mill-Wisq Rev Kan On. George Spiteri li fiha jsir l-G˙asar Kantat. Imexxi l-kant il-Kor Salve Pater Paule.

Wara to˙ro© il-Purçissjoni Solenni bis-Ssmu. Sagrament, b’waqfiet fil-Knisja ta’ Santa Marija Ta’ Ìesù u fil-Knisja ta’ San Mark. Mad-d˙ul fil-Knisja ssir Çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali.

6.00pm Il-Banda Nicolo Isouard tal-Mosta tibda març minn Triq Santa Marija, San Publju, Bor© Olivier, Konti Ru©©ieru, Santa Marija, Sant’Antnin, Kulle©© u l-Pjazza tal-Parroçça fejn tilqa il-Purçissjoni. Wara tesegwixxi programm muΩikali fuq il-Palk Prinçipali.

7.15pm Il-Banda Peace tan-Naxxar tilqa’ l-Processjoni fi Triq San Pawl, ̇ dejn l-Ark Trijomfali u wara takkumpanja il-purçissjoni b’innijiet sagri. Wara d-d˙ul tal-Proçessjoni, l-istess Banda tag˙mel març mill-Pjazza sal-KaΩin San Pawl.

Murtali u murtaletti jakkumpanjaw il-Proçessjoni.

It-Tlieta 28 ta’ Ìunju – Jum il-Morda 9.00am Quddiesa g˙all-anzjani u l-morda tal-Parroçça. Fiha ji©i amministrat is-

Sagrament tal-GriΩma tal-Morda. Janimaw it-Tiberija Familja.


G˙add 35

57

It-Tnejn 27 ta’ Ìunju 2011 6.00pm Quddiesa tal-Komunità Parrokkjali 6.30pm Març mill-Banda Çittadina Konti Ru©©ieri fejn tallegra dawn it-toroq:

Karmena Micallef, Óal Bajjada, St Agatha, San Katald, Triq bir-Riebu, Emanuele Vitale, Santa Rita, Pjazza tal-Parroçça, fejn tilqa’ l-˙ru© tal-istatwa tal-Appostlu Missierna San Pawl. Wara l-Barka Sagramentali, ikompli l-març sal-KaΩin San Pawl.

8.00pm Óru© tal-Istatwa tal-Appostlu Missierna San Pawl minn Niçça. Ting˙ad il-Kurunella, jitkanta l-Innu Popolari u Barka Sagramentali. Kaxxa

Spanjola u ˙ruq ta’ Murtaletti.

It-Tlieta 28 ta’ Ìunju 2011 7.00pm Quddiesa organizzata miΩ-Ûg˙aΩag˙ Rabtin Pawlini immexxija mill-Wisq

Rev Kan Louis Suban Arçipriet. Il-Quddiesa ser issir fil-Pjazza tal-Parroçça u animata mill-gruppi Tiberija Familja u Tiberija Youths.

8.30 pm Serata Pawlina fuq iz-Zuntier tal-Parroçça

L-Erbg˙a 29 ta’ Ìunju 2011L-Ewwel Jum tat-tridu 9.00 am Translazzjoni solenni tar-relikwa ta’ San Pietru u San Pawl mill-Katidral

tal-Imdina g˙all-Knisja Kolle©©jata u Proto Parroçça ta’ San Pawl. Imexxi il-purçissjoni l-E.T Mons. Paul Cremona Arçisqof ta’ Malta flimkien mal-Kapitlu Metropolitan, fejn ji©i milqug˙ mill-Arçipriet u l-Kapitlu tal-Kolle©©jata.

6.00pm Quddiesa kantata bl-g˙asar bis-sehem tal-Kor Salve Pater Paule. Predikatur Wisq Rev Mons. Paul Carmel Vella.Wara ting˙ad il-kurunella, jitkanta l-innu tat-Tridu, l-innu tal-versi, çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali.

8.00pm Wara l-Barka jkun hemm ˙ruq ta’ murtaletti.

Il-Óamis 30 ta’ Ìunju 2011It-Tieni Jum tat-Tridu 6.00pm Quddiesa kantata bl-g˙asar, bis-sehem tal-Kor Salve Pater Paule. Predikatur

Wisq Rev Mons. Paul Carmel Vella. Wara ting˙ad il-kurunella, jitkanta l-innu tat-Tridu, l-innu tal-versi, çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali

8.00pm Wara l-Barka jkun hemm ˙ruq ta’ murtaletti. 8.30pm Il-Banda Nicolò Isouard tal-Mosta tallegra bil-marçi u tg˙addi minn dawn

it-toroq: Mons. G. Depiro – ÓobbejΩa – Bir ir-Riebu –Toni Farrugia- Pawlu Inguanez, Pierre Muscat, Bir ir-Riebu – Emanuele Vitale – Sta Rita – Pjazza tal-Parroçça. Spettaklu ta’ nar tal-ajru meta l-març ikun fi Triq Pawlu Inguanez.

Óruq ta’ Murtaletti u log˙ob tan-nar jin˙arqu waqt il-març.

Programm tal-Festa tal-Martirju tal-Appostlu

Missierna San Pawl


G˙add 35

58

Il-Ìimg˙a 1 ta’ Lulju 2011It-Tielet Jum tat-Tridu 6.00pm Quddiesa kantata bl-g˙asar, bis-sehem tal-Kor Salve

Pater Paule. Predikatur Wisq Rev Mons. Paul Carmel Vella. Wara ting˙ad il-kurunella, jitkanta l-innu tat-Tridu, l-innu tal-versi, çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali

8.00 pm Wara l-Barka jkun hemm ˙ruq ta’ murtaletti. 8.30 pm Programm mill-Banda Çittadina Konti Ru©©ieru fil-

Pjazza tal-Parroçça, imtella’ mis-Soçjetà San Pawl - Banda konti Ruggieru u l-Kumitat Festi Esterni Corpus Domini u San Pawl.

Wara jsir març mill-istess Banda li jibda minn Triq il-Kbira, ta˙t l-ark, sal-Pjazza fejn tittella’ l-istatwa tal-Konti Ru©©ieru.

10.15pm Óruq ta’ Murtali tal-beraq u tal-Kulur. 11.30pm Óruq ta’ log˙ob tan-nar tal-art

Is-Sibt 2 ta’ Lulju 2011Lejlet il-Festa 8.30am Quddiesa kantata mmexxija mir-Rev.Kan Mons.

Ìwann Azzopardi bil-kant tad-Deum, b˙ala ringrazzjament lil Alla. Il-Kor Salve Pater Paule jmexxi l-kant.

Óruq ta’ murtaletti u Kaxxa Spanjola. 4.30pm Quddiesa tal-Komunità Parrokkjali. 6.00pm Quddiesa tal-Komunità Parrokkjali bis-sehem tal-

Kor Salve Pater Paule. 7.00pm Translazzjoni Solenni tar-Relikwija tal-Appostlu Missierna San Pawl

immexxija minn P. Leslie Gatt OSA Pirjol, mill-Knisja ta’ San Mark jg˙addi minn dawn it-Toroq:- San Pawl – San ÌuΩepp – Santu Wistin – Saqqajja l-Kbira g˙all-Pjazza tal-Parroçça.

G˙asar Solenni, Salve Re©ina, Çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali.

Óruq ta’ Salut, Kaxxa Spanjola u murtaletti jakkumpanjaw it-transulazzjoni.

9.00pm Il-Banda Çittadina u Popolari Konti Ru©©eru tallegra t-toroq; Cosmana Navarra, Pjazza San Fran©isk, il-Kbira, San Pawl u l-Pjazza tal-Parroçça. Matul il-març, il-Banda takkumpanja l-Istatwa ta’ Missierna San Pawl li jintrafa fuq l-ispalla, u tassisti g˙at-tlug˙ tag˙ha fuq il-pedestall, bid-daqq tal-innijiet.

9.30pm Spettaklu ta’ loghob tan-nar tal-ajru. 11.00pm Kaxxa nfernali tal-kulur . 11.30pm Óruq ta’ loghob tan-nar tal-art.

Il-Óadd 3 ta’ Lulju 2011Jum il-Festa tal-Martirju tal-Appostlu Missierna San Pawl. 6.00am Quddiesa tal-Komunità Parrokkjali. 7.30 am Quddiesa g˙all-fratelli u benefatturi Mejtin u

Óajjin tal-festi.


G˙add 35

59

9.00 am Quddiesa Solenni ikkonçelebrata immexxija mir-Reverendissimu Kapitlu u l-Kleru tal-Parroçça. Jinse© il-Pani©ierku Patri Joseph Zahra O.P.

10.00 am Il-Banda Konti Ru©©ieru tallegra t-toroq: Virtù, Kullegg, Pjazza tal-Parroçça, San Pawl u Triq il-Kbira sal-KaΩin San Pawl, fost il-briju u kant tal-innijiet mir-Rabtin Pawlini.

6.00pm Quddiesa Kantata bl-G˙asar bis-sehem tal-Kor Salve Pater Paule. 7.00pm Il-Banda Nazzjonali La Vallette tibda ddoqq fuq il-plançier fejn tilqa’

l-Óru©. Wara il-Óru© tal-Purçissjoni, tag˙mel març mill-KaΩin San Pawl sal-Pjazza tal-Parroçça, fejn tilqa’ d-d˙ul tal-Istatwa tal-Appostlu Missierna San Pawl.

7.00pm Il-Banda San Pawl ta’ Óal Safi tibda març, u tilqa’ l-Istatwa ta’ San Pawl fi Pjazza ta’ San Bastjan. Il-Banda tkompli l-març tul Triq il-Kulle©©, fejn ter©a’ tilqa’ l-Proçessjoni. Wara l-Banda tkompli takkumpanja l-Purçissjoni fejn iddoqq Innijiet Pawlini.

7.15pm Purçissjoni bl-Istatwa Titulari tal-Appostlu Missierna San Pawl u r-Relikwa tad-Drieg˙ ta’ San Pawl immexxija mill-Kan on George Spiteri fl-imkien mal-Kapitlu u l-kleru tal-Parroçça mat-Toroq: Il-Kulle©©, San Bastjan, Ìor© Borg Olivier, Konti Ru©©ieru, il-Kulle©©, Pjazza tal-Parroçça, San Pawl, San ÌuΩepp, Pjazza l-Isle Adam, Santu Wistin, Pjazza tas-Saqqajja, il-Kbira, San Pawl sal-Pjazza tal-Parroçça. Jitkanta l-Innu lill-Appostlu Missierna San Pawl.

Wara nid˙lu fil-Knisja biex nirçievu l-Barka Sagramentali. Fl-a˙˙ar jitkanta l-Innu Malti 7.15pm Waqt il-˙ru© tal-Istatwa, jin˙araq salut, kaxxa infernali, baraxxi u wara

murtaletti jakkumpanjaw il-Purçissjoni. 8.00pm Óruq ta’ loghob tan-nar tal-ajru minn ta˙t is-Saqqajja. 9.00pm Óruq ta’ murtali tal-kulur. 10.15pm Tin˙araq Kaxxa infernali hekk kif l-Istatwa tal-Appostlu Missierna San

Pawl tkun fil-Pjazza.

Is-Sibt 9 ta’ Lulju 2011 6.00pm Quddiesa u preΩentazzjoni tat-trabi lil San Pawl. Janimaw it-Tiberija

Youths.

It-Tnejn 11 ta’ Lulju 2011D˙ul tal-Istatwa ta’ San Pawl fin-Nicca 6.00pm Quddiesa ta’ radd il-˙ajr u wara d-d˙ul tal-Istatwa Titulari ta’ San Pawl

fin-Niçça. Jie˙du sehem elementi mill-Banda Konti Ru©©ieru u l-Kor Salve Pater Paule.

8.00pm BBQ fuq iz-zuntier tal-Parroçça b’risq il-Festi Esterni.

Festa ta’ Corpus: Il-MuΩika tkun tas-Surmast Carlo Diacono u titmexxa mill-W.R. Mons Ìwann Galea surmast tal-Kappella Diacono

Festa ta’ San Pawl: Il-MuΩika tat-Tridu tas-Surmast Vincenzo Ciappara u titmexxa mis-Sur Carmel Borg.

Il-MuΩika ta’ lejlet u nhar il-Festa tkun tas-Surmast Carlo Diacono U titmexxa mill-W.R. Ìwann Galea. Jie˙du sehem il-kor Salve Pater Paule u elementi mill-Banda Konti Ru©©ieru. In-nar kollu dak tal-ajru u dak tal-art ©ie ma˙dum mid-dilettanti tan-nar Rabtin Pawlini, ©ewwa l-kamra tan-nar ‘San Pawl’.


G˙add 35

60

1954… G˙addew 57 sena mit-twaqqif tal-Kummisjoni tag˙na u llum fis-sena 2011 nistg˙u ng˙idu li l-˙idma ta’ dan il-grupp kibret b’tali mod li jag˙milha wa˙da mill-g˙aqdiet stabbiliti fl-organizzazjoni tal-festi.

F’57 sena ta’ storja din il-kummissjoni, din tista’ titqies b˙ala l-ewwel g˙aqda taΩ-Ûg˙aΩag˙ imwaqafa fi ˙dan il-festi Maltin, g˙ada taqdi d-dmirijiet li g˙alihom ©iet imwaqfa. Jekk wie˙ed iΩur is-sit elettroniku ©did tag˙na jkun jista jara ritratti li jmorru lura g˙all-ewwel kummissjonijiet u li juru kif g˙alkemm dejjem tpo©©ew pro©etti kbar f’ri©el din il-kummissjoni qatt ma naqset il-˙idma fl-organizzazzjoni tal-briju waqt il-marçi; dak iΩ-Ωmien bil-març venezjan u llum ’il ©urnata b’sorpriΩi sbie˙ li huma intiΩi sabiex filwaqt li jkabbru l-lat çelebrattiv tal-festi, kif wie˙ed issib f’kull festa o˙ra organizzata mill-poplu Mediterran, jag˙tu lok biex iΩ-Ωg˙aΩag˙ jo˙orgu l-kapaçitajiet u l-arti li jafu jesprimu.

Il-kummissjoni tag˙na re©g˙et ©iet m©edda matul din l-a˙˙ar sena hekk kif intg˙aΩel kumitat ©did ta’ 9 membri kif ©ej: Christian Galea – Cermen, Sean Abela – Segretarju, Victor Vassallo – Viçi Çermen, Neil Azzopardi – Ass. Segretarju, Rachel Mifsud – Kaxxiera, Michael D’Emanuele – Marketing Manager, Glenn Sammut – Koordinatur tal-Attivitajiet, Letizia Borg – Memorabilia Manager u Norbert Ingaunez – Store Keeper.

U l-˙idma ma qatg˙et xejn. Hekk kif g˙addiet il-festa u l-armar kollu re©a tqieg˙ed ©ewwa l-ma˙zen bdiet ˙idma sfiqa ma taqta xejn l-ewwel bl-

attivitajiet sajfin b˙all-˙ar©a g˙al-G˙awdex, is-Safra g˙all-Awstrija u l-Log˙ob G˙al Kul˙add; attivita li qieg˙da dejjem tkompli ΩΩid l-popolaritàtag˙ha min sena g˙all-o˙ra. U wara li g˙adda s-Sajf bdejna mill-ewwel na˙dmu fuq l-attivitajiet tal-Milied. Ûmien impenjattiv ˙afna li matulu no˙orgu l-kalendarju, intellg˙u lotterija kbira u narmaw it-toroq tar-Rabat u tal-Imtarfa. Din is-sena komplejna Ωidna

Ûg˙aΩag˙ Rabtin Pawlini 2011


G˙add 35

61


G˙add 35

62

ma’ din il-˙idma bil-bejg˙ tal-qag˙aq tal-g˙asel, il-wirja tal-presepji, u l-gathering ©ewwa l-KaΩin, l-˙ar©a g˙all-Presepju Óaj t’G˙ajnsielem u b’mod partikolari billi tellajna l-attività kbira Milied Rabtin li kienet ta’ suççess kbir. Mas-sena l-©dida bdiet ˙idma o˙ra bil-bejg˙ tal-biskuttini, prinjolata u qag˙aq tal-Appostli, numru ta’ ikliet organizzati mal-Kumitat Festi Esterni, ˙ar©a kulturali ©ewwa l-Birgu u Maratoni tal-Liedna. B˙al kull sena ukoll ikkordinajna l-Purçissjoni tal-Irxoxt.

B˙alma wie˙ed jista’ jinnota l-attivitajiet organizzati huma varjati b˙al dawk ta’ natura finanzjarja biex jin©abru l-fondi g˙all-pro©ett tat-trofej li issa wasal fi stadju avvanzat ˙afna, o˙rajn ta’ natura kulturali sabiex nedukaw lill-membri tag˙na u anki dawk immirati lejn iΩ-Ωg˙aΩag˙ sabiex b˙al ma dejjem sar f’dawn l-a˙˙ar 57 sena nkomplu nkabbru ç-çirklu ta’ Pawlini dilettanti tal-festi tag˙na.

U hekk wasalna g˙al festa o˙ra li b˙al kull sena fiha ser inkunu qeg˙din nag˙tu s-sehem attiv tag˙na. Il-Pro©ett tat-trofej tal-Pjazza issa miexi ©mielu. Ta˙t id-direzzjoni tad-disinjatur ta’ din

l-opra tal-arti ©dida, Alfredo Mangion, issa tlesta x-xog˙ol kollu ta’ karpenterija li kien qed jin˙adem g˙and Queen’s Furniture. Renzo Gauci, l-iskultur ukoll mexa ©mielu biex issa g˙adna l-biçça kbira tal-iskultura lesta u b’hekk is-sena d-die˙la nkunu nistg˙u na˙sbu fl-a˙˙ar irtokki b˙aΩ-Ωebg˙a u anki l-bnadar.

B˙all-kull sena ser inkunu qed nie˙du ˙sieb il-Quddiesa ta’ Jum iΩ-Ûg˙aΩag˙, il-flokkijiet ©odda u ovjament anki l-brijju waqt il-marçi fejn g˙al darb’ o˙ra qed nippreparaw sorpriΩi sbie˙ g˙all-bosta marçi tag˙na.

Ma jistax jonqos li nwasslu r-ringrazzjamenti tag˙na lill-membri kollha tal-Kummissjoni r-ringrazzjamenti tag˙na lill-membri kollha tal-Kummissjoni lill-isponsors kollha li jg˙inuna matul is-sena kollha, lill-Kumitat Festi Esterni, KaΩin San Pawl, L-Arçipriet l-Kapitlu u l-Kleru u fl-a˙˙ar iΩda mhux l-inqas lil dawk kollha li nsibu warajna f’kull attività li norganizzaw matul is-sena u l-ming˙ajr l-g˙ajnuna tag˙hom il-Pro©ett tat-Trofej, il-briju u kull attività o˙ra ma jkunx possibli li jsiru.

Nawguraw il-Festa t-Tajba lir-Rabtin Kollha.


G˙add 35

63

address: Vjal il-Óaddiem, rabat MaltaTel: 21456450Mob: 79728339

[email protected]

COMPUTER SALES& REPAIRS

Skopri r-Rabat u l-madwar permezz

taΩ-Ωew© kotba RabatDawn il-kotba, mimlijin ritratti

kkuluriti u informazzjoni unika dwar ir-Rabat, l-Imdina, l-Imtarfa,

Óad-Dingli u l-Buskett jinstabu g˙all-bejg˙ g˙and il-˙wienet ewlenin

It-tieni ktieb €18

25, main street,Rabat

Telephone

2701 6822Mobile

9940 8461


G˙add 35

64

F’dawn il-pa©ni ser inkunu qed nag˙tu ˙arsa ˙afifa lejn xi attivitajiet partikolari li nΩammu mis-Soçjetà San Pawl Banda Konti Ru©©ieru matul is-sena bejn Mejju 2009 sa April 2010. Ûgur li dawn il-pa©ni juru Soçjetà attiva u impenjata fil-˙ajja soçjo-kulturali tar-Rabat.

Fis-sena tas-Soçjetà San Pawl, ix-xahar ta’ Mejju huwa kkaratterizzat mill-Festa f’©ie˙ il-Madonna tal-Parir it-Tajjeb. Il-quddiesa solenni tal-Festa ©iet ikkonçelebrata mir-Rev Mario Scerri, li kien qed ukoll ifakkar il-50 anniversarju mill-ordinazzjoni saçerdotali tieg˙u. Din il-quddiesa, b˙al snin o˙ra, kienet animata mill-kor tat-tfal tal-MUSEUM tar-Rabat bis-sehem ta’ element mill-Banda Konti Ru©©ieru.

Tajjeb li nsemmu wkoll li f’din l-okkaΩjoni saru wkoll diversi preΩentazzjonijiet lill-kappella tas-Soçjetà fosthom il-pjaneta li ntuΩat fil-quddiesa nazzjonali fl-okkaΩjoni taΩ-Ωjara tal-Papa Benedittu XVI f’Malta mill-istess Rev Scerri, statwa tal-appostlu San Pawl xog˙ol l-iskultur nazzjonali Anton Agius, mis-Sinjura MarieLouise Agius u s-Salib Pettorali tal-Arçipriet tal-Parroçça tar-Rabat il-Mons Pawl Attard, mill-familja Attard.

L-attivitajiet prinçipali matul ix-xahar ta’ Ìunju ming˙ajr ebda dubju huma karatterizzati mis-sehem tal-Banda Konti Ru©©ieru fil-festi prinçipali tal-Parroçça tar-Rabat, dawk ta’ Corpus Domini. Servizz lill-komunità parrokkjali Rabtija li l-Banda Konti Ru©©ieru ilha toffri kull sena sa mit-twaqqif tag˙ha. Sabiex ukoll jitfakkar il-1950 anniversarju mill-mi©ja fostna tal-Appostlu Missierna San Pawl, is-Soçjetà San Pawl ˙asbet sabiex torganizza Akkademja MuΩiko-

Letterarja fil-Kolle©©jata ta’ San Pawl bit-tema ta’ 1950 Sena ta’ Evan©elizzazzjoni. Dan g˙aliex proprju meta kien f’Malta u fir-Rabat, nemmnu li l-Appostlu tal-Ìnus xandar it-tag˙lim ta’ Sidna Ìesù Kristu lil Missirijietna u fil-Grotta waqqaf l-ewwel komunità nisranija f’Malta. Fi kliem ie˙or waqqaf il-Knisja f’Malta. B’din l-akkademja, is-Soçjetà San Pawl riedet g˙alhekk tfakkar dan l-avveniment importanti fl-istorja tar-Rabat u pajjiΩna u kif ukoll tenfasizza r-rabta intrinsika bejn il-festi li a˙na r-Rabtin niççelebraw – dawk ta’ Corpus Domini u San Pawl. Din l-akkademja nΩammet nhar l-1 ta’ Ìunju ta˙t il-Patroçinju tal-W.R. Mons. Philip Calleja, Arçidjaknu tal-Kapitlu tal-Katidral. Fiha l-Banda Konti Ru©©ieru esegwiet diversi siltiet ta’ muΩika sagra, xog˙lijiet ta’ kompoΩituri Maltin b˙al Antonio Nani, Carlo Diacono u Vincenzo Ciappara.

Ix-xahar ta’ Lulju jara l-impenn tal-Banda Konti Ru©©ieru fil-Festi Titulari f’©ie˙ il-martirju tal-Appostlu Missierna San Pawl. Ûgur li fost

Djarju tas-Soçjetà San Pawl Banda Konti Ru©©ieru

2009-2010Raymond M Camilleri - Segretarju


G˙add 35

65

dawn is-servizzi l-aktar li jispikka huwa l-Programm MuΩikali li l-Banda tesegwixxi fil-Pjazza tal-Parroçça nhar l-a˙˙ar tat-tridu. Dan il-Kunçert fakkar ukoll l-g˙eluq tal-Festi li fakkru l-1950 anniversarju mit-twaqqif tal-Parroçça tar-Rabat, u g˙alhekk inΩamm ta˙t il-patroçinju tal-W.R. Kan Louis Suban, Arçipriet tal-Parroçça tar-Rabat. Tajjeb li nsemmu wkoll li matul dan il-kunçert is-Soçjetà San Pawl irringrazzjat lill-Bandist is-Sur Francis Farrugia li f’din is-sena g˙alaq 50 sena jag˙ti servizz kontinwu lill-Banda Konti Ru©©ieru. Ìiet ukoll rikonoxxuta il-˙idma kontinwa tas-Sur Laurence Cefai fi ˙dan is-Soçjetà bil-˙atra tieg˙u b˙ala Membru Onorarju tas-Soçjetà; filwaqt li l-Ma©©ur D’Anastasi ©ie wkoll ma˙tur Bandist Onorarju tal-Banda Konti Ru©©ieru. Il-Ma©©ur D’Anastasi huwa l-aktar bandist anzjan tal-Banda Konti Ru©©ieru fejn sa˙ansitra ˙a t-tag˙lim muΩikali tieg˙u ta˙t is-Surmast Giuseppe Vitaliti.

Matul ix-xahar t’Awwissu insibu s-sehem tal-Banda Konti Ru©©ieru f’diversi festi titulari fi bliet u r˙ula barra mir-Rabat, kif ukoll l-organizzazzjoni ta’ diversi attivitajiet ta’ ©bir ta’ fondi b˙al ikliet u BBQ’s. Tajjeb g˙alhekk li hawnhekk wie˙ed isemmi l-˙idma importanti tal-kaxxiera u l-persuni li jg˙inuha fl-organizzazzjoni ta’ dawn l-attivitajiet; u dan g˙aliex ming˙ajr il-˙idma tag˙hom sabiex jin©abru l-fondi neçessarji, ˙afna drabi minn wara l-kwinti, ma jkunx possibbli li ji©u organizzati d-diversi attivitajiet o˙ra tas-Soçjetà.

Fil-kalendarju tas-Soçjetà x-xahar ta’ Settembru huwa marbut mas-sehem tal-Banda Konti Ru©©ieru fil-festi tal-kappelli ta’ madwar ir-Rabat b˙al dawk tal-Vitorja fl-Imta˙leb u ta’ Santa Katerina fil-kappella tad-Da˙la. Din is-sena wkoll il-banda tat is-sehem tag˙ha g˙all-ewwel darba fiç-çelebrazzjoni Marjana li tinzamm fil-Kappella ddedikata lill-Madonna li tinsab f’Tal-Virtù. Is-Soçjetà San Pawl tixtieq g˙alhekk tirringrazzja lis-Sur Charles Mangion u s-Sinjura tieg˙u tal-invit tag˙hom sabiex il-Banda Konti Ru©©ieru tag˙ti s-sehem tag˙ha f’din iç-çelebrazzjoni. Wara s-sehem tal-Banda f’din iç-çelebrazzjoni nΩamm ukoll get-together g˙all-bandisti fil-grounds ta’ madwar din il-kappella.

Settembru wkoll ra l-Banda Konti Ru©©ieru ttella’ l-Kunçert ta’ Jum ir-Rabat, organizzat mill-Kunsill Lokali tar-Rabat. It-tema li ntag˙Ωlet g˙al dan il-kunçert kienet tiffoka fuq it-tliet assedji li

©arrab pajjiΩna. L-ewwel assedju fuq il-Belt tal-Imdina, li t-tradizzjoni trid li San Pawl riekeb fuq Ωiemel abjad salva l-Maltin billi keçça l-invaΩur; kien rappreΩentat mil-Overture mill-Oratorio ‘Paulus’ ta’ Felix Mendellsohn. L-arran©ament g˙all-banda ta’ din l-Overture sar espressament g˙all-Banda Konti Ru©©ieru mis-Surmast Ronnie Debattista. L-Assedju l-Kbir kien rappreΩentat mill-mutett Congregati Sunt Inimici Nostri tal-kompoΩitur Spanjol Fernando de las Infantas. Dan il-mutett ©ie kompost proprju fl-1565 sabiex ifakkar ir-reb˙a ta’ Malta u l-arran©ament orkestrali tieg˙u ©ie ppreΩentat lil Banda Konti Ru©©ieru mill-Mons Ìwann Azzopardi. L-arran©ament bandistiku sar mis-Surmast James Chappell. L-assedju ta’ matul it-tieni gwerra dinjija kien rappreΩentat mis-silta ta’ Vincenzo Ciappara – Elegy, The Gallant Defenders of Malta; komposta mill-istess Ciappara ftit ©img˙at wara l-kapitulazzjoni tal-Italja. Fil-ftu˙ ta’ dan il-kunçert il-Banda esegwiet il-Marcia Sinfonica ‘Sempre Forti’ ta’ Giuseppe Vitaliti; filwaqt li l-g˙eluq tal-Kunçert ra interpretazzjoni mill-aqwa tal-‘Malta Suite’, kompoΩizzjoni tal-Prof Charles Camilleri b’arran©ament g˙all-Banda tas-Surmast Victor Zammit.


G˙add 35

66

Matul ix-xahar ta’ Ottubru il-Banda Konti Ru©©ieru tie˙u sehem fil-festa g˙aziza u devota tal-Madonna tas-Sa˙˙a, ççelebrata fis-Santwarju ddedikat lill-istess Madonna fir-Rabat.

Fl-ewwel Óadd tax-xahar ta’ Novembru is-Soçjetà San Pawl tfakkar il-membri u l-bandisti mejtin b’quddiesa fil-kappella taç-Çimiterju ta’ Santa Margerita ©ewwa r-Rabat. Wara din il-quddiesa, id-Direttur Spiritwali tas-Soçjetà il-Kan Carmelo Cefai ibierek l-oqbra tas-Soçjetà u wkoll dawk ta’ ex-Presidenti midfuna f’dan iç-Çimiterju.

Ix-xahar ta’ Diçembru mbag˙ad ikun karatterizzat bid-diversi attivitajiet marbuta mal-festi tal-Milied. B’mod partikolari wie˙ed jista’ jsemmi d-diversi servizzi li l-Banda Konti Ru©©ieru tag˙mel fi djar tal-anzjani taqsam mag˙hom ukoll il-fer˙ ta’ dawn il-©ranet. Ìurnata o˙ra importanti fil-kalendarju tas-Soçjetà hija l-maratona ta’ 12 il-sieg˙a snooker li ti©i organizzata b’risq il-Kampanja tal-Istrina.

Mil-lat amministrattiv, is-Seduta Ìenerali tas-Soçjetà inΩammet matul ix-xahar ta’ Jannar fejn wara li ©ew ppreΩentati u diskussi r-rapporti amministrattivi u finanzjarji bdew il-preparamenti g˙all-˙atra ta’ kumitat ©did tas-Soçjetà. Il-Kumitat il-©did, imbag˙ad, in˙atar fix-xahar ta’ Frar. G˙as-sentejn li ©ejjin, g˙alhekk id-direzzjoni tas-Soçjetà San Pawl hija fdata f’idejn dawn il-persuni:

President: Is-Sur Manuel SapianoViçi-President: Is-Sur Joseph M AzzopardiSegretarju: Is-Sur Raymond M CamilleriAsst-Segretarju: Is-Sur Victor VellaKaxxiera: Is-Sra Doris ColeiroAsst-Kaxxier: Is-Sur Antoine BorgDirettur Generali: Is-Sur Louis BorgMembri: Is-Sinjuri Joseph Borg, Brian Giordmaina, Glenn Micallef, Joseph Farrugia, Charles Cutajar.

Ix-xahar ta’ Frar jara wkoll is-sehem tal-Banda Konti Ru©©ieru fil-Festi f’©ie˙ San Pawl Nawfragu ççelebrati fil-Belt Valletta.

Matul ix-xahar ta’ Marzu ©iet fi tmiema l-Kompetizzjoni tas-Snooker tas-Soçjetà San Pawl bil-finali tintlag˙ab nhar il-Ìimg˙a 25 ta’ Marzu. Ir-rebbie˙ ta’ din il-kompetizzjoni kien is-Sur Gary Carr, li fil-finali reba˙ lis-Sur Carmelo Bonnici. Fil-finali tal-kompetizzjoni taΩ-Ωg˙ar is-Sur Joshua Muscat reba˙ lis-Sur Christan Muscat. It-trofejiet lir-rebbie˙a ©ew ippreΩentati mis-Sindku tar-Rabat is-Sur Alexander Craus. Ringrazzjament imur ukoll lil Ristorante Cosmana Navarra tar-Rabat, li sponsorja din il-kompetizzjoni.

Ix-xahar t’April kien ikaratterizzat miç-çelebrazzjonijiet tal-Ìimg˙a Mqaddsa. Il-Óadd, 17 t’April il-Banda Konti Ru©©ieru Ωammet Akkademja MuΩiko-Letterarja fil-Knisja ta’ San Fran©isk ta˙t il-patroçinju tal-Onor Ministru Joseph Cassar. Wara din l-Akkademja nzamm il-ftu˙ ta’ Wirja dwar il-Ìimg˙a Mqaddsa fis-Sala tal-KaΩin. Tajjeb li nsemmu li fl-istess sala, nhar Óamis ix-Xirka u l-Ìimg˙a l-Kbira nΩammet ukoll rappreΩentazzjoni tal-©rajja tal-Ìetsemani.

Matul dan ix-xahar il-Banda Konti Ru©©ieru kienet ukoll impenjata fil-Purçissjoni tal-Ìimg˙a l-Kbira li to˙ro© mill-BaΩilika ta’ San Ìor© ©ewwa r-Rabat G˙awdex, fejn din is-sena l-Banda esegwit sett ta’ marçi funebri komposti mis-Surmast Direttur tag˙ha, il-Prof. Joseph Vella. Nhar Óadd il-G˙id, il-Banda Ωammet ukoll l-impenn tag˙ha fil-Proçessjoni bl-istawa ta’ Kristu Rxoxt li to˙ro© mill-Knisja Kolle©©jata ta’ San Pawl tar-Rabat, sehem ie˙or li l-Banda Konti Ru©©ieru ilha tag˙ti sa mill-ewwel snin tat-twaqqif tag˙ha.

Tajjeb però li fl-g˙eluq ta’ dan l-artiklu nenfasizza li l-akbar ̇ idma tas-Soçjetà San Pawl hija diretta lejn it-tag˙lim tal-muΩika; li fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar huwa l-g˙an ewlieni li g˙alih din is-Soçjetà twaqqfet. Dan isir permezz ta’ lezzjonijiet nhar ta’ Ìimg˙a u nhar ta’ Sibt u kif ukoll kunçerti o˙ra matul il-©img˙a tul is-sena kollha. Nixtieq g˙alhekk nie˙u din l-opportunità sabiex f’dawn il-jiem tal-festi n˙e©©e© lil kull min jixtieq jitg˙allem il-muΩika jew jg˙allem il-muΩika lit-tfal tieg˙u sabiex juΩa s-servizzi li s-Soçjetà San Pawl toffri. Nappella lil min hu nteressat sabiex isaqsi g˙al aktar dettalji lill-Membri tal-Kumitat tas-Soçjetà.

Grazzi, u l-Festi t-Tajba lir-Rabtin kollha.


G˙add 35

67

sTaTioneRs &neWsaGenT

Mai

n St

reet

, Rab

at

RB

T 1

2, M

alta

Tel:

2145

457

0

Fax:

214

5 45

69

Mob

: 994

9 94

57

Ph

oto

co

py

Se

rv

ic

eB

oo

kse

llers

,T

oy

s

herbs, spices, Ground Coffee & health Food73, St Rita Street, Rabat (Parish Square) Tel: 2145 3493

Ta’ ÌUlInUFurniture • Fridges • Cookers

Presents • Pans • Household GoodsArlo©©i tal-Lira 8,

St.

Jose

ph S

tree

t, R

abat

T

el: 21

45 43

79 / 2

145 6

049

Mob

: 994

5286

8Silver Lace JewellersJispeçjalizzaw fil-Filugranu, 18ct, 9ct, Deheb Abjad u g˙aΩla kbira ta’ Fidda

40, Triq San Pawl, Rabat Tel/Fax: 2145 3083 Mob: 9944 3505, 9982 9507

Gun & Cycle Supplier53, 60 St. Publius Street, Rabat RBT 1471, Malta

Tel: +356 2145 4242 Fax: +356 2145 5846

Stockist of: Sporting fire arms, pistols, rifles, ammunition, fishing equipment, all types of

bicycles, TVs, car accessories and accepts all kinds of repairs.

Prop. Joe Micallef e-mail: [email protected]

Domnitad-dehebu tal-fiddatal-istatwa

ta’san Pawltar-Rabat


G˙add 35

68


G˙add 35

69

SlaisCompany Ltd.

FRESH & FROZEN FOODSIMPORTERS OF FROZEN MEATS

St Catherine Street, Rabat - MaltaTel: 2145 4583

Cold Stores:Albert Town Marsa

Tel: 2123 4764 / 2123 3530

Dingli Self Service

Tel: 2145 6879Fruit & Vegetables,

Vast Variety of Food,Spirits, Toiletries, Stationery, etc.

Dingli Road, Rabat.

Food, Fruit & Vegetable Hawker Mdina


G˙add 35

70

Din is-sena il-Banda Konti Ru©©ieru qed tniedi sett ta’ marçi brijuΩi g˙all-Festi ta’ Corpus Domini u l-Martirju tal-Appostlu Missierna San Pawl. Is-sett ta’ marçi li l-Banda Konti Ru©©ieru qed tippreΩenta huma:

‘Ir-Rabat ta’ San Pawl’ Prof. Joseph Vella B’tifkira taΩ-Ωjara tal-Q. T. il-Papa Benedittu XVI

fil-Proto Parroçça tar-Rabat

Centenary Bells James ChappellAigle d’Or Vincenzo CiapparaLights of Naples Jospeh AzzopardiIkejjen Prof. Joseph VellaTal-Ajkla Carmel BorgFete Nationale Vincenzo CiapparaEl Ninio Joseph AzzopardiSardar’s Song Prof. Joseph VellaVicAnth Ronnie DebattistaGolder Rose Vincenzo CiapparaVesuvio Joseph Azzopardi

Dawn il-marçi ©ew ukoll rikordjati fuq CD,

li jista’ jinkiseb mill-KaΩin San Pawl.

Aktar dettalji jistg˙u ukoll jinkisbu minn fuq l-email: [email protected]

Marçi Ìodda mill-Banda Konti Ru©©ieru

g˙as-snin 2010/2011

Accounts Private TuitionOrdinary Level

Intermediate LevelAdvanced Level

OthersIndividual attention

small groupsCourse notes provided

F . C a s s a r B . A c c t y ( h o n s ) , A I AM o b N o . 7 9 0 9 2 8 4 5 E m a i l : r a s s a c f @ o n v o l . n e t


G˙add 35

71

Il-MuΩew Wignacourt 2010-2011

Ûew© Pro©etti MwettqaF’dawn l-a˙˙ar snin il-MuΩew iddedika l-˙idma

tieg˙u g˙al Ωew© pro©etti kbar: L-ewwel pro©ett (dak tas-sena Pawlina) kien li nirripristinaw il-Binja tal-Kulle©© fl-istat ori©inali tag˙ha, ji©ifieri li ng˙aqqdu mill-©did il-Kunvent (li jinfed ukoll mal-Grotta) mad-dar tar-Rettur. It-tieni pro©ett (dak tal-anniversarju tan-Nawfra©ju) kien li no˙olqu struttura xierqa u b’sa˙˙itha g˙all-futur tal-MuΩew g˙at-tletin sena li ©ejjin.

Bl-g˙ajnuna t’Alla l-imbierek u b’kollaborazzjoni serja u twila bejn l-Arçipriet u l-Kapitlu, il-Kurja tal-Arçisqof, is-Soçjetà tal-MuΩew ferg˙a Nisa, u intraprendituri privati, wasalna biex nikkonkludu dawn iΩ-Ωew© pro©etti.

Id-dar tar-Rettur, mag˙rufa fid-dokumenti b˙ala l-Quarto Rettorale, kienet dejjem ma˙suba biex tifforma parti mill-Kunvent innifsu, illum il-MuΩew. G˙alkemm g˙andha wkoll bieb g˙aliha minn Triq il-Katakombi, minn ©ewwa g˙andha tlett aççessi g˙all-Kunvent, li g˙andu wkoll passa©© ta˙t l-art g˙all-Grotta. Grotta, Kunvent u Dar tar-Rettur kienu jiffurmaw kumpless wie˙ed u l-pro©ett kien li dawn jer©g˙u jing˙aqdu.

Biex dan ise˙˙ kien me˙tie© li tinsab alternattiva g˙at-tag˙lim tad-duttrina li kien ilu snin isir fid-Dar tar-Rettur, u li din meta titbattal tibda’ tintuΩa b˙ala sede tal-Arkivji u l-Librerija rikka tal-MuΩew, miftu˙in g˙ar-riçerkaturi.

Instabet soluzzjoni prattika billi jien offrejt li nçedi d-dar personali tieg˙i ma’ post ie˙or aççettabli g˙al tal-MuΩew u f’parti mid-dar tar-Rettur ni©i ng˙addi hawn il-bqija ta’ ̇ ajti waqt li fil-parti l-o˙ra jitqieg˙du l-Arkivju u l-Librerija. Id-digriet ta’ dan il-kompromess, b’titolu ta’ accomodatum, ©ie awtorizzat b’digriet uffiçjali tal-Kurja u ffirmat nhar it-28 ta’ Lulju 2010.1

Kien me˙tie© xkaffar ©did u kompatt g˙all-arkivji u l-Librerija, u hawn il-Providenza ̇ asbitilna wkoll g˙al benefattur. Fl-20 ta’ Ìunju 2010 wasal Malta minn Padova il-container Carola mg˙obbi bi tmien pakki ta’ xkaffar mobbli (compact shelving) tal-metall galvanizzat li flimkien jiΩnu 5000 kilo. Nhar it-22 ta’ Ìunju waslu Malta Ωew© tekniçi tad-Ditta Franceschin ta’ Padova u l-g˙ada stess bdew i˙ottu l-container u jarmaw l-ixkaffar. Qabel ma sar dan, b’ordni tal-perit konna di©à sa˙˙a˙na bi

travi tal-˙adid is-soqfa taΩ-Ωew© kmamar ta’ ta˙t biex ikunu jifil˙u l-ixkaffar u l-kotba. Ix-xog˙ol ˙a madwar 15-il ©urnata. L-ispejjes kollha tal-ixkaffar, it-trasport, il-vja©©i u l-paga tat-tekniçi kienu kollha rigal lill-MuΩew tal-E.T. Dr Silvano Pedrollo, ex-ambaxxatur tal-Ordni ta’ San Ìwann g˙all-Malta. Nirringrazzjawh minn qalbna. Il-komplikazzjonijiet tad-dwana kienu konsiderevoli iΩda bil-paçenzja ©ew superati.

It-tieni biçça xog˙ol iebsa kienet l-ippakkjar f’kaxxi, it-trasferiment u l-ippustjar b’mod sistemat fl-ixkaffar il-©did tal-bosta manoskritti u kotba li kienu mferrxin f’˙ames kmamar tal-MuΩew. Sibna g˙ajnuna mis-sur Neville Agius li rregalalna 150 kaxxa g˙all-ippakkjar, waqt li s-Sur Anthony Fsadni, rabti b˙alna li joqg˙od San Ìwann, b˙al dejjem offra s-sehem ©eneruΩ u volontarju tieg˙u biex dawn ji©u sistemati kif jixraq ˙alli l-kotba jkunu jistg˙u ji©u konsultati bla ˙afna diffikultà. B’hekk intemm l-operat tal-ewwel pro©ett.

Ni©u issa g˙at-tieni pro©ett: Nibnu futur solidu g˙all-MuΩew, ˙alli jkompli ji©i Ωviluppat.

Kul˙add japprezza kemm hu sabi˙ il-Kulle©©, bl-arkitettura tieg˙u, bil-©onna kbar, bit-teΩori artistiçi li jippossedi u bil-katakombijiet u xelters vasti (50 kamra) li fih. Kul˙add jaf ukoll kemm di©à sar xog˙ol u restawri f’dawn l-a˙˙ar snin bi spiΩa konsiderevoli permezz ta’ sponsorships u donazzjonijiet (persjani, travi, tiswijiet, eçç). IΩda kul˙add jifhem ukoll li dan il-monument g˙ad je˙tie©lu spiΩa kbira ˙afna biex il-bini u l-kontenut rikk tieg˙u kollu ji©i restawrat, miΩmum u mmexxi kif jixraq.

Il-Parroçça wa˙edha m’g˙andiex il-mezzi u potenzjalità biex twettaq dan il-pro©ett. Minn

Xkaffar Mobbli, mog˙ti mill-Ecc.T. Dr Silvano Pedrollo, li kien

ambaxxatur f’Malta

Mons. Ìwann Azzopardi


G˙add 35

72

hawn ˙ar©et l-idea li nie˙du b’eΩempju dak li ©ara b’tant suççess fil-Konkatidral ta’ San Ìwann u fl-Imdina (fil-Katidral u fil-Kunvent tal-Karmelitani) u nfittxu Private-church partnership. Dan ikun ikopri l-kompless kollu tal-MuΩew flimkien mal-istess Grotta ta’ San Pawl, u l-©onna tal-Kulle©©, g˙al numru determinat ta’ snin.

Kienu me˙tie©a sentejn ta’ negozjati bejn il-Parroçça, l-uffiççju tal-amministrazzjoni tal-kurja inkluΩ l-avukat, u kumpanija privata li ©©ib l-isem ta’ ‘Wignacourt Investments Ltd’. Wasalna g˙all-25 ta’ Marzu 2011. Dakinhar fil-Kurja tal-Arçisqof il-Furjana ©ie ffirmat ftehim doppju, wie˙ed imsejja˙ ‘management agreement’ u l-ie˙or ‘lease agreement’ li jkopru sa Diçembru tas-sena 2042, ji©ifieri sentejn ta’ xog˙ol kbir ta’ manutensjoni u restawri u tletin sena ta’ tmexxija b’kollaborazzjoni s˙i˙a bejn il-Kumpanija u l-Kolle©©jata ta’ San Pawl. Il-ftehim ried jinkludi inventarju fotografiku u deskrittiv li jammonta g˙al mijiet ta’ pa©ni u li jiddokumenta l-o©©etti kollha mobbli li g˙andu l-MuΩew sal-lum Hu b’hekk ma˙sub li l-MuΩew se jkollu sehem assigurat fil-kamp turistiku u kulturali ta’ pajjiΩna g˙at-tletin sena li ©ejjin.

Xog˙lijiet ta’ manutensjoni u rijabilitazzjoni (2010-2011)* Fil-fabbrika tal-Kulle©© sar xog˙ol ta’

manutensjoni tant me˙tie© fil-koppla tal-Kappella kif ukoll issewwew is-soqfa qodma tal-injam.

* Ìew kurati tajjeb iΩ-Ωew© ©onna tal-Kulle©© u saret kannizzata ©dida fil-©nien tar-rettur.

* Sar tindif jew restawr f’dawn il-kwadri: S. Eli©ju, il-Kurçifiss u d-Duluri tal-Kappella, is- Sagra Familja u l-Mewt ta’ San ÌuΩepp. Qed nistennew li jaslu restawrati minn Firenze iΩ-Ωew© kwadri tal-Gran Mastru Aloph de Wignacourt u dak tal-Madonna (Galatophousa jew Maria Lactans).

* Ìew imnaddfa wkoll dawn il-mobbli: il-katafalk u l-gandlieri funebri, il-portantina tas-Sagrament u l-ventaltar tal-©ild.

* Saret struttura ©dida tal-˙adid biex jitgawda a˙jar il-fonti medjevali bl-emblemi ta’ San Pawl.

Titjib fil-MuΩew* Ìiet sistemata kamra ©dida b’dawn il-mobbli

ekkleΩjastiçi: pulptu, Ωew© konfessjonarji, niçça, u “Barabba” g˙all-Ìimg˙a l-Kbira.

* Fis-sottopassa©© li jag˙ti g˙all-Grotta ©ew sistemati 4 ritratti immuntati f’kaxxi bid-dawl minn wara, li juru tifkiriet tal-Papiet Pawlu VI, Ìwann Pawl II, u Benedittu XVI b’konnessjoni mal-Grotta ta’ San Pawl.

* Ìo vetrina kbira fis-sular t’isfel ©ew preΩentati: a) is-si©©u li qag˙ad fuqu l-Papa Benedettu meta ndirizza l-poplu ta’ Malta mill-Pjazza tal-Parroçça; b) il-kaxxa miksija bil-©ilt abjad li fiha n©ab il-lampier tal-fidda li l-Papa irregala lill-Grotta u ç) l-kallotta bajda li kien liebes u li bidel ma’ dik li tatu l-parroçça.

Inawgurazzjoni ta’ ktiebNhar is-6 ta’ Diçembru ©ie inawgurat fil-muΩew

ktieb importanti fuq l-uΩu tal-©ebla tal-Grotta ta’ San Pawl g˙al skopijiet mediçinali u o˙rajn tul 400 sena ta’ storja. Il-Ktieb hu frott ta’ riçerka twila g˙al aktar minn tletin sena mill-istudjuΩ ta’ fama internazzjonali Dr George Zammit Maempel. Il-ktieb kien ilu tant mistenni, l-attendenza g˙aç-çeremonja kienet numeruΩa, u l-kelliema kienu l-Prof. Stanley Fiorini u l-ex rettur tal-Università Prof. Roger Ellul Micallef. Kien hemm ukoll preΩentazzjoni ta’ powerpoint. Il-ktieb i©ib dedika lili Dun Ìwann Azzopardi li ili dawn it-tletin sena jew aktar ninkura©©ixxi lill-awtur biex ilestieh u jistampah. Il-ktieb hu ideali b˙ala rigal presti©juΩ ta’ Melitensia.

Studju fuq il-bjarFl-4 ta’ marzu 2010 tim ta’ xjenzjati amerikani

gwidati mis-sur Timothy Gambin g˙amlu survey tal-tlett bjar fil-MuΩew, dak tal-©nien tar-rettur, dak tal-©nien tal-kulle©© u dak tal-kuritur li hu mag˙qud mieg˙u. Dan g˙amluh billi niΩΩlu robot u permezz

Ktieb fuq il-Grotta miktub minn Dr George Zammit Maempel


G˙add 35

73

id-direttriçi tal-Malta Study Center fl-Università Benedittina ta’ Minnesota.

Numru sabi˙ ta’ studjuΩi, studenti u riçerkaturi kemm Maltin kif ukoll barranin ikkonsultaw l-arkivji u l-MuΩew bi thejjija g˙all-kitbiet tag˙hom. Dawn jinkludu l-Prof. Roger Ellul Micallef, Dr Anton Bugeja, Dun Edgar Vella, Kenneth Cauchi, is-sinjura Doris Cannataci, l-istudenti Abigail Sharples u Dorianne Coleiro. Ikkonsultaw l-arkivju muΩikali Anna Borg Cardona u l-muΩikologu Amerikan Dr Bertil Van Boer li bg˙atilna editjati bil-komputer diversi sinfoniji li sab fl-arkivju.

Wirjiet 1. G˙oxrin esibit tal-artist ta’ fama internazzjonali

Manuel Quintanilla, wirja kurata minn Dame Francoise Tempra (10 ta’ Ìunju). Attenda g˙all-ftu˙ l-E. T. Dr Guido Demarco, ex-president ta’ Malta

2. Fl-okkaΩjoni ta’ Ìimg˙a Rabat 2010, Il-Kunsill Lokali tellgha wirja ta’ tlett artisti Rabtin: Anthony Genovese, Sunny Xuereb, Abigail Sharples (9 ta’ Settembru).

3. Ómistax l-opra ta’ Arti Moderna minn artisti internazzjonali, mtellg˙a minn Dame Francoise Tempra ( 4 ta’ Jannar)

4. Sitt Studenti mid-Dipartiment tal-Arti fl-Università li jag˙mlu parti minn Giuseppe’s Bin©emma Bottega tellg˙u wirja b’temi u stallazzjonijiet ispirati minn Wied il-Óursun (18 ta’ Frar).

5. Il-Girl Guides tar-Rabat ikkommemoraw il-50 sena ta’ ˙idma fir-Rabat b’wirja bit-titlu “Empowering girls and young women for life”.

Il-MuΩew ipparteçipa wkoll fi tliet wirjiet o˙ra: 6. Il-wirja fuq Francesco Zahra li ttellg˙et fil-

Kunvent tal-Karmelitani, Mdina billi silef tlett kwadri ta’ dan il-Pittur: Il-Qalb ta’ Ìesù; il-Madonna tar-RuΩarju, l-Isqof Pellerano (4 ta’ Novembru). Dawn ©ew ukoll illustrati u kkummentati fil-katalgu tal-wirja miktub minn Dr Keith Sciberras.

7. Il-wirja tal-Kurçifissi li saret fil-KaΩin L-Isle Adam fil-Ìimg˙a l-Kbira

8. Il-wirja fuq il-Qima lejn il-Madonna tal-Karmnu li saret g˙and il-Karmelitani, fl-Imdina.

Donazzjonijiet 1. L-aktar akkwist importanti li g˙amel il-MuΩew

matul din is-sena kienet id-donazzjoni ©eneruΩa tas-Sur Joseph Ellul Mattei li joqg˙od fil-limiti tar-Rabat (id-Dwejra). Din id-donazzjoni tikkonsisti

Grupp Amerikan li esplora l-bjar permezz ta’ robot

ta’ computer ˙adu ritratti u pjanti tal-qig˙an, u l-uçu˙ tal-bjar u ta’ kif jifta˙ u jinfirex il-blat.

Ftu˙ u G˙eluq tal-MuΩewMin˙abba x-xog˙ol li kien qed isir fil-MuΩew kif

ukoll min˙abba n-nuqqas ta’ turiΩmu kawΩat mir-reçessjoni u mill-klima, il-MuΩew, fuq baΩi regulari inΩamm g˙al bosta xhur mag˙luq (jew a˙jar miftug˙ biss g˙al ftit xhur) iΩda baqa’ dejjem jilqa’ gruppi gwidati b’appuntament. Fost il-gruppi li attendew insemmu dak immexxi mill-ex-ambaxxatur tal-Unjoni Ewropea g˙al Malta, Gunter Weis (7 ta’ Novembru); grupp ta’ kuraturi russi li jridu jift˙u muΩew fir-Russja fuq l-Ordni ta’ San Ìwann (3 ta’ Marzu), diversi gruppi ta’ studenti taljani (22 ta’ Mejju) u grupp immexxi mis-sur Salvatore Mousu li Ωar l-arkivji l-©odda. Interessanti ferm kien grupp ta’ seminaristi amerikani mid-djoçesi ta’ San Pawl f’Minnesota li qed jistudjaw f’Ruma. Dawn urew xewqa kbira li jekk qatt ir-Relikwa tad-Drieg˙ ta’ San Pawl tag˙mel pellegrina©© fl-Amerika, il-Katidral tag˙hom ta’ San Pawl ikun kburi li jilqag˙ha kif jixraq.

Ûaru wkoll l-MuΩew flimkien mal-Grotta diversi persuna©©i distinti. Fost dawn insemmu s-Superjur Ìenerali tas-SaleΩjani (6 ta’ Settembru), Dr Daniela Pistorino (Messina), Dr Roberta Lapucci ta’ Firenze, Dr John Gash ta’ Scotland (22 ta’ Ottubru), Prof. Alvar Gonzalez-Palacios ta’ Ruma (6 ta’ Novembru), Dr Gordon West, studjuΩ tal-cart-ruts, (10 ta’ Novembru), l-Isqof taç-Chile, akkumpanjat minn Fr Henry Tanti (25 ta’ Settembru); il-patrijarka Ortodoss Homios tal-Afrika ta’ fuq u ta’ Malta, il-Metropolita Seraphim, u Dr Theresa Vann,


G˙add 35

74

Ûew© pultruni antiki u kondizzjonati mog˙tija minn Joseph Galea Naudi

Skultura ta’ Anton Agius, Depozizzjoni, mog˙tija mill-Kav. Pawlu Tonna

Skultura ta’ Vincent Apap, Mudell g˙all-medalja tan-Nawfra©ju fiç-Çentinarju Pawlin tal-1960, mog˙ti

minn Dun Edgar Vella

Kollezzjoni ta’ fided Maltin, IngliΩi u kontinentali mog˙tija mis-sur Joseph Ellul Mattei f’ismu u f’isem martu Iris

Ûew© relikwarji mog˙tijaminn Dr Franca Warrington

Relikwarjumog˙ti

mis-sinjura Anna Balzan


G˙add 35

75

a. f’kollezzjoni sabi˙a ta’ fided domestiçi Maltin, IngliΩi u Kontinentali li ©ew numerati, studjati u identifikati bil-marki kollha tag˙hom u preΩentati f’vetrina flimkien ma’ elenku dettaljat tag˙hom skont in-numru li j©ibu fil-vetrina

b. f’numru ta’ memorabilia konnessi mal-Familja Mattei (fosthom l-Arçisqof Ferdinando Mattei), mat-tieni gwerra dinjija, mal-Queen Alexandra Royal Navy Nursing Service u mat-tmiem tal-˙akma IngliΩa f’Malta. Dawn jinkludu kotba rari (Churchill, Mussolini, Hitler), bnadar, u medalji

ç. pjanta ori©inali (elevation plan) tal-Isptar San Luqa li ©©ib il-firma tal-perit Salvatore Ellul, il-papà tad-donatur

Id-donazzjoni saret mis-Sur Joseph Ellul Mattei f’ismu u f’isem martu Iris, li mietet ftit tas-snin ilu, u li kienet responsabbli f’Malta g˙all-Queen Alexandra Royal Navy Nursing Service, kif ukoll g˙aç-çimiterju tas-servizzi fil-Kalkara.

Inroddu ˙ajr lid-donatur, is-sur Joseph Ellul Mattei kif ukoll lis-sinjuri Manwel Azzopardi u Joseph Galea Naudi li kkatalogaw u identifikaw il-marki tal-fided tal-kollezzjoni Mattei.

2. Irçevejna wkoll Ωew© pultruni tal-©ilt antiki ferm u kondizzjonati li ©ew regalati mis-sur Joseph Galea Naudi

3. R˙ama antika mdaqqsa b’relikwa li kienet tappartjeni lill-Knisja ta’ San Bastjan, Rabat ( 4 ta’ Ìunju).

4. Ûew© ruΩetti, par bokkli tal-fidda u slaleb pettorali, li kienu jappartienu lill-Kan. Dun Mikiel Attard ( 22 ta’ Ìunju)

5. Ritratt stampat fuq tila ta’ kwadru ta’ San Pawl, tal-iskola ta’ Mattia Preti, li jinsab fil-kappella tal-kaΩin l’Isle Adam Rabat, mog˙ti lill-parroçça mill-istess KaΩin (20 ta’ Settembru)

6. Pakkett ta’ disinji ordnati mill-Vatikan lid-ditta Savi ta’ Ruma bi thejjija g˙all-lampier tal-fidda mog˙ti lill-Grotta ta’ San Pawl mill-Q.T. il-Papa Benedittu XVI (9 ta’ Novembru)

7. Xbiha kbira ta’ San Pawl impittra b’mixed media fuq karta mill-artist Taljan Massimo Preca (31 ta’ Diçembru)

8. Midalja kommemorativa tal-Kungress Ewkaristiku Internazzjonali tal-1913 li kien sar f’Malta, mog˙tija mill-Kan. Onorarju Karm Borg (Awstralja). Nie˙du l-okkaΩjoni biex nifir˙ulu fl-okkaΩjoni tal-50 sena mill-Ordinazzjoni Saçerdotali Tieg˙u.

9. Midalja tal-bronΩ ma˙ru©a mill-Vatikan, kommemorativa taΩ-Ωjara tal-Papa Benedittu XVI f’Malta, mog˙tija minn Nunzju Apostoliku l-E.T. Mons. Tommaso Caputo (7 ta’ Ìunju)

10. Kollezzjoni ta’ madwar 100 ritratt ta’ su©©etti Maltin, b’numru sabi˙ minnhom fost l-eqdem ritratti ta’ xeni ta’ Malta, mog˙tija mis-sur John Manduca.

11. Buzzett tal-©ibs mag˙mul mill-iskultur Vincent Apap fil-konkors g˙all-medalja taç-çentinarju tan-nawfra©ju ta’ San Pawl fl-1960, immuntat fuq plakka u mog˙ti minn Dun Edgar Vella flimkien ma’ bozza tal-˙©ie© biex fiha titpo©©a l-kallotta tal-Papa Benedittu XVI.

12. Ritratt kbir fi gwarniç tal-Kanonku Kolle©©jal u rettur tal-Grotta Ìwann Micallef flimkien mal-pa©ella fuq il-parçmina tal-lawrja tieg˙u, mog˙tija minn Saviour Sammut f’isem il-familjari tieg˙u

13. Ûew© Relikwarji mog˙tija minn Dr Franca Warrington, mill-wirt ta’ nannitha is-sinjura Emma Camilleri ( 9.4.11)

14. Relikwarju bil-granutell u b’©ebla tal-Grotta ta’ San Pawl, ma˙dum u mog˙ti mis-sinjura Anna Balzan

15. Le©iju antik tal-metall bis-simboli tal-4 evan©elisti kif ukoll stand Ωg˙ir tal-metal g˙al lampier li ©ew mog˙tija minn Sister Ìemma Farrugia tas-sorijiet ta’ San ÌuΩepp tal-Apparizzjoni

16. Skultura ta’ daqs kbir fil-fibre li tirrapreΩenta d-Deposizzjoni u li issa saret fil-bronΩ ©iet regalata lill-MuΩew mis-sur Pawlu Tonna. Din l-opra ta’ Anton Agius hija l-unika Deposizzjoni li kien ˙adem dan l-iskultur rabti

17. Akkwist g˙all-arkivju kienet il-kollezzjoni tal-karti muΩikali ta’ Miss Helen Fiorini. Ìew preΩentati mill-familjari tag˙ha Anna Borg Cardona u Prof. Stanley Fiorini, flimkien ma’ katalgu dettaljat tal-kontenut kollu. Jikkonsistu f’20 pakkett bil-kompoΩizzjonijiet tag˙ha stess li diversi minnhom kienu ©ew premjati, flimkien ma’ kompoΩizzjonijiet ta’ awturi o˙ra, çertifikati u memorabilia (9 ta’ Ìunju). Dawn huma kollha aççessibli g˙all-istudju u l-eΩekuzzjoni. G˙alkemm ma twelditx ir-Rabat, Miss Fiorini g˙exet ir-Rabat, g˙allmet lil bosta tfal Rabtin u kienet tmexxi l-kor parrokkjali tal-Knisja ta’ San Fran©isk tal-Patrijiet Konventwali. Kienet rispettata minn kul˙add.

18. Kollezzjoni MuΩikali ta’ Mro Lorenzo Galea mog˙tija minn uliedu.

19. Diversi pakketti b’appunti g˙al prietki u diskorsi li kienu jappartjenu lill-ex arçipriet


G˙add 35

76

Dun Pawl Attard 20. Ìew trasferiti mid-Dar Parrokkjali, numru ta’

re©istri antiki, bl-amministrazzjoni tal-parroçça u tal-Fratellanzi biex jid˙lu fl-Arkivju (17 ta’ Novembru)

21. G˙all-Librerija waslu diversi kotba fuq San Pawl mog˙tija minn Mrs Renate Guillaumier, Arçipriet Louis Suban; Prof. Alain Blondy

22. Is-sur Mario Bisazza, awtur ta’ bosta kotba bil-Malti, bl-IngliΩ u t-Taljan ippreΩenta g˙al-librerija tal-MuΩew l-opri kollha tieg˙u

23. Kotba o˙ra fuq diversi su©©etti ©ew mog˙tija minn: Dun ÌuΩepp Fsadni (kollezzjoni ta’ dizzjunarji u kotba o˙ra). Prof. Orazio Vella, Prof. Alain Blondy, Prof. Oliver Friggieri, Lino Cuschieri, John Manduca u o˙rajn. Irçevejna wkoll Kollezzjoni sabi˙a ta’ Kotba reli©juΩi li kienu fid-dar tal-Patri Karlu Tonna O. F. M. li kien mid˙la sewwa tal-Parroçça tag˙na.

24. Edizzjonijiet muΩikali waslu mill-Prof. Bertyll (USA) kif ukoll mill-Prof. Richard Divall (Awstralja). L-edizzjoni tieg˙u tal-mutett Congregati sunt inimici nostri kien ©ie esegwit

b’arran©ament mill-Banda Konti Ru©©ieru fil-Kunçert tal-Ìimg˙a Rabat tas-sena 2010. Dan kien inkiteb fis-sena 1565 b˙ala talba lil Alla waqt l-Assedju l-Kbir.

25. L-a˙˙ar donazzjoni li waslitilna kien kwadru pittura tal-Isqof Gaetano Pace Forno O.S.A., li kien wirt tal-Im˙allef Montanaro Gauci, u ©ie mg˙oddi lill-MuΩew minn ibnu Dr Gerald Montanaro b’tifkira ta’ missieru.

Attivitajiet o˙ra 1. L-istudjuΩ tan-numismatika John Gatt li jg˙ix

l-Awstralja f’sessjoni twila li g˙amel fil-15 ta’ Ìunju identifika bosta muniti Rumani tal-bronΩ li jiffurmaw parti mill-kollezzjoni tan-Nutar Francesco Catania.

2. Fuq inizjattiva tas-sovrintendent tal-

Urna arkeolo©ika b’persuna kremata kif dehret fl-iscan

Rumanz ibbaΩat fuq is-sindone li tinsab fil-MuΩew

Patrimonju kulturali s-sur Anthony Pace, nhar it-22 t’Awwissu, urna tal-fu˙˙ar li tippreserva l-fdalijiet ta’ persuna kremata fl-era Rumana li tinsab fil-kollezzjoni arkeolo©ika tal-MuΩew ©iet analizzata permezz ta’ scan fl-isptar Mater Dei. Fi ftit sekondi l-iscan irre©istra mijiet ta’ ritratti b’kull farka mill-kontenut s˙i˙ li jinsab fl-urna.

3. G˙al xi ©img˙at tul is-sajf, Ωew© studenti Rabtin fuq skema tal-ETC ikkompilaw katalgu ta’ bosta kotba mill-librerija tal-MuΩew.

Promozzjoni tal-MuΩew 1. Fuq Net TV fis-serje ‘Skoperti’ sar programm

ta’ sieg˙a dwar ix-xelters tal-MuΩew 2. Fuq l-istess mezz sar programm ie˙or ta’ sieg˙a

fuq il-katakombijiet tal-MuΩew

Promozzjonijiet fuq il-Kult Pawlin mill-Kuratur: 1. Intervisti fuq mezzi tax-xandir minn Lisa

Cacciattolo, taljana (23 t’Awwissu), minn Ìurnalista Kattoliku OlandiΩ (7 ta’ Settembru) u minn Joyce Guillaumier (1 ta’ Novembru)

2. Lecture fil-Kors tal-Università fuq Spiritwalità Maltija (14 ta’ Marzu)

3. Diskors fimkien ma’ powerpoint presentation f’Pozzuoli f’Kungress Internazzjonali fuq San Pawl organizzat minn din id-Djoçesi

4. Diversi artikli f’dawn ir-rivisti: Treasures of Malta; Il-Fara©; Dawl il-Punent (M©arr) Il-Mument. Ukoll fil-kotba tal-Festi tal-Furjana u ta’ San Pawl tal-Belt.

5. Diskors lill-Assoçjazzjoni Maltija tal-Kavallieri ta’ S. Ìwann dwar l-‘Ordni, promotur tal-Kult Pawlin’.


G˙add 35

77

KurΩità Is-sur P.J. Shield li jg˙ix barra minn Malta

ippubblika fl-Amerika fis-sena 2008 rumanz storiku, ta’ 172 pa©na, ibbaΩat fuq ir-replika tas-Sindone li g˙andna fil-MuΩew. Il-ktieb jismu In the Image of God. The Curse of the Shroud.

Pro©etti Pendenti 1. Ktieb kommemorattiv tan-Nutar Francesco

Catania (1872 - 1960), benefattur kbir tal-Parroçça kif ukoll tal-MuΩew. Is-sena 2010 kienet tfakkar il-50 sena minn mewtu. Jixraq li dan il-benefattur kif ukoll il-kollezzjonijiet sostanzjali tieg˙u konservati fil-MuΩew ji©u mfakkra kif jixraq. Numru sabi˙ ta’ studjuΩi ikkontribwew g˙al din il-pubblikazzjoni li nittamaw li to˙ro© f’din is-sena 2011

2. Studju u edizzjoni kritika ta’ manoskritt importanti tat-tabib Marc’Antonio Asciak fuq il-Promozzjoni tal-Grotta ta’ San Pawl li nkiteb fil-bidu tas-seklu 17. Óasra li din il-monografija li tag˙ha jeΩistu kopji f’diversi arkivji baqg˙et manoskritta sallum. L-istudju sar mill-Prof. Alain Blondy u minn Mons. Ìwann Azzopardi. Il-ktieb se ji©i ppubblikat mill-Fondation de Malta mmexxi mill-Prof. Salvinu u David Busuttil.

3. Hemm ukoll pro©ettatti xi wirjiet u diversi donazzjonijiet lill-MuΩew fil-futur qarib.

Attivitajiet ancillariIl-MuΩew intuΩa g˙al xi attivitajiet soçjali: a)

g˙al riçeviment fl-okkaΩjoni tal-˙atra ta’ kanonku Dun Ìor© Spiteri (30 ta’ Ìunju) u b) g˙al riçeviment ad unur ta’ Dr Pace mill-Kavallieri ta’ San Lazzru (6 ta’ Marzu).

Kwadru pittura tal-Isqof Pace Forno, mog˙ti minn Dr Gerald Montanaro.

Óajr: Nag˙laq billi nrodd ˙ajr lil diversi Sponsors: Dr Silvano Pedrollo, Chev. Joseph S. Micallef, HSBC / Vodaphone Foundation, Fondazzjoni Patri Martin u Dr Joseph Ferriggi. Óajr ukoll lid-donaturi l-o˙ra kollha ta’ o©©etti kbar jew Ωg˙ar. Dwar assistenza o˙ra nroddu ̇ ajr: lil Anthony Fsadni, Joseph Galea Naudi, Leonard Callus. Óajr ukoll lill-Arçipriet u l-Kapitlu, l-attendants u lil dawk kollha li b’xi mod jew ie˙or ig˙inu lill-MuΩew.

Referenzi 1 Il-ferg˙a feminili tal-MuΩew kienu di©à da˙lu fil-post ©did

tag˙hom f’San Ìor© Preca Apartments, Triq Óal Bajjada f’Settembru 2009 waqt li jien d˙alt ng˙ix fid-dar tar-Rettur fil-4 ta’ Mejju 2010, wara li kien sar fiha ˙afna mix-xog˙ol me˙tie© ta’ manutenzjoni.

Websites Pawlini Rabtinwww.sanpawl.rabatmalta.com

www.parroccarabat.comwww.zghazaghrabtinpawlini.com

www.countrogerband.com“Imma hu farfar il-lifg˙a ©on-nar u ma ©ralu xejn”(Atti 28, 5)

G˙add 35

78

1. Xog˙ol ta’ restawr u tisbi˙ ©enerali fis-sagristija l-kbira tal-Parroçça

a. Inbena mill-©did ̇ ajt biex jifred is-Sala St. Patrick mis-sagristija minflok il-˙ajt diviΩorju tal-perspex.

b. In˙admet prospettiva u niçça bil-lavur g˙all-vara artistika u antika ta’ San Mikiel li qabel kienet fl-oratorju. Ix-xog˙ol tal-©ebel u l-lavur sar mis-Sur Joe Aquilina u l-bini mis-Sur Andrew Aquilina. L-invjar tan-niçça sar mis-Sur Albert Tanti.

ç. InΩebg˙et is-sagristija kollha u saret sistema tad-dawl ©dida. Fiha ˙admu is-Sinjuri Albert Tanti, Laurence Bugeja, Charles Scerri u Peter Bonello.

d. Grazzi speçjali lis-Sur Paul Borg(USA) u s-Sur Paul Borg(Canada), lill-familja Attard u ˙afna donaturi o˙ra g˙all-offerti li taw biex dan il-pro©ett seta’ jsir realtà.

2. Minflok il-kaxxarezzi g˙all-abiti sagri li qabel kienu wara l-artal tas-sagristija, in˙admu kaxxarezzi ©odda fuq l-istil tas-sagristija l-qadima. Din is-sena qed inΩanΩnu tlieta u s-sena d-die˙la nkomplu bit-tlieta l-o˙ra. Il-kaxxarezzi huma tal-a˙mar u huma xog˙ol ta’ Joe u Paul Borg.

3. Tlesta xog˙ol estensiv fuq il-kuridur ta’ ˙dejn is-sagristija u l-kmamar li jmissu mieg˙u. Inbidlet is-sistema tal-elettriku, madum, tibjid u Ωebg˙a. Sar r-restawr me˙tie© fuq l-aperturi.

4. In˙adem stand xieraq u bozza biex tipprote©i l-karlotta li l-Papa Benedittu XVI irregala lill-Parroçça fil-vista tieg˙u fil-Grotta tag˙na is-sena l-o˙ra.

Xog˙lijiet ta’ Restawr u Opri Ìodda fil-Proto-Parroçça tag˙na

2011


G˙add 35

79

5. Ìew restawrati iΩ-Ωew© kwadri laterali li kienu fil-Knisja ta’ San Katald mis-Sur Brian Caruana. Dawn ser jer©g˙u jitpo©©ew f’posthom wara li titlesta s-sistema tad-dawl u Ω-Ωebg˙a li qed isiru b˙alissa.

6. In˙admu Ωew© trie˙i bil-bizzilla ta’ Malta pari©© dik tal-ma©©ur g˙all-gradenzini. Dawn jintramaw g˙all-festa ta’ San Pawl. Ix-xog˙ol ˙adet ˙siebu is-sinjura Consiglia Azzopardi t’G˙awdex u t˙allsu minn Carmena Attard.

7. Inxtraw par brazzi tal-kristall antiki pari©© il-linfa sabie˙a tas-sagrisitja u tpo©©ew fuq plakki tal-kewba biex ikompli jsebb˙u s-sagristija.

8. In˙admu sett ta’ tlett trie˙i tad-damask g˙all-bankun u kaxxarezzi tas-sagristija l-kbira. Il-˙jata saret minn Grace Azzopardi bil-koperazzjoni ta’ Mary Cilia.

9. Saru sett ta’ ©enokkjaturi g˙all-Kappella tal-adorazzjoni ta’ San Bert kif ukoll mejda Ωg˙ira. Dan ix-xog˙ol t˙allas kollu minn donatur.

10. Tlestiet l-ewwel faΩi tar-restawr minn barra tal-Knisja ta’ Duna fejn inbidel g˙add kbir ta’ ©ebel bil-lavur madwar il-bieb tal-©enb u n˙adem miΩieb ©did g˙all-ilma tal-bejt. Ix-xog˙ol sar minn Robert Lia. Beda wkoll xog˙ol ta’ restawr fuq il-kançell antik tal-injam li fih ˙afna ˙sara bis-susa u qieg˙ed f’riskju li jintilef. Ix-xog˙ol huwa f’idejn is-Sur Joe Ellul.

12. In˙admet mejda Ωg˙ira ©dida tal-©ews fuq stil antik u nterzjata g˙all-offerti fil-Knisja fil-©ranet tal-festi

13. Saru Ωew© sopraporti ©odda g˙all-kor bl-iskultura pari©© is-sopraporti tal-bibien laterali. Ix-xog˙ol sar mis-Sur Laurence Grima.

14. Ìiet installata sistema ta’ CCTV u monitor g˙all-Oratorju tal-Parroçça li ©iet irregalata mill-Fondazzjoni Patri Martin Caruana.

15. Ìew restawrati numru kbir ta’ vaΩuni tal-alabastru li ilhom ˙afna ma jintuΩaw u li ser jibdew jintuΩaw fil-festi sekondarji meta jin˙admu fjuretti g˙alihom. Ix-xog˙ol sar mis-sagristan is-Sur Peter Bonello.

16. Sar xog˙ol estensiv ta’ dekorazzjoni fil-kamra ta’ ˙dejn is-Sagristija fejn ser jitpo©©ew il-kaxxarezzi l-©odda. Saret sistema ta’ dawl ©dida mis-Sur Laurence Bugeja u mis-Sur Charles Scerri. Sar xog˙ol ta’ tik˙il mis-Sur Francis Farrugia u tibjid u kisi mis-Sur Bertu Tanti.

17. Saret skultura(alto riliev) mis-Sur Joe Scerri u n˙admet fil-bronΩ mis-Sur ÌuΩe Chetcuti tan-Nawfra©ju ta’ San Pawl li ser titqieg˙ed fl-iskudett vojt fl-artal ta’ San Aristarku fil-Grotta ta’ San Pawl.


G˙add 35

80

1436 – 575 sena iluFir-Rollo tal-Isqof min Noto, Senatore de Mello (1432-1445), li kien intbag˙at Malta mill-Papa

Eugenio IV di©à nsibu lil Parroçça ta’ San Pawl mniΩΩla mal-lista tal-Parroçça ta’ Malta f’dak iΩ-Ωmien. Il-Cappellano Maggiore kien Donnus Albanus Franco u t-territorju tal-Parroçça tar-Rabat, li kien ukoll jinkludi lill-Imdina, kienet l-akbar wa˙da b’madwar 1198 persuna. Il-Parroçça nsibuha b˙ala San Paulu di Fora - San Pawl Barra.

1462 – 550 sena iluF’Awissu tas-sena 1461, il-Papa Piju II laqa’ t-talba tal-Isqof ta’ Malta Antonio de Alagona sabiex

dawk kollha li jΩuru l-Knisja ta’ San Pawl barra s-Swar fir-Rabat ta’ Malta nhar il-Festa f’©ie˙ il-Martirju Mqaddes tal-Appostlu tal-Ìnus, u jikkontribwixxu g˙all-ispejjeΩ b’risq it-tiswija tas-swar tal-Belt ikunu intitolati g˙al indul©enza.

1586 – 425 sena iluFil-25 ta’ Settembru l-Parroçça tar-Rabat, li kienet ukoll tinkorpora lill-Imdina, ©iet inkorporata b˙ala

l-˙ames dinjità tal-Kapitlu tal-Katidral. F‘dan iΩ-Ωmien l-Arçipriet tar-Rabat kien Dun Leonardus de Agatiis. Minn din id-data sa l-1902 meta se˙˙et id-dismembrazzjoni, l-Arçipriet tar-Rabat beda jie˙u Ωew© pussessi, wie˙ed b˙ala Arçipriet-Kanonku fil-Katidral u ie˙or b˙ala Arçipriet-Kappillan ©ewwa l-Knisja Parrokkjali ta’ San Pawl g˙ax din kienet il-Knisja titolu tieg˙u.

1736 – 275 sena iluL-Isqof ta’ Malta, Alpheran de Bussan beda u temm Ω-Ωjara Pastorali lill-Knisja Parrokkjali ta’ San

Pawl nhar il-Óadd 8 ta’ April 1736, akkumpanjat mill-Vigarju Ìenerali l-Kan. Adrian Gurgion u mill-Kan. ÌuΩeppi Costanzo. Din kienet l-ewwel Knisja Parrokkjali li Ωar wara l-Katidral fl-Imdina skond il-proçedura tas-soltu billi l-Parroçça ta’ San Pawl fir-Rabat kienet tikkomprendi t-territorju kemm tar-Rabat kif ukoll tal-Imdina u kienet maqg˙uda mal-˙ames dinjità tal-Kapitlu tal-Katidral. L-Arcipriet kien Dun Klement Cuschieri.

B˙al-Lum...


G˙add 35

81

1886 – 125 sena iluIl-Banda Konti Ruggieru ©arret g˙al Palazz li g˙ada tinsab fih illum fi Triq il-Kbira. Dan il-Palazz kien

tal-Familja Manduca u kien beda jinkera g˙all-ekwivalenti g˙all-sittax il-lira maltin kull sena sakemm imbag˙ad inxtara fl-1944. Il-President tas-Soçjetà San Pawl f’dan iΩ-Ωmien kien in-Nutar Mikiel Luigi Casolani.

1911 – 100 sena iluNhar il-15 t’Ottubru tbierku l-qniepen ©odda tal-Knisja Proto-Parrokkjali ta’ San Pawl tar-Rabat mill-

ET Mons Isqof Angelo Portelli OP u wara ttellg˙u fil-kampnar tal-Knisja fost id-daqq tal-Banda Konti Ru©©ieru. Il-qniepen saru fil-funderija ta’ Padova ta Daciano Colbacchini.

1961 – 50 sena iluNhar is-17 t’April ©ie ffirmat il-ftehim bejn il-Knisja u l-Istat sabiex il-Grotta Mqaddsa ta’ San Pawl

terga’ tg˙addi g˙al ta˙t il-©urisdizzjoni Ekklesjatiska.

1986 – 25 sena iluIl-Banda Konti Ru©©ieru wasslet bid-daqq ta’ marçi mill-Kazin San Pawl sal-Knisja Kolle©©jata u

Proto-Parrokkjali ta’ San Pawl lis-Saçerdot Novell mill-Imdina Dun Charles Bugeja.

1911 – 100 sena ilu Nhar il-Óamis 21 ta’ Diçembru 1911, saret serqa riskjuΩa ˙afna mill-Grotta ta’ San Pawl. Jidher li xi

˙add da˙al fil-knisja ta’ San Publiju u seraq kwantità ta’ deheb. Is-serqa nduna biha r-Rettur li skont il-gazzetta ta’ dak iΩ-Ωmien The Daily Malta Chronicle tas-Sibt 23 ta’ Diçembru, with commendable prudence and presence of mind, informa b’dan lill-Ispettur tal-Pulizija Giuseppe Micallef. Jidher li l-pulizija ma ˙adux aktar minn sag˙tejn biex jittraççaw lill-˙alliel fin-Naxxar. Dan mhux biss ©ie arrestat imma l-pulizija rnexxielhom ukoll isibu l-o©©etti kollha misruqa. The Daily Malta Chronicle ˙asset li kellha tfa˙˙ar il-˙e©©a u l-abbiltà tal-Ispettur Micallef li rnexxielu jsolvi dan il-kaΩ ta˙t çirkostanzi diffiçli.

Ma nafux eΩatt x’kienu l-o©©etti li kienu ©ew misruqa però jidher li l-˙idma ta’ dan il-bravu Spettur salvat milli jintilfu o©©etti li g˙adna ngawdu sal-lum.

1951 – 60 sena60 sena ilu meta Malta kienet g˙adha qed isofri mill-attakki mill-ajru tat-tieni gwerra dinjija, ta’ min

ifakkar li r-Rabat kien qed jilqa fi ̇ danu popolazzjoni kbira minn kull rokna ta’ Malta. Bosta minn dawn kienu ©ejjin mill-in˙awi tal-port, l-aktar mill-Kottonera. Nhar l-4 ta’ Settembru tal-1941, is-Sengleani g˙alkemm konoxxenti mill-fatt li l-BaΩilika ta’ Marija Bambina kienet im©arrfa, bl-istatwa maqfula u merfug˙a fl-Imdina ˙assew li xorta g˙andhom ifakkru l-g˙oxrin sena mill-inkurunazzjoni tal-istatwa tant g˙aΩiΩa g˙alihom. G˙alhekk l-Arçipriet tal-Isla il-Kan Manueli Brincat ©abar lis-Sengleani refu©jati fir-Rabat fil-Knisja Parrokkjali ta’ San Pawl g˙all-adorazzjoni quddiem Ìesù Sagramentat espost. F’din l-okkaΩjoni hu g˙amel diskors li ©ie stampat f’forma ta’ ktejjeb Ωg˙ir. Waqt dan id-diskors iddedikat lill-parruççani kollha imxerrdin f’kull rokna tal-gΩira hu ppreΩenta lill-parroçça Rabtija kwadru ta’ Marija Bambina li sal-lum wie˙ed g˙ad jista’ jarah imdendel fl-Oratorju tal-istess Knisja Parrokkjali. Óafna minnha jiftakkru kif dan il-kwadru baqa’ g˙al snin twal ji©i armat fuq l-altar ma©©ur g˙all-festa tal-Vitorja.

F’din l-okkaΩjoni l-Arçipriet Brincat fost l-o˙rajn qal hekk:“…din il-festa çkejkna fil-waqt li hija wirja ta’ fidi minn na˙a tag˙na, hija xhieda wkoll ta’ karità

nisranija minn na˙a tal-poplu ta’ dil-parroçça u speçjalment tar-rag˙aj tag˙ha l-ma˙bub Kappillan Dun Anton Buhagiar… Din ix-xbieha g˙aΩiΩa mi©bura mir-refu©jati tar-Rabat, ippreΩentata minna, hija wirja dg˙ajfa ta’ rikonoxxenza tag˙na”.


G˙add 35

82

Nifir˙u lil

Mons. Ìwann AzzopardiF’çerimonja li saret fil-Palazz ta’ Sant’Anton nhar l-20 ta’

Diçembru 2010, Mons. Ìwann Azzopardi rçieva l-unur tal-Meritous Historian Award. Iç-çerimonja kienet organizzata mis-Soçjetà Storika ta’ Malta li biex tfakkar is-60 sena mit-twaqqif tag˙ha fost attivitajiet o˙ra ˙adet g˙all-ewwel darba din l-inizjattiva li tippremja l-istoriku l-aktar meritevjoli tas-sena. L-g˙aΩla tal-kanditat kienet f’idejn ©urija indipendenti mag˙mula mill-E.T. Dr Ugo Mifsud Bonnici, ex President ta’ Malta, il-Prof. Roger Ellul Micallef, ex Rettur tal-Università u l-Onor Evarist Bartolo, ex ministru tal-Kultura. L-award kien forma ta’ Trophy taç-çeramika mag˙mul mill-artist Walter Vella u ©ie preΩentat mill-E.T. Dr Ìor© Abela President ta’ Malta.

Fil-15 t’Ottubru 2010, Mons. Ìwann Azzopardi kien ukoll il-kandidat preΩentat mill-Kunsill Lokali Rabat fiç-çerimonja tal-Anzjan tas-sena li saret fil-Palazz Presidenzjali tal-Belt Valletta.

Kanonku Onorarju Dun Karm Borg (Melbourne, Awstralja)Dun Karm twieled ir-Rabat fit-30 t’Ottubru 1934, minn familja reli©juΩa ta’

12 ’l ulied. Missieru Pawlu, li kien attiv ˙afna fil-Parroçça, miet ˙esrem fl-1954 fl-età Ωg˙ira ta’ 49 sena, meta ibnu kien g˙adu kemm beda l-kors tat-teolo©ija fis-Seminarju tal-Furjana. Il-familja ddeçidew li jemigraw f’Melbourne l-Awstralja, fejn Dun Karm kompla l-istudji tieg˙u u ©ie ordnat saçerdot fil-Katidral ta’ St Patrick Melbourne fl-1960. Hemm wettaq dmirijiet saçerdotali f’diversi parroççi sakemm sar Kappillan f’DeerPark fejn g˙al 27 sena s˙a˙ ˙adem bis-s˙i˙ kemm fil-kura pastorali kif ukoll fl-organizzazzjoni materjali tal-parroçça inkluΩ il-bini me˙tie© g˙all-edukazzjoni u l-formazzjoni reli©juΩa.

Kien rispettat u ma˙bub minn kul˙add kif tixhed il-fatt li sala kbira riedu li tissejja˙ g˙alih Karmel Hall. F’g˙eluq il-50 sena mill-Ordinazzjoni saçerdotali tieg˙u huwa Ωar Malta fejn ikkonçelebra ma’ s˙abu li kien beda l-kors mag˙hom fis-seminarju u mbag˙ad kellu çelebrazzjoni kbira u xierqa f’Melbourne. L-istess meta fl-età ta’ 77 sena irtira minn Kappillan. PreΩentament jg˙ix f’St Alban’s, jg˙in kull fejn hemm bΩonn u jg˙allem fis-Seminarju. Wie˙ed mill-˙bieb kbar tieg˙u

kien l-Isqof Joseph Grech, Alla ja˙firlu, li meta ©ie konsagrat Isqof, kien g˙aΩel lil Dun Karm b˙ala parrinu tieg˙u.

Dun Karm qatt ma nesa lil Malta u lir-Rabat. Kien xieraq u mist˙oqq li meta ©ie Malta fl-1999, fuq talba tal-Kapitlu, l-Arçisqof ˙atru Kanonku Onorarju tal-Kapitlu tag˙na f’çerimonja li saret fit-30 ta’ Ìunju. Nafu li ©o l-Awstralja fl-okkaΩjonijiet speçjali j˙obb jilbes l-abiti korali ta’ kanonku ta’ San Pawl, Rabat. Dun Karm qed jikteb ukoll il-memorji tieg˙u kemm f’Malta kif ukoll fl-Awstralja, u dan ikun ta’ interess kbir g˙alina l-Maltin u r-Rabtin. Nifir˙ulu u nawgurawlu aktar ˙idma fejjieda fil-qasam tal-Mulej.

Kanonku Timon MerciecaKien fl-1 ta’ Awwissu 2006 li Dun Timon beda l-˙idma tieg˙u fir-Rabat b˙ala

Vigendarju tal-Ba˙rija (inkluΩa Wied GerΩuma) u b˙ala Viçi Parrokku f’San Pawl. Qabel il-festi titulari tal-2009 ˙a l-pussess ukoll b˙ala Kanonku tal-Kolle©©jata.

G˙alkemm twieled f’Bormla fid-19 t’Ottubru 1972, billi ommu Claudia kif ukoll il-familja kollha tag˙ha kienu Rabtin, g˙adda xi snin ta’ çkunitu jg˙ix fil-kampanja tar-Rabat, iΩda mbag˙ad marru Ω-Ûejtun.

Fil-Parroçça tag˙na kien f’dawn l-a˙˙ar snin iqaddes kuljum, iqarar, joqg˙od


G˙add 35

83

Location:Dingli Road, Rabat

specialising in: • Frozen Poultry Products • Fresh & Frozen Meat • Frozen Vegetables

Free Delivery Service!

Contact:Tel: 2145 5893

Mob: 7945 5893

Business hours:Tuesday, Thursday, Friday and Saturday

7.00 a.m. – 12.00 p.m.Monday, Wednesday and Friday

4.00 p.m. – 7.00 p.m.July, August and September

Monday closed all Day

Gerald Jewellery

Óinijiet tax-xog˙ol:Mit-Tnejn sal-Ìimg˙a:

9.00am - 12.00pm4.00pm - 7.00pm

Is-Sibt:9.00am - 12.00am

L-Erbg˙a:Mag˙luqin

naççetta Tiswijiet

26, St Rita Street, RabatTel: 2145 5786

g˙all-drinks u appetizers

©enwini f’atmosfera familjari.

main street, RabatTel: 2145 4567

ÇananBaR


G˙add 35

84

Nifir˙u lil Ωew© bandisti tal-Banda Konti Ru©©ieru li qag˙du b’suççess g˙all-eΩamijiet tal-prattika muΩikali tal-London College of Music. Dawn huma:

Luana Bonello – Grade 3 Flute (Distinction)Luke Vella – Grade 3 Clarinet (Distinction) Interessanti wkoll li Luke Vella ©ab ukoll l-g˙ola marki minn dawk kollha f’Malta li qag˙du g˙all-

eΩami tal-Grade 3 ta’ dan il-Kulle©©. Ringrazzjament ukoll imur lejn is-Sur Philip Schembri, g˙alliem tas-Soçjetà San Pawl li ˙a ˙sieb.

Nifir˙ulhom

fl-uffiççju u jg˙in f’xi g˙aqdiet. Issa li ©ie trasferit g˙all-parroçça ta’ Óal Balzan, nixtieq niddokumenta x-xog˙ol kbir ta’ abbellimenti li wettaq fil-knisja tal-Ba˙rija. Dawn kienu: paviment s˙i˙, altar, ambone u battisteru fl-ir˙am; kwadru titular ©did impitter minn Anton Calleja kif ukoll Via Crucis skolpita minn Anton Agius. Barra minn hekk orgni ©did, bankijiet ©odda, sistema ©dida tad-dawl u tas-“sound”, riparazzjoni ta’ twieqi u soqfa, sollijiet, invjar ta’ ˙itan, tkabbir taz-zuntier, kisi bil-fidda tal-istatwetti tal-appostli, relikwarju ©did u antifona ©dida ta’ San Martin, eçç. Wassal ukoll g˙all-festa tal-Konsagrazzjoni tal-Knisja mill-Arçisqof Pawlu Cremona O.P.

Temm il-˙idma pastorali tieg˙u fir-Rabat billi mexxa l-Purçissjoni ta’ Kristu Rxoxt u b’tifkira ˙alla lill-Parroçça l-kalçi li kien iqaddes bih fil-Knisja tag˙na.

Nirringrazzjawh u nawgurawlu.

Dr. Joseph FerriggiIl-Kunsill Lokali tar-Rabat, din is-sena ta ‘Ìie˙ ir-Rabat’ lit-tabib Joseph Ferriggi.

Dan g˙all-˙idma kbira li huwa wettaq fir-Rabat u f’pajjiΩna. Dan il-Ìie˙ presti©juΩ ing˙atalu mis-Sindku tar-Rabat is-Sur Sandro Craus, nhar il-Óadd 26 ta’ Diçembru 2010 fl-okkaΩjoni ta’ Jum ir-Rabat, waqt program muΩikali mtella’ mill-Banda Konti Ru©©ieru u li sar fl-Awditorju ta’ Sant’Agatha ir-Rabat. It-Tabib twieled ir-Rabat fl-1957 iben Joseph u Gemma. MiΩΩewwe© lil Judith nee’ Carter u g˙andhom Ωew© ulied – Alison(spiΩjara) u Brenda Lee(l-a˙˙ar sena fid-dentistrija). Gradwa b˙ala tabib f’Diçembru 1981. Wara ggradwa wkoll b˙ala speçjalista tal-mard tal-familja.

It-Tabib g˙andu ̇ afna g˙al qalbu r-Radju Marija u g˙al dawn l-a˙˙ar snin ilu jwassal diversi programmi mibnija fuq riflessjonijiet spiritwali bbaΩati fuq il-˙ajja ta’ kuljum. B˙ala çermen tal-Fundazzjoni Patri Martin Caruana, it-tabib Ferriggi ˙ajjar lil s˙abu biex il-fundazzjoni tie˙u sehem attiv fis-Sena Pawlina u fiç-Çentinarju ta’ San Pawl u anke wkoll fiç-çelebrazzjonijiet li kellna dan l-a˙˙ar tal-Papa, permezz ta’ publikazzjoni tal-ktieb Pauline Malta...l-akbar pro©ett ambizzjuΩ tal-fondazzjoni. Nifir˙u u nawgurawlu.

ÌuΩeppi MuscatFl-20 ta’ Ìunju 2011, l-istudjuΩ Rabti ÌuΩeppi Muscat, li hu wkoll kontributur

ta’ Il-Festi Tag˙na, ©ie unurat mill-Università ta’ Malta bil-lawrja M.Phil. (honoris causa) g˙all-kontribut tieg˙u favur l-istorja marittima kemm tal-Ordni ta’ San Ìwann kif ukoll ta’ pajjiΩna. Dan urih bil-bosta publikazzjonijiet tieg˙u f’Malta u f’rivisti internazzjonali. Hu studjuΩ ukoll tal-presepju Malti. Il-Gvern Malti kien unurah ukoll bil-Medalja g˙all-Qadi tar-Repubblika u l-Ordni ta’ San Ìwann tah ukoll il-Croce al Merito Melitense. Nifir˙ulu u nawgurawlu li jkompli jirriçerka dawn is-su©©etti u jippubblika din ir-riçerka.


G˙add 35

85

Minn tlett snin ilu ’l hawn ©ie deçiΩ li t-Translazzjoni Solenni ta’ Lejlet il-Festa tal-Martirju GlorjuΩ tal-Appostlu Missierna San Pawl ma tibqax issir mis-Santwarju Internazzjonali tal-Grotta imma g˙alkemm tibqa to˙ro© mill-Proto Parroçça twassal ir-relikwja tal-Patrun tar-Rabat mid-diversi Knejjes kbar u Ωg˙ar li jsawwru il-Parroçça Rabtija. Dan sar bil-g˙an li il-Purçissjoni til˙aq aktar lill-komunitajiet Rabtin u b’hekk il-komunità kollha Rabtija t˙ossha qed tipparteçipa b’mod attiv fil-festa Titulari. B’hekk fil-bidu tas-Sena Pawlina fis-sena 2008 ˙ar©et mill-Knisja ta’ San Bastjan u kienet immexxija mill-E.T Mons.Adeodato Micallef , fl-2009 ̇ ar©et mill-Knisja ta’ Sant’Agata fejn kienet immexxija mill-E.T Mons.Tommaso Caputo – Nunzju Appostoliku g˙al Malta. Is-sena l-o˙ra fl-okkaΩjoni tal-1950 Anniversarju mill-wasla tal-Appostlu Missierna f’Malta u fir-Rabat ˙ar©et mill-Knisja tal-Patrijiet Fran©iskani Minuri tar-Rabat ta’ Malta – Santa Marija Ta’ Ìesù. Kienet okkaΩjoni ferm sabi˙a fejn b˙al kull sena ˙adu sehem fiha ammont kbir ta’ fratelli imse˙bin fl-unika Fratellanza ta’ San Pawl f’Malta. Il-Fratellanza flimkien mal-Kapitlu Kolle©©jali u l-Kleru tal-Parroçça telqg˙u mill-Parroçça u mxew g˙al tul Triq San Pawl sal-Knisja ta’ Santa Marija ta’ Ìesù fejn ©ew milqug˙in minn numru kbir ta’ nies u patrijiet tal-Komunità tal-Fran©iskani tar-Rabat. X’˙in il-purçissjoni da˙let fil-Knisja li g˙andu jinag˙ad ©iet imΩejna bid-damask a˙mar u fjuri li Ωejnu l-altar, sar il-kant tal-Antifona ta’ San Pawl. Wara n˙ar©et ir-Relikwa g˙aΩiΩa ta’ San Pawl u l-Purçissjoni mxiet g˙al Triq San ÌuΩepp, Santu Wistin, Saqqajja, Triq il-Kbira, San Pawl u g˙all-Pjazza tal-Parroçça fejn imbghad saret iç-çelebrazzjoni tal-G˙asar, Çelebrazzjoni Ewkaristika u Barka Sagramentali fil-Kolle©©jata tag˙na.

Translazzjoni Solenni 2010


G˙add 35

86

Kien proprju ˙ames snin ilu l-Kumitat Festi Esterni ˙ass il-˙tie©a li titwaqqaf Kummissjoni Armar, biex b’hekk jer©a’ jag˙ti spinta r-restawr tal-armar, antik li jsebba˙ it-toroq tag˙na fil-festa ta’ Corpus u San Pawl. Peress li b’twaqqieg˙ u l-bini tal-ma˙Ωen ix-xog˙ol ta’ restawr fuq l-armar waqa’ lura, min˙abba dawn iç-çirkostanzi l-manutenzjoni kibret ˙afna g˙alhekk ix-xog˙ol fuq l-armar huwa wie˙ed kbir biex ner©g˙u nag˙tu dehra li jixraqlu lill-armar tant antik u prezzjuΩ li g˙andna.

M’hemmx g˙alfejn ng˙idu li l-g˙an prinçipali tag˙na fejn jirrigwardja l-armar ta’ barra jibqa’ dak li nippresservaw bl-a˙jar mod dak li ˙allewlna ta’ qabilna fl-istess ˙in naddattaw dak li hu antik g˙aΩ-Ωminijiet tal-lum.

Nistg˙u ng˙idu li grupp ta’ volontiera da˙lu g˙al din il-kummissjoni b’sagrifiççju kbir. Minn hawn bdiet diskussjoni mal-Kumitat Çentrali u kul˙add qabel li g˙andu ji©i restawrat l-armar tal-pjazza l-ewwel. F’dawn il-˙ames snin stajtu taraw kemm sar xog˙ol, g˙alkemm li l-manutenzjoni hija kbira x-xog˙ol miexi b’ritmu tajjeb ˙afna. Peress li t-tiswija tinvolvi ˙afna spejjeΩ ©ie miftiehem mal-kumitat li tibda tin©abar €2.50 fix-xahar jew a˙jar €10 kull erba’ xhur, biex intaffu mill-ispejjeΩ tal-festa.

Restawr 2010-2011B’pjaçir nistg˙u ng˙idu li g˙al din is-sena l-ark

ta’ Kristu tal-˙obΩa ©ie restawrat l-ornament tad-dielja u l-linef ©ew midjura wa˙da tajba u miΩbug˙a mill-©did, l-an©lu ta’ fuq l-ark in˙adem ©did ukoll. Mieg˙u se jkollna Ωew© pilandri lesti minn kollox. Il-frieg˙i u l-weraq ©ew miΩbug˙a u sistema ta’ wiring ©did, mag˙hom Ωidna xi ornamenti biex inΩebb˙u d-dehra tag˙hom. Ma’ dawn inΩidu r-restawr ta’ Ωew© pedestalli li jinsabu biswit il-pilandri u l-ark.

Mill-Ma˙Ωen tal-Armar

Il-Puttini ta’ dawn il-pedestalli n˙admu ©odda. Din is-sena se jkollna l-˙adid tal-palk ta’ ΩurΩigha miΩbug˙ ukoll, zuklatura ©dida ta’ Ωew© pilastri tal-arkatura ta’ Triq il-Vittorja.

Fl-a˙˙ar u mhux l-inqas il-Kummissjoni tixtieq tirringrazzja lil dawk il-voluntiera kollha li ji©u jqattg˙u l-˙in liberu tag˙hom ©ewwa l-ma˙Ωen u ta’ dan nirringrazzjawhom. Ringrazzjament ie˙or imur g˙all-kumitat li wera fiduçja fil-kummissjoni u g˙al dawk li jg˙inu finanzjarjament bid-donazzjoni ta’ kull xahar. Il-Kummissjoni Armar tixtieq t˙e©©e© aktar pawlini biex jag˙tu sehemhom fir-restawr tal-armar biex b’hekk inkomplu nsebb˙u t-toroq fil-festi tag˙na. Nawgurawlkom il-festa t-tajba.

Franco Camilleri - Kummissjoni Armar


G˙add 35

87

shoP 1CiViC CenTRe, RAbAT

Tel: 2145 9036

Free DeliverySupplier to Restaurants

Super FruitSuper Fruit

S h o p 2 ,C i v i c C e n t r e , R a b a t .

T e l : 2 1 4 5 0 6 0 3M o b : 7 9 7 0 8 6 3 0

Tom’s Deli


G˙add 35

88

Kumitat Festi Esterni Corpus Domini u San Pawl A.D. 1963Ma˙Ωen tal-Festa, Pjazza tal-Parroçça, Rabat - Malta

www.sanpawl.rabatmalta.come-mail: [email protected]

ti Esterni Corpus Domini u San Ptal-Festa, Pjazza tal-Parroçça, Rab

il-festi tag nasanpawl.rabatmalta.com/wp-content/uploads/2011... · missierna li xe˙et l-ewwel...

Documents