1

LA FORMLER VE BU BLG KAYNAININ AKILCIL LA KULLANIMINA KATKISI

Prof. Dr. Ahmet AKICI Marmara niversitesi Tp Fakltesi, Tbbi Farmakoloji Anabilim Dal, stanbul

Giri:

Hekimler, eczaclar, geri-deme sistemi alanlar ve renciler olmak bata zere

ilala temas olan tm meslek gruplar ve bunlarn kurumlar ilalar konusunda tarafsz,

gncel ve zl bilgileri ieren kaynak kitaplara ihtiya duyarlar. Formlerler deiik

dzeylerde duyulan bu ihtiyaca cevap vermek iin gelitirilen bavuru kaynaklardr. la

formlerlerin asl amac, marjinal ila ve tedavilerin kullanmn snrlandrmaktr. Bu ama dorultusunda gelitirilen ila formlerleri, belirli ltler dikkate alnarak seilen

ilalarla ilgili klinie ynelik farmakolojik zet bilgileri ve ilaca ait fiyat vb. dier gncel pratik bilgileri salk meslei mensuplarna (SMM) kolay ulatrabilen bavuru kitaplardr. Formlerler ak formler, kapal formler veya ksmi kapal formler olarak

hazrlanabilirler. Amacna uygun hazrlanan ve muhataplar tarafndan etkin bir ekilde

kullanlan formlerler aklcl ila kullanmnn (AK) yaygnlatrlmasnda nemli roller stlenebilir. lalar hakknda bamsz bilgi kaynaklarnn kullanlmasnn AKe sunaca

katky Dnya Salk rgt (DS) yaymlad AK ile ilgili hemen her raporunda dile getirmektedir. Nitekim DSnn dnya genelinde ana ila kullanm gstergelerinden

birisi olarak temel ilalar listesi ya da ila formleri bulunma/kullanma durumunu kabul

etmesi, formlerin AKe olan katksna iaret etmektedir.

2

Formlerler yerel, blgesel ya da ulusal apta hizmet vermek iin tasarlanabilirler.

AK ilkelerine gre ila seim ltleri olarak sralanan etkililik, gvenlilik, uygunluk

ve maliyet konularnda bata hekimler olmak zere SMMlere ihtiya duyduklar

tarafsz, doru ve gncel bilgiyi salamaya alrlar. Kukusuz bu bakmdan

formlerlerden en fazla yararlananlarn hekimler ve hekim adaylar olduu bunlar ise

eczaclarn ve eczac adaylarnn izledii dnlebilir. te yandan ila gruplar, kulanm

ekilleri ve yollar gibi daha birok pratik bilgi sayesinde hemireler, salk teknisyenleri

ve dier SMMlerin de formlerlerden nemli lde yararlanabilecekleri unutulmamal,

gerektiinde bu zel gruplar iin okuyucu hedef kitle odakl formler gelitirilmelidir.

Formlerler ile ilgili olarak genel unsurlaryla en kapsayc bilgileri ulusal formlerde

bulmak mmkndr. Doal olarak bu ekilde tasarlanan ulusal formlerler

hastalarnn tedavisi iin ila seiminde bulunan, tedavisini dzenleyen, dzenledii

tedavide yer alan ila(lar) reeteye yazan, zel olarak bu konuda hastasn bilgilendiren ve uygulad tedavi sonularn deerlendiren kiiler olarak hekimler

ve hekim adaylar, btn bu ileri snrl srelere sdrmak mecburiyetindedirler. Bu

bakmdan gvenilir ve bir o kadar da pratik bilgi kaynaklarna ihtiya duyarlar. Bata

ulusal formlerler olmak zere ila formlerleri, bu kiilerin vazgeemeyecekleri nitelikte

pratik ila bilgisini kendilerine salarlar.

Gnmzde hekimlere ynelik mezuniyet ncesi ve sonras AK eitimine dnya

genelinde olduu gibi lkemizde de daha fazla arlk verilmeye balanmtr. Eitim

faaliyetlerine ilaveten son yllarda Trkiyede AKin yaygnlatrlmas iin hzlandrlan

birok faaliyet beraberinde ila formleri ihtiyacn da krklemektedir. Kukusuz bu

ihtiyacn karlanmasnda klinik farmakolojiye (KF) zel grevler dmektedir. rnein

3

Uluslararas Temel ve Klinik Farmakoloji Birliinin (International Union of Basic and Clinical Pharmacology, IUPHAR) 2010 ylnda yaymlad Aratrma, Eitim ve Salk Hizmetlerinde Klinik Farmakoloji balkl yazsnda, KFnin formler gelitirilmesine olan katksndan sk sk sz etmitir. IUPHAR zellikle tp rencilerine, hastanelere ve ulusal

aptaki kurululara ynelik formler hazrlnda KFnin rolne zel nem atfetmitir.

Salk Bakanlnn nclnde 2010 ylnda hz kazanan AK Ulusal Yaygnlatrma

Programnn deiik lekte formlerlerin gelitirilmesine duyulan ihtiyac artraca

ngrlebilir. te yandan Salk Bakanl tarafndan da hekim ve eczaclara tavsiye

edilen bir formler olan Trkiye la Klavuzu (TK), 10 yl akn bir sredir Trkiyede yaymlanmaya devam etmektedir. Yllar ierisinde bu kaynan da katk salad

ainalkla SMMlerin formler kullanma bilincinin artm olmas beklenir. Btn bunlar

birlikte deerlendirildiinde nmzdeki yllarda formler arz-talebinin artaca

ngrlebilir. KF ilalarla ilgili bu bilgi kaynann hazrl ve idamesinde en yetkin

uzmanlk alanlarndan birisi olarak, bu talep artnn gerekliliklerini yerine getirmeye her

bakmdan hazrlkl olmaldr. Dolaysyla, nmzdeki yllarda lkenin ihtiyalar

dorultusunda iyi formlerler gelitirebilmek, var olanlar revize edebilmek iin Klinik

Farmakoloji alma Grubu mensuplarna bilimsel ve teknik destek hizmeti vermek, konuyla ilgili eitim vermek ve aratrma yapmak gibi ana balklarda nemli

sorumluklar decei sylenebilir.

Formlerler, kullanm amalar dorultusunda ok deiik ekillerde

tasarlanabilirler. Bir formlerin okuyucusuna vermesi gereken temel ve ilave bilgiler

DSnn nerdii modellerde de getii zere, aada sunulmaya allmtr.

4

Formlerde ilala ilgili sunulmas gereken temel bilgiler:

Jenerik ad (ou zaman ticari adlaryla birlikte)

Farmastik formu

Yitilii

Temel farmakodinamik/farmakokinetik zellii

Temel endikasyon(lar)

Kontrendikasyon(lar)

Kullanm ekli

Talimat ve uyarlar

Dikkatli olunmas gereken durum(lar)

Advers/yan etkiler

la etkilemeleri

Formlerde ilala ilgili sunulmas gereken ilave bilgiler:

Fiyat

Geri deme durumu

Reete kategorisi

Saklama koullar

Raf mr

Hasta bilgisi

Etiket bilgisi

Temel ila listesinde bulunma durumu

retici firma bilgileri

5

Formlerde sunulabilen ilave baz genel bilgiler:

la reeteleme kurallar

Tedavi dzenlemede genel kurallar

Yal, ocuk, hamile vb. zel hasta gruplarnn tedavilerini ilgilendiren kritik

konular

Advers etki bildirimini kolaylatrmaya dnk bilgilendirme ve uygulamalar

Zehirlenmeler ve tedavisi ile ilgili konular

Kontrol altndaki ilalarla ilgili reeteleme kurallar

Di hekimleri, eczaclar, hemireler ve dier SMMler odakl zel konular

Yerel ve blgesel lekte kullanlacak ya da belirli salk hizmetlerinin

iyiletirilmesinde zel olarak kullanlacak olan formlerler iin kendi hizmet

amalarna uygun konular ve dzenlemeler

.

BNFden TKe Gei

Trkiye artlarnda eksiklii hissedilen ilala ilgili kaynak formler, ngiliz Ulusal

Formlerinden (British National Formulary, BNF) 1999 ylnda Trkeye evrilmi ve Trkiye koullarna uyarlanarak hibrid bir kaynak kitaba dntrlmtr. Trkiye la

Klavuzu - TK ad altnda Prof. Dr. Ouz Kayaalpin editrlndeki bir ekip tarafndan

yaymlanm olan bu kaynak, gnmze kadar 6 kez yenilenmitir. AK uygulamalar iin

olduka yararl olan bu kaynak, son olarak 2011 ylnda Trkiye lala Tedavi

Klavuzu-TK-6: 2011-2012 Formleri ad altnda son basksna ulamtr. Fiyat

bilgisi gibi baz eksiklikleri bulunsa da yukarda bir formler iin sralanan temel ve ilave

bilgilerin hemen ouna sahiptir. Eserin orijinali olan BNF ise tarihesi ve kullanm itibari

6

ile dnya genelinde rnek gsterilen ulusal formlerlerden birisidir. Trkiye dnda pek

ok baka lke de ila bilgi kayna olarak BNFyi dorudan ya da kendi koullarna

uyarlayarak dolayl yolla kullanmay srdrmektedir.

BNF, ngiliz Tp Birlii ve ngiltere Kraliyet Farmastik Derneinin bir yayndr ve

ylda 2 kez gncellenerek yaymlanr. lk kez II. Dnya sava srasnda kullanlmak

zere ngiliz Salk Bakanl tarafndan Sava Ulusal Formleri (1939) olarak yaymlanan BNF ncs bu kaynak, on yl sonra gelitirilerek British National

Formulary-BNF olarak ilk kez 1949 ylnda yaymlanmaya balamtr. Periyodik basm

3 ylda bir olacak ekilde 1976 ylna kadar devam etmitir. 1970li yllarda ihtiya

duyulan ksmi iyiletirmeler yetersiz kalnca, 1978den itibaren ierik ve yaymlama

politikalarnda kkl deiimler yaanmtr. Bu iyiletirmelerin salanmasyla birlikte

ngiltere Salk Otoritesi BNFyi ulusal salk hizmetindeki hekim ve eczaclara

datmay srdrmtr. Yeni basklar gnmze dein her 6 ayda bir yaymlanmay

srdrmektedir. Zaman ierisinde ocuklara ynelik BNF, hemirelerin kullanmna

ynelik BNF, elektronik ortamda BNF vb. birok iyiletirme ve yenilii de hayata geiren

bu formler, hekimler ve dier SMM tarafndan ilgiyle okunmaya devam etmektedir.

Gnmzde n lke snrlarn aan bu kaynak, en son basksn (62. Bask) Eyll 2011de yaymlamay baarmtr. Trkiye lala Tedavi Klavuzu- TK-6: 2011-2012

Formleri iin sz konusu bu son Bask BNFlerden (61. ve 62. Basklar) yararlanlmtr.

Sonu olarak bu yazda formlerler konusunda nemli gelimelerin arifesinde

olduumuz bir dnemde, bu ila bilgi kayna hakknda bilgi verilmeye allmtr.

lalar hakknda bamsz bilgi salanmas AK asndan hayati derecede nemlidir.

7

Maalesef bu konuda yetersizliin yaand lkelerde ortaya kan boluu ou kez ila

firmalarnn tarafl bilgi sunumu ya da internet zerinden kayna kukulu baz art niyetli

bilgililer doldurmaya almaktadr. Dolaysyla bamsz ve gvenilir kanallardan elde

edilen bilgilerle ve yetkin ekiplerce retilen formlerlere her zaman ihtiya

duyulmaktadr. stelik bu kaynaklarn revizyonu en az ilk kez ortaya kartlmalar kadar

hayatidir. Uluslararas dzeyde saygn bir formlerin dilimize ve lke koullarna TK

sayesinde kazandrlm olmas nemli bir aamadr. TKle bu sayede ulusal dzeyde

nemli bir deneyim yaayan Trkiye, ksa srede ihtiya duyduu alanlara zg yerel

ve kurumsal formler yazm ve kullanmn da baaracaktr. Bu konuda bata Klinik

Farmakoloji alma Grubu mensuplar olmak zere farmakologlar kilit roller stlenebilir.

8

Yararlanlan ve nerilen Kaynaklar:

Avery T. A brief insight into the BNF. Prescriber 2008;19(10),7-8.

Birkett D, Brsen K, Cascorbi I, Gustafsson LL, Maxwell S, Rago L, et al. Clinical

Pharmacology in Research, Teaching and Health Care Considerations by

IUPHAR, the International Union of Basic and Clinical Pharmacology. Basic Clin

Pharmacol Toxicol 2010;107(1):531-59. (Trke evirisi: Gelal A, Akc A. Aratrma, eitim ve salk hizmetlerinde klinik farmakoloji. TFD Klinik Farmakoloji alma Grubu E-Blteni. Mays 2011).

De Vries TPGM, Henning RH, Hogerzeil HV, Fresle DA. Guide to Good

Prescribing. WHO/Action Programme on Essential Drugs, Geneva, 1994.

Elias-Jones A, Rylance G. The launch of the British National Formulary for

Children. Arch Dis Child. 2005;90(10):997998.

Holloway K, van Dijk L. The World Medicines Situation 2011-Rational use of medicines. WHO, Geneva, 2011.

Kayaalp SO: (Ed.)TK: Trkiye la Klavuzu 1999 Formleri. Turgut Yaynclk ve Tic. A., 1999.

Kayaalp SO: (Ed.)TK-6 2011-2012 Formleri: Trkiye lala Tedavi Klavuzu TK-6 2011-2012 Formleri. Pelikan Yaynclk ve Ltd ti, 2011.

Kendall M.Chairman of the Joint Formulary Committee, British National

Formulary. Clin Med. 2009;9(4):349-52.

Joint Formulary Committee. British National Formulary (ed. 62). London: BMJ Group and Pharmaceutical Press; 2011.

9

Oktay , Kayaalp O. Reete yazma kurallar ve rasyonel ila kullanm. In:

Kayaalp O (Ed.). Rasyonel Tedavi Ynnden Tbbi Farmakoloji. 12. Bask, Ankara: Pelikan Kitabevi, 2009:137-139.

Wade OL. British National Formulary: its birth, death, and rebirth. BMJ 1993;

306(6884):10511054.

World Health Organization. How to develop a national formulary based on the

WHO model formulary, WHO, 2004.