ÇOMÜ İletişim Fakültesi

TÜRKİYE’DE

İLETİŞİM VE KİTLESEL İLETİŞİM

Bu sunum, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde Radyo, Sinema ve Televizyon Bölümü öğrencilerine verilen İletişime Giriş dersi için hazırlanmıştır.

Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ ekaratas@comu.edu.tr 2016 Güz

OSMANLI DÖNEMİ

Batı’da bulunan ve kısa zamanda yaygınlaşan iletişim teknolojilerinin dinin getirdiği bakış açısı ile bu gelişmelerin Osmanlı’nın duraklama ve gerileme devrine denk gelmesi nedeniyle gecikme söz konusu

Matbaanın kullanılması, 200 yıl gecikme ile 1730’lara denk geliyor İlk basılı kitle iletişim araçları sözlükler, seyahatnameler ile müze tarih

ve coğrafya ile ilgili kitaplar Halkın okuma yazma oranının düşük olması nedeniyle bu araçlardan

yeterince yararlanılamadığı görülüyor Büyük kentlerde özellikle azınlıkların okuma yazma oranının yüksek

olduğu biliniyor

Posta, telgraf ve telefon hizmetleri

1840’lı yıllarda Sultan Abdülmecit tarafından «Postahane-i Amirane»nin kurulması (ilk kurumsal iletişim faaliyeti ve ilk telekomünikasyon sektörü)

1855’te telgrafın gelmesi ile bu kuruluşun adı «Telgraf Nezareti (Bakanlığı)» olarak değiştirilmesi (telgrafın bulunuşu 1835)

1871’de posta ve telgraf işlemlerini birlikte yürütecek bir kuruluş olarak «Posta ve Telgraf Nezareti»nin kurulması

1881’de telefonun gelmesi (bulunuşundan 30 yıl sonra) 1911’de telefon hizmetinin «Dersaadet Telefon Anonim Şirketi»ne

verilmesi 1924’te Telgraf ve Telefon Kanunu’nun çıkarılması 1936’da Posta, Telgraf ve Telefon İdaresi (PTT)’nin kurulması ve tüm

telekomünikasyon hizmetlerinin bu kuruma verilmesi (radyo yayınları dahil)

İlk gazeteler İlk düzenli Türkçe gazete olan ve 1831’de II.Mahmut zamanında devlet

gazetesi olarak basılan Takvim-i Vakayı’nın daha sonra Rumca, Ermenice ve Fransızca olarak çoğunlukla 15 günde bir basıldığı görülüyor (1860 yılında bu gazete tamamen resmileşerek resmi gazete durumuna geliyor)

1840’ta İngiliz özel girişimci tarafından basılan ilk Türkçe yarı resmi gazete Ceride-i Havadis, haftalık ve 10 günde bir olarak yayınlanıyor

1860’da Agah Efendi ve Şinasi tarafından önceleri haftada 3 gün daha sonra 5 gün çıkarılan ilk özel sermaye gazetesi Tercüman-ı Ahval (1861’de gazetede yayınlanan eğitim sistemini sert şekilde eleştiren bir yazı nedeniyle 2 hafta yayını durduruldu, ilk yayın durdurma)

Yine Agah Efendi ve Şinasi tarafından 1862’de kurulan Tasvir-i Efkar fikir gazetesi niteliğindedir

1866’da Ali Suavi’nin çıkardığı Muhbir Gazetesi …

Cumhuriyet Dönemi gazeteleri

1924’te Cumhuriyet Gazetesi 1931’de Haber ve Zaman Gazeteleri 1933’te Hürgün Gazetesi 1934’te Ulus (Hakimiyet-i Milliye) ve Zaman Gazeteleri 1935’te Tan ve Kurun (daha sonra Vakit adını alıyor) Gazeteleri 1937’de Açık Söz 1938’de Yeni Sabah 1946’da Son Saat (akşamları yayınlanıyor) 1948’de Hürriyet Gazetesi / Sedat Simavi 1949’da Zafer Gazetesi / Demokrat Parti 1950’de Milliyet Gazetesi / Ali Naci Karacan

Haber Ajansları

Avrupa’da haber ajansı olgusu 1835’lerde başlıyor

1911’de kurulan Osmanlı Telgraf Ajansı, ilk ajanstır, 1914’te Fransız ve İngiliz yanlısı haber verdiği gerekçesiyle kapatılıyor,

1914’te Osmanlı Milli Telgraf Ajansı kuruluyor, Alman yanlısı haberler veriliyordu

1922’de Anadolu Haber Ajansı kuruluyor (Cumhuriyet’in ilanından önce kuruluyor tam anlamıyla 1925’te yarı resmi olarak faaliyete başlıyor)

1963’te Hürriyet Haber Ajansı

1971 Anka (Bağımsız haber ajansı)

1979 Ulusal Basın Ajansı

1980’de Mil-Ha (Milliyet gazetesi)

1993’te İhlas

1994’te Sabah Haber Ajansı (SHA) ve Cihan Haber Ajansı

1999’da Hürriyet ve Milliyet haber ajanslarının Doğan Haber Ajansı (DHA)’nı kurması

Sinema…

1895’te Lumiere kardeşlerin Paris’te halka açık ilk sinema gösterimlerinden 1-2 yıl gibi çok kısa sürede Yıldız Sarayı’nda yapılan gösterim ile sinemanın ülkemize gelişi

1915’te Ordu Sinema Dairesi’nin kurulması ile devletin sinema üzerinde düzenleyici bir rol üstlendiği görülüyor

Tamamlanan ilk uzun metrajlı filmler; Milli Müdafaa Cemiyeti tarafından yapılan ve Sedat Simavi’nin yönettiği Pençe (1917) ve Casus

Osmanlı’nın son döneminde çekilen filmler; Mürebbiye, Binnaz, 3 Bican Efendi

Cumhuriyetin ilk yıllarında yönetmen ve yapımcı Muhsin Ertuğrul damgası (M.Ertuğrul / Tiyatrocular Dönemi başlangıcı); 1922’de çekilen İstanbul’da Facia-i Aşk ve Boğaziçi Esrarı (Nur Baba) filmleri

1923’te Ateşten Gömlek (Kurtuluş Savaşı’nı konu alan ilk Türk filmi)

1935’da Aysel, Bataklı Damın Kızı (ilk köy filmi)

1939 Aynaroz Kadısı (M.Ertuğrul / Tiyatrocular Dönemi sonu)

1940 Karanlık Yollar / Faruk Kenç (Sinemacılar Dönemi başlangıcı)

Sinema (devam)

1948 yılında 18, 1949 yılında 19, 1950 yılında 22 film çevriliyor,

1950-60 yılları arasında ödüllü filmlerin de yer aldığı 60 dolayında film (L. Ö. Akad, M. Erksan, A. Yılmaz)

1960’lı yıllar film sayısındaki artış ve kalitede düşüşün yaşanması (yılda 213 dolayında film çekiliyor)

1970 ve 1980’li yıllar Yeşilçam’ın sarsıntı geçirdiği yıllar

1990’lı yılların sonu sosyal içerikli filmlerin yapılması, kaliteye önem verilmesi ve sinemanın yeniden değer kazanmaya başlaması,

Genç yönetmenlerin ortaya çıkışı, para için değil sanat için film yapılması

Euroimage gibi uluslararası oluşumlardan fon sağlanması

Radyo…

1927’de Ankara ve İstanbul’da radyo yayınlarının başlatılması (Amerika’daki ilk düzenli yayınlardan 7 yıl sonra)

Türk Telsiz Telefon Anonim Şirketi (TTTAŞ) adlı özel bir şirkete 10 yıl radyo yayını yapma hakkı verilmesi

Yayınlardan öncelikle beklenen; devletin karar ve çalışmalarından kamuoyunu haberdar etmek, halkı bilgilendirmek ve eğitmek

İlk yıllarda «radyo ahizesi» çok azdı ve sadece İstanbul ilinde dinlenebiliyordu, halk fazla ilgi göstermiyor

1928’de Türkiye nüfusu 13 milyon 648 bin iken radyo alıcısı sayısı 2000 izleyici sayısı ise 10 bin kişi dolayında

1936’da radyo yayınlarının PTT’ye devredilmesi

1940’ta Matbuat Umum Müdürlüğü (daha sonra adı Basın-Yayın ve Turizm Müdürlüğü olarak değiştiriliyor)’ne bağlanması ve 1964’e kadar bu şekilde sürmesi

Radyo (devam)

1946’da çok partili döneme girilmesi ve 1950’de 27 yıllık CHP yönetiminin sona ermesi, Demokrat Parti iktidarı (radyo yayınlarının siyasallaşması)

Yeni güçlü verici teknolojilerinin kullanılması, izleyici oranının %20.5’ten %25.3’e çıkması

1949’da İstanbul verici ve stüdyolarının yenilenmesi ve gücünün 150 Kw.a çıkması

1950’de Ankara Radyosu’nun gücünün 100 Kw.a ulaşması

1960 askeri ihtilalinde radyoların kullanılması ve 1964’e kadar askeri yönetimin emrinde olması

1961 Anayasası 121.maddesi (!?)

1 Mayıs 1964’te Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu(TRT)’nun kurulması ve radyoların özerk bir yapıda devlet yönetimine geçmesi

1990’lı yıllarda özel radyoların yayına başlaması

Televizyon İlk TV yayını testi 1953’te İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik Elektronik

Bölümü’nde haftada 1 gün 1 saat TV tekniği eğitimi kapsamında yapılıyor

İlk TV yayını 31 Ocak 1968’de Ankara’da TRT tarafından başlatıldı (dünyada kullanılmasından 25 yıl sonra)

1972’ye kadar haftada 3 gün akşamları 4 saat süreyle Ankara ve İstanbul’da yayın yapılıyor (daha sonra İzmir, Mersin, Antalya, Erzurum)

Çok kanallı ve renkli TV yayınlarına geçilmesi Turgut Özal hükümeti döneminde (1983-1987)

1982’de renkli yayın denemeleri yapılması ve 1 Kasım 1984’te tümüyle renkli TV yayınlarına başlanması

İlk renkli TV yayınlarının kapsama oranı ülkenin alan olarak %10’u nüfus olarak %20’si dolayında

1986’da TRT 2, 1989’da TRT 3, 1990’da TRT 4(eğitim yayını için), 1991’de TRT-INT kanallarının açılması

1990 yılında ilk özel kanal Star I (Interstar, daha sonra Star)

1982 Anayasası’nın 133.maddesi (!?)